marmara Üniversitesi .b.f. dergisi yil 2012, c tÜrk...

181

Marmara Üniversitesi . .B.F. Dergisi

YIL 2012, C LT XXXII, SAYI I, S. 181-200

TÜRK CUMHUR YETLER ’N N KT SAD KALKINMA SÜREC NDE B LG EKONOM S N N ROLÜ VE ÖNEM

Fahri SOLAK* Ercan SARIDO AN**

Özet Dünya ekonomisinde küresel rekabetin parametreleri her geçen gün daha

yüksek niteliklere dönü mektedir. Bu ba lamda, makroekonomi ve mikroekonomi düzeyinde, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve küresel rekabet gücü için bilgi ekonomisi temelli ekonomi politika ve stratejilerinin etkin bir ekilde geli tirilip uygulanmas gerekmektedir. Bu çerçevede, çal man n temel amac , Türk Cumhuriyetleri için sürdürülebilir iktisadi büyüme ve küresel rekabet gücü için bilgi ekonomisi temelli politika ve stratejileri analiz etmek ve geli tirmektir. Çal mada elde edilen temel sonuç, Türk Cumhuriyetleri, sahip olduklar do al kaynak zenginliklerini, etkin ekonomi politika ve stratejileri ile de erlendirerek, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve küresel rekabet gücü için ekonomilerini, bilgi ekonomisi temelli bir ekonomiye dönü türmeleridir. Bu ba lamda, be eri sermaye, e itim, Ar-Ge, bilgi ve ileti im teknolojileri, bilim-teknoloji-inovasyon alan nda altyap ve üst yap da küresel rekabetin gerektirdi i at l mlar yapmalar , sürdürülebilir ekonomik büyüme ve küresel rekabet gücüne ula malar için son derece büyük önem arzetmektedir.

Anahtar Kelimeler: Türk Cumhuriyetleri, Bilgi Ekonomisi, Rekabet Gücü, JEL S n flamas : O11, O31, O32

THE ROLE AND IMPORTANCE OF KNOWLEDGE ECONOMY IN THE ECONOMIC DEVELOPMENT PROCESS OF THE

TURKISH REPUBLICS Abstract

The parameters of the global competition in the world economy getting higher qualifications. In this context, knowledge based economy policies and strategies should efficiently be developed and implemented to achieve sustainable economic growth and global competitiveness in both microeconomic and macroeconomic level. Main aim of this study is to investigate and to develop knowledge economy based policies and strategies for Turkic Republics. The main result of the study is that Turkic Republics should transform their economies from natural resource based structure into knowledge economy based structure by improving the policies and the strategies on human capital, education, information and communication technologies, research and development, science-technology-innovation, crucial for global competition.

Keywords: Turkic Republics, Knowledge Economy, Competitiveness, JEL Classification: O11, O31, O32

* Yrd.Doç.Dr., Marmara Üniversitesi, BF, ktisat Bölümü, [email protected] **Ö r.Gör.Dr.,Marmara Ünv. BF, ktisat Bölümü, [email protected]

Yrd. Doç. Dr. Fahri SOLAK * Ö r. Grv. Dr. Ercan SARIDO AN

182

1.Giri

Dünya ekonomisinde artan küresel rekabet ve rekabetin bilgi ekonomisi temelli dönü ümü, ülke ekonomilerinin de kendilerini küresel rekabetin de i en bu do as na ayak uydurmalar n zorunlu k lmaktad r. Günümüzde bilgi ekonomisi alan nda küresel rekabet gücünü yükselten ekonomilerin, sürdürülebilir küresel rekabet gücü, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve sürdürülebilir toplumsal refaha daha h zl ula t klar n gözlemliyoruz. Bu sebeple, bilgi ekonomisi temelli ekonomi politika ve stratejileri, sürdürülebilir ekonomik büyümeye ula mak için son derece büyük önem arzetmektedir. Bu ba lamda, gerek mikroekonomi düzeyinde, firmalar ve bireyler; gerekse makroekonomi düzeyinde ülkeler, küresel rekabet güçlerini yükseltmek için bilim-teknoloji-inovasyon temelli küresel rekabet stratejileri geli tirmek zorundad rlar1

Bu çal mada, küresel rekabet gücünün geli tirilmesinde bilgi ekonomisini yap s , rolü ve önemi Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi Endeksi ba lam nda incelenerek, Türk Cumhuriyetleri’nden Azerbaycan, Kazakistan, K rg zistan, Özbekistan ve Türkmenistan için bilgi ekonomisi alanlar nda küresel rekabet gücünü yükseltmeleri için politika ve stratejiler sunulmu tur.

2.Sürdürülebilir ktisadi Büyüme ve Rekabet Gücünün Belirleyicileri Ba lam nda Bilgi Ekonomisinin Rolü ve Önemi

Dünya Bankas ve Dünya ekonomi formu küresel rekabette, bilgi-temelli ekonominin, küresel rekabette ve küresel refah üzerinde artan önemine dikkat çekmek için küresel çapta bilgi-temelli ekonomi endeksleri geli tirmi lerdir.

ekil-1.’de Dünya Bankas taraf ndan geli tirilmi olan Bilgi Ekonomisi Endeksi (Knowledge Economy Index (KEI), endeks 1–10 aras nda de er alacak ekilde dönü türülmü tür) ve ülkeler için ki i ba na GSMH ili kisi 2008 y l için

verilmi tir. ekilden de görüldü ü gibi, bilgi ekonomisi endeksi ve ki i ba na GSMH aras nda artan yönlü pozitif bir ili ki ortaya ç km t r. Ekonominin yap s , geleneksel ekonomik yap dan, bilgi-temelli ekonomiye geçtikçe, ki i ba na GSMH ve dolay s yla refah düzeyi de artmaktad r2.

ktisadi büyüme teorileri temelde ülkelerin uzun dönemde ki i ba na büyümesini etkileyen faktörleri ortaya ç karmaya ve büyüme sürecini formüle etmeye çal maktad rlar. Bununla birlikte, ülkeler aras nda büyümeyi etkileyen faktörler ülkeler aras ndaki rekabet sürecini de etkileyebilmektedir. Özellikle, uzun dönem ki i ba na büyümeyi etkileme sürecinde en önemli faktörlerin ba nda gelen teknolojik geli me, ülkeler aras nda rekabet gücünü etkileyen en temel faktörlerin ba nda gelmektedir. Bu sebeple ülkelerin teknoloji alan nda uygulad klar politikalar, hem uzun dönem ki i ba na büyümeleri hem de rekabet güçlerinin sürdürülebilirli ini güçlendirmek olarak kar m za ç kmaktad r. Bu anlamda büyüme 1Detayl bilgi için bkz. F., Solak, , E., Sar do an “Sürdürülebilir ktisadi Büyüme ve Küresel Rekabet Gücü Ba lam nda Tekno-Giri imcili in Rolü ve Önemi”, Üçüncü Uluslararas Giri imcilik Kongresi, 17–19 May s 2011, Bi kek, K rg zistan. 2011 2 R., Turanl , E., Sar do an Bilim-Teknoloji- novasyon Temelli Ekonomi ve Toplum. stanbul: TO yay. 2010, s.6-7

183

teorilerinin temel yap lar n ve rekabet gücü ile ili kilerinde bilginin, teknolojik de i im ve geli menin etkisi çok büyük önem arzetmektedir.Neo-Klasik ktisatta ülkelerin uzun dönemde rekabet gücü, teknolojik de i meye ba l olarak üretim fonksiyonu çerçevesinde ve büyüme teorisi temelinde önem arz etmektedir.

Akyüz’ün3 vurgulad gibi, Neo-Klasik yakla m büyüme teorisinin sorunlar na Harrod sonras dönemde yönelmi tir. Neo-Klasik iktisadi büyüme modeli Solow (1956) ve Swan (1956) taraf ndan geli tirilmi tir. Asl nda Solow-Swan büyüme modeli, Harrod-Domar taraf ndan geli tirilen Keynezyen büyüme modelinin bir uzant s d r. Temel fark Harrod-Domar büyüme modelinde emek-sermaye faktörlerinin bile im oran sabit ve de i tirilmezken, Solow-Swan bu varsay m , faktörler aras nda ikame oran n esnek oldu unu varsayarak de i tirmi lerdir. Solow4 modelini basit olarak Q=F(K, L; t ) eklinde formüle etmi tir. Q ç kt düzeyi, K, sermaye, L,emek ve t ise zamana göre teknolojik de i im parametresidir. Solow teknolojik de i imi üretim fonksiyonunun kaymas na yol açan geli meler (ini ler, ç k lar, i gücünün e itiminde iyile meler vb.) olarak tan mlam t r. Solow modelin teknolojik de i me nötrdür, üretim faktörlerini marjinal ikame oranlar n etkilemez. Teknolojik de i im olursa üretim fonksiyonu,

3 Y., Akyüz, Sermaye Bölü üm Büyüme, Ankara Üniversitesi SBF. Yay. 1977, s.407 4 R.M., Solow, “Technical Change And The Aggregate Production Function” The Review Of Economics And Statistics, Vol. 39, No. 3 (Aug., 1957), s. 312-320

ekil 1. Ülkelerin Bilgi Ekonomisi Yap s ve ktisadi Büyüme Performans (2008)

Kaynak: The World Bank “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology and Knowledge Economy Index”, Knowledge For Development Program 2008.


184

Q= A(t)f(K,L) eklini al r. Burada A(t) üretim fonksiyonundaki kayman n birikimli etkisini göstermektedir. Solow’un büyüme modelinde teknolojik de i im üretim fonksiyonun kaymas na yol açarak kendisini gösterir. Solow-Swan (1956) modelini analiz ederken Neo-Klasik büyüme modellerinde, uzun dönem büyümeyi etkileyen anahtar de i ken teknolojik de i imdir. Di er yandan bu modellerde, teknolojik geli menin iktisada d sal oldu unu ve dolay s yla teknolojik geli menin nas l sa lanaca sorusunu iktisat d na b rakmaktad rlar.

1960’l y llarla birlikte, verimlili i art racak geli melerin uygulanacak iktisat politikalar ile art rabilece ine yönelik olarak artan bir literatür ortaya ç km t r. 1980’li y llarla ivme kazanan bu büyüme literatüründe teknolojinin de art k bir mal gibi üretilebilece i ve gerek firma baz nda gerekse ülkeler baz nda uygulanacak do ru teknoloji politikalar ile teknolojik geli menin içsel bir de i ken olarak yönetilebilece i sonucuna var lm t r5.

çsel büyüme modellerinde, teknolojik geli im, iktisadi modellere içerilir; teknolojik geli me ve inovasyon de i kenlerinin hem bireyler, hem firmalar hem de ülkeler baz nda geli tirilmesinin mümkün oldu unu ve teknolojik geli me politikalar n n etkin tasarlanmas n n hem firmalar n hem de ülkerin rekabet gücü ve büyümesi üzerinde önemli derecede etkili oldu u vurgulanm t r. Bu ba lamda, sürdürülebilir uzun dönem iktisadi büyümeyi ve sürdürülebilir rekabet gücünü etkileyen faktörlerin ortak paydas n n olabildi i ve birlikte yönetilebilece i sonucu ortaya ç kmaktad r.

Küresel rekabet gücünü etkileyen faktörlerin tan mlanmas , ölçümlenmesi ve genel bir endekse dönü türülmesi üzerine önemli çabalar sözkonusudur. Bunlardan biri, Dünya Ekonomik Forumu taraf ndan geli tirilen küresel rekabet gücü endeksidir. ekil-2.’de Dünya Ekonomik Forumu taraf ndan geli tirilen küresel rekabet gücü endeksinin temel bile enleri görülmektedir. ekilden de görüldü ü gibi 12 rekabet göstergesi üç alt gruba ayr lm t r. Bunlar n her biri ülkelerin ayn zamanda içinde bulunduklar geli mi lik düzeyi ve önem vermeleri gereken rekabet göstergeleri olarak tan mlanm t r. Bu 12 temel faktörün tek tek önemli olmalar na kar n, ülkelerin bu 12 unsuru etkin bir ekilde birarada organik bir ili ki içerisinde yo urarak ülkenin rekabet gücünü art rmalar gerekmektedir. Tüm bu rekabet parametreleri birbirleriyle yak ndan ili ki içerisinde olup, birlikte etkin yönetilmeleri durumunda, tek tek sa layacaklar rekabet gücü etkisinden daha fazla bir rekabet gücü imkân n ülkelere sa layacakt r6 .

5 Detayl bilgi için bkz. A. Kibritçio lu " ktisadi Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Büyüme Modellerinde Be eri Sermayenin Yeri" AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ocak-Aral k 1998, Cilt 53, No. 1-4, s. 207-230. S.Ate , Yeni çsel Büyüme Teorileri ve Türkiye Ekonomisinin Büyüme Dinamiklerinin Analizi, Çukurova Üniversitesi, SBE. 1998, (Yay nlanmam Doktora Tezi) 6E., Sar do an Mikroekonomi ve Makroekonomi Seviyesinde Küresel Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler ve Stratejiler, stanbul Ticaret Odas Yay. No. 2010/51-21139, 2010, s.183

185

3. Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi Endeksi Yap s ve Bile enleri

nsanl k tarihi boyunca toplumlar çe itli toplumsal, siyasi ve ekonomik dönü üm süreçlerinden geçmi tir. Bu dönü ümlerin her birinin insanl a önemli katk lar olmu tur. Günümüzde bu dönü ümün en son halkas bilgi temelli toplum ve buna ba l olarak bilgi ekonomisidir.

En geli mi toplumsal düzeyin “Bilgi Toplumu” olarak isimlendirilmesinin arkas ndaki temel neden, bilginin stratejik üstünlü ünden kaynaklanmaktad r. Di er üretim faktörlerine göre büyük avantajlar sa layan bilgi faktörü, ekonomik geli menin en temel itici gücünü olu turmaktad r. K t olmayan hatta giderek zenginle en, tükenmeyen hatta yayg nla t kça de eri artan bilgi, küresel rekabette ülkelerin ihtiyaç duydu u en önemli faktör haline gelmi tir. Bu nedenle ülkelerin iktisadi geli melerinde bilginin üretimi, zenginle tirilmesi, kullan m ve payla m gibi unsurlar giderek daha stratejik roller üstlenmektedir. Küresel rekabet gücünü art rmak isteyen ülkeler, nitelikli i gücü yani be eri sermaye, ara t rma geli tirme, enformasyon ve ileti im teknolojileri ve bunlar n sa lanmas na zemin haz rlayan bir kurumsal yap ya ihtiyaç duymaktad r7

7 .G., Yumu ak, M., Bilen, “Türkiye Küresel A a Haz r M ? Bilgi Ekonomisi ndeksi, Be eri Kalk nma ndeksi ve A a Haz rl k ndeksi Göstergeleri Üzerine Bir De erlendirme”. 8th

Kaynak: Sala-I-Mart n, Xavier ve Di erleri, “The Global Competitiveness Index: Prioritizing The Economic Policy Agenda” in The Global Competitiveness Report 2008–2009, Co-Directors, M. E. Porter, K. Schwab, World Economic Forum, 2008, s. 7.

Temel Faktörler 1. Kurumlar 2. Altyap 3. Makroekonomik stikrar 4. Temel Sa l k Ve E itim

Etkinli i Art ran Faktörler: 5. Yüksek E itim ve Ö renim 6. Mal Piyasalar nda Etkinlik 7. Emek Piyasalar nda Etkinlik8. Finansal Piyasalarda Geli mi lik 9. Teknoloji Odakl l k 10. Piyasa Büyüklü ü

novasyon ve Uzmanla ma Faktörleri: 11. Dünyas nda Geli mi lik 12. novasyon (Yenilik Üretimi)

Ekonominin novasyon Odakl

tici Güçleri

Ekonominin

Etkinlik Odakl tici Güçleri

Ekonominin Temel Faktör

Odakl tici Güçleri

ekil-2. Dünya Ekonomik Forumuna Göre Küresel Rekabetin Gücünün Belirleyicileri


186

Bilgi ekonomisi, bilginin ekonomik büyüme, katma de er üretme süreci ve küresel rekabet gücünde anahtar de i ken oldu u bir ekonomik yap y tan mlamaktad r8. Bu ba lamda, bilgi ekonomisi, bilginin ve enformasyonun üretilmesi, geli tirilmesi, da t m , yayg nla t r lmas , üretim araçlar ve be eri sermayeye içerilmesi süreçlerini ve ekonomik büyüme ve küresel rekabet gücünün güçlendirilmesinde anahtar girdi olma özelliklerini kapsar.

Ekonomilerin ve toplumlar n geli me dinamikleri ve süreçleri üzerine iktisadi kalk nma ve bilgi ekonomisi alan nda önemli bir literatür sözkonusudur. Tar m toplumundan, sanayi toplumuna, sanayi toplumundan bilgi toplumuna do ru tarihsel bir ak sözkonusu olmas na ra men, ülkelerin geli me süreçlerinde bu a amalar n herbirini s ras yla izleme zorunlulu unun a labilme olas l , günümüzde bilim-teknoloi-inovasyon ve bilgi ekonomisinin temel yap lar ndaki de i melere ba l olarak, etkinlikle uygulanacak kapsaml ve e güdümlü ulusal politika ve stratejilerle, geli mekte olan ülkeler için bile sözkonusdur. Bu alanda rlanda ba ta olmak üzere bilgi ekonomisine geçi te ba ar l olan ülke say lar n n

gelecekte art göstermesi beklenmektedir9.

Bilgi ekonomisiyle yak ndan ba lant l olan ülkelerin küresel rekabet gücü yap s da bilgi ekonomisinden hem etkilenmekte hem de bilgi ekonomisini etkilemektedir. ekil-3’te Porter10’a göre, ulusal rekabetçi geli menin dört a amas verilmi tir. Buna göre, ülkeler küresel rekabet güçlerinin geli me sürecinde sahip olduklar faktör donan m ve bu faktör donan m n n inovasyon odakl dönü mesi kritik rol oynamaktad r. Bu ba lamda, bir ülke ekonomisi için rekabet gücünün International Congress On Knowledge, Economy & Management Program, October 28th-31st, 2010, stanbul, Turkey. s.1 8Detayl bilgi için bkz. OECD, The Knowledge-Based Economy, OECD, Paris. (96) 102, 1996, European Commission,. The Lisbon Strategy and The Information Society, European Commission. 2007 9 Detayl bilgi ve tart malar için bkz. The World Bank. Building Knowledge Economies, Advanced Strategies for Development, WBI Development Studies, The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank Washington, DC. 2007 The World Bank. Constructing Knowledge Societies: New Challenges for Tertiary Education, Education Group, Human Development Network. Washington, DC. The World Bank (2002b). From Natural Resources to the Knowledge Economy: Trade and Job Quality. Latin America and Caribbean Region. Washington, DC. 2002a The World Bank . Closing the Gap in Education and Technology. Latin America and the Caribbean Region. Washington, DC. 2003 The World Bank. Indigenous Knowledge: Local Pathways to Global Development. Africa Region, Washington, DC. 2004a The World Bank. “Innovation Systems: World Bank Support of Science and Technology Development.” World Bank Working Paper 32. Washington, DC. 2004b Hayriye Atik, Cihan Dura, Bilgi Toplumu Bilgi Ekonomisi ve Türkiye, Literatür Yay nlar , 2002 Nihal Karg (Edt). Bilgi Ekonomisi, Ekin Yay nevi, 2006 Arif Özsa r, Bilgi Ekonomisi, Nobel Yay n, 2007 10M. E., Porter, Competitive Advantage of Nations, Macmillian Inc., New York,USA. 1990, s. 546.

187

geli imi dört a amada ortaya ç kmaktad r. Bunlar, faktör iti li ekonomi a amas , yat r m iti li ekonomi a amas , inovasyon iti li ekonomi a amas d r. Son a amada ise ekonomideki zenginlik/varl k ekonominin itici gücü olur, ne var ki, zenginlik rekabet güdüsünü de azaltt için ekonomide bir durgunluk ve dü ü süreci hakim olur. imdi bu süreçleri yak ndan inceleyelim.

Dünya Bankas ’na11 göre, bilginin kullan lmas , inovasyon, giri imcilik, ürün tasar m , yaz l m ve Ar-Ge aç s ndan aç kça bilindi i gibi, küresel ekonomide büyümenin anahtar kaynaklar ndan biridir. Ancak pek çok geli mekte olan ülke, muazzam küresel bilgi stokundan yeterince yararlanamamakta, kendi ihtiyaçlar için kullanamamaktad r. Geli mekte olan ülkeler, büyümenin temel kayna olan bilgi ekonomisinden yararlanmak için, iyi bir planlamayla be eri sermaye-e itim, kurumsal etkinlik, bilgi ve ileti im teknolojileri, yenilikçi ve rekabetçi giri imciler alan nda gerekli yat r mlar yaparlarsa, bilgi devrimiyle bütünle mi olacaklard r. Dünya Banka’s na göre, Finlandiya, Kore, rlanda, Malezya, Singapur, ili ve son dönemde Çin ve Hindistan bilgi ekonomisi alan nda önemli a amalar kaydetmi lerdir.

Dünya Bankas , ülkelerin bilgi-temelli ekonomik yap lar n ölçmek ve izlemek için Bilgi De erlendirme Metodolojisi (Knowledge Assessment Methodology, (KAM)) geli tirmi tir12. KAM, 83 yap sal ve niteliksel de i kenden

11World Bank, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology and Knowledge Economy Index, Knowledge For Development Program. 2008, s.1 12 Detayl bilgi için bkz. D.H.C., Chen, C. J., Dahlman “The Knowledge Economy, The Kam Methodology and World Bank Operations” The World Bank Washington DC 20433, October 19, 2005 World Bank, “Knowledge Assessment Methodology” Updated October 2008, http://web.worldbank.org/ wbs te/external/wb /wb programs, 2008, (5.5.2009)

lerleme Süreci

Faktör ti li

Ekonomi

Yat r m ti li

Ekonomi

novasyon ti li

Ekonomi

Varl k/ Zenginlikti li

Ekonomi

Kaynak: Porter, M. E., Competitive Advantage of Nations, Macmillian Inc., New York,USA. 1990, s. 546.

ekil-3. Ulusal Rekabetçi Geli menin Dört A amas

Dü ü


188

tesis edilmi tir. Bilgi-Temelli Ekonomi Yap s n ölçmek için Tablo-1’de tan t lm olan 4 temel Bilgi-Ekonomisi de i keni kullan lm t r. Bu de i kenlere, bilgi ekonomisinin temel sütunlar denilmektedir. Bu de i kenler (0–10) aral nda ölçeklendirilerek ülkeler aras nda kar la t rma yapmak için kullan lmaktad r.

Bilgi ekonomisinin temel sütunlar de i kenleri: 1) ktisadi ve Kurumsal Rejim, 2) E itim ve Yetenek, 3) Bilgi ve leti im Altyap s (ICT), 4) novasyon Sistemi bile enlerinden olu maktad r.

Tablo-1 Bilgi Ekonomisinin Temel Sütunlar Temel Sütun Gösterge Aç klama

1) ktisadi ve Kurumsal Rejim

Tarife ve Tarife d Bariyerler Düzenleyicilik Kalitesi Hukukun Üstünlü ü

Ülkenin Ekonomik Ve Kurumsal Yap s , Giri imcili in Geli mesi ve Varolan/Yeni Bilginin Etkin Kullan m çin Te vikler Sa lar

2)E itim ve Yetenek

Yeti kin Okuryazarl Ortaö retim Kay t Düzey Y.ö retim Kay t Düzeyi

Ülkenin nsanlar , Yaratmak, Payla mak ve Kullanmak çin E itim ve Yeteneklere htiyaç Duyar

3) Bilgi ve leti im Altyap s

(ICT)

Telefon (1000 ki i b na) Bilgisayar (1000 ki i b n) nternet Kllnm. (1000 ki i

b n)

Dinamik Bir Bilgi A Altyap s na, Bilgiden Etkin Yararlanmak, leti im Kurmak, Yaymak ve lemek çin htiyaç Duyulur

4) novasyon Sistemi

Royalti Ödemeleri ve Gelirleri (Ki i ba na, US$) Teknik Bilimsel Makale (mlyn ki i b n) Patents USTPO13’ya kay tl (mlyn ki i b n)

Ülkenin novasyon Sistemi (Firmalar, Ara t rma Merkezleri, Üniversiteler, Dü ünce Kurulu lar , Dan manlar Ve Di er Organizasyonlar ) Küresel Bilginin Artan Stokunu Kendilerine Çekebilmeli, Özümseyebilmeli, Yerel htiyaçlar Kar lamak çin Uyarlayabilmeli ve Yeni Teknolojileri Yaratmak çin Kullanabilmeli

Kaynak: World Bank, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology and Knowledge Economy Index, Knowledge For Development Program, 2008, s. 1.

Bilgi De erlendirme Metodolojisi, KAM’a ba l olarak iki endeks türetilmi tir. Bunlar:

a-) Bilgi Ekonomisi Endeksi (Knowledge Economy Index (KEI))

b-) Bilgi Endeksi (Knowledge Index (KI))

World Bank, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology And Knowledge Economy Index, Knowledge For Development Program. 2008 13 USTPO: U.S. Patent and Trademark Office ( ABD Patent ve Marka Ofisi)

189

a) Bilgi Ekonomisi Endeksi (KEI), ülkelerde iktisadi geli me için bilginin etkin kullan labilece i bir iklimin olup olmad n inceler. Bilgi ekonomisi endeksi,

ekil-4’te belirtilen dört (1+2+3+4 numaral ) temel endekse ba l , 12 de i kenin, (0–10) ölçe inde normalize edilmi de erlerinin basit ortalamas üzerinden hesaplanmaktad r. Endeks 10’a yakla t kça ülkenin ilgili bilgi ekonomisi de i keni alan nda ilerleme içinde oldu unu göstermektedir.

b) Bilgi Endeksi (KI), bir ülkenin, bilgiyi, yaratma, uyarlama ve yayma yetene ini inceler. Bilgi endeksi, ekil-3’te belirtilen, üç (2+3+4 numaral ) temel endeksin (0–10) ölçe ine normalize edilmi de erlerin basit ortalamas üzerinden hesaplanmaktad r. Bilgi ekonomisi endeksinde de oldu u gibi, endeks 10’a yakla t kça ülkenin ilgili bilgi ekonomisi de ii keni alan nda ilerleme içinde oldu unu göstermektedir. Ayr ca KAM’a ba l olarak ülkelerin puan cetvelleri/skor kartlar (scorecard) türetilmi tir. Bunlar:

a-) Temel Skorkart (Basic Scorecard) b-) Özelle tirilmi Skorkart (Custom Scorecard) Temel skorkart, bilgi ekonomisinin temel sütunlar olarak belirtilen dört

endekste yer alan (bkz. ekil 4.) 14 temel de i ken üzerinden hesaplanmaktad r.

Özelle tirilmi skorkart ise, Tablo–2’de belirtilen tüm bilgi ekonomisi sisteminde yer alan 83 de i kenin farkl kombinasyonlar kullan larak hesaplanabilmektedir.Tablo-2’de dünya ekonomisi bilgi ekonomisi endeksi temel bile enleri ve alt göstergeleri verilmi tir. Buna göre, temel bile enler, ekonomik performans, iktisadi rejim, kamu yönetim kalitesi, inovasyon sistemi, e itim, bilgi ve ileti im teknolojileri ve cinsiyet e itli idir. Bu göstergeler ne kadar geli mi lik gösterirse ülke ekonomisinin bilgi ekonomisinde geli mi lik düzeyi de o kadar yükselmi olacakt r.

ekil 4. Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi Endeksleri ve Tan mlar

1) ktisadi ve Kurumsal Rejim

2-) E itim Endeksi

3-) novasyon Endeksi

4-) ICT Endeksi

Tarife-D -Bariyerler Düzenleyicilik Kalitesi

Hukukun Üstünlü ü

Yeti kin Okuryazarl O.Ö retim Kay t Düzey Y.Ö retim Kay t Düzeyi

Royalti Ödemesi Royalti Geliri Patent Say s

Bilimsel Makale

Telefon Bilgisayar

nternet Kullan c s

Bilgi Ekonomisi Endeksi (KEI) (1+2+3+4)

Bilgi Endeksi (KI) (2+3+4)

Kaynak: World Bank, “KEI and KI indexes” http://go.worldbank.org/SDDP3I1T40, (5.5.2011)


190

Tablo 2: Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi Göstergeleri

1- Ekonomik Performans 2- ktisadi Rejim 3- Kamu Yönetim Kalitesi

Y ll k GSYIH Büyümesi Ki i Ba na GSYIH nsani Geli me Endeksi

Yoksulluk Endeksi Bile ik Risk Oran

sizlik Oran Sanayide stihdam Hizmetlerde stihdam

Brüt Sermaye Olu umu / Ticaret Tarife ve Tarife D Engeller Fikri Mülkiyet Haklar Korumas Bankalar n Sa laml / Mal-Hizmet hrac Faiz Oran Spreadi, Yerel Rekabet Yo unlu u Özel Sektöre Yurtiçi Kredi Bir i Ba latman n Bürokrasi Maliyeti Biri i Ba latma Süresi Bir Sözle meyi Uygulatma Maliyeti

Düzenleyicilik Kalitesi, Hukukun Üstünlü ü, Hükümetin Etkinli i fade Özgürlü ü ve Hesap

Verebilirlik, Siyasi stikrar, Yolsuzlukla Mücadele, Bas n Özgürlü ü

4- novasyon Sistemi 5- E itim FDI Ç k / Fd Giri i Royalti ve Lisans Ödemeleri Royalti ve Lisans Geliri Royalti ve Lisans Geliri Toplam Royalti ve Lisans Geliri Toplam Royalti ve Lisans Geliri Fen Bilimleri ve Mühendislik E itimine Kay t Oran Fen Bilimleri E itimine Kay t Ar-Ge'de Çal an Ara t rmac lar, Ar-Ge’de Çal an Ara t rmac lar/Mlyn Ki i, Ar-Ge çin Topl. Harcama

malat Mallr. Tic. Universite-Sanayi Ara t rma

birli i Bilimsel ve Teknik Yay n Bilimsel ve Teknik Yay n Risk Sermayesi Mevcudiyeti Uspto’ya Kay tl Patent, Uspto'ya Kay tl Patent Yüksek-Teknoloji hracat Özel Sektörün Ar-Ge Harcamas Firma Düzeyinde Teknoloji Özümsemesi De er Zinciri Varl

Yeti kin Okur Yazarl Ortalama Okulla ma Ortalamas Brüt Ortaö renim Devam Oran Brüt Yüksek Ö renim Devam Oran Do umda Ya am Süresi Beklentisi Okullarda nternet Eri im Kamu E itim Harcamas / Prof. ve Ö retmenler Matematikte 8. Derece Kazananlar, Fen Bilimlerinde 8. Derece Kazananlar, Fen Bilimler ve Matematik E itimi Kalitesi E itimenlerin E itiminde Art

letme Bölümleri Kalitesi / Beyin Göçü

6- Bilgi ve leti im Teknolojileri 7- Cinsiyet E itli i

Toplam Telefon Temel Telefon Hatlar Mobil Telefon Bilgisayarlar Televizyonlu Ev Günlük Gazete

Uluslararas nternet Bant nternet Kullan c s nternet Fiyat Endeksi

E-Hükümet Uygulamalar Mevcudiyeti

letmelerde nternet Kullan m Ict Harcamas

Cinsiyet E itli i Geli me Endeksi Kad n Gücü Parlemantoda Kad n Milletvekili, Ortaö retimde K zlar n Devam Oran Yüksekö retimde K zlar n Devam Oran

Kaynak: World Bank, Custom Scorecards (KAM 2008), http://info.worldbank.org/etools/kam2, (5.5.2009)

191

4.Türk Cumhuriyetleri’nin Bilgi Ekonomisi Profili ve Bilgi Ekonomisi Temelli Politika ve Stratejiler

Türk Cumhuriyetleri ba ms zl klar n kazanmalar ndan günümüze ekonomilerini güçlendirme sürecinde önemli mesafeler almalar na kar n hala ekonomik kalk nma sürecinin ba nda yer almaktad r14. Özellikle bilgi ekonomisi alanlar nda önemli zay fl klara sahiptirler. Tablo-3’de Türk Cumhuriyetleri çin Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi De erlendirme Metodolojisi (KAM) temel göstergeleri 1995-2006 dönemi için verilmi tir. Göstergeler aç s ndan ülke ekonomilerindeki de i imi 1995’ten 2006’ya kar la t r rsak u sonuçlara ula maktay z: Tablo-3. Türk Cumhuriyetleri çin Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi De erlendirme Metodolojisi (KAM) Temel Göstergeler (1995 ve (2005–2006)

Azerbaycan Kazakistan K rg zistan Özbekistan Türkiye

Tüm ülkelere göre Normalize Edilmi Katsay lar (1-10 Ölçe i)

1995

2005

-200

6

1995

2005

-200

6

1995

2005

-200

6

1995

2005

- 200

6

1995

2005

-200

6

GSY H (%) 0.21 10 0.4

2 9.45

0.49

4.48 1.11 8 7.5 7.38

nsani Geli me Endeksi n/a 4.13

4.67

5.52 4.3 3.0

8 3.56 3.29 4.44 5.03

Tarife&Tarife D Engeller 4.06 4.97 n/a 9.16 n/a 9.58 n/a 1.61 7.14 9.3

Devletin Düzenleyici Kalitesi 1.17 2.47 2.34 2.81 2.14 3.22 0.34 0.55 6.62 5.82

Hukun Üstünlü ü 1.53 2.12 2.01 2.12 2.71 0.68 1.18 1.23 5.56 5.82

Royalti Ödemeleri ve Kazançlar n/a 2.1 n/a 3.19 n/a 3.61 n/a n/a 5.19 4.79

Bilimsel Makale (Mlyn Ki i) 5.31 4.44 4.48 3.54 2.55 2.71 4.83 3.47 5.86 7.43

USPTO'ca Ony. Patent (Mlyn Ki i) 4.62 4.38 3.59 4.32 4.28 2.47 3.66 3.22 4.07 5.27

Yeti kin Okur Yazarl , (15 üstü %)

6.78 7.74 8.18 8.01 6.99 7.53 4.9 7.6 3.92 3.77

Brüt Orta Ö renime Devam Oran 6.04 4.24 7.15 6.6 6.39 5.21 7.92 8.54 3.89 3.75

Brüt Yüksek Ö renime Devam Oran 5.24 3.04 7.55 6.59 3.92 6.3 7.9 2.32 5.59 5.87

Toplam Telefon (1000 ki i) 4.9 4.11 5.52 5.48 4.9 3.36 4.41 2.19 6.9 6.03

Bilgisayarlar, (1000 ki i) n/a 2.54 n/a n/a n/a 2.54 n/a 2.75 5.32 4.15

nternet Kullan c s (100 ki i) 7.45 3.84 7.45 4.04 7.45 4.32 7.45 2.12 7.45 4.59


14 F.Solak, E.Sar do an, “Küresel ktisadi Krizin Türk Cumhuriyetleri’ne Etkileri” Marmara Üniversitesi . .B.F. Dergisi, YIL 2011, C LT XXX, SAYI I, s. 93-115


192

GSY H’daki büyüme oran nda, Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan ekonomilerinde önemli ilerlemeler oldu unu gözlemliyoruz. nsani geli me endeksinde, Kazakistan ve Azerbaycan’ n daha geli mi seviyeye sahip oldu unu, ancak 1995’e göre geli im h z n n dü ük oldu unu gözlemliyoruz. Devletin düzenleyici kalitesinde, K rg zistan’ n göreceli olarak daha iyi oldu unu, ancak Özbekistan’ n oldukça zay f oldu unu gözlemliyoruz. Hukukun üstünlü ünde ise, Azerbaycan ve Kazakistan’ n görece yüksek oldu unu, ancak 1995’e göre de geli imin yava oldu unu gözlemliyoruz.

Bilimsel makale yay n profilini inceledi imizde, 2006 y l nda maalesef 1995’e göre K rg zistan haricinde tüm Türk Cumhuriyetleri’nde dü ük de olsa bir gerileme sözkonusudur. Bilgi ekonomisi için son derece önemli olan bilimsel yay n say s n n art r lmas için gerekli politika ve stratejilerin geli tirilip uygulanmas son derece büyük önem arzetmektedir. Di er yandan, USPTO’ca onaylanan patent say s nda ise, Kazakistan haricinde tüm Türk Cumhuriyetleri’nde gerileme sözkonusudur. Bilimsel yay n ve patent üretim de i kenleri bilgi ekonomisi için en kritik de i kenlerin ba nda gelmektedir. Bu sebeple, bu de i kenlerin iyile tirilmesi yönünde stratejiler izlenmelidir. Brüt orta ö renime devam oran nda, Özbekistan haricinde di er Türk Cumhuriyetleri’nde gerileme olmu tur. Yüksek ö renime devam oran nda ise, K rg zistan haricinde di er Türk Cumhuriyetleri’nde gerileme olmu tur. Bilgi ekonomisi için e itim-ö renim faaliyetleri son derece büyük önem arzetmektedir. Bu sebeple, e itim-ö retim faaliyetlerinin niceliksel ve niteliksel göstergelerinde iyile tirmeler yap lmas önemli bir zorunluluk olarak kar m za ç kmaktad r. Ayn ekilde internet ve bilgisayar kullan m nda da tüm ülkelerde iyile tirmeler yap lmas gerekmektedir.

Tablo-4. Türk Cumhuriyetleri çin Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi Endeksi ve Bilgi Endeksi ve Alt Bile enleri (En son veri: 2005–2006)

Dünya S ras

De i im (2000’e Göre)

Ülke

Bilgi Eknm. Endks. (KEI)

Bilgi Endeksi

(KI)

ktisadi Te vik Rejimi

Inovsyon E itim

Bilgi ve leti im

Teknolojileri (ICT)

61 -4 Türkiye 5.55 5.07 6.98 5.83 4.46 4.92

72 8 Kazakistan 5.05 5.17 4.7 3.68 7.07 4.76

84 -1 K rg zistan 4.29 4.23 4.49 2.93 6.35 3.4

97 1 Azerbaycan 3.83 4.05 3.18 3.64 5.01 3.49

104 0 Özbekistan 3.25 3.95 1.13 3.35 6.15 2.35


193

Tablo-4’te Türk Cumhuriyetleri için Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi Endeksi, Bilgi Endeksi ve alt bile enleri verilmi tir. Buna göre, Türkiye ekonomisi, en son veriye göre, bilgi ekonomisi endeksinde 61. s rada olup, 2000’e göre, 4 basamak gerilemi tir. Türk Cumhuriyetleri içerisinde, bilgi ekonomisi endeksinde 2000’e göre en h zl ilerlemeyi, 8 basamak yükselerek Kazakistan yapm t r. Bilgi ekonomisi endeksi temel bile enlerine göre, Kazakistan’ n durumunu inceledi imizde, en güçlü oldu u alan e itim, en zay f oldu u alan ise inovasyondur. K rg zistan’ n bilgi ekonomisi endeksi temel bile enlerine göre durumunu inceledi imizde, Kazakistan’la parelel olarak, en güçlü oldu u alan e itim, en zay f oldu u alan ise inovasyondur. Azerbaycan ve Özbekistan ise bilgi ekonomisi endeksi temel bile enlerinde, en güçlü oldu u alanlar, e itim iken en zay f oldu u alanlar ise, iktisadi te vik rejimleri olarak kar m za ç kmaktad r. Sonuç olarak bilgi ekonomisi endeksine göre Türk Cumhuriyetleri’nin ba ta inovasyon alan olmak üzere di er alanlarda kendilerini geli tirmeleri gerekmektedir.

Tablo–5’te Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi De erlendirme Metodolojisine (KAM) göre seçilmi göstergeler verilmi tir. Buna göre, fikri mülkiyet haklar n n korunmas nda 2008 y l nda, Türk Cumhuriyetleri içerisinde en zay f ülke K rg zistan iken, en güçlü ülke ise Azerbaycan’d r. novasyon sistemi göstergelerine göre Türk Cumhuriyetleri’nin durumlar n inceledi imizde Ar-Ge’deki ara t rmac say s aç s ndan en güçlü Türk Cumhuriyeti Azerbaycan iken, verilere göre en zay f olan K rg zistan olup, aralar nda çok büyük fark gözlemlenmemektedir. Ar-Ge harcamas aç s ndan, Türk Cumhuriyetleri içerisinde en zay f olan K rg zistan iken, en güçlü olan Kazakistan olarak kar m za ç kmaktad r. Üniversite-sanayi i birli inde ise, en güçlü ülke Azerbaycan, en zay f ülke K rg zistan olarak kar m za ç kmaktad r. Bilimsel makale aç s ndan, en güçlü ülke Azerbaycan iken en zay f ülke K rg zistan olarak kar m za ç kmaktad r. Patent say s aç s ndan en güçlü ülke, Azerbaycan ve Kazakistan iken, en zay f olan K rg zistan’d r. Yüksek teknoloji ürünleri ihracat nda en güçlü ekonomi Kazakistan iken, en zay f ülke K rg zistan’d r. En yüksek özel sektör Ar-Ge harcamas Kazakistan’da olup en az Ar-Ge harcamas ise K rg zistan’dad r. Firma düzeyinde teknoloji özümsemesine bakt m zda en güçlü ülke Azerbaycan iken en zay f K rg zistan olarak kar m za ç kmaktad r. En güçlü de er zinciri varl Azerbaycan’da olup en zay f ise K rg zistan’dad r. En fazla sermaye mallar ithalat n Kazakistan yaparken en az n K rg zistan yapmaktad r.


194

Tablo 5: Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi De erlendirme Metodolojisi (KAM) Seçilmi Göstergeleri Tüm ülkelere göre Normalize Edilmi Katsay lar (1–10 Ölçe i)

Azerbaycan

Kazakistan

K rg zistan

Özbekistan

Türkiye

Tüm Ülkeler

Fikri Mülkiyet Hakk Korumas (1–7), 2008 5.2 4.64 1.84 n/a 2.96 6.12

NOVASYON S STEM Azerbay

can Kazaki

stan K rg zistan

Özbekistan

Türkiye

Tüm Ülkeler

Bilim Adam ve Mühendis Kay t Oran (%), 2007 n/a n/a 2.6 4.7 4.1 4.75

Ar-GE'deki Ara t rmac Say s / Mil. Ki i, 2006 5.56 4.75 4.04 n/a 4.55 6.21

AR-GE Harcamas /GSY H, 2006 2.94 3.73 2.75 n/a 6.27 6.72 Üniversite-Sanayi Ara t rma birli i (1–7), 2008

6.8 5.44 1.52 n/a 3.59 6.37

S&E Bilimsel Makale / Mlyn. Ki i, 2005 4.44 3.54 2.71 3.47 7.43 7.74 USPTO’ca Korunan Patent / Mly. Ki i 2003–07 4.38 4.32 2.47 3.22 5.27 8.32

Yüksek Teknoloji hracat / Topl. malat hracat, 2007 4.2 8.7 2.9 n/a 1.15 7.1

AR-GE'ye Özel Sektör Harcamas (1-7), 2008 4.8 5.52 1.2 n/a 4.8 6.56

Firma Düzeyinde Teknoloji Özümsemesi (1-7), 2008 6.48 3.6 0.96 n/a 6.48 5.4

De er Zincirinin Varl (1-7), 2008 4.88 2.32 1.84 n/a 7.12 5.87 Sermaye Mallar thalat (US$ mil), 2003–07 4.29 6.11 0.79 n/a 8.17 7.74

Sermaye Mallar hracat (US$ mil), 2003–07 6.61 n/a 7.66 4.11 4.44 8.02

Bilim&Mühendislik Makale (Yabnc. Ort.) (%), 2005

3.36 4.62 6.85 3.43 0.07 5.28

Bilim&Mühendislik Makaleleri Ort. At f, 2005 0.49 0.28 1.12 0.35 3.5 6.05

E T M Azerbay

can Kazaki

stan K rg zistan

Özbekistan

Türkiye

Tüm Ülkeler

Yeti kin Okur Yazarl (15 ya ve üstü, %), 2007 7.74 8.01 7.53 7.6 3.77 3.32

Ort. Okul Süresi, 2000 n/a n/a n/a n/a 3.07 5.3 Brüt Ortaö renime Devam Oran , 2007 4.24 6.6 5.21 8.54 3.75 3.72

195

Tablo 5: Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi De erlendirme Metodolojisi (KAM) Seçilmi Göstergeleri Tüm ülkelere göre Normalize Edilmi Katsay lar (1–10 Ölçe i)

Azerbaycan

Kazakistan

K rg zistan

Özbekistan

Türkiye

Tüm Ülkeler

Brüt Yüksekö renime Devam Oran , 2008 3.04 6.59 6.3 2.32 5.87 5.69 Okullarda nternete Eri im (1-7), 2008 6.24 6 4.64 n/a 6 6.06 Kamu E itim Harcamas /GSY H, 2007 2.64 2.64 8.84 n/a 4.46 6.07 Bilim ve Matematik E itim Kalitesi (1-7), 2008 3.36 4.56 3.84 n/a 4.56 5.44

Yönetim Okullar Kalitesi (1-7), 2008 1.2 2.8 1.92 n/a 4.96 5.44 15 Ya Grubu Matematik Okur-Yazarl (PISA), 2006 4.44 n/a 0.19 n/a 2.59 3.98

16 Ya Grubu Fen Okur-Yazarl (PISA), 2006 0.56 n/a 0.19 n/a 2.41 3.46

B LG VE LET M TEKNOLOJ LER

Azerbaycan

Kazakistan

K rg zistan

Özbekistan

Türkiye

Tüm Ülkeler

Topl. Telfn / Bin Ki i, 2007 4.11 5.48 3.36 2.19 6.03 5.21 Bilgisayar / Bin Ki i, 2008 2.54 n/a 2.54 2.75 4.15 7.25 Uluslararas nternet Geni li i (B T/Ki i), 2007 5.72 3.66 3.45 1.24 6.48 7.83

nternet Kullan c s / Bin Ki i, 2007 3.84 4.04 4.32 2.12 4.59 6.2 nternet Fiyat Sepeti (US$ / ayl k ), 2006 8.21 6 7.31 9.66 7.79 3.7

E-Devlet Hizmt. Varl (1-7), 2008 6.56 5.6 1.12 n/a 6.08 5.08 Dünyas nternet Kullan m Düzeyi (1-7),

2006 5.85 4.41 0.85 n/a 5.17 6.06

ICT Harcamas /GSY H, 2007" n/a n/a n/a n/a 3.2 7.2



196

Sermaye mallar ihracat nda en önde gelen ülkeler, verilere göre K rg zistan ve Azerbaycan olup, Özbekistan görece daha dü ük ihracat yapmaktad r. Bilim ve mühendislik alan nda yabanc ortakl makale yaz m nda en yüksek paya sahip ülke K rg zistan olup en dü ük pay Kazakistan’a aittir.

E itim göstergelerine göre Türk Cumhuriyetleri’nin durumlar n inceledi imizde, yeti kin okuryazarl nda tüm Türk Cumhuriyetleri’nin yüksek okuryazarl k düzeyine sahip oldu u görülmektedir. Ortaö renime brüt devam oran nda, en yüksek oran Özbekistan’da en dü ük oran ise Azerbaycan’da yer almaktad r. Yüksekö renime devam oran nda ise en yüksek oran, Kazakistan ve K rg zistan’da iken en dü ük orana Özbekistan’dad r. Okullarda internete eri im oran tüm ülkelerin oran na e it seviyededir. Kamu e itim harcamas en yüksek, K rg zistan’da olup Azerbaycan ve Kazakistan’da görece daha dü üktür. Bilim ve matematik e itim kalitesi, en yüksek Kazakistan’da olup, Azerbaycan ve K rg zistan daha dü ük düzeye sahiptir. Yönetim okullar kalitesinde tüm Türk Cumhuriyetleri’nin düzeyi tüm ülkelere göre oldukça dü üktür.

Bilgi ve ileti im teknolojileri göstergelerine göre Türk Cumhuriyetleri’nin durumlar n inceledi imizde, telefon kullan m aç s ndan en yüksek oran Kazakistan’a ait iken, en dü ük oran Özbekistan’a aittir. Bilgisayar kullan m aç s ndan Türk Cumhuriyetleri birbirlerine yak nd r. Ancak tüm ülkelerdeki bilgisayar kullan m na göre oldukça zay f durumdad rlar. Uluslararas internet bant geni li inde en yüksek oran Azerbaycan’da iken en dü ük oran, Özbekistan’da yer almaktad r. nternet kullan m nda en yüksek pay K rg zistan ve Kazakistan’da iken, Özbekistan oldukça zay f durumdad r. nternet maliyeti, s ras yla en yüksek Özbekistan, Azerbaycan, K rg zistan ve Kazakistan olarak kar m za ç kmaktad r. nternet maliyeti, tüm ülkelere göre oldukça yüksektir. dünyas n n internet

kullan m düzeyi aç s ndan en yüksek pay Azerbaycan’a ait iken en dü ük pay K rg zistan’a aittir.

Kaynak: World Bank, Custom Scorecards (KAM 2008), http://info.worldbank.org /etools/kam2, (5.5.2010)

ekil-5. Seçilmi Ekonomiler çin Dünya Ekonomisi Bilgi Ekonomi Endeksi (KEI) (2009)

197

ekil-5’te seçilmi ekonomiler için Dünya Ekonomisi Bilgi Ekonomi Endeksi (KEI) de erleri verilmi tir. Buna göre, Türk Cumhuriyetleri içerisinde, Kazakistan en güçlü durumda iken Azerbaycan ve Özbekistan göreceli olarak daha dü ük bilgi ekonomisi düzeyine sahiptirler.

Sonuç olarak bilgi ekonomisi endeksinde Türk Cumhuriyetleri’nin durumu tüm ülkelerle kar la t r ld nda oldukça dü üktür. Baz alt kalemlerde göstergeler yüksek olsa da genel çerçevede zay fl klar hakimdir.

5. Sonuç

Dünya ekonomisinde küresel rekabetin niteliklerinin her geçen gün daha çok bilgi yo un niteliklere dönü üm göstermektedir. Bu sebeple, ülke ekonomilerinin küresel rekabet güçlerini yükseltebilmeleri için, küresel rekabet stratejilerini, bilgi ekonomisi temelli stratejilere do ru dönü türmeleri gerekmektedir. Bu çerçevede, e itim-ö retim yap lar n , be eri sermaye profillerini, bilim-teknoloji-inovasyon üretme kapasitelerini iyile tirmelerine, yap sal ve kurumsal sorunlar n çözümlemelerine ba l olarak bilgi ekonomisinde ve küresel rekabet gücünde o kadar geli me göstereceklerdir.

Bu çal mada, küresel rekabet gücünün geli tirilmesinde bilgi ekonomisini yap s , rolü ve önemi Dünya Bankas Bilgi Ekonomisi Endeksi ba lam nda incelenmi tir. Türk Cumhuriyetleri’nin bilgi ekonomisi profillerinden elde etti imiz temel sonuç, tüm ülkelere göre ortalamada oldukça zay f düzeyde kald klar d r. Özellikle inovasyon alan nda son derece büyük zaafiyet sözkonusudur. Bu ba lamda, Türk Cumhuriyetleri’nin öncelikle bir yandan bilgi ekonomisinin temel alanlar olan e itim, iktisadi yap , bilgi ve ileti im teknolojileri alanlar nda h zl geli meler göstermek için gerekli politika ve strateji önceliklerini saptamalar , paralelinde ise di er yandan bilim-teknoloji-inovasyon alan nda geli mek için politika ve stratejiler tasarlamalar gerekmektedir. Bu sayede, bilgi ekonomisi alan nda elde edece i geli melere ba l olarak, küresel rekabet gücü, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve toplumsal refah alanlar nda önemli geli melere ula ma imkânlar olacakt r.

Bu ba lamda, Türk Cumhuriyetleri için bilgi ekonomisinde ilerleme kaydetmeleri için önerilecek temel politika ve stratejileri u ekilde s ralayabiliriz:

E itim-Ö renim Profilinin yile tirilmesi: Kamunun e itime ay rd kaynak düzeyinin art r larak, e itim altyap s eksiklerinin azalt lmas , okulla ma oran n n orta ve yüksek ö renimde art r lmas ve yayg nla t r lmas için gerekli te vik sistemlerinin geli tirilmesi gerekmektedir.

Bilim-Ar-Ge-Teknoloji- novasyon Yap s n n yile tirilmesi: Ba ta kamu kesimi olmak üzere, kamu ve özel sektör i birlikleri ile, ülkedeki bilim-teknoloji-inovasyon altyap s n n, be eri sermaye düzeyinin, finansman ve di er te vik


198

imkanlar n n yükseltilerek, bilim-teknoloji-inovasyon alan nda h zl iyile tirilmeler yap lmas na öncelik verilmelidir. Bu çerçevede, kamu-üniversite-sanayi ve uluslararas i birlikleri mikro ve makroekonomi düzeyinde güçlendirilmelidir. Yüksek katma de er sa layan alanlarda teknoloji ve inovasyonlar n üretilmesinin önü aç lmal d r. Bu alanlardaki ba ar ülkelerin küresel rekabet güçlerini iyile tirerek bu uzun dönemde sürdürülebilir ekonomik büyüme ve toplumsal refah akatk sa layacakt r.

Bilgi ve leti im Teknolojileri Yap s n n yile tirilmesi: Bilgi ve ileti im teknolojileri günümüz bilgi ekonomisinin temelini olu turmaktad r. Bu sebeple, bilgi ve ileti im teknolojileri alan nda altyap n n, be eri sermayenin, e itimin iyile tirilmesinin ülke ekonomisine, küresel rekabet gücüne ve sürdürülebilir ekonomik büyümeye son derece büyük katk lar olacakt r. Bu çerçevede, özellikle internet altyap s n n geli tirilmesi, internetin ba ta e itim kurumlar olmak üzere ekonomi ve toplum genelinde yayg nla t r lmas , maliyetlerinin dü ürülmesi, bilgi ve ileti im teknolojileri araçlar n n kullan m n n yayg nla t r lmas , etkinliklerinin art r lmas ve maliyetlerinin dü ürülmesi için politika ve stratejiler geli tirilmelidir.

Yap sal ve Kurumsal Sorunlar n Çözülmesi: Ülke ekonomilerinin geli mesinde en önemli sorunlar n ba nda az geli mi li in getirdi i k s r döngüler yer almaktad r. Bu sebeple, yap sal sorunlardan, kalk nman n önündeki finansman aç , teknoloji aç , küresel rekabet gücü zay fl sorunlar n çözülmesi için ülkeler güçlü ve zay f yönlerine, küresel f rsat ve tehditlere göre kendileri için uygun stratejiler ve politikalar geli tirmelidirler. Di er yandan, ülkedeki i ve yat r m ikliminin geli tirilmesi için kurumsal yap lar n iyile tirilmesi, bürokrasi, hukukun etkinli i, te vik sistemleri gibi alanlarda sade ve etkin yap lar geli tirmeleri gerekmektedir. Böylece küresel i birlikleri artarak, ulusal giri im ve i dünyas n n daha h zl geli mesinin önü aç labilecektir.

199

Kaynakça

AKYÜZ Y., Sermaye Bölü üm Büyüme, Ankara Üniversitesi SBF. Yay. 1977

ATE S., “Yeni çsel Büyüme Teorileri ve Türkiye Ekonomisinin Büyüme Dinamiklerinin Analizi”, Çukurova Üniversitesi, SBE. 1998, (Yay nlanmam Doktora Tezi)

AT K Hayriye, DURA Cihan, Bilgi Toplumu Bilgi Ekonomisi ve Türkiye, Literatür Yay nlar , 2002

CHEN D.H.C., DAHLMAN C.J., The Knowledge Economy, The Kam Methodology and World Bank Operations, The World Bank Washington DC 20433, October 19. 2005

EUROPEAN COMMISSION, The Lisbon Strategy and The Information Society, European Commission. 2007

KARGI Nihal (Edt). Bilgi Ekonomisi, Ekin Yay nevi, 2006

K BR TÇ O LU A., " ktisadi Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Büyüme Modellerinde Be eri Sermayenin Yeri" AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ocak-Aral k 1998, Cilt 53, No. 1-4, s. 207-230.

OECD, The Knowledge-Based Economy, OECD, Paris. (96)102, 1996,

ÖZSA IR Arif, Bilgi Ekonomisi, Nobel Yay n, 2007

PORTER M.E., Competitive Advantage of Nations, Macmillian Inc., New York,USA. 1990

SALA-I-MARTIN X., ve Di erleri, “The Global Competitiveness Index: Prioritizing The Economic Policy Agenda” in The Global Competitiveness Report 2008–2009, Co-Directors, M. E. Porter, K. Schwab, World Economic Forum, 2008

SARIDO AN E., Mikroekonomi ve Makroekonomi Seviyesinde Küresel Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler ve Stratejiler, stanbul Ticaret Odas Yay. No. 2010/51-21139, 2010

SOLAK F. SARIDO AN E., “Küresel ktisadi Krizin Türk Cumhuriyetleri’ne Etkileri” Marmara Üniversitesi . .B.F. Dergisi, YIL 2011, C LT XXX, SAYI I, s.93-115

SOLAK F., SARIDO AN, E., “Sürdürülebilir ktisadi Büyüme ve Küresel Rekabet Gücü Ba lam nda Tekno-Giri imcili in Rolü ve Önemi”, Üçüncü Uluslararas Giri imcilik Kongresi, 17–19 May s 2011, Bi kek, K rg zistan. 2011

SOLOW R.M., “Technical Change And The Aggregate Production Function” The Review Of Economics And Statistics, Vol. 39, No. 3 (Aug., 1957), s. 312-320


200

THE WORLD BANK, From Natural Resources to the Knowledge Economy: Trade and Job Quality. Latin America and Caribbean Region. Washington, DC. 2002b

THE WORLD BANK, Closing the Gap in Education and Technology. Latin America and the Caribbean Region. Washington, DC. 2003

THE WORLD BANK, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology And Knowledge Economy Index, Knowledge For Development Program. 2008

THE WORLD BANK, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology and Knowledge Economy Index, Knowledge For Development Program. 2008

THE WORLD BANK, “KEI and KI indexes” http://go.worldbank.org/ SDDP3I1T40, (5.5.2011)

THE WORLD BANK, “Knowledge Assessment Methodology” Updated October 2008, http://web.worldbank.org/ wbs te/external/wb / wb programs, 2008 (5.5.2009)

THE WORLD BANK, Custom Scorecards (KAM 2008), http://info.worldbank .org /etools/kam2, (5.5.2009)

THE WORLD BANK. “Innovation Systems: World Bank Support of Science and Technology Development.” World Bank Working Paper 32. Washington, DC. 2004b

THE WORLD BANK. Building Knowledge Economies, Advanced Strategies for Development, WBI Development Studies, The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank Washington, DC. 2007

THE WORLD BANK. Constructing Knowledge Societies: New Challenges for Tertiary Education, Education Group, Human Development Network. Washington, DC. 2002a

THE WORLD BANK. Indigenous Knowledge: Local Pathways to Global Development. Africa Region, Washington, DC. 2004a

TURANLI R., SARIDO AN E., Bilim-Teknoloji- novasyon Temelli Ekonomi ve Toplum. stanbul: TO yay. 2010

YUMU AK, .G., B LEN, M., “Türkiye Küresel A a Haz r M ? Bilgi Ekonomisi ndeksi, Be eri Kalk nma ndeksi ve A a Haz rl k ndeksi Göstergeleri

Üzerine Bir De erlendirme”. 8th International Congress On Knowledge, Economy & Management Program, October 28th-31st, 2010, stanbul, Turkey

marmara Üniversitesi .b.f. dergisi yil 2012, c tÜrk...

Documents