"20 nga sundalo...," sundan ha paypay 3

SIYAM AN PATAY ngan 11 an sa ‐ma ran ha Armed Forces of the Phi lip pi nes (AFP) ha mga open si ba nga mi li tar nga igin lan sar han Ba ‐gong Huk bong Ba yan (BHB) ha Mas ba te, Quezon ngan Bu kid non ti kang Oktub re 8 tub tub Oktub re 19.

Mag ka du ngan nga gin pa but ‐han han mga yu nit han BHB-Mas ‐ba te an mag ka bu rub lag nga mga pwer sa han 2nd IB ha Sit yo Po ro, Ba ra ngay Ta li say, San Fer nan do, Mas ba te hadton Oktub re 12. Du ‐ha an pa tay ngan unom an sa ma ‐ran ha mga sun da lo.

Mai ha na nga nan de destro so an mga "peace and deve lop ment team" han 2nd IB ha mga ba ra ‐ngay han San Fer nan do. Gin wa kay hi ni an mga pa ka bu hi han mga re ‐si den te. Tu lo nga si bil yan na man an ma ka ri ma di ma nga gin pa tay ha Ba ra ngay Liong ngan Bue navis ta.

20 nga sun da lo, kas wal ti han open si ba han BHB

"Mapapara...," sundan ha paypay 2

Ini ngatanan pu ros ilu syon nga gin yi yi naw yaw ni Du ter te ngan han AFP. Ilu syon an ka da mo na han "nag su ren der" nga lahos ha gin se ‐se ring ni ra nga ihap han mga Pu la nga ma nga ra way. Ka dam-an ha ira mga pa rag-u ma ngan ka tut ubo nga na pi ri tan nga mag-al sa han ka mot kahuman hi ra uwa ton o di nga ni had lu kon han mga sun da lo nga nag-oo pe ra syon ha ira bar yo. Wa ray pa

usa kapor sye nto ha ira an ungod nga Pu la nga ma nga ra way nga na ‐da kop o nag su ren der. Di ri man ti ‐nu yo, ha gin pa pa ga was nga ka da ‐mu on han "nag su ren der," hi Du ter ‐te ngan han AFP na mis mo an nag ‐pa pa ma tu od nga hi lu ag ngan hi la ‐rum an su por ta ha BHB han ka taw ‐han ha ka bar yu han.

Mas da ko nga ilu syon an igin hi ‐hi nam bog han AFP nga mga ser bi ‐

Kun tu tuo ron an ad law-ad law nga yaw yaw han Armed Forces of the Phi lip pi nes (AFP), mai ha na nga nau bos an Ba gong Huk bong Ba yan (BHB). Yu kut-yu kot na kuno an "nag su ren der" ngan "du mi ri na," lu ‐

saw na kuno an mga pren te ge ril ya ngan piang na an na hi bi bi lin pa nga mga yu nit han BHB. Wa ray na kuno su por ta an BHB tungod kay "per so na non gra ta" na ini ha mga syu dad ngan bar yo. Mau pay na kuno an ki na bu hi han mga ta wo tu ngod kay igin ha ha tag na kuno an mga ba ta kan nga ser bi syo ha mga gin ban sa gan hi ni nga "sa lag han NPA." May da na kuno mga pro yek to nga pan ka us wa gan ngan ma pa pa ra na an ka gu tu man ngan ka ku ri an. Pa ‐matuod ku no ini han ka dau gan han pla no nga Ka pa na ta gan, an kam pan ya nga iginsumpay ha Oplan Ka pa ya pa an, nga ki nop ya ha "who le-of-the-na ‐tion" han doktri na nga "kontra-in sur hen siya" han US.

Ma pa pa ra an mga ilu syon han AFP

Bolyum L Ihap 20Oktubre 21, 2019

www.cpp.ph

"Mapapara...," sundan ha paypay 3

"Mapapara...," tikang ha paypay 1

yu nit han AFP han ura-ura kadamo nga sus te ni do ngan na ka po kus nga mga ope ra syon mi li tar nga nag wa ‐wal das han kwar ta han ka taw han. Ha Min da nao la, igin re port han Eas tern Min da nao Com mand han AFP nga nag lan sar ini han 128,000 nga gud ti ngan dag ko nga ope ra ‐syon mi li tar ha upat nga re hi yon ti ‐kang Hun yo 2017 tub tub Agos to 2018. Agud sus ten tu han ini, nag ti ‐ti ka da ko an bad yet nga gin-aa ro han AFP. An AFP ngan PNP an pi na ‐kau na nga pra yo ri dad ni Du ter te ha pon do.

Agud ma ka ku ha han du gang pa nga pon do pa ra ha ku ra kot han mga he ne ral, wa ray kaa wod an pag pa ‐pa li mos ni Du ter te ha US han ar ‐mas, pon do ngan iba pa nga higa ‐mit-mi li tar ilarum han prog ra ma nga "mo der ni sa syo n" han AFP. Na ‐da op hi ya ha Rus sia ngan Chi na agud ku nohay mag bi ling han al ter ‐na ti bo kundi an ka ma tuo ran, na la ‐um la hi ra nga "ma wa ra yan han kaseguruhan" an US ha al yan sa hi ni ha Pi li pi nas ngan "map wer sa" ini nga mag ha tag han mas da ko nga pon do ngan han gin hi hi ningyap nga bag-o nga mga ar mas.

Nag-ii lu syon hi Du ter te nga ma pe per di han iya AFP an BHB. Di ri ini ma hi ta ta bo tu ngod kay du not ngan ma lu ya ha ka hi lad man an AFP. Usa ini nga pa pet nga huk bo nga gin tu kod, gin po pon du han ngan gin-aar ma san han US. Pa ta raw-an nga an US an ta ga sag don ni ra ha "kontra-in sur hen sya" bisan wa ray pa ini na pe per di nga pwer sa nga ge ril ya ha ma sob ra ka tunga kasig lo han mga ger ra nga pa ngi ngin la bot nga igin la lan sar hi ni ha bug-os nga ka li bu tan (ti kang ha Viet nam tub ‐tub Afga nis tan).

Na su bay an ki nai ya, di rek syon ngan istruk tu ra han AFP ha in te res ngan pa ngi na hang lan han US. Usa ini nga huk bo nga gi n-ga ga mit han US agud puypuyon an un ga ra han ka taw han pa ra ha pag tal was ngan pa dig-u non an im per ya lis ta nga do ‐mi na syon han US ha na sud. Gin tu ‐tu kod nga gin pa pa hia ra han US an mga yu nit han AFP agud di rek ta nga ga mi ton ha "kontra-te ro ris mo"

syo so syal ngan mga pro yek to nga pan ka us wa gan. Hain an mga ser bi ‐syo nga kinahanglan gud han ka ‐taw han? Hain an mga pa tu big, dra ‐yer han hu may o mais, mo li nu han, ngan iba pa nga pro yek to nga pag ‐pu rul san han mil yun-mil yon nga pa ‐rag-u ma ngan mga mi nor iya? Mga ru ba nga pa ba lay an gin hu hu gay ni ‐ra ha mga pa rag-u ma nga kahuman "su mu ren der" karuyag nira pala-yason ha ira mga bar yo. Lib re nga te le bi syon an igin ha ha tag ha mga re si den te han Lia nga, Su ri gao. Usa o du ha kaad law nga pabilib nga me ‐di kal nga misyon, lib re nga pa nga ‐rot, pan bu ro han ngi pon ngan iba pa nga gi mik an gin hi hi mo han reak ‐syu nar yo nga gub yer no sam tang da ko ura-u ra an pag pa pa si ba ya hi ni ha pam pub li ko nga kalibgsugan ngan iba pa nga ser bi syo nga pan ‐ka taw han. Ka dam-an hi ni nga mga prog ra ma igin pa pa tu man han mga lo kal nga gub yer no ngan igin pa pai ‐la rum la ha kontrol han AFP.

Wa ray ilu syon an ma sa nga anak bal has, la bina ha ka bar yu han, ha mga igin da da ko han AFP. Ha ma ‐ta han ka taw han, wa ray nag bag-o ha mga tro pa han AFP. Hi ra pa gi ‐

ha pon an mga ar ma do nga ma ton nga nag ka kam po ha but nga han mga bar yo ngan nan ha had lok ha mga ta wo. An ira mga ba tal yon pa gi ha pon an nag su su doy-su doy ha mga ka bu ki ran ngan kaum han agud magbuhat han ope ra syon nga pag ‐ha wan ngan man ring gal ha pa ngi ‐na bu hi han mga si bil yan. An mga sun da lo pa gi ha pon an nag tu tu kod han su so nga mga de tatsment agud ban ta yan an dag ko nga mga pro ‐yek to nga pan-e ner hi ya, plan ta syon nga pan ko mer syal ngan mga kom ‐pan iya ha konstruk syo n. Hi ra an hi ‐nung dan kun kay ano nga pi ra nga ko mu ni dad an na ti wangwang du rot han dag ko nga ope ra syo n, ngan pa ‐mo mom ba ngan pangistra ping ti ‐kang ha kahanginan.

Dirudiretso nga gin pa pa da mo ni Du ter te an ta wohan ngan mga ar ‐mas han AFP ngan mga pa ra mi li tar hi ni agud mas pa nga pa hug ton an ger ra nga panmuypoy. Igin hi hi nam ‐bog ni ra an pag ka ka tu kod han 10 nga bag-o nga ba tal yon ngan usa nga bag-o nga di bi syo n, sugad liwat an sya han nga Bri ga de Com bat Team nga gin tu kod su bay ha pla no han US. Nag la lan sar li wat an mga

Bolyum L Ihap 20 | Oktubre 21, 2019

Igin-gagawas an Ang Bayan ha yinaknan nga Pilipino, Bisaya, Iloko,

Hiligaynon, Waray ngan Ingles. Nakarawat an Ang Bayan han

mga kontribusyon ha porma han mga artikulo ngan balita. Gin-aaghat

liwat an mga mambarasa nga magpaabot han mga suson ngan

rekomendasyon ha ikauuswag han aton mantalaan.

An Ang Bayan igin-gagawas duha kabeses kada bulanhan Komite Sentral han Partido Komunista ng Pilipinas

Gin-uunodEditoryal: Mapapara an mga ilusyon han AFP 1

20 nga sundalo, kaswalti ha opensiba han BHB 1

Butak ha militar ha likod han buwa nga balita 4

An nagtatanom, waray makaon 5

Ayuda, diri importasyon ngan pautang 5

Trabahador han Wyeth-Nestlé, nagpiket 5

Operasyon militar ngan mina ha Tampakan 6

Paghakin han karikuhan han mga Alcantara 7

Regalo ni Duterte ha mga magturutdo 8

Mga trabahador han NKTI, madinaugon 8

55 nga eskoylahan nga Lumad, ginpasadhan 8

Kabangis ha Leyte 8

Krisis ha transportasyon 9

Rojava, utro nga gin-atake han Turkey 10

Neoliberal nga palisiya, gin-aatuhan 11

Martsa kontra ha climate change 12

PIRIT NGA GINTATAGO HAN mga buwa nga ba li ta an gra be nga bu tak ngan de mo ra li sa syon ha sa kob han mi li tar ngan pu li ‐sya. Ha Ka li nga, Abra ngan Ifu ‐gao, buwa nga ba li ta an igin ta ‐ta hub han mga in si den te han pup si lay giu tan han mga sun da ‐lo ngan CAFGU, ngan han mga pu lis.

Had ton Agos to 15, du ha nga kaapi han CAFGU an na ma ‐tay ma ta pos ma ki pag pu si lay ha mga sun da lo han 24th IB ha sa ‐kob han ira kam po ha Sit yo Mong-ol, Ba ra ngay Ma gu yep ‐yep, Sal la pa dan, Abra. Gin-aa ‐ra ga wan nga su ra nga gol den ku hol an hi nung dan han in si ‐den te. Agud ta hu ban an ka pal ‐pa kan, nag man do an mga upi ‐syal han 24th IB nga mag hi mo han buwa nga ag way agud pa ‐gaw son nga gin-a ta ke hi ra han Ba gong Huk bong Ba yan (BHB).

Buwa nga bal ta gi ha pon an igin pa sa rang ni Col. Henry Do ‐yaoen han 503rd IBde ka hu man mag pu si lay an mga CAFGU ngan mga tro pa han 50th IB had ton Mar so 20 ha Ka li nga. Mag ka bu lag nga nag-oo pe ra ‐syon an du ha nga gru po ha tubtuban han mga ba ra ngay han Bua ya ngan Ma baca ha Bal ba lan hin mag ka eng kwentro. Usa nga sun da lo an na ma tay ha ag way. Agud isal bar an re pu ta ‐syo n, igin ba li ta han mi li tar nga nag kaa da han ag way giu tan han BHB ngan AFP, ngan may da pa daw na kum pis ka nga rip le.

Usa nga ele men to na man han CAFGU an gin pa tay han mga nag-oo pe ra syon nga mga sun da lo han 50th IB ha Ba ra ‐ngay Sak pil, Con ner, Apa yao. Nag-aa log had to han tu big ha ga was han ira kam po an nasering nga CAFGU hin pa but ‐han han mga sun da lo. Hadton Sept yembre 29 naman, du ha nga pu lis an gin pu sil han ira ka ‐pa re ho pu lis ha sa kob han kam ‐po han Re gio nal Mo bi le Force Bat ta li on ha Ba naue, Ifu gao.

Bu tak ha mi li tar ha lu yo han buwa nga ba li ta

"20 nga sundalo...," tikang ha paypay 1

Hadton Oktub re 17, gin pa but ‐han han usa nga yu nit han BHB- Quezon an mga nag pa pat rol ya nga mga tro pa han 85th IB ha Sit yo Ca ‐tu lin, Ba ra ngay Su ha, Ca ta nauan, Quezon. Di ri mamenos ha unom an pa tay ha rang go han mga sun da lo. Sam tang, usa an pa tay nga sun da lo ha ope ra syon nga is nayp nga igin ‐lan sar ha Ba ra ngay Abu-a bu, Mau ‐

ban hadton Oktub re 8. Ha Bu kid non, li ma nga sun da lo

an nai re port nga kas wal ti hin pa ‐but han han mga Pu la nga ma nga ra ‐way an nag-oo pe ra syon nga tro pa han 401st IBde ha Sit yo Ma han-aw, Ba ra ngay Bu lu nay, Impa sug-ong. Gin hi mo han BHB-Bu kid non an pag-a ta ke hadton Oktub re 19 dapit alas 10 han aga.

"Mapapara...," tikang ha paypay 2

ngan "kontra-in sur hen siya" su gad han 1st Light Reacti on Re gi ment, du ha nga Bri ga de Com bat Team ngan iba pa nga yu nit (Avia ti on Re ‐gi ment, Artil lery Re gi ment ngan iba pa) ngan pa ra su ma ro ha igin ba ba ‐lig ya hi ni nga daan nga mga sa rak ‐yan nga pan ka ha ngi nan ngan ar ti ‐le ri.

Pu tos han ku rap syo n, ano mali ‐ya ngan pi na kag ra be nga in ter nal nga sum pa ki ay an AFP. Gin ba ba hin-ba hin ini nga huk bo han mga nag ri ‐ri ba lay nga reak syu nar yo nga gru ‐po. Nag-aa ra ga way an mga he ne ral hi ni ha pon do, re kur so ngan pri bi le ‐hi yo agud su por ta han an ira hu ral ‐wa nga ki na bu hi ngan mga bi syo. Nag-uu na hay hi ra ha pag bu bur sa han pon do ha ta nan nga le bel han bu ruk ra sya – ti kang ha pon do pa ra ha pen syon han mga re ti ra do nga sun da lo tub tub ha pon do nga panswel do ha mga ele men to han CAFGU. Da bi, kun diri man ginpapa- mu mu nu an ni ra an pi na ka mag ba ‐ngis nga sin di ka to nga kri mi nal.

Wa ray su por ta han ka taw han Pi li pi no an AFP. La baw pa, gin ka ka ‐ngal san ini han mga ta wo. Hi la ba ngan ma pa it an eksper yen sya han ka taw han ha bru ta li dad hi ni. Di ri ni ra mahi nga nga lim tan an gra be nga pangabu so ila rum han dik ta du ‐ra nga US-Marcos ngan an mga pa ‐sis ta nga kri men ha nag la bay nga tu lo kade ka da. Ba tid hi ra kun ti ‐pau nan-o ginlalahusan na ni Du ter ‐te ini nga ka ba ngi san. An AFP, ngan wa ray na iba, an tinuod nga per so ‐na non gra ta ha mga bar yo ngan ko mu ni dad han mga pa rag-u ma ngan ka tu tu bo.

`Sam tang gin pa pa da ko han re ‐

hi men an AFP ngan gin bu bu hi an ni ‐ya ini nga mga yu nit ha ka bar yu han, mas nga na hi la ba an lis ta han han mga pag ta la pas hi ni ha mga ka tu ‐ngod han ka taw han. Mas da mo nga sun da lo, mas da mo nga kri men ngan abu so. Gin su sung-an ni ra an ka si na han ka taw han ngan igin du ‐du so hi ra nga mas hu got nga su mu ‐por ta ngan ma ki g bu li gay ha huk bo han katawhan. Pa da yon an ti nag ‐da mo nga pag-a pi han ma sa nga anak bal has ngan mga in te lektwal ha BHB tu ngod ha gra be nga pag la ‐nat, pa n-gi gi pit ngan pa na nar hug. Hi Du ter te ya na an nu me ro uno nga ta ga rek rut han BHB ha ka bar yu ‐han.

Dirudiretso nga gin pa pa hi lu ag ngan ginpapa dig-on han Par ti do an BHB ha bug-os nga na sud. Ha lu yo han dag ko ngan to do nga mga open si ba han AFP, pa da yon nga na ‐ka ka pag pur si ge an BHB ngan na ka ‐kagpre ser bar han ku sog. Di ri ini ma pe per di han kaa way tu ngod kay am kon hi ni an hi la rum ngan hi lu ag nga su por ta han ma sa ngan tu ngod kay ba tid ini ha pag ga mit han mga tak ti ka nga ginerilya.

Di ri mag-iiha, ma wa wa ra an mga hing yap nga ilu syon ni Du ter te ngan AFP. Sam tang nag-ii ha ngan nag ti ti kag ra be an ger ra han AFP kontra ha ka taw han, mas na ti ka hu ‐got an un ga ra han ka taw han Pi li pi ‐no nga ta pu son an pa sis ta nga bru ‐ta li dad ha re hi men Du ter te. Maa no man kagra be an pag puy poy han AFP, di ri ni ra ma pu pug ngan an pag bu tho han ka nga las han ka taw ‐han ngan an di ru di ret so nga pagpa ‐su long han ar ma do nga pa kig-a way ha bug-os nga na sud.

may. Ku lang hi ra han masobra P23,000 agud ma ka ba wi man la ha pu hu nan. Ki na hang lan pa nga umu ‐tang han pa rag-u ma ha aga ron may tu na o usu re ro agud ma ka la pay ha ma su nod nga ta nu man. Kahuman ma lu gi ha pag ta ta nom han hu may, naa tu bang hi ra ha hi ‐ta as nga pre syo han bu gas nga naa bot na ha P30-50 ka da ki lo. (Ha Albay, ka sa ga ran an ba hi nay ha ne to nga ki ta nga 40% an na hi nga ‐ngad to ha pa rag-u ma. An nga ta nan nga gas tos ha pro duk syon gin-aa ko han tag-i ya han tu na.)

Sigon ha tantiya han PKM, P13.80-14.50 an gin ki ki na hang lan pa ra ha pro duk syon han usa kaki lo han hu may ha Pi li pi nas. Mas hi ra yo ini itanding ha P7 ha Viet nam ngan P11 ha Thai land. Hi ni nga mga na ‐sud, nag-aa lu ta ga han sub sid yo an gub yer no pa ra ha pag ta ta nom han hu may.

Igin-iin sis ter han mga pa rag-u ‐ma an dag mit nga pag ba ba su ra ha RA 11203 ngan pag hi ta as han pre ‐syo han hu may. Kun di ri, gra be nga ka gu tom an hiaa gu man ni ra. Ya na pa la, gin ta tan ti ya nga di ri ma me ‐nos ha P60 bil yon an na gin pag ka ‐lu gi ni ra ti kang Ene ro-Agos to.

Ha pan mai ha an, an re bo lu syon ag rar yo an mag se se gu ro ha mi ni ‐mum nga mga be ne pi syo pa ra ha mga pa rag-u ma, tub tub nga ma ‐kab-ot an lib re nga pan ha tag han tu na pa ra ha ira. Ka bak yang han iba pa nga prog ra ma nga so syo -e ‐ko no mi ko, mas na gi gin ma pi nul sa ‐non an pro duk syon han mga pa ‐rag-u ma agud paus wa gon an ira kalibsugan ngan kau pa yan.

pu nan ng mga Mag bu bu lid (PKM)- Bicol, P8.50 na la an pre syo han pres ko nga hu may ha bung to han Po la ngui, nga usa ha mga na ngu ‐ngu na nga prod yu ser han hu may ha Albay. Hi ni nga pre syo, lu gi ura-u ra an pa rag-u ma nga na gas tos han di ri mamenos ha P51,130 pa ra ha usa kaek tar ya nga ta nu man han hu may. Kau pod hi ni nga kan ti dad an gas tos ha mga ma ter ya les (P8,100) ngan inad law nga pagtra ba ho (P43,030). Kun pak ya wan an pagtra ba ho, P48,210 an ki na hang lan han pa rag-u ma. Nga ta nan han ga ras tu hon gin pa pas-an ni ya.

Mahuman an tu lo kabu lan, aa ‐ni hon ha usa kaek tar ya nga hu ma ‐yan an 70 kasa ko han hu may, nga ka sa ga ran na tim bang han 50 kaki lo ka da sa ko. Ha pre syo nga P8.50 ka ‐da ki lo, na ki ta la han P29,750 an pa rag-u ma. Kun ig-ii ban an gas tos ha pro duk syo n, wa ray ma hi sa sa lin pa ra ha iya ngan lu gi hi ya han P21,380. Ma ka kau tang pa hi ya ha aga ron may tu na tu ngod kay ob li ga ‐do hi ya nga iba yad an 10% han iya ne to nga ki ta ko mo ple te ha tu na.

Utang liwat an gin-aa ni han mga pa rag-u ma han hu may ha Ca ‐ma ri nes Sur. Ha ka bug-u san nga gas tos ha pro duk syon nga ma hi hi mo nga uma bot han P49,590, na ki ta la hi ra han P26,250 pa ra ha 75 kasa ko ha pre syo nga P7 ka da ki lo han hu ‐

Ka ba lis ka ran na an kagutom gin-aa bat han mga pa mil ya nga pa ‐rag-u ma nga nag hi hi mo han prin si ‐pal nga pag ka on han ka taw han. Maa bot ha 70% hi ni nga sek tor na ‐hiuu pod ha pi na ka pob re. Pina ka ‐sam wak an kagutom ha Au to no mo ‐us Re gi on in Mus lim Min da nao kun diin maa bot ha 44% an nagugutom ba sar ha kon ser ba ti bo nga tanti ya han reak syunar yo nga gub yer no.

Ma yor nga hi nung dan han ka ‐gu tom ngan ka ku la ngan han pag ka ‐on ha ka bar yu han an ura-u ra kahimubo nga ki ta han mga pa rag-u ma nga wa ray ka lu ga ri ngon tu na ngan hi mu bo nga su hol han mga tra ba ha dor ha uma. Mas pa ini nga gin pa pag ra be han Re pub lic Act 11203 o ba la ud ha li be ra li sa syon han Bu gas (Rice Ta rifica ti on Law) nga nag pa pa tay ya na han mga pa ‐rag-u ma han hu may.

Ti kang han ig pa tu man ini nga ba la ud hadton Peb re ro, wa ray-pu ‐gong an pag hu rak han bu gas ti kang ha iba nga na sud. Gin ta tan ti ya nga maa bot ha 2.3 mil yon met ri ko to ne ‐la da (MT) an ig-iimport hi ni ng tuig, itanding ha 1.9 mil yon MT di da han 2018. An usa kato ne la da ka tug bang han 1,000 kaki lo.

Tu ngod hi ni, linuros an pre syo han hu may nga gin pa pa lit ha mga pa rag-u ma. Sigon ha pi ra nga pa ‐nga lis kay, ha abe reyds masobra ha 21% an iginluros han pre syo han hu may hadton Sept yembre itanding ha pa re ho nga pa na hon hadton 2018. Tu ngod hi ni, linuros an ki ta han mga pa rag-u ma nga nag ba ba ‐lig ya han uga nga hu may ti kang P29,100/ek tar ya ngad to ha P10,500/ek tar ya na la ha bug-os nga na sud. Mas da ko pa an lu gi han mga pa rag-u ma nga nag ba ba lig ya han "ma hu los" o wa ray pa ka bu lad nga hu may.

Lu gi nga mga um ha nan Ha da tos han Pam ban sang Ka ti ‐

Ser yo so an prob le ma han kagutom ha Pi li pi nas. Ini an igin-in sis ter han Welthu nger hilfe ngan Concerned Worldwi de hiu nong ha Glo bal Hu nger

Index (GHI) had ton 2019. An GHI nag-uu nod han tan tos han kagutom ngan mal nut ri syon ha mga na sud. Se ring gi ha pon han re port nga "na ka kaa lar ma" an pag ka ma ga sa han mga ba ta nga wa ray pa li ma katuig an edad, pa ngi lal-an han sam wak nga mal nut ri syo n.

An nag ta ta nom, wa ray ki na ka on

IGINPAGAWAS HADTON SEP-TYEMBRE 23 an ikau pat nga edi syon han Maik ling Kur so sa Li pu nan at Re bo lu syong Pi li pi no (MKLRP). An MKLRP ba ta kan nga kur so nga gin-impren ta han Par ti do pi naa gi han Pam ‐ban sang Ka ga wa ran sa Edu ka ‐syon (PAKED). Hini nga edi syon han MLKRP, igin du gang an sek ‐syon hiu nong ha re hi men Be ‐nig no Aqui no III. Gin pa simple li wat an dis ku syon ma hi tu ngod ha mga na hiu na nga re hi men kahuman ibag sak an re hi men Marcos.

Na na na wa gan an PAKED ha nga ta nan nga re bo lu syu nar yo nga pwer sa nga dugang pa nga pa ray ha kon an pag-aa ram han MKLRP ngan ga mi ton ini ko mo ar mas ha pag pu kaw, pag-or ga ‐ni sa ngan pag pa gi os ha ma sa ha ka bar yu han ngan ka syu da ‐ran.

Ma ku ku ha an kop ya han pi ‐na ka ur hi nga edi syon han MKLRP ha www.cpp.ph.

Ika-u pat nga edi syon han MKLRP, igin pa ga was

Se ring han un yon, ura-ura kaguti han igin ta tan yag nga du gang-nga-su hol nga igin da da ko han kompaniya nga na ki ta ini han P17 bil yon ka da tuig. La bot ha du gang nga be ne pi syo, demanda liwat han mga tra ba ha dor nga hi mu on nga re gu lar an 300 nga kontraktwal ha kompaniya ngan iba lik an mga tra ‐ba ha dor nga ili gal nga gin tang gal. Mul ti na syu nal nga kompaniya an Wyeth-Nestlé nga nag ma ma nu pak ‐tu ra han pag ka on ngan ga tas pa ra ha mga pu ya.

Gin kun de nar han WPPU an pag diri han ma neydsment nga hi ‐mu on nga re gu lar an mga tra ba ha ‐dor. Se ring pa ni ra, na ka su bay ini ha prog ra ma han kompaniya nga Factory 2020, nga tar get ma ka pag ‐ha kin han sobra pa nga tu bo ga mit an kontraktwa li sa syon ngan pag ‐puy poy ha na tu kod nga un yon ha

pab ri ka. Di da han Oktub re 16, nag wel ga

liwat an mga tra ba ha dor han Re ‐gent, usa nga kompaniya nga nag ‐hi hi mo han pag ka on. Gin tu kod han mga tra ba ha dor an ira pi ket ha mga pur ta han han kompaniya ha Ka la ‐wa an, Pa sig ngan Ti pas, Ta gu ig City.

Igin rek la mo han mga tra ba ha ‐dor an kontraktwa li sa syon ha kom ‐pani ya. Se ring ni ra, ma yori ya ha mga tra ba ha dor 20 katuig na nga nag se ser bi syo ha kompaniya kundi mga kontraktwal pa gi ha pon. Bag ‐sak li wat an ira swel do. Di ri li wat gin papa tu man han ma neydsment an gin kau ru sa han ha CBA ngan di ri gin ki ki la la an mga bag-o nga upi ‐syal han un yon. Du gang pa, gin ha ‐ha ras an mga upi syal han un yon ha tu yo nga had lu kon hi ra ngan bung ‐ka gon an ira un yon.

Nag pi ket an mga tra ba ha dor han Wyeth-Nestlé di da han Oktub re 14 ha atu ‐ba ngan han kompaniya ha Ca bu yao, La gu na. Dis ma ya do hi ra ha na gin re sul ‐ta han col lective bar gai ning ag ree ment (CBA) giu tan han ma neydsment ngan mga upi syal han Wyeth Phi lip pi nes Prog res sive Wor kers Uni on (WPPU).

Tra ba ha dor han Wyeth-Nestlé, nag pi ket

3,000 nga pa rag-u ma ha Abra nga mag-a lu ta ga han pon do an lo kal nga gub yer no ko mo ayu da ha mga bik ti ma han kat hu raw. Ha bun gto han Ma libcong, nainsister han mga pa rag-u ma nga ha ta gan hi ra 12 nga ku lig lig ga mit an pon do ti kang ha bu his ha ta ba ko ngan 50 nga ka ‐ban h bu gas ti kang na man ha pon ‐do nga pan ka la mi dad han mu ni sip ‐yo. Ha ut ro nga pag ti ti rok han mga ti nag la was han mga or ga ni sa syon han mga pa rag-u ma had ton Hun yo, igin-insister na man ni ra nga iha tag han mu ni sip yo an sub sid yo nga bu ‐gas ti kang ha P4.5 bil yon nga pon ‐do nga pan ka la mi dad hi ni. Usa an Abra ha mga pru bin sya nga gra be nga ginlasurbo han hu raw ha Cor ‐dil le ra. Gin ta tan ti ya nga maa bot ha 70,000-80,000 kaek tar ya an na ‐destro so nga mga um ha nan ha ka ‐pa ta gan ngan bub ki ron nga par te han pru bin sya.

Ha Met ro Ma ni la, nag ti kang an ser ye han mga pag gi os ha World Food Day hadton Oktub re 16. Nag ‐ka may-a da han pag gi os ha Ca ba na ‐tu an City ngan San Jo se City ha Central Luzon. Gin suk na han mga pa rag-u ma din hi hi Sen. Cynthia Vil lar nga prin si pal nga nagpasu-long han nasering nga ba la ud. Usa an pa mil ya Vil lar ha hadto pa nga nag pu pu los ha kumbersyon han mga ag ri kul tu ral nga tuna agud ga mi ton ha mga pro yek to nga pa ba lay.

Ha Bicol, gin tu kod han mga pa ‐rag-u ma an pan re hi yon nga sa nga han al yan sa nga Ban tay Bi gas. Nag ‐ka may da han pag gi os ha Legazpi

City, Albay. La bot ha pag pa pa hi ta ‐as han pre syo han hu may, pa na wa ‐gan gi ha pon han mga pa rag ta nom han lu bi nga di ri hi ra lim bu ngan ha tim ba ngan. Gin kundenar li wat ni ra an mi li ta ri sa syon ngan ka ba ngis han AFP ha mga ko mu ni dad ha ka ‐bar yu han.

Be ne pi syo ha pa kig-a way Nag re sul ta ha pag kab-ot han

mga be ne pi syo an wa ray hunong nga pa kigbisog han mga pa rag-u ma ha Cor dil le ra pa ra ha kaa nga yan nga ayu da ngan be ne pi syo ha na ka ‐la bay nga mga bu lan.

Hadton Ma yo, nain sis ter han

IGIN-INSISTER HAN MGA prog re si bo nga or ga ni sa syon han pa rag-u ma hi ni nga Oktub re nga da yon nga ihu nong han re hi men US-Du ter te an im por ta syon han bu gas ngan ta gan han gin ki ki na hang lan nga ayu da an mga pa rag-u ma han hu may. Igin pa pa na wa gan ni ra an pag ba ba su ra ha Ba la ud ha Li be ra li sa ‐syon han Bu gas o RA 11203 nga da ko nga pa bug-at pa ha mga pa rag-u ma. Se ring ni ra, wa ray ma gi gin pu los an mga ma ki na ngan pa nga nga lis kay kun pa tay na an mga pa rag-u ma ha ka hag na an.

Ayu da, di ri im por ta syon ngan pau tang

to ne la da nga mi ne ral nga re kur so kau pod an 13.5 mil yon to ne la da nga bron se ngan 15.8 mil yon nga ounce han bu la wan. Gin ta tan ti ya nga maa bot ha 375,000 kato ne la da nga bron se ngan 360,000 nga ounce nga bu la wan ka da tuig an poy de ma ku ha din hi ha sa kob han 17 ka tu ig.

Wa ray pu tas nga pag-a to An ut ro nga pag-aab re han mi ‐

na gin ta po han ma ku sog nga pag ti ‐pa han mga Lu mad ngan han ka ‐taw han han Sur Min da nao. Ha Kib ‐la wan, Davao del Sur, usa nga ma ‐ki na ha pag-u kad han MDC an gin su nog han mga B’la an ya na nga tuig. Ha igin lan sar nga po rum hiu ‐nong ha mi na hadton Set yembre 13 ha Nor te Da me of Mar bel Univer ‐sity ha Koronadal City, hu got nga gin ti pa han ni Bis hop Ce ri la Ca sicas han Dioce se of Mar bel an open-pit mi ning ngan na na wa gan hi ya nga ipa hu nong na an ope ra syon nga mi ‐na.

Maa ram an mga na ti pa ha mi na nga an pag ba lik han pro yek to ngan an nag pa pa da yon nga ba la ud mi li ‐tar ha Min da nao mag re re sul ta ha gra be pa nga pag ta la pas ha ka tu ‐ngod pan ta wo. Pres ko pa ha ira pa ‐num du man an ma sa ker ha pa mil ya nga Cap lon, pag pa tay kan Da tu Anting Fre ay ngan ha ak ti bis ta nga hi Boy Bil la nes. Ta nan nga nasering nga mga bik ti ma gin pa tay han reak syu nar yo nga es ta do tu ngod ha ira pag ti pa ha pag mi mi na ha Tam ‐pa kan.

Ti kang Oktub re 2018, uma bot na ha 12 nga ope ra syon mi li tar an nai lan sar han AFP ha lu gar. Tu lo hi ‐ni ba tal yon-nga-ka da ku on nga ope ‐ra syo n, pi to nga bri ga da-nga-ka da ‐ku on ngan du ha nga di bi syo n-nga ka da ku on nga nag ti kang ti kang pa han Hun yo. Gin du ga ngan li wat han du ha an hadto anay nga na kap wes ‐to nga 54 nga de tatsment nga na ka ‐pa li bot ha lu gar.

Igin du ngan ha mga ope ra syon mi li tar an susrunod nga pag sa kob han mga hi ga mit ngan ma ki nar ya nga pan mi na ha lu gar. Had ton Nob ‐yembre 2018, gin ti ka ngan na han Major Dril ling Cor po ra ti on (MDC), usa nga Austra lya no nga kontrak ‐tor, an pag-uu kab hi ni ha lu gar.

Ma pan hi bang nga mi na Igin du ngan gi ha pon ha mga

ope ra syon mi li tar ha lu gar an mga ma ni ob ra han kompaniya agud tangga lon an na hi bi bi lin nga li gal nga mga ulang ha mga ope ra syon hi ni. Gin rek la si pi kar liwat han De ‐partment of Envi ron ment and Na tu ‐ral Re so urces, De partment of Agra ‐ri an Reform, ngan lo kal nga gub yer ‐no han Tam pa kan nga pa bor ha mi ‐na an mga tu na nga nai pan ha tag na ila rum han mga Cer tifica te of Ancestral Do ma in Tit le ngan Cer ‐tifica te of Land Ownership Award. Nag re sul ta ini han ka sa mu kan giu ‐tan han mga Lu mad ngan dapon nga pa rag-u ma. Nagsalawad li wat an kompaniya han mi na han pe ti syon agud sun don an mga pro bi syon han Mi ning Act of 1995 im bes nga an Local Envi ron ment Co de han South

Co ta ba to nga nag di di ri ha open-pit mi ning.

Hadton 2014, na pa hu nong an ope ra syon han mi na tu ngod ha waray-wantas nga ar ma do nga pag-a to han ka taw han. Na pa at ras gi ha ‐pon han ha lua gan nga kam pan ya nga kontra-mi na an mul ti na syu nal nga Xstra ta hadton 2016. Nag pa ga ‐was li wat han re so lu syon an lo kal nga gub yer no ha pa re ho nga tuig nga nag di di ri ha open-pit mi ning. Sugadpaman, ut ro nga gin tu gu tan han re hi men US-Du ter te an ope ra ‐syon ha mi na kahuman ipa sa an pro yek to ha kompaniya han mga bur ges-kumpra dor su gad kan da Henry Sy,Jr. (SM Investment Corp)., David Con sunji (SODACO), Ma nu el Pa ngi li nan (Phi lex), To mas Alcan ta ra (SMI/ Alsons Invest-ment), ngan Lucio Tan, Jr. (MRC Alli ed).

Ha pre sen te nag-oo pe reyt na ha lu gar an IndoPhil, mul ti na syu nnal nga kompaniya nga Austra li an, an pi na ka da ko nga kompaniya han mi ‐na ha Tam pa kan nga gin tu kod han hadto anay nga mga ma ned yer han Wes tern Mi ning Cor po ra ti on (WMC). Pa na nag-i ya hi ni an 40% han Sa gi ta ri us Mi nes Inc. Kau pod ha mga na ngu ngu na nga ka so syo han IndoPhil an San Mi gu el Cor po ‐ra ti on ngan Alcan ta ra Gro up.

An Tam pa kan Gold-Cop per Project nag ka kan ti dad han $5.9 bil ‐yon ha ka bug-usan. An Tam pa kan an may pi na ka da ko nga re ser ba han bu la wan ngan bron se ha Sout he ast Asia. Si gon ha re port han Xtra ta-SMI, ma hiaa gi an din hi an 2.4 bil yon

Utro nga natika pin tas ya na nga tuig an wa ray wan ‐tas nga kam pan ya mi li tar ha mga tubtuban han

mga prubin sya han South Co ta ba to, Davao del Sur, Sul tan Ku da rat ngan North Co ta ba to. Nag lan sar han ope ra syon du mog ha nasering nga lu gar an mga pa sis ‐ta nga pwer sa han 39th IB, 27th IB, ngan 73rd IB ila ‐rum han 1002nd IBde han AFP, ngan an Special Acti on Force ngan Re gio nal Pub lic Safety Bat ta li on han Phi lip ‐pi ne Na tio nal Po lice han Re gi on 11 ngan 12 agud ta gan da lan an ut ro nga pag-o pe reyt han Tam pa kan Cop per-Gold Project.

Mi li tar ngan mi na, kam bal de lub yo ha Tam pa kan

Gin ha ta gan gi ha pon ni Marcos an Alsons Tim ber Licen se Agree ‐ment (TLA) pa ra ha yu kut-yu kot kaek tar ya nga kon se syon ha pag tot ‐ro so ha Davao del Nor te. An nasering nga kompaniya nag-eeksport han mga pro duk to nga ka ‐hoy ha Chi na, US ngan pi ra nga na ‐sud ha Eu ro pa. Hin ma pa tal sik an dik ta dor had ton 1986 ngan na ka ‐ling kod ha po der hi Cory Aqui no, na gin maimplu wen sya nga membro han ga bi ne te hi ni an hi pag ni Con ‐ra do Alcan ta ra nga hi Paul Do mi ‐nguez.

Na par so an TLA han Alsons di da han 1989 pe ro gin bal yu an la ini han bag-o nga kontra ta ila rum han prog ra ma nga Integ ra ted Fo rest Ma na ge ment Agree ment (IFMA) ni Aqui no. Gin ha ta gan an kompaniya han porlomenos 45,000 kaek tar ya nga nalupgop ha haros bug-os nga Ta lai ngod ngan nalupgop ha 19,000 kaek tar ya nga ansestral nga tuna han mga Ata-Ma no bo an pa nga nga ‐gaw han Alsons ha ira ka tu na an.

Ga mit an ka tin nga IFMA, nag ‐pa hilu ag pa an Alsons ha pag mi mi na ngan ag ri bis nes ka hu man ma ka ku ha han P350-mil yon nga pau tang ti ‐kang ha Asi an Deve lop ment Bank.

Na mu hu nan liwat an mga Alcan ta ra ha Aquacul tu re had ton de ka da 1980. An Alsons Aquacul tu ‐re Cor po ra ti on an pinakadako nga ekspor ter han pres ko nga ba ngus ngan mga pro duk to nga ban gus ha na sud ya na. Ini nga mga pro duk to igin de de li ber ha US, Ca na da, Austra lia, UK, Ja pan, Si nga po re, Hong kong ngan Micro ne sia.

Ma dag mit liwat an pagpapa hi ‐lu ag han Alcan ta ra Gro up ha mga ne go syo hi ni ha ener hi ya ngan kur ‐yen te ila rum han Electric Po wer Industry Reform Act han gub yer no. May da hi ni ya na pi to nga plan ta nga pan-e ner hi ya ha magkalain-lain nga lu gar han na sud nga gin pa pa da la ‐gan han mga sub sid yar yo hi ni.

Ki la lado nga ne go sya nte ha Davao an pa mil ya Alcan ta ra ngan suok nga sang kay ngan ta ga su por ta ni Rod ri go Du ter te. An pre si den te han Alcan ta ra Gro up nga hi To mas Alcan ta ra ha pre sen te ika-33 nga pi na ka ri ko nga Pi li pi no. Gin ta tan ti ‐ya nga maa bot ha $300 mil yon an iya ka bug-u san nga ka ri ku han.

Uma bot an pa mil ya Alcan ta ra ha Min da nao di da han de ka da 1950. Pi naa gi han prog ra ma nga re settle ment han gub yer no, gin lu ‐pot han ira amay nga hi Con ra do an mga ka tu na an ngan kon se syon ha pag tot ro so ha Sa nga ni (da ti nga par te han South Co ta ba to) ngan Ge ne ral San tos (da ti nga distri to han Bua yan ngan Da dia ngas). Mas humiluag an ira prop ye dad han lu ‐pu ton ni ra an mga tu na nga su lun ‐da non han mga Mo ro ngan B’la an. Nada mo liwat an ira ne go syo han aga won ni Con ra do an usa nga rantso ha Ala bel ngan kompaniya han pag tot ro so ha Davao del Nor ‐te.

Ma dag mit nga du ma ko an ka ri ‐

ku han ni Alcan ta ra ngan nag ka ma ‐y da han mga prop ye dad ha Davao ngan iba pa nga mga lu gar ha Min ‐da nao. Tuig 1962, gin tu kod han pa ‐mil ya an Alsons Deve lop ment and Investment Cor po ra ti on, ngan pi ‐na ka sya han nga deve lo per han real es ta te ha Davao City.

Tig da nga hu milu ag an pan lu lu ‐pot ni Alcan ta ra han tu ku ron ni ya an Ili gan Ce ment Cor po ra ti on di da han 1968. Nag pu los hi ya ha mga ma ki nar ya nga pan ma nu pak tu ra han se men to ti kang ha Ja pan nga ka par te han ka ba ray dan han na sud ha mga na hi bang han World War 2.

Na gin suok nga sang kay ngan kro ni han dik ta dor nga hi Marcos an pa mil ya Alcan ta ra. Ha pro tek syon han Ma la kan yang, mas pa nga hu ‐mi lu ag an Ili gan Ce ment had ton de ‐ka da 1980 ha lu yo han kri sis ngan hu got nga kom pe ti syon han mga kum pan ya ha se men to. An da ti nga Ili gan Ce ment na gin Alsons Ce ment Cor po ra ti on ngan pre sen te nga ka ‐so syo ni Ra mon Ang ha Holcim Phi ‐lip pi nes.

Da ko an pu hu nan han pa mil ya Alcan ta ra ha kontro ber syal nga Tam pa kan Cop per-Gold Project. Usa la ini ha mga ne go syo han Alsons Con so li da ted

Re so urces Incor po ra ted (ACR o Alcan ta ra Gro up), usa nga hi gan te nga kom ‐pani ya nga may magkalain-lain nga sa nga han ne go syo nga na ka ba se ha Min ‐da nao. Kontro la do li wat han Alcan ta ra Gro up an da ko nga sa pi ha Austra li an nga kompaniya nga IndoPhil Re so urces NL. Kau pod ha iba pa nga mga ne go ‐syo ni ra amo an Aquacul tu re, ag ri kul tu ra, konstruk syo n, ener hi ya ngan pag ‐tot ro so.

Tiu nan-o nag ha ha kin han kari ku han an mga Alcan ta ra?

Ospi tal nga nag-ees pe sya li sa ha pag tam bal han mga sa kit ha ba to an NKTI. Bi san kontro la do ini han es ta do, hig ta as an ba ray dan din hi tu ngod kay kor po ra ti sa do an pag ‐pa pa da la gan hi ni ngan an or yen ta ‐syon hi ni ku mi ta. Kaa pi han Alli ‐ance of Health Wor kers an aso sa ‐syon han mga emple ya do hi ni (NKTI Emplo ye es Associa ti on).

Nain sis ter han mga tra ba ha dor an pag ha tag ha ira han mga be ne ‐pi syo su gad han du gang nga pon ‐dong pa lu wa gan (P5,000 ka da tra ‐ba ha dor), lib re nga pag ka on, lib re nga os pi ta li sa syon pa ra ha pag pa ‐pao pe ra ngan iba pa me di kal nga be ne pi syo, ngan du gang nga pon do pa ra ha mga mag re re ti ro.

GIN-ANUNSYO HADTON OKTUBRE 11 han aso sa syon han mga tra ba ha dor ha pan la was ha Na tio nal Kid ney and Transplant Insti tu te (NKTI) an ira mga ka ‐dau gan ha ira col lective ne go tia ting ag ree ment (CNA) ha ma neydsment han os pi tal.

USA NGA KAAPI HAN Na tio ‐nal Uni on of Jour na list of the Phi ‐lip pi nes an gin pu sil ngan na ma tay han gin du du da han nga mga ahen te han es ta do hadton Oktub ‐re 16 ha MacArthur, Ley te. Gin ki ‐la la an bik ti ma nga hi Mau re en Jap zon, ma nu nu rat han Bu lat lat ngan upi syal han Comelec ha nasering nga bung to. Ki la lado hi ‐ya ha mga ar ti ku lo nga nag pa ‐sam wak han mga ka so han ekstra hu di syal nga pan ma tay nga gi nka da da bi han han AFP ha Eas ‐tern Vi sa yas ila rum ni Jovi to Pal ‐pa ran.

Ha pa re ho nga ad law, gin pu ‐sil ngan na ma tay li wat ha parehas nga bung to hi Re nee Su ‐pe ri or, kon se hal ha Ba ra ngay Li ‐bu ngao, Ca na nga.

Kabangis ha Ley te

Mga tra ba ha dor ha NKTI, nag da ug

GINKUNDENAR HAN SAVE Our Scho ols (SOS) Net work ngan mga es tud yan te ngan mag tu rut ‐do han Sa lug po ngan Ta Ta nu Igka no gon Com mu nity Lear ning Cen ter, Inc. an de si syon han De ‐partment of Educa ti on (DepEd)- Re gi on 11 nga ipaserra an 55 ha ira mga eskoylahan ha Davao. Gin-in sis ter han SOS nga wa ray ba sa ra nan an mga aku sa syon ni Her mo ge nes Espe ron, ika du ha nga sek re tar yo han Na tio nal Task Force to End Local Com mu nist Arned Conflict, nga gi n-ga ga mit kuno an mga eskoylahan pa ra ha rek rut ment han BHB.

Ha ira pro tes ta had ton Oktub re 11 ha Free dom Park, Davao City, gin ta wag ni ra nga "ti nu yaw" an gin bug-os nga fact-fin ding team han DepEd tu ngod kay waray man la ini bu mi si ta ha mga eskoylahan.

An Sa lug po ngan gin tu kod han mga li der-Ta lai ngod Ma no bo hadton 2003 ngan igin pa re histro ha DepEd had ton 2007. Nag ha ‐ha tag ini han lib re nga edu ka syon ha mga Lu mad ngan na bu lig ha pag de pen sa han ira ansestral nga tu na ha ka bu ki ran han Pan ta ron.

55 nga eskoy la han han Lu mad gin pa sad han

Ha Bu kid non, gin pu sil han mga ahen te han re hi men atu ba ngan han iya mga es tud yan te hi Zhay dee Ca ‐ba ne lez ngan iya asawa nga hi Ra ‐mil had ton aga han Oktub re 15 ha Da lit Ele men tary Scho ol ha Ba ra ‐ngay Lu ba yan, Va lencia. Na ‐hiaguman hi Ca ba ne lez han mga sa ‐mad ha dug han ngan tiil ngan kri ti ‐kal an kon di syo n. Na ka lib re na man an iya asa wa ngan iya mga es tud ‐yan te.

Pa re ho nga kaa pi an mag-a sa wa nga Ca ba ne lez han Alli ance of Con-cerned Teachers (ACT), orga ni sa ‐syon han mga mag tu rut do. Had to pa han na ka la bay nga tu ig ma li syo ‐so nga igin da da bi han Armed Forces of the Phi lip pi nes (AFP) ha ar ma do nga re bo lu syunar yo nga ka giu san an gru po tu ngod ha pag-a to hi ni pa ra ha ka tu ngod ha ka du ga ngan nga swel do ngan be ne pi syo.

Had ton Oktub re 10, ili gal nga gin-a res to han mga ele men to han 402nd IBde ngan pu li sya an du ha nga mag tu rut do nga kaa pi han Ru ‐ral Mis sio na ri es of the Phi lip pi nes (RMP) ha ba ra ngay Li ma ha, Bu tu an City. Ginikla la an mga bik ti ma nga hi ra Me lis sa Co mi so na nga nga si wa

han prog ra ma han RMP ha li te ra si ‐ya ngan nu me ra si ya pa ra ha mga Lu mad, ngan hi No re Tor re go sa, bo ‐lun ter nga mag tu rut do. Gin-a ku sa ‐ran an du ha nga mga kaa pi han BHB ngan gin pa sa ka han han hi ni mu-hi ‐mo nga ka so nga il le gal pos ses si on of fi re arms and explo sives.

Ha Sul tan Ku da rat, gin-a res to han mga ele men to han 37th IB ngan pu li sya hi Gi na Cia no, bo lun tir nga mag tu rut do han Cen ter for Lu mad Advocacy Net wor king Services ha Sa ngay Vil la ge, Ca la man sig hadton Oktub re 14. Gin-a ku sa ran hi ya nga upi syal han BHB nga ku no in ika tu lo ha "pi na ka gin bi bi ling" nga kri mi nal ha pru bin sya. Ginsalawdan hi ya han pa tung-pa tong nga hinimu-himo nga ka so han pag pa tay ngan pag-a ‐ten tar nga pag pa tay. Ha pa re ho nga ad law, gin-a res to han mga ahen te ha pa nik tik han AFP hi Dig na Ma teo, koor di ney tor han ACT ha Bu lacan, atu ba ngan han Our Lady of Fa ti ma Pa rish ha Ma ri lao, Bu lacan. Usa kase ma na an tes hi ni, igin re port ni Ma teo nga gin sun dan hi ya han na ‐ka mo tor sik lo nga ka la la kin-an ka ‐hu man ma ngam pan ya pa ra ha usa nga un yon han ACT-Central Luzon.

Ha bu lan han mga mag tu rut do, ka ba ngis an igin re re ga lo han re hi men US- Du ter te ha mga mag tu rut do ngan ira mga es tud yan te. Du ha nga mag tu ‐

rut do an gin-a ten ta ran nga pa ta yon sam tang upat an ili gal nga gin-a res to.

Re ga lo nga ka ba ngis ha mga mag tu rut do

"Transportasyon...," sundan ha paypay 10

mit ini nga na sa sa gad, ngan ha kaur hi an na ngi ngi na hang lan han du gang nga imprastruk tu ra nga di ri nag-ii ha na sa sa gad gi ha pon an ka ‐pa si dad.

Ha pag ti kang, iginplas tar an mga flyover ha EDSA. Gin sun dan ini han pag tu tu kod han MRT ha ka hi ‐lab-an han EDSA ngan ha LRT2 ha ka hi lab-an han Au ro ra Bou levard. Ya na, wa la tuo an igin du du so nga mga pro yek to su gad han sub way (sis te ma han tren ha ila rum han tu ‐na), skyway (hig la ba ngan hig la pad nga flyover) ngan walkway ha EDSA, ngan usa nga hay wey ha pa li bot han Met ro Ma ni la.

An nga kontra ta dinhi igin ha tag ha mga ginpapaburan nga kompra ‐dor-bur ges han re hi men. Ini nga ta ‐nan, kau pod na an mga sis te ma han tren ti kad to ha Bu lacan ngan Cavi ‐te, pu ros mga pro yek to nga hu rak an ku rap syo n, na ka hi got ha mag ‐bug-at nga pau tang ngan an prin si ‐pal nga tu yo ku mi ta. Ma hi hi mo hi ni nga pa hi lua gon an da loy han tra pik ha ha li pot nga pa na hon, pe ro di ri mag-ii ha, labaw la hi ni nga pa gag ‐ra bi hon an pag si sik si kay han Met ro Ma ni la.

Ha pag da ug han na syu nal-de ‐mok ra ti ko nga re bo lu syo n, ma pag ‐de si syon nga re sol ba hon han de ‐mok ra ti ko nga gub yer no han ka taw ‐han an prob le ma han pag ka du not ngan sobra nga sik si kan ha mga syu dad. Mag ka ka may a da han pla no

Atu ba ngan hi ni, igin pi pi rit pa han re hi men Du ter te nga wa ray na ‐hi ta ta bo nga kri sis ha transpor ta ‐syo n. Gin pa pa ga was hi ni nga wa ray i ni ba ra tu non, ngan igin ba ba sol an gra be nga tra pik ha nag la bay nga mga re hi men.

Gin sung-an hi ni an ka nga las han ka taw han, la bi pa nga gin ba li ta an pag pa lit ni Du ter te han ma ra ha ‐lon nga edro pa ra ha per so nal ni ya nga ga mit ngan han mga upi syal han AFP. Klaro an pa ngi na hang lan pa ra ha mas maupay nga sis te ma ha transpor ta syon la bina pa ra ha or di nar yo nga mga tra ba ha dor ngan emple ya do nga ad law-ad law nga na pe per wi syo din hi.

Ma ka ta du ngan an pag-in sis ter nga mag bi ling an re hi men han mga dag mit nga mga so lu syon ngan un ‐da ngon an mga kontra-ka taw han nga pi tad nga labaw la nga nag pa ‐pa ku ri ha mga pa sa he ro. Sam tang tukma an pag-in sis ter pa ra ha dag ‐mit nga mga so lu syo n, ki na hang lan masabtan nga an kri sis ha trans-por ta syo n, ha pi na ka ba ta kan nga le bel hi ni, rep lek syon han du not nga sis te ma nga pan ka ti ling ban ngan pan-e ko no mi ya, ngan ini hul-os la nga ma re re sol bar kun ma hi ta ta bo an ra di kal nga pag ba bag-o han pan ka ti ling ban pi naa gi han re bo lu ‐syu nar yo nga pa kig-a way.

Du not ngan na tu tu naw an Met ro Ma ni la

Di ri la tra pik an prob le ma han mga re si den te han Me ro Ma ni la kun di sugad liwat an ba ha, ka wa ray han ba lay, tu big, maupay nga sis te ‐ma han mga ka nal ngan ko lek syon han ba su ra. Nag su su ru ot, ma hu ‐gaw an ha ngin ngan ha ros di ri na ma ka gin ha wa an mga re si den te hi ‐ni, la bina ha mga ko mu ni dad han kab las nga nag ko kom po ner ha syu ‐dad. Ha ya na, 13-15 mil yon an po ‐pu la syon han na syu nal nga ka pi tal. Gin ki ki la la na an May ni la ko mo pi ‐na ka ma su ok nga syu dad ha bug-os nga ka li bu tan.

Re sul ta ini nga ka mu ta ‐ngan han ma sa mok ngan wa ray maupay nga pla no ha pag tu tu kod han mga mall, re si den sya, pa ba lay ngan iba pa nga real es ta te han dag ko nga kumpra dor-bur ges igin du so han is pe ku ‐la syon ha real es ta te. Re sul ‐ta li wat ini han pi ni li nga pag ha ha tag han hin-o man nga na ka ling kod ha es ta do-po der ha ira ginpapaboran nga kompra dor han pi na ka ‐dag ko nga kontra ta ha kal sa da, tu ‐lay ngan iba pa. Du gang pa din hi an hi lua gan nga pri ba ti sa syon han mga ser bi syo nga pan ka ti ling ban nga n ag ta tam bak han US ngan Ja ‐pan han sobra nga mga kot se ngan sa rak yan. Wa ray pag pap la no ha na syu nal nga lebel agud du ngan ngan balanse nga ma pa us wag an mga in dustri ya ngan ag ri kul tu ra ngan seguruhon an kompre hn si bo nga pag ray hak han eko no mi ya.

Da ko nga ihap han mga ta ga pru bin sya an na si ngad to ha na syu ‐nal nga ka pi tolyo tu ngod ha hi ta as nga dis ba lan se giu tan han mga syu ‐dad ngan ka bar yu han. Ha ya na, na ‐ka sentro la ha Met ro Ma ni la ngan ha ka hi ri pig hi ni nga mga pru bin sya an bul to han pag ma ma nu pak tu ra ngan ko mer syo. Aa da li wat hi ni nga mga lu gar an bul to han mga tra ba ‐ho.

Gin pa pa hi mul san han dag ko nga ne go syo an ura-ura kadamo nga wa ray tra ba ho ha Met ro Ma ni la agud pa hi mub-on ngan iray sang an inad law nga swel do han mga tra ba ‐ha dor. Ini an hi nung dan kun kay ano nga ha mai ha na nga pa na hon, wa ray gin hi hi mo an mag ka su ru nod nga re hi men ha prob le ma han sobra nga po pu la syon ha Met ro Ma ni la ngan ka bak yang hi ni nga mga prob ‐le ma.

Ha na ka la bay nga 30 katuig, ba ra-ba ra nga pag la la tag han mga imprastruk tu ra an na gin solu syon ha tra pik ha Met ro Ma ni la. Ma dag ‐

Hadton na ka la bay nga se ma na, nag la rab an ka si na han mga re si den te han Met ro Ma ni la kahuman du ru ngan nga pu mal ya an tu lo nga sis te ma

han tren nga ginsasakyan han mil yun-mil yon nga ka taw han. Dumu gang ini ha ura-ura kagrabe na nga tra pik ha ma yor nga mga kal sa da ha na syu nal nga kapitolyo.

Kri sis ha transpor ta syo n, du not nga eko no mi ya

"Northeastern...," sundan ha paypay 11

Ame ri ka no ha Rojava. Sugadpa man, an un god nga estra te hi ko nga tu yo han US amo an pa bag sa kon an gub ‐yer no nga Assad ha Syria.

Igin dek la ra nga "na per di" na an ISIS di da han 2017, kahuman pul bu son han Rus sia an mga ba se han te ro ris ta nga gru po ha Iraq ngan Syria. Tu ngod hi ni, na wa ra ‐yan han ka ta du ngan an pre sen sya han US ha Rojava. Pag-a bot han Di ‐sye mbre 2018, gin-a nun syo ni Trump nga ig-aat ras an 1,000 nga tro pa hi ni ha Rojava, nga igin ko ‐kon si de ra han iba nga pag ka ra wat han pag ka per di ha tu yo hi ni nga sa ‐ku pon an Syria. Hi ni nga Oktub re 6, diretso na nga igin-at ras an na hi bi ‐bi lin nga mga tro pa ha er ya, ka hu ‐man ma ki pag sa bot kan Erdo gan. Pi ‐ra ka ad law ka hu man hi ni, gin sa la ‐kay han Tur key an Rojava.

Na gin ma pin tas ngan hiluag an pagkundenar ha kunohay pag-a ‐ban do na ni Trump ha "al ya do" hi ni nga Kurd. Tu ngod hi ni, kunohay nag pa taw han sang k syon ha eko no ‐mi ya an US ha Tur key. Pe ro da yon li wat ini nga gin ba wi ni Trump ka ‐bal yo han pag-a bu yon han Tur key ha 120-o ras nga ukoy-bub to. Gi n-gaga mit han Tur ke y i ni nga hi ga yon agud paat ra son an mga Kurd ha ma dig-on nga ba se hi ni ha tub tu ban han du ha nga na sud.

Ha su mu nod nga mga ad law, lu man daw an pa ki ki g sa bot han US ha Tur key ngan Rus sia, ngan han Rus sia ngan Syria ka sum pay ha ba ‐hi nay nira ha mga te ri tor yo han Kurd. Gu ma was nga uma bu yon an

Tar get han open si ba an Syri an De mocra tic Forces (SDF) an ar ma do nga nag se ser be nga pwer sa pan se ‐gu ri dad han Rojava. Prin si pal ini nga gin ko kom po ner han Peop le’s Pro tecti on Unit (ki la lado ko mo YPG) nga ar ma do nga pwer sa nga pan de ‐pen sa-ha-ka lu ga ri ngon han mga Kurd. Gin tu kod han mga Kurd an nag lu lu ga ring nga gub yer no han Rojava di da han 2012 ko mo ba se nga te ri tor yo han ira pa kig-a way agud tu ku ron an es ta do nga Kur dis ‐tan ha mga re hi yon han tub tu ban han Tur key, Syria, Iran ngan Iraq kun diin Kurd an ma yori ya han mga re si den te.

Pag ra ra son han Tur key, "te ro ‐ris ta" an SDF tu ngod kay al ya do daw ini han Kur dis tan Wor kers’ Party o PKK. Mai ha na nga na ki kig-a way pa ra ha pag tu tu kod han es ta ‐do nga Kur dis tan an PKK.

Pla no ni Erdo gan nga ipa hi mu ‐tang ha mga bung to han Rojava an 3.6 mil yon nga nag-ebakwet nga Syri an nga ha pre sen te nau koy ha Tur key. Ka par te an ini nga mga nag-ebakwet ha mil yun-mil yon nga Syri an nga na pa la yas ha na sud re ‐sul ta han li ma katuig nga ger ra nga gin hi mo ngan gin sul su lan han US. Agud ma hi mo ini, ki na hang lan pa la ‐

ya son, kun di man li pu lon ni Erdo gan an mga Kurd ha Rojava agud maa ‐gaw an ira mga te ri tor yo. Ka bak ‐yang han Tur key ha pa nga nga ta ke an Free Syri an Army, usa nga mi li ‐sya nga gin tu kod, gin-ar ma san ngan gin po pon do han han US kontra ha na ling kod nga pre si den te han Syria nga hi Bas har Al-Assad. Sigon kan Erdo gan, kontro la do na han Tur key an maa bot ha 1,220 ki lo ‐met ro-kwad ra do nga er ya ha nasering nga te ri tor yo.

Re la ti bo nga mas ma lu ya an ku ‐sog-ar mas ngan mas gu ti an ihap han tro pa han ka taw han nga Kurd kum pa ra ha Tur key.

Na ki pag sa bot di pa la mai ha an SDF ha gub yer no ni Assad agud kontra hon an ata ke han Tur key. Da ti nga kaa way han SDF ini nga gub yer no tu ngod ha mga pag sa la ‐kay ha te ri tor yo nga Rojava ti kang had ton 2012. Di da han Oktub re 14, nag ti kang na nga mag dep loy an Syria ngan mga al ya do hi ni nga Rus sia han mga tro pa ha re hi yon.

Pa la bas han US Tuig 2015, nag ka sara bot an US

ngan mga Kurd ha nga ran han pag-a to ha ISIS. Hi ni nga ka sara bu tan, nag pa kat han 1,000 nga tro pa nga

Utro nga nag la rab an ma pin tas nga ar ma do nga ag way ha nor te-si ra ngan han Syria (gin ban sa gan nga Rojava) hin sa la ka yon ini han mga ar ma do

nga pwer sa han Tur key had ton Oktub re 9. Ha nga ran han "Ope ra ti on Peace Spring," usa nga kam pan ya nga kontra-te ro ris mo kuno, wa ray wan tas nga gin bom ba han han Tur key an mga bung to ha tub tu ban hi ni ngan han Syria nga gin-aad mi nistrar han Kur dish De mocra tic Uni on Party (PYD). Nag re sul ta ini han piniritay nga pag-ebakwet han 300,000 nga re si den te nga Kurd.

Northe as tern Syria, ut ro nga gin sa la kay han Tur key

agud kab-u ton an ba lan sya do nga pag-us wag han in dustri ya ngan ag ‐ri kul tu ra. Mag ka ka may-a da han prog ra ma pa ra ha tra ba ho ha nga ‐ta nan nga par te han na sud agud ag ha ton an mga re si den te han mga syu dad nga bu ma lik ha mga pru bin ‐sya. Ipap las tar an mga pab ri ka agud sa lu hon an sobra nga ku sog-pagtra ba ho han ka bar yu han. Pa hi ‐hi tas-on an swel do han mga tra ba ‐

ha dor ngan ki ta han mga pa rag-u ‐ma.

Ilarum gud la han de mok ra ti ko nga gub yer no han ka taw han ngan sentra li sa do nga pag pap la no ma ka ‐kab-ot an ba lan sya do nga pag-us ‐wag ha eko no mi ya, ngan du rot hi ni, an mas maa yos nga distri bu syon han po pu la syon ha bug-os nga bna ‐sud. Ha ha ta gan han pag ta gad han de mok ra ti ko nga gub yer no an pag ‐

la tag han mga pan ma sa nga transpor ta syo n, ngaduha pa ra ha hig la ba ngan hag li pot nga bi ya he. Pi naa gi la hi ni ma rere sol bar an prob le ma han pag si sik si kay ha Met ‐ro Ma ni la ngan iba pa nga syu dad, ngan ha su gad ma re re sol ba an gra ‐be nga tra pik ngan iba pa nga prob ‐le ma han pag ka du not han mga syu ‐dad.

"Transportasyon...," tikang ha paypay 9

"Northeastern...," tikang ha paypay 10

mga Ecua dor nga tu min dog ha ka lu ‐ga ri ngon hini nga tiil ngan ga pu son ini ha ba ga ko lon yal nga do mi na syon han im per ya lis mo nga US.

Ka du ngan han wel gang ba yan, gin sus pendir ni Mo re no an ka tu ‐ngod nga mag-or ga ni sa, mag-a ‐semble ya ngan magpro tes ta ha sa ‐kob han 60 kaad law agud puypuyon an pag-a to han mga Ecua do ri an. Gi n-ga mit ni ya an mi li tar ngan pu li ‐sya agud ma ba ngis nga bung ka gon an mga pro tes ta. Nag re sul ta ini ha pag ka ma tay han di ri mamenos ha wa lo nga si bil yan, sam tang 800 na ‐man an gin-a res to ngan yu kut-yu ‐kot an na sa ma ran.

Di da han Oktub re 14, na du so hi Mo re no nga tem po rar yo nga ig-at ‐ras an mga pa li si ya ha IMF tu ngod ha ma pin tas nga pag ti pa din hi.

Kau pod han mga kun di syon nga igin pa taw hi ni an pag-ii ban han gas tos pa ra ha mga ser bi syo so sya l, hilua gan nga pa nag gal han mga emple ya do, ngan pa nag gal han mga sub sid yo. Nag re sul ta an ini nga mga pa li si ya ha ma dag mit nga paggra be han kri sis ha eko no mi ya ngan pu li ti ‐ka han na sud.

Pi na kag ra be ha mga pa li si ya nga neo li be ral an pa na nang gal ha $1.3 bil yon sub sid yo pa ra ha ga so li ‐na ngan die sel nga nag re sul ta ha pag dob le han pre syo han nasering nga mga pro duk to, ngan pag si rit han pre syo han ta nan nga ba ta kan

nga pap li ton. Du gang nga pa ku ri an du gang nga bu his nga igin pa taw ni Ma re no ha or di nar yo nga mga ka ‐taw han. Agud makaeng gan yar han lang yaw nga ma mruhu nan, gin pa lu ‐ros na man ni ya an bu his ha mga kor po ra syon ngan ta ri pa ha mga pro duk to nga ag ri kul tu ral ngan in ‐dustri yal. Gin -ibanan li wat ni Ma re ‐no an swel do han mga tra ba ha dor ngan gin hi ka wan hi ra han mga ba ‐ta kan nga ka tu ngod ha pagtra ba ho su gad han kom pen sa syon pa ra ha mga gin ta tang gal ha ser bi syo.

Ka tu yua nan hi ni nga mga re ‐por ma nga bung ka gon an ka pas han

NAGLANSAR HAN WELGANG ba yan an ga tus-ga tos kayu kot nga ka taw han han Ecua dor ti kang Oktub re 3-13 ha kapitolyo han Quin to agud ipa ha yag an ira pag ti pa ha Paque tazo Packa ges o ser ye han mga neo li be ral nga re por ma nga igin pa tu man han re hi men Pres. Le nin Mo re no. Igin pa tu man ini ka bal yo han pau tang nga $4.2 bil yon ti kang ha Inter na tio nal Mo ne tary Fund (IMF) di da han Peb re ro.

Neo li be ral nga pa li si ya, gin-aatuhan ha Ecua dor

gi n-ga ga mit agud mag sup lay han kur yen te ha re hi yon ngan nag se ser ‐be nga prin si pal nga eksport hi ni ha Syria.

Na ta gos li wat din hi an sa log han Eup ha ra tes nga pi na ka hi la ba nga sa log ha Wes tern Asia. Ini an prin si pal nga gin ku ku ha an han sup ‐lay han tu big nga inu mon ngan gi n-ga ga mit pa ra ha iri ga syon ha Rojava. May da liwat mga ma yor nga dam ngan is ta kan han tu big din hi nga poy de ga mi ton agud mag sup lay han kur yen te. Ha pre sen te, an tu big du ha kabe ses nga mas ma hal itan-ding ha la na ha Rojava tu ngod ha ka ku la ngan han sup lay hi ni.

Da ko li wat an po ten syal han Rojava ha na tad han ag ri kul tu ra. Antes an dek la ra syon han aw to no ‐mi ya, iginkunsidera ini nga "food bas ket" o na ngu ngu na nga gin ku ku ‐ha an han pag ka on han Syria. Din hi nag ti kang an 43% ha ka bug-usan nga pro duk syon hi ni han mga ti pa si su gad han tri go ngan hu may nga prin si pal nga kon su mo han mga Syri an. Din hi li wat nag ti kang an 80% ha ka bug-usan nga pro duk syon han ga pas nga ka sa ga ran gi n-ga ga ‐mit ha pag hi mo han dug nit.

US ngan Rus sia nga oku pa ran han Tur key an tar get hi ni nga mga te ri ‐tor yo han Kurd ha tubtuban hi ni. An na hi bi bi lin nga par te han Rojava ngan bug-os nga Narth Syria nga hadto anay oku pa do han ISIS ut ro na nga ig pa pai la rum ha gub yer no ni Assad. Ha but nga hi ni nga mga ka ‐sara bu tan, wa ray ma hi sa sa lin ha ka taw han nga Kurd.

Gin-aa ra ga wan nga mga re kur so

Gin-iin te re san han Tur key an Syria ngan mga im per ya lis ta nga na sud an Rojava tu ngod ha re ser ba nga lana, re kur so nga tu big ngan ma tam bok nga ka tu na an hi ni. Antes mag dek la ra han aw to no mi ya haros du ha ka tu lo han pro duk syon han la ‐na han Syria (251,000 ha 387,000 ba ri les/ad law) ti kang ha mga plan ta han Rojava. Hin bu mu lag ini ha Syria, na ka pagprod yus ini ha abe ‐reyds han 15,000 ba ri les/ad law nga

bang hi ni an mga um ha nan, produkto ngan pananag-iya nga nag ka kan ti dad han $3.4 tril yon.

Ika li ma an Pi li pi nas ha pi na ka ‐bul ne rab le ha pag ba bag-o han kli ma ha bug-os nga ka li bu tan. Ha Pi li pi ‐nas, nag kaa da han 307 nga su gad nga mga pag ba bag-o han pa na hon, kau ru gan dag ko nga bag yo, ti kang 1998 tub tub 2017. Naa bot ha $3 bil yon an na hi bang hi ni nga mga bag yo. Pi na ka da ko din hi an mga bag yo nga Yo lan da (pan ka li bu tan nga nga ran: Hai yan, 2013), bag yo nga Pab lo (Bop ha 2012), ngan bag ‐yo nga Ondoy (Ket sa na, 2009.) Re ‐sul ta han pi na ka at ra sa do han lo kal nga eko no mi ya, na la um an pag ka on ngan iba pa nga pa ngi na hang lan han ka taw han ha mga re kur so nga dagmit ta ma an ngan hi ba ngon han nasering nga mga ka la mi dad.

Ha re port nga igin pa ga was han Cli ma te Accoun ta bi lity Insti tu te hi ‐ni nga Oktub re, gin- nga ra nan an 20 nga kompaniya nga prin si pal nga hi ‐nung dan han cli ma te cha nge. Ka ‐dam-an hi ni mga kompaniya ha ener hi ya nga nag pa pa ga was han car bon dioxi de ngan met ha ne. Na ‐ngu ngu na ha lis ta han an Chevron, ExxonMo bi le ngan Shell. Kau pod gi ‐ha pon ha lis ta han an Sau di Aramco ngan Pet roChi na, mga kompaniya nga pa na nag-i ya han mga gub yer no. Gin ta tan ti ya nga aa da ha 35% o 480 kabil yon to ne la da an igin pa ga was hini ti kang pa han 1965. An car bon dioxi de (prin si pal ha aso han mga pab ri ka ngan sa rak yan) ngan metha ne an na ngu ngu na nga mga ele men to nga nag hi hi bang ha at ‐mos pe ra.

Ha ka say sa yan, an US an nu me ‐ro uno ha mga na sud nga pi na ka da ‐ko nga pag pa pa ga was han car bon dioxi de ha ere (17% han ta nan han mga car bon dioxi de emis si on), sigon ha Uni on of Concer ned Scien tists. Nasa pa wan na la ini han Chi na di da han 2011. Had ton 2016, kau pod an US ngan Chi na ha pi na ka ma pan hi ‐bang ha ki nai ya han nga ka pi ta lis ta nga mga na sud su gad han India, Rus sia, Ja pan ngan Ger many.

Pi na ka da ko an na gin mga pro ‐tes ta hadton Sept yembre 20 tub tub Septyembre 27 hi ni nga tuig. Gin ta ‐tan ti ya nga maa bot ha unom kamil ‐yon nga ka ba ta n-unan ha bug-os nga ka li bu tan an nag par ti si par ha magkalain-lain nga por ma han pag ‐gi os. Ma sob ra usa kamil yon an nag ‐martsa ha Italy. Nag ka may da li wat mga pag gi os ha New Zea land, Nether lands ngan Spa in. Na kig hiu sa gi ha pon an mga na sud Indo ne sia, South Ko rea, Tai wan ngan iba pa. An mga pag gi os ka du ngan ha pa na ‐wa gan ni Gre ta Thun berd, usa nga 16 an yos nga es tud yan te nga ta ga-Swe den, nga nag-u sa han nga nag-pro tes ta kontra ha iya gub yer no hadton 2018.

Ha Uni ted King dom, nag ti kang an Extincti on Re bel li on, usa nga di-ma ba ngis nga kam pan ya han pag ‐su pak ha gub yer no di da han Oktub ‐re 7. Ko mo ba ton, 1,500 nga rallyis ‐ta an gin-a res to ha Lon don, ngan 92 ha ira an gin ka su han han magkalain-lain nga pag ta la pas ha ba la ud. May li wat su gad nga mga pag gi os ha magkalain-lain nga par ‐te han ka li bu tan.

Ha Pi li pi nas, nag martsa an 600 nga ka ba tan-u nan ngan es tud yan te ha UP Di li man hadton Septyembre

20. Nag bug-os hi ra han da ko nga dro wing han ka li bu tan ko mo sim bo ‐lo nga an ka ba ta an an mag-ii re dar ha pag ka hi bang hi ni. Pi na ngu na han an martsa han Youth Advoca tes for Cli ma te Acti on Phi lip pi nes, Agham Youth at Ka li ka san Peop le’s Net ‐work for the Envi ron ment.

Ano an cli ma te cha nge? An cli ma te cha nge o pag ba bag-

o han kli ma an nag ti ti ka dag mit nga pag hi ta as han tem pe ra tu ra han ka ‐li bu tan. Kau pod hi ni nga mga pag ‐ba bag-o an pag hi ta as han le bel han tu big-da gat, ag sub han tig da ngan gra be nga pag ba bag-o han pa na ‐hon, mas ma pa so nga tem pe ra tu ra ngan mas ma ku sog nga pag bu hos han uran. Nag hihtsu ra ini ha mga bag yo, pag pa rik han tu na, ba ha, kat si rak ngan iba pa.

Maaa pek tu han hi ni nga mga pag ba bag-o an mga ta nom, ha yop ngan mis mo mga ta wo. Da ko nga par te han mga uruk yan han mga ha yop na wa wa ra na tu ngod ha pag ‐ka su nog o pag ka hi bang.

Sigon ha Glo bal Cli ma te Index, nag ka may-a da na han 11,500 nga gra be nga pag ba bag-o han pa na hon giu tan ha 1998 ngan 2017 kun diin 526,000 kata wo an na ma tay. Gin hi ‐

Na sam wak ya na ha bug-os nga ka li bu tan an mga pag gi os kontra ha mga pa li si ya ngan kompaniya nga nag hi hi bang ha ki nai ya han ngan nag hi hi ‐

mo han mga pag ba bag-o ha kli ma. Had ton 2018, gin ti ka ngan an mga pag gi os ka da Bi yer nes ila rum han kam pan ya nga # Fri days For Fu tu re (o bi yer nes pa ‐ra ha ka bub wa son). Lan daw hi ni nga mga pro tes ta an pre sen sya han mga ba ‐ta ngan ka ba tan-u nan, la bi na han mga es tud yan te.

Martsa kontra ha cli ma te cha nge