MESLEK YÜKSEKOKULU

MAKİNE VE METAL TEKNOLOJİLERİ BÖLÜMÜ

MAKİNE PROGRAMI

İMALAT İŞLEMLERİ-1 DERS NOTLARI

Öğr. Gör. Kadir GELİŞ

AĞRI- 2014

2

ÖNSÖZ

Metal işleri bölümü, gelişen teknolojinin paralelinde sanayideki önemi her geçen gün

artan, bununla birlikte istihdam sahası giderek genişleyen bir alandır. Teknolojinin,

dolayısıyla sanayi ve endüstriyel üretimin baş döndürücü hızla ilerlemekte olduğu bu

dönemde sizlere de önemli görevler düşmektedir.

Makine parçalarının birleştirmesinden, çelik yapı sistemlerine kadar bir çok yerde vidalı

bağlantı elemanlarını sıkça kullanmaktayız. Vidalı bağlantı elemanlarının farklı

kimyasal yapıdaki metallerin birleştirilmesinde kullanılması ve sökülüp takılabilirliği

diğer birleştirme yöntemlerine oranla vidalı bağlantılarının önemini daha da

arttırmaktadır.

Bu nedenle severek gelmiş olduğunuz bölümünüzde başarılı olacağınıza inanıyoruz. Bu

başarınız sayesinde rekabet gücümüzün artacağını da biliyoruz. Ülkemizin bizlerden

beklediği de budur.

Sizlerin başarı ve mutluluğu, bizlerin ve ülkemizin başarısıdır.

3

DİŞ AÇMA

1. VİDA VE KILAVUZLAR

1.1. Vidalar

1.1.1. Vidaların Tanımı

Silindirik iç ve dış yüzeyler üzerine açılan helisel girinti ve çıkıntılara vida denir.

Vida Helisi: Bir kenarı silindirin çapına eşit dik bir üçgen, silindirin üzerine

sarıldığında hipotenüsün oluşturduğu çizgi, vida helisini oluşturur (Şekil 1.1 ).

Vida Adımı: Yukarıda söz edilen üçgen, silindir etrafına sarıldığında üçgenin düşey

kenarı vida adımını oluşturur.

Şekil 1.1: Vida helisi

1.1.2. Standart Vida Çeşitleri:

Vidalar diş biçimlerine (profillerine), ölçü sistemlerine, dönme yönlerine, kullanım

amaçlarına, ağız sayılarına göre sınıflandırılır.

1.1.2.1. Profillerine Göre Vidalar

a) Kare Vidalar: Yapımının kolay oluşundan dolayı, hassas olmayan ve orta

derecedeki zorlanmalara elverişli, elle çalışan pres milleri, mengene milleri gibi yerlerde

sıklıkla kullanılan hareket ileten vidalardır (Şekil 1.2).

b) Trapez Vidalar: İki yönlü yüklemelerde, millerde, sonsuz vidalarda, pres millerinde

kullanılan bir hareket vidasıdır (Şekil 1.2).

c) Testere Dişi Vidalar: Tek yönlü yüklemelere iyi direnç gösteren, yüksek basınçlı

yerlerde, sarsıntılı çalışan millerde, tozlu yerlerde, vinç ve cer kancalarında kullanılan

bir hareket ve tespit vidasıdır (Şekil 1.2)r.

d) Yuvarlak Vidalar: Aşırı yüklere maruz kalan millerde, tozlu rutubetli vb. yerlerde

kullanılmaya elverişli bir hareket vidasıdır (Şekil 1.2).

e) Üçgen Vidalar: Bağlantı elemanı olarak günümüzde en çok kullanılan vida çeşididir.

f) Özel Vidalar: (Enternasyonal vida (S1),U.S.St. ve UST vidaları, sellers vidası… gibi

değişik standartlarda özel uygulamalar için bir çok vida dişi çeşitlerini kapsar.) Takım

tezgâhlarındaki bilyalı vida sac ve ağaç vidası gibi özel şekillerde olan vidalardır.

4

Şekil 1.2: Profillerine göre vida çeşitleri: A-Kare B-Trapez C-Testere D-Yuvarlak

1.1.2.2. Ölçü Sistemlerine Göre Vidalar

a) Metrik vidalar: Anma ölçüleri metrik ölçü sisteminde olan vidalardır. Örneğin:

Metrik 10 (M 10) vida denilince, anma çapı 10 mm olan vida ifade edilmektedir.

b) Whitworth vidalar: Anma ölçüleri inch (inç) ölçü sistemine göre olan vidalardır.

İngiliz uzunluk birimi olan inch’e göre imal edildiklerinden anma çapları birimi

inch’tir. Uç açıları 55o olup, üçgen vidaların biçimleri ikiz kenardır ve dişin hem ucu

hem de tabanı yuvarlatıldığından sızdırmazlık sağladıkları için özellikle borulara açılan

vidalar whitworth sistemlidirler. Örneğin: W ½” veya sadece ½” (parmak) vida gibi…

1.1.2.3. Sıkma Yönlerine göre Vidalar

Sıkma yönüne göre sağ ve sol vida dişi olarak gruplandırılırlar. Bir başka ifadeyle saat

yönünde sıkıştırılıyorsa sağ, saat yönünün tersi yönde sıkıştırılıyorsa sol vida dişlidir.

1.1.2.4. Ağız Sayılarına göre Vidalar

Ağız sayısına göre bir ve çok ağızlı vida dişi olarak gruplandırılırlar. Bir devirde

eksenel yönde büyük hareketler talep edilirse çok ağızlı vida dişleri kullanılır.

(Şekil 1.3 )

Şekil 1.3: Tek ve iki ağızlı vida

1.1.2.5. Kullanım Alanlarına Göre Vidalar:

a) Birleştirme Vidaları: Kendi kendine bloke edemeyen (çözülen) ve kendi kendine

bloke eden (çözülmeyen) vidalardır (Şekil 1.4). Otoblokajlı vida dişleri, küçük eğim

açısı vasıtasıyla büyük sürtünme kat sayısı ile birlikte büyük bir sürtünme kuvvetine

sahip olduklarından otoblokajlı vida dişleri, daima kendi kendine çözülmeye karşı

koyma özelliğine sahiptir (Şekil 1.5).

5

Şekil 1.4: Kendi kendine bloke edemeyen (çözülen) vida dişi

Şekil 1.5: Kendi kendine bloke eden (çözülmeyen) vida dişi

b) Hareket vidaları: Trapez veya testere dişi şeklinde yapılan hareket vidaları ile

dönme hareketleri, doğrusal hareketlere dönüştürülür. Genel olarak, makinelerde güç ve

hareket iletmek için kullanılır.

c) Metrik İnce Diş Vidalar: Çok kuvvetli bağlantı yapmaya elverişli vidalardır.

Vidalamanın yapıldığı yerde sıvı veya gaz özelliğinde, akışkan bir maddenin sızma

olasılığı varsa, mutlaka ince vida kullanılmalı ve metrik ince diş vidaları tercih

edilmelidir.

1.1.3. Endüstrideki Önemi

İki veya daha fazla sayıda parça cıvata, pim, mil-dişli, lehimleme, kaynak gibi bağlantı

yöntemleri ile bir araya getirilip birleştirilmesi ile üretim meydana gelmektedir. Bu

birleştirme işlemlerinde kullanılan elemanlara bağlantı elemanları denir. Sökülüp

takılabilir olmalarından ötürü birleştirmelerde vidalar, en sık kullanılan önemli bağlantı

elemanlarıdır. Aşırı yüklere karşı koyabilmeleri, tozlu, yağlı, kirli, nemli ortamlarda

kullanılabilmeleri, bakım ve onarımda kolay sökülüp takılabilmeleri, çok

çeşitliliklerinden dolayı geniş bir kullanım alanlarının bulunması gibi pek çok

avantajlarının olması endüstrideki önemini daha da arttırmıştır.

6

1.1.4. Başlıca Vida Terimleri

Başlıca vida terimleri, Şekil 1.6’da gösterilmiştir.

d : Diş üstü çapı

d1 : Diş dibi çapı

d2 : Diş böğür (ortalama) çapı

h : Adım α : Diş açısı

Şekil 1.6: Başlıca vida terimleri

1.1.4.1. Vida Mastarları

Bilmediğimiz bir vida adımının bulunmasında özellikle, vida taraklarından yararlanılır.

Vida tarakları, metrik ya da whitworth vidaların adımlarına göre hazırlanmıştır. Vida

dişleri üzerine taraklar teker teker konur ve ışığa doğru bakılır. Hangi tarağın dişleri

vida boşluğuna en iyi şekilde oturuyor ve aradan ışık sızmıyorsa, o tarak vidamızın

adımına uygun olanıdır. Vida tarağımız metrik ise taraklar üzerinde adım mm cinsinden

verilir. Vida tarağı whitworth ise adım, parmakta diş sayısı olarak ya da vidanın anma

çapı parmak cinsinden verilir (Şekil 1.7).

Şekil 1.7: Vida tarağının kullanılışı

1.2. Kılavuz ile Diş Açma

1.2.1. Kılavuzun Tanımı

Matkap ile delinmiş deliklerin içine diş açmaya yarayan aletlere kılavuz denir. Vida

dişi, kılavuz üzerinde bulunan kesici ağızların iş parçasına öncelikli olarak dalması,

7

daha sonrada iş parçasından talaş kaldırması şeklinde oluşur. Ortaya çıkan talaşların

uzaklaşması ve kesme sıvısının kesici ağızlara ulaşması için kesici ağızların yan

yüzeyleri kanal şeklinde boş bırakılmıştır. Yumuşak gereçlere diş açma işleminde 3

kanallı kılavuzlar, çelik ve alaşımlarına diş açma işlemlerinde ise 4 kanallı kılavuzlar

kullanılır. Kılavuzların gövdeleri yüksek hız çeliklerinden (HSS) üretilir (Şekil 1.8).

Şekil 1.8: Kılavuz

Kılavuz 1 Kılavuz 2 Kılavuz 3

Resim 1.1: Kılavuz takımı

1.2.2. Kılavuz Kolu ve Kılavuz Kolu Çeşitleri

Kılavuzları elle tutarak diş açamayız. Kılavuzları elle tutabilmemizi sağlayan aparatlara

kılavuz kolu denir (Resim 1.2). Ayarlanabilir ve sabit ölçülü kılavuz kolları olarak iki

türde imal edilirler. Ayarlanabilir kılavuz kolları ile değişik ölçüdeki kılavuzlar

kullanılabilmektedir. Sabit ölçülü kılavuz kolları sadece ait oldukları kılavuz ölçüsünde

kullanıldıklarından genellikle sürekli aynı ölçüde diş çekme işlemi yapan atölyelerde

kullanılırlar. Her iki türde de kılavuz kolunun üzerinde bulunan ve kılavuzu içine alan

kare şeklindeki delikli parçalar sertleştirilmiş olmalıdır. Aksi taktirde deliklerin

genişlemesi sonucu kol kullanılmaz hale gelir.

8

Resim 1.2: Kılavuz kolları

1.2.3. Kılavuz Çeşitleri

Kılavuzlar makinede kullanılan türde ise makine kılavuzu, elde kullanılan türde ise el

kılavuzu adını alır (Resim 1.3). Kılavuzlar iki veya üç parçadan oluşan takımlar

halindedir. Üçlü takımlarda ucunda bir çizgi olan ve en silik dişli kılavuz birinci,

ucunda üç çizgi olan ve en keskin dişli kılavuz ise üçüncü kılavuzdur. İkili kılavuz

takımları genellikle ince vida dişlerinin açılmasında kullanılmaktadır. Sebebi ise, ince

dişli vidaların diş derinliği normal vida dişlerinin derinliğinden daha az olduğu için, ilk

iki kılavuz bu az diş derinliğini sağlayabileceğinden üçüncü kılavuz iptal edilmiştir.

Resim 1.3: El kılavuzları

1.2.4. Delik Çapını Bulma

Vida diş dibi çapı, deliğin delineceği matkap ucu çapına denk geldiğinden, kılavuzlar ile

diş çekmede dikkate alınacak delik çapı, çekilecek vidanın diş dibi çapıdır. Kılavuz ile

diş çekilecek deliklerin çapı pratik olarak 0,85 sabitiyle, kullanılacak vidanın anma çapı

ya da diş üstü çapının çarpımı sonucunda elde edilir. Örnek, Diş üstü çapı 10 mm olan

ve M10 olarak adlandırılan bir vidanın takılacağı delik çapı 10 x 0,85 =8,5 mm olarak

bulunur. Ancak matkap çapı her zaman bu kadar net çıkmayabilir. Örneğin M 12 vida

da matkap çapı 10,2 mm olarak bulunur ki; bu çapta matkap ucu bulabilmek zor

olacağından, buna en yakın bir matkap ucu seçerek, örnek 10 mm, çapındaki matkap

ucu ile delmek gerekir. Yukarıdaki hesaplama yoluyla bulunan matkap çaplarının

9

belirlenmesiyle, vidaların anma çapları bu vidalar için uygun matkap çaplarının

verildiği tablolarda kullanılmaktadır.

Çizelge 1.1: Metrik ve whitworth vida dişlerine ait delik çapları

1.3. Kılavuzla Diş Açma Tekniği ve Kılavuz Koluna Kılavuz takarak Diş Açma

Kılavuzun iş parçasına rahat dalarak kılavuz dişlerinin kavrama yapabilmesi için, iş

parçası delindikten sonra deliğin üst kısmına 90o havşa açılması faydalı olabilir. (Bkz:

Delik delme ve havşa açma modülü.) Kılavuz, ilk başlarda gereğinden fazla kuvvet

altında bırakılmadan, delik eksenine dik olacak şekilde kılavuz kolunun her iki

tarafından eşit ve giderek artan bir kuvvet uygulanarak, kılavuz kolu aracılığıyla kılavuz

dişlerinin deliği kavraması sağlanır (Şekil 1.9).

Kılavuzun deliği kavraması sağlandıktan sonra, kılavuz saat yönünde çevrilerek talaş

çıkarma işlemi başlatılmış olur. Kılavuz dişlerinin keserek talaş çıkarma işleminin

kolaylaşması için kılavuz kanallarından kesici dişlere yağ damlatılır. Kılavuzun

periyodik olarak geriye doğru çevrilmesiyle, kılavuz dişlerinde biriken talaşların

kesilerek düşmesi sağlanır ve kanallar arasında sıkışmalara sebep olması engellenir.

İşlem bittiğinde kılavuz temizlenip ait olduğu yere kaldırılır.

10

Şekil 1.9: Kılavuz koluna kılavuz takarak diş açmak

2. PAFTA İLE DİŞ AÇMA

2.1. Paftanın Tanımı

Pafta, silindirik yüzeylerin dışına vida dişi açmaya yarayan, üzerinde diş açabilmek için

kesici ağızları olan ve ölçüleri diş açılacak malzemeye göre değişen, gövdesi tümüyle

yüksek alaşımlı çelikten üretilen, silindirik bir alettir (Resim 2.1).

Resim 2.1: Çeşitli paftalar

2.2. Pafta Kolu ve Pafta Kolu Çeşitleri

Elde pafta ile diş açabilmek için, paftayı kavrayan gövde ile bunun iki yanında uzanan

ve elle tutulup diş açılması için gerekli olan dönme hareketini sağlayacak kollardan

oluşan bir aparattır (Resim 2.2). Vida açılacak silindirik parçaların ölçülerine göre pafta

kollarının ölçüleri de değişmektedir. Tüm pafta kolları alaşımlı çeliklerden üretilir.

11

Resim 2.2: Pafta kolu

Resim 2.3: Pafta ve kılavuz takımı

2.3. Pafta Çeşitleri

Makinede vida dişi açılmasında kullanılan diş açma takımları, makine pafta ve kılavuzu

olarak adlandırılır ve seri üretimde kullanılır. Eğer vida yapımı seri üretimi

gerektirmiyorsa vida açan aletler kullanılır. Vida açılacak parça bir boru ise kullanılan

paftalar diğerlerinden farklı özellikte olan boru paftalarıdır (Resim 2.4).

Resim 2.4: Boru paftası

Elle kullanılan paftalar; kapalı, yarık ve açık olmak üzere üç çeşitte üretilir. Kapalı

paftalar sabit çaplı vida dişlerinin açılmasında, açık paftalar vida çapları ayarlanabilir

olduklarından, farklı çaplardaki vida dişlerinin açılmasında kullanılır. Açık olan ağız

kısmına basan sıkılarak pafta bir miktar açılır ve genişlediği oranda vida dişi açması

12

sağlanır. Yarık tipli paftalar ise gerektiğinde yarık yerinden taş ile kesilerek ayarlı pafta

şeklinde kullanılabilir (Resim 2.1).

2.4. Pafta Çekme Tekniği

Elle kullanılan tüm pafta çeşitlerinin çevrelerinde tespit yuvası bulunmaktadır. Bu tespit

yuvaları, pafta kolu üzerinde bulunan tespit vidalarının hizasına getirilmesi sonucunda

pafta kola takılmış olur. Paftanın bir yüzü parçaya dalacak şekilde imal edilmiştir.

Paftanın ters takılmamasına dikkat edilmelidir (Resim 2.5). Pafta kesici ağızlarının iş

parçasına dalmasını kolaylaştırmak için iş parçasının diş açılacak ucuna 60o’lik bir pah

kırılmalıdır (Bkz: Eğeleme modülü). Vida adımının 0,1 sabitiyle çarpılması sonucunda

elde edilen değer oranında iş parçasının çapı düşürülürse, daha başarılı diş biçimleri

elde edilir.

Resim 2.5: Paftanın, pafta koluna takılması

2.5. Pafta koluna paftayı takarak diş açmak

Pafta mümkün olduğunca iş parçasının ekseninde ve yavaşça bastırarak paftanın iş

parçasını kavraması sağlandıktan sonra, pafta koluna uygulanan kuvvet arttırılarak ve

saat yönünde döndürülmesiyle vida diş profilleri oluşturulur. (Şekil 2.1 ) Kesme yağı,

çok az miktarlarda periyodik olarak pafta dişlerine damlatılarak, kesme işlemi daha

rahat gerçekleştirilir. Kılavuzla diş açmada olduğu gibi, paftada da geriye doğru

döndürülerek talaşların kırılması ve düşmesi sağlanır. Aksi takdirde talaşlar pafta içinde

toplanarak diş açmayı zorlaştırır. İşlem bittiğinde pafta geriye doğru çevrilerek iş

parçası üzerinden çıkarılır, temizlenerek ait olduğu yere kaldırılır.

13

Şekil 2.1: Pafta ile diş açma

VİDA AÇMA

3. KARE VİDA AÇMA

Diş dolusu ve diş boşluğu kare profilli olan vidadır. Metrik ve parmak ölçü sistemine

göre yapılır. Kare vidaların standardı yoktur. İstenen çap üzerine, ihtiyaca cevap

verecek şekilde, her adımda kare vida açılabilir. Kare vida açılacak iş parçasının vida

bitim noktasına, diş dibi çapından küçük kanal açılmalıdır. Amaç vida sonunda kalemin

boşa çıkmasını sağlamaktır. Aksi halde kalemi kırabiliriz. Gerektiğinde bu kanal, sol

helis vidaların başlangıç noktası olarak kullanılır.

14

Elemanları ve Hesaplanması

Diş kalınlığı ve diş yüksekliği yaklaşık olarak adımın yarısı kadardır. Vidanın kolay

çalışabilmesi için diş boşluğu diş kalınlığından 0,05 mm daha fazla yapılır.

Şekil 1.1: Kare vidanın elemanları

D : Diş üstü çapı Diş yüksekliği H = P/2 Diş boşluğu A = P/2 + 0,05

D1 : Diş dibi çapı

D2 : Böğür çapı Diş dibi çapı D1 = D – 2H Diş kalınlığı B = P/2 – 0,05

H : Diş yüksekliği

P : Adım Böğür çapı D2 = D – H = D – 0,5 x P

B : Diş kalınlığı

A : Diş boşluğu

Örnek : Çapı 40 mm olan bir mil üzerine adımı 8 mm olan bir kare vida açılacaktır.

Elemanlarını hesaplayınız?

Verilenler İstenenler

D = 40 mm H = ? A = ?

P = 8 mm D1 = ? B = ?

Çözüm

H = P/2 = 8 / 2 = 4 mm D1 = D – 2 x H = 40 – 2 x 4 = 32 mm

A = P/2 + 0,05 = 8 / 2 + 0,05 = 4,05 mm B = P/2 – 0,05 = 8 / 2 – 0,05 = 3,95 mm

3.1. Kare Vida Kaleminin Hazırlanması

3.1.1. Adıma Göre Kalemin Bilenmesi

Vidanın helis açısından dolayı kalemin alt tarafı vidaya sürtebilir. Bunu önlemek için

kalemin ucu helis açıcı ( α ) kadar eğik bilenir. Kalemin vida içinde sıkışmaması için

geriye doğru boşluk açısı ( δ ) verilmelidir.

Kare vida kaleminin uç genişliği diş boşluğuna eşittir (Uç genişliği = A). Helis açısı ise

vidanın adımı ve diş üstü çapına bağlı olarak değişir.

15

Şekil 1.2: Kare vida kalemi açıları ve bilenmesi

λ : Ön boşluk açısı tan α = Adım (P) / π • D2

δ : Arka boşluk açısı

α : Helis açısı

A: Uç genişliği =Diş boşluğu

D2: Vida böğür çapı

Örnek: Çapı 40 mm olan bir mil üzerine adımı 8 mm olan bir kare vida açılacaktır.

Kaleme bileme esnasında verilecek açı (α) ne olmalıdır?

Verilenler İstenen

D = 40 mm α = ?

P = 8 mm

H = 0,5 •P

D2 = D-H = 40 – 0,5 • 8 = 40 – 4 = 36 mm.

Tan α = P / π •D2 = 8 / 3,14 •36 = 8 / 113,04 = tan α = 0,07 α = 4° 10´

3.1.2. Kalemin Tornaya Bağlanması ve Ayarı

Vida ve somunun birbirine uymasını sağlamak amacıyla vida profilinin eksene dik

olarak açılması gerekir. Bu dikliği elde edebilmek için vida kalemi, iş parçasının

eksenine dik olarak bağlanmalıdır. Bu işlemi yapabilmek için genellikle vida

mastarlarından yararlanılır.

16

3.2. Tornanın Ayarlanması

Çekilecek vidanın adımına göre torna tezgâhının üzerinde bulunan tablolardan

yararlanılır.

Değişik hız oranları elde etmek için gerekli dişli çark takımı hız kutusu içine

yerleştirilmiştir. İstenen adımdaki vidayı çekebilmek için, hız kutusu üzerindeki

tablolardan faydalanılarak maniplasyon (ayar) kolları uygun yerlere getirilir.

Resim 1.1: Torna tezgahı üzerindeki vida ayar tablosu

3.2.1. Vida Adımına veya Parmaktaki Diş Sayınına Göre İlerlemenin Ayarı

Yapılacak olan vida metrik ise adımına, whitworth ise parmaktaki diş sayısına göre

tezgâh üzerindeki tabloya bakılır. İlerleme ayar kolu hangi konumda olması gerekli ise

o konuma getirilir (1/1, 1/2, 1/4) gibi.

İlerleme miktarı ayar kolları Vida mili ayar kolu

Resim 1.2: İlerleme ve vida mili ayar kolları

3.2.2. Ana Milin Dönüş Yönü Ayarı

Milin dönüş yönünü ayarlayan tezgâh üzerinde bir kol bulunmaktadır. Dönüş yönü ayar

kolu iki konumludur.

17

� Sağ helis yönü; puntadan aynaya doğru.

� Sol helis yönü; aynadan puntaya doğru.

Açmak istediğimiz vidanın yönüne göre bu kolun konumunu ayarlamalıyız.

Resim 1.3: Ana milin dönüş yönü ayar kolu

3.2.3. Kalemin Parça Yüzeyine Ayarı ve Sıfırlanması

Mastarla dikliği kontrol edilen kalem, tezgâh devir sayısı düşük olarak dönen parça

yüzeyine temas ettirilir. Kalemin temasından sonra sportun mikrometrik bileziğinden

sıfırlama yapılır.

Resim 1.4: Kalemin parça üzerinde sıfırlanması

3.2.4. Makasın Kavratılması

Daha önce yapılan tüm ayarlar kontrol edildikten sonra vida mili kavrama makası

kavratılır.

18

Resim 1.5.Makasın vida miline kavratılması

3.3. Vidanın Açılması

� Makası kapatıp tezgâhı düşük devirde çalıştırınız. Önce, derinliği az bir deneme talaşı

� veriniz. Vida adımını, en az beş dişe göre sürmeli kumpas veya çelik cetvel ile

kontrol ediniz.

� Kalemi, iş parçasının ucundan biraz dışarı çıkacak şekilde başlangıç konumuna

getiriniz.

� Birinci talaş derinliğini, enine hareket kolundaki mikro metrik bilezikten yararlanarak

veriniz.

� Talaşı azar azar veriniz. Sürtünme yüzeyi fazla olduğu için kalem kırılabilir.

� Vida boyunca birinci talaşı alınız.

� Düzgün bir kesme için iş yüzeyine uygun kesme sıvısı akıtınız.

� Vida sonuna gelindiğinde, iş dönerken enine hareket kolunu ters çevirerek kalemi

geri alınız. Arabayı başlangıç konumuna getiriniz.

� Kalemi talaş derinliği kadar tekrar ilerletiniz. Vidanın diş derinliği elde edilinceye

kadar işlemi tekrarlayınız. Her talaş verildiğinde, mikro metrik bilezik üzerindeki değeri

unutmayınız.

� Vida dişlerinin düzgünlüğünü sağlamak için 0,1-0,05 mm veya daha az değerde

temizlik talaşı alınız. Bu işlemi birkaç kez tekrarlayınız.

� Vida dişlerini ve derinliğini; somun, kumpas veya mastarla kontrol ediniz.

NOT: Küçük adımlı vidalar doğrudan doğruya kare vida kelemi ile açılır. Büyük adımlı

vidalar ise, önce dar ağızlı bir kalemle vida kanalları boşaltılır. Daha sonra uygun

şekilde bilenmiş kare vida kelemi ile vidaya tam profili verilir.

4. TRAPEZ VİDA AÇMA

Tepe açısı 30° olan profili kesik üçgen şeklinde vidadır. Hareket ve kuvvet iletmek

amacı ile tezgâh tablalarında, vidalı millerde vb. yerlerde kullanılır.

Elemanları ve Hesaplanması

Trapez vidanın elemanları ve formülleri kare vidaya benzer.

19

Şekil 2.1: Trapez vidanın elemanları

D : Diş üstü çapı H = (0,5 • P) + ac B = (0,37 • P) – 0,13

D1 : Diş dibi çapı

D2 : Böğür çapı D1 = D – (P + 2 • ac) D2 = D – (0,5 • P)

H: Diş yüksekliği

P: Adım

B: Diş dibi genişliği (kalemin uç genişliği) ac: Çalışma boşluğu (tablodan )

Tablo 2.1: Trapez vidanın anma ölçüleri

20

Örnek: Diş üstü çapı 36 mm, adımı 6 mm olan trapez vida (Tr 36 x 6) tornada

açılacaktır. Vidanın diş dibi çapını, diş yüksekliğini ve diş dibi genişliğini hesaplayınız?

Verilenler İstenenler

D = 36 mm D1 = ?

P = 6 mm H = ?

ac = 0,5 mm (tablodan) B = ?

Çözüm

H = P / 2 + ac = 6 / 2 + 0,5 = 3,05 mm

D1 = D – (P + 2 • ac) = 36 – (6 + 2 • 0,5) = 29 mm B = (0,37 • P) – 0,13 = (0,37 • 6) – 0,13 = 2,09 mm

4.1. Trapez Vida Kaleminin Hazırlanması

4.1.1. Kalemi Vida Ölçüsüne Göre Mastarla Bileme

Kalemin serbestçe kesebilmesi için ağız kısmı kare vida kaleminde olduğu gibi eğik

bilenmelidir. Bu eğiklik adım açısına göre değişir. Kalemin enine kesiti konik olmalıdır.

Yani her adım için özel bir biçim seçilmelidir. Kalemin uç genişliği; B = 0,37 • P – 0,13 ile hesaplanan değer kadar olmalıdır.

Şekil 2.2: Trapez vida kalemi ölçüleri ve bilenmesi

δ : Ön boşluk açısı = 8°-10° Arasında

ε : Uç açısı = 30° B : Uç genişliği =Diş dibi genişliği

21

4.1.2. Kalemin Tornaya Bağlanması ve Ayarı

Bu işlemin yapılışı aynı kare vida kaleminde olduğu gibidir.

Şekil 2.3: Kalemin mastarla diklik kontrolü

4.2. Tornanın Ayarlanması

Vida adımı veya parmaktaki diş sayınına göre ilerlemenin ayarı, Ana milin dönüş yönü

ayarı, Kalemin parça yüzeyine ayarı ve sıfırlanması, Makasın kavratılması. Yukarıda

belirtilen işlemler kare vida açmada nasıl ise trapez vidada da aynı şekilde

yapılmaktadır. Hatta bütün değişik profilli vidalar için de geçerlidir.

4.3.Vidanın Açılması

� Makası kapatıp tezgâhı düşük devirde çalıştırınız. Önce derinliği az bir deneme talaşı

veriniz. Vida adımını, en az beş dişe göre sürmeli kumpas veya çelik cetvel ile kontrol

ediniz.

� Kalemi, iş parçasının ucundan biraz dışarı çıkacak şekilde başlangıç konumuna

getiriniz.

� Birinci talaş derinliğini enine hareket kolundaki mikro metrik bilezikten yararlanarak

veriniz.

� Talaşı azar azar veriniz. Sürtünme yüzeyi fazla olduğu için kalem kırılabilir.

� Vida boyunca birinci talaşı alınız. Düzgün bir kesme için, iş yüzeyine uygun kesme

sıvısı akıtınız.

� Vida sonuna gelindiğinde, iş dönerken enine hareket kolunu ters çevirerek kalemi

geri alınız. Arabayı başlangıç konumuna alınız.

� Kalemi talaş derinliği kadar tekrar ilerletiniz. Vidanın diş derinliği elde edilinceye

kadar işlemi tekrarlayınız. Her talaş verildiğinde, mikro metrik bilezik üzerindeki değeri

unutmayınız.

� Vida dişlerinin düzgünlüğünü sağlamak için 0,1-0,05 mm veya daha az değerde

temizlik talaşı alınız. Bu işlemi birkaç kez tekrarlayınız.

� Vida dişlerini ve derinliğini; somun, kumpas veya mastarla kontrol ediniz.

22

NOT: Küçük adımlı trapez vidalar doğrudan doğruya trapez vida kelemi ile açılır.

Büyük adımlı vidalar ise, uygun bir keski kalemi ile vidanın kaba talaşı alınır. Daha

sonra uygun şekilde bilenmiş trapez vida kelemi ile vida tamamlanır.

Resim 2.1: Trapez vida

5. ÇOK AĞIZLI VİDA AÇMA

Kare ve trapez vidalar daha ziyade hareket elde etmek için kullanılır. Tek ağızlı

vidalarda, vidanın veya somunun bir dönüşünde alınan yol (ilerleme) adıma eşittir.

Şekil 3.1: İki ağızlı vida adım farkı

Her dönüşte ilerlemenin büyük olmasını temin etmek için, vida adımının büyütülmesi

gerekir. Fakat adımın büyültülmesi, diş derinliğinin artmasına ve diş dibi çapının

küçülmesine neden olur. Bu husus vidanın dayanımını azaltır. Vidaların bir

dönüşündeki ilerleme miktarını arttırmak ve diş dibi çapının küçülmesi ile meydana

gelecek elverişsiz duruma düşmemek için, çok ağızlı vidalar kullanılır. Böylece vidanın

profili ve diş dibi çapı tek ağızlı vidanın ki gibi olur. Yalnız, çok ağızlı vidaların adım

açıları, tek ağızlı vidanınkinden daha büyüktür.

23

Resim 3.1: Üç ağızlı kare vida açılmış mil

Çok ağızlı vidalar, tek ağızlı vidalar gibi üçgen, kare, trapez vb. profillerde olur.

Vidanın alın yüzeyine bakıldığında, tek ağızlı vidalarda bir, çok ağızlı vidalarda ise ağız

sayısı kadar giriş ağzı bulunur. Çok ağızlı vidalarda alınan yol, tek ağızlı vidalara

oranla, ağız sayısına göre iki, üç dört,… Katıdır.

5.1. Çok Ağızlı Vida Kaleminin Hazırlanması

5.1.1. Çok Ağızlı Vida Kalemini Bileme

Çok ağızlı vidalara ait özel bir kalem yoktur. Çünkü açılacak vida profiline göre

bilenerek elde edilir.

5.1.2. Kalemin Tornaya Bağlanması ve Ayarı

Bu işlem de kare, trapez vidalarda olduğu gibidir. Kalemin bağlanmasında ve ayarında

hiçbir değişiklik yoktur (Bakınız kare vida kaleminin tornaya bağlanması).

5.2. Torna Tezgâhının Ayarlanması

Vida adımı veya parmaktaki diş sayınına göre ilerlemenin ayarı, Ana milin dönüş yönü

ayarı, kalemin parça yüzeyine ayarı ve sıfırlanması, Makasın kavratılması. Yukarıda

belirtilen işlemler kare vida açmada nasıl ise çok ağızlı vidada da aynı şekilde

yapılmaktadır. Hatta bütün değişik profilli vidalar için de geçerlidir.

5.3. Vidanın Açılması

� Yan yana kalemler kullanarak: Çok ağızlı bir vidayı daha kolay bir şekilde

çekebilmek için, yan yana yürüyen ve vida dişlerini aynı anda açan kalemler kullanılır.

Kalem eksenlerinin arası, adımın yarısı kadar olmalı ve iki kaleminde iş parçasına göre

doğru bağlanmasına çok dikkat edilmelidir.

24

Şekil 3.2: Yan yana kalem kullanarak vida açma metodu

� Ana mil ile fener mili bağlantısını keserek (diş atlatarak): İki ağızlı vidayı bir

kalemle açmak istersek, önce birinci vida oluğu açılır. İkinci vida oluğunu açmadan,

parçanın ana mil ile ilgisi kesilerek yarım devir döndürülmesi gerekir. Bunun için de

(Şekil 3.3)’te görüldüğü gibi, önce dişlere işaret konur ve makas gevşetilir. Makas aşağı

alınarak bağlantısı kesilir. Bundan sonra fener mili yarım devir döndürülür ve dişli

çarklar yeniden birbirine kavratılır. Bu yöntem fener miline takılan dişli çarkın diş

sayısı, açılacak vida ağız sayısına bölünebildiği zaman kullanılır.

Şekil 3.3: Diş atlatma metodunun yapılışı

25

Resim 3.2: Diş atlatma metodunda kullanılan dişliler

� Fener miline bağlanabilen özel bölme aygıtını kullanarak: Yeni tip torna

tezgâhlarında bulunan ve her torna için değişik olan özel bölme aygıtlarından biridir

(Resim 3.3)’te görülmektedir. Ağız sayısı ona kadar olan vidaların açılmasında

kullanılır. Dört ağızlı kare vidanın açılması için izlenecek yol ve özel bölme aygıtının

kullanılması aşağıda anlatılmaktadır.

26

Resim 3.3: Özel bölme aparatı

Şekil 3.4: Özel bölme aparatının yapısı

27

� Vidanın birinci ağzı normal olarak açılır. Bu işlem esnasında özel bölme aygıtının

kavrama dişlisi ile çevredeki dişlinin üzerinde olan plakadaki (0) çizgileri aynı noktaya

getirilmiş olmalıdır.

� İkinci ağzı açmak için, kavrama dişlisinin diş sayısı, vidanın ağız sayısına bölünür.

Kavrama dişlisinin 60 adet sivri dişi bulunduğuna göre 60 / 4 = 15 elde edilir. Bu rakam

ağız sayısı için atlatılacak diş sayısını gösterir. Kamalı mil üzerindeki vida uygun bir

anahtar ile gevşetilir. Kavrama dişlisi öne doğru bir miktar çekilerek çevresindeki

dişliden kurtarılır. İş parçasının bağlı bulunduğu ayna ok yönünde döndürülerek 15

rakamı, (0) işaretinin hizasına getirilir. Kavrama dişlisi çevre dişlisine takılarak vida

sıkılır. Bu ayarlamadan sonra vidanın ikinci ağzı açılır. Üçüncü ağız için aynı işlem

tekrarlanır. (0) rakamı bu defa 15’den alınarak 30 rakamı karşısına getirilir. Dördüncü

ağız için 45 rakamına getirilmelidir ( Şekil 3.4). Dört ağızlı bir vidanın tornada açılış

sırası görülmektedir.

Şekil 3.5: Dört ağızlı bir vidanın açılış yöntem sırası

DÜZ VE KREMAYER DİŞLİ AÇMA

6. DÜZ DİŞLİ AÇMA

6.1. Düz Dişli Çarklar ve Kullanıldığı Yerler

Eksenleri paralel olan miller arasında kuvvet ve hareket iletiminde kullanılan dişli

çarklardır. Üzerine aynı profil ve adımda, mil eksenine paralel dişler açılmıştır. Bu dişli

çarklara; düz dişli, alın dişli veya silindirik düz dişli de denir.

Düz dişli çarklar çift çalışır. Bu iki dişlinin çevre hızları birbirine eşit, dönüş yönleri ise

terstir. Dıştan çalışan düz dişlilerin dişleri, silindirik malzeme üzerine açılır. İçten

çalışan düz dişliler ise iç silindirik yüzeye açılır.

Düz dişli çarklar; yapıldıkları malzemeye, modüllerine ve iletmiş oldukları güce göre

mekanik alanda en çok kullanılan dişli çarklardır. Kullanıldıkları yerleri Şu şekilde

sıralayabiliriz.

Hız değişimi için motorların vites kutularında,

Dişli pompalarda,

28

eketinin doğrusal harekete dönüştürüldüğü kremayer dişli sistemlerinde,

Kaldırma ve taşıma araçlarında ve benzeri yerlerde kullanılır.

6.2. Düz Dişli Çarkların Tanıtılması

Resim 1.1: Düz dişli çark

29

Düz dişli çark elemanlarının hesaplanması

Tablo 1.1: Düz dişli çark formülleri

6.3 Düz Dişli Çark Elemanlarının Hesaplanması

Düz dişli çarkların yapılabilmeleri için modülü, diş sayısı, diş üstü çapı ve diş

yüksekliği değerlerinin bilinmesi yeterlidir.

Örnek: Modülü m = 2 mm, diş sayısı z = 36 diş olan düz dişliyi yapabilmek için gerekli

elemanları hesaplayınız.

Çözüm: 1- Da = m.(z+2) = 2.(36+2)=76 mm

2- h = 2,166.m =2,166.2 = 4,33 mm’dir.

Örnek: Modülü 2 mm, diş sayısı z = 24 olan düz dişlinin diğer elemanlarını

hesaplayınız.

Çözüm:

1- Dt = m.z = 2.24= 48 mm

2- Da = Dt+2.m = 48+2.2 = 52 mm

3- Df = Dt-2,33.m= 48-2,33.2= 43,34 mm

4- h =2,166.m = 2,166.2 = 4,33 mm olarak hesaplanır.

Örnek: Modülü 1 mm, diş sayısı 44 alan düz dişlinin diğer elemanlarını hesaplayınız.

Çözüm:

1- Dt = m.z = 1. 44= 44 mm

2- Da = Dt+2.m = 44+2.1 =46 mm

3- Df = Dt-2,33.m = 44-2,33.1= 41,67 mm

4- h =2.166.m = 2,166 . 1 = 2,166 mm olarak bulunur.

6.4. Düz Dişli Çarkın Açılması

Düz dişli çarkları açmak için gerekli olan elemanları hesaplandıktan sonra aşağıdaki

işlem basamakları takip edilir:

İş parçasını sağlam ve güvenli bir şekilde bağlamalısınız.

çakıyı divizöre doğru dönecek şekilde bağlamalısınız.

İş ekseninin modül eksenine ayarını hatasız yapmalısınız.

30

ölme işlemini yanlışsız yapmalısınız.

Birinci dişi açıldıktan sonra ikinci diş için delikli ayna kolu dikkatli çevrilmelidir

(Pim girecek olduğu deliği geçerse boşluğu alınacak kadar geri çevrilerek tekrar

döndürülüp deliğe takılır.).

6.4.1. Diş Sayısına Göre Modül Çakısının Seçilmesi

Dişli çark profilleri çeşitli çizim usulleri kullanılarak modül frezelerine aktarılmışlardır.

Profiller diş sayılarına göre değiştiğinden aynı modüller içinde diş sayıları değişir.

Modül freze çakıları 8’li ve 15’li takımlar hâlinde yapılır. Her takımda aynı modülün

diş sayısı gurubuna göre numaralı çakıları bulunur. Bu Şekilde açılacak profile en

uygun modül freze çakısı seçilmiş olur.

Tablo 1.2: Diş sayılarına göre 8’li modül freze takımı

6.4.2. Modül Frezesinin Bağlanması

Modül freze, açılacak olan diş sayısına göre seçilir. Ayrıca modül çakının dönüş yönü

divizöre göre olmalıdır. Böylece talaş kaldırma esnasında iş parçasının gevşeyip

kayması engellenmiş olur. Yukarıdaki örneklerde 24 diş sayısına göre 4 numaralı, 44

diş sayısına göre ise 6 numaralı çakı seçilmiş olur.

6.4.3. Parçanın Frezeye Bağlanması

Düz dişli yapılacak olan parça merkezinden delinerek bir malafaya bağlanır. Bu Şekilde

diş üstü çapına göre tornalama daha hassas bir şekilde yapılmış olur. Tornalama

işleminden sonra alafa, divizör ve gezer punta arasına iş parçasının büyük çapı divizör

tarafına gelecek şekilde bağlanır.

Dişlerin sağlıklı ve tam merkezî olarak açılabilmesi için iş ekseninin modül freze

eksenine göre ayarı tam yapılmalıdır. Bu eksenel ayar; tabla, araba ve konsol

hareketiyle punta ucunun, modül frezenin kesici ucuna çakıştırılmasıyla yapılır.

31

ġekil 1.2: Freze çakısının sıfırlanması

6.4.4. Bölme İçin Divizör Hesabı ve Ayarı

Bu hesap dişli donanımı ve delikli ayna hesabından oluşur. Delikli ayna hesabı için;

T = K/Z formülü kullanılır.

T= Manivela kolunun çevrilme miktarı

K= Sonsuz vida çarkının diş sayısı Z= Açılacak diş sayısı

Örnek: Sonsuz vida çarkının diş sayısı 40 olan bir divizörde 24 diĢli bölüntü

yapabilmek için manivela koluna verilecek devri bulunuz. (Ellle bölme işlemi

yapılmalıdır.)

Çözüm: T= K/Z = 40/24 = 1.16/24 = 24 delikli aynasında 1 tam tur 16 delik atlatılarak

dişli çarkımızı yapabiliriz.

Örnek: Sonsuz vida çarkının diş sayısı 40 olan bir divizörde 44 dişli bölüntü

yapabilmek için manivela koluna verilecek devri bulunuz.

Çözüm: T= K/Z = 40/44 = 44 delikli aynasında 40 delik atlatılarak işlem yapılır.

6.4.5. Diş Derinliğinin Verilmesi

ĠĢ parçası çakıya teğet duruma getirildikten sora tezgâh çalıştırılır. Konsol yukarıya

doğru kaldırılarak parçanın çakıya değmesi sağlanır. Bu durumda konsolun mikro

metrik bileziği sıfıra ayarlanır.

Çakı, gezer punta tarafında iken konsol, diş derinliği kadar yukarıya doğru kaldırılır.

Bunu takiben elle veya otomatik olarak talaş verilir.

6.4.6. Diş Açma İşleminin Yapılması

Diş derinliğinin verilmesiyle birlikte ilk bölüntünün yapılması için tabladan elle veya

otomatik ilerleme verilir. Birinci bölüntü yapıldıktan sonra freze başlangıç konumuna

getirilir. Divizörden gerekli ilerleme verildikten sonra tabladan ilerleme verilir.

Açılacak diğer dişler için de bu işlemler takip edilir.

6.4.7. Diş Açılması Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar

İş parçasını sağlam ve güvenli bir şekilde bağlayınız.

çakıyı divizöre doğru dönecek şekilde bağlayınız.

32

İş ekseninin modül eksenine ayarını hatasız yapınız.

Divizörle bölme işleminde hata yapılmamalıdır.

Birinci diş açıldıktan sonra ikinci diş için delikli ayna kolu dikkatli çevrilmelidir

(Divizör çevirme kolu boşluğu alınmalıdır.).

6.4.8. Açılan Dişlinin Kontrolünün Yapılması Açılan dişlilerin çapak alma işlemi de bitirildikten sonra modül kumpaslarla veya

mastarlarla ölçme ve kontrolü yapılır.

Resim 1.1: Modül kumpas resmi

33

7. KREMAYER DİŞLİ AÇMA

7.1. Kremayer Dişliler ve Kullanıldığı Yerler

Kremayer dişli çifti, dairesel hareketin doğrusal harekete dönüştürülmesi için kullanılır.

Kremayer dişlinin dişleri düz veya helis olarak yapılır. Kremayer dişliler; dikey hareket

yapan takım tezgâhlarında, vinçlerin ileri geri hareketlerinde ve bazı kumanda

mekanizmalarında kullanılır.

Özel aparatla kremayer dişlinin açılması:

Bu aparatlarla kusursuz kremayer dişli açmak mümkündür. Aparat, bir delikli ayna ile

tezgâh tabla miline ve ara mile takılan iki dişli çark ve bağlama parçalarından oluşur.

ġekil 2.1: Kremayer dişli

7.2. Kremayer Dişli Elemanlarının Tanıtılması

ġekil 2.2: Kremayer dişli elemanları

34

Tablo 2.1: Kremayer dişli elemanları ve formüller

7.3. Kremayer Dişli Elemanlarının Hesaplanması

Örnek: Modülü 1,5 mm olan kremayer dişlinin elemanlarını hesaplayalım.

Çözüm: t = m. π = 1,5 . 3,14 = 4,71 mm

h =2,166 . m = 2,166.1,5 = 3,24 mm

s = t/2 = 4,71/2 = 2,35 mm

Örnek: Modülü 2 mm olan kremayer dişlinin elemanlarını hesaplayalım.

Çözüm: t = m. π = 2.3,14 = 6,28 mm

h = 2,166.m = 2,166.2 = 4,33 mm

s = t/2 = 6,28/2 = 3,14 mm olarak bulunur.

7.4. Kremayer Dişlinin Açılması

İş parçası, freze tezgâhına tablanın hareketi doğrultusunda bağlanır.

Modül çakısı üniversal başlığa yatay konumda bağlanır (Kremayer dişlilerin

açılmasında son numaralı (8) modül çakı kullanılır. 135……).

Düz kremayer dişliler için modül frezenin dönme ekseni tablaya paralel, helis

kremayer dişlide ise helis açısı kadar dönüktür.

İş parçası üzerinde öncelikle izler meydana getirilerek adım kontrol edilir.

Gerekli talaş miktarı verilerek diş açma işlemi tamamlanır.

7.5. Çark Donanımının Hesaplanması

Kremayer dişli çarklar aynı zamanda doğrusal bölmedir. Tek farkı, kremayerin modül

freze çakısıyla açılmasıdır. Çark donanımında aşağıdaki işlemler yapılır.

t = İstenilen bölüm aralığı (adım)

K =Sonsuz vida çarkı diş sayısı

T = Manivela koluna yaptırılacak devir sayısı

Ht =Tezgâh tabla mili adımı

Z = Çeviren dişli

Z1 = Çevrilen dişli

Z/Z1 = t.K/T.Ht

Örnek: Tabla mili adımı 6 mm olan bir freze tezgâhında modülü 2 mm olan kremayeri

açmak için gerekli olan dişli çarkları bulunuz (Manivela koluna 6 devir yaptırılacaktır.).

35

Çözüm: Z/Z1 = t.K/T.Ht = 2.40/6.6 = 80/36 = 8.10/6.6 = (8.4).(10.6)/(6.4).(6.6)

= 32.60/24.36 bulunur.

Bulmuş olduğumuz bu dişli çarkları;

32 dişli çarkı : Divizör kuyruk malafasına,

60 dişli çarkı: Ara miline,

24 dişli çarkı: 60 dişlisi ile ara miline,

36 dişli çarkı: Freze tezgâhının tabla miline takılır.

Örnek: Tabla mili adımı 6 mm olan bir freze tezgâhında modülü 1,5 mm olan bir

kremayeri açmak için gerekli olan dişli çarkları bulunuz (Manivela koluna 3 devir

yaptırılacaktır.).

Çözüm: Z/Z1 = t.K/T.Ht =1,5.40/3.6 = 60/18 = 12.5/6.3

=(12.4).(5.8)/(6.4).(3.8) = 48.40 olarak bulunur.

24.24

Bulmuş olduğumuz bu dişli çarkları;

48 dişli çarkı : Divizör kuyruk malafasına,

24 dişli çarkı: Ara miline,

40 dişli çarkı: Ara miline, 24 dişli çarkı: Freze tezgâhının tabla miline takılır.

7.6. İşlem Sırasının Açıklanması

Kremayer, üzerine düz veya helis dişler açılmış çubuklar olarak tanımlanabilir. Bu

nedenle dişliyi açmaya başlamadan önce kesme, delme, vidalama ve eğeleme

işlemlerinden sonra aşağıdaki işlem basamakları takip edilerek kremayer dişliler açılır.

İş parçası freze tablasına tablanın hareketi doğrultusunda bağlanır.

Modül çakı üniversal başlığa yatay konumda bağlanır (Kremayer dişlilerin

açılmasında en son modül çakı kullanılır. 135……).

Düz kremayer dişliler için modül frezenin dönme ekseni tablaya paralel, helis

kremayer dişlide ise helis açısı kadar döndürülür.

İş parçası üzerinde öncelikle izler meydana getirilerek adım kontrol edilir.

Gerekli talaş miktarı verilerek diş açma işlemi tamamlanır.

36