model biblioteki a standardy biblioteczne

Model biblioteki Model biblioteki a a

standardy bibliotecznestandardy biblioteczne

Teresa Urszula SzmigielskaTeresa Urszula Szmigielska

Podlaskie Forum BibliotekarzyPodlaskie Forum Bibliotekarzy

Białystok - 22 kwietnia 2010Białystok - 22 kwietnia 2010

2

Struktura wystąpienia

1. Ustalenia terminologiczne

2. Model biblioteki

3. Standardy międzynarodowe: IFLA, ISO 11620

4. Standardy narodowe: BIX, AFBN

5. Narzędzie do pomiaru funkcjonowania biblioteki naukowej

6. Tabelaryczne zestawienie danych

7. Podsumowanie

3

• Standard to wielkość czegoś, norma, przeciętny typ, model, wzorzec.*

W bibliotekarstwie używa się słowa standard w celu wyznaczenia optymalnego poziomu działania biblioteki, tak aby wytwarzała ona produkt najlepszy z możliwych.

Standard = cel

• Model – wzór, według którego coś jest lub ma być wykonane. Model ekonomiczny, model organizacyjny.

Model = wzór

* Słownik języka polskiego, pod. red. nauk. M. Szymczaka, PWN, Warszawa 1979, s. 199, 294.

Definicje

Model biblioteki naukowej

• aspekt historyczny,

• podstawowe zadanie – gromadzenie, w Polsce wzmocnione przez czynniki

patriotyczne,

• opracowanie – inwentaryzacja posiadanego zbioru,

• udostępnianie – niewielka liczba godzin do dyspozycji czytelników,

• XIX i XX wiek – gwałtowny wzrost zasobów bibliotecznych,

• potrzeba sprawnego zarządzania udostępnianiem zbiorów,

• wzrost liczby korzystających, presja na podniesienie jakości usług bibliotecznych.

4

Przyspieszenie zmian – znak współczesności• permanentna edukacja bibliotekarzy i czytelników,• wzrost interakcji między biblioteką a czytelnikiem,• gotowość na zmiany pozwalające na szybkie udostępnienie właściwej

informacji,• przesuniecie zadań biblioteki z własności do dostępu,• przejście od pojedynczych bibliotek do systemów sieciowych,• od modelu opartego na pośredniku do modelu opartego na użytkowniku

końcowym,• od rozpowszechniania jednokierunkowego do komunikacji interaktywnej,• od formatu fizycznego do danych pozbawionych formatu,• informacja staje się płynna i ponadzmysłowa, • w procesie digitalizacji zostaje pozbawiona fizycznej objętości. Staje się

strategicznym wkładem w kształtowanie się społeczeństwa informacyjnego.

PIOTROWICZ G., Model hybrydowy współczesnej polskiej biblioteki akademickiej, [online], dostęp 10 marca 2010, tryb dostępu: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teksty/piotrowicz.pdf

Model Biblioteki 2.0• Realizacja tradycyjnych procesów bibliotecznych. Projektowanie

i udostępnianie nowych usług informacyjnych oraz kształtowanie zasobu dokonywane jest w ścisłej współpracy bibliotekarzy i czytelników. Nadawcy, współtwórcy społeczni, bierni użytkownicy.

• Idea Długiego ogona w kontekście bibliotek oznacza uaktywnienie posiadanych niszowych zasobów lub uruchomienie usług dla niszowych odbiorców, najczęściej takich, którzy zwykle nie korzystają z oferty biblioteki.

• Tworzenie biblioteki dzięki interaktywnym właściwościom zastosowanych w niej nowych technologii komunikacyjnych, umożliwiających uczestnictwo szerokiej rzeszy użytkowników.

• Otwarte opisy bibliograficzne i folksonomie (folks + taxonomy = zarządzanie klasyfikacją przez ludzi).

• Systematyczna ocena (ewaluacja) wprowadzonych zmian.

Folksonomia, Wikipedia, the free encyclopedia, [online], dostęp 10 kwietnia 2010, tryb dostępu: http://en.wikipedia.org/ wiki/Folksonomy; http://www.slideshare.net/AgaK/biblioteka-20-usugi-biblioteczne-z-wykorzystaniem-technologii-i-narzedzi-web-20-presentation

7

• 1997 r. opracowano zalecenia zawierające 17 17 wskaźników

(jakościowe i ilościowe, bez kosztowych).

• Opublikowane w wersji polskojęzycznej w 2004 r. pt. Mierzenie

jakości. Międzynarodowe zalecenia do pomiaru wykonania

zadań w bibliotekach akademickich.

• Prace nad standardami jakości wyłącznie dla bibliotek

akademickich nie są kontynuowane.

Zalecenia IFLAZalecenia IFLA

8

PN-ISO 11620:2006PN-ISO 11620:2006 Informacja i dokumentacja. Wskaźniki funkcjonalności bibliotek

3434 wskaźniki

Komitet Techniczny ISO TC 46ISO TC 46 Informacja i dokumentacja

ISO 11620:1998ISO 11620:1998 Information and documentation. Library performance indicators29 29 wskaźników

Norma ISO 11620Norma ISO 11620

PN-ISO 11620:2008PN-ISO 11620:2008 Information and documentation. Library performance indicators

4545 wskaźników

.

Porównanie

IFLAIFLA*

zawiera 17 wskaźnikówPN-ISO 11620:2006PN-ISO 11620:2006

zawiera 34 wskaźniki

w tym: wskaźniki równoważne 12 wskaźników 12 wskaźników

wskaźniki kosztowe brak 4 wskaźniki

Zalecenia IFLA zawierają wskaźniki istotne dla bibliotek akademickich, których brak w PN-ISO 11620:2006. Są to:

• godziny otwarcia biblioteki w zestawieniu z oczekiwaniami,

• jakość zbiorów – eksperckie zestawienie wzorcowe,

– wykorzystanie zbiorów w aspekcie rzeczowym.

*Wg stanu na 2006 rok

Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych w Polsce

• Podlegają badaniu: biblioteki naukowe (akademickie państwowe i niepaństwowe, branżowe, publiczne naukowe),

• Start: 2002 r.

• Uczestnicy: za 2006 r. ankietę w całości wypełniły 44 biblioteki naukowe,

w tym 24 państwowe, 15 niepaństwowych; za 2008 47 bibliotek naukowych w tym 30 państwowych i 12 niepaństwowych.

• Organizowane przez: Zespół ds. Standardów dla Bibliotek Naukowych, koordynator Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu,

• Wskaźniki: około 100 wskaźników,

• Publikowanie wyników: szczegółowe rezultaty dostępne wyłącznie dla uczestników; w zestawieniach ogólnie dostępnych wyniki wg średniej arytmetycznej, mediany, minimum i maksimum,

• Ranking: nie.

• Szczegóły: projekt ogniskuje swe zainteresowania na zbieraniu i archiwizacji danych oraz szkoleniu obecnych i potencjalnych użytkowników.

• Aktualność: opracowywanie danych po ok. 2 lat.10

BIX – Bibliotheksindex

• Podlegają badaniu: niemieckie biblioteki publiczne i akademickie (oddzielne zestawy wskaźników),

• Start: biblioteki publiczne od 1999 r., biblioteki akademickie od 2002 r.

• Uczestnicy: ponad 260 bibliotek (nie wszystkie kontynuują),• Organizowane przez: Bertelsmann Foundation (start); Deutscher

Bibliotheks Verband (DBV)• Wskaźniki: dla bibliotek publicznych: 17

dla bibliotek akademickich: 19• Publikacje: rocznik drukowany i w Internecie BIX-website• Ranking: tak• Szczegóły: wskaźniki bibliotek akademickich mają strukturę

umożliwiającą zastosowanie Zrównoważonej Karty Wyników • Aktualność: opracowywanie danych ok. 6 m-cy.

11

12

BIX – Bibliotheksindex BIX – Bibliotheksindex

sześć grup wskaźników:

OGÓLNE

FINANSOWE

DOTYCZĄCE ZBIORÓW

USŁUGI BIBLIOTECZNE

PRACOWNICY

ZDALNE USŁUGI KATALOGOWE

ZASOBY, INFRASTRUKTURA(czy infrastruktura jest użyteczna)

WYKORZYSTANIE(jak realizowana jest usługa biblioteczna)

SPRAWNOŚĆ(jakie są koszty oferowanej usługi)

ROZWÓJ(czy biblioteka ma potencjał wystarczający do rozwoju)

AFBN wykazuje podobieństwo do BIX AL i BIX PL wykorzystując w 10 przypadkach wskaźniki zbliżone lub identyczne.

AFBN

Wykorzystuje Zrównoważoną kartę wyników

13

Materiał źródłowy

Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych • obejmuje biblioteki akademickie, publiczne i branżowe

Corocznie zawiera:

• 10 tabel,

• około 100 wskaźników,

• dane w 6 kategoriach i 4 podkategoriach,

• grupowanie danych wg średnich, median, minimum i maksimum,

• brak dostępu do danych źródłowych

i możliwości tworzenia własnych porównań.

14

Materiał źródłowyPrzykładowa tabela zestawienia AFBN

15

Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki

Fragment tabeli zestawienia AFBN

16

Zastosowane metody badawcze:• Opracowanie praktycznego zastosowania jednokryterialnej metody punktowej dla

utworzenia zbioru wskaźników do badania bibliotek szkół wyższych

niepaństwowych,

• Wykorzystanie metody statystyki opisowej z tabelaryczną i graficzną prezentacją

wyników.


Podstawowe cele:

• Utworzenie narzędzia przydatnego do oceny bibliotek, o ograniczonej liczbie

wskaźników

• Ocena istotnych funkcji bibliotek szkół akademickich za pomocą wybranych

wskaźników

17

Kolejność działań:

1. Przygotowanie zestawu wskaźników na podstawie danych AFBN;

2. Powołanie zespołu ekspertów złożonych z doświadczonych menedżerów

bibliotek szkół wyższych;

3. Wybranie przez każdego z ekspertów dwudziestu wskaźników z przedstawionej

do oceny grupy 92 wskaźników;

4. Przypisanie punktów wskaźnikom wskazanym przez ekspertów;

5. Przeprowadzenie badania na danych opublikowanych na stronie internetowej

AFBN;

6. Wnioski.


18

Spośród 9292 wskaźników funkcjonalności* wyłoniono 66 wskaźników

w następujących grupach:

• finanse

• zbiory i infrastruktura

• pracownicy

• użytkownicy

* dot. lat 2005/2008


19

Finanse

Wykorzystanie narzędzia badawczego

Procentowy udział wydatków w budżecie biblioteki na zbiory ogółem

Wydatki na funkcjonowanie biblioteki

niepaństwowe państwowe2002 21,4 32,82003 29,4 27,02004 32,9 26,92005 38,3 26,22006 39,0 25,32007 33,8 24,62008 34,5 24,1

Procentowy udział wydatków w budżecie biblioteki na zbiory ogółem

29,432,9

38,3 39,0

33,8 34,532,8

21,4 24,124,625,3

26,226,927,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

%

niepaństwowe państwowe

Tabela 1

20

Zbiory i infrastruktura


Godziny pracy wypożyczalni

niepaństwowepaństwowe2002 64,5 50,22003 65,0 50,02004 68,0 51,02005 51,0 51,02006 52,0 50,32007 54,9 62,22008 54,7 61,6

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

50,250,0 51,0 51,0 50,3

62,2 61,6

64,565,0 68,0

51,0 52,0 54,9 54,7

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

Godziny pracy wypożyczalni w tygodniu


Tabela 2

21



Aktywność wykorzystania zbiorów (%)

2002 230,5 98,8

niepaństwowepaństwowe

2002 2,3 12003 4,8 2,12004 3,8 0,72005 1,4 0,62006 1,0 0,62007 1,8 0,72008 1,7 0,7

Aktywność wykorzystania zbiorów

2,3

4,8

3,8

1,41,0

1,8

1

1,72,1

0,70,7

0,60,60,7

0

1

2

3

4

5

6

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

%


Tabela 3

22



Czas przysposobienia dokumentu

niepaństwowepaństwowe

2002 22 132003 5 142004 4 142005 5 142006 5 142007 3 142008 4 14

0

5

10

15

20

25

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

22

5 4 5 53 4

13 14 14 14 14 14 14

dni

Czas przysposobienia dokumentu

niepaństwowe

Tabela 4

Pracownicy


Liczba wypożyczeń na jednego pracownika

niepaństwowe państwowe2002 1302 16592003 10337 18662004 11577 22442005 4447 22402006 5559 20132007 7124 19522008 8011 2013

Liczba wypożyczeń na jednego pracownika

11577

71248011

5559

10337

4447

1302

201319521866 20131659 224022440

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


Tabela 5

24

Pracownicy


Liczba użytkowników na jednego pracownika biblioteki

niepaństwowe państwowe2002 195 3512003 1048 7672004 980 3712005 930 3702006 653 3242007 905 3172008 847 323

Liczba użytkowników na jednego pracownika biblioteki

195

1048980

653

905847

351 317 323

930

324371

767

370

0

200

400

600

800

1000

1200

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


Tabela 6

25

1. Wykorzystanie wskaźników wybranych przez ekspertów pozwoliło na

wyłonienie ograniczonej liczby „punktów porównawczych.”

2. Przyjęcie sześciu wskaźników do porównania jakości bibliotek

akademickich wykazało, że ograniczoną liczbą wskaźników można

zbadać wybrane funkcje biblioteki akademickiej.

3. Wyłonienie zawężonej liczby wskaźników pozwoliło na dokonanie

benchmarkingu bibliotek szkół niepaństwowych i państwowych.

Dla uzyskania poprawnych wyników konieczna jest:

stabilna grupa uczestników ankiety,

jednakowa struktura danych przez cały okres ich gromadzenia.

Wnioski dotyczące badań ankietowych

26

1. Bibliotekarze pragną tworzyć modele pozwalające ustalić pożądane

parametry funkcjonowania biblioteki w zakresie: finansów, zarządzania

personelem, wyposażenia, jakości usług itp.

2. Formy funkcjonowania biblioteki podlegają ciągłym zmianom.

3. Biblioteki uczestniczą w badaniach narodowych i międzynarodowych

oceniających ich funkcjonowanie.

4. Powstają standardy określające optymalny, uznany powszechnie za

pożądany w danym momencie poziom jakości pracy biblioteki. Na

podstawie standardów można tworzyć aktualny model biblioteki jako

całości lub wybranych jej funkcji.

Wnioski końcowe

model biblioteki a standardy biblioteczne

Documents