manual për pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore

Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore e Lindore (REC) është një organizatë ndërkombëtare

jopartizane, joavokate, jofitimprurëse me mision mbështetjen për zgjidhjen e problemeve mjedisore në

Evropën Qendrore e Lindore (EQL). Qendra e përmbush misionin e saj duke nxitur bashkëpunimin

ndërmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve dhe aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke

mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendim-marrjen mjedisore.

REC është krijuar në 1990 nga Shtetet e Bashkuara, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC bazohet

ligjërisht në Kartën e REC, nënshkruar nga 30 vende dhe Komisioni Evropian dhe në një marrëveshje

ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrën qendrore në Szentendre, Hungari dhe zyrat e

vendeve në secilin prej 17 vendeve përfituese, të cilat janë: Shqipëria, Bosnja-Hercegovina, Bullgaria,

Kroacia, Republika Çeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, RIJ e Maqedonisë, Polonia, Rumania, Serbia,

Mali i Zi, Sllovakia, Sllovenia dhe Turqia.

Donatorët më të fundit janë Komisioni Evropian dhe qeveritë e Shqipërisë, Austrisë, Belgjikës, Bosnje-

Hercegovinës, Kanadasë, Kroacisë, Republikës Çeke, Danimarkës, Estonisë, Finlandës, Gjermanisë,

Hungarisë, Italisë, Japonisë, Letonisë, Lituanisë, RIJ të Maqedonisë, Hollandës, Norvegjisë, Polonisë, Serbi-

Malit të Zi, Sllovenisë, Suedisë, Zvicrës, Mbretërisë së Bashkuar dhe Shteteve të Bashkuara, si dhe

organizata të tjera ndërqeveritare dhe institucione private.

Manual për Pjesëmarrjen e Publikutnë Vendimmarrjen Mjedisore

Shkruar prejSNEZANA MISIC

Kontribues në përgatitjen e botimit prejKAIDI TINGAS DHE MAGDOLNA TOTH NAGY

Kontributet e veçanta për Shqipërinë dhe Kosovën janë dhënë prejERMELINDA MAHMUTAJ, ZEQIR VESELAJ DHE VISAR MORINA

Ky Manual është redaktuar ngaMIHALLAQ QIRJO

Fotografitë në kapakKAIDI TINGAS

Shtator 2013

Botuar në kuadër të projektit: Ngritja e kapaciteteve për të futur në veprim Konventën e Aarhusit dhembështetje për zhvillimin e sistemit të PRTR në disa vende të Evropës Jugore dhe Lindore.

Ky projekt është financuar nga Ministria Federale e Gjermanisë për Mjedisin, Mbrojtjen e Natyrës dheSigurinë Bërthamore përmes mjeteve të Programit Këshillimor të Asistencës për Mbrojtjen e Mjedisit nëvendet e Evropës Qendrore dhe Lindore, të Kaukazit dhe Azisë Qendrore. Ai është mbikqyrur teknikishtprej Agjencisë Federale të Mjedisit të Gjermanisë (Umweltbundesamt, UBA). Përmbajtja e këtij botimi

mbetet përgjegjësi e vetme e autorëve të tij.


1MANUAL P ËR PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT NË V END IMMARRJ EN M J ED I SORE

2 MANUAL P ËR PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT NË V END IMMARRJ EN M J ED I SORE

Rreth REC

Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore e Lindore (REC) është një organi-zatë ndërkombëtare jopartizane, joavokate, jofitimprurëse me mision mbështetjen përzgjidhjen e problemeve mjedisore në EvropënQendrore e Lindore (EQL). Qendra e përm-bush misionin e saj duke nxitur bashkëpunimin ndërmjet organizatave joqeveritare, qev-erive, bizneseve dhe aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke mbështetur shkëmbimin e lirëtë informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendim-marrjen mjedisore.REC është krijuar në 1990 nga Shtetet e Bashkuara, Komisioni Evropian dhe Hungaria.

Sot REC bazohet ligjërisht në Kartën e REC, nënshkruar nga 30 vende dhe KomisioniEvropian dhe në një marrëveshje ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrënqendrore në Szentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve në secilin prej 17 vendeve për-fituese, të cilat janë: Shqipëria, Bosnja-Hercegovina, Bullgaria, Kroacia, Republika Çeke, Es-tonia, Hungaria, Letonia, Lituania, RIJ e Maqedonisë, Polonia, Rumania, Serbia, Mali i Zi,Sllovakia, Sllovenia dhe Turqia.Donatorët më të fundit janë Komisioni Evropian dhe qeveritë e Shqipërisë, Austrisë, Bel-

gjikës, Bosnje-Hercegovinës, Kanadasë, Kroacisë, Republikës Çeke, Danimarkës, Eston-isë, Finlandës, Gjermanisë, Hungarisë, Italisë, Japonisë, Letonisë, Lituanisë, RIJ tëMaqedonisë, Hollandës, Norvegjisë, Polonisë, Serbi-Malit të Zi, Sllovenisë, Suedisë, Zvi-crës, Mbretërisë së Bashkuar dhe Shteteve të Bashkuara, si dhe organizata të tjerandërqeveritare dhe institucione private.

Të gjitha të drejtat për përmbajtjen e këtij botimi janë të rezervuara.©2013 Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore e Lindore

Asnjë pjesë e këtij botimi nuk mund të shitet ose të riprodhohet për qëllime fitimi, palejen me shkrim të Qendrës Rajonale të Mjedisit për Evropën Qendrore e Lindore

Botuar nga:Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore e Lindore

Ady Endre ut 9-11, 2000 Szentendre, HungariTel: (36-26) 504-000, Faks: (36-26) 311-294

E-mail: HYPERLINK "mailto:[email protected]" [email protected], Web site: <www.rec.org>

Shtypur në Hungari nga Typonova

Ky botim dhe të gjitha botimet e REC janë shtypur në letër të ricikluar ose letër të prod-huar pa përdorimin e klorinës apo lëndëve kimike me bazë klorinën

Akronime dhe shkurtime 4Parathënie 5

1 Hyrje 9

Trajtime dhe rrugë të reja të të menduarit 9

2 Kuadri ligjor për pjesëmarrjen publike në vendimmarrjen mjedisore 15

Kuadri ligjor ndërkombëtar për demokracinë mjedisore 15Pjesëmarrja dhe informimi i publikut në çështjet mjedisore në Shqipëri 16Korniza juridike për demokracinë mjedisore në Kosovë 17

3 Si të organizojmë procese pjesëmarrëse efektive? 27

Planifikimi hap pas hapi 27Si të zbatojmë në praktikë kërkesat e pjesëmarrjes publike? 32

Teknika të mundshme të pjesëmarrjes 38Rishikimi publik 40Dëgjesat publike 40Grupet e fokusuara 41Takimet e punës 42Mediat sociale 43

Këshilla për organizimin efektiv të aktiviteteve me pjesëmarrje 43Çfarë informacioni nevojitet për pjesëmarrjen? 43Këshilla për lehtësimin 45Këshilla për organizimin e shqyrtesave publike 46Këshilla për organizimin e dëgjesave publike 47Këshilla për organizimin e grupeve të fokusit 48Këshilla për organizimin e takimeve të punës 49Këshilla për përdorimin e mediave sociale 50

Sfidat e procesit pjesëmarrës 51E drejta e apelit 53

4 Praktikat e mira të pjesëmarrjes publike në vendimmarrjen mjedisore 59

Projekti i Unazës së Madhe të Tiranës 59Plani Lokal i Menaxhimit të Mbetjeve në Bashkinë Berat 60Raste të pjesëmarrjes publike në Kosovë 66PP në rastin e VSMSsë për TC Kosova C/Kosova e re 66VSMja dhe pjesëmarrja publike për autostradën Vërmicë-Merdare 68

5 Këshilla për angazhimin efektiv të OJFve në vendimmarrje 75

6 Konkluzione 79

Materiale dhe adresa interneti të vlefshme 79Ligjet për pjesëmarrjen dhe informimin e publikut në çështjet mjedisore në Shqipëri 79Ligjet që detyrojnë pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrje për mjedisin në Kosovë 80Ministritë relevante në Shqipëri 80Ministritë relevante në Kosovë 80

P ËRMBAJ T JA


4 MANUAL P ËR PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT NË V END IMMARRJ EN M J ED I SORE

AKRON IME DHE SHKURT IME

AKM Agjencia Kombëtare e Mjedisit

BB Banka Botërore

BE Bashkimi Evropian

BERZH Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim

DLDP Programi për Decentralizim dhe Zhvillim Vendor

GJDN Gjykata e të Drejtës Ndërkombëtare

IPPC Direktiva për Kontrollin dhe Parandalimin e Integruar të Ndotësve

KEK Korporata Energjetike e Kosovës

KfW Banka Gjermane për Zhvillim

LDPE Polietilen me densitet të ulët

MBPZHR Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural e Kosovës

MEM Ministria e Energjisë dhe Minierave e Kosovës

MF Ministria e Financave e Kosovës

MI Ministria e Infrastrukturës e Kosovës

MMPAU Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave e Shqipërisë

MMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor e Kosovës

MTI Ministria e Tregtisë dhe Industrisë e Kosovës

MTPT Ministria e Transportit dhe Telekomunikacionit e Kosovës

MW megawat

MZHE Ministria e Zhvillimit Ekonomik e Kosovës

OJF Organizata Jo-Fitimprurëse

OJQ Organizata Jo-Qeveritare

OST Operatori i Sistemit të Transmetimit

PRTR Protokolli i Rregjistrimit dhe Transferimit të Ndotësve

REC Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore dhe Lindore

SOROS Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

UNECE Komisioni Ekonomik i Kombeve të Bashkuara për Evropën

UNSCR Rezoluta e Këshillit të Sigurisë të Kombeve të Bashkuara

VSM Vlerësimi Strategjik Mjedisor

VSMS Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social

VNM Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis

TC Termocentrali

Parathënie


Që prej themelimit të saj, Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore dhe Lindore(REC) ka luajtur një rol të rëndësishëm për mbështetjen e demokracisë mjedisore, duke lehtësuardhe rritur transparencën në proceset vendimmarrëse mjedisore në rajon dhe përtej tij. REC kandërtuar nëmënyrë të vazhdueshme kapacitetet e zyrtarëve të mjedisit për të përmbushur detyrate tyre si dhe të shoqërisë civile për të marrë pjesë në mënyrë më efiçente në proceset dhe vendim-marrjet mjedisore.

Manuali që keni në dorën tuaj është një ilustrim më shumë i mbështetjes afatgjatë që REC kadhënë në çështjet e demokracisë mjedisore, të rregulluara ndërkombëtarisht me anë të Konventëssë Aarhusit. Konventa bazohet në parimin që mbrojtja e mjedisit është një kusht thelbësor përjetën normale dhe mirëqenien e njerëzve. Përmes kërkesave të saj për të drejtën e informimit, tëpjesëmarrjes publike në vendimmarrje dhe të drejtës për t’ju drejtuar gjykatës për çështje mjedis-ore, Konventa garanton të drejtën njerëzore për një mjedis të shëndetshëm.

Ky Manual ka për qëllim të bëjë një përshkrim mbi harmonizmin e parimeve të kësaj Kon-vente mbi pjesëmarrjen publike në Evropën JugLindore si dhe të japë ide dhe këshilla për nën-punësit publikë se si mund të organizohet përfshirja e publikut në mënyrë kuptimplotë dhe çfarëpërftimesh mund të priten prej kësaj përfshirjeje.

Manuali është përgatitur për t’i shërbyer së pari nënpunësve publikë, por të gjithë grupet etjera të interesuara të tilla si investitorët, zhvilluesit e projekteve, përfaqësuesit e publikut ose të or-ganizatave jo qeveritare (të cilat punojnë për njëmjedismë tëmirë dhe për një shoqëri më të hapurdhe demokratike) mund të gjejnë gjëra të vlefshme në të.

Dëshiroj të përfitoj nga rasti për të shprehur mirënjohjen për Ministrinë Federale të Gjer-manisë për Mjedisin, Mbrojtjen e Natyrës dhe Sigurinë Bërthamore dhe Agjencinë Federale tëMjedisit, të cilat përmes Programit Këshillimor të Asistencës për Mbrojtjen e Mjedisit në vendete EvropësQendrore dhe Lindore, të Kaukazit dheAzisëQendrore bënë tëmundur botimin e këtijManuali si pjesë e zbatimit të projektit “Ngritja e kapaciteteve për të futur në veprim Konventëne Aarhusit dhe mbështetje për zhvillimin e sistemit të PRTR në disa vende të Evropës Jugore dheLindore” në Shqipëri, Bosnjë dheHercegovinë, Kosovë1, Republikën ish Jugosllave tëMaqedonisë,Malin e Zi dhe Serbi, gjatë periudhës 2011-2013.

Ne shpresojmë ta gjeni këtë Manual të dobishëm dhe frymëzues në punën tuaj të përditshmedhe ta përdorni atë shpesh!

Marta Szigeti BonifertDrejtore Ekzekutive

MANUAL P ËR PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT NË V END IMMARRJ EN M J ED I SORE6

MANUAL P ËR PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT NË V END IMMARRJ EN M J ED I SORE 7

1 2 3 4 5 61 2 3 4 5 6

MANUAL P Ë R PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT N Ë V END IMMARRJ EN M J ED I SORE8

MANUAL P Ë R PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT N Ë V END IMMARRJ EN M J ED I SORE 9

Ky Manual është përgatitur në kuadër të projektit “Ngritja e kapaciteteve për të futur në veprimKonventën e Aarhusit dhe mbështetje për zhvillimin e sistemit të PRTR në disa vende të EvropësJugore dhe Lindore” financuar nga Ministria Federale e Gjermanisë për Mjedisin, Mbrojtjen eNatyrës dhe Sigurinë Bërthamore përmes mjeteve të Programit Këshillimor të Asistencës përMbrojtjen e Mjedisit në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore, të Kaukazit dhe Azisë Qen-drore. Ai është mbikqyrur teknikisht prej Agjencisë Federale të Mjedisit të Gjermanisë (Umwelt-bundesamt, UBA). Të gjitha vendet e përfshira Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Republikaish Jugosllave të Maqedonisë, Mali i Zi dhe Serbia, përveç Kosovës2, e kanë ratifikuar Konventëne Aarhusit – Konventën e UNECE për “Të drejtën e informimit, pjesëmarrjen publike në vendim-marrje dhe të drejtën për t’ju drejtuar gjykatës për çështjet mjedisore” – por duhen përpjekje tëmëtejshme për të vënë në veprim mekanizmat për zbatimin e saj.

Manuali përqendrohet në kërkesat e shtyllës së dytë të Konventës së Aarhusit, pra të pjesëmarrjessë publikut në vendimmarrjen mjedisore. Ai përmban këshilla praktike dhe përvoja të nënpunësvetë mjedisit, zhvilluesve dhe zbatuesve të projekteve në Shqipëri dhe Kosovë, të cilët menaxhojnëproçeset e zhvillimit dhe mbartin përgjegjësinë e vendimmarrjes. Gjithashtu, zyrtarët janë përgjegëspër informimin e publikut për çështjet mjedisore dhe përfshirjen e tij në procesin e vendimmarrjes.Prandaj, qëllimi parësor është të ndihmojë zyrtarët3 të përmirësojnë cilësinë e proceseve pjesëmar-rëse, e për rrjedhojë edhe cilësinë e vendimeve. Manuali jep udhëzime se si të organizohet pjesëmar-rja publike e strukturuar, si të mobilizohen qytetarët dhe të sigurohet që ndërveprimi me ta të jetëaktiv dhe pjesëmarrës, dhe, së fundi, si të organizohet ndjekja e duhur e procesit.

Zhvillimet e dekadës së fundit në Shqipëri dhe Kosovë tregojnë se edhe kur ekziston kërkesapër pjesëmarrje nga ana e publikut, autoritetet nuk dinë si mund të jenë më demokratike dhe tëplanifikojnë aktivitete pjesëmarrëse, të cilat mund të ndihmojnë qytetarët për të kontribuar nëvendimet për mjedisin e tyre të jetesës, në mënyrë të tillë që të përfitojnë të dyja palët. Këshillat dhepraktikat e mira të përzgjedhura të përshkruara në këtë botim tregojnë se pjesëmarrja publikekuptimplotë në vendimmarrjen mjedisore është e mundur dhe sjell përfitime afatgjata.

Trajtime dhe rrugë të reja të të menduaritPërfshirja e mënyrave pjesëmarrëse në administrata është një proces i ngadalshëm, meqë pjesëmar-

rja e publikut kërkon ndryshimin e mënyrës së vjetër të menduarit si psh vendimmarrja teknokratike,drejt koncepteve më të gjera të qeverisjes së mirë ku aktorë të ndryshëm luajnë rolin e tyre në vendim-marrje. Ndryshimi që sjell pjesëmarrja mund të reflektohet në mënyra të ndryshme, të cilat përfshijnë:

• Vendime të mirë informuara dhe më të mira, bazuar në mendimet dhe preferencat e qytetarëve;

Hyrje

• Ndryshime të qëndrueshme – të garantuara nëse publiku është i gatshëm të pranojë politikat e reja;

• Pronësinë e publikut mbi vendimet e marra;

• Adresimin e problemeve të vërteta, si psh të atyre me të cilat përballen qytetarët;

• Shmangia e konflikteve ose menaxhimi më i mirë i tyre

• Zvogëlimi i kostove – falë faktit se merren vendime të drejta

• Ndryshimi i marrëdhënieve – zakonisht publiku rrit besimin e tij ndaj autoriteteve;

• Përmirësimi i reputacionit të autoriteteve në publik;

• Mësimi i ndërsjelltë që sigurohet përmes shkëmbimeve;

• Kapital i mirë social – një pikënisje e mirë për sfidat e mëtejshme.

HYRJ E


PËRFITIMET E PJESËMARRJES PUBLIKE

Kur njerëzit janë të përfshirë në vendimmarrjen që i jep formë mjedisit rreth tyre, përfitimet mund të jenë:

Burime shtesë. Rrallë ndodh që qeveritë të kenë mjetet e mjaftueshme për të zgjidhur të gjitha problemet e një zone të caktuar.Banorët lokalë mund të sjellin burime shtesë, të cilat janë shpesh thelbësore për të plotësuar nevojat dhe realizuar ëndrrat e tyre.

Vendime më të mira. Banorët lokalë janë padyshim burimi më i mirë i njohurive dhe diturisë për mjedisin e tyre rrethues. Nëse kjogjë trajtohet me kujdes, vendimet që merren do të jenë më të mira.

Komunitet më i fortë. Procesi i të punuarit me njëri tjetrin dhe i arritjes së objektivave së bashku krijon ndjenjën e komunitetit.

Zbatimi i ligjit. Shpesh, dhe gjithnjë e më shumë, përfshirja e komunitetit është një kërkesë ligjore që duhet zbatuar.

Besimi tek demokracia. Përfshirja e komunitetit në proceset e planifikimit respekton të drejtën e njerëzve për të marrë pjesë nëvendimet që ndikojnë jetën e tyre. Kjo është pjesë e rëndësishme e tendencës për demokratizimin e të gjithë aspekteve të shoqërisë.Për këtë arsye, nëse sigurohet pjesëmarrja e publikut, atëherë i tërë procesi vendimmarrës fiton legjitimitet dhe transparencë.

Gjetje më e lehtë e fondeve. Shumë organizata grantdhënëse pëlqejnë, madje edhe kërkojnë, që përfshirja e komunitetit të ketëndodhur përpara dhënies së mbështetjes financiare.

Fuqizimi. Përfshirja rrit tek banorët lokalë besimin në vetvete, kapacitetet, aftësitë dhe mundësitë për të bashkëpunuar. Kjo umundëson atyre të përballen me sfida të tjera, si individualisht ashtu edhe në grup.

Rezultate të duhura. Planifikimi i zgjidhjeve ka më shumë gjasa të bëhet sipas nevojave dhe sipas kërkesave. Përfshirja lejon tes-timin dhe përmirësimin e propozimeve përpara sesa ato të miratohen, duke mundësuar përdorimin më të mirë të burimeve.

Kualifikimi profesional. Puna së bashku me banorët lokalë ndihmon profesionistët të fitojnë frymëzim për zgjidhje më të mira përkomunitetet të cilat duhet t’u shërbejnë. Në këtë mënyrë, ata punojnë më efektivisht dhe prodhojnë rezultate më të mira.

Mjedis pune më i përgjegjshëm.Mjedisi i punës mund të ndryshojë më lehtësisht dhe në mënyrë të vazhduar për të marrë nëkonsideratë kërkesat e ndryshueshme të njerëzve.

Përmbushja e nevojave të publikut. Njerëzit dëshirojnë të përfshihen për ti dhënë formë mjedisit ku jetojnë dhe në shumicën erasteve kjo gjë u pëlqen.

Zhvillim më i shpejtë. Njerëzit fitojnë kuptim më të mirë rreth mundësive reale që ekzistojnë, në këtë mënyrë fillojnë të mendojnëpozitivisht dhe jo negativisht. Konfliktet që harxhojnë shumë kohë shpesh mund të shmangen.

Qëndrueshmëria. Njerëzit ndjehen më të lidhur me mjedisin, për të cilin kanë ndihmuar që ta ndërtojnë. Ndaj, ata do ta menax-hojnë dhe mirëmbajnë më mirë, do të zvogëlojnë rastet e vandalizmit, neglizhencës dhe nevojës për riparime të kushtueshme.

��

Kutia 1. Përfitimet e pjesëmarrjes publike4

Efektet e pjesëmarrjes së publikut janë edhe më të mëdha nëse publiku i kupton në të njëjtënmënyrë proceset pjesëmarrëse dhe përftimet që rrjedhin prej tyre. Prandaj, ky Manual përmbankëshilla për organizatat e shoqërisë civile dhe mund të jetë një material studimi i dobishëm edhepër to. Gjithashtu, disa pjesë të caktuara të këtij manuali mund të jenë me interes edhe për organete drejtësisë.

Tabela 1 përmban shembuj të mënyrës së vjetër të të menduarit dhe asaj të re që zyrtarët, zbat-uesit dhe publiku duhet të adoptojnë.


HYRJ E

TABELA 1. NDRYSHIMI I TË MENDUARIT5

SKEMA 1. TTRRAAJJTTIIMMII II VVJJEETTËËRR KKUUNNDDRREEJJTT TTRRAAJJTTIIMMIITT TTËË RRII66

FILLIMI VENDOSIN NJOFTOJNË MBROJNËQËNDRIMET

PËRPIQEN PËR TË ARRITUR MARRËVESHJEN

�Ekspertët vendosin – grupet e interest reagojnë �

� �

PËRGATITJE DOGOVOR ZBATOJNË

Procese bashkëpunuese dhe ndërtuese të konsensusit

ARRIJNË MARRËVESHJEN

��

��

��☺�☺��☺�☺☺��☺��☺��☺�

VENDOSIN SË BASHKU�

NËSE NUK ARRIHET MARRËVESHJA, DETYROJNËAPO E LËNË MËNJANË

☺☺☺☺☺☺☺☺☺

☺☺☺

MËNYRA E VJETËR E TË MENDUARIT MËNYRA E RE E TË MENDUARIT

Ata janë problemi Të gjithë jemi pjesë e problemit

Ata harxhojnë burimet dhe qëndrojnë mënjanë Ata janë burim i vlefshëm ndaj kemi nevojë të punojmë së bashku

Fokusimi tek shkenca dhe njohuritë teknike Ka shumë njohuri të formave të ndryshme, të nevojshme dhe që duhen përdorur

Tregoju të tjerëve se çfarë duhet të bëjnë Dëgjo me mendje të hapur

Shtyji të tjerët të ndryshojnë Puno me të tjerët për të rënë dakort mbi ndryshimin që duhet bërë

Trajtim dhe qëndrime zyrtare Qëndrime jo zyrtare

Idetë tona Idetë më të mira

Ekspertët Partnerët

NJË JETË MË E MIRË PËRBOTËN E EGËR DHE NJERËZIT

HYRJ E


TABELA 2: PPËËRRKKUUFFIIZZIIMMEETT SSIIPPAASS KKOONNVVEENNTTËËSS SSËË AAAARRHHUUSSIITT

Aktorët kryesorë në proceset pjesëmarrëse – përkufizime në përputhje me Konven-tën e Aarhusit: � ”Autoritet publik” nënkupton:

(a) Qeverinë në nivel kombëtar, rajonal, dhe nivel tjetër;

(b) Personat fizikë ose juridikë, që kryejnë funksione publike administrative, sipas ligjit kombëtar, duke përfshirë dhe detyra,veprimtari ose shërbime të veçanta në lidhje me mjedisin;

(c) Çdo person tjetër fizik ose juridik, që ka përgjegjësi ose funksione publike, ose që ofron shërbime publike, në lidhje memjedisin, nën kontrollin e një organi ose personi, i cili përfshihet në nën paragrafet (a) ose (b);

(d) Institucionet e çdo organizate rajonale të integrimit ekonomik, referuar në nenin 17, e cila është palë në këtë Konventë.

� “Publiku” nënkupton një ose shumë persona fizikë ose juridikë, në përputhje me legjislacionin e praktikat kombëtare, shoqatat,organizatat dhe grupimet e tyre.

� “Publiku i interesuar” nënkupton publikun e ndikuar ose që mund të ndikohet, apo që është i interesuar për vendimmarrjenmjedisore; për qëllimet e këtij përkufizimi, shoqatat joqeveritare që promovojnë më tej mbrojtjen e mjedisit dhe plotësojnëkërkesat e vëna në ligjet kombëtare, do të konsiderohen të interesuara.

Për zyrtarët është më e lehtë ta fillojnë procesin e vendimmarrjes dhe të vendosin vetë mbi rezul-tatet e pritshme. Duke ndjekur këtë rrugë, ata mund të mos jenë në gjendje të gjykojnë nëse vendimetjanë të pranueshme prej komunitetit. Rezistenca e mundshme ndaj këtyre vendimeve do të ngadalë-sonte zbatimin e tyre ose mund ti ndalte tërësisht zhvillimet e planifikuara. Të gjitha përfitimet estadeve të para të procesit do të shkonin dëm gjatë fazës së zbatimit. Prandaj, trajtimi alternativ mepjesëmarrjen e publikut është bërë një standard mbizotërues. Ndonëse nevojitet një stad përgatitordisi më i gjatë, përfitimet afatgjata i kompensojnë burimet e investuara. Në përputhje me këtë qën-drim, pjesëmarrja publike është pjesë përbërëse e procesit – dhe jo shkak për vonesa të tij.

Skema 1 tregon se nëse ekspertët janë ata që vendosin, procesi i vendimmarrjes mund të jetë më ishpejtë në fillim të tij, por rezultati mund të mos jetë i qëndrueshëm nëse qytetarët nuk janë të përfshirë.

Poshtëshënime1 Ky referim është përdorur pa asnjë paragjykim rreth qëndrimeve për statusin, dhe është në linjë meUNSCR 1244 dhe Opinionin e GJDN rreth Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës.

2 Ky referim është përdorur pa asnjë paragjykim rreth qëndrimeve për statusin, dhe është në linjë meUNSCR 1244 dhe Opinionin e GJDN rreth Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës. Më tej, ne do të përdorim„Kosovë“.

3 Neni 2 i Konventës së Aarhusit rendit tre grupet e zyrtarëve për të cilët zbatohen detyrimet e Konventës(referohu Kutia 2 më poshtë).

4 Burimi: “Pjesëmarrja publike në marrjen e vendimeve mjedisore lokale”, Mbretëria e Bashkuar, Korrik2000 www.unece.org/env/pp/newcastle.handbook.html . Shih edhe www.communityplanning.net

5 Burimi: “Dialogu me grupet e interesuara. Një praktikë e mirë për pjesëmarrjen. Manual trajnimi” Dia-logue Matters Ltd, 2012

6 Burimi: “Dialogu me grupet e interesuara. Një praktikë e mirë për pjesëmarrjen. Manual trajnimi” Dia-logue Matters Ltd, 2012


1 2 3 4 5 61 2 3 4 5 6

Kuadri ligjor ndërkombëtar për demokracinë mjedisoreKuadri ndërkombëtar ligjor për mbrojtjen e të drejtave mjedisore ka filluar të zhvillohet grad-

ualisht prej fundit të viteve 80të. Ndër marrëveshjet ndërkombëtare më të rëndësishme në Evropë,që kanë ndërthurrur çështjet mjedisore me demokracinë dhe të drejtat e njeriut janë:

• Konventa e Aarhusit (Konventa e UNECE për “Të drejtën e publikut për të pasur informa-cion, për të marrë pjesë në vendimmarrje dhe për t’iu drejtuar gjykatës për çështjet e mjedisit”)7;

• Konventa e Espoo (Konventa e UNECE për Vlerësimin e Ndikimit nëMjedis (VNM) në kontekstin ndërkufitar)8;

• Protokolli për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (VSM)9.

Konventa e Aarhusit ka një kuptim të veçantë për ligjin mjedisor. Ajoështë jo vetëm një instrument për mbrojtjen e mjedisit, por edhe një mjet përpromovimin e demokracisë.

Në mënyrë të veçantë, Konventa e Aarhusit synon të10:

• Lejojë anëtarët e publikut të kenë akses më të gjerë në informacioninmjedisor që disponojnë autoritetet, duke rritur kështu transparencën dhepërgjegjshmërinë e qeverive;

• Japë mundësi që njerëzit të shprehin mendimet dhe shqetësimet e tyre përçështjet mjedisore dhe të sigurojë që vendimmarrësit t’i marrin në konsid-eratë ato;

• Japë publikut të drejtën për të rishikuar procedurat kur është cënuar e drejta për informacion dhepjesëmarrje, dhe në raste të tjera të ngrihen kundër shkeljeve të ligjit për mjedisin, në përgjithësi.

Deri më 2 Prill 2013, Konventa numëronte 46 Palë të saj. Bashkimi Evropian është një prejtyre dhe, ndërmjet të tjerash, ka realizuar ndryshimin e legjislacionit të tij në përputhje me Kon-ventën përmes Direktivës 2003/4/EC, 2003/35/EC, 2001/42/EC dhe 2000/60/EC të Parla-mentit Evropian11.

Palët e Konventës i pranojnë qytetarët si partnerë të barabartë me autoritetet në procesetvendimmarrëse që duhet të jenë pjesëmarrëse, gjithëpërfshirëse dhe transparente. Për këtë arsye,Konventa ndihmon autoritetet publike të ndërmarrin dhe zbatojnë procese vendimmarrëse mëefektive, transparente dhe të përgjegjshme, si dhe të përfitojnë prej përvojës dhe ekspertizës sëpublikut dhe të organizatave joqeveritare.

Shtylla e dytë e Konventës përmban në formë detyruese kërkesat minimale që duhen përm-


Kuadri ligjor për pjesëmarrjen publike nëvendimmarrjen mjedisore

� “Konventa e Aarhusit ështësipërmarrja më ambicioze në fushën e “demokracisë mjedisore” e ndërmarrë deri më tani në kuadër të mandatit të Kombeve të Bashkuara.”Kofi Annan, Sekretar i Përgjithshëm i OKBsë

bushur për pjesëmarrjen e publikut në tre llojet e ndryshme të vendimmarrjes:

• Vendimmarrja në aktivitete të veçanta (të tilla si dhënia e lejeve, licensave, VNM, IPPC12):Neni 6 i Konventës përshkruan procedurën e e pjesëmarrjes së publikut, duke dhënë edhe listëne aktiviteteve kur kjo procedurë është e kërkuar (Shtojca I). Dispozitat e Nenit 6 shpjegohennë seksionin 3.1.

• Vendimmarrja lidhur me planet, programet dhe politikat për mjedisin: Neni 7 i Konventës ven-dos detyrimin e Palëve për të zhvilluar një kuadër transparent dhe të drejtë të pjesëmarrjes publike.

• Vendimmarrja për përgatitjen e rregulloreve ekzekutive dhe/ose të instrumentave ligjorë tëpërgjithshëm normativë: Neni 8 i Konventës nxit autoritetet të përfshijnë publikun në har-timin e rregulloreve, akteve normative dhe projekt ligjeve.

Ndonëse të tre nenet ndryshojnë ndërmjet tyre për nga shkalla e hollësive rreth kryerjes sëprocedurave të pjesëmarrjes publike, Konventa jep parimet e përgjithshme dhe detyrimet të cilatduhen përmbushur për secilin lloj të vendimmarrjes. Shih më shumë në seksionin 3.1.

Pjesëmarrja dhe informimi i publikut në çështjet mjedisorenë Shqipëri

Pjesëmarrja dhe informimi i publikut në çështjet mjedisore në Shqipëri përcaktohet në njënumër ligjesh në legjislacionin shqiptar dhe kjo paketë ligjore ka rëndësi të veçantë në demokrac-inë mjedisore në vend. Kryesisht përmendim:

• Nenet 23, 48 dhe 56 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, të cilët përshkruajnë të drejtën egarantuar të qytetarit për t’u informuar në lidhje me gjendjen e mjedisit dhe mbrojtjen e tij, por edheme veprimtarinë e organeve shtetërore dhe të reagojë me to, duke u dërguar kërkesa apo vërejtje.

• Kodi i Procedurave Administrative, në kreun II “E drejta për t’u informuar”, përgjatë Neneve51-55 përshkruan detyrimet e administratës për informimin e qytetarëve, duke mbështeturparimin e një administrate të hapur dhe transparente.

• Ligji Nr. 8672, datë 26.10.2000 për ratifikimin e “Konventës së Aarhus-it për të drejtën e pub-likut për të pasur informacion, për të marrë pjesë në vendimmarrje dhe për t’iu drejtuar gjykatëspër çështjet e mjedisit”.

• Ligji Nr.10431, datë 09.6.2011 “Për mbrojtjen e mjedisit”, i cili në Nenin 13 të tij përcaktonparimin e të drejtës për informim dhe të pjesëmarrjes së publikut, duke zgjeruar në pikën 2 tëtij edhe procedurat (hartimi dhe miratimi i strategjive, planet dhe programet për mbrojtjen emjedisit, lejet mjedisore etj.) në të cilat palët e interesuara kanë mundësi reale për të marrë pjesë.

• Ligji Nr. 8503, datë 30.06.1999 “Për të drejtën e informimit për dokumentat zyrtare”, i cilirregullon të drejtën e informimit për dokumentat zyrtare dhe përcakton në kreun II të tij de-tyrimet e autoritetit publik dhe në kreun III të tij ankimimin administrativ.

• Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr.994, datë 02.07.2008 “Për tërheqjen e mendimit të pub-likut në vendimarrje për mjedisin”.

KUADR I L IG JOR P ËR P J E S ËMARR J EN PUB L I K E N Ë V END IMMARRJ EN M J ED I SORE


• Ligji për ratifikimin e Konventës së “Espoo” dhe Ligji Nr. 9700 (FZ 42/2007) “Mbi mbrojtjene mjedisit nga ndikimet ndërkufitare i jep publikut mundësi në vendimarrje ndërkombëtare”.

Nëpërmjet kësaj pakete ligjore, jo vetëm organet qeverisëse qendrore, por edhe ato lokale vihenpërballë përgjegjësive për mbrojtjen e mjedisit dhe për zbatimin efektiv të mekanizmave të zbatimittë Konventës së Aarhus-it. Për organet lokale kjo gjë nxitet edhe nga ligje të tjera si ai për admin-istrimin dhe qeverisjen vendore etj.

Nëse bëjmë një analizë të mëtejshme, mund të identifikojmë tre aktorë, ku secili ka përgjegjësitëe tij për pikat e mësipërme. Skema e mëposhtme jep pamje më të plotë.

Korniza Juridike për Demokracinë Mjedisore në KosovëNë kuptimin formal-juridik, demokracia mjedisore në Kosovë ka filluar të zerë vend viteve të

fundit. Përveç Kushtetutës, një numër i konsiderueshëm i ligjeve dhe akteve nënligjore ravijëzo-jnë raportin mes qytetarit dhe autoriteteve publike në fushën e mbrojtjes së mjedisit dhe paran-dalimin e degradimit të tij. Rëndësia e legjislacionit mjedisor në Kosovë është e shumëfishtë. E para,kuadri legjislativ mjedisor kontribuon në mbrojtjen e të drejtës së individëve për të jetuar në njëmjedis të përshtatshëm për shëndetin dhe mirëqenien e tij. E dyta, korniza juridike mjedisore, dukei mundësuar individëve dhe publikut të kenë qasje në informacionin mjedisor, të marrin pjesë nëvendimmarrjet mjedisore dhe t’i drejtohen gjykatës në lidhje me çështjet e mjedisit, i jep kuptim tëveçantë demokracisë mjedisore. Së këndejmi, qytetarët nuk janë vetëm spektatorë në procesin evendimmarrjes, por bëhen aktorë ndikues në artikulimin e shqetësimeve mjedisore dhe në paran-



SKEMA 2. IDENTIFIKIMI I AKTORËVE DHE PËRGJEGJËSIVE QË KA SECILI

SITUATA E PAMATURUAR DHE JO NË PËRPUTHJE ME KUADRIN LIGJOR

INSTITUCIONE PUBLIKE PUBLIKU OJF MJEDISORE

të brishta

nuk njohin detyrimet & ligjin

Transparenca ?

BKA

Procedurat reale?

Mungojnë mekanizmat e komunikimit

Të pa organizuar

Mungesë burimesh

Marrëdhënie besimi me publikun?

Jo aktive dhe të përqëndruara nëTiranë

Jo i ndërgjegjësuar

Jo i informuar

Probleme të tjera më parësore

Papunësia

dalimin e masave/veprimtarive që mund të kenë efekt të dëmshëm mjedisor në Kosovë. Pak fjalë përKushtetutën e Kosovës dhe qasjes së saj në të drejtat mjedisore do të ishte e dobishme këtu.

Kushtetuta e Kosovës: Si akt që gëzon supremaci juridike, Kushtetuta e Kosovës ndjek njëqasje mjaft miqësore ndaj mjedisit dhe pjesëmarrjes së publikut në procesin e vendimmarrjes. SipasKushtetutës, “parimet e lirisë, paqes, demokracisë, barazisë, respektimit të të drejtave dhe lirive tënjeriut…mbrojtjes së mjedisit, drejtësisë sociale…” përbëjnë vlera themelore, tek të cilat qeverisjaqendrore dhe lokale mbështetet. Përfshirja e mbrojtjes së mjedisit në kuadër të këtyre vleravekushtetuese është e një rëndësie të veçantë për demokracinë mjedisore në Kosovë, pasi nëpërmjetsaj garantohet që, jo vetëm pjesëmarrja qytetare por edhe proceset politikëbërëse mjedisore t’ikushtojnë vëmendje të veçantë mbrojtjes së mjedisit. Demokracia mjedisore në Kosovë, në di-mensionin kushtetues, përforcohet më tej me kapitullin për liritë dhe të drejtat e njeriut, që kon-siderohen të pandashme, të patjetërsueshme e të pacënueshme dhe bazë e rendit juridik të Kosovës.Përveç garantimit të lirive dhe të drejtave individuale, Kushtetuta e Kosovës mundëson zbatimine drejtpërdrejtë të instrumenteve kryesore ndërkombëtare në fushën e lirive dhe të drejtave tënjeriut, të cilat kanë rëndësi të konsideruar për demokracinë mjedisore13. Këto akte ndërkombëtarepër të drejtat e njeriut përfshijnë Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut; Konventën Evropi-ane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut dhe Protokollet e saj; KonventënNdërkombëtare për të Drejtat Civile e Politike dhe Protokollet e saj; Konventën Kornizë tëKëshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare; Konventën për të Drejtat e Fëmijës14.Duhet theksuar se Kushtetuta e Kosovës nuk përmban një të drejtë kushtetuese substanciale përnjë mjedis të shëndetshëm (Right to Healthy Environment), e cila do të ishte gjyqësisht e real-izueshme sikur të drejtat e tjera individuale. Kushtetuta vetëm përcakton në nenin 52 [Përgjegjësiapër Mjedisin Jetësor] se “natyra dhe biodiversiteti, mjedisi jetësor dhe trashëgimia kombëtare, janëpërgjegjësi për secilin”, duke detyruar institucionet e pushtetit publik që të angazhohen për t’igarantuar secilit mundësinë që të ndikojë në vendimet që kanë të bëjnë me mjedisin jetësor kuajo/ai jeton. Megjithatë, një sërë nenesh kushtetuese parashohin integrimim e plotë të konsider-atave mjedisore në procesin e vendimmarrjes mjedisore, duke i dhënë publikut mundësinë për tëshprehur shqetësimet e tij në procesin e vendimmarrjes. Neni 45 i Kushtetutës së Kosovës garan-ton se “institucionet shtetërore mbështesin mundësitë për pjesëmarrjen e çdonjërit në aktivitetepublike dhe të drejtën e secilit për të ndikuar në mënyrë demokratike në vendimet e organeve pub-like”. Rëndësia e pjesëmarrjes së publikut në procesin e vendimmarrjes mjedisore ka zgjuar in-teresin qytetar në Kosovë. Në rastin Hoxha et.al. (viti) kundër Kuvendit Komunal të Prizrenit,Gjykata Kushtetuese e Kosovës vendosi njëzëri se dështimi i autoriteteve komunale për t’i dhënëhapësirë të mjaftuar pjesëmarrjes së publikut me rastin e modifikimit të planit urban përbëntecënim të së drejtës kushtetuese për pjesëmarrje të publikut, siç përcaktohet me nenin 52, paragrafi2, të Kushtetutës së Kosovës15. Gjykata vuri në dukje se një dështim i tillë i autoriteteve komunaleishte në papajtim edhe me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e ndërtuara mbi të, në veçantime nenin 6 të Konventës Aarhus dhe me nenin 8 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriutdhe të jurisprudencës së saj16. Jo më pak e rëndësishme në kontekst të demokracisë mjedisore kon-siderohet edhe e drejta e individëve për qasje në informacione publike. Sipas nenit 41 [E Drejta eQasjes në Dokumente Publike] të Kushtetutës së Kosovës, çdo person gëzon të drejtën e qasjes në



dokumente publike. Natyrisht se organet që posedojnë këto informacione janë të detyruar t’i bëjnëpublike ato me përjashtim të informacioneve që janë të kufizuara me ligj, për shkak të privatësisë,të sekreteve afariste ose të informacioneve të klasifikuara të sigurisë. Në përgjithësi, informacionetmjedisore janë të hapura për publikun dhe autoritetet shtetërore janë të detyruara jo vetëm t’ibëjnë ato informacione të arritshme për qytetarët, por, sipas doktrinës të së drejtave positive, de-tyrohen që përmes masave konkrete t’i venë ato në zbatim.

Korniza Ligjore. Koncepti i demokracisë mjedisore në Kosovë fuqizohet më tej me kornizënligjore – ligjet mjedisore miratohen nga Kuvendi i Kosovës në bazë të propozimit të Qeverisë, meshumicë të thjeshtë të votave17. Natyrisht, sikur në shumicën e demokracive kushtetuese, ligji e për-cakton strukturën e lëndës që rregullon, duke ofruar një suazë më të gjerë të rregullimit përmes ak-teve nënligjore. Hollësitë e tjera lidhur me veprimin e ligjit në Kosovë parashikohen me udhëzimeose Rregullore, të cilat marrin formën e legjislacionit ndihmës që vepron nën të. Në vijim do të anal-izojmë tre parimet themelore të demokracisë mjedisore në Kosovë dhe përmasat e garancive ligjoretë përcaktuara me ligjet mjedisore në fuqi.

Qasja në Informacionin MjedisorE drejta për informacionin mjedisor është gjerësisht e garantuar me legjislacionin primar në

Kosovë. Duhet theksuar se e drejta për informacionin mjedisor është e rregulluar me ligj të veçantë.Ligji për Qasje në Dokumentet Zyrtare garanton të drejtën e secilit person fizik dhe juridik, padiskriminim mbi çfarëdo baze, për të pasur qasje, pas kërkesës, në dokumentet e mbajtura, hartu-ara apo pranuara nga institucionet publike18. Ligji përcakton se dokumentet janë të hapura përpublikun në bazë të kërkesës së drejtpërdrejtë, në bazë të kërkesës së bërë me shkrim ose në formëelektronike, me përjashtim të informacioneve të kufizuara me ligj. Garancitë më specifike për qasjenë informacione mjedisore, si një ndër tre shtyllat e demokracisë mjedisore në Kosovë, përcakto-hen më tej me Ligjin19 për Mbrojtjen e Mjedisit, i cili fillimisht përcakton parimin e qasjes së pub-likut në informata duke theksuar se “secili person juridik ose fizik ka të drejtë të informohet përgjendjen e mjedisit dhe të marrë pjesë në vendimmarrje”. Ky parim ligjor, më tej detajizohet me dis-pozita konkrete ligjore të Ligjit për Mjedisin. Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor nëKosovë, në kuadër të përgjegjësive të veta, bën edhe kontrollin e vazhdueshëm dhe monitorimine gjendjes së mjedisit. Andaj, sipas Ligjit për Mjedisin, “çdo palë e interesuar ka të drejtë në çdokohë të ketë qasje në regjistrat ose evidencat e Ministrisë, të cilat përmbajnë informata dhe të dhënapër gjendjen e mjedisit në përputhje me ligjin.” Ligji për Mjedisin i ka kushtuar vëmendje tëveçantë qasjes së publikut në informacionet mjedisore, duke përcaktuar një kapitull të veçantë lid-hur me këtë çështje. Sipas nenit 54 të Ligjit, autoritetet publike të nivelit qendror dhe lokal janëtë detyruara që, rregullisht dhe me kohë, të informojnë publikun për gjendjen e mjedisit, përf-shirë këtu dukuritë të cilat janë duke u përcjellë në kuadër të monitorimit të shkarkimeve dhe cilë-sisë së mjedisit, dhe masat paralajmëruese të shtrirjes së ndotjes që mund të paraqesin rrezik përmjedisin, shëndetin dhe jetën e njeriut, në përputhje me ligjin. Kërkesa për qasje në informacionemjedisore mund të refuzohet vetëm nëse publikimi i informatave të kërkuara mund të ndikojë nëbesueshmërinë e punës së institucioneve qendrore dhe lokale; raportet ndërkombëtare; mbrojtjene vendit dhe sigurimin publik; punën e organeve gjyqësore; besueshmërinë e të dhënave komer-



ciale dhe industriale kur të dhënat e tilla janë paraparë të mbrohen me ligj, përveç informatave përshkarkimet që rrezikojnë mjedisin; të drejtat e pronësisë intelektuale; besueshmërinë e të dhënavepersonale, respektivisht dosjeve kur ato janë paraparë që të mbrohen me ligj; interesat e palëve tëtreta që posedojnë informacione që nuk janë të detyruar t’i ofrojnë, respektivisht nuk pajtohen qëato të publikohen. Ligji për Ajrin garanton, po ashtu, të drejtën e qytetarëve për t’u informuar,duke përcaktuar edhe detyrimin e autoriteteve administrative që informatat e përditësuara përpërqëndrimin e lëndëve ndotëse në ajër të jenë në dispozicion të publikut dhe të organizatave tëinteresuara dhe publiku të informohet për to së paku një herë në muaj përmes mediave elektron-ike dhe të shkruara20.

Edhe Ligji Nr. 04/l-147 për ujërat e Kosovës i ka kushtuar vëmendje të veçantë qasjes së pub-likut në informacione mjedisore dhe pjesëmarrjes së publikut në procesin e vendimmarrjes21. Ligjipër Ujërat fillimisht ka ngritur në formë parimi pjesëmarrjen e publikut dhe qasjes në informata,duke përcaktuar se autoritetet publike detyrohen të sigurojnë “qasje në informata për interesin etë gjitha palëve të interesuara me rastin e marrjes së vendimeve që kanë të bëjnë me burimet ujore”.Ligji përcakton më tej se autoritetet kompetente janë të detyruara që të ndërtojnë sistemin infor-mativ ujor, përfshirë masat dhe aktivitetet që kanë të bëjnë me regjistrimin, transferimin, mbrojt-jen, shfrytëzimin e të dhënave si dhe çështje të tjera me rëndësi për administrimin e ujërave, dukedetyruar të gjithë personat dhe institucionet t’i ofrojnë të dhëna për ujërat Ministrisë dhe au-toriteteve kompetente për ujërat. Ajo çfarë është me rëndësi të përmendet është fakti se të dhënate sistemit informativ ujor konsiderohen publike dhe çdokush mund të ketë qajse në to, përveç tëdhënave që konsiderohen sekret shtetëror.22

Pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes mjedisorePjesëmarrja publike mishëron përfshirjen qytetare në punët publike, përfshirë këtu politikat

mjedisore dhe parandalimin e veprimtarive të cilat mund të kenë efekte të dëmshme për mjedisin.Mundësitë për pjesëmarrje qytetare janë të shumëfishta, siç është marrja pjesë në debate publike,forma të ndryshme të lobimit si dhe shpalosje të pikëpamjeve të publikut për çështje të ndryshmemjedisore. Andaj, zakonisht pjesëmarrja publike ndodh ose nga një ftesë formale – ose një reagimjo formal – ndaj një ndryshimi të propozuar ose ekzistues në politikë; hartimit të legjislacionitose një projekti të planifikuar. Si një hallkë e rëndësishme e demokracisë mjedisore, legjislacioni iKosovës i ka kushtuar një vëmendje të veçantë pjesëmarrjes së publikut në procesin e vendimmar-rjes, duke mundësuar që publiku të mund të ndikojë në procesin e hartimit të legjislacionitmjedisor, projekteve të ndryshme (duke përfshirë dhënien e lejeve dhe licencave), sikundër edhenë procesin e hartimit të politikave, planeve dhe programeve në fushën e mjedisit. Ligji për Mbro-jtjen e Mjedisit ka përcaktuar pjesëmarrjen qytetare në procesin e vendimmarrjes mjedisore, dukepërcaktuar se “organet vendimmarrëse sigurojnë pjesëmarrje dhe rol aktiv të publikut gjatë procesittë marrjes së vendimeve” për:

• vlerësimin strategjik mjedisor;

• vlerësimin e ndikimit në mjedis;

• procedurën e lëshimit të lejes ujore dhe lejes integruese;

• nxjerrjen e ligjeve.



Sipas Ligjit për Mjedisin, publiku duhet të informohet paraprakisht për procedurën e marrjessë vendimeve, duke i mundësuar atij dhënien e mendimit, komenteve dhe sugjerimeve institu-cionit kompetent që zhvillon procedurën. Një vëmendje të veçantë pjesëmarrjes së publikut nëprocesin e vendimmarrjes i ka kushtuar Ligji për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis23, ku ndër tëtjera është përcaktuar detyrimi për Ministrinë që të informojë palët e interesuara dhe publikunpërkatës me ndikimin e projektit të planifikuar dhe për t’i ofruar atij mundësinë që të japë ko-mente dhe sugjerime gjatë gjithë fazave të procedurës së VNM-së.

Barrierat për zbatimin e legjislacionit mjedisor Fillimisht duhet theksuar se legjislacioni mjedisor në Kosovë është i gjerë dhe mbulon çështje

të tilla si ndryshimi i klimës, cilësia e ajrit, menaxhimi i mbeturinave, mbrojtja e burimeve ujore dhebiodiversiteti deri te vlerësimi i ndikimit mjedisor. Në këtë drejtim, legjislacioni mjedisor në vetepërmban ose përcakton një sërë veprimesh dhe standardesh si standardet e mjedisit, ndalime dhekufizime mjedisore, plane dhe programe rregulluese mjedisore deri tek informimi dhe pjesëmarrjae publikut në procesin e vendimmarrjes mjedisore. Andaj, sfidat në zbatimin e legjislacionit mjedisornë Kosovë janë të shumta dhe kërkojnë vëmendje të veçantë, në mënyrë që shkalla e zbatimit të lig-jeve mjedisore të përmirësohet. Ndonëse Kosova ka shënuar progres në miratimin e ligjeve mjedis-ore, një numër raportesh të organizatave ndërkombëtare dhe rajonale venë në pah një sërë sfidashdhe problemesh në jetësimin e këtij legjislacioni, për të mundësuar një mbrojtje më efikase të mje-disit dhe parandalimin e degradimit të tij. Kështu, Raporti i Progresit për Kosovën i KomisionitEvropian (2011), mes të tjerash, thekson se ndonëse janë miratuar instrumente normative në formëtë udhëzimeve administrative për pjesëmarrjen dhe informimin e hisedarëve të publikut në proce-durat e vlerësimit të ndikimit në mjedis, cilësia e raporteve për vlerësimin e ndikimit në mjediskërkon akoma përmirësim24. Raporti, më tej, specifikon se zonat e cënueshme dhe vendet e mbro-jtura nuk janë përcaktuar akoma dhe ende nuk ka program për monitorimin e cilësisë së ujit.

Fuqizimi i kapaciteteve administrative mjedisore është një tjetër aspekt që ka patur dhevazhdon të ketë ndikim të theksuar në zbatimin e ligjeve mjedisore në Kosovë, përfshirë këtu in-spektoriatet mjedisore si struktura të cilat, në kuadër të kompetencave të tyre, mundësojnë sig-urimin e zbatimit të legjislacionit mjedisor në nivel qendror dhe lokal. Kapaciteti administrativmbetet akoma i dobët në fushën e mjedisit dhe ndryshimit klimatik, dhe në këtë drejtim kërko-hen përpjekje të mëtejshme për përmirësim të aranzhimeve institucionale për të siguruar koor-dinimin dhe bashkëpunimin ndërmjet institucioneve të përfshira në sektorët mjedisorë. Sfidatspecifike kanë të bëjnë me nevojën për t’i dhënë fund grumbullimit të paligjshëm të mbeturinavedhe për të intensifikuar ndërgjegjësimin e publikut për qëllimet e parandalimit, ripërdorimit dhericiklimit të mbeturinave. Kapacitetet administrative duhet të fuqizohen edhe në drejtim tëndërhyrjeve në sektorin e ujit, për të investuar më shumë në mbledhjen dhe trajtimin e ujërave tëmbetjeve urbane. Ky aktivitet kërkon planifikim afatgjatë dhe angazhime serioze financiare. Ng-jashëm me këtë, një sfidë serioze për zbatimin e legjislacionit mjedisor në Kosovë përbëjnë edhekapacitetet administrative qendrore dhe lokale në fushën e ruajtjes së natyrës dhe të menaxhimittë zonave të mbrojtura të natyrës.

Bashkëpunimi ndërmjet OJQve dhe Ministrisë së Mjedisit duhet të forcohet. Organizatat



22 MANUAL P Ë R PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT N Ë V END IMMARRJ EN M J ED I SORE


e shoqërisë civile nuk janë të përfshira dhe të konsultuara sa duhet gjatë politikëbërjes, andaj duhenbërë përpjekje më të mëdha për të shtuar komunikimin, në mënyrë që sektori i shoqërisë civile tëketë hapësirën dhe kohën e duhur për të reflektuar në procesin e hartimit të politikave mjedisore,aktiviteteve legjislative si dhe në zbatimin e ligjeve mjedisore. Në realitet janë organizatat mjedis-ore ato të cilat në disa raste kanë qenë zëri i vetëm në drejtim të parandalimit të degradimevemjedisore. Fuqizimi i OJQ-ve mjedisore në fushën e mjedisit do të kontribuojë në mënyrë të drejt-përdrejtë në zbatimin më efikas të legjislacionit mjedisor. Autoritetet publike në Kosovë, përf-shirë këtu MMPH dhe agjencitë ekzekutive duhet të shtojnë përpjekjet për të zhvilluar një fushatëmë të gjerë të konsultimeve publike me OJQ-të mjedisore, në mënyrë që ndikimi i tyre të jetë iprekshëm në proceset e vendimmarrjes25.

Ngritja e vetëdijësimit për litigim gjyqësor në fushën e mjedisit përbën një tjetër aspekt, qëvazhdon të sfidojë procesin e zbatimit të ligjeve mjedisore. Në Kosovë individët dhe publiku nëpërgjithësi nuk janë të informuar sa duhet me të drejtat dhe përgjegjësitë e tyre në fushën e paran-dalimit të ndotjes mjedisore apo për realizimin e të drejtave të tyre mjedisore, përfshirë këtu, porduke mos u kufizuar, qasjen në informacione mjedisore, pjesëmarrjen e publikut në vendimmar-rje si dhe qasjen në drejtësi mjedisore. Në disa raste çështja e pajtueshmërisë me rregullat evlerësimit të ndikimit në mjedis nuk zbatohet plotësisht për projekte të mëdha dhe shqetësimetlegjitime mjedisore nuk adresohen. Ndihma juridike falas nuk është e arritshme për ato kategoritë cilat nuk kanë mundësi që të angazhojnë avokatë apo firma juridike për të realizuar të drejtat etyre mjedisore dhe kjo përbën një shqetësim serioz për zbatimin e legjislacionit mjedisor. Andaj,ofrimi i programeve të ndryshme për të ngritur shkallën e vetëdijësimit juridik tek individët që tëadresojnë problemet mjedisore në rrugë administrative apo gjyqësore, do të ndikojë në mënyrë di-rekte në fuqizimin e zbatimit të ligjeve mjedisore në Kosovë dhe do të thellojë më tejbashkëpunimin e qytetarëve me autoritetet administrative dhe gjyqësore në procesin e zbatimit tëligjeve mjedisore në Kosovë.

Sundimi i së drejtës dhe gjykatat. Në studimin e Fizibilitetit për Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit ndërmjet Bashkimit Evropian dhe Kosovës, është theksuar mes të tjerash se Kosovaduhet të vazhdojë të demostrojë përkushtimin e saj ndaj sundimit të ligjit, duke ofruar dëshmikonkrete të rezultateve, fuqizimin e legjislacionit dhe zbatimin e tij26. Prandaj, fuqizimi në sek-torin e sundimit të së drejtës dhe gjyqësisë ka ndikim të drejtpërdrejtë në zbatimin e legjislacionitmjedisor në Kosovë. Shqyrtimi i lëndëve gjyqësore mjedisore në Kosovë është shumë i pakët. Janëtë rralla rastet kur gjykatat trajtojnë probleme mjedisore për të shqyrtuar masat apo veprimtaritëe caktuara, që janë në përputhje me legjislacionin mjedisor. Andaj, masat në drejtim të fuqizimittë gjyqësorit dhe në pavarësinë e tij do të jenë parakusht për zbatimin efektiv të kornizës legjisla-tive mjedisore në Kosovë.

LIGJI NR. 03/L-025 PËR MJEDISIN

Neni 54 Qasja në informata

1. Ministria, institucionet qendrore, komunat, organizatat e autorizuara dhe të tjera, janë të detyruara që rregullisht, dhe me kohë, nëmënyrë të plotë dhe objektive ta informojnë publikun për gjendjen e mjedisit, respektivisht për dukuritë të cilat janë duke u përc-jellë në kuadër të monitorimit të shkarkimeve dhe cilësisë së mjedisit, si dhe për masat paralajmëruese ose të shtrirjes së ndotjes,që mund të paraqesin rrezik për mjedisin, shëndetin dhe jetën e njeriut, në përputhje me ligjin.

2. Publiku ka të drejtë për qasje në regjistra ose evidenca që përmbajnë informata dhe të dhëna në përputhje me ligjin.

Neni 57 Pjesëmarrja e publikut në vendimmarrje

1. Organet vendimmarrëse sigurojnë pjesëmarrje dhe rol aktiv të publikut gjatë procesit të marrjes së vendimeve për:

1.1. vlerësimin strategjik mjedisor;

1.2. vlerësimin e ndikimit në mjedis;

1.3. procedurën e lëshimit të lejes ujore dhe lejes integruese;

1.4. nxjerrjen e ligjeve.

2. Publiku informohet përmes mjeteve të informimit për procedurën e marrjes së vendimeve dhe merr pjesë në dhënien e mendimit,komenteve dhe sugjerimeve institucionit kompetent dhe me kohë informohet për vendimin e marrë në pajtim me ligjin.

LIGJI PËR VLERËSIMIN E NDIKIMIT NË MJEDIS

Neni 19Debati publik për Raportin e VNM-së

1. Konkludimet dhe rekomandimet kryesore, të përfshira në Raportin e VNM-së, si dhe Propozim Mendimi i nënshtrohen debatitpublik.

2. Ministria, në afat prej dhjetë (10) ditësh nga dita e pranimit të Raportit të VNM-së, i lajmëron palët e interesuara dhe publikun përmënyrën, afatin dhe vendin e mbajtjes së debatit publik, për dhënien e vërejtjeve dhe mendimeve për Raportin e VNM-së.

3. Debati publik nga paragrafi 2 i këtij neni mbahet në afat prej njëzet (20) deri tridhjetë (30) ditë pas lajmërimit të palëve të intere-suara dhe publikut.

4. Debatin publik e organizon dhe udhëheq Ministria.

5. Në debatin publik merr pjesë aplikuesi dhe së paku një person që ka marrë pjesë në hartimin e Raportit të VNM-së.


23MANUAL P Ë R PJ E S ËMARRJ EN E PUB L I KUT N Ë V END IMMARRJ EN M J ED I SORE



Poshtëshënime7 Konventa e Aarhusit është adoptuar në 1998 dhe ka hyrë në fuqi në 2001. Deri më tani, numërohen 39

vende nënshkruese dhe 46 vende palë të saj. BEja e ka ratifikuar atë në 2003.8 Konventa e Espoos është adoptuar në 1991 dhe ka hyrë në fuqi në 1997. Deri më tani, numërohen 30 vende

nënshkruese dhe 45 vende palë të saj përfshirë edhe BEnë.9 Protokolli i VSMsë është adoptuar në Kiev, më 2003. Deri më tani, numërohen 38 vende nënshkruese dhe

25 vende palë të saj, përfshirë edhe BEnë. 10 Burimi: „Zbatimi i Konventës së Aarhusit: Një udhëzues përdorimi për zyrtarët në Evropën Lindore dhe ra-

jonin e Kaukazit” botuar nga REC dhe Royal Haskoning, 2004.11 Direktiva 2003/4/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të 28 Janarit 2003 për të drejtën e publikut përinformacionin mjedisor; Direktiva 2003/35/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të 26 Majit 2003 qëmundëson pjesëmarrjen e publikut në hartimin e planeve dhe programeve të vecanta lidhur me mjedisin dheamendimin lidhur me pjesëmarrjen e publikut dhe të drejtën për tju drejtuar gjykatës; Direktiva 2000/60/ECe Parlamentit Evropian dhe e Këshillit që jep kuadrin për veprim të Komunitetit në fushën e politikës përujin. Më shumë informacion rreth BEsë dhe Konventës së Aarhusit mund të gjeni në: http://ec.europa.eu/en-vironment/aarhus/legislation.htm

12 Direktiva e Këshillit 96/61/EC e 24 Shtatorit 1996 lidhur me parandalimin dhe kontrollin e integruar të ndot-jes (në anglisht IPPC Directive) e miratuar në 1996. Direktiva është amenduar katër herë prej hyrjes së sajnë fuqi. Amendimi i parë ka përforcuar pjesëmarrjen e publikut në linjë me Konventën e Aarhusit. Direk-tiva është kodifikuar në 2008 si Direktiva 2008/1/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e 15 Janarit 2008lidhur me parandalimin dhe kontrollin e integruar të ndotjes. Prej 7 Janarit 2014 efektet e Direktivës IPPCdo të mbulohen prej Direktivës 2010/75/EU për shkarkimet industriale.

13 Kushtetuta e Kosovës është e arritshme në http://gazetazyrtare.rks-gov.net/. 14 Kushtetuta e Kosovës, Neni 22.15 Gjykata Kushtetuese e Kosovës është themeluar në janar të vitit 2009 dhe është arbitri më i lartë për inter-

pretimin dhe mbrojtjen e dispozitave kushtetuese. Për më tepër vizito faqen zyrtare të internetit të GjykatësKushtetuese në http://www.gjk-ks.org/

16 Vendim i Gjykatës Kushtetuese të Kosovës KI 56/09: Fadil Hoxha dhe 59 të tjerë kundër Kuvendit Komunaltë Prizrenit. Vendimi është i arritshëm në http://www.gjk-ks.org/

17 Mandati i Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor është kompetent për krijimin dhe zbatimin elegjislacionit për menaxhimin e përgjithshëm në fushën e mjedisit, ujërave, planifikimit hapësinor dhe ndër-timin e banimit. Për më tepër informacion vizito faqen zyrtare të internetit të Ministrisë në http://mmph-rks.org/

18 Ligji Nr. 03/l-215 Për qasje në dokumente publike. 19 Ligji Nr. 03/l-025 Për mbrojtjen e mjedisit.20 Ligji Nr. 03/l-160 Për mbrojtjen e ajrit nga ndotja.21 Ligji Nr. 04/l-147 Për ujërat e Kosovës.22 Ligji Nr. 04/l-147 Për ujërat e Kosovës23 Ligji Nr. 03/L-024 Për vlerësimin e ndikimit në mjedis, neni 27.24 Shih Raportin e Progresit per Kosovën (2011) http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents-

/2011/package/ks_rapport_2011_en.pdf25 Ndër OJQ-të më me ndikim në Kosovë në fushën e politikave mjedisore është Qendra Rajonale e Mjedisit

për Evropën Qendrore e Lindore (REC). REC është një organizatë ndërkombëtare jopartizane, joavokate,jofitimprurëse me mision mbështetjen për zgjidhjen e problemeve mjedisore në Evropën Qendrore e Lin-dore (EQL). Vizito faqen e internetit të REC për më tepër informacione në http://www.rec.org/

26 Shih studimin e Fizibilitetit për Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit ndërmjet Bashkimit Evropian dhe Kosovësnë http://www.mei-ks.net/repository/docs/1_MIE-ALB-_(3).pdf.


CONTENTS

1 2 3 4 5 61 2 3 4 5 6

Fakti që ligjet në Shqipëri dhe Kosovë ofrojnë një kuadër të mjaftueshëm për zbatimin emekanizmave të ndryshëm të pjesëmarrjes publike, përbën një ndihmesë të madhe për autoritetet.Megjithatë, ligjet nuk përshkruajnë hollësitë dhe hapat e veçantë për pjesëmarrjen publike. Përkëtë arsye, ndodh ende që autoritetet të dështojnë në planifikimin e duhur të pjesëmarrjes publike,si pasojë e njërit apo disa prej problemeve të mëposhtme:

• Aktivitete pjesëmarrëse të organizuara me shpejtësi dhe të paplanifikuara si procese;

• Mungesë qartësie rreth ndikimit që publiku mund të ketë në vendimet përfundimtare;

• Lodhje e grupeve të interesuara;

• Reputacion i dëmtuar i grupeve të përfshira;

• Konflikte dhe marrdhënie problematike.

Përgatitja e një plani ndihmon që komunikimi dhe përpjekjet për të kryer pjesëmarrjen tëjenë më efiçente, efektive dhe që zgjasin në kohë.

Planifikimi hap pas hapiPlanifikimi i proceseve të pjesëmarrjes së publikut duhet të udhëhiqet nga

parimet dhe detyrimet e specifikuara në Konventën e Aarhusit, nenin 6, i cili thotë: Njerëzit duhet të përfshihen që në fazat e hershme kur është ende e mund-

shme për të ndikuar vendimmarrjen (Shih Nenin 6.4): Kjo do të ndihmonteorganizuesit për të përcaktuar dhe analizuar grupet e interesuara, për të për-caktuar rreziqet dhe rezistencën që duhen adresuar siç duhet në mënyrë që tëshmangen argumentet që pengojnë procesin. Nga ana tjetër, qytetarët duhettë kuptojnë se procesi është i hapur dhe transparent dhe duhet të jenë entuzi-astë për tu përfshirë. Në praktikë, kjo nënkupton që qytetarët duhet të pyetenrreth nevojave dhe opinioneve të tyre që në fazat fillestare të procesit, të tillasi analiza e gjendjes, grumbullimi i fakteve apo vlerësimi i nevojave. Zakonisht,teknokratët mendojnë se kjo fazë është pjesë e punës së tyre, por konsultimi injerëzve gjatë fazës së diskutimit të zgjidhjeve mund të jetë shumë vonë për tëpasur vendime që janë të pranuara gjerësisht.

Të dyja rastet e studimit të paraqituara në kapitullin 4 tregojnë për praktika të mira të përf-shirjes së publikut në fazat e hershme të planifikimit nga autoritetet lokale, por, gjithashtu, trego-jnë edhe për interesin e publikut për të qenë të përfshirë. Megjithatë, mund të përmendim edhe


Si të organizojmë procese pjesëmarrëse efektive?

� Të gjitha segmentet e shoqërisëduhen përfshirë në procesetpjesëmarrëse. Autoritetet janë tëdetyruara të sigurojnë hapësira tësigurta për ta në mënyrë që të gjithëtë bëjnë pyetje, shprehim mendime,komente, sugjerime apo argumentedrejtuar vendimmarrësve.


S I T Ë ORGAN IZOJMË P ROCES E P J E S ËMARRË S E E F EK T I V E ?

shembuj të tjerë pozitivë p.sh: Bashkia Kuçovë përgjatë procesit të hartimit të Planit Lokal tëMenaxhimit të Mbetjeve, në vitin 2012, vendosi që të rinjtë e qytetit të Kuçovës të përfshiheshinnë mbledhjen e mendimit të qytetarëve mbi situatën aktuale të menaxhimit të mbetjeve në Kuçovë,me idetë e tyre për përmirësimin e kësaj situate dhe reagimet në lidhje me tarifën e pastrimit. Këtotë dhëna të grumbulluara ndihmuan në hartimin e raportit të vlerësimit të gjendjes aktuale tëmenaxhimit të mbetjeve në Bashkinë Kuçovë dhe u konsideruan nga grupi i punës në planin lokaltë menaxhimit të mbetjeve. Përgjatë konsultimeve të mëvonshme të draft-planit me publikun,diskutimet u fokusuan më shumë në përmirësimin e skemave sesa në përplasje këndvështrimesh përskemat e menaxhimit.

Për t’u përmendur si shembuj të mirë të përfshirjes së publikut në faza të hershme të vendim-marrjes, janë edhe praktikat e mira të buxhetimit me pjesëmarrje, të cilat janë zbatuar në Bashk-inë Elbasan, Bashkinë Berat, Komunën Prezë etj.

Procedurat e pjesëmarrjes së publikut do të përfshijnë, për faza të ndryshme, të cilat lejojnëkohë të mjaftueshme për të informuar publikun, në përputhje me paragrafin 2 më lart dhe përpublikun për të përgatitur dhe për të marrë pjesë në mënyrë efektive, gjatë marrjes së vendimevepër mjedisin.

Vendosja e afateve të arsyeshme kohore për pjesëmarrjen (Shih Nenin 6.3): Në fillim, pub-likut i duhet kohë për të mësuar rreth sfondit të çështjes në fjalë, psh të fitojë njohuri specifike tëfushës rreth procesit. Kjo nënkupton që autoritetet duhet të japin informacion të përgjithshëmrreth çështjes, dhe në varësi të kërkesës prej qytetarëve, duhet të japin informacione shtesë në mënyrë

që të lehtësojnë procesin e konsultimeve publike. Më pas, publikut i duhet kohëpër t’u përgatitur për procesin e pjesëmarrjes. Kjo mund të përmbajë aktivitetetë ndryshme, në varësi të llojit të proceseve dhe aktiviteteve të planifikuara ngaautoritetet (psh konsultime me shkrim, seri takimesh, dëgjesa publike, etj.). Sëfundi, publikut i duhet kohë për të marrë pjesë në aktivitete, të japë kontributeme shkrim, të përfshihet në diskutime on line në internet, etj..

Në legjislacionin e Shqipërisë dhe të Kosovës, për VNM dhe shumë pro-cese të tjera, parashikohet si kërkesë ligjore një periudhë 30 ditore përrishikimin prej publikut, ndërkohë që njoftimi për dëgjesat publike duhet nx-jerrë të paktën 15 ditë përpara aktivitetit. Megjithatë, kjo periudhë paraqetminimumin e kërkuar, i cili mund të zgjatet nëse është e nevojshme.

Njerëzit janë të njoftuar në mënyrë efektive rreth mundësive për tëmarrë pjesë (Shih Nenin 6.2): Për një proces vendimmarrjeje të caktuar, au-toritetet duhet të hartojnë një procedurë të qartë për pjesëmarrjen e publikutdhe më pas duhet ta njoftojnë atë. Për më tepër, autoritetet duhet të përcak-tojnë rregullat bazë për vendimmarrjen duke miratuar rregulloret e duhura.Tërësia e informacioneve që do t’i jepet publikut përfshin: (i) Informacioninrreth procesit të vendimmarrjes, psh mundësitë për pjesëmarrjen e publikut(zakonisht të shprehura në njoftimin e botuar – shih Kutinë 4); dhe (ii) In-formacionin rreth subjektit të vendimmarrjes, të tilla si material njohës dhe in-formues, studime teknike, dokumenta ligjorë, projekt plane dhe programe,etj. (rrugët për marrjen e informacionit duhet të jepen në njoftimin e nxjerrë

� Autoritetet duhet të përdorin tëgjitha kanalet e mundshme tëkomunikimit në mënyrë që të (i)informojnë efektivisht njerëzit rrethmundësive për të marrë pjesë; (ii)mobilizojnë qytetarët për procesin,veçanërisht grupet vulnerabël dheato që janë të vështira për t’u arrirë;dhe (iii) hapur mundësitë që publikutë paraqesë komentet e veta.Zakonisht, kanalet e thjeshta tëkomunikimit funksionojnë më mirë,por organizatorët duhet të jenëkrijues dhe të kërkojnë edhendihmën e anëtarëve të komunitetit.

SHEMBULL 1

http://www.moe.gov.al/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=105&Itemid=90&limitstart=15

KËSHILLIM ME PUBLIKUN E mërkurë, 17 Gusht 2011 14:22

Në zbatim të VKM Nr. 825, datë.13.10.2010 “Për miratimin e listave të mbetjeve që lejohen të importohen për qëllime përdorimi,riciklimi dhe përpunimi” dhe legjislacionit mjedisor në tërësi, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave organizonkëshillimin me publikun bazuar në kërkesën për leje importi të shoqërisë Everest I.E sh.p.k, me seli në rrugën Yzberisht-Mëzez, Ko-muna Kashar, Tiranë.

Këshillimi organizohet në datën 23.08.2011, në orën 10.00, në mjediset e vetë shoqërisë Everest I.E. sh.p.k, me qëllim njohjen ngaafër të procesit të riciklimit dhe kapacitetin riciklues të vetë kompanisë.

Klikoni këtu për materialet e takimit.

� Pajisja me leje importi nga mmpau për lëndë të parë ldpe, (hdpe procesi i informimit publik)

� Deklerata

� Kerkesa

� Leje higjeno-sanitare

� Leje mjedisore



ose duhet të shoqërojnë apo t’i bashkëlidhen njoftimit, të gjitha të botuara në të njëjtën kohë përpublikun).

Në mënyrë që publiku të përgatitet për një vendimmarrje të mirë-informuar, autoritetet duhettë japin informacionin e mëposhtëm: përshkrimin e veprimtarisë së propozuar, psh vendimin; pro-jekt vendimin apo propozimin për vendime alternative; të dhëna rreth autoritetit përgjegjës përvendimmarrjen; përshkrimin e tërë procedurës së vendimmarrjes, duke përfshirë edhe mundësitëpër dorëzimin e komenteve të publikut; hollësi rreth kuadrit ligjor të vendit apo atë ndërkombë-tar për këtë vendimmarrje.

Në shembullin e njoftimit të Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave përzhvillimin e dëgjesës me publikun për pajisjen e firmës Everest I.E sh.p.k me leje importi për lëndëtë parë LDPE, e publikuar në faqen e internetit të ministrisë, është e dukshme që qytetarët janë tëinformuar mbi detajet e dëgjesës, duke përfshirë elektronikisht dhe kopjet e materialeve të nevo-jshme. Njoftimi i marrë nga faqja jepet më poshtë:

Përveçse në faqen e internetit, shpesh Ministria njoftimet i shoqëron edhe me e-maile në tëgjithë listat e kontakteve që ajo ka. Si në shembullin më poshtë të njoftimit për dëgjesën me pub-likun për diskutimet mbi Strategjinë Ndërsektoriale të Mjedisit:

I gjithë informacioni i përdorur në vendimmarrje të jetë i disponueshëm për shqyrtim(Shih Nenin 6.6): Nëse kërkohet, autoritetet duhet ti japin publikut të interesuar të gjithë infor-

SHEMBULL 2

Të nderuar Zonja dhe Zotërinj,

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave organizon ditën e hënë, datë 18.03.2013 në orën 11.00, në sallën embledhjeve të MMPAU-së, takimin konsultativ me grupet e interestit për draft Strategjinë Ndërsektoriale të Mjedisit 2013-2020.

Bashkëngjitur gjeni draft Strategjinë, e cila është e publikuar në faqen e internetit të Ministrisë www.moe.gov.al

Jeni të lutur të merrni pjesë në këtë diskutim, duke shpresuar se mendimet Tuaja ndihmojnë për të përmirësuar draftit e hartuar.

Për ata që e kanë të pamundur pjesëmarrjen, mund të dërgojnë mendimet dhe komentet e tyre në adresën zyrtare të Ministrisë sëMjedisit [email protected]

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave



macionin lidhur me procesin e vendimmarrjes. Informacioni duhet të përfshijë të gjitha të dhënatdhe dokumentacionin që ka lidhje me çështjen, duke përfshirë përshkrimin e zonës, karakteris-tika fizike dhe teknike të veprimtarisë së propozuar, përshkrimin e ndikimeve të rëndësishme mbimjedisin, masat e parashikuara për të parandaluar dhe/ose zvogëluar ndikimet që përfshijnëshkarkimet, paraqitje e alternativave kryesore, etj. Gjithashtu duhen vënë në dispozicion të dhënatë grumbulluara gjatë analizës së gjendjes ose çdo bazë të dhënash e ndërtuar gjatë procesit, jo vetëmpërmbledhjet teknike dhe projekt vendimet, por edhe raportet kryesore dhe këshillimet e lëshuaranga autoriteti publik. Informacioni duhet dhënë falas ose me një çmim të arsyeshëm që mbulonvetëm shpenzimet aktuale për materialet, të tilla si fotokopimi. Kostot e kohës së punës së person-elit që merret me përgatitjen e informacionit nuk duhen ngarkuar mbi publikun e interesuar.

Kjo kërkesë e Konventës së Aarhusit është shumë e afërt me kërkesat e ligjit për të drejtën e in-formacionit në Shqipëri. Pavarësisht faktit se ligje të tilla kanë mëse një dekadë që janë në fuqi, or-ganizatat mjedisore kanë ende probleme të marrin gjithë informacionin e kërkuar për njëpjesëmarrje të mirë informuar. Për këtë arsye, duhet të ofrohet sa më shumë informacion lehtë-sisht i kuptueshëm dhe në format elektronik.

Të ekzistojë mundësia për të paraqitur komente (Shih Nenin 6.7): Çdo anëtar i publikut tëinteresuar ka të drejtën të paraqesë komente apo mendime gjatë procesit të pjesëmarrjes publike.Kanalet dhe forma për paraqitjen e komenteve dhe mendimeve tek autoritetet përgjegjëse varet ngateknikat e përdorura (për më shumë hollësi rreth tyre shih seksionin 3.2.). Autoritetet duhet t’jupërgjigjen qytetarëve. Mënyra më e preferuar është të përdoret po e njëjta formë që është dhënëmendimi ose opinioni (psh përgjigje në formë të shkruar nëse komentet janë dorëzuar në formëtë shkruar). Nëse është grumbulluar një numër shumë i madh komentesh, do të ishte mirë të për-gatitej një raport, i cili të përmblidhte komentet sipas përmbajtjes së tyre, dhe të botohej përmeskanaleve të komunikimit të përdorura gjatë procesit të pjesëmarrjes. Të gjitha kontributet duhettë rregjistrohen dhe të merren në konsideratë gjatë vendimmarrjes.

Një shembull të shqyrtimit të publikut, që Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit tëUjërave e ka publikuar në faqen e saj

SHEMBULL 3

http://www.moe.gov.al/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=105&Itemid=90&limitstart=5) jepet si më poshtë:

NJOFTIM PËR DHËNIEN E MENDIMEVE PËR DY PROJEKTLIGJE NË FUSHËN E MJEDISITE hënë, 12 Mars 2012 13:30

Në zbatim të Kreut II të VKM nr.994, datë 02.07.2008 “Për tërheqjen e mendimit të publikut në vendimmarrje për mjedisin”, Min-istria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (MMPAU) fton palët e interesuara të japin komentet dhe sugjerimet e tyre lid-hur me projektligjin “Për vlerësimin strategjik mjedisor”, i hartuar në përputhje me Direktivën 2001/42/EC “Për vlerësimin endikimeve nga plane dhe programe të caktuara në mjedis” të Parlamentit dhe Këshillit Evropian.

Gjithashtu, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (MMPAU) fton palët e interesuara të japin komentet dhe sug-jerimet e tyre lidhur me projektligjin “Për shpalljen “Park Kombëtar” të ekosistemit natyror Mali i Tomorrit me sipërfaqe të zg-jeruar”, i hartuar në përputhje me “Strategjinë dhe Planin e Veprimit për Biodiversitetin në Shqipëri”, në dispozitat e ligjit “Përzonat e mbrojtura”, të ndryshuar dhe në VKM nr. 267, datë 24.04.2003.

Mendimet dhe sugjerimet duhet të jepen elektronikisht (me email) ose me postë brenda datës 30 Mars 2012.

Në përfundim të mbledhjes së mendimeve, MMPAU do të organizojë edhe një takim përmbyllës me të gjithë aktorët e interesit, tëcilët do të njoftohen për vendin, datën dhe orën e zhvillimit të takimit.

Mendimet dhe sugjerimet mund të dërgohen në adresën elektronike: [email protected]

� Projektvendim për shpalljen “park kombëtar” të ekosistemit natyror mali i tomorrit me sipërfaqe të zgjeruar.pdf

� Projektligji për vlerësimin strategjik mjedisor.pdf



Vendimet e marra nga autoriteti publik kanë marrë në konsideratë komentet (Shih Nenin6.8): Kjo nënkupton që autoritetet duhet të studiojnë komentet, të adresojnë ato që përmbajnëkontribute lidhur me aspekte mjedisore dhe shëndetësore, të marrin masa për të adresuarshqetësimet e ngritura, dhe të përgatisin arsyetimin për kontributet që nuk janë konsideruar. Gjatëkëtij procesi duhet të mbahen parasysh edhe shqetësimet sociale dhe ekonomike.

Bashkia Tiranë zhvilloi së fundmi, 7 shtator 2013, ceremoninë e inagurimit të fillimit tëpunimeve të projektit për ndërtimin e bulevardit të ri të Tiranës. Ceremonia u shoqërua paralel-isht me një protestë të qytetarëve, pronat e të cilëve preken nga projekti, ku termat e dëmshpër-blimit nga shpronësimet nuk u janë bërë të qarta në takimet e mëparshme me publikun. Këtopraktika jo të mira duhet të përmirësohen në të ardhmen.

Informacioni lidhur me vendimin përfundimtar të jepet në kohë dhe pa vonesë (Shih Nenin6.9): Autoritetet janë të detyruara të informojnë publikun rreth vendimit të marrë. Ky informacionduhet të përmbajë tekstin e vendimit dhe një raport mbi arsyet dhe vlerësimet ku është bazuar kyvendim si dhe kontributet e publikut që janë marrë parasysh gjatë vendimmarrjes. Gjithashtu, paketaduhet të përmbajë informacion rreth mundësive për të apeluar kundër vendimit të marrë. Infor-

TABELA 3. PLANI I PJESËMARRJES PUBLIKE (SHEMBULL PËR NJË PROCES TË VLERËSIMIT TË NDIKIMIT NË MJEDIS)

Fazat e Qëllimi i Grupet e Teknikat e Komunikimi dhe Koha/ Afatet Burimet e procesit të pjesëmarrjes synuara me të pjesëmarrjes kanalet për të kohore nevojshmevendim publike cilët do të publike që do informuar dhe (zakonisht të (burimet marrjes (mesazhet për punohet të përdoren aktivizuar dhëna në njerëzore,

publikun) në grupet e procedurën financiare,çdo fazë synuara zyrtare) kohore)

Shqyrtimi

Vlerësimi

Vlerësimi i rreziqeve dhe i projekt raportit

Raporti dhe Deklarata e VNMsë

Vendimi



macioni i duhet dërguar të gjithë atyre që kanë marrë pjesë në proces, publikut të interesuar si dhetë jetë i disponueshëm për publikun e gjerë. Pritet që informacioni të bëhet publik përmes të njëjtëvekanale komunikimi të përdorur edhe gjatë fazës së parë të nxjerrjes së njoftimit për procesin.

Si të zbatojmë në praktikë kërkesat e pjesëmarrjes publike?Duke mbajtur parasysh qëllimin e pjesëmarrjes, kërkesat ligjore dhe parimet, autoriteteve pub-

like ju këshillohet të hartojnë planin e pjesëmarrjes publike, i cili shtrihet në të gjitha fazat e proce-sit të vendimmarrjes. Gjatë hartimit të këtij plani mund të bëhen pyetje të tilla si: Cilët janë grupete interesuara? Çfarë marrëdhëniesh ekzistojnë ndërmjet tyre? Si e vlerësoni kuadrin e përgjithshëmnë të cilin do të zhvillohet procesi? Çfarë informacionesh nevojiten dhe në cilin stad të procesit tëvendimmarrjes? Çfarë lloj aktivitetesh duhen organizuar – në cilat faza të procesit të vendimmar-rjes? Cilat janë rezultatet afatshkrutra dhe afatgjata të pritshme? Kush do të bëjë, kur dhe çfarë?Çfarë burimesh kemi për të përdorur? Këto çështje të rëndësishme do të trajtohen në këtë Manual.

Procesi i pjesëmarrjes publike duhet të fillojë të planifikohet menjëherë sapo të jetë vendosurkur do të ndodhë një vendimmarrje e caktuar. Më poshtë jepet një shembull si duket formati iplanit të pjesëmarrjes publike, i cili na ndihmon të marrim në konsideratë të gjithë hapat, qëllimine pjesëmarrjes publike, fazat e vendimmarrjes, grupet e interesit, mjetet, kohën dhe burimet. Aimund të përdoret dhe plotësohet më tej me hapat e shtjelluar në vijim të tekstit.



Hapi 1. Përcaktimi i fazave të procesit të përgjithshëm të vendimmarrjesPër të organizuar pjesëmarrjen publike në mënyrë efektive autoritetet duhet te kuptojnë pro-

cedurën e përgjithshme të vendimmarrjes dhe kërkesat ligjore për përfshirjen e publikut. Zakon-isht këto elemente janë të përcaktuara me ligj. Megjithatë, autoritetet mund të duan të përshtasindisa prej fazave në varësi të situatave specifike dhe, në rastin më të mirë, lidhur me pjesëmarrjenpublike të bëjnë më shumë sesa përshkruhet në ligj si procedura minimale e domosdoshme. Ren-ditja e fazave të procesit të përgjithshëm, në mënyrë kronologjike, është hapi i parë për planifikimine pjesëmarrjes publike.

Hapi 2: Përcaktoni qëllimin e pjesëmarrjes publikePërpara fillimit, zyrtarët publikë duhet të jenë të qartë rreth qëllimit të përfshirjes së publikut.

Përcaktimi i mirë i qëllimit do të ndikojë në mënyrë të rëndësishme në planifikimin e tërë proce-sit dhe të aktiviteteve të pjesëmarrjes publike. Qëllimi mund të jetë i ndryshëm në faza të ndryshmetë procesit të vendimmarrjes (psh informimi i publikut se një politikë apo vendim është duke u për-gatitur, mbledhja e mendimeve dhe ideve të publikut, ose hartimi i një politike/vendimi që merrnë konsideratë mendimet e publikut).

Zyrtarët publikë dhe grupet e interesuara ndërveprojnë ndërmjet tyre në katër mënyra, të cilatparaqiten në vijim:

• Dhënie e informacionit: Komunikim një drejtimësh, prej autoriteteve tek publiku, i cili ka siqëllim transparencën e vendimmarrjes. Në këtë rast, publikut nuk i kërkohet të japë ndonjëkontribut.

• Grumbullimi i informacionit: Komunikim një drejtimësh, prej publikut tek autoritetet, i cilizbatohet kur autoritetet grumbullojnë mendime nga publiku me qëllim që të marrin vendimetë mirë informuara.

• Konsultimi: Komunikim një drejtimësh i avancuar, prej publikut tek autoritetet, i cili zbato-het kur autoritetet pyesin publikun për komentet që mund të këtë lidhur me projekt vendiminose për sugjerime lidhur me alternativa të mundshme.

• Vendimmarrje e përbashkët: Komunikim dy drejtimësh dhe ndërveprim aktiv ndërmjet au-toriteteve dhe publikut, i cili nënkupton që të gjithë pjesëmarrësit arrijnë konsensusin rrethvendimit të marrë.

Shpesh, këto katër faza të pjesëmarrjes së publikut ilustrohen me anë të shkallës së pjesëmar-rjes ku “Dhënia e informacionit” gjendet në pjesën e poshtme të shkallës, ndërsa “Vendimmarrjae përbashkët” është një pjesën e sipërme të shkallës. Sa më lart të ngjitemi në këtë shkallë, aq më ifortë është roli i publikut dhe ndikimi i tij mbi rezultatet e vendimmarrjes.

Më poshtë, tabela 4, paraqet nivelet e fuqisë në vendimmarrje në secilën prej këtyre stadevedhe jep ide rreth qëllimit të pjesëmarrjes publike.

Hapi 3: Përcaktoni grupet e fokusit me të cilat do të punoniProcesi duhet të jetë transparent dhe i hapur për këdo që është i ndikuar (përkufizimet e pub-

likut dhe të publikut të interesuar janë dhënë në seksionin 1). Në shtesë të njoftimit të shpërndarëgjerësisht dhe në mënyrë transparent, autoritetet duhet të identifikojnë në mënyrë aktive se cilëtjanë individët dhe grupet të cilat mund të preken prej vendimeve të reja.

Megjithatë, kjo nuk do të ishte e mjaftueshme. Proceset vendimmarrëse më të mira kërkojnëaktivisht të gjithë njerëzit dhe grupet që mund të ndikohen nga vendimi, në mënyrë që ata të jenëplotësisht në dijeni për të dhe për ndikimet e mundshme mbi ta. Grupi i mëposhtëm i pyetjevemund t’ju vijë në ndihmë për të përcaktuar individët dhe grupet që mund të preken:



Nr. Grupi i Roli në politikën/ Ndikimi i politikës Ndikimi që ka aktori/grupi mbi politikës/vendiminsynuar/ vendimmarrjen së re/vendimit Aktori e dhënë mbi këtë grup

1

2

3

4

5

Faza Faza e Faza epërgatitore vendimmarrjes zbatimit

TABELA 4. FUQIA NË VENDIMMARRJE

VENDIMMARRËSIT PUBLIKU

Dhënie e informacionit Vendos dhe paraqet Nuk ka fuqi

Grumbullimi i informacionit Pyet për informacione për të Nuk ka fuqi ndihmuar vendimmarrjen

Konsultimi Vendos rreth alternativave, Fuqi e kufizuar – mund të pyet për këndvështrime dhe ndikojë në zgjedhjen e vendos çfarë do të bëjë alternativave ose të

ndryshimeve të propozuara

Vendimmarrje e përbashkët Mbështet procesin për një Vendimmarrje e përbashkëtvendimmarrje të përbashkët

TABELA 5. SHEMBULL I MATRICËS SË AKTORËVE

• Cilët janë njerëzit e interesuar

o të ndikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë prej veprimtarive të planifikuara?

o në cilën mënyrë (interes në nivel vendor, rajonal, kombëtar apo ndërkombëtar; interes ipërgjithshëm apo profesional)?

• Cilët janë personat kyç për t’u përfshirë në procesin e planifikimit?

• Cilët janë personat që kanë kontribuar për problemin përmes veprimit apo mosveprimit të tyre?

• Cilët janë njerëzit që mund ta pengojnë procesin? Pse? Si mund të kapërcehet kjo pengesë?

• Kush mund të ndihmojë për përmirësimin e planit/aktivitetit?

Këshillohet që të mblidhen sistematikisht të dhëna rreth grupeve të synuara dhe të përditëso-het baza e të dhënave në mënyrë të rregullt. Analiza e aktorëve është një mjet që ndihmon në iden-tifikimin e pjesëmarrësve në proces. Tabela 5 paraqet një shembull të matricës së aktorëve.

Hapi 4: Përzgjidhni teknikat e pjesëmarrjes publike Brenda mundësive që ofron kuadri ligjor, mund të përdoren një numër i gjerë teknikash të

pjesëmarrjes (referoju seksioneve 2.2., 3.2. dhe 3.3.). Kriteret për përzgjedhjen mund të jenë tëndryshme, duke filluar prej mundësisë që lejon buxheti dhe burimet e tjera deri tek pranimi social(pranimi prej komunitetit) dhe mundësia e zbatimit të teknikave të veçanta. Për shembull, nuk do



TABELA 6. PIKETA UDHËZUESE PËR TË VENDOSUR SE NË CILIN NIVEL TË PJESËMARRJES TË PUNOHET

LLOJI I AKTIVITETIT KUR ËSHTË MË MIRË PËR T’U PËRDORUR

Dhënia e informacionit Kur informacioni nuk është kontradiktor dhe konfliktues ose kur ekziston dëshira e mirë dhe besimi midis grupeve të interesuara; Kur organizata/autoriteti ka mandatin prej grupeve dhe aktorëve për të marrë vendimin;Në raste emergjence.

Grumbullimi i informacionit Nëse informacioni pritet të jepet me dëshirë dhe pa paragjykime e dyshime prej njerëzve;Kur është e qartë se si do të përdoret informacioni.

Konsultimi Kur grupet e synuara dhe aktorët kanë besim tek organizata/autoriteti që merr vendimet.

Vendimmarrja e përbashkët Kur ka kapital social të mirë dhe pritet që njerëzit të sillen në mënyrë bashkëpunuese;Kur nuk do të dominojë asnjë palë apo interes;Kur organizata / autoriteti e ka dëshirën dhe lejon të tjerët të ndikojnë mbi rezultatin;Kur çështjet janë komplekse dhe duhet të kenë zgjidhje integrale;Për zgjidhjen e tensioneve dhe të konflikteve; Kur bashkëpunimi me grupin e gjerë është për një tematikë specifike; Kur çështjet që debatohen janë të gjera dhe rezultatet e pritshme janë të diskutueshme;Kur ka nevojë për bashkëpunime dhe partneritete afatgjata.

SHEMBULL 4

Komuna Dajç, Bregu i Bunës, në vitin 2010 miratoi Planin Lokal të Menaxhimit të Mbetjeve në këshillin e komunës. Ky plan, iparashikuar në ligjin “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve urbane”, u hartua nga komuna Dajç, me mbështetje financiaretë programit DLDP dhe asistencës të Co-Plan.

Gjatë procesit të hartimit të Planit, komuna identifikoi grupet e interesit dhe përfshiu komunitetin që në fazat e para të proce-sit. Adresimi dhe informimi i grupeve të interesit ndryshonte në varësi të grupit. Grupi i emigrantëve, bizneset, punonjësit e ar-simit dhe të shëndetësisë u arritën nëpërmjet takimeve të hapura; të rinjtë u informuan dhe u përfshinë në fushatëninformuese dhe ndërgjegjësuese, duke shpërndarë fletëpalosje në komunitet; gratë dhe të moshuarit u arritën nëpërmjettakimeve derë më derë. Kjo përqasje e diversifikuar është shumë e rëndësishme në komuna të vogla, ku përdorimi i internetit,aftësitë kompjuterike dhe kontaktet janë të limituara.

Gjatë fazës së dytë të procesit u formuan grupet e punës për hartimin e planit, të cilat kishin përfaqësi të banorëve, dhe u re-alizuan tryeza të rrumbullakta për të diskutuar draft planin e menaxhimit të mbetjeve për komunën e Dajçit.

Gjithashtu, komuna, përgjatë gjithë procesit dhe më tej, vuri në gadishmëri të banorëve të interesuar për t’u përfshirë në pro-cesin e hartimit të planit, apo thjesht për t’u informuar për të, dy persona nga stafi i saj.

Përfshirja e komunitetit prej fillimit të procesit dhe fushata informuese, përveçse ndihmoi në hartimin e planit lokal të menax-himit të mbetjeve, ndihmon aktualisht edhe në zbatimin e tij. Banorët e komunës kanë kuptuar dhe pranuar tarifën e pastrimittë komunës dhe e paguajnë atë. Komuna ka rritur të ardhurat e saj nga pagesa e tarifës së pastrimit dhe ka mbajtur vazhdimishtkontaktet me banorët, duke realizuar një pyetësor në lidhje me monitorimin dhe matjen e ofrimit të shërbimit të pastrimit.



të ishte as e logjikshme dhe as efektive të përdoreshin teknikat on line në internet për grupenjerëzish të tilla si pensionistët apo banorët e zonave rurale, të cilët kanë mundësi të kufizuar in-terneti apo njohuri të pakta në përdorimin e kompjuterit. Tabela 6 paraqet raste kur përdorimi iniveleve të ndryshme të pjesëmarrjes do të ishte më rezultativ, ndërsa seksioni 3.2 jep rekomandimetë teknikave specifike për secilin prej këtyre niveleve.

Hapi 5: Përzgjidhni kanalet e komunikimit dhe të informimit Kur të jenë përzgjedhur grupet e synuar dhe teknikat e pjesëmarrjes publike, ngrihet pyetja se

cilat kanale komunikimi janë më të përshtatshme për të përdorur, psh cilët kanale janë më të për-dorshëm dhe më të besueshëm prej grupeve të synuara. Ndonëse televizioni vlerësohet si media qëndikon më shumë, do të ishte mirë të përdoreshin të gjitha llojet e mediave që janë të mundshme(radio, shtypi, interneti) si dhe kanalet e tjera të komunikimit (tabela në vende publike, takimeindividuale, SMS dhe mesazhet elektronike, shpërndarja e fletëpalosjeve, etj.). Përzgjedhja ekanaleve të komunikimit mund të bëhet bazuar në kriteret e mëposhtme:• Mundësia e përdorimit të kanalit të komunikimit prej qytetarëve (psh mbulimi fizik i një zone

të caktuar prej transmetuesve të medias, shpërndarja e shtypit, etj.),• Mundësia e përdorimit dhe kapaciteti për ta përdorur kanalin e komunikimit prej zyrtarëve

publikë, psh organizuesit e aktiviteteve të pjesëmarrjes publike.



Hapi 6: Afatet kohorePjesëmarja publike duhet organizuar që në fazat e para, përpara se sa vendimi të jetë marrë.

Për të realizuar këtë duhen përdorur kanale të ndryshme komunikimi në mënyrë që kontributetprej publikut të mbërrijnë dhe të informojnë vendimmarrjen.

Koha që i duhet publikut për të krijuar opinionin mbi vendimet dhe për t’ja komunikuar atëautoriteteve është shumë e ndryshueshme. Për këtë arsye, duhen shmangur afatet kohore shumëtë shkurtra, por edhe periudhat kohore shumë të gjata nuk janë produktive dhe mund të shkak-tojnë vonesa të konsiderueshme. Zakonisht, minimumi i kohës është i përcaktuar me ligj.Megjithatë, në disa raste mund të nevojiten periudha më të gjata kohore. Në këto raste, autoritetetduhet të përpiqen të kenë fleksibilitetin e duhur, në mënyrë që të përmbushin qëllimin e pjesë-marrjes së publikut.

Hapi 7: Siguroni burimet e nevojshme Burimet njerëzore

Pjesëmarrja publike varet tërësisht nga përkushtimi i njerëzve ndaj sistemit demokratik të vler-ave. Është e rëndësishme që zyrtarët publikë dhe personeli administrativ të kenë një profil të tillëdhe të jenë të gatshëm të investojnë kohën dhe përvojën e tyre në proceset e pjesëmarrjes publike.Njohuritë rreth hartimit dhe menaxhimit të proceseve pjesëmarrëse janë një burim kyç i nevo-jshëm për të arritur rezultate efektive gjatë pjesëmarrjes publike. Gjithashtu, njerëzit duhet të kenënjohuri dhe aftësi komunikimi, të menaxhimit të burimeve njerëzore, të menaxhimit të ak-tiviteteve, të menaxhimit të konfliktit, të lehtësimit, të aftësive organizative dhe të drejtimit, dhesë fundi, ekspertizë në fushën në të cilën do të jetë procesi vendimmarrës. Për këtë arsye, do të ishtee udhës që për procese të mëdha të ngrihej një skuadër e përbërë prej disa aktorësh për të menax-huar pjesëmarrjen publike si pjesë e procesit të vendimmarrjes.

Burimet financiare dhe materialeKostot e pjesëmarrjes publike janë kryesisht të lidhura me: hartimin, shtypjen, qera për mjedise

ku do të zhvillohen aktivitete, postime, mbulimin mediatik, reklamë, transportin, mjete kancelerie,ushqim, mbështetje me teknologjinë e informacionit, ekspertizë (nëse ekspertët e fushës dhe lehtë-sues është e nevojshme të merren nga jashtë institucionit) dhe kërkim (psh nëse kryhen testime dhevëzhgime të opinionit publik për procese vendimmarrëse afatgjata dhe të ndërlikuara). Vlerësimii buxhetit duhet të përfshihet në planin e pjesëmarrjes publike meqë ai mund të jetë një aspekt irëndësishëm për përzgjedhjen e teknikave të pjesëmarrjes publike dhe të kanaleve të komunikimit.

KohaInvestimi në terma kohorë është një burim i rëndësishëm i procesit. Pjesëmarrja publike kërkon

kohë për t’u planifikuar, përgatitur, zbatuar dhe grumbulluar mendime prej të gjitha aktivitetevetë zbatuara. Planifikimi realist i kohës dhe përzgjedhja e kujdesshme e aktiviteteve mundëson pro-ces më efektiv lidhur me koston dhe kursen burimet e tjera. Sa më i ndërlikuar të jetë procesi ivendimmarrjes, aq më shumë nevojitet për ta realizuar atë siç duhet. Kohëzgjatja dhe renditja e ak-

tiviteteve duhet përcaktuar qartë në planin e pjesëmarrjes publike, si dhe kjo pjesë e planit mundtë shtjellohet me hollësi në formën e diagramës Gantt.

Hapi 8: VerifikimiLista e kontrollit të pjesëmarrjes publike (tabela 7) mund të jetë ndihmuese për plotësime, por

edhe për të verifikuar nëse janë marrë në konsideratë të gjitha gjërat.

Teknika të mundshme të pjesëmarrjesAutoritetet publike mund të përdorin disa teknika të mundshme të pjesëmarrjes (referojuni

Hapit 4 në planifikimin e procesit, seksioni 3.1.). Zakonisht, ligjet sektoriale përmbajnë kërkesa specifike lidhur me çfarë teknikash duhen përdorur. Në përputhje me Ligjin Nr.8652, datë 31.7.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e qev-

erisjes vendore”, në mbështetje të neneve 13, 81, 83 pika 1 dhe 108-115 të Kushtetutës, këshillimi



TABELA 7. LISTA E KONTROLLIT PËR PJESËMARRJEN PUBLIKE 27

ÇËSHTJA PO JO

A është pjesëmarrja publike e rregulluar si aktivitet i veçantë (VNM, dhënie e lejeve mjedisore, planifikim)?

A janë përmbushur të gjitha kërkesat ligjore për pjesëmarrjen publike?

A janë identifikuar të gjitha grupet e prekura?

A është identifikuar publiku i interesuar?

A është përcaktuar periudha kohore për procesin e pjesëmarrjes publike?

A keni menduar se si do të ndihmonit publikun e interesuar të merrte pjesë?

A keni menduar se çfarë lloj informacioni do të ishte më mirë të përdorej lidhur me pjesëmarrjen publike?

A e dini se çfarë teknikat të informimit aktiv do të përdorni?

A jeni të sigurtë se publiku ka mundësi dhe mund të marrë informacionin që kërkon?

A jeni të sigurtë se individët dhe grupet e interesuar kanë mundësi të njëjta për të shprehur këndvështrimet e tyre (në mbledhje publike etj.)?

A jeni të sigurtë se të gjitha palët e interesuara kanë mundësi të njëjtë për të ndikuar planifikimin e projektit dhe zbatimin e tij?

A keni burimet e nevojshme për procesin e pjesëmarrjes publike (kohë dhe para)?

me komunitetin, në çdo rast, bëhet sipas mënyrës së përcaktuar në rregulloren e këshillit, dukepërdorur një nga format e nevojshme si takime të hapura me banorët, takime me specialistë, me in-stitucione të interesuara dhe organizata jo-qeveritare ose nëpërmjet marrjes së nismës për orga-nizimin e referendumeve vendore. Aktet e këshillit afishohen në vende publike të caktuara ngakëshilli, brenda territorit të komunës ose bashkisë dhe, sipas mundësive, këshilli cakton edhe formatë tjera të publikimit të tyre. Informimi i publikut në çdo komunë e bashki bëhet në përputhje meLigjin Nr.8503, datë 30.6.1999 "Për të drejtën e informimit për dokumentet zyrtare" dhe rregul-lat e përcaktuara nga vetë këshilli përkatës për këtë qëllim.

Për shembull, në ligjin për VNM-në dhe VSM-në specifikohet se teknika për tërheqjen emendimit të publikut për lejet mjedisore është dëgjesa me publikun, ndërsa në ligjin për tërheq-jen e mendimit të publikut në vendimmarrjen mjedisore theksohet rëndësia e tërheqjes sëmendimit të publikut dhe procedurat përkatëse, por nuk specifikon një teknikë të caktuar.Megjithatë, e përmendur më shpesh është diskutimi me publikun.

Bazuar në llojin e pjesëmarrjes publike, autoritetet publike mund të përdorin teknika pjesë-marrëse të ndryshme: reaktive (një drejtimëshe – komunikim pasiv) dhe interaktive (dy drej-timëshe – komunikim aktiv). Shembuj të teknikave të mundshme jepen në Tabelën 8.

Ndër format më të zakonshme të pjesëmarrjes të parashikuara me ligj në të gjithë vendim-marrjen për mjedisin, është rishikimi prej publikut, psh ftesa për komente të shkruara lidhur me doku-



TABELA 8. SHEMBUJ TË TEKNIKAVE PJESËMARRËSE REAKTIVE DHE INTERAKTIVE

LLOJI I AKTIVITETITReaktiv Interaktiv

Dhënia e informacionit Deklaratë për shtyp, Internet Ditë të hapura për publikun,Buletine Vizita në terrenReklama Punë me vullnetarëPostera e tabela

Grumbullimi i informacionit Pyetësorë Takime të moderuara nga Vëzhgime lehtësuesPune me grupe të fokusuara Mbledhje publike

Përgatitje hartash të/prej komunitetit

Konsultimi Komente mbi propozimin Takime të moderuara nga Ekspozita lehtësuesMbledhje publike Konferenca për arritjen e konsensusit

Mediat sociale

Vendimmarrja e përbashkët Proces i ndërtuar me takime të moderuara nga lehtësues: • Dialog i hapur • Negociata• Ndërmjetësim



menta në version të shtypur apo elektronik. Gjithashtu, dëgjesa publike është një formë e zakonshmee pjesëmarrjes, e cila është kërkesë ligjore sidomos për çështje mjedisore të një rëndësie më të madhe,të tilla si dhënie e lejeve mjedisore për komplekse industriale që kërkojnë studime të VNMsë.

Duke pasur parasysh teknikat më të zakonshme të pjesëmarrjes publike, ky Manual i kushtonvëmendje të veçantë dy prej tyre: rishikimit publik, i njohur si konsultimet publike në formë tëshkruar qoftë si komente të paraqitura në formë të shkruar në letër ose ato të dërguara me anë të ko-munikimit elektronik, dhe dëgjesat publike, të njohura si takime ballë për ballë, ku autoritetet bëjnëndërveprim të drejtpërdrejtë me segmente të ndryshme të publikut. Përveç këtyre metodave, nëkëtë Manual do të përshkruhen dhe sugjerohen për tu përdorur edhe puna me grupe të fokusuara,takime dhe përdorimi i mediave sociale. Këto teknika nuk përmenden në mënyrë të veçantë prej lig-jeve, por mund të jenë shumë të dobishme për pjesëmarrjen lidhur me grumbullimin e të dhënavenë fazat e hershme dhe për të rritur efektivitetin në fazat më të avancuara të vendimmarrjes.

Rishikimi publikMundësia e publikut për të pasur dokumentacionin bazë të vendimmarrjes, të tillë si studimet

e VNMsë, planet dhe strategjitë, etj është kërkesa minimale e parashikuar me ligj. Prandaj, rishikimipublik i dokumentacionit që ka lidhje me vendimmarrjen, në formë të shtypur apo elektronikedhe kërkesa që publiku mund të paraqesë komentet e tij, përbëjnë një mënyrë standarde të kon-sultimit publik.

Pro: Kjo është një formë komunikimi shumë e përhapur dhe gjerësisht e kuptuar. Është lehtë-sisht e organizueshme dhe teknikë e lirë për t’u konsultuar me publikun.

Kundra: Shumë njerëz nuk ndjehen mirë të shkruajnë mendimet dhe ko-mentet e tyre. Njerëzit mund të mos kenë besim se kujt mund t’i shkojnë ko-mentet për t’u vlerësuar.

Burimet: Koha e personelit për të përgatitur materialin, për të marrë ko-mentet dhe për t’u përgjigjur. Hartimi, shtypja dhe kostot e shpërndarjes përmaterialet e shtypura. Personat që merren me IT mund të mbështesin me nx-jerrjen e materialeve në internet.

Dëgjesat publikeDëgjesat publike janë një ndër mënyrat më tradicionale të konsultimit me

banorët lokalë. Në disa raste, njerëzit nuk besojnë se iu kanë thënë fjalën etyre zyrtarëve publikë mbi çështje me rëndësi nëse nuk është kryer dëgjesëpublike, dhe në rastet e projekteve të mëdha të cilësuara jo shumë miqësore memjedisin, njerëzit shpresojnë që në këto dëgjesa, nëse ngrejnë zërin bashkar-isht, oponenca e tyre të mund të konsiderohet relevante dhe të reflektohet nëvendim. Duke e filluar si një bisedë të hapur për të gjithë, këto aktivitete janëmënyrë e mirë për të ndarë informacion me një numër të madh njerëzish.Megjithatë organizimi i mirë i një takimi publik të suksesshëm kërkon plan-ifikim të mirë dhe përpjekje. Vëmendje e veçantë i duhet kushtuar menax-

� Hartimi i Planit Lokal të Menaxhimittë Mbetjeve në komunën e Anës sëMalit u shoqërua me një strategji tëmirëplanifikuar për pjesëmarrjen epublikut përgjatë gjithë procesit. Njëseri mekanizmash komunikimi uservirën për publikun, i cili i përdoriato duke u bërë pjesë e procesit.Ndër mekanizmat e përdorur janë:formimi i grupeve aktive të punësme përfaqësues nga komuniteti,shpërndarja e fletëpalosjeve dheposterave informues, takime tëhapura dhe tryeza diskutimi etj.

KËRKESAT E LIGJIT PËR PJESËMARRJEN PUBLIKE NË PROCESIN E VNM-SË

Neni 17Seanca dëgjimore gjatë VNM-së

1 AKM-ja, gjatë procedurës së VNM-së së thelluar, zhvillon seancë dëgjimore me publikun dhe OJF-të e interesuara, dukesynuar tërheqjen e mendimit të tyre në vendimmarrjen përfundimtare për projektin.

2 Seanca dëgjimore zhvillohet në bashkëpunim edhe me njësinë e qeverisjes vendore dhe me zhvilluesin e projektit.

3 Menjëherë pas përcaktimit të vendit, datës dhe orës për zhvillimin e seancës dëgjimore, njësia e qeverisjes vendore bënnjoftimin drejtuar publikut dhe OJF-ve të interesuara për të marrë pjesë në takim.

4 Mendimi dhe komentet e publikut dhe të OJF-ve, të pranishëm në takim, janë kriter i domosdoshëm, gjatë procesit tëvendimmarrjes së VNM-së.

5 Rregullat, kërkesat dhe procedurat për informimin dhe përfshirjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore, përcaktohenme vendim të Këshillit të Ministrave, me propozim të ministrit*.

* Vendim (Nr. 994, datë 02.07.2008) Për tërheqjen e mendimit të publikut në vendimmarrje për mjedisinmarrë nga Ligji Nr. 10440, datë 7.7. 2011 “Për vlerësimin e ndikimit në mjedis”



himit të konflikteve për çështje kontradiktore. Kjo teknikë kërkohet me ligj.Pro: Nëse bëhet një njoftim i mirë, kjo metodë mund të jetë shumë tërheqëse dhe të mundë-

sojë konsultimin e një numri të madh njerëzish në të njëjtën kohë. Ajo u jep njerëzve mundësinëpër të thënë mendimin e tyre në publik. Gjithashtu, ajo jep mundësinë që zyrtarët publikë të nda-jnë mendimet e tyre me njerëzit.

Kundra: Kjo metodë mund të ngrejë pritje jo realiste dhe të pa realizueshme. Takimi mundtë tërheqë vetëm aktivistët lokalë dhe jo përfaqësues të komunitetit të gjerë. Ai mund të prodhojëprodukte mediatike që nuk e mbështesin procesin, sidomos në rastet kur takimet kanë debate dhekundërshti. Organizuesit duhet të jenë të përgatitur për të zgjidhur gjatë takimit konfliktet qëmund të lindin për çështje të vështira.

Burimet: Vend takimi, ushqim, kohë për personelin administrativ, mbulim mediatik, mjetekancelarie, mbajtëse shënimesh. Faktor kryesor për takimin është drejtuesi i mirë i tij. Në disa rastemund të përfshihen edhe lehtësues profesionistë.

Grupet e fokusuaraNë parim, grupet e fokusuara janë intervista grupi që përfshijnë nga gjashtë në dhjetë njerëz,

në të njëjtën kohë. Këto mund të jenë një metodë e shpejtë, relativisht e pakushtueshme për tëkuptuar dhe grumbulluar qëndrimet dhe këndvështrimet e njerëzve. Grupet e fokusuara mund tëndihmojnë autoritetet të zbulojnë se çfarë mendojnë njerëzit me të vërtetë, të kuptojnë aspekte tëndryshme të vendimmarrjes si dhe të gjenerojnë ide të reja. Ato janë veçanërisht të dobishme për

të zbuluar se çfarë mendojnë njerëzit që janë të vështirë për t’u kontaktuar dhe t’ju jepet njëmundësia të thonë fjalën e tyre njerëzve që nuk marrin pjesë apo nuk dëgjohen. Në rrethana tëcaktuara, grupet e fokusit mund të përdoren edhe për të diskutuar çështje të ndjeshme. Përpara setë zgjedhin këtë teknikë, zyrtarët publikë duhet të vlerësojnë nëse kjo është metoda më e mirë përtë arritur qëllimin e pjesëmarrjes publike. Disa këshilla që mund të ndihmojnë zyrtarët publikëpër të vendosur nëse kjo është metoda e duhur, jepen në seksionet 3.1 (Hapi 4 në planifikimin eprocesit; Tabela 7) dhe 3.2 (Tabela 8).

Grupet e fokusit nuk janë të kërkuara me ligj. Megjithatë, ato rekomandohen shumë si teknikëpjesëmarrëse efektive kur janë të shoqëruara edhe me teknika të tjera të tilla si intervista të zg-jeruara, dëgjesa dhe takime publike, psh si pjesë e proceseve konsultuese më të gjera.

Pro:Grupet e fokusit janë një mënyrë efektive për të marrë një sasi shumë të madhe informa-cioni meqënëse pjesëmarrësit mund të eksplorojnë në thellësi ide dhe këndvështrime të ndryshme.Disa njerëz ndjehen më mirë që të flasin në grupe të vogla sesa në takime zyrtare, ndaj grupet efokusit mund të jenë të dobishme për të marrë mendimin e grupeve më vulnerabël dhe të vështirapër t’u kontaktuar (të rinjtë, gratë, minoritetet).

Kundra: Pjesëmarrësit mund të ndjehen se duhet të marrin pozicione konformiste apo të biendakort me këndvështrimin e grupit më të gjerë apo t’i japin personelit administrativ të pranishëmvetëm mendime pozitive. Do të ishte mirë të kombinoheshin grupet e fokusit me intervistat in-dividuale në mënyrë që të dëgjohen edhe njerëzit që nuk duan të flasin në prani të të gjithë grupit.

Burimet: Këto shërbime mund t’ju kalohen personave jashtë organizatës apo institucionitnëse nuk ka kapacitete të brendshme për të bërë lehtësimin dhe mbajtjen e shënimeve. Në disaraste mund të kryhet mbulimi i shpenzimeve të udhëtimit dhe kostove të tjera të drejtpërdrejta përpjesëmarrësit, si shenjë mirënjohjeje për përpjekjet e tyre për të marrë pjesë në proces.

Takimet e punësKjo është një metodë e thjeshtë dhe e lehtë për t’u organizuar, që lehtëson pjesëmarrjen e

njerëzve që kanë interes për identifikuar çështjet kryesore dhe gjetur zgjidhjet e mundshme përkëto çështje mjedisore të identifikuara. Takimet e punës nuk janë të kërkuara me ligj, por janëshumë të përdorshme në Shqipëri dhe Kosovë, veçanërisht për procese që janë të financuara ngafonde të huaja bilaterale.

Takimet e punës lejojnë pjesëmarrësit të japin kontributin e tyre maksimal për diskutimin eçështjeve në interes të përbashkët dhe të gjejnë zgjidhjet e mundshme për to. Kjo metodë funk-sionon më mirë kur çështja që diskutohet është e qartë për pjesëmarrësit.

Pro: Kjo metodë lejon shprehjen e mendimeve të ndryshme prej pjesëmarrësve, të cilët kanëgjithashtu formim dhe nivele njohurish mjaft të ndryshme. Kjo metodë ndihmon vendosjen emarrëdhënieve midis pjesëmarrësve që vijnë nga grupe dhe sektorë të ndryshëm.

Kundra: Rreziku i kësaj metode është se takimi i punës apo mbledhjet në grupe më të voglamund të dominohen vetëm nga diskutimi i pak çështjeve të veçanta. Nuk është e lehtë për të ar-ritur në përfundime të përbashkëta, për të hartuar raporte apo për të nxjerrë konkluzione prej njënumri shumë të madh mendimesh të ndryshme.

Burimet: Koha e personelit, konsulentë të jashtëm, vend i takimit dhe ushqim që do t’iu ofro-



het pjesëmarrësve. Në disa raste mund të kryhet mbulimi i shpenzimeve të udhëtimit dhe kostovetë tjera të drejtpërdrejta për pjesëmarrësit, si shenjë mirënjohjeje për përpjekjet e tyre për të marrëpjesë në proces.

Mediat SocialeTermi “Media sociale” i referohet përdorimit të aplikimeve në internet, të cilat lehtësojnë ko-

munikimin midis njerëzve në komunitetet dhe rrjetet virtuale. Kjo mënyrë komunikimi ka ardhurvazhdimisht në rritje duke i bërë mediat sociale të përdoren për të mbërritur tek grupet specifike,në veçanti tek të rinjtë dhe njerëzit që nuk përdorin format tradicionale të komunikimit, por dëshi-rojnë më shumë ndërveprimin e drejtpërdrejtë dhe në kohë reale. Përdorimi i medias sociale nukpërmendet në ndonjë nga ligjet mjedisore në Shqipëri dhe Kosovë. Megjithatë përdorimi i inter-netit ka gjetur një zbatim shumë të gjerë në proceset e rishikimit publik të ndërmarra prej au-toriteteve në të gjitha nivelet e qeverisjes (referoju rasteve studimore të seksionit 4).

Faqet e rrjeteve sociale më të njohura si Facebook, ofrojnë shumë mënyra komunikimi dukepërfshirë edhe mesazhet, lajmet në kohë reale dhe shkëmbimin e materialeve vizive (foto, filma).Përdoruesit mund të kontribojnë për të diskutuar në mënyrë të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë. Përkëtë arsye edhe forumet dhe rrjetet sociale janë shtuar në mënyrë të vazhduar.

Pro:Media sociale është mjaft e përhapur ndërmjet njerëzve të cilët nuk përdorin metodattradicionale të komunikimit dhe parapëlqejnë komunikimin personal dhe jozyrtar. Këto metodajanë shumë efektive lidhur me kohën dhe kostot.

Kundra: Mediat sociale nuk mund të përdoren prej njerëzve të cilët nuk kanë aftësitë bazë tëpërdorimit të kompjuterit ose që njerëzit nuk kanë mundësi interneti. Organizatorët duhet tëkombinojnë përdorimin e mediave sociale me metoda të tjera për të mbërritur tek të gjitha gru-pet e synuara. Çështje të tjera që duhen mbajtur në konsideratë janë edhe ato të konfidencialitetit,mbrojtjes së të dhënave personale dhe të privacisë.

Burimet: Organizatorët duhet të harxhojnë kohë për të planifikuar procesin, duhet mbështetjae specialistëve të teknologjisë së informacionit si dhe mundësia për të siguruar teknologjinë e nevo-jshme.

Këshilla për Organizimin Efektiv të Aktiviteteve me PjesëmarrjeÇfarë informacioni nevojitet për pjesëmarrjen?

Për një pjesëmarrje publike të efektshme duhet që publiku të pajiset me informacionin e duhur.Informacioni që nevojitet për pjesëmarrësit ndahet në dy lloje28:

• Informacion në lidhje me procesin dhe

• Informacion në lidhje me objektin e vendimmarrjes.





Informacioni në lidhje me procesin

Me qëllim që të sigurohet një pjesëmarrje efektive, njerëzit duhet të dinë se po zhvillohet njëaktivitet ushtrimor, sa është kohëzgjatja, si dhe afatet/kohën kur ata mund të bëhen pjesë e tij.Përgjithësisht njerëzit janë të interesuar për rolet e tyre në procesin e vendimmarrjes: nëse roli i tyreështë këshillues, pra ku autoritetet i marrin vendimet mbështetur në kontributet e tyre, ose bashkër-isht. Zakonisht shpërndarja e informacionit bëhet përmes njoftimeve në mediat lokale ose nëtabela njoftimesh. Megjithëse sa më sipër përbën minimumin ligjor të nevojshëm, një pjesë e pub-likut nuk i lexon gazetat dhe nuk ndeshet me njoftimet e publikuara në tabela, kështu që mundettë humbasë mundësinë për t’u njohur me informacionin mbi procesin. Praktikat e mira sugjero-jnë nje rol sa më aktiv të shpërndarjes së informacionit dhe të shpalljes së procedurave përmes për-dorimit të metodave të ndryshme të informimit. Mendo mbi audiencat përkatëse të secilës prejmetodave të informimit të publikut.

Për shembull, gratë mund të jenë një grup i rëndësishëm interesi që duhet konsultuar për çështjeqë lidhen me mbetjet. Me qëllim që grupi i synuar të arrihet, autoritetet mund ta shpërndajnë infor-macionin nëpër shoqatat e grave ose revistat e grave. Nëse grupet e synuar janë profesionistë apo të rinj,atëherë mjetet sociale (veçanërisht rrjetet e mbështetura në internet) mund të jenë një mundësi e mirë.

Informacioni në lidhje me çështjen e vendimmarrjes

Informacioni rreth propozimit mbi një vendim të ri i tregon publikut se përse është vendimidhe cilat mund të jenë pasojat e mundshme të tij. Për të bërë këtë është e domosdoshme që cilësiae informacionit të jetë e mirë. Për këtë qëllim informacioni duhet të jetë:

• I plotë. Duhet t’i japë publikut informacion të mjaftueshëm për të krijuar një mendim të plotëmbi të gjitha çështjet, madje edhe ato teknike. Dokumentet si VNMtë duhet të adresojnë tëgjitha çështjet, por kujdes, shumë informacion mund të dëmtojë pjesëmarrjen. Në Bllokun 4më poshtë jepen disa këshillat për shkrimin e njoftimeve të efektshme.

• I lehtë për t’u kuptuar. Gjuha teknike e pengon publikun të kuptojë çështjet dhe të krijojëmendimin e duhur në lidhje me to. Informacioni, qoftë teknik duhet të jepet në një format tëpërshtatshëm për publikun. Për shembull, përgatitja e përmbledhjeve jo-teknike është një de-tyrim ligjor për studimet dhe projektet teknike të VNMve, që ju kërkohet operatorëve/sub-jekteve në përputhje me ligjet e mjedisit dhe përbën një detyrim ligjor që duhet përmbushur.

• I aksesueshëm. Informacioni duhet të sigurohet me lehtësi. Metodat e ofrimit të informacionit,p.sh përmes internetit mund të jenë shumë të hapura, por mund t’a bëjnë aksesimin e tij tëvështirë, nëse kompjuterat nuk janë mjete të zakonshme përdorimi. Zgjidhni sipas rastit meto-dat e duhura për dhënien e informacionit, me qëllim që ky i fundit të aksesohet nga një numërsa më i madh njerëzish. Në seksionin 3.2, Tabela 8 jepen shembuj të metodave reaguese dhendërvepruese të “dhënies së informacionit”.

KËSHILLA PËR SHKRIMIN E NJOFTIMEVE TË EFEKTSHME

Me qëllim që të sigurohet informacion sa më i plotë, rekomandohet që njoftimi përmbajë si më poshtë:

� Përshkrimin e aktivitetit të propozuar, p.sh temën/objektin e procesit vendimmarrës;

� Natyrën e vendimeve të mundshme ose draft vendimeve (leje të reja ose ndryshime në lejet ekzistuese, vendime, plane,shërbime);

� Autoritetin publik përgjegjës për marrjen e vendimeve (p.sh një departament i caktuar në Ministri, dega rajonale e min-istrisë ose autoriteti lokal);

� Përmbledhje të procedurës vendimmarrëse: kur fillon procedura, sa zgjat secila prej fazave (shqyrtimi, vlerësimi, vendim-marrja, etj.);

� Mundësitë e publikut për të marrë pjesë (cilat janë mënyrat për të përfshirë publikun: grupe pune, takime, konferenca, ko-mente me shkrim, etj.)

� Koha dhe vendi i çdo dëgjese të parashikuar me publikun;

� Të dhëna orientuese në lidhje me autoritetin publik, pranë të cilit është depozituar informacioni i duhur për shqyrtim ngapubliku, nga ku mund të kërkohet informacion. Kjo nënkupton që:

(a) Autoriteti përkatës mund të japë më tepër informacion dhe t’ju japë përgjigje pyetjeve, nëse ka të tilla (zakonisht au-toriteti publik ose vendimmarrësi);

(b)Aty gjendet informacion i detajuar dhe dokumente të projektit që mund të shqyrtohen nga publiku (p.sh pranë au-toritetit publik, apo në biblotekën lokale, etj.)

� Udhëzime në lidhje me autoritetin publik ose strukturën tjetër ku mund të paraqiten komentet ose pyetjet (e cila nënkup-ton edhe kohën deri kur mund të paraqiten komentet dhe kur do të jetë afati përfundimtar për vlerësimin e tyre)

� Informacion paraprak në lidhje me disponimin e informacionit mjedisor që nevojitet për veprimtarinë e propozuar (listë tëdokumenteve dhe materialeve të tjera të disponueshme për shqyrtim nga publiku)



Këshilla për lehtësiminNgjarjet publike si p.sh dëgjesat publike, grupet e synuara ose takimet e përmendura në këtë

manual – kërkojnë aftësi të mira në punën lehtësuese. Këto aftësi marrin më tepër rëndësi për ak-tivitete që adresojnë çështje të diskutueshme dhe ku mundësia konfliktuale e ballafaqimit mespalëve është relativisht e lartë. Më poshtë jepen disa këshilla të vlefshme për lehtësuesit:

• Fillo në kohë.

• Prezanto veten dhe kërkoju edhe të tjerëve të bëjnë të njëjtën gjë.

• Prezanto rregullat bazë. P.sh: shpjego se kur do jetë koha për pyetje, bëju të qartë pjesmarrësvenevojën për të respektuar njëri-tjetrin, kërkoju pjesëmarrësve të fikin celularët ose të çaktivi-zojnë zilet, etj.

• Shpjego qëllimin e takimit. Prezanto formatin e takimit/programin. Sigurohu që të gjithë ikuptojnë detyrat.

• Prezanto folësi dhe kontrollo kohën.

• Stimulo diskutime për të siguruar ecurinë. Thuaju pjesëmarrësve:

o Të adresojnë pyetje ose komente tek drejtuesi i seancës duke ngritur dorën dhe të presin derisa t’u jepet e drejta e fjalës apo mikrofoni.

o Të identifikojnë veten, organizatën ose grupin e interesit që përfaqësojnë.

o Kufizoji pjesëmarrësit që të bëjnë një numër të caktuar pyetjesh.

o Orientoje diskutimin mbi përvojat personale, në persona të përshtatshëm.

• Sigurohu që të gjithë të kenë mundësi të flasin.

• Përballu me çdo lloj konflikti, menaxho sjelljet problematike dhe/ose kontributet që nukpërkojnë me objektin e takimit.

• Përfundoje takimin duke bërë një përmbledhje të konkluzioneve dhe hapave pasardhës.

Këshilla për organizimin e shqyrtesave publikeShqyrtesa publike është kërkesë ligjore dhe si e tillë ajo përbën një metodë standarde reagimi përkonsultimet me publikun. Është mirë që sa më sipër të vazhdojë të përdoret si metodë bazë reag-imi e kombinuar edhe me metoda të tjera ndërveprimi.

Përgatitja:

• Merr në konsideratë formatin më të mirë për të arritur grupin e synuar: fletëpalosje, postera,faqe interneti, kaseta audio. Këshillohet të përdoret një tërësi formatesh, të ndryshme nga njëratjetra.

• Që në fazat e para të hartimit të tij, materiali duhet të zhvillohet në bashkëpunim me për-doruesit e shërbimit, të testohet për lexueshmërinë dhe mënyrën si është shkruar, dhe të disku-tohet mundësisht edhe për shpërndarjen e tij. Përgjithësisht materiali duhet të paraqitet nëformat sa më të thjeshtë të mundshëm.

• Planifikimi është faza kryesore. Nuk është e lehtë të korrigjohen gabime, nëse është printuarnjë sasi e konsiderueshme materiali.

• Merr në konsideratë disa mundësi për shpërndarjen e informacionit tek lexuesit e synuar, si:shërbimin postar, shpërndarjen në dyer, tabela njoftimesh, shpërndarje përmes grupeve të ko-munitetit, pika të tjera të aksesueshme për publikun (p.sh bashki), botime online.

• Boto për publikun njoftime në lidhje me aksesimin e dokumentave, informoje atë në lidhjeme kanalet e komunikimit dhe afatet për dorëzimin e komenteve.

Pas periudhës së shqyrtimit:

• Dokumentoji të gjitha komentet e paraqitura dhe përditësoje informacionin në lidhje me per-sonat/organizatat që kanë dërguar komente.

• Analizoji komentet e paraqitura dhe përzgjidh të duhurat për t’i përfshirë në vendimin për-



fundimtar. Për këtë pjesë këshillohet mbështetje nga ekspertët (kontraktimi jashtë institu-cionit mund të jetë një mundësi, nëse ekspertiza nuk disponohet brenda tij).

• Bëj një raport të procesit në tërësi dhe shpërndaje përmes kanalesh të efektshme komunikimitek të gjithë ata që kanë paraqitur komente, si dhe për publikun në përgjithësi.

Këshilla për organizimin e dëgjesave publikeDëgjesat publike lehtësojnë komunikimin dhe ndërveprimin ballë për ballë të pjesëmarrësve.

Ato janë në mënyrë të veçantë, një kanal i rëndësishëm dhe i drejtpërdrejtë komunikimi mes pub-likut dhe zyrtarëve publikë. Kjo përbën një ndër shkaqet kryesore të motivimit të publikut, për tëmarrë pjesë në vendimmarrje.

Përgatitja:

• Botoje axhendën paraprakisht me qëllim që gjithkush të jetë i qartë mbi atë çka do të diskutohet.

• Informoje shkurtimisht drejtuesin (ose lehtësuesin) në lidhje me procesin dhe aktivistët apoopinionistët kryesorë, si dhe aktorët lokalë që pritet të ndjekin dëgjesën.

• Siguro lehtësim të cilësisë së lartë. Shmang folësit pa përvojë në takimet publike, ku pritet tëketë zhvillime kritike apo debate.

• Merr masa dhe sigurohu që aktorët kryesorë të ftohen në aktivitet. Regjistrimi paraprak ështënjë mënyrë e mirë për të konfirmuar pjesëmarrjen, megjithëse ka të ngjarë që shumë njerëz tëshfaqen pa konfirmuar.

• Ofro pije freskuese nëse është e mundur.

• Vendi: Sigurohu që është i mirë aksesueshëm dhe është i pajisur me shenjat orientuese. Merrmasa për karrige shtesë ne rast se pjesëmarrja tejkalon parashikimin.

• Lër vende për karrige me rrota ose njerëzit më paaftësi fizike.

• Sigurohu që mbështetja në lidhje me mjetet e komunikimit të mos mungojë, nëse parashiko-hen (mikrofonë, mbështetje për njerëzit me paaftësi)

• Arredimi i audiencës sipas modelit - tip klase - mund të jetë i mirë për audienca të mëdha, pormund të krijojë pershtypjen “ne dhe ata”.

• Merr në konsideratë alternativat.

• Përcakto një mbajtës shënimesh që është i njohur me tematikën.

Në dëgjesat publike:

• Personeli: Sigurohu që personeli të jetë i pajisur me etiketat për emrin dhe të identifikohetlehtësisht. Sigurohu që personeli të jetë i familjarizuar me të gjitha lehtësitë, si tualetet dhedaljet në rast zjarri.

• Cakto njerëz për të pritur pjesëmarrësit që vijnë me vonesë, me qëllim që të minimizohen ndër-



prerjet. Rezervo disa vende në fund për personat që janë me vonesë.

• Sigurohu që prezantimet të jenë ruajtur në kompjuter dhe që pjesëmarrësit dinë si ta përdorin.

• Drejtoju audiencës gjatë prezantimit dhe shmang leximin e tij.

• Mos jep shumë informacion, por ofroje sipas kërkesës.

• Mos përdor akronime dhe zhargon teknik.

• Sigurohu që madhësia e fontit është e madhe sa duhet dhe mund të lexohet nga të gjitha pjesëte sallës.

• Kur nuk e di përgjigjen e një pyetje, pranoje dhe angazhohu se do ta gjesh përgjigjen e saj.

• Pajisi pjesëmarrësit me fletë për komente, me qëllim që dhe ata që nuk kanë mundur të ngrenëçështjet që i vlerësojnë si të rëndësishme, të mund t’i shkruajnë dhe t’i dorëzojnë në fund të dëgjesës.

• Përmbyllja: Falenderoji pjesëmarrësit dhe audiencën. Kërko mbrapsht komentet dhe fletët e vo-timit. Sqaro hapat e tjerë dhe vazhdimësinë. Informoji pjesëmarrësit kur dhe si do të marrinvlerësimin e organizatorëve mbi komentet e paraqitura.

Pas dëgjesës publike:

• Përgatit shënime të sakta dhe të qarta; listo angazhimet e bëra në takim dhe të personavepërgjegjës. Nëse diçka është e paqartë kërko qartësime nga kryetari ose prezantuesit.

Këshilla për organizimin e grupeve të fokusit

Meqenëse grupet e fokusit përfshijnë një grup të vogël pjesëmarrësish me aktorë të përzgjedhur,është mirë që ata të organizohen si pjesë e një konsultimi më të gjerë.

Përgatitja• Identifiko objektivin kryesor të takimit me grupet e fokusit.

• Zhvillo me kujdes pesë apo gjashtë pyetje që të jenë të mjaftueshme për një sesion kohor prej1-2 orë. Pyetjet duhet të formulohen në mënyrë të tillë që të lehtësojnë kontributin e dëshiruarprej grupit të fokusit: pra, nëse propozimi i ri do të jetë i pranueshëm për njerëzit në nivellokal? Si dhe për të kuptuar mënyrën si ata i rendisin çështjet në nivel përparësish, si dhe ciliështë këndvështrimi që kanë në lidhje me mendimet pro ose kundër çështjes.

• Antarësimi: grupet e fokusit zakonisht zhvillohen me 6 deri në 10 persona qe kanë dicka të për-bashkët, p.sh moshë të njëjtë, interes për komunitetin, etj. Përpiqu të përzgjedhësh persona qënuk e njohin njëri-tjetrin. Sa më e madhe të jetë ngjashmëria mes pjestarëve të grupit në as-pektin e moshës, gjinisë, klasës sociale etj, aq më i lehtë është komunikimi.

• Telefono pjesëmarrës të mundshëm dhe ftoji të marrin pjesë në takime. Në vazhdim, dërgojuftesën së bashku me programin, si dhe informacion në lidhje me kohën e sesionit dhe pyetjetqë do të diskutohen.



• Planifiko shpërndarjen e raportit të sesionit për çdo pjesëmarrës dhe bëji ata paraprakisht medije në lidhje me këtë.

• Tre ditë para takimit, telefono çdo pjesmarrës dhe kujtoje në lidhje me pjesëmarrjen.

• Cakto planin e takimeve, të cilat duhet të zgjasin nga 1–2 orë me qëllim që njerëzit të gjejnëkohë ta ndjekin edhe gjatë orëve të punës. Programi: merr në konsideratë programin me përm-bajtjen si në vijim: mirëseardhja, rishikimi i programit, rishikimi i qëllimit të sesionit, bjerdakort në lidhje me rregullat bazë, hyrja, pyetjet dhe përgjigjet, konfirmo kontributin e marrëdhe propozo hapat pasardhës.

• Logjistika: mbaji sesionet në një vend ku njerëzit ndihen të lirshëm. Bëj përpjekje për t’a or-ganizuar sesionin pranë njerëzve. P.sh formati i takimeve me komunitetin është më i miri kurbisedohet me publikun e thjeshtë.

Në grupet e fokusit:

• Vendosi karriget në mënyrë të tillë që pjesëmarrësit të mund të shohin njëri-tjetrin. Pajisi meetiketa për emrin. Lehtësimi efektiv është shumë i rëndësishëm. Angazho një lehtësues tëjashtëm nëse është e nevojshme.

• Cakto rregullat bazë. Si p.sh: a) përqendrohuni; b) mbani interes aktiv; c) gjithëkush duhet tërespektojë pikëpamjet e tjetrit, nuk ka përgjigje të drejta apo të gabuara, etj.

• Regjistroje seancën me regjistrues video dhe audio ose cakto dikë që të mbajë shënime.Këshillohet që shënimet të mbahen manualisht nëse ndonjëri nga pjesëmarrësit refuzon tëregjistrohet.

Pas grupeve të fokusit:

• Përgatitet nje draft përmbledhje me prurjet e gjeneruara, p.sh një raport mbi takimin i ciliqarkullohet tek pjesëmarrësit për komente.

Këshilla për organizimin e takimeve të punës

Takimet kërkojnë një punë të mirë përgatitore, me qëllim që të adresojnë në mënyrë të plotë çësht-jet që përbëjnë shqetësim për grupet e mëdha të pjesëmarrësve. Ato këshillohet të organizohenpër procese afatgjata dhe komplekse vendimmarrje, si p.sh për planifikimin strategjik, planifikiminhapësinor, ndërtimin e infrastrukturës së rëndë (p.sh autostrada), etj.

Përgatitja• Me qëllim që të sigurohet pjesëmarrja e njerëzve me ndikim dhe autoriteve nga rrjetet dhe or-

ganizatat lokale, duhen të bëhën të gjitha përpjekjet dhe të merren masat e nevojshme.

• Numri i pjesëmarrësve për çdo takim mund të jetë nga 30–100.





• Përpara zhvillimit të takimit, duhet marrë në konsideratë organizimi i një seance paraprakeinformimi për pjesëmarrësit.

Planifikimi i sesionit• Konsulentët janë mësuar me organizimin dhe informimin paraprak.

• Pjesëmarrësit ulen në një dhomë të vetme në tryeza me 5–10 vende për të shmangur hierarkinë.

Lehtësimi i sesionit

Fazat e procesit janë:• Hyrjet e shkurtra i japin aktivitetit informacion mbi kontekstin dhe qëllimet. Merr në kon-

sideratë mundësinë që çdo takim të drejtohet nga një person me ndikim. Drejtuesit dhe ra-portuesit e tryezave mund të jenë nga nivele të tjera përfaqësimi. Kjo do të shërbente për tëtreguar shkallën e ndërgjegjësimit nëpër aktorë të ndryshëm.

• Prezantimi i ekspertëve duhet të përmbajë informacione teknike dhe raste studimore me qël-lim që të gjenerojë ide dhe qasje të reja. Kontribuesit mund të sjellin shembuj pamorë apo ver-bal të përvojave të ngjashme me qëllim që të nxitet një proces krijues të menduari.

• Diskutimet në tryeza të rrumbullakta, që regjistrohen në shënimet e takimeve ose në videoapo audio regjistrues gjenerojnë ide. Për çdo tavolinë nevojitet një drejtues dhe një raportues.

• Përpara sesionit përfundimtar, gjatë të cilit grupet raportojnë gjetjet e tyre duhet të krijohetmundësia për pyetje dhe përgjigje.

Pas sesionit• Përgatitet një draft raport në lidhje me aktivitetin, i cili shpërndahet tek pjesëmarrësit për ko-

mente, mundësisht brenda dy-tre javëve që pasojnë sesionin/aktivitetin.

Këshilla për përdorimin e mediave socialePërdorimi i rrjeteve që mbështeten në internet është një mënyrë e mirë për të tërhequr interesin

e njerëzve dhe për të nxitur debatin në lidhje me çështje që përbëjnë shqetësim. Mjetet e ndryshmemediatike tërheqin grupe të ndryshme interesi.

Përgatitja• Pyetjet në lidhje me diskutimet duhet të përgatiten me kujdes. Ato duhet të jenë tërheqëse

dhe të rrisin interesin e pjesëmarrësve. Megjithatë, nuk duhet të tingëllojnë qesharake pasiçështja mbi të cilën do diskutohet nuk do merrej seriozisht.

• Si në rastin e shqyrtimit publik, edhe në rastin e përdorimit të mediave sociale përgatiten ma-teriale të tjera shtesë të cilat shpërndahen elektronikisht në të njëtën mënyrë. Për proceset qëzgjasin në kohë, këshillohet krijimi i një arkive në internet, me informacione të dobishme.



• Duhet të sigurohet mbështetje nga Burimet Njerëzore: Për këtë qëllim do të nevojitejmbështetja gjatë gjithë procesit e një personi nga fusha e teknologjisë së informacionit si dhenjë koordinator dhe moderator profesionist për diskutimet.

• Vendimet në lidhje me përzgjedhjen e mediave sociale duhet të mbështeten në natyrën e gru-peve të synuar. Brenda hapësirave të disponueshme, merr parasysh përdorimin e disa mediavetë ndryshme.

Pas diskutimit virtual:• Dokumento të gjitha kontributet e marra.

• Bëj një analizë të tyre dhe përzgjidh ato kontribute që vlejnë të përfshihen në vendimin për-fundimtar. Për këtë fazë këshillohet të sigurohet mbështetja nga ekspertët (mund të jetë i nevo-jshëm kontraktimi i tyre jashtë institucionit, nëse mungon ekspertiza brenda tij).

• Përgatit një raport të procesit në tërësi dhe dërgoje përmes të njëjtave mjete mediatike.

Sfidat e procesit pjesëmarrës29 Konsensusi mund të mos arrihet

Në proceset e pjesëmarrjes publike dakortësia e gjithkujt ndaj vendimit nuk është e garantuar.Organizmi i proceseve pjesëmarrëse është një përpjekje realiste që ka si qëllim të paraqesë prob-lemin dhe të arrijë një lloj konsenusi në fund të tij. Hapi më i rëndësishëm në analizën e aktorëveështë identifikimi i interesave dhe përzgjedhja e teknikës optimale për konsultime. Meqenëse ngan-jëherë konfliktet nuk mund të shmangen, është e nevojshme që për konsultimin të sigurohet mod-erimi i seancës nga një ekspert, me qëllim që të minimizohet shkalla e ndikimit (p.sh vonesat egjata ose pengimi i procesit).

Para se të marrin pjesë në një proces vendimmarrje, qytetarët duhet të kuptojnë se janë të ftuartë japin komente, por njëkohësisht janë autoritetet ata që kanë përgjegjësinë e marrjes së vendimevepërfundimtare.

Nënvleftësimi i rëndësisë së pjesëmarrjes publikePërveç faktit që pjesëmarrja publike nuk është një koncept demokratik, disa zyrtarë ndihen të

kërcënuar kur hapen për publikun dhe disa të tjerë nuk janë të gatshëm të marrin në konsideratëkomentet e qytetarëve, por vetëm mendimin e ekspertëve. Pavarësisht kësaj, ajo që ka rëndësi ështëqë të luftohen sjellje të tilla dhe të vlerësohet perspektiva e publikut.

Njerëzit nuk janë të motivuar të marrin pjesëNjerëzit është më e vështirë t’i mobilizosh në planifikimin strategjik se sa në vendime që për-

faqësojnë rreziqe ose probleme që mund të krijohen afër në kohë, pranë zonës ku banojnë. Za-konisht, mobilizimi i angazhimit publik ndodh për çështje të diskutueshme, pra kur njerëzitndiejnë se interesat e tyre kërcënohen dhe me gjasa mund ta kundërshtojnë propozimin. Au-

SHEMBULL 5

Porto RomanoGjatë seancave të konsultimit me publikun për VNM-në e projektit të Termocentralit në Porto Romano në vitin 2008, pati përplasjedhe kontradikta të forta midis shoqërisë civile dhe kompanisë.

Shoqëria civile e kundërshtonte tërësisht projektin, duke mëshuar në argumente si: nuk janë mbuluar sikundër rregullave konsultatme publikun, kapaciteti shumë i lartë i termocentralit (1600MV), përdorimi i qymyrit si lëndë djegëse, vend i papërshtatshëm përngritjen e termocentralit, rritje e ndotjes së ajrit etj.

Shoqëria civile bëri oponencë edhe duke hartuar një vlerësim me ekspertë të pavaruar të studimit të VNM-së për termocentralin, i cilitregoi 25 mangësi në VNM-në e projektit dhe dështimin e studimit në: konsiderimin e skenarëve alternativë të energjisë krahas atij meqymyr si lëndë djegëse; analizën e duhur për çlirimet e dioksidit të karbonit; vlerësimin e ndikimit socio-ekonomik të projektit dhe përtë siguruar plane menaxhimi e monitorimi.

Porto Romano konsiderohet një zonë hot spot në Shqipëri, për pastrimin e së cilës ka investuar Banka Botërore dhe KomisioniEvropian, por, gjithashtu, edhe një zonë me vlera natyrore dhe të trashëgimisë kulturore. Shoqëria civile prezantoi argumentat e sajedhe në mbledhjen vjetore të BERZH, 16-17 Maj 2009 në Londër, duke i kërkuar bankës të mos financojë projektin, të prioritizojë fi-nancime të projekteve të energjisë së qëndrueshme dhe të nxisë qeverinë shqiptare të gjejë zgjidhje të tilla për sigurimin e kërkesavetë energjisë në vend.

Termocentrali me qymyr i Porto Romanos nuk u ndërtua, BERZH u tërhoq nga financimi dhe në lidhje me veprimet e qeverisëshqiptare nuk ka zhvillime konkrete. Edhe pse ka shumë hamendësime për arsyet e mosrealizimit të projektit, ky rast quhet një “fi-tore” e shoqërisë civile, zëri i së cilës u dëgjua.

Linja e transmisionit 400 kW Shqipëri – KosovëGjatë takimit konsultues me publikun në Shkodër, datë 1 tetor 2010, që organizoi OST mbi prezantimin e projektit “Linja e transmi-sionit 400 kW Shqipëri - Kosovë” dhe të VNM-së përkatëse, qendra EDEN ka ndjekur procesin dhe është shprehur kundër zbatimit tëprojektit në formën e prezantuar.

Përgjatë takimit, komentet e qendrës EDEN u mbështetën nga publiku i gjerë dhe ekspertët e ftuar në takim, të cilët nuk pranoninzbatimin e projektit të propozuar. Ata e mbështetën faktin se ndonëse ky projekt do t’i kushtojë Shqipërisë rreth 35 milion Euro,cilësia e tij është e diskutueshme. VNM-ja e përgatitur në Maj 2010 dhe debatuar në Tetor 2010, nuk merr parasysh ndikimin nëmjedis dhe në shëndet që projekti pritet të ketë për shkak të kapacitetit të lartë transmetues, si dhe gjatësisë totale prej 238 km. KjoVNM, me cilësi të dobët përshkruese dhe analizuese, dështon në adresimin e problematikave reale mjedisore dhe shëndetësore,duke dhënë informacion të cunguar mbi trajektoren konkrete të linjës, mënyrat mitiguese të ndikimit në mjedis, si dhe ndikimin mbibanorët e fshatrave të prekur. Këto u shoqëruan dhe me komente të shkruara për VNM-në http://www.eden-al.org/index.php?id=192

Si përfundim i diskutimeve të shumta me shoqërinë civile, grupi bankar KfW e konsideroi të dobët projektin dhe u tërhoq nga fi-nancimi i tij.



toritetet duhet të jenë të ndërgjegjshëm se ekziston mundësia që mungesa e motivitimit nga anae tyre të tejkalohet, duke përdorur një tërësi teknikash dhe qasjesh krijuese, si p.sh ditët e hapura,grupet e fokusit, hartat e komunitetit, ekspozitat, mediat sociale, etj. Në Tabelën 7 jepen të listu-ara një numër më i madh teknikash.

Ngritja e pritjeve jo-realisteShpesh njerëzit krijojnë përshtypjen se pjesëmarrja publike mund të sjellë ndryshime të shpe-



jta. Nëse ndryshimet e pritura/dëshiruara nuk ndodhin, njerëzit tensionohen,humbasin besimin tek autoritetet dhe motivimin për të marrë pjesë në pro-ceset që mund të zhvillohen në të ardhmen. Për rrjedhojë, është me rëndësi qëtë komunikohen mesazhe të qarta dhe të ndershme rreth procesit, si dhe tëpriten rezultate dhe afate realiste në lidhje me ndryshimet.

Pjesëmarrja e publikut merr kohëËshtë llogjike që vendimmarrja me pjesëmarrjen e publikut të zgjasë më

shumë se proceset që mbështeten në marrjen e mendimit, vetëm të ekspertëve.Megjithatë, përfitimet afatgjata në këtë rast, kompensojnë afatet më të gjata tëvendimmarrjes. Nëse pjesëmarrja e publikut është planifikuar si duhet dhe nëkohë, pjesëmarrje e publikut nuk krijon vonesa të procesit.

Gjithashtu pjesëmarrja e publikut detyron investimet e burimeve Burimet duhet të jenë pjesë e planit të pjesëmarrjes publike. Për organiz-

imin e ngjarjeve të ndryshme, si p.sh printim materialesh, kontraktimekspertësh nga fusha të ndryshme, nevojiten mjete financiare. Përveç kësaj,duhet gjithashtu të planifikohen burimet fnanciare dhe materiale. Disateknika janë më të kushtueshme se të tjerat, p.sh konsultimet virtuale, vizitatnë terren, diskutimet në tryezë të rrumbullakët, etj. Sidoqoftë, investimi iburimeve është shpërblyes në terma të gjatë kohorë, për sa kohë që efektet epjesëmarrjes publike shkojnë përtej një procesi specifik vendimmarrje je pasirrisin kapitalin social dhe forcojnë integritetin e komunitetit.

E drejta e apelitShtylla e tretë e Konventës së Aarhusit, e drejta për t’ju drejtuar Gjykatës, është një mekanizëm

që siguron përmbushjen e detyrimeve dhe të drejtave të përcaktuara në Konventë. Palët në Konventëjanë të detyruara të përdorin mjete të efektshme juridike dhe ligjore për ata që me Konventë jushkelen të drejtat dhe cënohen interesat. Kjo nënkupton qasje në një procedurë rishikimi, para njëgjykate apo organi tjetër, të pavarur dhe të paanshëm, të krijuar me ligj.

Sipas Nenit 9 të Konventës së Aarhusit, e drejta e apelit mund të ushtrohet në tre lloje tëndryshme situatash, si në vijim: (i) Kur dhunohet e drejta e aksesit në informacion; (ii) kur dhuno-het e drejta e pjesëmarrjes; dhe (iii) kur dhunohen ligjet kombëtare të mjedisit.

Mund të ankohet gjithkush, kërkesa e të cilit për informacion shpërfillet, mohohet në mënyrëtë padrejtë, të pjesëshme apo të plotë, apo kur informacioni i ofruar nuk është i duhuri, në përputhjeme parashikimin e Artikullit 4 të Konventës. Përsa i përket pjesëmarrjes publike, anëtarët e pub-likut të interesuar kanë të drejtën të sfidojnë ligjshmërinë substanciale dhe proceduriale të një sub-jekti, vendimi, veprimi ose mosveprimi në përputhje me dispozitat e Nenit 6 të Konventës oseparashikimet e dispozitave të legjislacionit kombëtar.

� Pesë komuna të NdërkomunalesZadrima janë bashkuar për të ngriturnjë sistem të përbashkët përshërbimin e pastrimit në 25 fshatratë zonës. Iniciativa njihet si modeldhe mënjanon mungesën nëkapacitete financiare dhe njerëzoreqë një komunë e vetme has përofrimin e shërbimit. Paraprakisht,komuna realizoi një fushatëinformim - ndërgjegjësimi dhepranon bashkëpunimin me banorët,të cilët mund të jenë pjesëmarrëspor edhe kritikë.



SHEMBULL 6

Neni 9E drejta për t’iu drejtuar Gjykatës

1 Çdo Palë, brenda kuadrit të legjislacionit kombëtar, do të sigurojë që çdo person, i cili mendon se kërkesa e tij për informacionsipas nenit 4 është nënvleftësuar, refuzuar gabimisht, pjesërisht ose tërësisht, i është përgjigjur në mënyrë të pamjaftueshme osenuk është trajtuar në përputhje me klauzolat e këtij neni, ka të drejtë për të pasur një procedurë shqyrtimi përpara gjykatës ose çdoorgani tjetër të pavarur dhe të paanshëm, të krijuar me ligj. Në rrethanat kur një Palë parashikon një shqyrtim të tillë nga një gjykatë,ajo do të sigurojë që ky person të ketë gjithashtu të drejtë për një procedurë të shpejtë e efektive, të vendosur me ligj, e cila ështëpa pagesë ose jo e shtrenjtë për rishqyrtim prej një autoriteti publik ose nga një organ i pavarur dhe i paanshëm, përveç gjykatës.

Vendimet përfundimtare, sipas paragrafit 1 do të jenë detyruese për autoritetin publik që zotëron informacionin. Arsyet do tëjepen me shkrim të paktën për rastet kur informacioni është refuzuar, në përputhje me këtë paragraf.

2 Çdo Palë, brenda kuadrit të legjislacionit kombëtar, do të sigurojë që anëtarët e publikut të interesuar që: kanë interes të mjaftueshëm ose u është cënuar një e drejtë, në rast se ligji procedural i një Pale e kërkon këtë si parakusht, do tëkenë të drejtën për një procedurë shqyrtimi përpara gjykatës dhe/ose çdo organi tjetër të pavarur dhe të paanshëm, të krijuar me ligj,për të mos pranuar legalitetin substantiv dhe procedural të çdo vendimi, akti ose lënie mënjanë, sipas klauzolave të nenit 6 dhe, kurkjo parashikohet në ligjin kombëtar dhe pa paragjykuar paragrafin 3 më poshtë, të klauzolave të tjera përkatëse të kësaj Konvente.

Çfarë përbën interes të mjaftueshëm dhe cenim të një të drejte do të përcaktohet, në përputhje me kërkesat e legjislacionit kom-bëtar dhe me objektivin për t’i dhënë publikut të interesuar të drejta më të zgjeruara për t’ju drejtuar gjykatës, brenda sferës sëkësaj Konvente. Për këtë qëllim, interesi i një organizate jo qeveritare që plotëson kërkesat e referuara në nenin 2, paragrafi 5, dotë konsiderohet i mjaftueshëm për qëllimin e nënparagrafit (a) më lart. Organizatat e tilla do të konsiderohen si organizata qëkanë të drejta, të cilat u cenohen për qëllimet e nënparagrafit b më lart.

Klauzolat e paragrafit 2 nuk do të përjashtojnë mundësinë e një procedure shqyrtimi paraprak përpara një autoriteti administrativdhe nuk do të ndikojnë kërkesën e shterimit të procedurave të shqyrtimit administrativ, përpara apelimit të procedurave gjyqësoretë shqyrtimit, në rastet kur një kërkesë e tillë ekziston në ligjin kombëtar.

3 Përveç kësaj dhe pa paragjykuar procedurat e shqyrtimit, të referuara në paragrafët 1 dhe 2 më lart, çdo Palë do të sigurojë që,në rastet kur anëtarët e publikut plotësojnë kriteret, në se ka të tilla në ligjin kombëtar, ata do të kenë të drejtë për t’ju drejtuarprocedurave administrative ose gjyqësore për të mos pranuar veprimet apo neglizhimet nga personat privatë dhe autoritetet pub-like, të cilat janë në kundërshtim me klauzolat e legjislacionit të vet kombëtar, në lidhje me mjedisin.

4 Për më tepër dhe pa paragjykuar paragrafin 1 më lart, procedurat e referuara në paragrafët 1, 2 dhe 3 do të sigurojnë mjete tëpërshtatshme dhe efektive, përfshirë lehtësimin e vendimit gjyqësor, të cilat do të jenë të ndershme, të barabarta, në kohë dhe jotepër të shtrenjta. Vendimet sipas këtij neni, do të jepen ose regjistrohen me shkrim. Vendimet e gjykatave dhe aty ku është emundur, e organeve të tjera do të bëhen të disponueshme për publikun.

5 Me qëllim që të rritet efektiviteti i klauzolave të këtij nenin, çdo Palë do të sigurojë që publikut t’i jepet informacion për të drejtëne tij për t’ju drejtuar procedurave të shqyrtimit administrativ e gjyqësor dhe do të marrë në konsideratë krijimin e mekanizmavendihmës të përshtatshëm, për të hequr ose pakësuar pengesat financiare ose pengesa të tjera në ushtrimin e së drejtës për t’judrejtuar gjykatës.



Rastet e dhunimit të së drejtës për të marrë pjesë mund të ndodhin, p.shnë situatat e mëposhtme:

• Njoftimi në lidhje me procedurën e vendimmarrjes nuk është dhënë;

• Mjetet e njoftimit janë të pamjaftueshme për të arritur të interesuarit;

• Njoftimi është lëshuar në një fazë të vonë të procedurës;

• Informacioni nuk përmban informacionin e nevojshëm të kërkuar;

• Nuk disponohet më tepër informacion në lidhje me projektin, planin apoprogramin;

• Procedura nuk lejon paraqitjen e komenteve;

• Komentet nuk janë marrë parasysh;

• Vendimmarrësi nuk mund të shpjegojë në mënyrë të arsyeshme pse ko-mente të caktuara nuk janë përfshirë në vendimin përfundimtar;

• Vendimi nuk botohet në kohën e duhur, ose asnjëherë;

• Vendimi nuk përfshin justifikimin përkatës.

Në kuadrin ligjor në Shqipëri, Ligji Nr. 8672, datë 26.10.2000, „Për rati-fikimin e Konventës së Aarhusit për të drejtën e publikut për të pasur infor-macion, për të marrë pjesë në vendimmarrje dhe për t’iu drejtuar gjykatës përçështjet e mjedisit“ përmban dispozita të cilat garantojnë për qytetarin të drejtën për t’iu drejtuargjykatësit.

Poshtëshënime27 Burimi: “Pjesëmarrja publike në marrjen e vendimeve mjedisore lokale”, Mbretëria e Bashkuar, Korrik 2000

www.unece.org/env/pp/newcastle.handbook.html . Shih edhe www.communityplanning.net28 Burimi: “Pjesëmarrja e Publikut në Vendimmarrjen Lokale Mjedisore”, Mbretëria e Bashkuar, Korrik 2000

www.unece.org/env/pp/newcastle.handbook.html . Shiko gjithashtu www.communityplanning.net29 Burimi: “Pjesëmarrja Publike në Vendimmarrjen Lokale Mjedisore”, Mbretëria e Bashkuar, Korrik 2000

www.unece.org/env/pp/newcastle.handbook.html

� Në kuadrin ligjor në Shqipëri, LigjiNr. 8672, datë 26.10.2000, „Përratifikimin e Konventës së Aarhusitpër të drejtën e publikut për të pasurinformacion, për të marrë pjesë nëvendimmarrje dhe për t’iu drejtuargjykatës për çështjet e mjedisit“përmban dispozita të cilatgarantojnë për qytetarin të drejtënpër t’iu drejtuar gjykatësit.


1 2 3 4 5 61 2 3 4 5 6

SHQIPËRIA

Projekti i Unazës së madhe të TiranësHyrje/Historiku/Sfondi: Projekti i parë për Unazën e Madhe të Tiranës daton në vitin 2009,

me propozim të Bashkisë Tiranë dhe interes financimi nga BERZH. BERZH realizon VNM-nëpër projektin, por më pas tërhiqet nga financimi ende pa u bërë publik projekti. Projekti i dytëvjen në gusht të vitit 2010 dhe financohet nga Drejtoria e Përgjithshme e Rrugëve, projekt i cilidëmton 25% të territorit të kopshtit të vetëm botanik në Shqipëri. Projekti dhe VNM-ja30 e tij nuku bënë asnjëherë publik para fillimit të punimeve. Punimet filluan në 1 Qershor 2011 nga Drej-toria e Përgjithshme e Rrugëve pa leje ndërtimi, pa VNM, pa konsulta me publikun, si dhe pa lejemjedisore. Menjëherë pas këtij veprimi reaguan punonjësit shkencorë të Kopshtit Botanik dhepas tyre shoqëria civile, duke i bërë thirrje institucioneve qeveritare kompetente për rastin që tëndërpresin punimet dhe të zbatojnë ligjin. Nga ky presion, punimet u ndërprenë përkohësisht në10 Korrik 2011, nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave me arsyen se pro-jekti nuk ishte pajisur me leje mjedisore. Pas kësaj, konsultimet me publikun u mbajtën vetëm 15ditë pasi kishte filluar shkatërrimi i një hektari nga sipërfaqja e kopshtit botanik. Publiku kishtevetëm vetëm 6 ditë kohë për të analizuar raportin e VNM-së së tretë31 për të njëjtin projekt. Cilësiae raportit të VNM-së së projektit prezantuar nga Drejtoria e Përgjithshme e Rrugëve ishte shumëe ulët dhe u kritikua ashpër nga pjesëmarrësit në takim. Gjithashtu, projekti i prezantuar u cilësuai dobët nga të pranishmit.

Aspekte sociale dhe shëndetësore: Unaza e madhe kalon përmes një zone të banuar, medendësi të lartë dhe distancë të vogël midis godinave të banimit, ndërkohë që projekti i prezantuarbazohej në planin rregullues të vitit 1989, duke e cilësuar zonën si zonë të pashfrytëzuar e të mb-jellë me foragjere. Studimi i VNM-së nuk kishte llogaritur shkarkimet e shtuara në ajër dhe ujë, sipasojë e ndërtimit të rrugës. Mjaft problematike mbetej çështja e ndotjes akustike gjatë ndërtimittë rrugës dhe më pas. Një mangësi tjetër, që përbënte dhe një pikë të ndjeshme për banorët e zones,ishte mostrajtimi i çështjeve të shpronësimit dhe kompensimit.

Qëllimi i pjesëmarrjes së publikut: Informimi dhe pjesëmarrja e publikut në këtë rast u in-jorua tërësisht, si nga Drejtoria e Përgjithshme e Rrugëve ashtu edhe nga Ministria e Mjedisit, Py-jeve dhe Administrimit të Ujërave, deri në organizimin e një degjese formale me publikun. Nëkëtë rast disa ligje janë shkelur, si: Ligji i Vlerësimit të Ndikimit të Mjedis, Ligji Nr. 8672, datë26.10.2000 “Për të drejtën e publikut për të pasur informacion, për të marrë pjesë në vendimmar-rje dhe për t’iu drejtuar gjykatës për çështjet e mjedisit” (Konventa e Aarhus-it), Ligji Nr. 8503,30.06.1999 “Për të drejtën e informimit për dokumentat zyrtare” etj.

Grupet e synuara: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave dhe Drejtoria e


Praktikat e mira të pjesëmarrjes publike nëvendimmarrjen mjedisore


PRAK T I KAT E M I RA T Ë P J E S ËMARR J E S PUB L I K E N Ë V END IMMARRJ EN M J ED I SORE

Përgjithshme e Rrugëve menaxhuan proçesin dhe lejet. Grupe të tjera të përfshira ishin banorë tëTiranës dhe banorë të zonës, ekspertë të fushës, shoqëria civile dhe media.

Teknika të aplikuara në pjesëmarrjen e publikut: Është realizuar vetëm një dëgjesë publikedhe komentet gjatë dëgjesës nuk janë reflektuar aspak në projekt. Publiku kishte vetëm 6 ditë kohëpër të konsultuar materialin.

Burimet: Koha dhe ekspertiza nga Drejtoria e Përgjithshme e Rrugëve dhe Studioja private përstudimin e VNM-së, koha dhe personeli i Ministrisë së Mjedisit që drejtoi seancën dëgjimore,hapësira për takimin dhe prezantimet, mbulimi mediatik.

Arritjet:Në këtë rast studimor vlen të përmendet organizimi dhe bashkëpunimi i shoqërisëcivile për mbrojtjen e mjedisit dhe presioni që shoqëria civile i krijoi institucioneve qeveritare përtë marrë përsipër përgjegjshmëritë e tyre dhe për të zbatuar ligjin. Pikë e rëndësishme është faktiqë qytetarët, grupet e interesit dhe banorët e zonës u informuan dhe përdorën të drejtën e tyre përtë shprehur mendimin dhe për të marrë pjesë në vendimmarrje. Rasti iu bë me dije që prej fillimittë tij edhe komunitetit të donatorëve në Shqipëri, të cilët gjithashtu luajtën rol në mbështetjen eçështjes dhe komunikimet me qeverinë, ndaj krijimi i urave bashkëpunuese midis shoqërisë civiledhe institucioneve ndërkombëtare për raste flagrante mund të quhet një arritje.

Një plan i pjesëmarrjes publike i bërë në bazë të elementëve specifikë paraqitet në Tabelën 9.

Plani Lokal i Menaxhimit të Mbetjeve në Bashkinë BeratHyrje/Historiku/Sfondi: Bashkia Berat, në bashkëpunim me Qendrën Mjedisore EDEN re-

alizoi në kuadër të projektit “Për qytete më të pastra me qeverisje evropiane” procesin e hartimittë Planit Lokal të Menaxhimit të Mbetjeve, përgjatë periudhës Shtator 2011 – Korrik 2012. Kjonismë u mbështet financiarisht nga Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë (SOROS) dheQendra Rajonale e Mjedisit (REC) Shqipëri për komponentin e pjesëmarrjes së publikut nëvendimmarrje.

Kjo nismë për bashkinë Berat krijoi mundësinë e përmbushjes së detyrimit ligjor që bashkiakishte në kuadër të ligjit të ri për menaxhimin e integruar të mbetjeve urbane, neni 12 i tij “Çdonjësi e qeverisjes vendore apo grup njësish të qeverisjes vendore, përgatit Planin Lokal të Menax-himit të Mbetjeve për territorin që ka nën juridiksion në përputhje me Planin Kombëtar dhePlanin Rajonal të Menaxhimit të Mbetjeve dhe me kërkesat e Nenit 10”. I gjithë procesi kaloi nëkatër faza të rëndësishme: 1) Analiza e situatës aktuale për menaxhimin e mbetjeve në qytetin e Be-ratit 2) Ngritja e kapaciteteve të stafit teknik të bashkisë dhe draftimi i planit 3) Përfshirja e qyte-tarëve në procesin e hartimit dhe 4) Ngritje fondesh për zbatimin e planit.

Ky rast studimor konsiderohet pozitiv për vëmendjen dhe përkushtimin që bashkia i kushtoipërfshirjes së qytetarëve në process, si dhe transparencës që prej fazave të para të tij dhe deri pas për-fundimit të publikimit të planit. Një fushatë e gjerë u hartua me këtë qëllim dhe nisma gjithëpërf-shirëse u ndërmorën nga grupi i punës.

Qëllimi i pjesëmarrjes së publikut: Për të informuar në kohë aktorët e interesit mbi fazat ehartimit të planit, për të përfshirë mendimin e publikut në diskutimet e temave të menaxhimit dhetarifës së pastrimit, për të realizuar një proces hartimi transparent dhe gjithëpërfshirës, për të nx-

TABELA 9. PLANI I DËGJESËS SË PUBLIKUT PËR PROJEKTIN E UNAZËS SË MADHE TË TIRANËS

FAZAT NË GRUPET E AKTIVITETE KANALET PËR TË KOHA BURIMET PROCESIN E SYNUARA TË PJESËMARRJES ARRITUR GRUPET (NJERËZORE,VENDIMMARRJES PUBLIKE E SYNUARA FINANCIARE,PUBLIKE KOHORE)

• Konsultimi me • Komuna e Farkës • Përgatitja e • Takim për • 15 ditë pas fillimit • Personeli i publikun • Bashkia e Tiranës personelit të dëgjesën të ndërtimeve (16 Ministrisë

• Banorët e zonës Ministrisë së me publikun, qershor 2011) • Personeli i Drejtorisë• Shoqëria civile • Mjedisit për të ku u mbulua: së Përgjithshme• Institucionet lehtësuar takimin - Prezantimi i të Rrugëve• shkencore dhe • Informimi i projektit dhe i • Ekspertë të jashtëmarsimore të personave për VNM-sëUniversitetit të konsultën - Diskutimi me Tiranës • Lajmërimi në publikun dhe

media për grumbullimi i konsultën komenteve

• Faqja e internetit • Media

• Lëshimi i lejes • Drejtoria e • n/a • n/a • 5 ditë pas dëgjesës • n/amjedisore Përgjithshme e me publikun (21

• Rrugëve qershor 2011)



itur ndjenjën e “pronësisë” së procesit tek banorët dhe për të patur mbështetjen e tyre gjatë zba-timit të planit.

Grupet e synuara: Qytetarët e 4 njësive bashkiake të qytetit të Beratit, përfshirë të gjitha grup-moshat, organizatat lokale të shoqërisë civile, bizneset që veprojnë në qytetin e Beratit, stafi tekniki shërbimit të pastrimit të mbetjeve, institucionet e tjera publike në qytet.

Teknikat e përdorura për pjesëmarrjen publike:

• Shoqëria civile lokale në Berat dhe qytetarët u prezantuan me procesin e hartimit të planitlokal të menaxhimit të mbetjeve prej fazës së konceptimit të tij. Të rinjtë u përfshinë në grum-bullimin e të dhënave, ndërkohë që qytetarët u kontaktuan gjatë plotësimit të pyetësorëve përvlerësimin e situates, ku dhe u informuan dhe u intervistuan në lidhje me perceptimin e tyrepër menaxhimin e mbetjeve në qytet.

• Pas përfundimit të draftit të parë të planit, u organizuan 6 konsulta me publikun në lagjet më tëmëdha të 4 njësive administrative. 147 pjesëmarrës morën pjesë, duke përfshirë edhe bizneset nëtakime të veçanta, të përqasur nga grupi i punës si partnerë. Takimet diskutuese me publikun i sig-uruan procesit pikëpamje shumë të vyera në lidhje me pjesët e zonave muzeale në qytet dhepërqasjen e diferencuar të shërbimit në këto zona. Në të gjitha dëgjesat me publikun ishte prezentnjë moderator, një përfaqësues nga bashkia dhe një pjesëtar i grupit të punës për planin.

TABELA 10. PLANI I AKTIVITETEVE TË PP PËR PLANIN E MENAXHIMIT TË MBETJEVE, BASHKIA BERAT

FAZAT NË PROCESIN GRUPET E SYNUARA AKTIVITETETE VENDIMMARRJES PUBLIKE

• Bashkia Berat dhe Qendra EDENbien dakort për bashkëpunim në hartimin e planit dhe gjejnë fonde

• Ngritja e grupit të punës në Bashki • Punonjësit e bashkisë – drejtoria e • Takime dhe komunikime zyrtare membetjeve, drejtoria e financës, njësia e kryetarin e bashkisë dhe grupin eshërbimit të pastrimit punës

• Ngritja e kapaciteteve të grupit të • Punonjësit e bashkisë – drejtoria e • Trajnime dhe asistencëpunës/stafi teknik i bashkisë mbetjeve, drejtoria e financës, njësia e

shërbimit të pastrimit

• Analiza e vlerësimit të situatës dhe • Qytetarët e Beratit, shoqëria civile • Aktivitet i hapur derë më derëinformimi i qytetarëve për procesin lokale, bizneset lokale • Përditësim i faqes së internetit të

bashkisë

• Analiza e grupeve të interesit • Workshop me grupin e punës

• Përgatitja e draftit të parë të Planit • Bashkia e qytetit Berat, qytetarët,Kokal të Menaxhimit të Mbetjeve shoqëria civile, bizneset

• Konsultat me aktorët e interesit • Qytetarët e Bashkisë së Beratit, • Takime me përfaqësues tëShoqëria civile, Komuniteti lokal, institucioneve publike të lidhura meInstitucionet publike, Bizneset menaxhimin e mbetjeve, 6 dëgjesa

me publikun në njësi të ndryshme administrative

• Finalizimi i planit lokal të menaxhimit • Qytetarët e Bashkisë së Beratit,të mbetjeve • Shoqëria civile, Komuniteti lokal,

Institucionet publike, Bizneset

• Konsultat me publikun (formë e • Qytetarët e Bashkisë së Beratit, • Shkrimi dhe publikimi i njoftimeve, shkruar) për versionin final te planit Shoqëria civile, Komuniteti lokal, grumbullimi i komenteve, përgjigjet

Institucionet publike, Bizneset ndaj pyetjve të ndryshme etj.



KANALET E KOMUNIKIMIT KOHA/AFATET KOHA/AFATET FINANCIARE, MATERIALE)

• Letra zyrtare dhe shërbimet e e-mailit • Shtator 2011 • Kryetari i Bashkisë, mbështetje administrative, salla takimi, ekspertë,materiale, pije freskuese, kafe etj.

• Shërbimet e e-mailit, letra zyrtare • Tetor–Dhjetor 2011 • Stafi teknik, mbështetje administrative, letër, materiale logjistike, transport, ushqim, ekspertë, salla takimi

• Intervista, plotësim pyetësorësh, • Nëntor 2011–Shkurt 2012 • Vullnetarë, mbështetje logjistike dhehulumtim administrativ , publikim i administrative, programe specifike raportit të vlerësimit analitike, aparat fotografik, kamera,

stafi teknik i administratës, transport

• Nëntor–Dhjetor 2011 • Stafi teknik, mbështetje administrative, letër, materiale logjistike, transport,ushqim, ekspertë, salla takimi

• Mars 2012 • Ekspertë

• Shpërndarja e materialeve • Prill–Maj 2012 • Përcaktimi i personave për promovuese, takime dhe dëgjesa me organizimine takimeve me publikun, publikun, minutat e takimit, artikuj në moderator, mbajtës i shënimeve,gazetë etj. mbështetje logjistike dhe a

dministrative, qera salle, ushqim, materiale që do shpërndahen etj.

Maj-Qershor 2012 • Ekspertë

• Njoftimet për komentet e publikut të • Qershor 2012 • Logjistikë, ekspertë për përgjigjet e publikuara në faqen e bashkisë, pyetjeve, personi për grumbulliminposterat vendosen në qendrën e e komenteveinformacionit në bashki, markete apo vende të hapura etj.




FAZAT NË PROCESIN GRUPET E SYNUARA AKTIVITETETE VENDIMMARRJES PUBLIKE

• Fushata ndërgjegjësuese dhe • Qytetarët e Bashkisë së Beratit, • Informim dhe ndërgjegjësim derë mëinformuese (aktivitete të hapura, Shoqëria civile, Komuniteti lokal, derë, shpërndarje materialesh takime derë më derë, mbulimi Institucionet publike, Bizneset informuese dhe ndërgjegjësuese, mediatik etj.) shfaqja e një filmi ndërgjegjësues,

organizimi i 4 aktiviteteve të hapura, bashkëpunim me mediat

• Analiza e komenteve të qytetarëve dhe përfshirja e tyre në versionin e planit që do të prezantohet në Këshillin bashkiak

• Mbrojtja në Këshillin Bashkiak Takimi i Këshillit Bashkiak

• Zbatimi i planit lokal të menaxhimit të mbetjeve, përfshirë monitorimin dhe vlerësimin

• Drafti i planit u publikua i hapur për komente në faqen e internetit të bashkisë si dhe në faqene qendrës EDEN. Drafti, gjithashtu, iu dorëzua në kopje të printuar secilit prej kryetarëve tënjësive bashkiake për publikun jo shumë të familjarizuar me internetin, si dhe njësisë së infor-macionit të publikut në bashki.

• Një fushatë ndërgjegjësuese u zbatua në qytet për informimin dhe ndërgjegjësimin e qyte-tarëve mbi ripërdorimin dhe riciklimin, si përgjegjshmëri që qytetarët do të kenë gjatë zba-timit të planit. Pjesa e pagesës së tarifës u prek, gjithashtu, në fushatë. U prodhuan fletëpalosjepër këtë qëllim, të cilat u shpërndanë me mekanizmin derë më derë.

• Gjatë fushatës ndërgjegjësuese u realizuan filmime spontane dhe u montuan në një filmndërgjegjësues në lidhje me planin http://www.youtube.com/watch?v=oyX0k_j2i6s

• U zhvilluan 4 aktivitete të hapura, një në çdo njësi administrative, me titull “Të kontribuojmësë bashku për ta kthyer Beratin në një qytet të pastër evropian!”. Qëllimi i aktivitetit ishte pro-movimi i planit përmes filmit të realizuar dhe posterave që përmbanin informacion të përm-bledhur mbi planin.

• Për të shkuar më tej, në fund të fushatës për pjesëmarrjen e publikut u organizua një takim mebizneset e qytetit dhe me donatorët për ngritjen e fondeve për zbatimin e planit. Në këtë takimu prezantua plani dhe u diskutua edhe ecuria e tij.

• Gjatë gjithë procesit ka pasur një bashkëpunim të ngushtë me median lokale, e cila ka mbuluaraktivitetet e hapura, si dhe një debat televiziv në programin e tyre.





• Njoftimet dhe artikujt për aktivitetet, • Qershor–Korrik 2012 • Logjistikë, transport, designer, lejet për përdorimin e hapësirave vullnetarë, ekran, foni, materiale publike, takimet në mjedise të hapura, promovuese, media, hapësiratintervistat dhe debatet në media, publikeshpërndarja e materialeve promovuese

• Interpretimi i komenteve dhe futja e • Qershor 2012 • Ekspertëtyre në tekst, justifikimi i mospërkrahjes së komenteve

Qershor 2012 Ekspert

Burimet: Mbështetje logjistike dhe administrative për shkrimin e njoftimeve, dëgjesat mepublikun, njoftimet në media për aktivitetet, mbështetje financiare për aktivitetet (qera salle,ushqim, ekspertizë, materiale promovuese, kamera, aparat fotografik, ekran projektimi etj.), vull-netarë për fushatën ndërgjegjësuese, transport, muzikantë për aktivitetet e hapura. Të gjitha këtou mbuluan nga donatorë të jashtëm, ndërkohë që bashkia kontribuoi “në natyrë”. Nëse bashkia dota ndërmerrte procesin pa mbështetje të donatorëve të jashtëm, ajo duhej të planifikonte fondenë buxhetin e saj për pjesëmarrjen e publikut.

Arritjet: Aktivitetet që u zbatuan në këtë proces për pjesëmarrjen dhe informimin e publikutpërfshinë një gamë më të gjerë sesa detyrimet ligjore të Bashkisë për procesin. Si rezultat, kuadrilokal për zbatimin e Konventës së Aarhus-it u zbatua nga mekanizmat e mëposhtëm:

• Në përputhje me nenin 5, paragrafi 3, të Konventës së Aarhus-it autoritetet "... duhet të sig-urojnë që informacioni mjedisor vihet në dispozicion në mënyrë progresive në bazat e të dhë-nave elektronike, të cilat janë lehtësisht të arritshme për publikun nëpërmjet rrjeteve publiketë telekomunikacioneve...". Përgjatë këtij projekti, janë grumbulluar të dhëna institucionale(krahas opinionit të publikut) dhe përmes raportit të vlerësimit të gjendjes aktuale të menax-himit të mbetjeve në Bashkinë Berat, të bëra publike në faqen e internetit të Bashkisë, poredhe të Qendrës EDEN.

• Në përputhje me Nenin 7 të Konventës së Aarhusit, stafit teknik të bashkisë dhe të adminis-tratës i janë dhënë orientimet e nevojshme për pjesëmarrjen e qytetarëve në këtë proces. Këtoorientime janë përfshirë në paketën e ngritjes së kapaciteteve (trajnime dhe asistencë), por



edhe me takime të posacme, me qëllimin që procesi i pjesëmarrjes qytetare të jetë sa më trans-parent. Puna për vazhdimësinë e përfshirjes së publikut edhe në zbatimin e planit janë përfshirënë tekstin e Planit të Menaxhimit të Mbetjeve në Bashkinë Berat, miratuar zyrtarisht ngaKëshilli Bashkiak. Gjatë gjithë kohës së hartimit të planit, publiku ishte informuar në kohëpër të gjitha hapat në proces dhe iu dha kohë e mjaftueshme që të përgatiten për pjesëmarrjeefektive (Neni 6, paragrafi 3 i Konventës). Përmes pjesëmarrjes së OJF-ve të interesuara lokaledhe të rinjve vullentarë të qytetit, pjesëmarrja e publikut u sigurua prej fazave të hershme të pro-cesit, që përputhet me nenin 6, paragrafi 4 i Konventës. Së fundmi, inputet e mbledhura gjatëaktiviteteve të informimit dhe pjesëmarrjes së publikut janë marrë parasysh nga grupi i punësdhe ekspertët. Ata sigurojnë që një pjesë e tyre janë konsideruar në plan dhe pjesa tjetër janëfutur si anekse të tij. Një plan për pjesëmarrjen e publikut i përgatitur për këtë proces paraqitet në Tabelën 10.

Poshtëshënime30 VNM-ja e projektit në këtë fazë ishte hartuar nga firma Bermuda 3K dhe ajo nuk u nda me publikun as-

njëherë. Ekzistenca e saj u zbulua nëpërmjet lidhjeve shoqërore me institucionet qeveritare.31 VNM-ja e prezantuar nuk ishte e njëjta VNM e përgatitur nga firma Bermuda 3K. Sipas kësaj VNM-je të re,

kishte ndryshuar gjurma e segmetit të unazës dhe rruga hynte vetëm 10 m në territorin e Kopshtit Botanik.

KOSOVA

Raste të Pjesëmarrjes Publike në KosovëNë këtë material janë paraqitur dy prej projekteve më të mëdha investuese në Kosovën e

pasluftës: TC Kosova C (më vonë emërtohet Kosova e Re) dhe autostrada Vërmicë-Merdare, si dhehapat e ndërmarra në drejtim të përfshirjes së publikut në vendimmarrje.

Projekti Kosova C ka pasur një komponent më të fuqishëm dhe praktik të pjesëmarrjes pub-like në vendimmarrje. Duhet theksuar se ky projekt nuk ka filluar ende dhe sipas gjasave duhet t’inënshtrohet një procesi të ri të pëlqimeve dhe lejeve mjedisore.

Projekti i autostradës Vërmicë-Merdare ka pasur një komponent të pëlqimit mjedisor në vitin2004, por me një përfshirje të ulët të publikut. Puna në të ka filluar dhe është drejt përfundimit.

PP në rastin e VSMSsë për TC Kosova C/Kosova e ReHyrje

Termocentrali Kosova C është projekti kryesor dhe më i madh energjetik në Kosovën epasluftës. Projekti, si i tillë, ka derivuar nga Strategjia Energjetike e Kosovës 2005-2015.

Kjo Strategji e bazon furnizimin e Kosovës me energji elektrike kryesisht nga burimet e ligni-tit, të cilat llogariten të jenë rreth 12-14 miliardë ton, si dhe në disa hidrocentrale të vegjël. Si fazëtë parë Strategjia parasheh ndërtimin e një TC me kapacitet 2000 MW (1000 + 1000 MW).Vendi i zgjedhur ishte afër blloqeve ekzistuese të KEKut, për shkak të afërsisë me minierën e Si-





bovcit, prej nga do të nxirrej ligniti, si dhe lehtësisë së përfshirjes në rrjetin ekzistues të shpërndarjes.Mbi bazën e projektit ekzistues, BB e procedoi dhe e mbështeti financiarisht zhvillimin e një pro-cesi të VSMSsë, të cilën e kërkonte ligji «Për mbrojtjen e mjedisit».

Qeveria themeloi një Task Forcë për mbikqyrjen e procesit të Vlerësimit Strategjik Mjedisordhe Social (VSMS) për të bërë vlerësimin e ndikimeve të pritshme në mjedis. Procesi i VSMSsë u zhvil-lua nga një konsorcium i huaj, udhëhequr nga ERM Itali S.p.A, për disa muaj në fund të vitit 2007 dhefillim të vitit 2008, i shoqëruar edhe me një komponent të pjesëmarrjes së publikut në proces.

Projekti, me një kapacitet prej 2100 MW, i miratuar nga Qeveria e Kosovës në vitin 2006, bëripërgatitjen për të nxjerrë thirrjen për shprehje interesi. Në vitin 2008, pas zgjedhjeve parlamentare,ndryshon përbërja e qeverisë, ku MEM pas 4 vjet pune shkrihet në kuadër të MZHEsë. Pas këtyrendryshimeve, projekti ndryshon emrin nga Kosova C në “Kosova e Re”. Megjithatë, procesi pro-jektues u zhvillua nga strukturat e njëjta organizative e planifikuese, si dhe me mbështetje të BBsë.

Thirrja për shprehje interesi ndodhi vitin 2010, ku në thirrje u lajmëruan 4 konsorciumendërkombëtare në fushën e energjetikës. Disa nga kompanitë gradualisht u tërhoqën nga gara, përshkak të zvarritjes së procesit nga Qeveria, por edhe të krizës financiare globale. Kështu që shpre-hja e parë e interesit dështoi.

Në vitin 2011, BBja, pas propozimit të Panelit të Pavarur të Ekspertëve, miratoi mbështetjenpër MZHEnë, për zhvillimin e kapaciteteve të reja energjetike nga ligniti në Kosovë, dukepërkrahur ngritjen e TCit të ri. Qeveria bëri rishqyrtimin e projektit të kaluar, i cili tashmë përm-ban kapacitetet prej 600 MW. Qeveria dhe BBja kanë premtuar dhe planifikuar zhvillimin e njëprocesi të ri të VSMSsë për projektin e ri, krahas me përgatitjet për përsëritjen e thirrjes për sh-prehje interesi.

Qëllimet e Pjesëmarrjes Publike: Informimi i qytetarëve për projektin dhe pritjet, përcaktimii grupeve të interesit, njoftimi me planin e aktiviteteve për pjesëmarrjen e publikut, konsiderimi ibrengave dhe shqetësimeve të qytetarëve të zonës së ndikuar, zbatimi i dispozitave ligjore përdhënien e lejeve mjedisore nga ana e MMPHsë.

Grupet e synuara: MMPH-ja, e cila me ligj është e autorizuar të aprovojë pëlqimet mjedisorepër raportet e VNM-së dhe VSM-së. Palët e prekura nga projekti janë: Komuna e Obiliqit, me 9fshatrat përrreth lidhur me cështjet e pronësisë si dhe ndikimin nga ndotja dhe KEKu si operatoraktual i sektorit të energjisë në Kosovë.

Teknikat e përdorura për Pjesëmarrjen e Publikut: Procesi i VSMSsë u zhvillua nga kon-sorciumi ERM Itali S.p.A, për disa muaj në fund të vitit 2007 dhe fillim të vitit 2008, i shoqëruaredhe me një komponente të pjesëmarrjes së publikut në proces.

Aktivitetet konkrete kryesore në fillim të projektit ishin: identifikimi i aktorëve kyç për pjesë-marrje në procesin e konsultimeve: qeveria lokale dhe qendrore, KEK dhe punëtorët e tij, organi-zatat që hartojnë politika dhe hulumtime (think tanks), organizatat e shoqërisë civile (OJQtë),komunitetet e prekura nga zhvendosjet, si dhe identifikimi i çështjeve kyç të aktorëve, shkalla e in-teresit dhe e ndikimit nga to.

Dëgjimi i parë publik u mbajt në shtator 2007. Gjatë fazës së pjesëmarrjes së publikut në peri-udhën 22 tetor – 01 nëntor 2007 u organizuan 9 takime konsultative me qytetarët e fshatraveHade, Shipitullë, Grabovc, Sibovc, Lajthishte, Plemetin, Dardhishte, Mazgit dhe të qytetit të Obliqit.

Dëgjimi i dytë publik është mbajtur më 11 nëntor 2007, me qëllim propozimin e skenarëvezhvillimore të projektit, informimin për çështjet kryesore të identifikuara në draftin e parë tëVSMSsë, si dhe mbledhja e komenteve publike të para mbi draftin e VSMSsë në dispozicion. Fazae dytë e konsultimeve u realizua gjatë muajit janar 2008. Gjatë kësaj faze të konsultimeve janë or-ganizuar: 57 takime apo forume të komuniteteve, me rreth 950 pjesëmarrës (përfshirë ndarjen edetyrave dhe të përgjegjësive) si dhe anketa me 1850 ekonomi familjare.

Anët pozitive të procesit të VSMS-së dhe pjesëmarrjes së publikut në këtë proces ishin:

• Ndërmarrja për herë të parë e një VSMSje, e cila, sipas legjislacionit në fuqi, ishte dashur të kry-hej që në fazën e diskutimit dhe të aprovimit të Strategjisë Energjetike të Kosovës 2005-2015.

• Fillimi dhe zbatimi i pjesëmarrjes së publikut në proces, duke marrë parasysh përmasat e pro-jektit dhe ndikimet e pritura.

• Vendosja e dialogut mes qeverisë dhe komunitetit për problemet e njëjta: mungesa e energjisënë vend dhe shkalla e lartë e ndotjes në zonat e planifikuara për ndërtim.

• Adresimi i nevojave, shqetësimeve dhe brengave të komunitetit të zonës së ndikuar.

• Përfshirja e qeverisë lokale në proces, e cila në fazat fillestare të diskutimeve ishte lënë anash.

Megjithatë, krahas këtyre zhvillimeve pozitive, mangësitë që i referohen procesit janë:

• Mungesa e legjislacionit vendor të VSMsë kur në atë periudhë mungonte ligji i VSM-së. I tërëprocesi u realizua duke u bazuar në Direktivat e Bashkimit Evropian për VNMnë dhe VSMsë,por në fakt pak nga këto dispozita mund të realizoheshin në praktikën kosovare.

• Koha e shkurtër e zhvillimit të procesit të VSMSsë dhe pjesëmarrjes së publikut, e cilat zgjatimë pak se 1 vit kur merren parasysh përmasat e investimit të planifikuar (mbi 2 miliardë Euro)si dhe ndikimet e pritura.

• Mungesa e dukshme alternativave në projektin e propozuar, kur përfundimisht kërkohej oseTC prej 2100 MW ose nuk ka fare termocentral të ri.

• Fati i vendimit të procesit të VSMSsë mbetet edhe sot i paqartë, pasi projekti ka pësuar shumëndryshime prej kohës kur është realizuar VSMja (2008). Projekti ende nuk ka filluar së zbat-uari, edhe pas dy thirrjeve ndërkombëtare për shprehje interesi.

VSMja dhe Pjesëmarrja Publike për autostradën Vërmicë-Merdare

Projekti i autostradës Vërmicë-Merdare paraqet projektin më të madh infrastrukturor që ështëduke u zbatuar në Kosovën e pasluftës. Kjo autostradë, si ide, ka filluar të diskutohet qysh në fil-lim të viteve ‘90të, për shkak të rëndësisë strategjike të lidhjes me vendet e rajonit: Shqipërisë dheSerbisë. Për herë të parë, si projekt konkret, e ka përmendur ish-presidenti i parë i Kosovës, Dr.Ibrahim Rugova, për nder të të cilit edhe e ka marrë tashmë emrin e tij.



Për t’u zbatuar dhe mbikqyrur projekti i autostradës, në vitin 2004 nga Qeveria e Kosovës ështëformuar një grup ndërministror. Procesi i VSMsë, sipas personave kompetentë të MTPT/MI,është zhvilluar, por është zhvilluar në vitin 2004 kur nuk ka ekzistuar ligji për VSM-në dheVNMnë, por janë respektuar dispozitat e Ligjit “Për mbrojtjen e mjedisit” (2003/09).

Ka pasur lëvizje pozitive në raport të VSMsë, por ende nuk ka një vendim të shkruar (së paku nukna është ofruar) për dhënien e pëlqimit mjedisor në VSM, si dhe për kushtet shtesë që duhet të plotë-sohen gjatë procesit të ndërtimit të autostradës. Nuk ka pasur një proces të mirëfilltë të pjesëmarrjessë publikut në vendimmarrje, pavarësisht disa ndërmarjeve të MTPT/MI për ta kryer një proces të tillë.

Qëllimet e procesit të Pjesëmarrjes së Publikut: Informimi i qytetarëve për projektin, njoftimime planin e aktiviteteve për pjesëmarrjen e publikut, konsiderimi i brengave të qytetarëve të komunavedhe fshatrave të prekura nga kalimi i autostradës, zbatimi i dispozitave ligjore nga ana e MMPHsë.

Grupet e synuara: MMPH-ja, e cila me ligjet aktuale është e autorizuar të aprovojë pëlqimetmjedisore për raportet e VNMsë dhe VSMsë, MTPT/MI-ja, si financuese e projektit dhe procesit tëVSMsë. Palët e prekura nga projekti janë: 9 komunat nëpër të cilat kalon autostrada me 9 fshatrat (lid-hur me çështjet e pronësisë si dhe që preken në aspektin mjedisor), Ministritë përkatëse si: MF (kom-pensimi i pronave nga kalon autostrada), MBPZHR (ndërrimi i destinacionit të tokës bujqësore).

Teknikat e përdorura për Pjesëmarrjen e Publikut: Procesi i VSMSsë u zhvillua në vitin2004-2005 me një komponente shumë sipërfaqësore të pjesëmarrjes së publikut.

Raporti i parë i VSMsë është kryer në vitin 2005 dhe është përgatitur nga Golder Asociates.Vlerësimet për seksionin 1, 2 dhe 3 janë përfunduar, sektori 4, 5, 6 dhe 7 janë në pritje të vendimit,ndërsa sektorët 8 dhe 9 janë në proces shqyrtimi. Po atë vit është kryer dëgjimi publik, por nukështë kryer eksproprimi. Rruga e 7 e autostradës ka përfshirë VSMnë, e cila është bërë sipas stan-dardeve mjedisore ndërkombëtare, por edhe sipas kërkesave të ligjeve të VNMsë dhe VSMsë.

Në 42 km e parë të autostradës janë 32 laguna dhe separatorë (ndarës) për sedimentimin eujërave. Roli i ish-MTPTsë (tashmë Ministria e Infrastrukturës) ka qenë kryesisht ofrimi i infor-matave rreth projektit, i raportit të VSMsë bazuar në ligjet në fuqi të Kosovës, si dhe në raport mekërkesat e BEsë. Janë organizuar debate me banorë nga Kompania Poyry, ku në aspektin mjedisorkryesisht janë konsideruar kërkesat e banorëve për mbikalime dhe nënkalime të autostradës.

Qeveria e Kosovës ka bërë rishikimin dhe rivlerësimin e dokumentacionit final të Raportit,mbi bazën e të cilit bëhet aprovimi i korridorit për ndërtim mbi bazën e ndikimeve të identifikuara.Kuvendi i Kosovës ka marrë vendimin për vazhdimin e projektit, bazuar në të gjitha konsiderimet,megjithë vërejtjet e shumta të deputetëve dhe të shoqërisë civile për mungesë transparence që prejprocesit tenderues dhe shumës së kontratës e deri te implikimet potenciale mjedisore.

Specifikat e autostradës, si autostrada e parë në shtetin e ri dhe nevoja për t’u ndërtuar në seg-mente të veçanta ndoshta e kanë komplikuar më shumë procesin e diskutimeve dhe të pjesëmar-rjes publike në vendimmarrje. Megjithatë, edhe në ato pak debate publike që janë mbajtur, brengate qytetarëve më shumë janë përqëndruar tek çështjet e kompensimit të pronave të marra nga au-tostrada dhe më pak tek problemet e ndikimeve në mjedis.





TABELA 11. PLANI I AKTIVITETEVE TË PP PËR VSMS-NË E TEC KOSOVA C/KOSOVA E RE

FAZAT NË PROCESIN GRUPET E SYNUARA AKTIVITETETE VENDIMMARRJES PUBLIKE PJESËMARRJES PUBLIKE

• Faza përgatitore: Informimi i • Task Forca Ndërministrore e Qeverisë, • Informimi i Task Forcës dhe i qytetarëve për projektin, përcaktimi i Komuna e Obiliqit me fshatrat e institucioneve të tjera qeveritare për grupeve të interesit, njohjen me ndikuara direkt nga projekti: Hade, ndikimet e pritura, Informimi planin e aktiviteteve për pjesëmarrjen Sibovc, Grabovc, Shipitulle, Lajthishte, i qytetarëve. e publikut. Plemetin, Dardhishte, Mazgit, KEK, • Prezantimi i planit të aktiviteteve.

MMPH, MEM, qytetarët e zonës, • Mbulesa mediatike nga shumë burime.OJQtë

• Negociatat e institucioneve kyç • Task Forca Ndërministrore e Qeverisë, • Takimet e rregullta të Task Forcës MMPH, MEM, MBPZHR, MTI, • Pjesëmarrja e zyrtarëve të Komuna e Obiliqit MMPH dhe MEM në takimet

konsultative me publikun • Debate televizive mes përfaqësuesve të institucioneve dhe ekspertëve

• Miratimi i detyrave • Task Forca • Aprovimi i Planit të aktiviteteve nga• MMPH • MMPH dhe Task Forca

• Procesi i konsultimeve publike • Fshatrat: • Organizohen forume me komunitetet Hade, Sibovc, Grabovc, Shipitulle, e ndikuaraLajthishte, Plemetin, Dardhishte, Mazgit • Anketa me ekonomi familjaredhe komuna e Obiliqit

• Dhënia e lejes mjedisore • Task Forca, • Pëlqimi mjedisor për fillimin e • MMPH, MEM, Komuna e Obiliqit projektit pas konsultimeve,

negociatave dhe konsiderimit të vërejtjeve nga publiku




• Takimet zyrtare të Grupit • 2004 • Burimet njerëzore: MMPH, MTPT/MI Ndërministror dhe institucioneve dhe Komunat respektivekomunale • Burimet financiare: Qeveria e • Faqet e internetit të MTPT/MI, Kosovës MMPH, Mediat

n/a n/a • MTPT/MI dhe MMPH

n/a n/a • MMPH

n/a • 2004-2011 • Burimet njerëzore: MMPH MTPT/MIBurimet financiare: Qeveria e Kosovës

Vendimi nga Qeveria e Kosovës n/a Grupi Ndërministror i Qeverisë së Kosovës



TABELA 12. PLANI I AKTIVITETEVE TË PP PËR VSM-NË E AUTOSTRADËS VËRMICË-MERDARE

FAZAT NË PROCESIN GRUPET E SYNUARA AKTIVITETETE VENDIMMARRJES PUBLIKE PJESËMARRJES PUBLIKE

• Faza përgatitore: Informimi i • Grupi Ndërministror i Qeverisë, • Informimi i Grupit Ndërministror dhe qytetarëve për projektin, përcaktimi i Komunat nëpër të cilat kalon autostrada: institucioneve të tjera qeveritare përgrupeve të interesit, njohja me planin Prizren, Suhareke, Malisheve, Drenas, ndikimet e pritura, Informimi i e projektit. Fushe Kosove, Prishtine, Obiliq, Podujeve qytetarëve për projektin.

dhe fshatrat e tyre, MMPH, MTPT/MI, • Prezantimi i planit të aktiviteteve. qytetarët e zonave të ndikuara, OJQtë • Mbulesa mediatike nga shumë burime.

• Negociatat e institucioneve kyç • Grupi Ndër-ministror i Qeverisë, • Takimet e rregullta të Grupit MMPH, MTPT/MI, MBPZH, MEF dhe Ndër-ministror komunat respektive • Pjesëmarrja e zyrtarëve të MMPH

dhe MTPT/MI në takimet • konsultative Debate televizive

• Miratimi i detyrave • Grupi Ndërministror, • n/aMMPH dhe MTPT/MI

• Procesi i konsultimeve publike • MTPT • Organizohen forume me• MPH komunitetet e ndikuara• Komunat e prekura nga autostrada

• Dhënia e lejes mjedisore • Grupi Ndërministror, • Pëlqimi mjedisor në VSM për• MMPH fillimin e projektit • MTPT/MI




• Takimet zyrtare të Grupit • 2004 • Burimet njerëzore: MMPH, MTPT/MI Ndërministror dhe institucioneve dhe Komunat respektivekomunale • Burimet financiare: Qeveria e • Faqet e internetit të MTPT/MI, Kosovës MMPH, Mediat

n/a n/a • MTPT/MI dhe MMPH

n/a n/a • MMPH

n/a • 2004-2011 • Burimet njerëzore: MMPH MTPT/MIBurimet financiare: Qeveria e Kosovës

Vendimi nga Qeveria e Kosovës n/a Grupi Ndërministror i Qeverisë së Kosovës


1 2 3 4 5 61 2 3 4 5 6

Zakonisht qytetarët janë të interesuar të angazhohen në vendimmarrje, por shpesh atyre jumungon informacioni në lidhje me çështjet që përbëjnë shqetësim dhe shkalla e duhur endërgjegjësimit në lidhje me të drejtat qytetare. Përmes OJFve qytetarët identifikojnë interesat epërbashkëta dhe duke marrë shkas nga kjo gjë, ndërmarrin aksione kolektive dhe avokacie në dobitë përmirësimeve. Për rrjedhojë, roli i OJFve është shumë i rëndësishëm për zhvillimin edemokracisë mjedisore.

Me qëllim që OJFtë të ushqejnë aktivizmin duhet të:

• Mbahen të mirë informuara: OJFtë kanë nevojë të jenë të informuara në lidhje me vendimet ereja, mundësitë e angazhimit dhe të drejtën e apelit. Për rrjedhojë duhet të ndjekin njoftimet nëlidhje me proceset e ardhshme të vendimmarrjes, të lexojnë gazetat dhe portalet online që boto-hen në lokalitetet e synuara, të analizojnë raportet në zbatim të strategjive dhe planeve, të lidhennë rrjete me organiztata të tjera dhe të shkëmbejnë njoftime. Vetëm OJFtë e mirë informuaramund të ofrojnë komente të vlefshme në procesin e vendimmarrjes dhe të jenë të afta të reagojnë,nëse parimet e Konventës së Aarhusit dhunohen, p.sh nëse autoritetet janë me vonesë nëangazhimin e publikut, i lënë pak kohë të reagojët, pengojnë OJFtë të kenë akses në informacionine nevojshëm, nuk botojnë vendimin përfundimtar apo raportin e procesit pjesëmarrës, etj.

• Zhvillojnë në mënyrë të vazhduar kapacitetet për të dhënë opinione dhe për të nxitur ide: Njo-huritë tematike janë shumë të rëndësishme për të kuptuar në mënyrë të plotë problemet mjedis-ore dhe ndikimin e pashmangshëm. OJFtë e pajisura me njohuri janë të gatshme të angazhohennë procese më komplekse, si p.sh VNM, VSM, si dhe procedura të tjera për projekte në shkallëtë gjerë, në të cilat dekurajohet pjesëmarrja individuale e qytetarëve. Procesi i të mësuarit mundtë rezultojë efektiv p.sh përmes ndjekjes së seminareve dhe takimeve, shkëmbimit të përvojaveme organizatat e tjera, studimit të literaturës, ndjekjes së materialeve edukative në video, etj.Kur OJFtë japin prova/dëshmi se mund të formulojnë kontribute me vlerë, autoritetet bindense proceset pjesëmarrëse janë po aq të rëndësishme sa pjesët teknike të procesit.

• Ngrenë kapacitetet për të përfituar nga hapësirat për pjesëmarrje që krijojnë autoritetet: Përveçnjohurive tematike, OJFtë duhet të kenë njohuri edhe për mundësitë ligjore të pjesëmarrjes, sidhe për planet konkrete të autoriteteve në lidhje me llojet e ngjarjeve me pjesëmarrje, që plan-ifikohen për procese të caktuara. Për rrjedhojë, OJFtë duhet të njihen me përmbajtjen e ligjevedhe rregulloreve dhe duhet të verifikojnë rregullisht kanalet e komunikimit, tabelat publike,buletinët, stacionet e radios dhe TV, mediat sociale të mbështetura në internet, etj. Kështu atodo të kenë mundësi të kuptojnë nëse autoritetet planifikojnë të organizojnë dëgjesa publike osethjesht një shqyrtesë publike, apo nëse do të kombinojnë disa lloje të ndryshme aktivitetesh.


Këshilla për angazhimin efektiv të OJFve në vendimmarrje

Në përputhje me sa më sipër, ato do të përgatiten të marrin pjesë ose kërkojnë t’ju sigurohenvende për pjesëmarrje nëse kuptojnë se autoritetet po përpiqen të shmangin angazhimin e pub-likut. Në këtë kuptim, njohuritë në lidhje me të drejtën e apelit janë shumë të rëndësishme përOJFtë, të cilat duhet të sigurojnë mbështetjen e duhur ligjore. Në çdo rast, OJFtë duhet tëmbajnë parasysh se pavarësisht të drejtës për të paraqitur komente, janë autoritetet ata që kanëpërgjegjësinë e marrjes së vendimeve përfundimtare. Duke qenë të ndërgjegjshëm për këtoçështje, OJFtë nuk mund të ngrenë pritje jo realiste prej procesit.

• Punojnë bashkërisht me gjithë aktorët e shoqërisë civile: Partneritetet me aktorët privatë dhepublikë dhe me aktorët e tjerë të sektorit të OJFve janë një mënyrë e efektshme për zgjidhjene problemeve lokale. OJFtë duhet të shpërndajnë informacion dhe të kërkojnë bashkëpunimme gjithë aktorët me qëllim që të ndërtojnë partneritete dhe koalicione në frymën e unifikimittë mendimeve dhe qëndrimeve.

• Ndërmarrin veprime për zhvillimin e komunitetit: Duke u mbështetur në situatën e komu-niteteve lokale OJFtë duhet të jenë aktive në ndërmarrjen e nismave që synojnë përmirësime.Për shembull OJFtë duhet të veprojnë, nëse autoritetet dështojnë të reagojnë si p.sh në rastete ndeshjes me ndotjen ose degradimin mjedisor.

• Respektojnë diversitetin: OJFtë duhet të promovojnë dhe krijojnë hapësira jo diskriminuesedhe diversiteti shoqëror. Kjo është pjesë e ndërtimit të partneriteteve dhe aksioneve kolektive.

• Mbajnë përfaqësuesit e zgjedhur të informuar në lidhje me vendimet që marrin: Zotërimi iinformacionit në lidhje me angazhimet e autoriteteve, i bën OJFtë të afta të ndjekin zbatimine vendimeve. Në shumë raste, mund të kenë nevojë për ekspertizë për të monitoruar veprimet,gjë e cila duhet bërë në kohën e duhur. Nëse ka parregullsi, OJFtë duhet të ndërmarrin veprimedhe të kërkojnë përmirësime duke iu dërguar letra autoriteteve, bërë prononcime për mediat,nxitur forume virtuale diskutimi, etj.

KË SH I L L A P Ë R ANGAZH IM IN E F EK T I V T Ë O J FV E N Ë V END IMMARRJ E



1 2 3 4 5 61 2 3 4 5 6

Ky manual nxit zyrtarët publikë të shohin përpara – të jenë të mirë organizuar dhe të bëjnëplane, por gjithashtu edhe të jenë fleksibël, të vendosur dhe krijues në planifikimin e pjesëmarrjespublike, me qëllim që të mund të marrin vendime më të mira.

Megjithatë, në momente të caktuara, ka nevojë të shihet mbrapa. Përfundimi i çdo procedurepjesëmarrëse është momenti kur duhet ndaluar dhe hedhur vështrimi mbi çfarë ka ndodhur –duhet të analizohen komentet, përgatitet raporti dhe të dërgohen tek pjesëmarrësit vlerësimet etyre në lidhje me komentet e paraqitura. Rëndësia e vlerësimit të komenteve nuk duhet ekzag-jeruar pasi ai është një sinjal kritik për pjesëmarrësit, në lidhje me faktin që dikush po i merr kome-tet e tyre në konsideratë dhe se përpjekjet e tyre po çmohen. Kjo përbën çelësin për krijimin e njëmarrëdhënieje besimi mes publikut dhe autoriteteve.

Kur merret një vendim i ri, është mirë që të shihet mbrapa sërish dhe të vlerësohet procesi nëtërësi. Si pasojë e nismave ushtrimore të vlerësimit duhet të nxirren mësime mbi arritjet, suksesetdhe faktorët që kanë sjellë dështimin e procesit. Në parim, këto mësime lehtësojnë përmirësimine punës në nisma që mund të pasojnë në të ardhmen, duke i bërë ato më efikase dhe efektive.

Materiale dhe adresa interneti të vlefshme • Teksti i Konventës së Aarhusit mund të gjendet në: http://www.unece.org/env/pp/treatytext.htm • Udhëzuesi për zbatimin e Konventës së Aarhusit. Botimi i dytë, Prill 2013. i disponueshëm në internet nëadresën: http://www.unece.org/environmental-policy/treaties/public-participation/publications.html

• Libërthi “Pjesëmarrja e Publikut në Vendimmarrjen Lokale Mjedisore”, Mbretëria e Bashkuar, Korrik 2000, idisponueshëm në: www.unece.org/env/pp/newcastle.handbook.html

• „Zbatimi i Konventës së Aarhusit: Udhëzues përdorimi për zyrtarët në Evropën Qendrore dhe Lindore dheRajonin e Kaukazit” botuar nga REC dhe Royal Haskoning, 2004. i disponueshëm në:http://archive.rec.org/REC/Programs/PublicParticipation/PublicAwareness/pdf/RUG_Off-Eng.pdf

• „Zbatimi i Konventës së Aarhusit: Manual përdorimi për Shoqërinë Civile në Evropën Qendrore dhe Lindoredhe Rajonin e Kaukazit” botuar nga REC dhe Royal Haskoning, 2004. i disponueshëm në: http://docu-ments.rec.org/publications/RUG_CS_Eng.pdf

• Materiale për Master Klasën e SEKTORIT në lidhje me pjesëmarrjen publike, watchdoging, lobimin, arritjene komunitetit dhe burimeve ligjore i disponueshëm në: http://ftp.rec.org/memberftp/Jerome/Resource%-20Materials/Bosnia-Herzegovina/

Ligjet për pjesëmarrjen dhe informimin e publikut në çështjet mjedisorenë Shqipëri:1. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, nenet 23, 48 dhe 56 2. Kodi i Procedurave Administrative, kreu II “E drejta për t’u informuar”, Nenet 51-55 3. Ligji Nr. 8672, datë 26.10.2000 për ratifikimin e “Konventës së Aarhus-it për të drejtën e publikut për të pasur


Konkluzione

informacion, për të marrë pjesë në vendimmarrje dhe për t’iu drejtuar gjykatës për çështjet e mjedisit”.4. Ligji Nr.10431, datë 09.6.2011 “Për mbrojtjen e mjedisit”, Neni 13 5. Ligji Nr. 8503, datë 30.06.1999 “Për të drejtën e informimit për dokumentat zyrtare” 6. Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr.994, datë 02.07.2008 “Për tërheqjen e mendimit të publikut në vendi-marrje për mjedisin”

7. Ligji për ratifikimin e Konventës së “Espoo” dhe Ligji Nr. 9700 (FZ 42/2007) “Mbi mbrojtjen e mjedisit ngandikimet ndërkufitare i jep publikut mundësi në vendimarrje ndërkombëtare”

Ligjet që detyrojnë pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrje përmjedisin në Kosovë:1. Kushtetuta e Republikës së Kosovës (neni 52)2. Ligji për Mbrojtjen e Mjedisit Nr. 03/L-025, 20093. Ligji për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis 03/L-024, 20094. Ligji për Vlerësimin Strategjik Mjedisor Nr. 03/L-230, 20105. Ligji për Mbrojtjen e Natyrës Nr. 03/L-233, 20106. Ligji për Ujërat Nr. 2004/24

Ministritë relevante në Shqipëri:• Ministria e Mjedisit: http://www.moe.gov.al/• Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave: http://www.mbumk.gov.al/• Ministria e Transportit dhe Infrastrukturës: http://www.mppt.gov.al/• Ministria e Zhvillimit Urban dhe Turizmit: http://www.mppt.gov.al/• Ministria e Energjisë dhe Industrisë: http://www.mete.gov.al/

Ministritë relevante në Kosovë:• Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor e Kosovës: http://mmph-rks.org/ • Ministria e Zhvillimit Ekonomik e Kosovës: http://mzhe.rks-gov.net/ • Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rurale e Kosovës: http://www.mbpzhr-ks.net/ • Ministria e Infrastrukturës e Kosovës: http://mi-ks.net/

KONKLUZ IONE


Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore e Lindore (REC) është një organizatë ndërkombëtare

jopartizane, joavokate, jofitimprurëse me mision mbështetjen për zgjidhjen e problemeve mjedisore në

Evropën Qendrore e Lindore (EQL). Qendra e përmbush misionin e saj duke nxitur bashkëpunimin

ndërmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve dhe aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke

mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendim-marrjen mjedisore.

REC është krijuar në 1990 nga Shtetet e Bashkuara, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC bazohet

ligjërisht në Kartën e REC, nënshkruar nga 30 vende dhe Komisioni Evropian dhe në një marrëveshje

ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrën qendrore në Szentendre, Hungari dhe zyrat e

vendeve në secilin prej 17 vendeve përfituese, të cilat janë: Shqipëria, Bosnja-Hercegovina, Bullgaria,

Kroacia, Republika Çeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, RIJ e Maqedonisë, Polonia, Rumania, Serbia,

Mali i Zi, Sllovakia, Sllovenia dhe Turqia.

Donatorët më të fundit janë Komisioni Evropian dhe qeveritë e Shqipërisë, Austrisë, Belgjikës, Bosnje-

Hercegovinës, Kanadasë, Kroacisë, Republikës Çeke, Danimarkës, Estonisë, Finlandës, Gjermanisë,

Hungarisë, Italisë, Japonisë, Letonisë, Lituanisë, RIJ të Maqedonisë, Hollandës, Norvegjisë, Polonisë, Serbi-

Malit të Zi, Sllovenisë, Suedisë, Zvicrës, Mbretërisë së Bashkuar dhe Shteteve të Bashkuara, si dhe

organizata të tjera ndërqeveritare dhe institucione private.


manual për pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore

Documents