metius magazine

METIUSMAGAZINE

ALKMAARSE WEER- & STERRENKUNDIGE VERENIGING “METIUS”ALKMAARSE WEER- & STERRENKUNDIGE VERENIGING “METIUS”maa

rt -a

ugus

tus 2

012

nr

193

6 Juni 2012

Nu of nooit

blz 2 maart - april 2012

Excursie naar Orion op zaterdag 21 april 2012

Laatst is Mees, onze voorzitter, op bezoek geweest in desterrenwacht Orion in Bovenkarspel. Indrukwekkend én inte-ressant wat daar allemaal met noeste vlijt tot stand is ge-bracht. Daarom is er op zaterdag 21 april een excursie naardeze sterrenwacht met een programma dat in het teken staatvan een ontmoeting tussen twee naburige verenigingen.

Programma

16.30 aankomst 16.30-17.30 Orion vertelt17.30-18.30 hapje eten in het restaurant, 18.30-19.30 Metius vertelt 19.30-ca. 21.00 bezoek telescoop

Het adres is: Streekbos paviljoen, Veilingweg 21,1611 BN, Bovenkarspel.Het vervoer onderling regelen met eigen vervoer.

Opgave bij Mees Visser ([email protected]) liefst peremail en vòòr 7 april 2012

blz 3Metius Magazine

De leenkijkersOnze leenkijkers, een 60 mm lenzen kijker en een Ce-lestron Nexstar 5SE, zijn beschikbaar voor de ledenvan onze vereniging. De 60 mm kijker is vooral ge-schikt voor het bekijken van de maan en planeten. Dekosten bedragen € 10 resp. € 15 per periode van 3maanden (+ borg van € 30). Geïnteresseerden voor delenzenkijker kunnen zich melden bij Frans Nieuwen-hout. Tel 072-56 22745 of [email protected] Celestron Nexstar 5SE (met computersturing), iste reserveren via www.metius.nlDe kosten bedragen € 15 per periode van ca.30 dagen(met een borg van € 50).

METIUSMAGAZINEJaargang 33 - nr 193 - oplage 155

maart/april 2012

Coverfoto: Let op! Venusovergang op 6juni 2012. U krijgt een nog één kans ditverschijnsel mee te maken in uw leven.

Zie ook ‘Van de redactie’ en blz 5

Metius Magazine is het officiële orgaan van de:· Alkmaarse Weer- en Sterrenkundige Vereniging “METIUS”· Stichting ‘METIUS’ Sterrenwacht

Alkmaarse Weer- en Sterrenkundige Vereniging “METIUS”:Webpage: http://www.metius.nlVoorzitter: M. Visser, Oranjelaan 35, 1815 JP Alkmaar

Tel.: 072 - 5124545 [email protected]: W. Koomen, Kennemerstraatweg 181, 1851BE Heiloo

Tel.: 072 - 5335840 [email protected]: H. Zwart, Schouw 28, 1771 EP Wieringerwerf

Tel.: 0227 - 603489 [email protected]: A.M. van der Weiden; Stationsweg 158, 1815 CG Alkmaar

Tel:072-515 45 35 [email protected] Giro A.W.S.V. "Metius": 5245026 te AlkmaarGiro Stichting Metius Sterrenwacht: 3543896 te Alkmaar

Redactie: Hans Dijkstra (0224- 297783) en Sake Haijma (072- 5612999)E-mail: [email protected].

[email protected]@hccnet.nl

Opmaak: Hans Dijkstra en Sake HaijmaReproductie: Traject “de Stern” Schagen.

Lezingen en verenigingbijeenkomsten vinden plaats in Wijkcentrum “de Oever” Amstelstraat 1 1823EV Alkmaar - Oudorp

Van de redactie:

Het laaste nummer van onze eerste jaar-gang ligt nu voor u. "Wil je op de omslagvan Metius Magazine ?" vroegen wij aanmagere Hein. "Ja ik wil...." sprak hij."....altijd en overal." Hein vroeg niet eenswaarom we hem uitnodigden..... Zekerniet gewend aan welkom zijn. Maar het zitzo: In 2012 heb je nog één kans om eenVenusovergang mee te maken. De vol-gende gebeurt pas over jaren. Geen lidvan Metius bestaat dan nog. Wie kort ná6 juni 2012 geboren wordt moet extreemoud worden om er ook eens een te bele-ven. De hele komende generatie gaatgeen Venus in de overgang meer meemaken. Tja... de kosmos zet je wel aanhet denken over de nietigheid van demens. Naast immense afstanden ooknog een barre klok.

Hans en Sake

Metius lezing ‘Het getij op aarde en in het heelal’ door Kees Veth................................. 6Metiuslezing ‘Ontstaan van leven op aarde’ door prof. Marco Spaans ......................... 7 Aardlicht verraadt leven heelal ...................................................................................... 9Agenda Algemene Ledenvergadering AWSW Metius ................................................... 9Jaarverslag AWSW Metius over 2011 ........................................................................... 10Notulen Algemene ledenvergadering AWS Metius 2011................................................ 15Financien 2011 ............................................................................................. ................ 17Bizarre wetenschap ...................................................................................................... 18 Zonnevlekken waarnemen ........................................................................... ................ 20Bij neutrino’s is er wel eens een draadje los ................................................................. 21Vraag van een gek en een antwoord! ........................................................................... 22Maandag 16 januari: waarneemdag ............................................................................. 23Bericht van de werkgroep waarnemen ......................................................................... 24Vorstelijke winter .......................................................................................................... 24Hemelkalender ............................................................................................................. 25

Inhoud Metius Magazine maart/april 2012


A.W.S.V. “METIUS”ACTIVITEITEN

Korte inhoud van de lezingen

Een actueel overzicht vindt u op www.metius.nl

De lezingen vinden plaats in hetWijkcentrum De Oever.

Amstelstraat 1, 1823 EV AlkmaarAanvang 20:00 uur

Toegang niet-leden €4,50

Vrijdag 30 maart 2012Hubble beelden

door: Edwin Mathlener

Zaterdag 21 aprilexcursie bovenkarspel

Vrijdag 27 april 2012Ruimtereizen

door: prof. Wakker

Vrijdag 18 mei 2012Eigen avond

Na afloop van iedere lezing zal, indien deweergoden ons gunstig gezind zijn, de

leen- telescoop buiten worden opgesteld

Ruimtereizen.

SF films suggereren dat het allemaal heel eenvoudig is. In de tv serie "Startrek" accelereren ruimteschepen met illustere namen in korte tijd tot Warp 7 omdapper te gaan naar plaatsen waar nog nooit iemand was. (To boldly go wereno one has gone before) Dat allemaal met 7x de lichtsnelheid. Zelfs Warp 1zou al voor veel problemen zorgen. Er is nogal wat voor nodig om een mens totdie snelheid op te zwepen. Piloten die meedoen aan de Red Bull Air Race kun-nen maximaal 14 G aan. (als ze een speciaal pak aan hebben. ) Voor de veilig-heid gaan ze niet verer dan 12 G. Zonder pak verliest een mens het bewustzijnbij 6 G. Bloed verlaat vitale organen vanwege centifugale krachten. Om met eenversnelling van 12 G een snelheid van 3 x 108 m/sec te halen heb je tijd nodig.Ruim 9 maanden! (3 x 108 : 12 = 2,5 x 107 sec; dat is 9,6 maanden) Ga jemet meer kracht versnellen zodat binnen 2 seconden het ruimtevaartuig Warpsnelheden ontwikkelt dan worden menselijke lichamen geplet tot tomatenpureetegen hun stoelen. Gelukkig maar dat in startrek ruimteschepen traagheiddem-pers zijn ingebouwd. Wat zal professor Wakker hierover te melden hebben?

Het kleurrijke heelal van de Hubble-telescoop

Op aarde wordt ons zicht op de sterrenhemel altijd be-moeilijkt door de atmosfeer. Niet alleen wolken hinde-ren het zicht, maar de lucht zelf absorbeert het licht bijinteressante golflengten. Bovenal echter versmeert debewegende lucht het beeld, waardoor er een grens isaan de scherpte van aardse telescopen. De oplossingis een telescoop in de ruimte. . Bijna wekelijks stuurt dePR-afdeling van het Space Telescope Science Institutepersberichten met nieuwe resultaten de wereld in. De

ruimtetelescoop heeft ons een nieuwe kijk gegeven op het ontstaan en de doodvan sterren, de planeten in ons eigen zonnestelsel zowel als de grote structurenin het heelal. Regelmatig onderhoud en verbeteringen hebben er voor gezorgddat de telescoop lange tijd goed heeft kunnen functioneren. Nog steeds is hij ingebruik, maar door problemen met de gyroscopen is zijn toekomst steeds onge-wisser en ook sommige astronomische detectors doen het intussen niet meer.Na de ramp met het ruimteveer Columbia zag het er lange tijd naar uit dat delaatste onderhoudsmissie definitief geschrapt zou worden, maar in na lang be-raad heeft men toch besloten door te zetten. In mei 2009 vond deze succesvolleplaats. Men hoopt nu dat Hubble nog bruikbaar blijft tot ver in het volgende de-cennium.

Edwin Mathlener


Van uw voorzitter

Voor u ligt een buitengewoonleesbaar nummer van uw lijf-blad Metius Magazine, zoalsaltijd voor de AlgemeneLeden Vergadering extra dikvanwege alle stukken con-form de statuten en het huis-houdelijk reglement. Wat is erzoal gebeurd?

Sinds het laatste nummer is de commissie Metius-lezin-gen in de weer om het lezingen programma voor 2012-2013 rond te krijgen. Het belooft een boeiend programmate worden; het is op één oor na gevild. Voor de volgenderonde willen we in het najaar de leden vragen wat hunspecifieke wensen zijn. Naast de Vereniging is er een Stichting en het is goedklaarheid te hebben over de relatie tussen die twee.Welnu de Stichting is onder meer indertijd in het levengeroepen voor de materiële goederen zoals de sterren-wacht Bakkum, leenkijker, laptop, beamer enz. De Stich-ting is daar eigenaar van en de Vereniging mag daargebruik van maken en neemt de normale gebruikskostenvoor haar rekening. Hetzelfde onderscheid tussen eige-naar en gebruiker vindt u bv. bij de belastingheffing doorhet waterschap Hollands Noorderkwartier. Dus zo gek isdat nog niet. We hebben ook de moeite genomen om hethuishoudelijk reglement van de Vereniging op te poetsen.

Op de ALV zal uw instemming gevraagd worden. Afgelopen jaar zijn we op excursie geweest naar het Pan-nenkoekinstituut; deze keer zijn we op 21 april te gast bijonze buren: de sterrenkundige vereniging Orion in Bo-venkarspel. Toen ik daar laatst was viel mijn mond openvan verbazing over wat daar tot stand is gebracht. Heelinspirerend. Zie verder in dit nummer voor details. Op de laatste bestuursvergadering bij Wim Koomen thuis(lage bestuurskosten!) hebben we afscheid genomen vanFrans Nieuwenhout. Wanneer Frans tot het bestuur istoegetreden, is in nevelen gehuld. Maar dat het vele jarenzijn, laat zich raden. Wij zullen zijn constructieve en even-wichtige inbreng missen en hopen dat de vrijgevallen tijdonverminderd Metius ten goede zal komen.Een aparte pluim verdient Rian, onze penningmeesterwant die is er weer in geslaagd om ook dit jaar met eenpositief saldo af te sluiten.Tenslotte mag ik niet onver-meld laten dat mijn oud-werkgever Shell, die vrijwilligers-werk stimuleert, wederom Metius gul heeft bedacht, watgoed uitkomt voor de aanschaf van een nieuwe laptop.Om al die geldstromen goed bij te houden wil Rian alleinkomsten en uitgaven bijhouden op de moderne manier:digitaal. Dus geen kasgeld meer. Om dat te bewerkstelli-gen togen wij beiden naar de ABN Amro, die een interes-sante aanbieding had ( lage bankkosten en hogererente). We hebben daar geanimeerd een indrukwekkendestapel formulieren getekend om dat te formaliseren; eenhele ervaring, dankzij Metius!

Mees Visser

Stichting ‘METIUS’ Sterrenwacht:

Voorzitter: M. Visser, Oranjelaan 35, 1815 JP AlkmaarTel.: 072 - 5124545, [email protected]

Secretaris: W. Koomen, Kennemerstraatweg 181, 1851BE HeilooTel.: 072 - 5335840, [email protected]

Penningmeester: W.J. Braakman; De Wieken 8, 1829 AN [email protected]

Leden: L.J. Lambach, Kateellan 16, 1829 BD OudorpTel.: 072 - 5124114, [email protected]. van der Weiden, Statuionsweg 158, 1815 CG AlkmaarTel.:072 - 5154535, [email protected]. Kroonenberg, Koperwiek 13, 1645 TN UrsemTel.: 072 - 752 9111, [email protected]

Bij de voorplaat

Sinds de uitvinding van de telescoop, aan het beginvan de 17e eeuw, is het nog maar 7 keer gebeurd datde planeet Venus te zien is geweest, afgetekendtegen de zon. De laatste keer gebeurde dat in 2000.Van die overgang toont de omslag een paar afbeel-dingen. De volgende keer zal zijn in juni 2012.Daarna moeten we meer dan 100 jaar wachten tothet verschijnsel zich opnieuw voordoet.

Hein is niet te beroerd om u er van te doordringendat dit uw laatste kans is om Venus voor de zon tezien staan. Op meerdere plaatsen in dit magazinewordt u hieraan herinnerd.

Vooral in de 17e en 18e eeuw hebben sterrenkundi-gen hun best gedaan om de Venusovergang nauw-keurig te observeren. Men hoopte daarmee deafstand van de aarde tot de zon, die toen nog nietprecies bekend was, te kunnen meten.Ook al is deze wetenschappelijke vraag inmiddelsbeantwoord, het blijft een bijzonder verschijnsel .Naar deze mini-eclips van de zon wordt in iedergeval met veel spanning uitgezien; de ringvormigezonsverduistering van ongeveer 2 weken eerder,krijgt beduidend minder aandacht.

Ahum...

Deadline voor kopij:15 augustus 2012

Het getij op aarde en in het heelal

Op 25 november 2011 is drs. Kees Veth bij ons te gastom inzicht te verschaffen in het hoe en waarom van getij-den.De heer Veth, inmiddels gepensioneerd, was tot voor kortals fysisch oceanograaf verbonden aan het NIOZ opTexel.

Eenieder van ons is vertrouwd met verschijningsvormenvan getijden in de vorm van eb en vloed op onze kust.Aristoteles bracht in de derde eeuw voor Chtistus de ge-tijbeweging al in verband met de maan, terwijl Plinius deOudere in 42 na Christus een vrij nauwkeurige beschrij-ving van het verschijnsel gaf in relatie tot de zon en demaan. De oude grieken hadden er overigens weinig lastvan; in de Middellandse zee is het verschil tussen hoogen laag water gering.Alexander de Grote zag later aan de kust in het huidigePakistan grotere verschillen. Evenals nog weer later Ju-lius Ceasar toen hij aan Het Kanaal naar Engeland stond.Maar laten we ons bezig houden met de vraag waaromwe dit verschijnsel waarnemen.Newton heeft in de 17de eeuw aangegeven hoe we hetgetij kunnen verklaren. In de formule voor de zwaarte-kracht is de afstand tussen twee objecten in het kwadraatin de noemer te vinden. De afstand heeft dus zeer groteinvloed op de sterkte van de zwaartekracht. Zoveel zelfsdat de invloed van de maan op de getijden bijna tweemaal zo groot is als die van de zon, ondanks de relatief

zeer kleine massa van onze maan. Door de grote rol diede afstand speelt, is het eenvoudig te zien dat de door demaan uitgeoefende kracht op het water in onze oceanenafhankelijk is van de plek. Andere invloeden zijn de standvan de zon en het feit dat de watermassa aan de van demaan afgekeerde zijde een centrifugale kracht onder-vindt. Dit laatste is weer het gevolg van het feit dat aardeen maan om een gezamenlijk zwaartepunt draaien.Als we alle invloeden van de aardrotatie (daar komt de in-vloed van de zon om de hoek kijken) en de beweging vande maan combineren, kunnen we voorspellingen doenover tijdstip van hoog- of laagwater. De verdeling van hetland over de globe voorkomt echter dat het heel eenvou-dig is. Alleen in de zuidelijke pool zee vinden we eenband van water die de gehele aarde omspant.Slechts hier kan een ongestoorde getijdengolf ontstaan.Tot bij ons in de Noordzee merken we de invloed van

deze golf. Dan is er echter al ruim 48 uur verstreken. Degetijden in de Noordzee zijn sowieso gecompliceerd: degrootste invloed heeft de getijdengolf die ten noorden vanSchotland binnenkomt , maar er is natuurlijk ook invloed

vanuit Het Kanaal. Bovendien ontkomt de voortschrij-dende golf natuurlijk ook niet aan de Corioliskracht , diehet water vanuit het noorden langs de Engelse oostkustdwingt.Bij de Nederlandse kust komt het hoge water dan weervanuit het zuiden opzetten.Plaatselijke geografische omstandigheden hebben groteinvloed op het verschil tussen Hoog en Laag.Midden op de oceaan bedraagt het verschil enkele deci-meters , terwijl in de buurt van Calais een hoogteverschilvan wel 6 meter wordt gemeten. Recordhouder op dit ge-bied is de Bay of Fundy die zich bevindt tussen NovaScotia en New Brunswick aan de oostkust van Canada.Aldaar worden verschillen gemeten van meer dan 20meter. Overigens zijn er meer invloeden die het voorspellen vangetij beinvloeden. Zo bezit de maanbaan een zekere ex-centriciteit en maakt de verbingingsas tussen aarde enmaan een hoek van ongeveer 66,5 graden met de draai-ingsas van de aarde. (net als onze zon). Als we alle in-vloeden die van buiten op de aardse watermassainwerken berekenen en optellen kunnen we dus theore-tisch goede voorspellingen doen. Reeds lang geledenheeft Lord Kelvin een analoge computer ontworpen waar-mee deze voorspellingen konden worden gedaan. Eenvoorbeeld van het grote belang van een nauwkeurige ge-gevens was een prognose van het getij op de kust vanNormandië. Daar was het voor de planning van de gealli-eerde invasie in juni 1944 letterlijk van levensbelang!Vermeldenswaard is dat ook meteorologische omstandig-heden een grote rol spelen. Een voor ons aansprekendvoorbeeld was de langdurige stuwing van het het waterop de Hollandse kust in februari 1953. De invloed van delangdurige noordwester die leidde tot de dijkdoorbrakenin Zuidwest-Nederland is geschat op 3 meter extra waterbovenop het springtij.Hier komen we overigens bij een andere bijzondere situa-tie. Twee maal per maand staan maan, aarde en zon on-geveer op een lijn.De gebundelde krachten zorgen dan voor een zoge-naamd springtij. Ook dan is het effect niet altijd hetzelfde;de excentriciteit in de maanbaan zorgt ervoor dat de af-



stand tot de maan op dat moment groot is of juist klein.En aangezien de maan de grootste invloed heeft zorgtdat voor een aanmerkelijk verschil.En als u dat bij de volgende volle of nieuwe maan wiltcontroleren, moet er rekening mee houden dat dit effectop de Hollandse kust pas 2 dagen later zichtbaar is! Overde hele aarde worden bijzondere verschijnselen waarge-nomen die samenhangen met getijde krachten. Bepaalddoor plaatselijke omstandigheden zijn er in sommige ri-viermondingen en zee-engten golven waar te nemen diehet wassende water aan kondigen. Een soort vloedgolfdie we niet mogen verwarren met een, uit aardverschui-vingen voortkomende, Tsunami...

Van een andere orde, hoewel ook veroorzaakt doorzwaartekracht, zijn de getijdekrachten in het heelal.Het meest plastische voorbeeld is de onvoorzichtige as-tronaut die zich te dicht in de buurt van van een zwart gatwaagt.Hij zal ervaren (maar niet kunnen navertellen) dat dezwaartekracht bij zijn voeten veel groter is dan bij zijnhoofd. Dit leidt dan tot "spaghettificatie" van de astronaut.Overal in het heelal worden effecten van getijdekrachtenwaargenomen of in ieder geval vermoed. Zo is het zeer waarschijnlijk dat de draaing van de maanom zijn eigen as inmiddels zodanig is afgeremd door ge-

tijdekrachten dat wij nu altijd tegen dezelfde kant van dithemellichaam aankijken. Het zwaartepunt van de maanzal waarschijnlijk niet helemaal in het midden liggen ennu dus dichter bij de aarde zijn dan het middelpunt vande bol.Een ander bekend voorbeeld is de vulkanische activiteitop de Jupitermaan Io. Men denkt dat getijdekrachten vanandere manen, Europa en Ganymedes, ervoor zorgendat Io wat schommelt. Dat heeft dan weer tot gevolg datgetijdekrachten van Jupiter het oppervlak van Io knedenwaardoor opwarming optreedt die ook het vulkanisme instand houden.Tot slot wordt door sterrenkundigen aangenomen dat hetop relatief korte afstand passeren van een ander sterren-stelsel de oorzaak kan zijn geweest van het ontstaan vande armen van onze eigen melkweg.

Om 21.55 uur bedankt onze voorzitter de spreker en sluiteen zeer informatieve avond af.

Indien u zich in de getijden wilt verdiepen met behulp vanformules raad ik u aan Wikipedia te raadplegen.Een eenvoudiger uitleg vond ik op:http://www.poseidon.be/info/ws/getij.pdf

Karel de Leeuw.

Verslag Metius lezing prof. Marco Spaans.

Onderwerp: Het ontstaan van leven op aarde.Datum: vrijdag 24 februari 2012.

Na de introductie door onze voorzitter Mees Visser namprof. Spaans het woord en liet een verbazend mooie po-werpoint presentatie zien. Hij begon met een kort over-zicht vanaf de Big Bang 13,7 miljard jaar geleden.Stervorming trad pas na 400 miljoen jaar op. Grote ster-ren waarvan een aantal hun bestaan eindigden als no-va’s, supernova’s of hypernova’s. De door kernfusiegevormde elementabundanties zijn daardoor verspreiddoor de hele kosmos nu. Toch bestaan de gevormde interstellaire stofwolken voorhet grootste deel uit waterstof, daarna helium(1/10 min-der), zuurstof,koolstof, silicium, zwavel, ijzer(1/1000 min-der) etc. Dit proces is essentieel voor het ontstaan vanleven.

In zo’n wolk ontstaan door schokgolven van supernovaexplosie verdichtingen die dan weer triggeren tot nieuwestervorming. In ons melkwegstelsel ontstaan 1-3 nieuwesterren per jaar. Onze zon is zo ontstaan 5 miljard jaargeleden, met de aarde 500 miljoen jaar daarna.Zo’n ineenstortende wolk gaat sneller draaien( zoals pi-rouette op ijs) en vormt een protoster. Dat wordt, als demassa groot genoeg is een ster, en de wolk eromheenverdicht zich gedeeltelijk tot planeten.

Het kan dus heel goed zijn dat er leefgemeenschappenvoor onze zonnetijd gefunctioneerd hebben. Vraag vanprof. Spaans aan ons:”Waarom hebben we daar dan nogniets van gemerkt?” Die vraag beantwoordde hij op het laatst (Fermi para-dox).

Vervolgens richt prof. Spaans zich op de Interstellairechemie: Gas-stof interacties.

De gas chemie is als volgt:In de stofwolken vormen zich verbindingen; dat zijn tragereacties door de geringe dichtheid(1000-2 miljoen deel-tjes/cm3). Spectroscopisch zijn die deeltjes te bepalen, bvC6H1. Koolstof atomen rijgen zich aaneen en dan komter een waterstof atoom langs die zich eraan verbindt. Erzijn 131 moleculen ontdekt met tot 13 atomen(HC11N).Er zijn ook ringvormige moleculen ontdekt. De zoektochtgaat voort.

De vaste stofchemie is:Eerst atomen na de big bang, dan stervorming (plasma)en dan molecuulvorming. In laboratoria probeert men ditproces na te bootsen. Daar ontstaat ook molecuulvor-ming.

Welke sterren zijn geschikt?Zijn er planeten(exoplaneten) zoals de onze met mogelijkleven? Geschikte sterren zijn er meer dan genoeg. Dehelft van de sterren zijn dubbelsterren en daar kunnenplaneten ook een baan om die twee draaien. Het opspo-ren van deze exoplaneten is lastig. Nu zijn er zo’n 700gevonden.

Er zijn 2 manieren om de exoplaneten op te sporen:1. Door een tijdelijke lichtintensiteit van een ster kun jede passage van een planeet vermoeden;2. Door het heen en weer zwaaien van een ster kun jede massa van de veroorzakende planeet bepalen.

De meeste planeten zijn gasreuzen zoals Jupiter, die heteenvoudigst op te sporen zijn door hun grote volume engewicht.


Spectroscopisch is de atmosfeer van zo’n planeet te be-palen als deze de baan tussen de betreffende ster en deaard kruist. Dat gebeurde bij 10%. Maar die staan dichtbij de ster en dan verbrandt de boel. In zo’n atmosfeermoet zitten: water, koolzuur, ozon. De temperatuur moetniet te hoog of te laag zijn. Bijvoorbeeld Venus is te heet(480º); Mars (-50º). Een planeet vergelijkbaar met deaarde is nog niet gevonden.

Wat is er verder nodig voor leven zoals op aarde? (Her-itable zone genoemd):- Voldoende lange levensduur centrale ster (10 mil

jard jaar);- Voldoende massa van de centrale ster;- Voldoende lux, niet teveel, niet te weinig;- Voldoende massa van de aarde. Het helium is al

uit de atmosfeer verdwenen maar zuurstof en koolzuur zijn zwaar genoeg om te blijven;

- Voldoende rotatie; voor de centripetale krachten. De maan doet dat niet;

- Mooie, bijna ronde baan rond de centrale ster;- De nabijheid van de maan zorgt voor een sta-

biele rotatie van de aarde.(= unieke situatie voor de aarde!);

- Noodzaak van Jupiter als grote massa;- Plaattectoniek;- Een magnetisch veld;- De aanwezigheid van oceanen.

Als dat geen wonder heet dat dit allemaal zo gunstig uit-gepakt heeft dan weet ik het niet meer! Wie niet in won-deren gelooft is geen realist, zei Ben Goerion destijds.

Vaste stoffen uit de ruimte zijn alleen te bestuderen viameteorieten en van de ruimtevluchten.Chemische ana-lyse van de Murchison meteoriet laat aminozuren zien,voornamelijk aromatische CH verbindingen, maar ook ge-wone aminozuren, fullerenen etc.

Belangrijk voor de vorming van leven op aarde is hetzware bombardement van meteorieten 700 miljoen jaarna de vorming van de aarde. Daarin zaten aminozuren.Dat zorgde voor koolzuur, stikstof, methaan(verdampte)en ook water, dat eerst verdampte en atmosfeer werd.Geen zuurstof!!! Eerste bewijs voor leven op aarde: 3,6miljard jaar geleden.

Hoe begon het? Er zijn 3 dingen nodig: Energie, water?,organische moleculen, informatie en replicatie. Via studievan extremofielen (organismen in vulkanen, hydrother-male bronnen op de oceaanbodem etc.) heeft men kun-nen bepalen welke vloeistoffen leven mogelijk makenbehalve water. Ook ammoniak, methaan en ethaan. Der-gelijke omstandigheden maken de alternatieve abiotischesynthese route mogelijk.

Ik mailde prof Spaans met de vraag hoe niet levende an-organische verbindingen zich organiseren in hogere ver-bindingen. Dit was zijn antwoord:

“Het is niet zo dat de natuur gericht steeds meer ingewik-kelde en complexe verbindingen nastreeft. Wanneer eencomplexe verbinding zich echter spontaan voordoet, endeze verbinding een chemisch voordeel oplevert zoalsstabiliteit of snelle reactiviteit, dan zal een dergelijke ver-binding dus beter ''overleven'' ten opzichte van anderemoleculen. Al met al kan er dan een spontaan pad naargrotere complexiteit ontstaan. Dit is wat ik wilde zeggentijdens mijn verhaal. In de biologie noemt men dit zelf-or-ganisatie.”

Het is teleologie versus evolutie als uitgangspunt.

Noodzaak om te komen tot een levende cel:Nucleïne zuren (DNA, RNA), purines, fosfaten, suikers.Proteïnes/enzymen 22 aminozuren. Membranen (Fosfeten, glycerol en vetzuren).Vanuit organisch materiaal uit de ruimte en a-biotischesynthese reacties op de vroege aarde is een prebiotischesoep ontstaan die prebiotische polymeren is gaan vor-men en daarna leiden tot oorsprong van leven. Als eerstede zuurstofloze RNA wereld en daarna de zuurstofrijkeDNA wereld.

Daarna nog een boeiende uiteenzetting over chiraliteit.Links of rechtshandigheid. Leven koos de linkszijdigesymmetrie. (Zijn we daarom ook meestal linkshandig?)Tenslotte de Fermi paradox: Hoe komt het dat we nietsvernomen hebben van eerdere leefvormen? Zijn ant-woord: de grote tussenruimten en de korte duur van be-


Aardlicht verraadt leven heelal

Van onze verslaggever Govert Schilling.AMSTERDAM. Sterrenkundigen hebben leven in hetheelal ontdekt. Niet op een verre exoplaneet, maar oponze eigen aarde. Niet door hun telescoop op het slaap-kamerraam van de buren te richten, maar door naar demaan te kijken. De gebruikte techniek kan in de verretoekomst ook worden ingezet om.leven te vinden op pla-neten bij andere sterren. Kort na nieuwemaan, als demaan nog maar een heel smal sikkeltje is, kun je het don-kere deel van de maan vaak ook zien. Dat donkere deelwordt niet door de zon verlicht, maar door de aarde. Infeite gaat het om zonlicht dat door de aarde wordt weer-kaatst.

Dit zogeheten aardlicht (ook wel het `asgrauwe schijnsel'genoemd) is nu nauwkeurig onderzocht met de EuropeseVery Large Telescope in Chili. Daarbij werd vooral geke-ken naar de polarisatie van het aardlicht, en hoe die pola-risatie afhangt van de golflengte. De resultaten staan inhet tijdschrift Nature.De precieze vorm van zo'n `polarisatiespectrum' is van al-lerlei factoren afhankelijk, zoals de samenstelling van dedampkring (zuurstof!), de verdeling tussen land en wateren de aanwezigheid van bewolking op het reflecterendedeel van de aarde. Maar ook vegetatie laat een duidelijke

vingerafdruk achter in het polarisatiespectrum.Wat met de aarde kan, kan in principe ook met een verreexoplaneet (een planeet die om een andere ster draaitdan de zon). Ook die weerkaatst het licht van haar moe-derster. Door dat gereflecteerde sterlicht tebestuderen, zou je erachter kunnen komen of er zuurstofin de dampkring zit en of er op het oppervlak leven voor-komt. Spectropolarimetrie is een techniek waarmee Ne-derlandse astronomen veel ervaring hebben. ChristophKeller van de Leidse Sterrewacht en Daphne Stam vanhet SRON Netherlands Institute for Space Researchschreven in Nature allebei een commentaar, waarin zewijzen op het belang van de nieuwe resultaten voor toe-komstig onderzoek aan exoplaneten.Voor de Very Large Telescope is een nieuw instrument inde maak dat dit soort metingen kan verrichten. Maar vol-gens Keller zal zelfs de toekomstige European ExtremelyLarge Telescope nog niet in staat zijn om op deze manierkleine, aarde-achtige exoplaneten te bestuderen - daar iseen futuristische ruimtetelescoop voor nodig. Zowel Kel-ler als Stam zou graag eerst eens een kleine telescoopop de maan zetten. Daarmee is het aardlicht continu tebestuderen. Op die manier wordt veel ervaring opgedaanmet deze techniek voor het op afstand detecteren vanleven.

Geknipt uit de Volkskrant van 3 maart

Agenda voor de Algemene Ledenvergadering van de AWSV Metius

Datum : vrijdag 30 maart 2012Locatie : Wijkcentrum “de Oever”,

Amstelstraat 1, 823 EV OudorpAanvang: 18.45 uur

1. Opening en vaststellen agenda.2. Mededelingen en binnengekomen stukken m.b.t. deze

vergadering.3. Goedkeuring van de notulen van de ALV van 25 maart

2011.4. Goedkeuring van het jaarverslag van de AWSV Metius.5. Behandeling financieel jaaroverzicht 2011 & begroting

2013.6. Verslag van de kascommissie over 2011.7. Vaststellen van de contributies voor 2013.8. Goedkeuring van het financiële jaaroverzicht 2011 en

goedkeuring van de begroting 2012.9. Samenstellen nieuwe kascommissie.10. Huishoudelijk Reglement van de vereniging.11. Bestuurssamenstelling Vereniging.12. Metius Jaarprijs.13. Ideeën vanuit de Vereniging.14. Rondvraag.15. Sluiting.

ad. 3 De notulen van de ALV van 25 maart 2011 zijn opgenomen in het maartnummer van MM.

ad. 4 Het jaarverslag van de AWSV Metius is eveneens in

deze uitgave van MM opgenomen.ad. 5 Het financieel jaaroverzicht 2011 en de begroting 2013

zijn opgenomen in genoemde uitgave van MM.ad. 7 Het bestuur stelt voor de contributie voor 2012 vast te

stellen op € 25,00 voor leden, €12,50 voor gezinsledenen €10,00 voor jeugdleden. De toegangsprijs voor betalende bezoekers wordt €5,00.

ad. 9 De heren C. Jansen (vz), Bolten en De Leeuw vormenin 2011 de kascommissie. De heer De Leeuw is in 2011 toegetreden als reservelid. De heer Jansen treedtin 2012 af. In deze ALV moet er een nieuw reservelid worden gekozen.

ad. 10 De heer Visser (vz) is aftredend en stelt zich herkiesbaar. De heer Nieuwenhout treedt eveneens af en is niet meer herkiesbaar. De heer Steegs is bereid gevonden om toe te treden tot het bestuur.Eventuele voorstellen voor tegenkandidaten kunnen cf. artikel 10, lid 2 van de statuten tot uiterlijk 7 dagen voor de ALV schriftelijk bij de secretaris ingediend worden. Ter informatie: het bestuur van de stichting Metius Sterrenwacht bestaat uit de heren M. Visser (vz), W. Koomen (secr), W. J Braakman (penn), R.W v.d. Weiden, R. Kroonenberg en L. Lambach.

ad.11 Het huishoudelijk reglement is herzien en is via email verzonden. Bij de ingang van de zaal zullen een paar papieren versies klaarliggen.

ad 12 Leden worden uitgenodigd om ideeën m.b.t. het functi-oneren van de vereniging kenbaar te maken.

Wim KoomenSecretaris

schavingen!

Al met al een geslaagde bijeenkomst met levendige, kriti-sche vragen uit de toehoorders. Zelfs in de pauze werdde arme professor Marco nog bestookt met vragen!Zijn Powerpoint presentatie werd mij door Henk Klippel

ter hand gesteld, hij had een memororystick bij zich waar-door ik ter plaatse de presentatie te pakken kreeg. Dezepresentatie is op aanvraag bij mij verkrijgbaar.( [email protected]).

Theo Bruin


Jaarverslag AWSV Metius over 2011

VAN DE VOORZITTER

Terugblik 2011

Het afgelopen jaar werd gelukkig weer gekenmerkt met ver-schillende hoogtepunten. U kunt het allemaal lezen in het hier-volgende verslag van onze secretaris Wim Koomen, die daarveel werk in gestoken heeft en Rian van der Weiden, onze pen-ningmeester. Het resultaat mag er zijn. Ik pik er een paar pun-ten uit.Uniek was het verlenen van het erelidmaatschap aan JanDeugd en het uitreiken van de Metius Jaarprijs 2011 aan KlaasKroesen. Er werd een heuse enquête opgetuigd met professio-nele ondersteuning van een oud NIPO directeur, over het reilenen zeilen van onze vereniging en dat leidde warempel tot eenrevival van de Werkgroep Weerkunde uit een diepe winterslaap.Ook de Werkgroep Sterrenwacht Bakkum werd nieuw leven in-geblazen. En de Werkgroep ABT haakte daarop in met een in-troductiecursus om de drempel te verlagen. En met succes. Enhet schijnt dat die drempel helemaal geslecht gaat worden.Maar nu loop ik vooruit. Geweldig was het dat er weer leden zijn om de vorige MM re-dactie op te volgen. En dat doen ze kleurrijk. Een dieptepunt was dat de cursus sterrenkunde aan de Volks-universiteit in Alkmaar niet door kon gaan, na zoveel inspanningen moeite. Knap vond ik het incasseringsvermogen van hetkersverse docententeam om niet bij de pakken neer te zitten;integendeel, een cursus werd gelanceerd in Castricum! Dat istoch klasse. En natuurlijk hadden we de Metius-lezingen, gewoontegetrouwop de laatste vrijdag van elke maand, iets waar veel leden veelplezier aan beleven. We genoten van de excursie naar het Pan-nekoekinstituut, en dat afgesloten werd -geheel in lijn met denaam van dit instituut- met een geanimeerd etentje. En tot slot,de penningmeester wist het jaar met een positief saldo te slui-ten.

Mees Visser

HET BESTUUR

Het bestuur kwam in 2011 twee keer bijeen voor een bestuurs-vergadering. Het is gebruikelijk dat de eerste vergadering in fe-bruari plaatsvindt. Op die avond ligt de nadruk vooral op devoorbereidingen voor de a.s. ALV. De tweede vergadering vindtin het najaar plaats. Dan ligt de nadruk op lopende (en niet-lo-pende) zaken en wordt een aanzet gegeven voor de begrotingvan het komende jaar. De organisatie van de Landelijke Sterrenkijkdagen, de Eigenavonden, de Nacht van de Nacht en de excursie kwamen voorrekening van het bestuur. Ook de uitvoering van die evenemen-ten is voor een belangrijk deel in de handen van de bestuursle-den.

Bestuurssamenstelling:

Tijdens de ALV van maart 2011 is de samenstelling van het be-stuur van de Vereniging vastgesteld:

Naam Functie Datum aftreden

Mees Visser Voorzitter maart 2012Wim Koomen Secretaris maart 2014Rian v d Weiden Penningmeester maart 2013Frans Nieuwenhout Lid maart 2012Piet Cijsouw Lid maart 2014

Contributie: De jaarcontributie voor 2011 bedroeg € 25,50 voor leden, € 10,-voor jeugdleden en € 13,75 voor gezinsleden. De entreeprijsvoor de lezingen voor belangstellenden is vastgesteld op € 4,50

Het bestuur van de stichting is als volgt samengesteld:

Mees Visser VoorzitterWim Koomen SecretarisWillem Jan Braakman PenningmeesterRob Kroonenberg LidLeendert Lambach LidRian van der Weiden Lid

Ledenbestand: De vereniging heeft een gezonde groei doorge-maakt met een ledenbestand, dat inmiddels is gegroeid van 128naar 131 leden.

Type leden Aantal per Aantal per1-1-2011 31-12-2011

Gewoon lid 128 130 Gezinslid 1 1 Jeugdlid 0 0Totaal 129 131

Er hebben 9 leden opgezegd en 12 nieuwe leden hebben zichaangemeld.

ACTIVITEITEN VAN DE COMMISSIES EN WERKGROEPEN

Onderwijs

De bedoeling was dat Metius voor de Volksuniversiteit Alkmaaren omgeving in de herfst een grote cursus van 10 avonden zouverzorgen, maar door een tegenvallend aantal aanmeldingen(5) kon dit geen doorgang vinden. Deze cursus zou de tweedeuitvoering van de vorig jaar vernieuwde algemene inleidendecursus zijn, zij het dat die cursus intussen is gestroomlijnd (endaarmee van 12 tot 10 avonden teruggebracht) terwijl ook an-dersoortige verbeteringen op grond van de ervaringen bij deeerste uitvoering zijn aangebracht. Metius verzorgde in het jaar 2011 nog wel één inleidende cur-sus van wat lager niveau over sterrenkunde, in het najaar. Hetwas een korte cursus (6 avonden) voor de Stichting WelzijnBergen, gehouden in gebouw De Oorsprong te Schoorl met Wil-lem Jan Braakman als docent. Deze cursus was een vervolg optwee soortgelijke cursussen van eerdere jaren, maar kon ookonafhankelijk daarvan worden bezocht. Vier van de deelnemershebben aan alle drie cursussen meegedaan; zij hebben daar-mee in essentie de gehele inhoud van de boven genoemdegrote cursus doorlopen. Aan de korte cursus in Schoorl deden 7cursisten mee, die allen een diploma uitgereikt kregen. Wegensslecht weer is de geplande waarneemavond uitgesteld tot in hetvoorjaar van 2012.

Piet Cijsouw.

Werkgroep PR

De PR-groep heeft de gebruikelijke zaken weer geregeld zoals:-het vermelden en promoten van lezingen, cursussen, en an-dere bijeenkomsten op onze eigen website;- het mailen van gegevens van onze bijeenkomsten e.d. naareen aantal lokale kranten in de hoop dat dit geplaatst wordt;- het doorgeven van deze gegevens aan web kranten voorplaatsing in activiteiten agenda’s;- het behulpzaam zijn met het maken van een internet-enquête;- het verzorgen van de mailing naar de eigen leden.Het blijkt dat de belangstelling voor de lezingen groot is. Dezaal werd steeds behoorlijk gevuld.


De Metius-cursus te Alkmaar is helaas niet doorgegaan door teweinig inschrijvingen. Waarschijnlijk is een van de oorzakenhiervan dat de plaatselijk kranten niet of te laat onze kopij plaat-sten.Verder was er in Alkmaar sterke concurrentie ontstaan door o.a.de activiteiten van InHolland waarbij een cursus sterrenkundemet Govert Schilling was georganiseerd.Gelukkig hebben de PR- activiteiten wel goed en op tijd gewerktom de cursus te Castricum (overigens begonnen in januari2012) mogelijk te maken.

Gerard Hoogeland

Werkgroep Lezingen

Er wordt op het moment weer hard gewerkt om op meerderemanieren aan sprekers te komenIn 2011 hebben we weer 6 lezingen verzorgd met externe spre-kers. Daarnaast stonden de “Eigen avond” en de “Hoedjes-avond” op het programma.

28-01-2011 Lichtverschijnselen aan de hemel door Drs. C. Floor.

25-02-2011 De nieuwe horizon van het heelal door Prof. J. Heise.

25-03-2011 Hoe werd de uitdijing van het heelal ontdekt? door Prof. Dr. H.J. Habing.

29-04-2011 Radiotelescoop Dwingeloo door Prof. Dr. H. van Woerden.

20-05-2011 Eigen avond door diverse sprekers30-09-2011 Newton en zijn principia door Prof. Dr. H.J.

Cohen.28-10-2011 De Gould Belt door Dr. J. de Bruijne.25-11-2011 Het getij op aarde en in het heelal door Drs.

C. Veth.16-12-2011 Eigen avond door diverse sprekers.

Overzicht van het aantal bezoekers per lezing

Verslag van Verenigingsraadvertegenwoordiging 2011

De bijeenkomst van de verenigingsraad (VR) stond in 2011 inhet teken van een aanpassing van de Statuten, van het Huis-houdelijk reglement en van het besluit over het dr. J. van deBiltfonds. Een hele kluif, waaraan het KNVWS bestuur in de af-gelopen jaren een hoop voorbereidend werk heeft verricht. Metbetrekking tot één artikel in het voorstel voor de Statutenwijzi-ging heeft de AWSV Metius vooraf een tegenvoorstel ingediend,waarvan de strekking is dat de afvaardiging naar de VR-bijeen-komst juist niet beperkt zou moeten worden tot één of meer be-stuursleden van de vereniging, zoals door het bestuur van deKNVWS werd voorgesteld. Het bestuur van Metius is al langvan mening dat een bestuur afvaardiging, zoals wij die kennenin de vorm van de door de ALV vast te stellen vertegenwoordi-

ging bij de VR het bestuur werk uit handen neemt. Dat is enmoet de bedoeling ook blijven.Hans de Nobel - hij is het gezicht van de AWSV Metius bij deVR - heeft namens Metius dat voorstel in de bijeenkomst van fe-bruari 2011 met verve en met succes verdedigd. Ook hieldHans met succes en pleidooi, om bij het staken van de stem-men over personen niet meer te dobbelen! De VR-bijeenkomstging daarmee accoord.Een tweede bijeenkomst in april 2011 was noodzakelijk om hetstatutair vereiste quorum te halen. Daarmee werden de voorge-stelde wijzigingen aangenomen.

Namens de Metiusvertegenwoordiging in de VR, Leendert Lam-bach & Hans de Nobel.

Eigen Avond in mei

Op 20 mei vond deze bijeenkomst plaats, gewoontegetrouw deMetius avond waar de leden elkaar beter ontmoeten en vertel-len wat hun weer- en sterrenkundig zo drijft. Allereerst valt temelden dat de opkomst aanzienlijk hoger was dan in decemberafgelopen jaar. Er was toen een weeralarm afgegeven, als ik mijniet vergis vanwege ijzel, vrieskou e.d. In elk geval was Martinvan de Bogaerde toen niet komen fietsen maar komen lopen! Allereerst werd de enquête besproken waarover een goede dis-cussie op gang kwam, die natuurlijk veel tijd in beslag nam. Deresultaten hiervan al eerder in Metius Magazine gepubliceerd.Jammer was het, dat Gerard Hoogeland deze avond niet konpresenteren, want dankzij zijn toewijding en die van Marco Sey-nen is het een zeer geslaagde enquête geworden. Beiden héélhartelijk dank.Na een pauze waarin de penningmeester ons onthaalde op eengratis kop koffie vertelde Wim Koomen enthousiast over het po-pulariseren van de sterrenkunde op scholen, bezoekers vandagopvang bij Reigersdaal, de jeugdgevangenis Doggershoekenz. Zijn oproep om daaraan mee te doen op vrijwillige basiswerd beloond met een opgave!Piet Cijsouw verhaalde over de TWS groep en het meerjarenprogramma, omdat ze daar bezig zijn om een boek door te wer-ken van meer dan 1000 bladzijden. Het per persoon afrekenenvan de kosten voor huur van het zaaltje incl. koffie & theemeestal zo’n € 3,57 vanwege een rond bedrag gedeeld doorhet aantal deelnemers, levert op zo’n avond de ingewikkeldsteproblemen op. Ook hier bleek weer dat onder de aanwezigen erbelangstelling bestaat om ook met deze groep mee te gaandoen. Tot slot liet Hans de Nobel eigen gemaakte opnamen zien vande Plejaden, waar je duidelijk de kleuren rood, blauw en geelvan de sterren kon zien. En daarmee sloot hij deze kleurrijkeavond op een waardige wijze af.

Mees Visser

Eigen Avond in december

De Eigen Avond werd dit jaar gehouden op 16 december. Erwaren ongeveer 26 deelnemers waaronder twee gasten. WimKoomen spande zich weer in om de zaal op een huiselijke ma-nier in te richten. Mede ook daardoor heerste er een aange-name sfeer, waarin veel werd uitgewisseld, wat onderbrokenwerd met een inspirerend verhaal van Lango Metten over zijnsterrenkundige waarnemingen onder de rook van Rome. Wewaren allemaal onder de indruk van de fraaie kijker die hij daarheeft en dat werd gedemonstreerd met gedetailleerde opnamenvan maan kraters. Omdat de penningmeester verhinderd wasnamen we de kans waar om op kosten van Metius een con-sumptie per persoon te nuttigen, in de kantine ruimte, waar deonderlinge uitwisseling van ervaringen e.d. weer vlot hervatwerd. Na de pauze kreeg Hans Dijkstra het woord en ging metde zaal in gesprek over Metius Magazine. Hij opperde het m.i.prima idee om leden van onze Vereniging te interviewen en


vroeg hardop wie dat leuk zou vinden om te doen. Ik wil graagdie oproep steunen: wie wil dat eens per kwartaal doen? Datmoet toch interessante verhalen opleveren! Zelf heb ik indertijdKlaas Kroesen en Jan Deugd geïnterviewd, wat buitengewoneontmoetingen waren, die ik niet graag had willen missen. TerwijlInge van de Stadt de computer aan het opstarten was, vondHenk Verbeek nog de tijd om een anekdote te vertellen, waarnaInge nog enkele opmerkelijke foto’s van Jupiter bij mist liet zien.Iedereen zat daar met verbazing en open mond naar te kijken:een bijzonder slot van een geanimeerde Eigen Avond.

Mees Visser

Metius Jaarprijs en erelidmaatschap

Het bestuur heeft gemeend om aan de heer Kroesen de MetiusJaarprijs 2011 uit te reiken vanwege zijn inzet als scribent voorMetius Magazine. Vele artikelen over het weer hebben ons Ma-gazine voorzien van uiterst interessante (en ook prima lees-bare!) stukken. Als dank overhandigt de voorzitter een boekover (uiteraard) weerkunde aan de heer Kroesen. Het bestuurstreeft al vele jaren naar een (her)oprichting van een werkgroepweer en hoopt met het uitdelen van deze jaarprijs een stap inde goede richting gezet te hebben. De heer Kroesen bedankthet bestuur voor de prijs en besluit met een verhaaltje over zijnlidmaatschap vanaf 1994 tot heden.

Vervolgens wordt de redactie van Metius Magazine in het zon-netje gezet, die gedurende veel jaren gezorgd heeft voor eenfijn verenigingsblad. Het is jammer, dat ze er na veel jaren meewillen stoppen, maar de vereniging heeft hier alle begrip voor,want vrijwilligerswerk is tenslotte eindig. Mevrouw Van der Stadten de heer Brugman worden bedankt met een boekenbon eneen verrassingsdoos Westmalle, waar ze allebei liefhebber vanblijken te zijn.

Helaas is de heer Deugd niet aanwezig, maar het bestuur heeftbesloten om ook hem in het zonnetje te zetten vanwege zijn po-sitieve inbreng binnen de vereniging. Hij heeft aan de basis ge-staan van de sterrenwacht in de duinen. En zelfs tot op de dagvan vandaag is hij merkbaar aanwezig. Vorig jaar heeft hij ei-genhandig de aandrijving van de koepel gerepareerd en dezonnespectrograaf aangepakt, zodat die weer te gebruiken is.Voor iemand van zijn leeftijd is dat een prestatie van jewelste,waar de vereniging wel even bij stil mag staan! Bij dezen wordthem dan ook het ERELIDMAATSCHAP van de vereniging aan-geboden. De vergadering steunt dit voorstel met een welge-meend applaus. Gelukkig kwam de heer Deugd wel naar delezing, waardoor dit heugelijke feit toch nog aan hem medege-deeld kon worden.

Mees Visser

Metius Magazine

In het afgelopen jaar is MM wederom 4x verschenen, waarvanhet maart/april nummer zoals gebruikelijk met de gegevens voorde Algemene Leden Vergadering als dubbeldik nummer. De op-lage van MM is 155 stuks, een aantal meer dan het aantalleden, omdat het magazine ook aan externen verstuurd wordt,zoals Zenit, het bestuur van de KNVWS, onze gewaardeerdeadverteerders en een bevriende vereniging in het noorden vanhet land. Maar ook de sprekers, schrijvers van een fijn artikel inMM, de bibliotheken van Alkmaar en een aantal sponsors endergelijke (met het oog op promotie van onze vereniging, zoalsde Landelijke Sterrenkijkdagen en de clubavond) ontvangeneen nummer.De redactie is ook erg blij met de inbreng van (vooral de al jarenvoor het blad schrijvenden) Klaas Kroesen en Marcella Houwe-ling en natuurlijk ook alle andere leden die (on)regelmatig eenbijdrage leveren.

Met deze inbreng van onze leden is en blijft het blad eenspreekbuis van onze hele vereniging.De nieuwe redaktie heeft enthousiast het stokje van de oude re-daktie overgenomen en hoopt alle leden een goed leesbaar ver-enigingsblad te kunnen leveren.

Hans Dijkstra en Sake Haijma

Website

Telescoop (ABT), waaronder de conditie en de status In 2011 hebben maar liefst 3287 bezoekers de website geraad-pleegd. 93% van de bezoekers komt uit Nederland; 3% uit de USA en 1% uit België. De overige 3% komt uit andere Europese landen,Rusland, Canada, Israël en zelfs enkele hits uit China en de Vir-gin Islands.

Op de website is nieuws over de lezingen te vinden en andereactiviteiten van de vereniging. Leuk zijn ook de gegevens vande Afstand Bestuurbare van de telescoop. Vaste onderdelen diezichzelf verversen zijn o.a. de buienradar, Astronomy Picture ofthe Day (APOD) en de maanfase. Er zijn geen wijzigingen in hetconcept van de website te verwachten. Zijn er echter ideeën dieiets aan de website toevoegen dan horen we dat natuurlijkgraag.

Harry Zwart

Werkgroep Theoretische Sterrenkunde (TWS)

Vergeleken met voorgaande jaren zijn naar mijn bescheidenmening geen schokkende veranderingen op te merken.

De werkgroep functioneert naar mijn mening goed. We komennog steeds samen in het buurthuis “Oud Overdie” aan de Korte-naerkade 23, te Alkmaar, waar we over een goede vergader-ruimte kunnen beschikken. De frequentie is nog steeds eensper maand.

Wat de begroting betreft, wij – de leden van de groep – kunnenons unaniem vinden in de wijze hoe wij met de kosten omgaan.Reeds eerder aangegeven dat wij naar alle tevredenheid eenomslagsysteem hanteren. Aansluitend is op te merken voor2012 geen specifieke plannen te hebben, daar de werkgroephet boek “An Introduction to Modern Astrophysics” (MODAS)gebruikt.

Dit boek omvat 30 hoofdstukken, dus voldoende stof om binnende werkgroep over te praten.Naar aanleiding van een eerdere vraag meer bekendheid tegeven aan de werkgroep TWS, wordt nu een samenvatting ge-schreven van een ieder onderwerp / hoofdstuk uit MODAS aande redactie van MM gestuurd met het verzoek dit in MM op tenemen. Zo is reeds een essay geschreven door de heer P. Cijsouw over“Steratmosferen”. De heer H. KleinWoud heeft naar aanleiding van het CERN ex-periment, te weten neutrino’s sneller dan licht een WTS bijdragegeschreven.

TWS groep behandelt naast MODAS eveneens actuele onder-werpen uit de dagbladen. De werkgroep bestaat uit een hardekern van 10 personen. Verder krijgt een aantal belangstellendeleden de verslagen en verdere info van de WTS werkgroep permail toegezonden.

Martin van den Bogaerde.


Werkgroep Sterrenwacht Bakkum

De werkgroep waarnemen in Bakkum funktioneert dit jaarprima. De kontakten onderling, waar nodig, zijn prettig en effi-ciënt. De gekozen procedure voor de bezoekers van de sterren-wacht (aankondiging minimaal 24 uur van te voren en eendefinitief bericht kort voor aanvang) werkt uitstekend. Voor watbetreft het instrumentarium is er op dit moment geen behoefteaan een budget. Mijn oculairen en accessoires stel ik ter be-schikking, zodat Metius (voorlopig) niet hoeft te investeren. Las-tiger zijn de onroerende goederen. Zowel onderhoud alsstoringen zijn moeilijk in te schatten. De fundering van de koe-pel moet binnen niet al te lange tijd opnieuw worden gevoegden geschilderd. De koepel werkt, maar zal dit niet nog jaren blij-ven doen. Veel hangt af van het belang van de sterrenwachtvoor Metius als vereniging (vinden we dat we ook bij weinig be-langstelling van leden een sterrenwacht moeten hebben?) envan de belangstelling van de leden zelf. Momenteel staan er intotaal 24 leden op de mailinglist. Het weer is de belangrijkstebeperkende faktor. Van verschillende leden is het verzoek geko-men voor een individuele waarneemavond, maar daar is van-wege het weer niet veel van terechtgekomen. Voorlopig is erechter voldoende belangstelling! Waarnemen van de zon, te-vens met behulp van de spectroscoop. Onderzoeken in hoe-verre onze astrocamera van toegevoegde waarde is voorwaarnemingen (real time) en fotografie.Een vijftal waarnemers heeft in augustus de handen weer uit demouwen gestoken en de “tuin” aangepakt om overgroeien tevoorkomen. Een zeer gezellige aangelegenheid!

Rob Steegs

Werkgroep Afstand Bestuurbare Telescoop (ABT)

De ABT heeft in 2011 goed gefunctioneerd en is op de zomer-maanden na vrijwel altijd beschikbaar geweest voor gebruikdoor Metius leden. Dat is ook goed te zien aan het record aan-tal van 11.822 opnames die in 2011 gemaakt zijn. Uiteraardmoet hier bij vermeld worden dat een deel hiervan bestaat uitdark frames die voor de beeldbewerking nodig zijn. De verde-ling over de waarnemers was als volgt:

Naam Waarnemingen in 2011

Reijer van den Brink 7Frans Nieuwenhout 1652Lango Metten 478Marco Seynen 92Inge van de Stadt 10593

Aan het eind van het jaar is drie maal een eenvoudige cursusgegeven in het gebruik van de afstand bestuurbare telescoop.In totaal hebben 15 mensen deze cursus gevolgd. Vanwege degrote belangstelling is het de bedoeling om deze cursus voort-aan jaarlijks te gaan geven.

Frans Nieuwenhout

Werkgroep Weerkunde

De werkgroep is inmiddels zover dat we een vergaderschemahebben tot de zomerstop; d.w.z. t/m mei.De activiteiten zijn op dit moment nog beperkt tot het besprekenvan een boek, namelijk “Weerkunde van Kees Floor. Op dit mo-ment hebben wij onze handen hieraan vol, maar we zijn aan hetuitzoeken of een activiteit in samenwerking met het KNMI er inzit.Op de afgelopen bijeenkomst hebben we voor het eerst gebruikgemaakt van de beamer van de vereniging; en met succes. He-laas bleek de laptop van de vereniging geen aansluiting vooreen LAN kabel te hebben. Daarom zijn we aangewezen op een

laptop van een van de leden.Het zal dus niet verbazen dat we op dit moment geen budgetnodig hebben.Wat mogelijk wel nodig zal zijn is dat de vereniging een nieuwelaptop aanschaft!Wat moeilijk te zeggen valt, is wie er daadwerkelijk deel uitma-ken van de werkgroep. Als coördinator hanteer ik een verzend-lijst waarop ook leden staan die zich hebben aangemeld. Daarzijn dan ook mensen bij die we nog nooit op een bijeenkomsthebben gezien.Op dit moment zou ik willen zeggen dat er een tiental leden ismet regelmatige inbreng.Kees Slikker is voor de werkgroep tweede man.

Karel de Leeuw

OVERIGE ACTIVITEITEN

Mediatheek

De mediatheek is op alle avonden van de lezingen opengestelden mag telkens weer op een (kleine) belangstelling verheugdzijn. Deze belangstelling hopen we in de toekomst te verhogenom meer boeken en Dvd’s te kunnen uitlenen.

Landelijke Sterrenkijkdagen

Op vrijdag 11 & zaterdag 12 maart 2011 nam de AWSV Metiusweer deel aan de jaarlijkse Landelijke Sterrenkijkdagen. De Ni-colaas Beetsschool had, net als in de voorafgaande jaren deschool belangeloos ter beschikking gesteld. Een heel prettig ge-baar. Vrijdagavond was een waarneemavond uit duizenden;fantastisch helder met de maan in zijn eerste kwartier. Op hetschoolplein stonden de kijkers van Hans de Nobel (2x), RobKroonenberg, Rian van der Weiden en Henk Verbeek. Een kijk-feest niet alleen naar de maan, maar ook naar sterren, sterren-hopen en naar nevels. De belangstelling was matig, naarschatting zo'n 45 - 50 belangstellenden. Opvallend was de mixvan oudere en van hele jonge belangstellenden; 50-50 lijkt eenredelijke schatting. Als altijd was er ook weer een binnenpro-gramma met Wim Koomen als verteller over een reis door deruimte, Hans de Nobel die het jeugdige publiek het hoe enwaarom van een zonsverduistering en een maansverduisteringuitlegde en met Huub Brugman en Marcella Houweling alsquizmasters. Daarnaast vertelde Huub nog over het ontstaanvan een tsunami (heel actueel!) Angelique was weer in haarelement als gastvrouw, Chris Sijm bediende de elektroquiz enGeertje Visser samen met Harriet Koomen stonden achter hetbuffet met koffie én koek. Inge zat achter de PC, die in verbin-ding stond met de ABT en toonde aan geïnteresseerden wat erzoal te zien was. Anton Zegveld maakte een fotoverslag van hetgebeuren, dat te zien is op onze website.Het weer op zaterdag was anders; de dag begon met Alto Stra-tus, een min of meer egaal grijs wolkendek dat tegen de avondveranderde in Cirrus, waardoor de maan toch redelijk goedzichtbaar was. Maar daar bleef het bij. Zo'n 25 geïnteresseerdebezoekers, deels jeugdig, maakten gebruik van de kijkers vanRob Steegs en van Rian. Binnen presenteerde Gerard Hoog-eland een verhaal over ons zonnestelsel en de afstanden daar-binnen. Huub Brugman stond samen met Marcella klaar voor dequiz, maar daarvoor ontbrak voldoende belangstelling. Om-streeks 22:00 uur liep ook de tweede en laatste dag rustig naareen eind en kon de Nicolaas Beetsschool weer ingericht wor-den zoals wij 'm vrijdagavond vonden.

Leendert Lambach & Wim Koomen

Metius deelname aan de Nacht van de Nacht 2011

Op zaterdag 29 oktober nam Metius weer deel aan de inmid-dels vierde Nacht van de Nacht manifestatie. De obs De Zes


Wielen was weer één van de plaatsen waar je van 19:00 -21:00 uur moest zijn om iets van de sfeer te proeven. Een altijdeven enthousiaste schoolleiding had een hele hoop leerlingenen hun ouders opgetrommeld om te komen kijken en te komenluisteren. Van sterrenkijken kwam helaas niets terecht; Demaan was net nieuw en omstreeks 19:00 uur al te laag en debewolking maakte later op die avond kijken niet meer mogelijk.Jammer, want er was veel jeugdige belangstelling om door eentelescoop te kijken. Mees verzorgde een leuk interactief verhaalen de Nacht van de Nacht begeleiders verzorgden hun deel.Ook de gemeente Alkmaar was vertegenwoordigd en verzorgdeeen korte presentatie over duurzaam beheer. Hieronder ver-staan zij het verstandig omgaan met energie in de meest bredezin van het woord. Omstreeks 21:00 uur ging iedereen weerzijns weegs; om 23:30 uur stond Jupiter hoog aan de hemel testralen. Te laat voor de Nacht van de Nacht, maar niet te laatom er nog even naar te kijken.

In Schagen werd ook aandacht besteed aan het thema "laat hetdonker donker". Hans Dijkstra vertoonde er een korte Power-Point presentatie. Hij vertelde daarbij van onderzoek naar ster-renkundige "kennis" bij zeehonden en trekvogels. Dergelijkonderzoek is gedaan in planetaria. Zowel zeehonden die 'snachts zwemmen als vogels die 's nachts vliegen blijken desterrenhemel te herkennen. In de presentatie werden tevensopnamen vertoond van Heerhugowaard bij nacht. Nachtelijkduister was daarbij ver te zoeken. Daarna volgde een demon-stratie met het computerplanetarium "Stellarium".Sterrenkaart-jes van Cassiopeia om de helderheid van de hemelachtergrondte bepalen werden daarbij uitgedeeld. Stellarium biedt de moge-lijkheid om de graad van lichtvervuiling van 0 tot 7 in te stellen.Het laatste deel van de avond werd er een kampvuur aangesto-ken waarbij Hans de mythe van Callisto en Arcas vertelde. Zijwerden door Zeus in Grote en Kleine Beer veranderd. De echtesterrenhemel liet zich ook hier niet zien... maar, en dat is heellaat voor de tijd van het jaar, vleermuizen waren er nog volopwaar te nemen. Daartoe waren batdetectoren geactiveerd diede ultrasone geluiden van deze nachtdieren binnen de gehoor-grenzen van het menselijk oor brachten. Met een set nachtkij-kers (verouderde restlichtversterkers van het leger) werden devleermuizen ook gezien.

Leendert Lambach (vanuit Alkmaar) en Hans Dijkstra (vanuitSchagen)

Missie Maan

1 : Verdonkeremaand of verduistering van licht?Op 24 maart om 8 uur in de ochtend stonden we op de stoepvan de Paulusschool in Castricum om voor groep 5 het maan-wonder door onze sterrenkijker te laten aanschouwen. Het weerwerkte goed mee, de zon scheen volop en je verwacht dan tochnog wel de maan ergens te zien. Maar helaas het laatste kwar-tier was al ondergegaan. Het was alsof iemand de maan hadverduisterd, figuurlijk gesproken. Wim Koomen zal hier welmeer van weten. Dit doet mij denken aan een kwestie van ver-duistering van licht, die ik eens meemaakte, maar daaroverlater. Meester Jaap had de klas goed voorbereid; er was zelfseen leerling, die een mooie kijker had meegebracht. We gingenover naar het alternatieve programma; het praatje en de vra-gen. De kinderen waren erg enthousiast, ze bleken de maan algezien te hebben toen ze opstonden. Ze wisten ook dat hij nudichterbij staat. Ze willen weten hoeveel sterren er eigenlijk zijnen wat er gebeurt als de aarde botst met de maan of een an-dere planeet en hoeveel planeten zijn er buiten het zonnestel-sel. Een hele cruciale vraag was, wat er zal gebeuren zondermaan. Tja, een aardas die instabiel wordt kan uraniaanse toe-standen opleveren, waarbij de bovenkant per omwenteling 2 xde evenaar passeert, niet zo goed voor het groentetuintje en deandere dingen die we verbouwen. M.a.w. wij mensen kunnenhet wel vergeten, zo belangrijk is toch die maan voor ons. Als

toefje op dit samenzijn wat al zeker anderhalf uur had geduurd,nog even aan de maan ruiken. De kinderen mochten klappenevenredigheid met hun waardering, nou dat leverde een oorver-dovend applaus op. Wij konden tevreden huiswaarts keren ennagenieten van zoveel enthousiasme voor dit onderwerp.Hoe zat dat met die lichtverduistering? Wel, er was op mijn gas-bedrijf een incassomedewerker Gerard (tevens interland voet-balgrensrechter). Gerard probeert in gevallen waar debetalingen uitblijven die situatie te veranderen, door te praten,te regelen en soms af te sluiten. Dat afsluiten had een bepaaldevolgorde; eerst de kabel, dan het gas en tenslotte het “licht”, datvergde ook goede afstemming met die collega bedrijven CAI enPEN toentertijd. Op één van zijn tochten zag Gerard in een por-tiek een dik snoer uit de brievenbus komen wat naar het alge-mene stopcontact ging. Dit was natuurlijk niet in de haak, wantafgezien dat je geen energie mag doorleveren over de erfgrensging het hier overduidelijk om een geval van diefstal. Gerardbelde mij op en vroeg wat moet ik hiermee? “Je knipt de kabeldoor en je gaat naar de politie en laat proces-verbaal opmakenvan verduistering van licht”. De agent heeft het allemaal in decomputer geklopt, maar strandde op de vraag; welke kleur heefthet vermiste voorwerp? De computer kon niet verder zondereen antwoord. Gerard wist als gasman dat stroom natuurlijkrood is en dat bleek kennelijk voor de PC het juiste antwoord,want die ging weer verder. Sinds die tijd weten wij dat stroomrood is en bleken daardoor over kennis te beschikken die bij dePEN zelf ontbrak.

2 : Op donderdagavond zeven uur troffen wij elkaar op de RKbasisschool “Het Kompas” in Alkmaar Noord. Hier werden weopgewacht door het team: Ciska en onder meer Hans en Wim.Wat meteen opviel was de grote spiegelkijker Meade LX 75, diehet team voor de gelegenheid in elkaar had gezet, want ze wil-den het moment ook benutten om daar wegwijs in te wordengemaakt, maar dat was na afloop. Het moment zelf was be-doeld om met de groepen 6, 7 en 8 naar de maan te kijken, watons nu door de weergoden werd belet, maar dat wilden ze tegoed houden. Dan over naar het alternatieve programma methet verhaal. Daarop was Mees helemaal voorbereid en ondankseen kortstondig compatibiliteitsprobleem kon worden gestart.De zaal stroomde inmiddels vol met leerlingen die ook de ou-ders hadden meegenomen; ik telde er zeker meer dan zestig.Een inventarisatie leverde vragen op als; wanneer kunnen wemet het vliegtuig naar de maan tot waaruit bestaan de Satur-nusringen en hoe ver en hoe groot zijn de hemellichamen.Mees z’n verhaal kende drie hoofdstukken1. Wat weet je van de maan; zegswijzen en spreekwoorden;2. Waarom valt hij niet op de aarde;3. Eb en vloed.Met boeiende animaties werd het meer inzichtelijk gemaakt. Dater 4,5 meter verschil is in Vlissingen had ik ook niet verwacht.Er werden veel vragen gesteld, iedereen was heel geboeid.Mees bracht naar voren dat de maan zich langzaam van onsverwijdert en mogelijk helemaal los gaat komen. Dit ontlokte ie-mand de opmerking; “Hoe lang duurt dit nog” waarop Mees ant-woordde: “We zijn bijna klaar”, maar dat bleek nou juist niet debedoeling van de vragensteller. Radio Noord Holland werd doorMees volledig op de hoogte gebracht en zou het zaterdag och-tend gaan uitzenden.Het publiek gaf aan er echt van genoten te hebben

3 : Op donderdag 10 maart had Wim Koomen een Missie Maanbijeenkomst georganiseerd op de OBS De Zes Wielen in Alk-maar/Oudorp. Ondanks twijfels over het weer ging de bijeen-komst door. En wat voor een bijeenkomst; het leek wel of alleleerlingen, vergezeld van een of twee ouders gehoor haddengegeven aan de oproep van de schoolleiding. Totaal 100 leerlin-gen waarvan 30 onderbouw. Om 19;00 uur was het binnen echtstampvol met dol enthousiaste bezoekers. Henk Verbeek gaftwee keer een presentatie over de Maan; wat zie je, hoe ont-staat eb en vloed en waarom valt ze niet. Door de drukte was er


ook nog éénmaal een gelegenheid om aan de maan te ruiken.Na de tweede presentatie kon aan mineralen worden gerokenzoals die op de maan voorkomen. Dit geurpakket is samenge-steld door geurdeskundigen en met behulp van de piloot van deApollo 16: Charley Duke, de tiende man op de maan. Bij hetpasseren van de luchtsluis valt er stof van het ruimtepak tijdenshet uittrekken, wat dan een typische maanlucht afgeeft. Aange-zien geuren sterk aan het geheugen zijn gekoppeld, zal op-nieuw ruiken van deze geur onmiddellijk de associatie wordengelegd met de maan door slechts enkele ruimtevaarders, maarnu ook door een groep Alkmaarders op de avond van missiemaan. Van echt kijken naar de maan of naar een ster kwam niets te-recht; de lucht bleef dicht bewolkt met weliswaar af en toe ietsvan de maan. Maar dat was te weinig en de stevige wind wasook niet echt een aanmoediging om een kijker op te stellen. Datdeel van de missie mislukte, maar de verwachtingen van deschoolleiding over de missie werden o. i. beloond. Het was eenleuke, maar hele drukke avond.

Henk Verbeek & Leendert Lambach

Excursie naar het Anton Pannekoek Instituut in Amsterdam

Op donderdag 17 februari 2011 brachten 18 personen, waarvan16 Metiusleden en twee introducees een bezoek aan het AntonPannekoek Astronomisch Instituut van de Universiteit van Am-sterdam. Met de trein (en deels met de auto) vanuit Alkmaarnaar het Science Park en vandaar te voet naar het nieuwe on-derkomen van de bètafaculteit van de UvA. Professor dr. HuibF. Henrichs verwelkomde ons en nam ons vervolgens mee naar

de zonnekijker, die opgesteld staat in een van de twee sterren-koepels. Het zicht was beperkt door een lichte sluierbewolking,waardoor de zonnevlekken, die voor opschudding zouden kun-nen zorgen, maar net zichtbaar waren. Maar het zicht werd ge-leidelijk aan steeds beter. Een half uur later waren wij in degelegenheid om in de andere koepel door de spiegeltelescoopeen prachtig zicht te hebben op Jupiter en z'n vier manen. Daarbleef het niet bij; de maan zelf en daarna de Orionnevel. Vooraldat laatste was een wonderbaarlijke ervaring voor diegenen dieeen eenvoudige 5 inch kijker (zoals onze leenkijker) gewendzijn. In de ruimte beneden hingen schitterende opnames, diemet die kijker waren gemaakt. Ook de brochure die wij later ont-vingen bevatte een indrukwekkende serie foto’s, gemaakt doorde studenten.Om ca. 19:45 uur werd de excursie afgesloten. Terugkijken opdie middag/avond rest maar één conclusie: een heel geslaagdeexcursie, mede door het enorme enthousiasme van onze gast-heer Huib Henrichs. Hij was de avond daarvoor tot ver in dedonderdagochtend actief geweest bij de begeleiding van zijnstudenten; een mooie heldere avond heb je in ons landje nietvoor het oprapen.Vijf excursiedeelnemers bleven na afloop nog eten in het res-taurant tegenover het gebouw van de UvA. Dat vormde een ge-zellige afsluiting van de excursie, die definitief eindigde met deaankomst van de trein in Alkmaar. Volgend jaar weer!

Leendert Lambach

Wim Koomen, secretaris

Notulen van de Algemene Ledenvergadering(ALV) van de AWSV Metius

Datum : vrijdag 25 maart 2011, 18.45 uurLocatie : Wijkcentrum De Oever, Oudorp

0. Aanwezig

De dames Koomen, Schoonderwoerd en Van de Stadt en deheren Van den Bogaerde, Brouwer, J.C. Dijkstra, Groot, C. Jan-sen, Klein Woud, Klippel, Koomen (secr), Kroesen, R.B. Kroon-enberg, Lambach, De Leeuw, Lensink, Liefting, Schaaf, Steegs,M. Visser (voorz.), Van der Weiden (penn), Van der Werve enZomerdijk.Afmelding van mevrouw Kappers en de heren Brugman enNieuwenhout.

1. Opening

Om 18.45 uur opent de voorzitter de vergadering en heet deaanwezigen welkom. In totaal zijn 19 leden en 3 bestuursledenaanwezig op deze algemene ledenvergadering. De penningmeester biedt na de vergadering een kopje koffie ofthee aan.De agenda wordt vastgesteld, zoals voorgesteld.

2. Mededelingen en binnengekomen stukken m.b.t. deze vergadering

Er zijn geen mededelingen en geen ingekomen stukken.

3. Goedkeuring van de notulen van de ALV van 26 maart 2010

De notulen van de ALV van 26 maart 2010 zijn als bijlage in Me-tius Magazine opgenomen. Inhoudelijk en tekstueel zijn er geenopmerkingen. De notulen worden - onder dankzegging aan de

secretaris - zonder verdere opmerkingen goedgekeurd en gete-kend.

4. Goedkeuring van het jaarverslag van de AWSV Metius

Het jaarverslag wordt door de vergadering goedgekeurd. Devoorzitter bedankt alle leden die een bijdrage hebben geleverdom dit jaarverslag mogelijk te maken. Het geeft een mooi beeldvan wat er zich binnen de vereniging afspeelt. De vergaderingspreekt met applaus waardering uit voor het jaarverslag.

5. Behandeling financieel jaaroverzicht 2010 & begroting 2011 & begroting 2012 (voorstel)

Vraag: de plusrekening met daarop € 3600 brengt niet zoveelop. Antwoord: wordt aan gewerkt.Vraag: wat betekent LSK? Antwoord: Landelijke SterrenKijkdagen.Suggestie: Metius Magazine op internet. Antwoord: is al meerdere keren behandeld en afgewezen. Op-merking uit de zaal: is bij andere verenigingen mislukt.Hierna geen verdere vragen.

6. Verslag van de kascommissie over 2009

De voorzitter nodigt de heer De Nobel uit om namens de kas-commissie verslag te doen. De heer De Nobel geeft aan op 16maart, samen met de heer C. Jansen, een bezoek te hebbengebracht aan de penningmeester. De kas was in orde bevondenen de stukken waren overzichtelijk. Een klein kasverschil wordtals schoonheidsfoutje geaccepteerd. De bankafschriften zijnprima verzorgd. Alles duidt op een solide beleid en de boekhou-ding is in balans. Complimenten aan de penningmeester, die dekas weer op de (euro)cent nauwkeurig kloppend heeft gehou-den. De heer De Nobel levert het ondertekende kascontrolever-slag in bij het bestuur. De heer De Nobel stelt voor depenningmeester te dechargeren betreffende de financiële stuk-


ken. Dit voorstel wordt door de vergadering met applaus over-genomen. Er was wederom slechts één opmerking, in het bij-zonder, dat de bestuurskosten zo laag waren! Complimentenvoor het bestuur vanwege de zuinigheid.De voorzitter bedankt de kascontrolecommissie voor het werk,dat ze gedaan heeft.

7. Goedkeuring van het financiële jaaroverzicht 2010 en goedkeuring van de begroting 2011

De vergadering keurt de genoemde financiële stukken unaniemgoed.

8. Samenstellen nieuwe kascommissie

De voorzitter bedankt de heer De Nobel voor diens inzet voorde kascommissie. Hij treedt af, waardoor de heer C. Jansen nuvoorzitter wordt. De heer Bolten schuift nu op als lid en de heerDe Leeuw is bereid reservelid te worden.De kascommissie voor 2012 bestaat daarmee uit de heren C.Jansen(voorzitter) en Bolten en als reservelid de heer DeLeeuw. De voorzitter bedankt de heren C. Jansen, Bolten en DeLeeuw voor hun bereidheid.

9. Vaststellen van de contributie voor 2012

Voorgesteld wordt de contributie te handhaven op € 25,50. Ditvoorstel wordt aangenomen. De toegangsprijs voor niet-leden blijft ongewijzigd op € 4,50.

10. Bestuurssamenstelling Vereniging en Stichting

De heer Lambach treedt na vele bestuursjaren af. De voorzitterdankt hem hier uitgebreid voor zijn inzet voor de vereniging enbiedt hem een grote bos bloemen aan. De heer Lambachspreekt ook een dankwoord, gevolgd door een kleine geschie-denis hoe het allemaal zo gekomen is. Het bestuur stelt de heerCijsouw voor als bestuurslid. Er zijn geen tegenkandidaten aan-gemeld, waarna het voorstel door de vergadering wordt aange-nomen. De heer Lambach legt wederom de financiën van destichting uit. Hierin is o.a. een grote pot geld gereserveerd ombijvoorbeeld in de (verre) toekomst de sterrenwacht af te bre-ken. De inkomsten van de stichting bestaan slechts uit rente. Hijdeelt hierna het financiële overzicht uit. Vraag van mevrouwVan der Stadt: de opbrengsten van de cursus behoren eigenlijkaan de vereniging toe en niet aan de stichting. Bestuur: heeft deaandacht. Ook de heren Nieuwenhout en Koomen treden af.Ook hier hebben zich geen tegenkandidaten aangemeld. Zijworden door de vergadering met applaus herkozen.

11. Metius Jaarprijs 2011

Het bestuur heeft gemeend om aan de heer Kroesen de MetiusJaarprijs 2011 uit te reiken vanwege zijn inzet als scribent voorMetius Magazine. Vele artikelen over het weer hebben ons Ma-gazine voorzien van uiterst interessante (en ook prima lees-bare!) stukken. Als dank overhandigt de voorzitter een boekover (uiteraard) weerkunde aan de heer Kroesen. Het bestuurstreeft al vele jaren naar een (her)oprichting van een werkgroepweer en hoopt met het uitdelen van deze jaarprijs een stap inde goede richting gezet te hebben. De heer Kroesen bedankthet bestuur voor de prijs en besluit met een verhaaltje over zijnlidmaatschap vanaf 1994 tot heden.

Vervolgens wordt de redactie van Metius Magazine in het zon-netje gezet, die gedurende veel jaren gezorgd heeft voor eenfijn verenigingsblad. Het is jammer, dat ze er na veel jaren meewillen stoppen, maar de vereniging heeft hier alle begrip voor,want vrijwilligerswerk is tenslotte eindig. Mevrouw Van der Stadten de heer Brugman worden bedankt met een boekenbon eneen verrassingsdoos Westmalle, waar ze allebei liefhebber van

blijken te zijn.

Helaas is de heer Deugd niet aanwezig, maar het bestuur heeftbesloten om ook hem in het zonnetje te zetten vanwege zijn po-sitieve inbreng binnen de vereniging. Hij heeft aan de basis ge-staan van de sterrenwacht in de duinen. En zelfs tot op de dagvan vandaag is hij merkbaar aanwezig. Vorig jaar heeft hij ei-genhandig de aandrijving van de koepel gerepareerd en dezonnespectrograaf aangepakt, zodat die weer te gebruiken is.Voor iemand van zijn leeftijd is dat een prestatie van jewelste,waar de vereniging wel even bij stil mag staan! Bij dezen wordthem dan ook het ERELIDMAATSCHAP van de vereniging aan-geboden. De vergadering steunt dit voorstel met een welge-meend applaus. Gelukkig kwam de heer Deugd wel naar delezing, waardoor dit heugelijke feit toch nog aan hem medege-deeld kon worden.

12. Ideeën vanuit de vereniging

De voorzitter vertelt, dat er een enquête met ideeën en sugges-ties is uitgegaan naar alle leden. Op de eigen avond in meikomt het bestuur hier op terug.De heer Franse (niet alleen lid van Metius, maar ook van volks-sterrenwacht Philippus Lansbergen uit Middelburg!) vraagt zichaf, wat Metius voor de jeugd doet. Voorzitter antwoord, dat ereen groot verschil tussen de Zeeuwse vereniging en de onzeligt in het feit, dat zij midden in de stad gehuisvest is, een jeugd-afdeling heeft en een jeugdhonk. Onze sterrenwacht is redelijkonbereikbaar voor nieuwsgierigen en we hebben geen eigenonderkomen. De heer Franse wil graag, dat de jeugd van onge-veer 16 jaar gemotiveerd wordt om “iets” te gaan doen met ster-renkunde.Mevrouw Schoonderwoerd stelt voor om meer voor scholen tegaan doen, bijvoorbeeld knutselen met sterrenkunde als idee.Mevrouw van der Stadt wil graag de zaterdagmiddag inschake-len bij de Landelijke SterrenKijk dagen.Het bestuur gaat alle drie de voorstellen bestuderen.De heer Franse nodigt tot slot alle Metius-leden uit om een be-zoek te brengen aan “zijn” sterrenwacht in Middelburg.

13. Er zijn geen vragen voor de rondvraag

14. Sluiting De voorzitter sluit om 19.40 uur de vergadering en bedankt alleaanwezigen voor hun komst en hun bijdrage.

Wim Koomen, secretaris

blz 17Metius

Fina

ncie

en


Bizarre wetenschap

In 2011 verkreeg ik van de Sint het boek "Bizarre weten-schap"van Reto U.Schneider. Er wordt verteld van allerleimerkwaardige experimenten. Zo werd er aan de guillo-tine onderzocht of een afgehakt hoofd nog bewustzijnheeft. Darwin speelde fagot bij een worm om te onder-zoeken of wormen oren hebben. Hoe reageert de geestop een ondersteboven wereld die wordt bekeken dooreen speciale bril? Ik vond er ook het onderzoek van BuysBallot naar het Dopplereffect. Dat werd zo leuk vertelddat ik het voor u in Metius Magazine heb gezet.

Hans Dijkstra

1845 Hoornisten op de spoorbaan

Het had een concert voor dadaïsten kunnen zijn: de loco-motief die op 3 juni 1845 op het spoor tussen Utrecht enMaarssen heen en weer reed, trok één enkele openwagon, waar drie mannen op stonden. Één van henvulde getallen in op een formulier, een tweede speeldeeen g op zijn hoorn zodra de derde hem daartoe hetteken gaf. Naast de stoker op de locomotief tuurde Chri-stoph Buys Ballot in de lucht en hoopte dat het weer nietzou omslaan. Het eerste experiment had de 28-jarige na-tuurkundige in februari moeten afbreken. De sneeuw wasde muzikanten in het gezicht gewaaid en de kou had huninstrumenten ontstemd. Maar deze dinsdag was eenwarme zomerdag, en Buys Ballot maakte een goedekans zijn experiment te kunnen uitvoeren. Een experi-ment dat met hulp van zes hoornisten moest verifiërenwat een Oostenrijkse professor in 1842 over de kleur vansterren had geschreven.

Drie jaren waren verstreken sinds Buys Ballot een"werkje van de dhr. Doppler" in handen had gekregen. Indeze verhandeling, Ueber das farbige Licht der Doppel-sterne und einiger anderen Gestirne des Himmels, post-uleerde Christian Doppler dat iemand die met hogesnelheid een lichtbron zou naderen of zich daarvan zouverwijderen, die lichtbron in een andere kleur zou ziendan als hij niet in beweging zou zijn. Normaal was dit ver-schijnsel niet te zien, omdat het zich pas bij zeer hogesnelheden voordeed. Maar Doppler was ervan overtuigddat wie zijn theorie bevestigd wilde zien, alleen maarnaar de sterren hoefde te kijken. Astronomen hadden desterren aan de nachthemel in twee categorieën inge-

deeld: witte en kleurige. De witte waren enkele sterren,die niet leken te bewegen, terwijl de kleurige vaak totdubbelsterren behoorden: twee sterren, die om elkaarheen draaien. Doppler geloofde dat de kleur van de dub-belsterren ermee te maken had dat ze zich beurtelingsvan de aarde verwijderden en haar naderden. De theoriedie hij hierover opstelde, is als Doppler-effect de geschie-denis van de natuurkunde in gegaan.

Na diverse discussies over de aard van het licht was menhet er in Dopplers tijd over eens dat licht zich als een golfvoortbeweegt en dat de verschillende kleuren ontstaandoordat lichtgolven met verschillende snelheden oscille-ren: violet licht het snelst, rood het langzaamst, daartus-senin net als in de regenboog blauw, groen, geel enoranjekleurig. Of iemand rood of blauw ziet hangt ervanaf hoe snel na elkaar de "golfslagen" van het licht in zijnogen arriveren. Tot Dopplers verbazing had nog nooit ie-mand opgemerktmerkt dat ook de beweging van de licht-bron en die van de waarnemer daarbij een rol speelt. Wienaar een lichtbron toe beweegt, gaat de golf tegemoet enordt in een snellere opeenvolging door de golfslag vanhet licht getroffen dan als hij zich niet van zijn plaats be-weegt. Wie zich daarentegen van de lichtbron verwijdert,beweegt zich voor de golven uit, die nu meer tijd nodighebben om hem in te halen en dus in een tragere opeen-volging bij hem aankomen. Hetzelfde geldt ook in het om-gekeerde geval, als de waarnemer niet beweegt en hetlicht wel Doppler vergeleek het effect met een schip dattegen de golven in vaart en "in dezelfde tijd een groteraantal en veel heviger golfslagen ontmoet dan een datniet in beweging is of zelfs in de richting van de golvenmee beweegt". Ook rekende hij in zijn werk uit welkesnelheid er voor nodig zou zijn om het effect met het

blote oog te zien: "33 mijl per seconde." Eengetal dat iedere onderzoeker, hoe optimistischook, ontmoedigde het Dopplereffect experi-menteel te toetsen.

Maar er was een oplossing, die ook Dopplerniet was ontgaan: evenals licht beweegt ookgeluid zich als golf voort, alleen veel langza-mer dan licht, en dus zou het gepostuleerde ef-fect "ook volmaakt" voor geluidsgolven gelden.Geluid is een golf uit snelle kleine veranderin-gen van de luchtdruk, die ons oor kan waarne-men. Evenals bij een schip dat tegen degolven in vaart, treffen de golfslagen van het

geluid het oor in snellere opeenvolging als men zich naarde bron toe beweegt, wat de toon hoger doet lijken danhij door de bron wordt afgegeven. Doppler berekende dateen geluidsbron de waarnemer met een snelheid van 68voet per seconde (70 km per uur) zou moeten naderenom een b als een halve toon hogere c te laten klinken.Zeventig kilometer per uur, dat was een snelheid diesinds de uitvinding van de stoomlocomotief in de vorigeeeuw tot de mogelijkheden behoorde. Buys Ballotwendde zich tot de directeur van de Rijn-Spoorweg, diezijn "aanzoek, om eene locomotief te mogen gebruiken,welwillend opnam, en na spoedig gevolgde goedkeuringvan Zijne Excellentie den Minister van BinnenlandscheZaken, heeft Zijn Ed. met de hoogste bereidwilligheid mijderzelver gebruik tot dit wetenschappelijk doel vergund".

llokomotief voor Buys Ballots experiment


Als geluidsbron wilde Buys Ballot aanvankelijk de fluitvan de locomotief gebruiken. Die klonk luid en was daar-door over grote afstanden goed te horen. Maar bij voor-proeven constateerde hij dat de toon ervan te onzuiverwas dan dat een musicus de hoogte ervan nauwkeurigzou hebben kunnen bepalen. En dus breidde Buys Ballotde kring van zijn medewerkers uit met een handvol vande beste hoornisten die hij in Utrecht kon vinden. Eenvan hen reed met twee assistenten op de wagon mee, deanderen wachtten, in drie groepen verdeeld, op 400meter van elkaar langs het spoor.Op de heenweg speelde de hoornist op de wagon een gin dienst van de wetenschap, en de musici langs hetspoor noteerden het toonverschil. Op de terugweg wer-den de rollen omgedraaid: nu speelden de hoornistenlangs het spoor, en de musicus op de wagon probeerdede toonhoogte te bepalen. Zo eenvoudig als Buys Ballotzich het experiment had voorgesteld, zo verraderlijk bleekde uitvoering ervan. Om een zo groot mogelijk toonver-schil te bewerkstelligen zou de locomotief zo snel moge-lijk hebben moeten rijden, maar hoe sneller hij reed, deste slechter kon men in het lawaai dat hij maakte dehoorns horen. Maar als de locomotief te langzaam reed,werd het toonverschil zo klein dat het niet meer te horenwas. Uiteindelijk koos Buys Ballot snelheden tussen 18en 72 km per uur, die hij met twee klokken bepaalde. Totzijn ergernis slaagde de stoker er echter niet in de snel-heden constant te houden.

Buys Ballots grootste probleem lijkt echter niet van tech-nische, maar van menselijke aard te zijn geweest. On-danks een nauwkeurig draaiboek bleken de musici niet instaat op precies de afgesproken tijden te spelen. Nu eensvergat er een zijn g, dan weer speelden plotseling tweehoornisten tegelijk. In Poggendorff's Annalen der Physikund Chemie raadde Buys Ballot navolgers aan de proe-ven met "meer gedisciplineerde personen" te herhalen.

Nadat Buys Ballot de experimenten met ventielhoornsvan de derde juni op 5 juni met luider klinkende signaal-hoorns had herhaald, kon hij Dopplers theorie ondanksenige "onregelmatigheden" bevestigen. De musici warenhet erover eens dat de toon hoger was als de hoornistnaderbij kwam, dan wanneer hij zich verwijderde. Dat diteffect bij het geraas van een langsrijdend rijtuig niet te

horen was, zoals enige musici vóór het experiment had-den betoogd, kon Buys Ballot op een simpele manier ver-klaren: het rijtuig bracht geen zuivere toon voort, maareen mengsel van verschillende hoge tonen. De verschui-ving daarin was zelfs voor een muzikaal gehoor onmoge-lijk vast te stellen.Om een soortgelijke reden geloofde Buys Ballot ook datDoppler het bij het verkeerde eind had. Zijn theorie wasongetwijfeld juist, maar ze was niet de verklaring voor dekleur van de sterren. Ook het licht van de sterren waseen mengsel, en wel van verschillende kleuren. Als diealle¬maal tezamen door het Doppler-effect naar bovenzouden worden geschoven, dan zou de laagste frequen-tie, het rood dus, er eigenlijk in moeten ontbreken.

Doppler geloofde dat deze kleurverandering bij dubbel-sterren zichtbaar is, maar hij zag daarbij over het hoofddat sterren ook in het onzichtbare, infrarode deel van hetspectrum stralen. Infrarode lichtgolven zijn nog iets lang-zamer dan rode, en worden door het Doppler-effect sim-pelweg naar het zichtbare gebied getild. Voor dewaarneming door het menselijk oog verandert er daarompraktisch niets. Doppler had voor de titel van zijn verhan-deling nu net het verschijnsel - de kleur van de dubbel-sterren - uitgekozen dat niet door een Doppler-effect totstand komt.Vandaag de dag zou Doppler waarschijnlijk geen dubbel-sterren meer als bewijs van zijn theorie aanvoeren, maarde ambulance: ieder kind weet dat de sirene hoger klinktals de ziekenauto nadert, en lager als hij zich verwijdert.Op het Doppler-effect zijn tegenwoordig talloze techni-sche toepassingen in de astronomie, chemie en genees-kunde gebaseerd. Navigatiesystemen van vliegtuigenwerken ermee, de theorie van de oerknal had zonder hetDoppler-effect niet kunnen worden opgesteld, en ook deradarcontrole maakt er gebruik van.

Zo ver keek Buys Ballot niet in de toekomst. De enigepraktische toepassing van het Doppler-effect zag hij in demogelijkheid "dat er misschien eens betere muziekinstru-menten kunnen worden gebouwd".

Uit "Bizarre wetenschap" van Reto U. Schneider ISBN90 855 3009-1

WARE LIEFDE


Zonnevlekken waarnemen

Het waarnemen van de zon is een boeiende aangelegen-heid die overdag kan worden uitgevoerd. Onze dagsterlaat een grote hoeveelheid verschijnselen zien die niet al-leen een lust voor het oog zijn, maar ook vrij gemakkelijkop de gevoelige plaat kunnen worden vastgelegd. Verderis het natuurlijk interessant om kennis te nemen van deboeiende processen die in de zon maar ook op de zon enin de wijde omtrek van de zon – de corona - plaatsvin-den. De theorie achter de verschijnselen is een hoofdstukapart.

De zonnevlekkencyclus is in 1843 door Swabe ontdekten later door Wolf verder ontwikkeld, vandaar het begripWolfgetal. Deze cyclus speelt een cruciale rol bij het ver-schijnsel zonnevlekken. De duur van 11 jaar is een vuist-regel. In werkelijkheid varieert deze duur.

De complexe processen kunnen door de amateur metbehulp van de vereiste apparatuur worden waargeno-men. De hobby is overdag te beoefenen, waarbij menzich kan koesteren in de warme zonnestralen. Kou hoeftniet te worden geleden zoals bij het nachtelijk waarne-men

Om te beginnen eerst iets over de apparatuur. Een len-zentelescoop verdient wel de voorkeur, al is het alleenmaar vanwege het gebruiksgemak. Met een verstelbaarkrukje is het gemakkelijk plaatsnemen achter de tele-scoop en dat komt het waarneemgemak zeer ten goede.Een lensopening van 60 tot 80 mm is wel voldoende. Ergbelangrijk is een goed zonnefilter – liefst een glazen filter- want dat is naar mijn menig het veiligst. Er is folie in dehandel, dat is ook erg goed, maar wel kwetsbaar. Doorde aanwezigheid van kleine gaatjes bestaat de mogelijk-heid dat er ongefilterd zonlicht doorheen kan komen.Het is tevens belangrijk om de zoeker buiten gebruik te

stellen. Wil men toch gebruikmaken van de zoeker danmoet deze voorzien worden van lasglas no. 13. Het be-schermen van de ogen is het allerbelangrijkste. Daarmoet veel zorg aan besteed worden.

Nu iets over het waarnemen zelf. Het vlekkenpatroon be-staat uit groepen vlekken en solitaire vlekken. Voor deliefhebbers bestaat de mogelijkheid om de vlekken teclassificeren.Daarvoor bestaan twee methoden t.w. demethode McIntosh en die van Waldmeijer.Het bepalen van het aantal vlekkengroepen lijkt mis-schien eenvoudig maar het is moelijker dan het lijkt.

Vooral bij veel groepen dieook nog dicht bij elkaar liggenis het niet zo eenvoudig omonderscheid te maken tussende groepen afzonderlijk. Ookhier geldt oefening baatkunst. Verder moet onder-scheid gemaakt worden tus-sen echte vlekken en poriën.Poriën worden niet meege-teld. Echte vlekken zijn teherkennen aan de zwartekern en bij een goede seeiïngaan de penumbra; dat is delichte ring om de zwarte kern.Een porie is grijs.Echter bijeen slechte seeiïng is dat on-derscheid minder scherp.Ook hier is ervaring de besteleermeester.

Het aantal vlekkengroepenwordt geteld en vermenigvul-digd met de faktor 10. Daarbijwordt het aantal vlekken op-geteld. en ziedaar we heb-

ben het zonnevlekkengetal van de waarnemer. Het SIDC,dat is het Sunspot Index Data Center van de KoniklijkeSterrenwacht te Ukkel in Belgie, publiceert maandelijkshet voorlopige zonnevlekkengetal, aangeduid met de let-ter R’i. Het wordt ook wel het Wolfgetal genoemd naarRudolf Wolf die het in 1848 invoerde.

Onze Werkgroep Zon bepaalt aan de hand van het zon-nevlekkengetal van het SIDC en de zonnevlekkengetal-len van de waarnemers de zgn. k- faktor van dewaarnemers. De k-faktor is een omrekenfaktor om metde eigen waarnemingen te kunnen aansluiten op die vananderen. Zo kunnen vlekkentellingen ook vergelekenworden met die uit vroeger tijden. De k-faktor wordt be-paald door een aantal faktoren. Om een paar te noemen:het gebruikte instrument, de lensopening, de waarneem-plaatsen en de seeiing.

De k-faktor zegt niets over de kwaliteit van de waarne-mingen. Echter de spreiding in de k-faktoren zegt daarwel iets over. Voor de spreiding - berekend met een be-paalde formule -gebruikt men het internationale begripstandaarddeviatie. Dit is een begrip afkomstig uit de sta-tistiek en te definiëren als een maat voor de spreidingvan een variabele of van een verdeling om het maar eenbeetje officieel te zeggen.


Hoe kleiner de variatie des te beter is de kwaliteit van dewaarneming. Vooral door de standaardvariatie word jegeconfronteerd met de kwaliteit van de eigen waarnemin-gen. Een betere benadering van de kwaliteit van dewaarnemingen kan worden verkregen door de standaard-deviatie te delen door het k-getal. Het gaat hierbij niet degrootte van het getal maar om het constant zijn van ditgetal. Als dit in de loop der jaren kleiner wordt gaat dekwaliteit van de waarnemingen vooruit.Ook kan men met dit getal de spreiding in de loop derjaren vergelijken.Maandelijks geeft de Werkgroep Zon een bulletin uit metde gegevens van SIDC en de resultaten van de waarne-mers

Het SIDC verstrekt meer gegevens zoals de 10,7cm stra-ling en de Ak index . Dit laatste heeft te maken met hetmagneetveld van de aarde. Kortom een veelheid van ge-gevens wordt ter beschikking gesteld.

Verder bestaat de mogelijkheid om de zonnevlekken tefotograferen. Dat kost meer moeite dan het waarnemenvan de zonnevlekken. De atmosferische omstandighedenspelen daarbij een grote rol. Meerdere foto’s moeten ge-nomen worden om de beste uit te kunnen kiezen. Omdat

meerdere foto’s nodig zijn is een digitale camera hetmeest aangewezen instrument.Met b.v. een spiegelreflexcamera meerdere foto’s nemenzonder aanvaardbaar resultaat brengt kosten met zichmee. Het is daarom veel goedkoper om een digitale ca-mera te gebruiken. Bovendien kan men deze bewerken.Tot zover het waarnemen van zonnevlekken. Omdat ermeer te zien is op en aan de zon komt er nog een vervolgop deze bijdrage.

Klaas Kroesen

Bij neutrino’s is er ook wel eens een draadje los

Over de kabelaansluitingen die niet goed waren, willen we het niet meer hebben. Helaas ... warpspeed blijft nog evenbuiten bereik. Voor altijd? Hier nog wat elementaire deeltjes cartoons en een link naar “ Nino” om te vieren dat Ein-stein vooralsnog overeind bleef.

The fantastic voyage of Nino the neutrino link: http://www.youtube.com/watch?v=dhkCMO1lG7g


Vraag uit het vorige magazine:

Waarom neemt de getijdenkracht af met de derde machtvan de afstand?

De redactie ontving het volgende wijze antwoord:

Waarom een derde macht?

De aantrekkingskracht van de maan op een testmassater grootte 1 (kg) ergens op een afstand van R (meter)van de maan is G m / R2 , waar G de gravitatieconstante

van Newton is en m de massa vande maan (in kg). Die kracht is dus omgekeerd even-redig met het kwadraat van de af-stand van de testmassa tot demaan, en hij is uiteraard op demaan gericht.

Neem nu de testmassa eerst in hetpunt aan het oppervlak van de aarde dat geheel aan demaanzijde ligt (vanaf de maan gezien dus de ʺvoorkantʺvan de aarde) en daarna in het middelpunt van de aarde(in het laatste geval krijg je de gemid-delde kracht op een willekeurige massater grootte 1 op aarde).

De eerste kracht is de grootste van detwee, omdat hij de kleinste afstand totde maan heeft. De afstanden tot demaan zijn resp. R – r en R, waar nu Rde afstand aarde – maan is en r destraal van de aarde. De aantrekkingskrachten zijn dus resp.

G m / (R – r)2 en G m / R2.

Het verschil tussen die twee krachten is de getijden-kracht: de extra aantrekkingskracht van de maan op eentestmassa aan de ʺvoorkantʺ van de aarde, vergelekenmet de ʺgemiddeldeʺ kracht. Die extra kracht heeft blijkbaar als grootte (neem het ver-schil en breng alles op de noemer R2 . (R –r)2)

G m [ R2 – (R-r)2 ] / [ R2 . (R–r)2 ] ofwel G m r (2 R – r) / [ R2 . (R–r)2 ] .

Omdat r klein is ten opzichte van R kunnen we in de tel-ler de factor 2R – r wel vervangen door 2R en in de noe-mer R – r wel door R; dan komt er in benadering 2 G mr / R3

Een resultaat dus dat omgekeerd evenredig is met dederde macht van de afstand van de aarde tot de maan.De extra kracht is naar de maan gericht; dit levert de ge-tijdenbult aan de maanzijde van de aarde op. Op dezelfde manier vind je de extra kracht aan deʺachterkantʺ van de aarde; die is even groot maar vande maan af gericht. Hij levert dus ook een getijdenbultop.

Piet Cijsouw.

Vraag van een gek:

Bestaan mini zwarte gaten eigen-lijk wel?

In kernen van melkwegstelsels zit-ten hele grote .... Ook superzware sterren kunnen als zwartgat eindigen. Soms lees je inkrant over mini zwarte gaten. De

laatste keer dat ik er over las was naar aanleiding vaneen zelfmoord. Een jonge vrouw in India had vernomendat in Cern de nieuwe deeltjes versneller zou worden op-gestart. Er zou daardoor een mini zwart gat ontstaan watde planeet zou verzwelgen. Ze vreesde het einde van dewereld en wilde dat niet mee maken. Voor mij zijn ideeënover kleine gaatjes erg interessant, vooral als ze hele-maal pikzwart zijn.

Wie kan iets zinnigs zeggen over deze mini gaatjes?


Maandag 16 januari: een geslaagde waarneemavond

Eindelijk. Na maanden afwachten, en ergeren aan som-bere wolkenluchten en tijdens spaarzame heldere nach-ten vloeken op de Maan (binnensmonds, natuurlijk) is hetin januari zover!Zowel het KNMI als de onvolprezen websitemeteoblue.com voorspellen een heldere hemel, bij lichtevorst.Dus, zoals gebruikelijk, ’n dag van te voren een “earlywarning” e-mail gestuurd aan de waarneemgroep (alweer26 leden), en op de dag zelf rond 18:00 een definitiefGroen Licht.

Op naar Bakkum, om kwart voor zeven ter plaatse om desterrenwacht in gereedheid te brengen. Het blijft span-nend om de koepel te openen, en te ontdekken of allesde aanvallen van de elementen heeft doorstaan. Oculairin de kijker, en de calibratie uitvoeren op enkele helderesterren zodat we gebruik kunnen maken van de Go-To.Toch ook maar de laser uitlijnen, want de eenvoudige Go-To wil wel eens eigenwijs zijn. Bovendien is het wel zoleuk om de laser nu en dan even in te schakelen waar-door we kunnen zien naar welk plekje aan de hemel wekijken.Langzaam wordt het donker. De invloed van de aanwe-zige condenssporen (contrails) lijkt erg mee te vallen. Welis de atmosfeer wat onrustig, zodat de maximale vergro-ting beperkt zal blijven. Geen probleem, er is meer dangenoeg om naar te kijken, en veel juweeltjes hebbengeen sterke vergroting nodig, in tegendeel.Rond half acht zijn er in het bos stemmen te horen, enaan de zwaaiende zaklampen te zien heeft men tochweer ons goed verborgen plekje weten te vinden. Onder-weg naar de sterrenwacht heeft bijna iedereen een bij-zonder heldere meteoor gezien. Helaas stond de koepelverkeerd gericht, zodat deze tractatie aan ondergete-kende onopgemerkt voorbijging.

In totaal zijn we met z’n zevenen (geen zusters onderdeze zeven, vanavond) en we beginnen met de koepelwestwaarts te draaien. Daar is een goede reden voor,want de objecten aan de westelijke hemel verdwijnenrichting de horizon, en terwijl we deze als eerste bekijkenkomen de juweeltjes aan de andere kant van het firma-ment juist in een betere positie.De telescoop wordt met behulp van een telecompressorop de laagst mogelijke vergroting ingesteld, namelijk 45x.Dat is nodig om de prachtige dubbele open sterrenhoopC14 in Perseus helemaal in beeld te kunnen krijgen.Honderden sterren zijn zichtbaar, het wemelt ervan tegende achtergrond van de melkweg. Als je goed kijkt, zie jedat sommige sterren een beetje gelig, of zelfs roodachtigzijn. Dat zijn de helderste sterren in deze groep, die zoalsbekend het snelst evolueren en in het Rode Reuzen sta-dium terecht zijn gekomen. De kleurverschillen zijn welsubtiel; niet iedereen kan dit waarnemen.

Bij een volgend object is dit nu juist weer heel gemakke-lijk: γ Andromedae, een prachtige en makkelijke dubbel-ster. De hoofdster is goudgeel, en de wat zwakkerebegeleider blauw op een afstand van 10 boogseconden.We kijken met 120x vergroting, deze ster is een lust voorhet oog en binnen het bereik van iedere kijker.

Vervolgens staat Jupiter te lonken, de koepel wordt bijge-draaid en spoedig staat Jupiter in beeld met drie satellie-ten. Drie?! Er zouden er vier te zien moeten zijn! Maar Ioen Europa staan zo dicht bij elkaar dat ze moeilijk tescheiden zijn. Aan het einde van de avond nog snel evenkijken.... En inderdaad: de twee manen staan nu duidelijkop enige afstand van elkaar. Twee, drie wolkenbandenzijn goed zichtbaar bij 120x. We proberen ook een stapjehoger te gaan, maar helaas is 155x net iets teveel voorde warme lucht boven Castricum.

Als mannen onder mekaar kunnen we het niet nalatenook naar de fraaie Zeven Zusters te gluren. M45 kanmaar net helemaal in beeld worden gekregen bij de laag-ste vergroting, en de dames schitteren met ijzige afstan-delijkheid in hun mooiste blauw.Vervolgens gaan we naar het zuidoosten naar het mooi-ste sterrenbeeld van de Winterhemel: Orion. En natuurlijkmeteen naar de Grote Orionnevel M42. Omdat het hiereen gasnevel betreft wordt een UHC-S filter op het ocu-lair geschroefd wat het licht van de nevel vrijwel onbe-lemmerd doorlaat, en de hemel duidelijk donkerdermaakt. Wat een enorm detail, de fijnste uitlopers zijn dui-delijk te zien, alles tot lichten gebracht door het Trape-zium, een groepje pasgeborenen in het hart van denevel. We zijn er even stil van...

Inmiddels zijn we zowat tot op het bot verkleumd, dusgaan we vanuit onze groene iglo de Eskimonevel inTweelingen opzoeken. Deze planetaire nevel is vrij klein,maar helder en voorzien van een duidelijk zichtbare cen-trale ster. Het beste is deze ster te zien als je net naasthet neveltje kijkt; perifeer waarnemen heet dat. Dezenevel moet toch wel op zijn minst met 120x bekeken wor-den, anders zou je hem zomaar kunnen aanzien vooreen ietwat onscherp sterretje.

Tenslotte nog naar de Voerman. Hier bekijken we M36 enM37, beide open sterrenhopen.M36 is een leuke verzameling sterretjes van de negendetot de elfde magnitude. Indrukwekkender is M37, metsterren van ongeveer dezelfde helderheid, echter zijn heter veel meer, wat een indrukwekkend schouwspel ople-vert.

Het is inmiddels na tie-nen, zo koud dat de vin-gers de kijker niet meerwillen bedienen, en dewarmte van Thuis lonkt.Opruimen en wegwe-zen. Er blijft toch nietsmeer te wensen over...

Rob [email protected]


Bericht van de werkgroep weerkunde

Beste Metius leden,

Reeds in het vorige Metius magazine zijn jullie geïnfor-meerd over de wederopstanding van de werkgroep Weer-kunde. De aangekondigde bijeenkomst op 30 novemberj.l. werd ook weer goed bezocht . Er is een begin ge-maakt met de bespreking van het boek "Weerkunde, me-teorologie voor iedereen" van de hand van Kees Floor.Veteraan Hans de Nobel nam hierin, ondanks een tegen-stribbelende laptop, het voortouw. Naast deze activiteitwordt er nog gekeken naar het doen van waarnemingenin samenwerking met het KNMI.

De werkgroep is dus goed gestart en het ziet ernaar uitdat we in 2012 met ongeveer 10 enthousiaste Metiusle-den verder gaan.Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er niemand meer bij kanen daarom nog wat informatie voor jullie:De volgende bijeenkomsten zijn op:

21 maart, 18 april en 16 mei .Waar: Buurthuis Oud Overdie ,

Kortenaerkade 23 , 1813 SV Alkmaar Tijd: 20.00 uur

Vriendelijke groeten,Karel de Leeuw , coördinator.

Een vorstelijke winter

Wat hebben we een fantastische vorstperiode achter derug. Bij het schrijven van dit stukje tekst en het bijna ver-strijken van de deadline van de redactie is de vorst zogoed als voorbij. Al weet je het in Nederland natuurlijknooit.

Op vrijdag 3 februari trok een heftige sneeuwbui overons land. Met name de drie noordelijke provincies enNoord-Holland werden in een paar uur bedolven ondereen dik pak sneeuw van wel 15 tot 20 cm. Ik schaatstedie dag door de Eilandspolder bij De Rijp. De sneeuwdwarrelde eerst nog gezellig naar beneden. Maar toen iklater na door het ijs te zijn gezakt met een warme kopkoffie in de auto zat begon het hard te waaien met aanhet einde nog een heuse onweersklap. Overigens deenige in Nederland, we hadden mazzel. Het verkeer inNederland stond in no time muurvast. En de treinenreden natuurlijk ook niet meer. Weet u het nog?

Sneeuwval meten we in Nederland in centimeters, maarin de wintersportgebieden gaat het al snel over meters.Ik ben hydroloog bij een waterschap en ik en mijn vakge-noten willen ook graag weten hoeveel millimeter water ervalt. Daarvoor hebben we verwarmde neerslagmeters inhet veld staan. De sneeuw smelt daarin direct. Met hetintrede van de dooi zal het water uiteindelijk de bodeminzakken, of de gemalen moeten het wateroverschot uitde polder naar de boezem pompen. Door de aanhoudende vorst bleef de sneeuw 10 dagenliggen. De sneeuw was niet best voor de ijsvloer, maarer waren voldoende baantjes in de polders geveegd omop de schaats of prikslee van de winter te genieten.Zelfs kortebaan wedstrijden met de Nederlandse top opde Keizersgracht in Amsterdam! Dat was al 15 jaar nietgebeurd. Om vorstperiodes met elkaar te vergelijken gebruikenwe het Hellmann getal (H). Gustav Hellmann was eenbelangrijke Duitse meteoroloog. Er is ook een neerslag-meter door hem bedacht en naar hem vernoemd. Dewaarde van H bereken je door alle gemiddelde dagtem-peraturen onder nul, liggende tussen 1 november en 31maart, bij elkaar op te tellen en te vermenigvuldigen met-1. In de Bilt heeft deze winter, tot 15 februari dan, een Hwaarde van 88,4 verzameld. Daar hoort de classificatie'normale winter' bij. De koudste winter was die van 1963 en had een H

waarde van 345,9. De tweede plaats is voor de wintervan 1947 met een H waarde van 342,8. Als we kijkennaar de jaren die wat recenter in ons geheugen liggen,in deze eeuw is de koudste winter die van twee jaarterug. Het jaar 2010 staat op de 31ste plaats met een Hwaarde van 94,7. Daar zitten we dit jaar dus niet al tever vanaf. In een lijst van 111 jaar is het uiteindelijk geenslechte winter geweest. Maar lang geen elfstedenwinter,want de H waarden van die winters liggen allemaal rondde 150 of hoger. Maar het kan zijn dat ik voor mijn beurt schrijf, want methet weer weet je het eigenlijk nooit geheel zeker. Hele-maal in Nederland niet. Ik ben in april jarig en herinnermij daarom maar al te goed het gezegde: Aprilletje zoetheeft ook nog wel eens een witte hoed. Met de hoedwordt het begin bedoeld, in dit geval het begin van demaand. En bij het lezen van dit artikel is het voor julliebijna begin april. Dus wat staat u te wachten.

Wel, het KNMI heeft een aantal reeksen op internetgezet van temperatuurmetingen verricht op verschillendeplaatsen in Nederland, lopende vanaf 1901 tot nu. Uit dereeksen is af te leiden dat de laagste meting in april isverricht op 12 april in 1986. Maar liefst 9,4 graden vorst.De hoogste temperatuur is in Venlo op de 21ste in 1968gemeten; +32,2 graden. En dat terwijl in datzelfde jaartwee weken eerder -7,4 op de thermometer was af telezen. Een verschil van 40 graden in twee weken! Bijnaongelofelijk. Een rare maand, die april. Maar genietervan, wat het weer u ook mag brengen.

Met een vriendelijke groet, namens de werkgroep weer-kunde, voor deze keer,

Rob Tijsen


Maart

za 3 maart, 21 uur: Mars in oppositie. De Marsoppositie van ditjaar is niet gunstig. De planeet bevindt zich in de buurt van hetaphelium van zijn ellipsvormige baan. De kleinste afstand tus-sen de aarde en Mars bedraagt nu 101 miljoen kilometer, en datleidt tot een maximale diameter van het Marsschijfje van 13,89".

do/vr 8/9 maart, 0:15 uur: (9 maart), vannacht is er een mini-mum van bedekkingsveranderlijke Algol (bèta Persei). Het heleminimum neemt bijna tien uur in beslag,

di 13 maart: Vanavond staan de vier galileïsche satellieten alle-maal ten oosten van Jupiter (rechts in een omkerende tele-scoop). Vanaf Jupiter naar het oosten zijn dat achtereenvolgensEuropa, Io, Callisto en Ganymedes.

15 maart, 12 uur: Venus bevindt zich 3° 16' ten noorden vanJupiter. De planeten zijn alleen in de avond te zien. Bekijk dezemooie samenstand daarom in de voorafgaande en de volgendeavonden.

di 20 maart, 6:14 uur: equinox. Het middelpunt van de zonne-schijf gaat door het lentepunt (lengte W00'00") en hiermee be-gint per definitie de astronomische lente. De lente begint dusniet steevast op 21 maart! Dit jaar start de lente op de ochtendvan 20 maart. Sinds 1896 is het begin van de lente niet meer zovroeg in het jaar geweest.

do 29 maart: Als de banen van de aarde en Venus cirkelvormigwaren, zouden we op het tijdstip van Venus' grootste elongatiehet pla¬neetschijfje precies half verlicht zien. In werkelijkheidzijn de planeetbanen een beetje elliptisch. Daarom gebeurtVenus' halve fase (dichotomie) niet precies op het moment vande grootste elongatie. Uit berekeningen volgt dat de dichotomievan Venus vandaag om 8 uur moet plaatsvinden, dit is tweedagen na de grootste elongatie. De atmosfeer van Venus zorgtervoor dat het tijd¬stip van de de waargenomen dichotomiemeer¬dere dagen afwijkt van dat van de theoretische dichoto-mie.

April

di 3 april.19 uur: de maan staat 6° ten zuiden van Regulus. Be-kijk deze samenstand in de avondschemering. Ook de planeetMars staat in de buurt. Venus staat zeer dicht tegen de Plei-aden aan. Bekijk deze mooie samenstand met een verrekijker.

vr 6 april 21:19 uur: Paasmaan. Deze volle maan is de eerstena de lente-equinox en regelt dus de datum van het joodse enhet christelijke paasfeest.

12 april, 2 uur: voor waarnemers in Antarctica wordt de dwerg-planeet Pluto bedekt door de maan. We vermelden dit slechtsals curiositeit: Pluto is van magnitude +14, veel te lichtzwak omhem bij de maan te kunnen zien.

za/zo 21/22 april: Bij helder weer is dit de beste nacht om deLvriden te bekijken. Het maximum van deze meteorenzwermvalt in de ochtend van 22 april rond 7 uur.

zo 22 april, 22 uur: de zeer smalle maansikkel bevindt zich 2°ten noorden van Jupiter. Neem deze samenstand rond 21.30uur waar, als het tweetal nog wat hoger boven de horizon staat.Gebruik eventueel een verrekijker om de maan en Jupiter laagboven de westnoordwestelijke horizon te vinden.

Mei

vr 4 mei 2011: Vandaag bereikt Venus de zeer hoge declinatievan +27'49'27" . Op het mo¬ment van haar meridiaandoorgangte Utrecht (16.11 uur) staat de planeet 65°44' boven de horizon.Dat is ruim vier graden hoger dan de zon op de dag van de zo-merzonnewende. Dit is de hoogste declinatie die Venus in deperiode 1900-2200 bereikt.

ma 21 mei,1:47 uur: Nieuwe Maan. De maan gaat bijna door dedalende knoop van haar baan. Dat betekent dat er een zonsver-duistering zal plaatsvinden. Omdat de maan nabij het apogeumvan haar baan staat, zal deze zonsverduistering ringvormig zijn.

zo 27 mei: Kibladag. De zon staat vandaag om 11:18 uur MEZTnagenoeg recht in het zenit van Mekka, de heilige stad van deislam (waar het dan middag is). Daarom geeft de kompasrich-ting van de zon vandaag op dit tijdstip de kibla, de gebedsrich-ting naar Mekka, aan.

Juni

vr 1 juni: Vandaag begint de weerkundige zomer. Deze omvatde maanden juni, juli en augustus. De astronomische zomer be-gint dit jaar op 21 juni (zie aldaar).

vr/za 1/2 juni, 0 uur (2 juni): Titan staat in grootste oostelijkeelongatie. Deze satelliet bevindt zich nu ruim 3' ten oosten vanSaturnus en is al met een kleine telescoop waarneembaar.

ma 4 juni 13:12 uur: Volle Maan. De maan is vlak bij de klim-mende knoop van haar baan, wat betekent dat er een maans-verduistering zal plaatsvinden. Het betreft een gedeeltelijkeverduistering die vanuit Europa niet te zien is.

wo 6 juni: Vandaag is er een Venusovergang. Venus trekt alseen donker stipje over de zonneschijf. In de Benelux is slechts

het einde van dit zeldzame hemelverschijn-sel waarneembaar. De laatste inwendigeaanraking (begin van de uittrede) begint om6:37 uur. Te Utrecht staat de zon danslechts negen graden boven de horizon. Delaatste uitwendige aanraking heeft plaatsom 6:55 uur, als de zon op een hoogte vanelf graden staat. De volgende Venusover-gangen zijn op 11 december 2117 en 8 de-

cember 2125. Alleen de laatste is vanuit onze streken te zien endan alleen nog maar het begin.

di 12 juni:Probeer Mercurius in de avondschemering te vinden, ongeveer30 à 40 minuten na zonsondergang. De planeet bevindt zichboven de noordwestelijke horizon. Op 3' á 4' rechts' van Mercu-rius staat een sterretje van de derde grootte. Dit is epsilon Ge-

Hemelkalender


mini, van het sterrenbeeld Tweelingen.

zo 17 juni,10 uur: voor waarnemers in het noorden van Canadawordt Jupiter bedekt door de maan. Waarnemers in Europamoeten het doen met een samenstand.

do 21 juni,1:09 uur: zomerzonnewende. Op dat tijdstip bereikthet middelpunt van de zonneschijf het zomerpunt van de eclip-tica (lengte 90°00'00"), en hierdoor zijn grootste noordelijke de-clinatie (+23'26'10"). Dat is per definitie het begin van deastronomische zomer op het noordelijk halfrond.

ma 25 juni,19 uur: vannacht staat Titan maximaal ten westenvan Saturnus. De maan kan nu gemakkelijk met een kleine ster-renkijker worden gezien.

vr 29 juni,17 uur: Pluto is in oppositie met de zon. De verredwergplaneet is een object van magnitude 14 in het sterren-beeld Boogschutter

Juli

5 juli, 6 uur: de aarde bereikt het aphelium van haar elliptischebaan. Ze staat nu het verst van de zon. De afstand tussen demiddelpunten van zon en aarde bedraagt nu 1,016.675 AE, ditis 152 miljoen kilometer.

zo 15 juli, 3:52 uur: de maan bedekt Jupiter. Omdat de maan enJupiter laag aan de hemel staan, is een waarneemplaats meteen goed uitzicht op de oostnoordoostelijke hori¬zon onont-beerlijk. Ondanks het feit dat Jupiter aan de verlichte maanrandverdwijnt, is deze planeetbedekking gemakkelijk waarneem-baar. De planeet is helder en de maan is maar voor 16% ver-licht. De wederverschijning gebeurt aan de donkere maanrand.Ook de vier grote manen van Jupiter worden door de maan be-dekt.

zo 15 juli: Kibladag. De zon staat vandaag om 11:27 uur MEZTnagenoeg recht in het zenit van Mekka, zie ook 27 mei

Augustus

wo 8 augustus: Vanaf 4:35 uur trekken de schaduwen van lo(satelliet 1) en Europa (satelliet 2) tegelijk over Jupiter. Dezedubbele schaduwovergang duurt tot 6:28 uur, maar het einde isvanuit de Benelux niet waarneembaar omdat de zon dan al isopgekomen.

za 11 augustus: Naar verwachting bereikt Mira ,de ster waaraan de Miraveranderlijken hun be-naming danken, vandaag haar maximum. Ge-middeld bereikt Mira magnitude +3,5, maar zijkan ook beduidend helderder of zwakker pie-ken. Een maximum van +2,1 behoort tot de mo-gelijkheden. Bij de meeste maxima is Miragemakkelijk met het blote oog te vinden. Ditjaar ook? Kijk, vóór het begin van de ochtend-schemering, zelf maar.

za zo ma 11 12 en 13 augustus: Deze nachtenzijn de Perseïden, één van de rijkste meteoren-zwermen, het actiefst. Het maximum valt op 12augustus rond 14 uur 's middags, dus de nachtervoor en erna zijn de meeste vallende sterrenaan de hemel te zien. De omstandigheden zijndit jaar vrij gunstig. De maansikkel die later inde nacht verschijnt s te zwak om te storen. Demeeste meteoren verschijnen waarschijnlijktussen 2 en 6 uur wanneer de radiant hoogstaat: bij een donker( en heldere hemel zo'n

vijftig per uur Minder mensen kennen de Geminiden, een netzo rijke zwerm die in december de hemel opluistert. Het waar-nemen van deze laatste zwerm is doorgaans een zeer koudebedoening.

di 14 augustus, 17 uur: de planeten Saturnus en Mars staan opéén lijn met de ster Spica. Bekijk deze samenstand in deavondschemering, als het drietal laag boven de zuidwestelijkehorizon staat. De drie hemellichamen zijn van vergelijkbare hel-derheid.

do 16 augustus, 14 uur: Mercurius bereikt zijn grootste elonga-tie, 18°42' ten westen van het midden van de zonneschijf. Hetbetreft een gunstige ochtendverschijning. Mercurius en Venusbereiken bijna gelijktijdig hun grootste westelijke elongatie (zieook 15 augustus).

vr 17 augustus,17.54 uur: Nieuwe Maan. Vandaag is de maanniet waarneembaar, want ze staat (schijnbaar) te dicht bij dezon. Deze Nieuwe Maan luidt het begin in van de islamitischemaand Shawwal en ue Lesriviteiten (Id al-Fitr of het Suikerfeest)waarmee de vastenmaand ramadan wordt afgesloten.

vr 24 augustus, 13 uur: Neptunus is in oppositie in het sterren-beeld Waterman. De planeet kan al met een kleine telescoopworden opgezocht, uitgaande van de sterren bèta en jota Aqua-rii. Neptunus bevindt zich nu op declinatie -11°26'. Voor de geo-grafische breedte van Utrecht verheft hij zich nu maximaal 26°boven de zuidelijke horizon.

za 25 augustus: Rond deze datum zal Sirius, de helderste steraan de nachthemel, na haar jaarlijkse conjunctie met de zonweer met het blote oog zichtbaar worden. Met deze ge¬beurte-nis, die op lagere breedtegraden rond het begin van onze jaar-telling doorgaans op 19 juli plaatsvond, beginnen de zogehetenHondsdagen. Dit is een periode van weersextremen die volgenshet volksgeloof wel veertig dagen lang konden aanhouden. Tengevolge van de precessie en onze meer noordelijke liggingvindt deze gebeurtenis hier ruim een maand later plaats. Debeste tijd om te kijken is rond 6:00 uur in oostzuidoostelijke rich-ting. Sirius komt om 5:40 uur op, de zon om 6:44 uur. GebruikJupiter, die iets rechts boven Sirius staat, of de gordelsterrenvan Orion, die nagenoeg op één lijn met Sirius liggen, als hulp-middel.

Deze hemelkalender is voor u samengesteld doo Marcelle vHouwelingen en Hans Dijkstra. In de sterrengids en op de web-site van Metius vindt u meer uitgebreide informatie


voor u geknipt uit Trouw 25-1-2012

komeet C 2009P1 (Garradd) amateur Belgie

Marcel Urban, Orion

Zonnevlekken Han van Gelderen Orion

Op 21 maart gaat Metius op bezoek bijOrion. Hier vier mooie waarnemingenvan leden van Orion en één komeet fotovan een amateur uit Belgie

Heeft u nog een foto of tekening?Stuur die naar [email protected]

Maan Jos Lankrijer


ADVERTEREN INMETIUS METIUS

MagazineMagazineOok u kunt adverteren in Metius Maga-zine. Wij bieden de volgende mogelijkhe-den aan (prijzen geldig vanaf seizoen2009-2010).

Commerciële advertentiesA4-formaat:€ 85,- per jaar;A5-formaat:€ 55,- per jaar;A6-formaat:€ 35,- per jaar;A7-formaat:€ 25,- per jaar.

Bij plaatsing van een advertentie ontvangtu Metius Magazine gratis. Indien u geenprijs stelt op ontvangst van Metius Mag-azine krijgt u € 8,- korting op het adver-tentietarief.

Niet-commerciële advertenties doorniet-leden

Tegen betaling op aanvraag.

Niet-commerciële advertenties doorleden

Gratis tot max. 400 leestekens (incl.spaties).

LID WORDEN VAN

A.W.S.V.A.W.S.V.“METIUS”“METIUS”

Indien u lid wilt worden van de Alk-maarse Weer- en Sterrenkundige Verenig-ing “Metius” kunt u zich opgeven bij hetsecretariaat (zie pag. 2 van dit blad). Ukunt zich ook opgeven op één van onzeverenigings-avonden. De contributiebedraagt € 25,50 per jaar. Personen onderde 20 jaar betalen € 10,00 per jaar. Gezinslid € 13,75 perjaar. Bij lidmaatchap heeft u o.a. recht op:

· gratis deelname aan alle verenigings-activiteiten (incl. lezingen en werk-groepen);

· gratis toegang tot de sterrenwacht;· gratis abonnement op Metius Maga-

zine.

Ruimte voor uwadvertentie

Jaarrekeningen verzorgen, Administreren,Salarisadministraties verzorgen, Beta-

lingsadministraties verzorgen, Belasting-aangiftes verzorgen, Begrotingen maken,Berekenen resultaten, Balansen, Debiteu-renbeheer, Online boekhouden, VVE be-

heer, VVE administratie,Nabestaandenadministratie, Managementrapportages produceren, ZZP administra-tie, Inkomstenbelasting verzorgen, Omzet-

belasting uitrekenen, BTW berekenen,Vennootschapsbelasting verzorgen, Boek-

houdingen verzorgen

Ruimte voor adres sticker

metius magazine

Documents