maria vartdal (1883 1973)… · maria var berre åtte år gamal då storebroren døydde, likevel...

Ingrid Nerem Nilssen 3ST1 Fordjupingsoppgåve våren 2016

Side 1 av 16

Maria Vartdal (1883 – 1973)

Enkje og åleinemor i det førre hundreåret


Side 2 av 16

Innhaldsliste

1. Innleiing ........................................................................................................ s. 3

2. Hovuddel ...................................................................................................... s. 4

2.1 Oppvekst og barneår ................................................................................ s. 4

2.2 Ekteskap og familiestifting ...................................................................... s. 7

2.3 Dødsfall og livsomvelting ........................................................................ s. 8

2.4 Alderdom ................................................................................................ s. 10

2.5 Etter hennar død ..................................................................................... s. 12

3. Konklusjon ................................................................................................. s. 15

4. Kjelder ........................................................................................................ s. 16


Side 3 av 16

1. Innleiing

I denne fordjupingsoppgåva fortel eg om Maria Vartdal, som levde heile sitt liv på Vartdal i

Ørsta kommune. Maria vert mi eiga tippoldemor, og dei fakta eg presenterer i denne oppgåva

er eit resultat av munnleg informasjon gitt av Maria sitt barnebarn, altså mi mormor, brev og

andre skriftlege kjelder. Maria var ei heilt vanleg kvinne, av typen som mest truleg ville vorte

skjemd over å ha ei særoppgåve med henne som tema. Ho såg aldri på sitt eige liv som

ekstraordinært, og nettopp difor er det interessant å skrive om. Det å få innblikk i livet til eit

av menneska i statistikkane, å sjå på hendingar på mikroplan i staden for makroplan, gir meg

eit betre grunnlag for å forstå historie samtidig som eg får vite meir om mi eiga slekt.

Eg har vald å fokusere på, men ikkje avgrense oppgåva til, at Maria vart både enkje og

aleinemor i relativt ung alder. Difor har eg utforma teksten i tråd med problemstillinga «Kva

følgjer fekk det å verte enkje og åleinemor i ung alder på 1900-talet?». Eg vil sjå på kva som

gjorde hennar liv veldig ulikt liva til dei som opplever noko tilsvarande i vår tid, då

forskjellen på korleis slikt vart takla no og då er enormt stor. Eg har vald å skrive om livet

hennar kronologisk, frå ung til gamal, fordi eg meiner det er mest hensiktsmessig med tanke

på å sjå utviklinga til samfunnet og korleis det påverka menneska som levde i det. Som

grunnlag nyttar eg SPØKTID-strukturen, altså skal eg sjå på hendingar og utviklingar i eit

sosialt, politisk, økonomisk, kulturelt, teknologisk og demografisk perspektiv, samtidig som

eg tek omsyn til hennar eigne individuelle særtrekk.

Det er ikkje tilfeldig at eg valde å skrive om henne. Ein ser at dei aller fleste historiebøker og

andre historiske skriv i stor grad fokuserer korleis samfunnet verka inn på menn sine liv, og at

kvinner er massivt underrepresenterte i historie i Noreg og på verdsbasis. For å verkeleg få eit

realistisk innblikk i korleis vanlege menneske levde før i tida må ein sjå utviklingar i

samfunnet frå fleire perspektiv, og ikkje berre frå perspektivet til den gjennomsnittlege mann.

Ein kan ikkje forstå kvinner si rolle i samfunnet i dag dersom ein ikkje veit noko om kva rolle

dei hadde før i tida, og det er dette eg vil finne ut meir om ved å skrive om Maria.

Under er eit enkelt slektstre som eg har laga for å illustrere mitt slektskap til Maria, og også

for å gjere det lettare for lesarar å halde oversikt over personar og relasjonar i teksten.


Side 4 av 16

2. Hovuddel

2.1 Oppvekst og barneår

Maria Aarskog vart fødd den 30. juni 1883 på Nordre Vartdal. Foreldra hennar heitte

Ragnhild og Hans, og dei budde på Jo-Pegarden på Aarskog, der dei dreiv med jordbruk i

tillegg til fiske. Ho vaks opp saman med systera Karen (f. 1878) og broren Elers, som vart

fødd i 1877 og døydde i 1891, berre fjorten år gamal. Dødsårsak er ikkje sikker, men truleg

døydde han av magekreft. Hadde dette vore i dag kunne dødsfallet kanskje vore forhindra,

men med 1800-talets avgrensa kunnskap og forsking på slike sjukdomar var det ikkje mykje å

gjere med.

Nordre Vartdal er ei bygd som ligg langs Vartdalsfjorden i Ørsta kommune. Bygda ligg midt i

det geografiske området Vartdalstranda som frå 1895 til 1964 var ei eiga kommune, Vartdal

kommune. Nordre Vartdal inneheld tre matrikkelgardar, Nøre-Vartdal, Øydgarden og

Aarskog, som Jo-Pegarden til familien til Maria var ein del av. I følgje ei folketeljing budde

det i år 1900 28 menneske på Aarskog, Maria si familie inkludert.

Gardane vart namngjeve veldig logisk etter tidlegare eigarar. Garden der Maria vaks opp

heitte Jo-Pegarden, og det er difor nærliggande å tenkje at kanskje dei første som eigde garden

var to menn men namn som Johan eller Johannes og Peder eller Petter. Sidan samfunnet på


Side 5 av 16

Nordre Vartdal og på Aarskog var relativt lite var slik merking nok for at dei som hadde nytte

av det kunne skilje gardane frå kvarandre.

Maria gjekk på skule på Nordre Vartdal, på folkeskulen der. Nordre Vartdal skule vart bygd i

1893, etter mykje usemje i Ulstein skulestyre. På denne tida var Vartdal ein del av Ulstein

prestegjeld. Nordre Vartdal skule var i drift heilt til 2004, og i løpet av 111 år fekk totalt 426

born og unge skulegangen sin der. Ein går ut i frå at skulen vart teken i bruk hausten 1893, og

truleg var Maria ein av dei første som var elev der. Det fyrste biletet ein har av henne er eit

bilete av elevar og tilsette skulen som vart teke ein gong på 1890-talet. Sjølv om kameraet i

grunn framleis var ei heller ny og moderne oppfinning, hadde det altså rukke å funne vegen til

den vesle bygda utanfor Ørsta. Fotografering var ei alvorleg sak, noko ein tydeleg ser preg av

i andleta til menneska på biletet. Det var ikkje vanleg å smile, og Maria vart ikkje fotografert

smilande før i sine eldre dagar.

Skulebilete frå Nordre Vartdal skule. Maria er den tredje jenta nedst frå høgre.

Maria var berre åtte år gamal då storebroren døydde, likevel var nok ikkje dette første gong ho

opplevde dødsfall på nært hald. Mor til Maria, Ragnhild, hadde ei syster i Barstadvik som vart

enkje og åleinemor då Maria var sju år gamal. Mannen hennar var ikkje eldre enn 39 og tanta

til Maria vart åleine med sju born, der det eldste var ni år gamalt. Ikkje lenge etter onkelen sin

død i 1890 var Maria med mora på besøk til Barstadvik, og dei enda opp med å ta med eitt av


Side 6 av 16

dei sju syskenborna hennar, ein gut på to år med namn Johan, heim til Årskog og la han vekse

opp der. Dette var ikkje uvanleg på denne tida, og var noko som vart gjort for å gjere livet

enklare for slektningar eller kjende som var åleine med fleire born enn dei kunne ta seg av.

Det var ei heilt privat ordning, utan innblanding frå verken barnevern eller andre. Ein kan sei

at familien til Maria adopterte Johan eller fungerte som fosterheim, utan at slike omgrep enno

hadde vorte introduserte. Denne hendinga seier ein del om korleis aleinemødre hadde det på

denne tida, utan støtte eller hjelp frå kommune eller stat. Lokalsamfunn og familie måtte trø

til om dei skulle klare seg.

Nede: Hans og Ragnhild. Oppe, f.h.: Karen, Maria og Johan. Teke rundt hundreårsskiftet.

Det er vanskeleg, om ikkje umogleg, å oppdrive detaljar om livet til Maria mellom 1890 og

1907. Vi veit at ho var ei ansvarleg og pliktoppfyllande jente som mellom anna hadde

hovudansvaret for å ta vare på fetteren sin Johan, på trass av at ho sjølv berre var fem-seks år

gamal på den tida. Fram til ho var midt i tjueåra budde ho på garden heime med familien. Ho

fullførte skulegangen på folkeskulen, men ikkje med intensjon om å flytte heimanfrå eller

skaffe seg ein jobb. Ho kunne å skrive og å lese no, men dette kom nok meir til praktisk nytte

i form av skriftleg kommunikasjon. Med normene frå den tida i minne er det ikkje

usannsynleg å rekne med at ho gjorde nytte for seg i heimen heilt frå ho var gamal nok til å

kunne vere til hjelp, og også i tillegg til skulen då ho gjekk der. Familien dreiv med både


Side 7 av 16

jordbruk og fiske, og alle hjelpte til der det trengs, sjølv om det truleg berre var mennene som

faktisk reiste ut på havet i båt då det vart rekna som mannsarbeid.

2.2 Ekteskap og familiestifting

I 1907 gifte Maria seg med ein lokal ung mann, Vilhelm Vartdal. Han hadde vekse opp på

Jogarden, også på Nordre Vartdal, men lenger nede ved kysten, nær Vartdal Kyrkje. Dei to

hadde kjend kvarandre i mange år sidan dei var like gamle og hadde gått på skule saman. Det

er uvisst kor lenge dei to var romantisk involverte før dei gifte seg. Same år som dei gifte seg

fekk dei ei dotter saman, Ragna. Som mann og kone flytta dei til Jogarden, der Vilhelm var

odelsgut.

Vilhelm og Maria giftar seg i 1907.

Der budde dei likevel ikkje særleg lenge. Nokre år før, i 1902, hadde systera til Maria, Karen,

gifta seg med Andreas Grønnevet. Karen og Andreas tok over Jo-Pegarden på Aarskog etter

foreldra til systrene, Ragnhild og Hans, og budde og dreiv der. Sjølv om Karen var odelsjente

og den rette arvtakaren til garden etter broren Elers sin død, viser offisielle papir at skøytet på

garden vart delt til Andreas. Dette fordi det var naturleg at mannen var overhovudet i ei kvar

familie, og også den med ansvar og makt. I dag har dette endra seg, men vi ser framleis spor

av patriarkiet i samfunnet i større eller mindre grad.


Side 8 av 16

I 1908 hadde Karen og Andreas vore gifte i seks år utan enno å ha fått born. Då spurte dei om

Maria og Vilhelm ville flytte tilbake til Aarskog og ta halve garden. Dette gjorde dei for å

sikre at der skulle vere arvtakarar på garden etter deira død. For oss som høyrer om det i dag

kan det verke dystert, men på den tida hadde dei ikkje eit val om å vere anna enn realistiske

og planleggje i god tid om dei ville sørgje for at garden haldt seg i drift og i slekta.

Gjennomsnittleg levealder i Noreg var i underkant av femti år på slutten av 1800-talet, og i

1908 var Karen og Andreas 30 og 34 år gamle. Dersom dei ikkje fekk born i næraste framtid

ville dei ikkje ha nokon som kunne ta over garden og ta vare på dei når dei vart gamle.

Det er uvisst nøyaktig når Maria og Vilhelm flytta dit, det var ein eller annan gong mellom

1908 og 1912. På offisielle papir står det at Vilhelm tok over halve garden i år 1912. Det er

verd å merke seg at det no offisielt var Andreas og Vilhelm, ikkje Karen og Maria, som hadde

all lovleg makt over garden der dei to systrene vaks opp.

I tida mellom Maria og Vilhelm gifte seg og flytta til Aarskog fekk dei tre born. Det var

Ragna fødd i 1907, Johan fødd i 1909 og Tordis fødd i 1911. Bebuartalet på Jo-Pegarden vart

difor høgare enn på lang tid, no som tre generasjonar budde der på same tid. Det var Ragnhild

og Hans, Karen og Andreas, Maria og Vilhelm samt deira tre born. Det er grunn til å tru at

drifta av garden gjekk bra i denne tida, og etterkomarar har uttalt at Andreas og Vilhelm

arbeida svært godt saman. I tillegg til gardsdrift var Vilhelm ein dyktig treskjerar, medan

Maria var flink til og glad i handarbeid som strikking og veving. I 1914 fekk Maria og

Vilhelm enda eit barn, ein son, men bebuartalet gjekk ikkje opp av den grunn, då Hans

døydde tidlegare same året. Maria og Vilhelm gav sonen namnet Hans etter bestefaren.

2.3 Dødsfall og livsomvelting

I byrjinga på 1915 vart Vilhelm alvorleg sjuk, og ikkje lang tid seinare døydde han. Då var

han 32 år gamal. Etterkomarar har i seinare tid funne ei slags dagbok eller ein journal som

Vilhelm skreiv. Innhaldet er prega av status på jordbruket, skildring av vêr og andre

naturforhold og elles daglegdagse merknadar. Den er skrive svært nøytralt, og det å lese

formuleringane hans frå månedane før han døydde seier mykje om korleis ein såg på dødsfall

på den tida. I januar har han skrive opp normale merknadar som «juletrefest», «fint vêr og

frost» og korte notat om kva som skjedde med tanke på garden. Februar månad startar med

torskefisket, og 3. februar skriv han at «me reiste til Alnes (hadde rorbu der). 12. februar skriv

han at han vart sjuk, utan å utdjupe meir. 18. februar reiste han til Alnes igjen.


Side 9 av 16

I mars skriv han om storm og snøkave, før april startar med to veker med same merknad – til

køys. Dette tyder på at Vilhelm her altså var i svært dårleg form. 12. april var han «til dokter

for brøsta». Dagen etter, den 13., skriv han «Verre – Karen snakka med doktoren». Den 14.

april har han skrive kort, men skjebnesvangert at «me henta doktoren – Inga von». Denne

dagen fekk han altså beskjed om at det no ikkje var noko håp, han hadde ikkje lenge att. Ein

kan berre tenkje seg korleis det må vere å få ein slik dom i ein alder av 32, men same kva han

følte så let han det ikkje kome til uttrykk gjennom skrivinga si. Den 15. april er loggført med

eitt enkelt ord: «Verre». Det er ikkje lett å seie om den enkle ordlegginga kom av mykje

smerter og vanskar for å skrive eller av at han meinte at det ikkje var meir å seie, truleg var

det ein kombinasjon av begge.

Den 16. april har handskrifta endra seg, og den nye forfattaren som truleg er Karen eller

Maria, skriv enkelt at «Vilhelm døydde kl halv sju». Dagane etterpå fortset med vekselvise

oppdateringar på gardsdrifta og på at Vilhelm er lagt i kista og seinare sett ned i jorda.

Forfattaren vekslar mellom desse to omtrent kvar dag, og det vert oppfatta som at

førebuingane til gravferda berre er ein av mange ting som må gjerast på garden. Uansett om

forfattaren er Karen eller Maria hadde ho eit nært forhold til Vilhelm, men det er tydeleg at

sjølv om ein av dei to mennene i huset nettopp tapte ein kamp mot sjukdom er ikkje det grunn

til å la dagleglivet stoppe opp, og veka etter Vilhelm sin død er fylt med merknadar som

«Andreas køyrde fram fisk frå sjøbuda», «Bakte løfse» og «Me vaska stova».

Denne hendinga syner ein ekstrem forskjell i livet for 100 år sidan samanlikna med i dag.

Dersom ein mistar ektefellen sin no er det ingen som forventar at oppgåvene som høyrer med

dagleglivet skal verte utført som før. Alle skjønar at ein treng tid til å sørge etter noko slikt har

skjedd, og ein har rett på betalt permisjon frå jobb og ytingar frå NAV. I 1915 var situasjonen

heilt annleis. Maria, Karen og Andreas hadde ikkje anna val enn å fortsette som normalt.

Dersom dei ikkje dreiv garden vidare hadde dei ikkje hatt noko å leve av, då velferdsstaten

var fleire tiår inn i framtida og dei måtte ta ansvar for å forsørgje seg sjølv og familien sin.

Barnetrygd vart ikkje innført før i 1946, og alminneleg enkje- og morstrygd ikkje før i 1964.

Maria hadde spart opp litt pengar i ein bank i Ålesund, men denne gjekk konkurs i 1930-åra

og ho miste alt.

Likevel klarte ho seg. Dei må ha distansert seg emosjonelt frå hendinga, og på grunn av dette

gjekk dagleglivet sin gang. Kulturen for å gi uttrykk for vanskelege kjensler er forholdsvis ny,

og det er ikkje usannsynleg at Maria haldt mange tunge kjensler inne i seg i denne perioden

og også utover i livet. Av dei som kjende henne vert ho skildra som eit privat menneske, og


Side 10 av 16

sjølv om det ser ut som det gjekk greitt med henne og familien hennar i etterkant av denne

hendinga hadde ho det nok mykje verre enn dei som kjende henne nokon gong visste.

Ein kan vel seie at det var eit lukketreff at Andreas og Karen fekk Maria og Vilhelm til å

flytte attende til Aarskog. No var ikkje Maria åleine med ein gard og fire born, sidan ho hadde

støtta frå systera og svogeren i tillegg til mora, Ragnhild, som framleis var i live. Dødsfall

som Vilhelm sitt var ikkje uvanleg, og det var langt i frå alle enkjer som var så heldige. På

grunn av denne sikkerheita kunne Maria fortsette å ta vare på borna sine som framleis var

små. Den eldste, Ragna, var åtte år då faren døydde. Etter Vilhelm døydde tok Andreas ansvar

for begge systrene, og det vert fortalt at han var som ein far for borna til Maria og Vilhelm.

Etter Karen og Andreas hadde vore gifte i 14 år, fekk dei endeleg born. Ragnhild vart fødd i

1916, og året etter fekk dei Borghild. No var det ti menneske som budde på Jo-Pegarden:

Ragnhild, Maria, Andreas, Karen, Ragna, Johan, Tordis, Hans, Ragnhild og Borghild. Denne

store familien levde tett saman og fekk eit nært forhold.

Bestemor Ragnhild og barneborna hennar i om lag 1920. Oppe: Johan og Ragna. Nede, f.v.:

Hans, Borghild, Ragnhild, Ragnhild og Tordis.

2.4 Alderdom

I 1928 døydde den eldste Ragnhild, berre nokre år før dottera Karen døydde i 1931. Maria og

Andreas vart då enkje og enkjemann, og budde i kvart sitt nabohus på Jo-Pegarden i mange

år. Den eldste sonen til Maria og Vilhelm, Johan, sa frå seg tittelen som odelsgut då han fekk


Side 11 av 16

eit stykke gard av bestefar sin, far til Vilhelm. Dermed vart det den yngste sonen, Hans, som

skulle ta over Jo-Pegarden når han vart gamal nok.

Andreas og Maria hadde naturleg nok eit nært forhold og var nok til mykje støtte for

kvarandre i åra dei budde ved sida av kvarandre. Andreas fekk mellom anna installert

elektrisk lys til henne i 1930-åra.

Bryllaup til dotter Ragna og svigerson Nils i 1941. F.v.: Maria, Ragna, Nils, Laurits (far til

Nils).

Maria levde på pengane ho fekk frå garden før alderstrygd vart innført. Ho var ikkje direkte

fattig, men hadde absolutt ikkje meir enn ho trong. Då ho fekk alderstrygd vart det betre, og

ho har seinare uttalt at ho aldri hadde levd så godt og trygt før som då ho fekk alderstrygd.

Fram til 1971 budde ho på Jo-Pegarden som sonen Hans no dreiv. Mykje kan tyde på at det

var ubehageleg for Maria å la born og barneborn ta vare på henne når ho var for gamal til å

vere til nytte, og sjølv om ho var ønska på besøk hos borna sine reiste ho som regel etter eit

par dagar med grunngjevinga at ho «ikkje ville ete dei ut av huset». Ho sa dette også på besøk

hos svigersonen Nils, sjølv om han var slaktar og eigde butikk og difor hadde meir enn nok.

Barneborna hennar fortel at Maria var ei praktisk dame. Ho la stor vekt på produktivitet, og

var kjend for å kome med utsegn som «Du må ikkje sitje der og kneppe hendene!». Med dette

meinte ho at ein ikkje burde sitje i ro utan å gjere noko, og denne mentaliteten kjem nok av

oppveksten og livet hennar på gard. Då hadde det alltid vore noko som måtte gjerast eller

noko som burde bli gjort, og desse erfaringane sette tydelege spor i personlegdomen hennar.


Side 12 av 16

Maria og borna hennar, teke rundt 1970. F.v.: Tordis, Johan, Maria, Ragna, Hans.

Dei to siste åra av livet sitt budde ho hos dottera Ragna og svigersonen Nils, og ho var då

delvis sengeliggjande. Også no verka det som om ho var plaga av det faktum at ho ikkje

kunne vere til nytte for seg, sjølv om Ragna, Nils og borna deira likte å ha henne der. Vi ser

dette av at ho på sine eldre dagar gav ein konvolutt med pengar til Nils, som ho sa han skulle

bruke for å betale for kiste og slør til henne når ho døydde. Ho ville ikkje vere til bry eller

økonomisk belasting for andre, og dette kom nok av hennar erfaringar med økonomiske

problem tidlegare i livet.

2.5 Etter hennar død

I 1973 døydde Maria, 90 år gamal. Det var då 58 år sidan Vilhelm sin død, og ho hadde aldri

gift seg om igjen. Ho hadde heller ingen romantiske relasjonar etter Vilhelm så vidt nokon

veit. Ho vart gravlagt i Vartdal kyrkje den 24. juli 1973.


Side 13 av 16

Dødsannonsen til Maria.

Då dei skulle kaste jord på kista hende det noko spesielt. Det var ein solskinsdag i juli, og ein

av etterkomarane hennar såg noko som blenkte nede i jorda. Ho bøygde seg ned, og tok opp

ein gullring. I denne var det inngravert «Di Maria». Det var ringen til Vilhelm. Etter 58 år var

både kropp og kiste løyst opp i jorda, men ringen som i alle fall var delvis ekte gull fanst

enno. Det var ei rørande oppleving for alle etterkomarar, og presten såg også på det som ei

svært spesiell hending og eit teikn på ekte kjærleik.

Nokre år seinare skulle huset på Jo-Pegarden rivast. Ein av etterkomarane sørgja for å hente

alt av papir og andre minnegjenstandar før rivinga, og tok det med seg heim. Det var mange

dokument, og han fikk difor ikkje tid til å verkeleg sjå på det før han sjølv vart pensjonist for

eit par år sidan. I papira fann han eit brev frå Vilhelm til Maria. Det er uvisst når det vart

skrive, men sidan han då var på sjøen og dei ikkje enno var gifte er det mest sannsynleg frå eit

av dei siste par åra før dei gifte seg.

Brevet Vilhelm skreiv til Maria.


Side 14 av 16

Brevet går som følgjande:

Vår oppgåve! Vår heim! Vår lukke! Vår plikt!

Mi bøn

Mi eiga kjære Maria

Å! Kjære ven, send meg ein kjærleg tanke

som lyse kan for meg i myrke kveld.

Eg ute er på framand veg at vanke,

og hugen dreg og brenner meg som eld.

Eg får ei fred og får ei kvila,

på dekket gjeng og driv eg fram og att,

men tanken heim på lette vengjer ilar,

til kjære vennen som mitt hjarte batt.

Takk! Kjære Gud, for denne venen kjære,

som titt meg hyggjar, og gjer meg så glad.

Lat me få heile livet saman vera,

vårt namn få skriva opp på same blad.

Få leggja hug og kraft til same yrkje,

få sitje saman om det same bord,

få stå for alteret i Vartdals kyrkje,

til sist få kvile i den same jord.

Alltid din Vilhelm

Alle etterkomarane vart overraska over å finne dette, ikkje minst dei som hadde rukke å møte

Maria. Ho var eit privat vesen, og gjorde ikkje mykje av seg. Ho snakka aldri om kjensler og

sjeldan om den avdøde ektemannen. Ingen hadde aning om at dette diktet eksisterte, då ho

aldri hadde vist det til nokon. Likevel hadde ho tatt vare på det i alle desse åra. Ho haldt korta

tett til brystet når det gjaldt kjenslene sine, og kanskje hadde ho synast at det var pinleg at det

vart funne etter hennar død. For etterkomarane til Maria har dette diktet vorte svært kjært, og

også laga om til song. Det er eit evigvarande minne om den sterke kvinna som miste den ho

elska mest utan å gi opp, og på trass av dette klarte å skape eit godt liv for seg og barna sine.


Side 15 av 16

3. Konklusjon

Etter denne presentasjonen av livet hennar er det på tide å vende tilbake til problemstillinga eg

starta med: «Kva følgjer fekk det å verte enkje og åleinemor i ung alder på 1900-talet?». Eg

må seie at det er vanskeleg å skulle trekkje ein konklusjon basert på livet til eit menneske eg

aldri har møtt og heller aldri vil få møte, sjølv om eg etter å ha skrive denne oppgåva har

veldig lyst til å møte Maria. Når eg likevel skal forsøke, vil eg fokusere på kva sosiale og

økonomiske følgjer dette fikk for henne, då noko anna er vanskeleg å seie sikkert ut i frå den

informasjonen eg har. Demografi er også viktig, i den samanheng at den geografiske

plasseringa til menneska eg har skrive om påverka liva deira i stor grad sett i mange ulike

perspektiv.

For Maria fekk det å verte åleinemor og enkje i ung alder store konsekvensar på grunn av

mangelen på velferdsordningar og offentleg støtte og hjelp. Ho måtte slite og arbeide hardt for

å forsørgje seg sjølv og barna sine, men på grunn av heller tilfeldige omstende fekk ho

heldigvis avlasting og hjelp i systera og svogeren sin. Dei økonomiske ordningane på den tida

gjorde at ho miste alt ho hadde spart opp då banken hennar gjekk konkurs, noko som ikkje

ville skjedd i dag. Det at ho budde på gard gjorde at ho, sjølv etter mannen sin død, kunne ta

over delar av arbeidet han gjorde. Hadde Maria og dei andre budd ein annan stad i landet der

jordbruk ikkje var like utbreidd kunne ho ha risikert at mannen var fiskar og at familien levde

på inntektene frå han sitt fiskeriarbeid, og då hadde ho hatt større problem sidan ho ikkje

hadde hatt høve til å ta over grunna barn og mangel på kunnskap om yrket. Det var heller

ikkje vanleg at kvinner arbeidde til sjøs.

Kort oppsummert kan ein seie at mannen sin død gjorde at Maria hadde det vanskelegare enn

fleire andre på den tida på fleire måtar, men at ho likevel var heldig med forholda. Ho

opplevde også framveksten av den norske velferdsstaten, og det påverka livet hennar positivt i

stor grad. Reint personleg vil eg tru at Maria, grunna kulturen og normer i samfunnet som

tilsa at ein ikkje skulle vere til bry, «klage» eller snakke for mykje om kjensler, levde resten

av livet sitt berande på fleire bører enn ho ville dersom ho hadde levd hundre år seinare. På

trass av dette klarte ho seg, oppseda fire born som gav henne enno fleire barnebarn og deretter

oldebarn som gjorde at ho hadde grunn til å vere lukkeleg dei siste åra sine sjølv om ho mista

ektemannen alt for tidleg.


Side 16 av 16

4. Kjelder

Primærkjelder

Munnleg informasjon frå Magny Marie Nerem (barnebarn til Maria)

Brev sendt frå Vilhelm til Maria

Journalen til Vilhelm

Sekunderkjelder

Nordre Vartdal Skule, artikkel frå lokalhistoriewiki.no, henta 15.02.2016:

https://lokalhistoriewiki.no/index.php/Nordre_Vartdal_skule

Nordre Vartdal, artikkel frå lokalhistoriewiki.no, henta 11.02.2016:

https://lokalhistoriewiki.no/index.php/Nordre_Vartdal

Fakta og statistikk om levealder, Folkehelseinstituttet, henta 18.02.2016:

http://www.fhi.no/eway/default.aspx?pid=239&trg=List_6212&Main_6157=6263:0:25,5980

&MainContent_6263=6464:0:25,6625&List_6212=6218:0:25,6626:1:0:0:::0:0

Folkehelse i Norge 1814 – 2014, Folkehelseinstituttet, henta 18.02.2016:

http://www.fhi.no/publikasjoner-og-haandboker/folkehelserapporten/folkehelse-i-historien

https://lokalhistoriewiki.no/index.php/Nordre_Vartdal_skule

https://lokalhistoriewiki.no/index.php/Nordre_Vartdal

http://www.fhi.no/eway/default.aspx?pid=239&trg=List_6212&Main_6157=6263:0:25,5980&MainContent_6263=6464:0:25,6625&List_6212=6218:0:25,6626:1:0:0:::0:0

http://www.fhi.no/eway/default.aspx?pid=239&trg=List_6212&Main_6157=6263:0:25,5980&MainContent_6263=6464:0:25,6625&List_6212=6218:0:25,6626:1:0:0:::0:0

http://www.fhi.no/publikasjoner-og-haandboker/folkehelserapporten/folkehelse-i-historien

maria vartdal (1883 1973)… · maria var berre åtte år gamal då storebroren døydde, likevel...

Documents