Miejsce toksykologii klinicznej i środowiskowej w ochronie

zdrowia w Polsce

Janusz Pach

Klinika Toksykologii Collegium Medicum UJ

Termin toksykologia pochodzi od dwóch greckich wyrazów: toxicos – łuk i toxicon – substancja, w której maczano strzały

Toksykologia zajmuje się:Toksykologia zajmuje się:badaniem wpływu trucizn na organizmy żywewszystkimi aspektami niekorzystnego

działania substancji chemicznych na systemy biologiczne

Obejmuje swoim zakresem:Obejmuje swoim zakresem:mechanizmy szkodliwego działania substancji

chemicznychwarunki w których te szkodliwe mechanizmy

działająoraz problemy socjalno-ekonomiczne i

sądowo-prawne związane z ich oddziaływaniem

Problemy toksykologii klinicznej w danym kraju są więc zależne od stopnia rozwoju przemysłu chemicznego, farmaceutycznego, sposobów postrzegania bezpieczeństwa chemicznego i nawyków kulturowych danego społeczeństwa.

Toksykologia kliniczna

Domeną toksykologii klinicznej jest ostre i przewlekłe działanie substancji chemicznych na organizm ludzki w miejscu bytowania, zamieszkania i w miejscu pracy

W kręgu zainteresowania toksykologii klinicznej pozostają problemy lekarskie i społeczne związane z lekomanią, narkomanią oraz możliwości ich rozwiązywania z punktu widzenia prawa i aktualnych warunków ekonomicznych pacjentów.

Toksykologia kliniczna

Wyleczenie ostrego czy przewlekłego zatrucia u konkretnego pacjenta jest jedynie pierwszym krokiem w jego pełnej resocjalizacji, czy, co ma miejsce w warunkach polskich, wręcz socjalizacji

Podstawą prawidłowej działalności Podstawą prawidłowej działalności diagnostycznej, leczniczej, profilaktycznej diagnostycznej, leczniczej, profilaktycznej i orzeczniczej zarówno w zatruciach i orzeczniczej zarówno w zatruciach ostrych, przewlekłych i uzależnieniach ostrych, przewlekłych i uzależnieniach jest wnikliwa obserwacja kliniczna i jest wnikliwa obserwacja kliniczna i jednoczesne badania jednoczesne badania analityczne, analityczne, biochemiczne i toksykologicznebiochemiczne i toksykologiczne

KLINIKA TOKSYKOLOGII CM UJ

Model krakowskiego ośrodka toksykologiiklinicznej i środowiskowej

OŚRODEK LECZENIA ZATRUĆ

LABORATORIUM ANALIZ CHEMICZNO- TOKSYKOLOGICZNYCH

OŚRODEK INFORMACJI TOKSYKOLOGICZNEJ

PRACOWNIA EPIDEMIOLOGII

OŚRODEK DETOKSYKACJI PORADNIA LECZENIA UZALEŻNIEŃ

alkohol nikotyna Program Metadonowyinne uzależnienia

REGIONALNA PORADNIA TOKSYKOLOGII KLINICZNEJ IŚRODOWISKOWEJ

Ośrodek Krakowski prowadzi

DZIAŁALNOŚĆ

diagnostyczna

lecznicza

profilaktyczna

orzecznicza

W ZAKRESIE ZATRUĆ:

ostrych

przewlekłych

rolniczych

Środowiskowych

OŚRODEK LECZENIA ZATRUĆ: Klinika Toksykologii CM UJ

pełni stały ostry dyżur 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu 12 miesięcy w roku

Dzieci i dorośli zatruci ze szpitali terenowych są leczeni pod nadzorem Ośrodka - konsultacja toksykologiczna, wykonywanie badań toksykologicznych w materiale biologicznym Ośrodek dysponuje w sposób ciągły wszystkimi odtrutkami specyficznymi. Jest zawsze przygotowany do przyjęcia w bardzo krótkim okresie czasu dużej liczby poszkodowanych oraz do działalności konsultacyjnej w przypadku wystąpienia katastrofy chemicznej

Personel

Personel zatrudniony w ośrodku musi składać się z osób o różnych specjalnościach lekarskich i z innych dziedzin medycznych

W krakowskim ośrodku zatrudnieni są lekarze toksykolodzy, interniści, specjaliści z zakresu medycyny pracy, psychiatrzy, neurolodzy, psycholodzy, specjaliści z zakresu informacji i analizy toksykologicznej

Ośrodek Informacji Toksykologicznej

Ośrodek pełni stały dyżur 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu 12 miesięcy w roku

„ na ratunek” (012) 411 99 99(012) 647 11 05

Ośrodek Detoksykacji: zadania

Wyprowadzenie chorego ze stanu zagrożenia życia w wyniku ostrego zatrucia substancją odurzającą (narkotyki, alkohol, leki, inne)

Leczenie ostrego zatrucia lub przedawkowania substancji odurzającej poprzez wydalanie trucizny z ustroju i/lub zastosowanie odtrutek

Zwalczanie powikłań ostrych (zaburzenia wodno-elektrolitowe, psychozy, delirium tremens, padaczka obrzęk mózgu, zaburzenia oddechowe, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia metaboliczne)

Przerwanie „ciągu” codziennego odurzania się tj. zażywanie środka uzależniającego przez zniesienie, zminimalizowanie lub zapobieganie ostrym lub podostrym objawom abstynencyjnym i „odtrucie” tj. eliminacja z ustroju pozostałości środka uzależniającego

Ośrodek Detoksykacji: zadania (c.d.)

Kompleksowa diagnostyka psychologiczno-psychiatryczna (przy współudziale oddziału psychiatrycznego)

Kontakt terapeutyczny z rodziną chorego celem umotywowania do dalszego leczenia w ośrodkach długoterminowej resocjalizacji i rehabilitacji

REGIONALNA PORADNIA TOKSYKOLOGII KLINICZNEJ I ŚRODOWISKOWEJ

Do zadań Poradni należy prowadzenie badań kontrolnych u pacjentów, którzy opuścili Ośrodek Leczenia Zatruć.

Opieką Poradni objęci są także wszyscy pacjenci zgłaszający się z problemami natury toksykologicznej, a nie wymagający leczenia szpitalnego

Laboratorium Analiz Toksykologicznych

Pełni 24 godzinny dyżur, przez 7 dni w tygodniu, 12 miesięcy w roku

Badania chemiczno-toksykologiczne materiału biologicznego dla potrzeb zatrutych leczonych w ośrodku i szpitalach terenowychInne badania analityczne, które wiążą się z diagnostyką zatruć

Poradnia Leczenia Uzależnień

Narkotyki

Alkohol

Nikotyna

Inne

Program metadonowy

1997

1998

1999

3472 3236 32333888

4102

945 11931547

18712000

0

1000

2000

3000

4000

5000

zatrucia ogółem zatrucia w uzależnieniu

Ogólna liczba zatruć i liczba zatruć substancjami psychoaktywnymi w uzależnieniu

 

20002001

0500

1000150020002500300035004000

Gd

ańsk

Tar

nó

w

War

szaw

a

So

sno

wie

c

Rz

esz

ów

Po

znań

Lu

blin

Wro

cła

w

Łó

dź

Kra

ków

liczb

a le

czo

nyc

h p

acje

ntó

w

rok 1997 rok 1998 rok 1999

Liczba zatrutych pacjentów zarejestrowana w Ośrodkach Toksykologicznych w Polsce w latach 1997 – 1999.

2758

1012

315332 17

Kraków kilkaset przypadków

kilkadziesiąt przypadków kilka przypadków

Udział pacjentów z różnych grup miast małopolski leczonych w Klinice

Toksykologii w roku 2001

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Kra

kó

w

67

.2%

Kra

kó

w

po

wia

t

9.0

%

po

za

Ma

łop

ols

ką

4.8

%

be

zd

om

ni

4.2

%

Wie

liczka

3.9

%

bra

k d

anych

2.9

%

0

10

20

30

40

50

Chr

zanó

w1

.0%

Tar

nów

0.7

%

Zak

op

ane

0.7

%

No

wy

Sąc

z0

.6%

No

wy

Tar

g0

.5%

Bo

chni

a0

.5%

Brz

esk

o0

.2%

Dąb

row

a T

.0

.1%

Suc

ha B

.0

.0%

Liczba pacjentów z różnych miast leczonych w Klinice Toksykologii w roku 2001

kolor czerwony – Kraków 2758, zielony – kilkaset przypadków

bordo – kilkadziesiąt przypadków niebieski – kilka przypadków

0

100

200

300

400

500

600

Kra

ków

37,1

%

brak

dany

ch16

,2%

poza

Mał

opol

ską

12,7

%

Now

y Ta

rg4,

6%

Lim

anow

a3,

6%

Kra

ków

pow

iat

2,9%

Chr

zanó

w2,

9%

Mie

chów

2,7%

Wad

owic

e2,

3%

Now

y S

ącz

2,2% Olk

usz

1,8%

0

5

10

15

20

25

30

Olk

usz

1,8%

Ośw

ięci

m1,

8%

Pro

szow

ice

1,8% Gor

lice

1,6%

Myś

leni

ce1,

2%

Suc

haB

eski

dzka

1,2% Tarn

ów0,

7%

Zako

pane

0,7%

Boc

hnia

0,5%

Brz

esko

0,5%

Wie

liczk

a0,

5%

Dąb

row

a T,

0,4%

Liczba telefonicznych konsultacji toksykologicznych udzielonych w roku 2001 lekarzom i osobom prywatnym z różnych miast

liczb

a u

dz i

elo

nyc

h k

on

sult

acji

18.88

7.2510.28

45.55

0.15 4.89 0.62

12.38

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Struktura procentowa ostrych zatruć w zależności od rodzaju ksenobiotyku w roku 2000

leki

leki+etanol

narkotyki

etanol

inne alkohole

tlenek węgla

pestycydy

inne substancje

Ogólna liczba zatruć: 3888

Rok 2000Substancja toksyczna Zgony w Klinice Zgony na miejscu wypadku

+ zgony w Klinice

  Liczba hospitaliz

Liczba zgonów

% Liczba zatrutych

Liczba zgonów

%

Alkohol etylowy 1771 9 0.5 1844 82 4.45

CO 177 1 0.56 199 23 11.6

Leki 734 4 0.54 745 15 2.01

Leki + etanol 282 5 1.77 286 9 3.14

Rozpuszczalniki 15 1 6.67 15 1 6.67

Substancje żrące 26 1 3.85 26 1 3.85

Metanol 1 1 100 1 1 100

Glikol etylenowy 5 1 20 5 1 20

Muchomor sromotnikowy 5 1 20 5 1 20

Inne 872 1 0.1 872 1 0.1

Ogółem 3888 25 0.64 3998 136 3.4

Liczba i odsetek substancji niebezpiecznych przewożonych przez teren Krakowa w roku 2000 i 2001

Nazwa substancji Rok 2000 Rok 2001

N % N %

Materiały wybuchowe 235 39,9 182 38.0

Chlor 208 35,4 170 35.5

Substancje żrące 47 7,9 27 5.6

Farby, lakiery 28 4,8 2 0.4

Inne węglowodory 26 4,4 75 15.7

Metanol 18 3,1 6 1.3

Amoniak 8 1,4 5 1,6

Etanol 1 0,2 - -

Alkohol izopropylowy - - - -

Inne gazy 1 0,2 - -

Inne substancje 16 2,7 17 3.6

Ogółem przejazdów : rok 2000 – 592; rok 2001 - 479

Zakłady magazynujące, wytwarzające lub stosujące substancje niebezpieczne w powiatach

województwa małopolskiego

0

5

10

15

20

25

Kra

ków

G

N.

Targ

Wadow

ice

Chrz

anów

Kra

ków

Z

Olk

usz

Ośw

ięcim

Lim

anow

a

N S

ącz G

Tarn

ów

G

Tarn

ów

Z

Sucha B

Gorlic

e

Bochnia

Brz

esko

Zakopane

Myśle

nic

e

Wie

liczka

N S

ącz Z

Mie

chów

Dąbro

wa T

Pro

szow

ice

%

Powiaty

n = 151