49 MATEMATIK (5 or n jav, 90 or n vit) HYRJE NshekullinXXImatematikagjithnjemteprpoznjvend qendror jo vetm n studimin e fenomeneve natyrore dhe teknike, por ajo me ndrtimin e saj t argumentuar e logjik z vend qendror n arsimimin e prgjithshm t individit. N kuptimin m t prgjithshm, msimi i matematiksikushtohetnjohjesmprecizetbotsntcilnjetojm. Dukemsuarmatematikn,individiaftsohetprnjprceptimmreal tfenomeneveqerrethojnatedhenjkohsishtaftsohetqmme lehtsitarrijnprfundimelogjikeprtzgjidhuredheshum problemejetsoreeshoqrore.Prandaj,lndaematematiksparaqet njrnndrlndtearsimimittprgjithshmnshkollnfillore,me detyra t shumfishta arsimore- informative dhe edukative.T msuarit e matematiks te nxnsit: nxit kureshtjen, kreativitetin dhe zhvillimin e mendimit logjik. Me prmbajtjet e para matematike fillon rruga drejt mendimit abstrakt dhe kritik; zhvillonaftsitkrijuesesidhekuptiminprharmonin -kjo arrihetgjatstudimittnumrave,veprimevearitmetikemeta, krahasimit t madhsive dhe formave t ndryshme gjeometrike; paraqet nj aspekt t rndsishm moral dhe social, sepse nxnsit arrijnnprfundimetsaktadhenzbulimetcilatkrkojn shprehjeprecize.Mekterastatandeshendhevlersojn mendimetndryshme,tcilatdotshrbejnprzhvillimine kulturs s t menduarit kritik; zhvillon njohurit dhe shkathtsit pr t shtruar dhe kuptuar drejt problemet edhe n fushat e tjera t msimit; krijon nj baz solide pr t thelluar njohurit n shum fusha t tjera,kurkihetparasyshfaktisematematikaparaqetgjuhne shum shkencave dhe disiplinave t tjera. 50 Nxnsinklasnepardhetdytkaarriturnjshkallt njohurivelidhurmekuptimetthemeloretmatematiks(p.sh.,kuptimin e bashksis, relacionit, numrit dhe kuptimet e ndryshme gjeometrike), nklasnetretdotduhejtzgjeroheshinkrkesatprnjavancimt diturivettij.Matematikanklasnetret,nmastgjer,shte lidhur me po t njjtat koncepte nga klasa e par dhe e dyt, por n nj formmtzgjeruarnaspektinprmbajtsor.Dotduhejtzgjedhen ushtrimekukrkohetnjshkathtsimemadhemendore.Sikurse n klasnedytduhettekzistojsynimiimsimdhnsvetzhvillojn aftsit te nxnsit pr t vrejtur ngjashmrit dhe dallimet n forma dhe raporte si dhe aftsit pr t br krahasime. Pr t arritur kt synim do tduhejqgjatmsimdhniestfutennfunksionsamshum metodologjit e reja t msimdhnies. QLLIMET Programi i lnds s matematiks pr klasn e tret ka pr qllim: Tzhvillojtenxnsitimagjinatn,kureshtjen,vmendjen, kujtesn dhe intuitn; T aftsoj nxnsit t shprehen drejt, qart dhe sakt; Kultivimin e vetiniciativs, puns s pavarur dhe bashkpunimit; T aftsoj nxnsit q diturit e fituara ti zbatojn n situata t ndryshme nga jeta e prditshme; Aftsiminenxnsveqdituritefituaratishfrytzojn n msiminematematiksdhetlndvettjeranniveletmt lart t shkollimit. OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM Nga prmbajtja programore e klass s tret nxnsi duhet t jet n gjendje: T kryej veprimet e mbledhjes, zbritjes, shumzimit dhe pjes-timit t numrave 1-1000 si dhe t dij ti paraqes numrat thyesor n boshtin numerik. T zbatoj diturit e fituara n zgjidhjen e problemeve t ndrysh-me nga jeta e prditshme. 51 T zgjidh barazime dhe jobarazime t thjeshta numerike dhe ti zbatoj ato n zgjidhjen e problemeve konkrete. Tdallojfiguratendryshmegjeometrikenrrafsh(siprfaqet trekndshe, katrkndshe, peskndshe dhe gjashtkndshe); numrin e kulmeve, brinjve dhe kndeve t tyre. T dalloj trupat gjeometrik (kubin, kuboidin, kuadrin, prizmin, piramidn) si dhe faqet, brinjt dhe qoshet (kndet) e tyre. T vizatoj me vizore vija dhe figura t ndryshme. T njoh njsit pr matjen e gjatsive (m, dm, cm), mass (kg), njsit pr matjen e kohs dhe njsit monetare ( ).T mbledh dhe t sistematizoj t dhna t thjeshta. PLANIFIKIMI I PRMBAJTJES PROGRAMORE KATEGORITNNKATEGORITNr. i orve% 1. Bashksit Bashksit 8 8,8 Relacionet 2. Aritmetika dhe algjebra

Numrat natyror deri n 1000 51 56,6 Veprimet me numra 1-1000dhe vetit e veprimeve Barazimet dhe jobarazimet 3. Gjeometria dhe matjet Drejtzat 23 25,5Format gjeometrike Matjet 4. Prpunimi i t dhnave Prpunimi i t dhnave 88,8 52 PRMBAJTJA E PROGRAMIT DHE REZULTATET E PRITSHME KategoritNnkategoritPrmbajtja programoreRezultatet e pritshme 1. Bashksit dhe relacionet 1.1.Bashksit 1.2. Relacionet Paraqitja e bashksis me emrtim t elementeve, me ann e kllapave gjarprore;me tabela. Kuptimii nnbashksis. Pasqyrimi. Nxnsi duhet: T paraqes bashksit, duke prdorur kllapat gjarprore dhe me an t tabelave; T formoj nnbashksi t bashksis s dhn, duke veuar elementet sipas ndonj cilsie; T kuptoj nocionin e pasqyrimit2.Aritmetika dhe algjebra 2.1.Numrat natyror deri n 1000 2.2.Veprimet me numra 1-1000 dhe vetit e veprimeve 2.3.Barazimet dhe jobarazimet Numrat deri n nj mij; kuptimi i numrave t till; leximi (emrtimi) dhe shkrimi i numrorve deri 1000. Krahasimi dhe renditja e numrave deri 1000 (shenjat); paraqitja e tyre n boshtin numerik. Njsit dhjetore (njshet,dhjetshet, qindshet). Mbledhja dhe zbritja e numrave deri 1000 pa kalim, prkatsisht, pa prishje t dhjetshes dhe T lexoj dhe t shkruaj drejt dhe sakt numrat natyror 1-1000; T kryej mbledhjen dhe zbritjen e numrave 1-1000 pa kalim, prkatsisht, pa prishje t dhjetshes dhe t qindshes; T kryej zbritjen e numrave 1-1000 me kalim, prkatsisht me prishje t dhjetshes dhe t qindshes; T krahasoj dhe t rendit numrat 1-1000, duke i paraqitur n boshtin numerik dhe duke prdorur shenjat . . . , , , > = b,- a < b, - a > b, dhe ti zbatoj ato n detyra t thjeshta me fjal. 54 pjes t barabarta t trsis )44,43,32,31,21( ; Numrort thyesor q tregojn t njjtin numr )63,42,21( . Paraqitja e numrave thyesor n boshtin numerik. 3. Gjeometria dhe matjet 3.1. Drejtzat 3.2.Format gjeometrike 3.3. Matjet Drejtzat normale (pingule) dhe paralele. Shumkndshat (si vija t thyera t mbyllura) trekndshat, katrkndshat, peskndshat, gjashtkndshat; numri i kulmeve, i brinjve dhe i kndeve t tyre. Siprfaqet shumkndshe(si pjes t rrafshit t kufizuar me shumkndshat)-siprfaqet trekndshe, siprfaqet katrkndshe, siprfaqet peskndshe, siprfaqet T caktoj segmentet n drejtz, duke br bartjen me kompas nga vija e thyer; T dalloj drejtzat normale (pingule) dhe drejtzat paralele; T dalloj trekndshat, katrkndshat, peskndshat, gjashtkndshat si dhe siprfaqet prkatse; t caktoj numrin e kulmeve, t brinjve dhe t kndeve t tyre; T gjej perimetrat e shumkndshave, duke br matjen e gjatsive t brinjve me an t vizores; T dalloj kubin, kuadrin, prizmin, piramidn dhe t caktoj numrin e brinjve, faqeve dhe qosheve (kndeve) t tyre; T dalloj figurat e prputhshme (kongruente); 55 gjashtkndshe; kulmet, brinjt dhe kndet e tyre. Trupat gjeometrik. Kubi, kuboidi (kuadri), prizmi, piramida; faqet, brinjt dhe qoshet (kndet) e tyre. Prputhshmria (kongruenca) e figurave gjeometrike. Matja e gjatsive (njsit m,dm,cm). Matja e masave (njsit kg, hkg, dkg.) Perimetri i shumkndshit (duke bartur brinjt e tij me kompas ose duke matur ato). 4. Prpunimi i t dhnave 4.1. Prpunimi i t dhnave Paraqitja e t dhnave me tabel. Leximi i t dhnave nga tabelat. Situata t thjeshta kombinatorike. T paraqes t dhnat me an t tabelave, shtyllave dhe ti lexoj ato. T zgjidh probleme t thjeshta kombinatorike. 56 UDHZIMEMETODOLOGJIKE Shkolla duhet t shrbej pr ngjalljen dhe ruajtjen e interesimit t nxnsve pr matematikn dhe gradualisht ta zhvilloj at.Msimi i matematiks, posarisht n vitet e para, nuk guxon t jet abstrakt dhe verbal, sepse matematikanesencedheashtu vepronmekuptimedherelacioneabstrakte.Duhetqsam shumtofrohetdukeushrbyermelojra,eksperimentedhe situata reale nga jeta e prditshme. Mnyraetnxnittdijesduhettzhvillohetnformtnj spiraleje,sepseveprimetdhestrukturatmatematikenukshte mundshme q pr nj her dhe n trsi t kuptohen. Do t ishte mir q do her t lidhen dhe t grshetohen trsit e vogla t prmbajtjeve n trsi m t mdha n at mnyr q duke futur prmbajtjen e re t prvetsohen dhe t prforcohen sa m shum prmbajtjet paraprake. Motivimishtelsitmsuarittmatematiks.Andaj,mjesh-tria e msimdhnsit pr motivimin e nxnsve q t punojn n mnyrtvazhdueshmedhesistematikeshtmerndsi t posame.Kjoarrihetmezgjedhjeneushtrimevetprshtatshme, t cilat nxisin t menduarit logjik t nxnsit. N klasn e tret do t duhej t avancohen njohurit e nxnsve sa iprketveprimevemenumradheparaqitjesstyrenboshtin numerik. Andaj,detyremsimdhnsitshttgjejmnyrn dhetzgjedhteknikatprkatsetmsimdhnies.Ktmundta arrij me msimin e individualizuar, me punn n grupe t vogla etj. Duhet pasur kujdes q gjat ushtrimeve, nxnsit t stimulohen t zgjidhindetyrakonkretengajetaeprditshme,saherqnj mundsi e till ekziston. N kt mnyr nxnsit do t kuptonin n vazhdimsi rolin e matematiks. Po qe se sht e mundur, do t ishtemirtofrohensamshumvariantetzgjidhjessde-tyrave. Qllimi i t msuarit t matematiks nuk sht n arritjet rutinore, t msuarit mekanik t fakteve ose t veprimeve por prvetsimi me themel i materies. Duhet t kihet parasysh q fondi i njohurive dheishkathtsivetarrituragjithmontjetn dispozicion t nxnsit. 57 Duhettzgjidhenushtrimetprshtatshmeqtzhvillohet intuita n shkalln e mjaftueshme pr t lvizur gjithmon nj hap prpara. Prtarriturrezultatetoptimalenfushnemsimdhniessmate-matiks,rndsitjashtzakonshmeluanhartimiiprogramittmir,i tekstevetmira,trajnimiimirimsimdhnsvesidheprdorimii metodavedheiteknikaveprkatsetmsimdhniesnpajtimme kushtet dhe rrethanat n t cilat zhvillohet msimi. VLERSIMI Vlersimiprfshintrveprimtarinecilashrbenprtgjykuar mbi shkalln e arritshmris s nxnsit.Msimdhnsigjatvlersimitduhettketparasyshprmbajtjen programore dhe standardet e arritshmris t precizuara me program. Nivelet e arritshmris Shkallaearritshmrissnxnsvevlersohetdukeubazuar kryesisht n tri nivele: Ni vel iI. -Prfshinarritshmrinminimale,qd.m.th.paraqet minimumin e domosdoshm t cilin duhet ta arrijn t gjith nxnsit. Pra,paraqetkufirineposhtm( tlejueshm)tprvetsimitt prmbajtjesprogramoreeqnprqindjedotshprehejme40%t materialit t zhvilluar. N kt nivel duhet t prfshihen nxnsit t cilt i zgjidhin problemet me ndihmn e msimdhnsit me an t nj numri t kufizuar metodash, i arsyetojn faktet e thjeshta matematike me ndihmn e msuesit si dhe komunikojn pr njohurit matematike duke pasurgjithmon kt ndihm.Niveli II.-Paraqitetmekufijterezultatevetshprehuran prqindje (50%-80%). N kt nivel duhet t prfshihen nxnsit t cilt i zgjidhinproblemetdheiarsyetojnfaktetmatematikemendihmne kufizuar t msimdhnsit, me an t nj numri jo t madh t strategjive dhe t metodave, me disa gabime apo me mangsi t vogla.Niveli III.-sht niveli m i lart apo niveli i avancuar (maksimal) i arritjessnxnsveishpehurnprqindje(mbi80%).Nktnivel 58 duhet t prfshihen nxnsit t cilt i zgjidhin problemet dhe i arsyetojn faktet matematike, n mnyr t pavarur. Zgjidhin probleme matematike me metoda t ndryshme, analizojn dhe komentojn rezultatet e fituara nmnyrtpavarurdhesakt,megjuhtqartdherrjedhshmri logjike. Procedura e vlersimit Procedureaevlersimitrekomandohettbhetnharmonimestan-dardete vendosura. sht e kuptueshme se vlersimi duhet t ndjek q-llimetarsimore,objektivatmsimore,objektivatevlersimit.Vlersimi duhettmbshtetetnnjsasitkonsiderueshmetdhnashntcilat duhet t prfshihen kto elemente: - vlersimii prgjigjeve me goj; - vlersimi i aktivitetit gjat debateve n klas; - vlersimi i ndihmess gjat puns n grup; - vlersimi i detyrave t shtpis - testet pr nj grup temash t caktuara; - testet n fund t kategoris s prmbajtjes; - testet n fund t gjysmvjetorit; - testet n fund t vitit etj. Nfundtvititduhettnxirretnotaprfundimtare,ecilafitohet duke nxjerr mesataren e vlersimeve: - Vlersimi me goj 25% - Testet 50% - Vlersimi i puns n klas 15% - Vlersimi i detyrave t shtpis 10% LIDHJET NDRLNDORE Matematika n klasn e tret ndrlidhet me: Gjuhnamtare - prkthimi i shprehjeve matematike nga gjuha e zakonshme n gjuhn matematike dhe anasjelltas; 59 Artetebukura - vizatimi i vijave t drejta t lakuara, t hapura, t mbyllura dhe figurave t ndryshme gjeometrike; Edukatnfizikedhesportet -orientiminhapsir(lvizjet majtas,djathtas,para,pas;krcimetlart,largetj.;matjet e ndryshme; Pundore-ndrtimiifiguravedheitrupavetndryshm gjeometrik nga kartoni, plastelina argjila etj. Vrejtje.Ngaprogramiekzituesikl.IIInukjanprfshirkto njsi: 1. Numrat natyror deri 10000 (prcillet n kl. IV); 2. Nga njsit matse pr gjatsin largohet kilometri (sepse nuk jan msuar numrat m t mdhenj se 1000); 3. Modelet (rrjetet) e trupave gjeometrik (prcillet n kl.V dhe VI); 4. Pozita reciproke e drejtzave (n rrafsh) (prcillet n kl. IV); 5. Kuptimi i syprins dhe i vllimit (prcillet n kl. V); 6. Thyesat m t mdha se nj; krahasimi i thyesave (prcillet n kl. IV dhe V).

Merret si njsi e re: 1. Prpunimi i t dhnave. 2. Bhet dallimi ndrmjet shumkndshave (si vija) dhe siprfaqeve t shumkndshave prkats (si figura gjeometrike n rrafsh). LITERATURA E PREFERUAR Tekste shkollore q prdoren n arsim joformal