manual de agentes carcinÓgenos - cinu.mx · la elaboración de la matriz de exposición la-boral...
TRANSCRIPT
�
María Teresa Espinosa RestrepoMartha Patricia Rojas Hurtado
Marta Luz Bernal CamachoÁlvaro Araque García
Melba Vélez OsorioJosé Manuel López Camargo
“Por el control del cáncer”
Bogotá, D.C., julio de 2006
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
DE LOS GRUPOS 1 Y 2A DE LA IARC, DE INTERÉS OCUPACIONAL PARA COLOMBIA
�
DIEGO PALACIO BETANCOURTMinistro de la Protección Social
INSTITUTO NACIONAL DE CANCEROLOGÍA, E.S.E.Carlos Vicente Rada EscobarDirector General
Raúl Hernando Murillo MorenoSubdirector de Investigaciones, Vigilancia Epidemiológica,Promoción y Prevención
Alejandro Garrido SerranoSubdirector Médico y de Docencia
Víctor Hugo Castellanos HerreraSubdirector Administrativo y Financiero
María Teresa Espinosa RestrepoMédica, especialista en Salud Ocupacional, experta universitaria en Toxicología; coordinadora, Grupo de Matrices de Exposición Laboral (MEL); directora, especialización en Salud Ocupacional, Universidad El Bosque.
Martha Patricia Rojas HurtadoNutricionista dietista, magíster en Epidemiología, Grupo de Investigación Epidemiológica, Instituto Nacional de Cancerología, E.S.E.
Marta Luz Bernal CamachoMédica, especialista en Salud Ocupacional,consultora en Salud Ocupacional
Álvaro Araque GarcíaIngeniero químico, especialista en Higiene Industrial,consultor en Higiene Industrial
Melba Vélez OsorioQuímica, magíster en Química Analítica, especialista en Higiene Industrial, consultora en Higiene Industrial
José Manuel López CamargoIngeniero químico, magíster en Higiene y Seguridad Industrial,docente en los postgrados de Salud Ocupacional e Higiene Indus-trial, Universidad El Bosque, consultor en higiene industrial
Carlos Arturo Hernández Ch. Revisión y corrección de estilo
�
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Al doctor Carlos Efraín Cortés Sánchez y a la inge-niera Ingrid Regina Alfaro López, por sus aportes en la revisión de algunos agentes químicos, mezclas de sus-tancias y circunstancias de exposición.
A los doctores Carolina Gómez Posso, Andrea Her-nández Rodríguez y Andrés Ignacio Vecino Ortiz, por su apoyo técnico en la revisión de algunos agentes biológicos, físicos y químicos, la organización de la bi-bliografía y la diagramación inicial de los textos.
Al ingeniero agrónomo Alfredo Ramos Ángel, por su contribución en lo referente al uso y la producción de plaguicidas en el ámbito nacional.
La elaboración de este manual, como uno de los productos del estudio “Cáncer ocupacional en Co-lombia”, fue posible gracias al apoyo económico re-cibido de Colciencias (contrato Colciencias-INC N° 546-2002, código del proyecto N° 2101-04-13019), la carrera Terry Fox-Colombia, el Departamento Nacio-nal de Planeación (DNP) y el Ministerio de Hacienda y Crédito Público de Colombia (recursos de inversión de la nación años 2004 y 2005, rubros presupuestales Nº 4103039-5 y 41030310-12, respectivamente).
Agradecimientos
�
Contenido
�
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Lista de tablas
�
Presentación
Desde la perspectiva epidemiológica, para expli-car la etiología de los distintos cánceres que pueden aquejar al ser humano, se han construido múltiples modelos causales. Definir al cáncer como enfermedad profesional, amerita establecer la relación existente entre el cáncer que presenta el individuo y la exposi-ción ambiental laboral a ciertos agentes identificados como carcinógenos en humanos, los cuales se consti-tuyen en causa necesaria para el desarrollo de la enfer-medad según la frecuencia, la intensidad y la duración de la exposición, las condiciones mismas del trabajo, la vía de ingreso de éstos al organismo y los hábitos de higiene personal, entre otros.
De acuerdo con el Informe de enfermedad profe-sional en Colombia, 2001-2002, elaborado por el Minis-terio de la Protección Social, nuestro país no dispone de estadísticas sobre el “cáncer de origen ocupacional”, enfermedad incluida en la tabla de enfermedades pro-fesionales adoptada para Colombia según el Decreto 1832 del 3 de agosto de 1994. Lo anterior posiblemente es el resultado del desconocimiento existente en el ám-bito nacional respecto a los factores de riesgo ocupa-cionales de mayor asociación con dicha enfermedad, las poblaciones laborales con mayor riesgo de desa-rrollar el evento y las técnicas diagnósticas que deben emplearse para su detección, estas últimas aunadas a la dificultad en su implementación por diversas razones. Esta situación es similar en los diferentes países de Amé-rica Latina y hace imposible recomendar, orientar y eje-cutar las medidas preventivas de mayor impacto en la reducción de la incidencia de cáncer en las poblaciones laboralmente expuestas.
Desde el año 2003, el Instituto Nacional de Can-cerología (INC), Empresa Social del Estado (E.S.E.), emprendió la ejecución de la investigación Cáncer ocupacional en Colombia, con el objeto de descri-bir las características sociodemográficas, laborales, de
salud y del estilo de vida, de pacientes con cánceres primarios reconocidos en el ámbito internacional por su relación con la exposición a diversos agentes carci-nógenos ocupacionales de distinta naturaleza. Como parte de esta investigación, el INC, con la colabora-ción de la Universidad El Bosque, elaboró el presente manual de agentes carcinógenos y diseñó la primera matriz de exposición laboral (MEL) a agentes carcinó-genos (publicación independiente), ambos de interés ocupacional y específicos para Colombia.
Este manual compila información referente a las características propias de los agentes carcinógenos se-leccionados de los grupos 1 y 2A de la International Agency for Research on Cancer (IARC) (Agencia Inter-nacional para la Investigación en Cáncer) y las indus-trias y ocupaciones que conllevan riesgo de enfermar por cáncer, básica para la construcción y comprensión de los contenidos de la matriz de exposición laboral. Además, este material reviste utilidad para otros profe-sionales en el campo de la salud ocupacional, los on-cólogos, las administradoras de riesgos profesionales, las entidades promotoras de salud y las inspecciones de trabajo, entre otros.
En asocio con la Dirección de Riesgos Profesiona-les del Ministerio de la Protección Social, la Dirección del INC ha decidido apoyar en un futuro la publicación de nuevas ediciones de este manual, que actualicen y complementen los contenidos aquí presentados.
Sea bienvenido el uso de este texto en nuestro me-dio, como una herramienta de consulta en los pro-cesos de diagnóstico del cáncer ocupacional y en la elaboración de programas de promoción de la salud y prevención de la enfermedad en los trabajadores co-lombianos.
Carlos ViCente rada esCobar
Director General
�
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Summary
In order to understand the etiology of cancer from an epidemiological perspective, several causal models have been designed. The establishment of a relatio-nship between cancer and some labour exposures is essential to determine the cancer as an occupational disease. These exposures are a necessary condition to develop the disease and the final result depends on frequency, intensity, route and length of exposure as well as labour environment and lifestyles.
According to the Informe de enfermedad pro-fesional en Colombia, 2001-2002, developed by the Ministerio de Protección Social, statistics on occupa-tional cancer are not yet available in Colombia despite its inclusion in Tabla de enfermedades profesionales para Colombia in 1994 (Decreto 1832 de 1994). Proba-bly, this is the result of both a deep unawareness of the relationship between cancer and some occupational factors and environments, and the lack of knowledge about the diagnostic techniques required. These is-sues have brought about the current lack of registra-tion of occupational cancer, not only in Colombia, but throughout Latin America. This fact makes impossible to design, to address and to implement preventive measures with high impact for those who remain ex-posed to occupational carcinogens.
Since 2003, the Instituto Nacional de Cancerología (INC), E.S.E. started up the research project “Occupa-tional cancer in Colombia” with the aim of describing
the labour environment as well as previous health sta-tus, lifestyle and sociodemographic characteristics of patients undergoing some cancers which have been assumed to be related to a wide range of occupational exposures. On the basis of this research, the INC toge-ther with Universidad El Bosque, designed this manual of carcinogenic agents and the first job exposure ma-trix (JEM) to carcinogenic agents in Colombia, inde-pendent publication.
This manual has been designed comprises informa-tion both regarding the selected carcinogen agents’ characteristics from groups 1 and 2A, from the Inter-national Agency for Research on Cancer (IARC) and the risky industries and jobs, which is basic information on designing the job exposure matrix. Moreover, this manual is a useful tool for all workers on occupational health, oncologists, insurers and labour inspectorates.
The INC General Director along with the Dirección de Riesgos Profesionales of Ministerio de la Protección Social have decided to support futures editions of this manual in order to update all information concerning occupational exposures and cancer.
I hope that you will find this manual useful as a gui-de in the diagnosis process of occupational cancer and in the development of health promotion programs and prevention of disease.
Carlos ViCente rada esCobar
General direCtor
�
Introducción
La información presentada en este ma-nual corresponde principalmente a los resul-tados de las monografías desarrolladas por la International Agency for Research on Can-cer (IARC), dependencia de la Organización Mundial de la Salud (OMS), según las cuales se clasifican diversos agentes de acuerdo con su potencial carcinógeno para los seres humanos y los animales. Dado que esta agencia trabaja de forma continua en nuevas evaluaciones de los agentes, algunos de los agentes incluidos en este manual podrían ser reclasificados en otras categorías diferentes a las actuales, lo que amerita revisar periódicamente la página web de la IARC (www.iarc.fr).
De los 161 agentes clasificados por la IARC en los grupos 1 (95 agentes) y 2A (66 agentes), a febrero de 2006, fueron seleccionados como de interés para incluir en este manual, aquellos que cumplieran con tres parámetros: estar reportado por la IARC como asociado con alguno de los cánceres objeto de estudio, estar registrado en el sistema “Carcinogen Exposure (CAREX)” como relacionado con exposición laboral y estar presente en los ambientes laborales colombianos.
Al aplicar los tres criterios anteriores se ex-cluyeron 101 agentes y de los 60 agentes se-leccionados, de acuerdo con su naturaleza, se encontraron 4 agentes biológicos, 1 físico, 35 químicos, 7 mezclas y 13 circunstancias de exposición, 33 de los cuales se clasifican en el grupo 1 y 27 en el grupo 2A de la IARC.
Este manual se constituye, entonces, en un documento de referencia y consulta para aquéllos interesados en el cáncer ocupacio-nal, tanto en su diagnóstico como en su pre-vención en el ámbito nacional; además, este manual forma parte del soporte técnico para
la elaboración de la matriz de exposición la-boral (MEL) a agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la IARC, de interés ocupacio-nal para Colombia.
Inicialmente, en los capítulos del 1 al 5 se presentan aspectos teóricos relacionados con la clasificación de los agentes carcinógenos por la IARC, generalidades sobre el cáncer ocupacional, la importancia del cáncer como posible enfermedad ocupacional, el marco legal nacional referente a la exposición a car-cinógenos en los ambientes laborales y los sis-temas de información en Colombia respecto al cáncer ocupacional.
En el capítulo 6 se presentan los criterios de selección de los agentes, los cuales se consignan en una tabla, que además incluye la referencia bibliográfica correspondiente a las monografías de la IARC. En el capítulo 7 se presenta la guía para el uso de una serie de tablas en las que se describen, de manera específica para cada agente, los siguientes as-pectos: el grupo de la IARC al que pertenece, las características inherentes al mismo según su naturaleza, el cáncer asociado (tanto en humanos como en animales) y las caracterís-ticas de la exposición ocupacional –en parti-cular, las actividades económicas, los procesos productivos, las operaciones, los oficios y otras circunstancias con exposición ocupacional potencial a estos agentes–, lo cual le permite al lector integrar la información sobre agente-cáncer-ocupación.
Futuras actualizaciones del manual po-drán incluir otras neoplasias con sus agentes carcinógenos relacionados, ya sea que dichos agentes estén clasificados en los grupos 1, 2A o 2B de la IARC, según los avances científicos.
�
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Clasificación de los agentes carcinógenos (1)
Distintas entidades han definido criterios para establecer categorías del efecto carci-nógeno de diferentes agentes. Todas ellas tie-nen en cuenta los aspectos epidemiológicos y toxicológicos y los estudios de los mecanis-mos de acción. Algunas de estas entidades son la IARC, la American Conference of Govern-mental Industrial Hygiene, ACGIH (Conferen-cia Gubernamental Americana de Higienistas Industriales) y la Environmental Protection Agency, EPA (Agencia de Protección del Me-dio Ambiente); estas dos últimas, de los Esta-dos Unidos.
La ACGIH, además de los estudios epide-miológicos y toxicológicos, utiliza sofisticados modelos matemáticos para extrapolar el ries-go en la población trabajadora y, aunque sus criterios de clasificación son similares a los de la IARC, los agrupa en categorías de A1 (con-firmado carcinógeno para humanos) hasta A5 (no se sospecha como carcinógeno para humanos). La EPA está enfocada, principal-mente, a la población general, cuyos niveles de exposición a estos agentes carcinógenos son diferentes a los de la población trabaja-dora. Por lo tanto, para clasificar los agen-tes carcinógenos de interés para Colombia, se seleccionó la clasificación descrita por la IARC dado que es una dependencia de una entidad internacional como la Organización Mundial de la Salud, está dedicada a la inves-tigación del cáncer y tiene, como parte de sus criterios, estudios realizados en población trabajadora.
La IARC clasifica la probabilidad de ser car-cinógeno de diferentes agentes biológicos, físicos, químicos, mezclas de sustancias y cir-
cunstancias de exposición, con base en los resultados combinados de pruebas in vitro, estudios en animales de experimentación, es-tudios epidemiológicos en humanos (especí-ficamente, se tienen en cuenta tres tipos de éstos: cohortes, casos y controles, y ecológi-cos) y otros datos relevantes, cuyos resultados son estadísticamente significativos. Algunas veces se revisan series de casos.
De cada estudio se evalúa su diseño me-todológico, el control de posibles sesgos y variables de confusión, los métodos estadís-ticos empleados para estimar las medidas de asociación, la obtención de tasas e intervalos de confianza, la aplicación de pruebas de sig-nificación estadística y la interpretación de los resultados. Además, realiza un análisis detalla-do sobre los riesgos absolutos y relativos res-pecto a variables como la edad de la primera exposición, el tiempo desde la primera expo-sición, la duración de la exposición, la exposi-ción acumulada y el tiempo desde que cesó la exposición.
Respecto a los datos de exposición a los agentes, las monografías de la IARC recopilan la información disponible sobre: exposición actual y pasada, fuentes de exposición en indi-viduos con mayor probabilidad de exposición, propiedades físicas, niveles de exposición ocupacional, producción, usos y frecuencia en el caso de agentes físicos y químicos. Para los agentes biológicos se incluyen su estruc-tura, métodos de detección y epidemiología de la enfermedad. En algunos casos se tienen en cuenta los hábitos culturales (por ejemplo, consumo de cigarrillo o alcohol) que puedan afectar el comportamiento del agente.
10
Después de evaluar la calidad de los estu-dios, la IARC emite un concepto con respecto a la solidez de la evidencia sobre el agente, la mezcla o la circunstancia de exposición y su capacidad carcinógena para los humanos.
Si se están evaluando agentes para los cua-les existe suficiente evidencia de efecto carci-nógeno en animales de experimentación pero no se dispone de datos adecuados en huma-nos, los grupos de expertos tienen en cuenta el mecanismo de acción del agente y otros datos relevantes, con el fin de emitir un juicio sobre el potencial carcinógeno de dichos agentes en los humanos.
En las monografías de la IARC, un agente es definido como “carcinógeno” si produce un incremento en la incidencia de neoplasias ma-lignas, ya sea reduciendo su tiempo de latencia o incrementando su gravedad o su capacidad de multiplicación.
Según la IARC, los grupos de agentes carci-nógenos se clasifican así:
GruPo 1 El agente (mezcla) es carcinógeno para los
seres humanos. La circunstancia de exposición exige exposiciones que son carcinógenas para los seres humanos.
Esta categoría se usa cuando existe sufi-ciente evidencia de ser carcinógeno en hu-manos. Excepcionalmente, un agente puede ser clasificado como perteneciente al grupo 1 cuando la evidencia de su efecto carcinógeno en humanos es menos que suficiente pero hay evidencia suficiente del efecto carcinógeno en animales de experimentación y fuerte eviden-
cia en humanos expuestos de que los agentes actúan a través de un mecanismo relevante para el origen del cáncer.
GruPo 2 (dos clasificaciones):
Grupo 2A. El agente (mezcla) es probable-mente carcinógeno para los seres humanos. La circunstancia de exposición exige exposi-ciones que son probablemente carcinógenas para los seres humanos.
Esta categoría se usa cuando hay limitada evidencia de efecto carcinógeno en humanos y suficiente evidencia de efecto carcinógeno en animales de experimentación. En algunos casos, un agente puede ser clasificado en esta categoría cuando hay inadecuada evidencia de efecto carcinógeno en humanos y suficien-te evidencia de efecto carcinógeno en ani-males de experimentación, a la vez que fuerte evidencia de que el origen del cáncer es me-diado por un mecanismo que, también, opera en humanos. Excepcionalmente, un agente puede ser clasificado en esta categoría sola-mente sobre la base de limitada evidencia de efecto carcinógeno en humanos.
Por otro lado, un agente puede ser asignado a esta categoría si, de acuerdo con su mecanis-mo de acción, éste claramente pertenece a una clase de agentes de los cuales uno o más miem-bros han sido clasificados en los grupos 1 o 2A.
Grupo 2B. El agente (mezcla) es posible-mente carcinógeno para los seres humanos. La circunstancia de exposición exige exposi-ciones que son posiblemente carcinógenas para los seres humanos.
11
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Esta categoría se usa para agentes sobre los cuales hay limitada evidencia de efecto carcinógeno en humanos y menos que su-ficiente evidencia de efecto carcinógeno en animales de experimentación. Esta categoría también es usada cuando hay inadecuada evidencia de efecto carcinógeno en huma-nos pero hay suficiente evidencia de efecto carcinógeno en animales de experimenta-ción. En algunas circunstancias, un agente puede ser clasificado en este grupo si para éste hay inadecuada evidencia de efecto carcinógeno en humanos y menos que su-ficiente evidencia de efecto carcinógeno en animales de experimentación, a la vez que existe evidencia que soporte, desde el pun-to de vista de su mecanismo de acción o de otros datos relevantes, su relación causal con la enfermedad. Un agente puede ser clasi-ficado en esta categoría solamente sobre la base de fuerte evidencia sobre su mecanismo de acción y de otros datos relevantes.
GruPo 3El agente (mezcla o circunstancia de la
exposición) no es clasificable en cuanto a su efecto carcinógeno para los seres humanos.
Esta categoría se usa con mayor frecuencia para agentes para los cuales la evidencia de efecto carcinógeno es inadecuada en huma-nos e inadecuada o limitada en animales de experimentación.
Excepcionalmente, algunos agentes para los cuales la evidencia de efecto carcinógeno es inadecuada en humanos pero es suficien-te en animales de experimentación, pueden ser clasificados en esta categoría cuando hay
fuerte evidencia de que los mecanismos de su efecto carcinógeno en animales de experi-mentación no operan igual en los humanos.
Los agentes que no entran en ninguna otra categoría, también se clasifican en esta catego-ría. Sin embargo, el que un agente pertenezca a este grupo no es determinante de su falta de efecto carcinógeno o de su seguridad absoluta. Usualmente, cuando un agente es clasificado en el grupo 3, significa que se necesita más evi-dencia, especialmente cuando las exposiciones son muy frecuentes o cuando los datos de cán-cer pueden llevar a interpretaciones diversas.
GruPo 4 El agente (mezcla o circunstancia de la exposi-ción) probablemente no es carcinógeno para los seres humanos.
Esta categoría se usa para agentes para los cuales hay evidencia que sugiere falta de efec-to carcinógeno en humanos y en animales de experimentación. En algunas circunstancias, los agentes para los cuales hay evidencia in-adecuada de efecto carcinógeno en humanos pero evidencia que sugiere no ser carcinóge-no en animales de experimentación, en for-ma consistente y con soporte sólido de una amplia gama de datos sobre los mecanismos de acción y otros datos relevantes, el agente, mezcla o circunstancias de exposición puede ser clasificado en este grupo.
Para consultar la clasificación completa y sus actualizaciones, consulte la página web de la IARC (www.iarc.fr) y busque en las bases de datos http://monographs.iarc.fr/ENG/Mono-graphs/allmonos90.php ó http://monographs.iarc.fr/ENG/Monographs/index.php
12
Generalidades sobre el cáncer ocupacional
Se estima que uno de cada dos o tres indi-viduos en el mundo industrializado desarrolla algún tipo de cáncer en su vida. Se piensa que la mayor parte de los cánceres en adultos se debe a la combinación de factores que inclu-yen exposición ambiental a carcinógenos y estilos de vida inapropiados (2,3).
Se han reconocido cánceres específicos dentro de las poblaciones trabajadoras en cier-tas industrias, así como las propiedades carci-nógenas de numerosas sustancias a las cuales está expuesto el hombre, lo que ha permitido fundamentar la hipótesis de un mecanismo químico relevante para el origen de algunos cánceres en humanos, lo cual lleva al conven-cimiento de que los factores ambientales, en-tre ellos, los ocupacionales, son responsables de un gran porcentaje de dichos tumores (4).
El cáncer profesional es una forma de toxi-cidad retardada, producto de la exposición acumulada a agentes carcinógenos en el lu-gar de trabajo, de muy graves consecuencias clínicas y que ocupa un lugar de privilegio en la historia de la investigación sobre el cáncer, ya que proporcionó los primeros ejemplos de cánceres en los que se podía reconocer su etiología, inicialmente en términos de exposi-ciones profesionales y, más tarde, según agen-tes carcinógenos específicos (2,5).
La investigación del cáncer ocupacional en el mundo ha sido tímidamente abordada a pesar de que comenzó hace más de dos siglos con las observaciones de Percivall Pott, quien en 1775 describió la presencia de carcinoma escamocelular de escroto en los deshollinado-res de chimeneas de Londres. Posteriormente, en 1895, el cirujano alemán Rehn reportó va-
rios casos de cáncer de vejiga en trabajado-res de industrias manufactureras de pinturas a base de alquitrán. Después de 1950 se reporta-ron varios casos de cáncer pulmonar y de piel en trabajadores expuestos al arsénico. En la década de 1970 se comprobó la relación cau-sal entre angiosarcoma hepático y exposición a cloruro de vinilo. Sólo hasta 1990 se empe-zó a estudiar formalmente la asociación entre cáncer y exposición laboral en Europa (6).
En los humanos, el período de latencia va-ría de un mínimo de 4-6 años para leucemias inducidas por radiación, hasta quizá 40 o más años para algunos casos de mesoteliomas in-ducidos por asbesto. Sin embargo, en la ma-yoría de los tumores el intervalo está alrededor de 12 a 15 años (2).
Al revisar la literatura disponible sobre la incidencia o mortalidad por cáncer ocupa-cional, para 1999 (7) se estimó que en el mun-do ocurrían anualmente 11’000.000 de casos de enfermedades ocupacionales (700.000 muertes), y la incidencia de cáncer (estimada mediante el método indirecto) correspondía a una cifra de 191.000 casos nuevos por año. Otro artículo indica que los factores de riesgo ocupacionales son responsables de 18,6 años de vida ajustados por discapacidad (AVISA) por cada 1.000 personas de la población trabaja-dora (8).
Para la selección de los agentes carcinó-genos incluidos en este manual, se tuvieron en cuenta las neoplasias que habían sido se-leccionadas en el 2002 como de interés para la investigación “Cáncer ocupacional en Co-lombia” –a cargo del INC–, con base, entre otros, en las tasas de incidencia por 100.000
13
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Orden Sitio anatómicoTasa de incidencia
Por 100.000 Habitantes
Masculino Femenino
1 Próstata 20,1 No aplica
2 Mama Sin dato 18,6
3 Estómago 15,8 9,4
4 Cuello uterino No aplica 15,6
5 Pulmón 10,8 4,6
6 Colon y recto 6,4 6,9
7 Leucemia 5,2 3,9
8 Ovario No aplica 4,8
9 Linfoma 4,4 2,9
10 Tiroides Sin dato 3,8
11 Cuerpo uterino No aplica 3,1
12 Vejiga urinaria 3,1 Sin dato
13 Sistema nervioso central 3,1 Sin dato
14 Laringe 2,4 Sin dato
15 Páncreas 2,3 Sin dato
Tabla 1. Tasas
de incidencia
de neoplasias
malignas por
sexo. Registro
Poblacional de
Cáncer de Cali,
1992-1996.
habitantes y por sexo, reportadas por el Regis-tro Poblacional de Cáncer (RPC) de Cali para el período 1992–1996 (9) (tabla 1).
De las 10 neoplasias con mayores tasas de incidencia por sexo, se excluyeron del estu-dio los tumores malignos de mama, estóma-go, cuello uterino, ovario, cuerpo uterino, sistema nervioso central y páncreas, por no encontrarse descrita en la literatura interna-cional una fuerte evidencia de asociación con la exposición laboral, en tanto que sí se incluyeron los tumores de riñón, hígado y pleura que, a pesar de su muy baja frecuen-cia relativa, tienen reconocida relación con agentes carcinógenos presentes en los am-bientes laborales (10-11). No se incluyeron en el estudio los tumores de la piel diferentes al melanoma, dado que su principal causa son los factores ambientales y no los de origen
ocupacional; sin embargo, los médicos de-ben definir si es pertinente clasificarlos como de origen profesional cuando se presenten en personas que realizan trabajos al aire libre o tienen contacto frecuente con algunos hi-drocarburos policíclicos aromáticos.
Desde la perspectiva de la salud pública, el reconocimiento de los agentes carcinó-genos ocupacionales ha permitido sentar las bases para la prevención primaria del cáncer mediante la modificación de la exposición a los factores identificados. Dicha modificación puede implicar la eliminación del uso de un carcinógeno, la reducción de la exposición a éste, el aumento de la exposición a agentes protectores o la combinación de dichas estra-tegias, las cuales pueden lograrse mediante el establecimiento y la ejecución de recomen-daciones técnicas para un trabajo seguro.
14
Importancia del cáncer como posible enfermedad profesional en Colombia
El Decreto 1295 del 27 de junio de 1994, en su artículo 11, define a la enfermedad pro-fesional como “todo estado patológico per-manente o temporal que sobrevenga como consecuencia obligada y directa de la clase de trabajo que desempeña el trabajador, o del medio en que se ha visto obligado a trabajar, y que haya sido determinada como enferme-dad profesional por el gobierno nacional”.
El Decreto 1832 del 3 de agosto de 1994 adoptó la Tabla de enfermedades profesio-nales, dentro de la cual incluye al cáncer de origen ocupacional en el ítem 41. Para el esta-blecimiento de la relación causa-efecto entre la exposición previa a factores de riesgo pre-sentes en las empresas y el desarrollo posterior de una enfermedad determinada, este mismo decreto exige identificar: 1) la presencia de un factor de riesgo causal-ocupacional en el sitio de trabajo en el cual estuvo expuesto el trabajador, y 2) la presencia de una enferme-dad diagnosticada médicamente, relacionada causalmente con ese factor de riesgo.
Cabe resaltar que en la tabla de enferme-dades profesionales, respecto al cáncer de ori-gen ocupacional, no se especifican los tipos histológicos ni las localizaciones anatómicas de éste que pueden ser considerados de tal índole, a la vez que no se precisan los crite-rios para su diagnóstico. Lo anterior explica en parte por qué el Informe de enfermedad profesional en Colombia, 2001-2002 (12), no incluye dentro de los 10 principales diagnósti-
cos al cáncer ocupacional y tampoco lo nom-bra como una causa de menor importancia dentro del perfil de morbimortalidad de la población trabajadora colombiana para dicho período, aspecto que llama la atención del au-tor del informe y es enunciado en la página 48 del mismo (primer párrafo).
Otros aspectos que conducen a un sub-diagnóstico del cáncer ocupacional en Co-lombia, incluyen la inadecuada formación de los médicos generales y especialistas en aspec-tos técnicos relacionados con la valoración de la exposición a factores de riesgo ocupacional, el desconocimiento de los trabajadores sobre los factores de riesgo a los cuales están o han estado expuestos, los largos períodos de laten-cia que dificultan el recuerdo de la exposición a agentes carcinógenos en épocas muy ante-riores, la exposición a mezclas de agentes car-cinógenos y el cambio de oficio u ocupación en forma frecuente, entre otros.
En síntesis, en Colombia se desconocen la magnitud y la importancia del cáncer como enfermedad profesional, las características de la población laboral afectada, las características de la exposición a carcinógenos ocupaciona-les y la proporción de la población trabajado-ra expuesta a los mismos. Los datos anteriores deben ser recolectados y seguidos a través de un sistema nacional de información, creado para satisfacer las necesidades de un sistema de vigilancia epidemiológica, específico para el cáncer ocupacional en nuestro país.
15
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
La Constitución Política de Colombia en su artículo 25 señala que el trabajo es un derecho y una obligación social y goza, en todas sus mo-dalidades, de la especial protección del Estado. Toda persona tiene derecho a un trabajo en condiciones dignas y justas. Además, la Ley 9 del 24 de enero de 1979, artículo 81, señala que: “La salud de los trabajadores es una condición in-dispensable para el desarrollo socioeconómico del país; su preservación y conservación son ac-tividades de interés social y sanitario, en las que participan el gobierno y los particulares”.
Cabe resaltar que el 24 junio de 1974, la Conferencia General de la Organización In-ternacional del Trabajo (OIT) convocada en Ginebra, tomando en cuenta las disposicio-nes del convenio y la recomendación sobre la protección contra las radiaciones (1960), y del convenio y la recomendación sobre el ben-ceno (1971), consideró oportuno establecer normas internacionales sobre la protección contra las sustancias o agentes cancerígenos, por lo cual adoptó el Convenio 139 de 1974 sobre el cáncer profesional (13), el cual Co-lombia no ratificó.
En la década de 1960, la tendencia legis-lativa en el sector salud del mundo fue hacia el establecimiento de una “ley marco” de la salud ocupacional, lo que propició que países como Estados Unidos en 1970, Gran Bretaña en 1974, Dinamarca en 1975, Francia en 1976 y Suecia en 1977, desarrollaran normas en salud ocupacional. Colombia no fue del todo ajena a esta tendencia y por ello expidió el Decreto 614 del 14 de marzo de 1984, que establece las bases para la administración de la salud ocu-pacional en el país, y la Resolución 1016 del 31 de marzo de 1989, que reglamenta la orga-nización, el funcionamiento y la forma de los programas de salud ocupacional que deben
Generalidades sobre el marco legal nacional referente a la exposición a carcinógenos en los
ambientes laborales
desarrollar los patronos o empleadores en el ámbito nacional.
La Ley 100 de 1993, en sus artículos 1 al 9, establece los principios generales del Sis-tema de Seguridad Social Integral aplicable al Sistema General de Riesgos Profesionales. En su libro III, consagra al Sistema General de Riesgos Profesionales, pero no lo define ni sienta las bases para su organización y fun-cionamiento, y en su artículo 139, numeral 11, establece las facultades extraordinarias otorgadas por el Congreso al Presidente para organizar e implementar el Sistema de Ries-gos Profesionales.
El Decreto 1295 del 27 de junio de 1994 organiza, administra e implementa el funcio-namiento del Sistema General de Riesgos Pro-fesionales, involucrando nuevos retos para las industrias, los trabajadores y para el mismo Es-tado, relacionados con la protección del medio ambiente y, dentro de éste, el laboral. Dicho decreto, en su artículo 64, obliga a las em-presas de alto riesgo (aquéllas caracterizadas, entre otras cosas, por el manejo de sustancias cancerígenas o mutagénicas), pertenecientes a la clase IV y V de la tabla de clasificación de actividades económicas, a inscribirse ante la Dirección de Riesgos Profesionales del Minis-terio de Trabajo y Seguridad Social.
El convenio 162 de 1986 de la OIT, sobre uso controlado del asbesto, agente carcinógeno reconocido, fue ratificado en Colombia por la Ley 436 del 17 de febrero de 1998. Mediante la Resolución 00935 del 25 de mayo del 2001, se creó, además, un ente tripartita (gobierno, empleadores y trabajadores), denominado Comisión Nacional de Salud Ocupacional del Sector Asbesto. Vale la pena resaltar que este agente es el único para el cual se ha creado una Comisión Nacional de regulación.
16
Las empresas catalogadas como de alto riesgo están en la obligación de rendir un in-forme de evaluación del desarrollo del progra-ma de salud ocupacional a su Administradora de Riesgos Profesionales (ARP) y esta última, a su vez, está en la obligación de informar al Ministerio de Trabajo y Seguridad Social, sobre la gestión de los programas de salud ocupa-cional de las empresas de alto riesgo que tiene a su cargo (Decreto 1295 del 27 de junio de 1994, artículo 67).
Con respecto al reporte de la enfermedad profesional, el mismo Decreto 1295 (artículo 21 literal e y artículo 62) y el Decreto 2800 de 2003 (artículo 11) obligan al empleador o con-tratante a notificar a la Entidad Promotora de Salud (EPS) a la que se encuentre afiliado el trabajador y a la correspondiente ARP, sobre la presencia de enfermedad profesional, dentro de los dos días siguientes a la detección de la misma. Copia de este informe deberá ser su-ministrada al trabajador y, cuando sea el caso, a la Institución Prestadora de Servicios de sa-lud (IPS) que atienda dichos eventos. El repor-te debe ir acompañado de todos los soportes de la exposición ocupacional del trabajador en dicha empresa, que le permitan a la IPS realizar un diagnóstico presuntivo de enfer-medad profesional, con el fin de remitirlo a la ARP respectiva.
En la Resolución 2569 del 1 de septiembre de 1999 se reglamenta el proceso de califi-cación del origen de los eventos de salud en primera instancia, dentro del Sistema General de Seguridad Social en Salud (SGSSS), con el
Sistemas de información en Colombia relacionados con el cáncer ocupacional
fin de garantizar a los trabajadores dependien-tes, independientes y del sector informal de la economía, la idónea calificación del origen de los eventos de salud. Las disposiciones de dicha resolución aplican a todas las personas naturales y jurídicas que componen el SGSSS, en especial a las EPS, a las Administradoras del Régimen Subsidiado (ARS), a las entidades de medicina prepagada, a las entidades adapta-das, a las IPS, a los grupos de práctica profe-sional, a los profesionales independientes y a todas las personas, organizaciones y estableci-mientos que prestan servicios de promoción, fomento, prevención, diagnóstico, tratamien-to y rehabilitación en salud, en el SGSSS. La calificación del origen profesional de las en-fermedades debe sustentarse en la historia clínica, que soporte con la clínica y con los exámenes paraclínicos el diagnóstico médico, y en los antecedentes laborales, que permitan conocer la exposición a los factores de ries-go en las diversas ocupaciones u oficios en los cuales se ha desempeñado el trabajador, como lo establece el Decreto 1832 de 1994.
Dado que, generalmente, el diagnóstico del cáncer se realiza en trabajadores retirados o pensionados, para determinar su probable origen ocupacional es posible que se deba re-currir a la Resolución 156 del 2005, que en su artículo 3 dice: “… cuando no exista el informe del evento diligenciado por el empleador o contratante, se deberá aceptar el reporte del mismo presentado por el trabajador, o por quien lo represente, o a través de las personas interesadas, de acuerdo con lo dispuesto en el
17
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
literal b) del artículo 25 del Decreto 2463 de 2001”.
Cuando los reportes dados por las empre-sas estén incompletos, las ARP, las EPS y las IPS podrán solicitar a la empresa la información faltante, la cual debe ser suministrada dentro de los dos (2) días hábiles siguientes al reci-bo de la solicitud. Si se niega o no se cum-ple dicho plazo, la entidad solicitante deberá notificarlo a la correspondiente Dirección Te-rritorial del Ministerio de la Protección Social, a efecto de que se adelante la investigación correspondiente.
Los formatos establecidos para el reporte de enfermedad profesional por parte de los empleadores o contratantes, se encuentran en la Resolución Nº 0156 del 27 de enero de 2005.
Es deber de todos aquellos entes que hacen parte del SGSSS en el país, dar cumplimiento a estas normas, las cuales buscan prevenir daños a la salud en aquellos trabajadores expuestos a carcinógenos, propiciar condiciones de tra-bajo dignas y adecuadas, a la vez que facilitar los procesos de toma de decisiones en cuan-to a la indemnización que hubiere a lugar en aquellos enfermos con cáncer definido como ocupacional (así tengan su pensión por vejez, dado que las prestaciones asistenciales son di-ferentes y, además, si estuvieron afiliados a las ARP, tienen derecho a una indemnización).
18
Criterios de selección de los agentes carcinógenos
De los 161 agentes clasificados por la IARC en los grupos 1 (95 agentes) y 2A (66 agentes), a febrero de 2006, fueron seleccionados como de interés para incluir en este manual, aqué-llos que cumplieran con los siguientes tres pa-rámetros (tabla 2):
> Localización anatómica del cáncer: el agente de interés está reportado por la IARC como asociado con alguno de los siguien-tes diez cánceres: laringe, pulmón, pleura, hígado, riñón, vejiga, próstata, colon y recto, sistema hematopoyético (específicamente, leucemias y mieloma múltiple) y sistema linfoide, todos los cuales se han asociado con la exposición a factores ocupacionales.
En los tumores malignos del sistema he-matopoyético se trabajó con la inclusión de sólo algunas categorías morfológicas, debido a que existen agentes ocupaciona-les que exhiben una causalidad diferencial para estas enfermedades.
> Clasificación ocupacional del agente con base en el sistema internacional de re-gistro de carcinógenos Cancer Exposure (CAREX) de la Unión Europea: este siste-ma de registro fue escogido como criterio de selección de los agentes carcinógenos que tienen relación con la exposición la-boral, ya que está estructurado con bases de datos que contienen información sobre mediciones ambientales y prevalencias de exposición a carcinógenos en las industrias de Finlandia y de Estados Unidos, el cual fue ajustado para otros países de la Unión Europea con base en el concepto de ex-pertos en cada país, que confirman o no
la similitud de dichas exposiciones en las diferentes naciones o no lo hacen.
> Posibilidad de presencia del agente en los ambientes laborales colombianos: se con-sideró éste como criterio definitivo para la selección de los agentes carcinógenos de interés ocupacional para Colombia. Como principal fuente de información se utilizó el concepto de expertos en higiene industrial, medicina del trabajo y plaguicidas, con más de 30 años de experiencia en los sectores privado y gubernamental en el país. Dado que este manual es soporte básico para la construcción y el entendimiento de la ma-triz de exposición laboral (MEL), se conside-ró de vital importancia la consulta a gremios, empresas, ARP, universidades y asociaciones científicas, respecto a la producción y uso de estos agentes en el país y la posible in-tensidad de la exposición.
Al aplicar los tres criterios anteriores se obtu-vieron los siguientes resultados:
• Descritos por la IARC como agentes causa-les o de riesgo para desarrollar alguno de los 10 cánceres de interés: 102.
• Que habiendo sido seleccionados en el punto anterior estuvieran clasificados por CAREX como agentes carcinógenos ocu-pacionales: 66 (53 ocupacionales y 13 cir-cunstancias de exposición).
• Que habiendo sido seleccionados en los dos puntos anteriores, hubiesen estado presentes en los ambientes laborales na-cionales durante una parte o todo el pe-ríodo entre 1970 y 2005 (período definido
19
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Al revisar la tabla 2, tenga en cuenta que en la columna de “Cáncer asociado” sólo serán descritas las localizaciones anatómicas de los cánceres relacionados con aquellos agentes que no cumplen con alguno de los criterios de inclusión, y, por lo tanto, para aquellos agentes que sí cumplen con dichos criterios, esta información debe ser revisada en las tablas respectivas que se encuentran en el Capítulo 7 de éste manual.
como de interés para la construcción de la MEL a agentes carcinógenos): 57.
No obstante, se adicionaron tres agentes biológicos no catalogados en el registro de CAREX, pero que sí tienen asociación con al-guno de los diez cánceres de interés y su ex-posición es muy factible en algunos sectores económicos en Colombia. Éstos son:
• Las aflatoxinas: consideradas como factores dependientes de la dieta, se incluyeron por exposición descrita en trabajadores mani-puladores de alimentos contaminados con aflatoxinas y en trabajadores en áreas de almacenamiento de maní, arroz y maíz.
• Los virus de las hepatitis B y C: aunque fi-guran como agentes infecciosos, se in-cluyeron por ser factores de riesgo para el personal de salud.
En conclusión, se excluyeron 101 agentes por no cumplir con los parámetros de selec-ción enunciados, ya fuera por ser eminen-temente de tipo o uso farmacológico (36 agentes) o derivados de la dieta y los estilos de vida, lo cual no compete al carácter ocupacio-nal, objeto principal de este manual.
Cabe aclarar que existen casos especiales en los que deberá analizarse la información sobre la exposición ocupacional en forma particular. Tal situación se presenta, por ejem-plo, en el personal de enfermería que aplica los medicamentos utilizados en quimiotera-pia, el cual evidencia riesgo de enfermar por cánceres asociados a factores ocupacionales relacionados con el uso de fármacos.
20
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Aflat
oxin
as (m
ezcl
as q
ue
ocu
rren
nat
ural
men
te)
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
56, 1
993;
Vo
l. 82
, 200
21
SíSí
Die
taSí
Alim
ento
s co
ntam
inad
os
con
hong
os
en:
plan
tas
que
pro
cesa
n al
imen
tos
para
ani
mal
es,
maí
z o
en
mo
lino
s de
arr
oz.
Bio
lógi
coB1
Clo
norc
his
sinen
sis (i
nfec
-ci
ón
con)
Vol.
61, 1
994
2AEn
hum
ano
s: he
-pa
toca
rcin
om
aSí
Infe
ccio
soN
o
Este
par
ásito
se
pres
enta
en
Áfric
a, C
hina
y
sure
ste
de A
sia; i
nfec
ta, p
rinci
palm
ente
, pe
scad
os
y ex
iste
el ri
esgo
de
cont
amin
ació
n al
trab
ajad
or p
or l
a m
anip
ulac
ión
de c
om
ida
(gen
eral
men
te, p
esca
do ti
po p
latij
a) in
fect
ada
con
Clo
norc
his
sinen
sis –
trem
áto
dos-
.
Bio
lógi
co
Hel
ico
bact
er p
ylo
ri (in
fec-
ció
n co
n)Vo
l. 61
, 199
41
En h
uman
os:
MAL
T (li
nfo
ma
gást
rico
tipo
lin-
fom
a T
aso
ciad
o
a m
uco
sa)
No
Infe
ccio
soSí
La e
xpo
sició
n pu
ede
cons
ider
arse
co
mo
ocu
-pa
cio
nal p
ara
los
endo
sco
pist
as e
n re
gio
nes
dond
e ex
iste
alta
pre
vale
ncia
de
gast
ritis
y
otra
s pa
tolo
gías
gas
tro
inte
stin
ales
.
Bio
lógi
co
Viru
s he
rpes
del
sar
com
a de
Kap
osi/
viru
s he
rpes
hu
man
o 8
Vol.
70, 1
997
2AEn
hum
ano
s: sa
r-co
ma
de K
apo
siN
oSi
n re
gist
roN
oBi
oló
gico
Osp
istho
rchi
s vi
verr
ini
(infe
cció
n co
n)Vo
l. 61
, 199
41
En h
uman
os:
hepa
toca
rcin
om
a y
cola
ngio
carc
i-no
ma
SíIn
fecc
ioso
No
Este
par
ásito
se
encu
entr
a in
fect
ando
pes
ca-
dos
y, p
or l
o ta
nto
, su
man
ipul
ació
n pu
ede
ser u
n rie
sgo
. Est
e pa
rásit
o e
s en
dém
ico
en
la
Uni
ón
Sovi
étic
a y
en e
l sur
este
de
Asia
, per
o
muy
raro
en
otro
s lu
gare
s.
Bio
lógi
co
Schi
sto
som
a ha
emat
obi
um
(infe
cció
n co
n)Vo
l. 61
, 199
41
En h
uman
os:
car-
cino
ma
esca
mo
-ce
lula
r de
vejig
aSí
Infe
ccio
soN
o
Expo
sició
n po
r man
ejo
de
agua
co
ntam
inad
a co
n Sc
hist
oso
ma
haem
ato
bium
. Est
a es
quist
o-
som
iasis
es
frec
uent
e en
Áfr
ica
y m
uy ra
ra e
n ot
ros
sitio
s. N
o re
port
an e
xpo
sició
n o
cupa
cio
-na
l (IA
RC).
Bio
lógi
co
Viru
s de
Eps
tein
-Bar
rVo
l. 70
, 199
71
En h
uman
os:
su-
ficie
nte
evid
enci
a de
po
sibili
dad
de
caus
ar d
e ca
usar
: lin
fom
a de
Bu
rkitt
, lin
fom
a na
sofa
rínge
o
angi
océ
ntric
o d
e cé
lula
s T,
linf
om
a re
laci
ona
do c
on
inm
uno
supr
e-sió
n, li
nfo
ma
de
Ho
dgki
n, e
nfer
-m
edad
de
Ho
d-gk
in y
car
cino
ma
naso
farín
geo
.
SíSi
n re
gist
roN
o
La in
fecc
ión
por v
irus
de E
pste
in-B
arr p
rese
nta
una
prev
alen
cia
supe
rior a
l 90%
en
adul
tos
en
toda
s la
s po
blac
ione
s hu
man
as. L
a in
fecc
ión
gene
ralm
ente
se
adqu
iere
en
la in
fanc
ia.
Aunq
ue s
e tr
ansm
ite p
or l
a sa
liva
y po
dría
so
spec
hars
e rie
sgo
ocu
paci
ona
l en
odo
ntó
-lo
gos,
endo
sco
pist
as y
trab
ajad
ore
s se
xual
es,
entr
e ot
ros,
no e
stá
desc
rita
su re
laci
ón
caus
al
ocu
paci
ona
l. Es
cau
sant
e de
l 60%
de
los
linfo
-m
as e
n ni
ños.
Bio
lógi
co
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
21
Viru
s de
la in
mun
ode
fi-ci
enci
a hu
man
a (V
IH) t
ipo
1
(infe
cció
n co
n)Vo
l. 67
, 199
61
SíSí
Sin
regi
stro
Sí
Pued
e pr
esen
tars
e in
fecc
ión
post
erio
r al c
on-
tact
o c
on
sang
re c
ont
amin
ada
por p
inch
azo
s ac
cide
ntal
es o
en
pro
cedi
mie
nto
s qu
irúrg
ico
s. N
o e
xist
e va
cuna
.
Bio
lógi
coB2
Viru
s de
la h
epat
itis
B (in
fecc
ión
cró
nica
co
n)Vo
l. 59
, 199
41
SíSí
Infe
ccio
soSí
Pued
e pr
esen
tars
e in
fecc
ión
post
erio
r al c
on-
tact
o c
on
sang
re c
ont
amin
ada
por p
inch
azo
s ac
cide
ntal
es o
en
pro
cedi
mie
nto
s qu
irúrg
ico
s. Ex
iste
vacu
na.
Bio
lógi
coB3
Viru
s de
la h
epat
itis
C
(infe
cció
n cr
óni
ca c
on)
Vol.
59, 1
994
1Sí
SíIn
fecc
ioso
Sí
Pued
e pr
esen
tars
e in
fecc
ión
post
erio
r al c
on-
tact
o c
on
sang
re c
ont
amin
ada
por p
inch
azo
s ac
cide
ntal
es o
en
pro
cedi
mie
nto
s qu
irúrg
ico
s. N
o e
xist
e va
cuna
.
Bio
lógi
coB4
Viru
s lin
fotr
ópi
co d
e cé
lula
s T,
tipo
1Vo
l. 67
, 199
61
En h
uman
os:
leu-
cem
ia li
nfo
cític
a y
linfo
ma
cutá
-ne
o d
e cé
lula
s T
en a
dulto
s
SíSi
n re
gist
roN
oBi
oló
gico
Viru
s 16
del
pap
ilom
a hu
man
o
Vol.
64, 1
995
1
En h
uman
os:
de
cuel
lo u
terin
o
(inva
sivo
, prin
ci-
palm
ente
) y a
no
No
Sin
regi
stro
No
Bio
lógi
co
Viru
s 18
del
pap
ilom
a hu
man
o
Vol.
64, 1
995
1
En h
uman
os:
de
cuel
lo u
terin
o
(inva
sivo
, prin
ci-
palm
ente
)
No
Sin
regi
stro
No
Bio
lógi
co
Viru
s 31
del
pap
ilom
a hu
man
o
Vol.
64, 1
995
2A
En h
uman
os:
de
cuel
lo u
terin
o
(inva
sivo
, prin
ci-
palm
ente
)
No
Sin
regi
stro
No
Bio
lógi
co
Viru
s 33
del
pap
ilom
a hu
man
o
Vol.
64, 1
995
2A
En h
uman
os:
de
cuel
lo u
terin
o
(inva
sivo
, prin
ci-
palm
ente
)
No
Sin
regi
stro
No
Bio
lógi
co
Dió
xido
de
torio
-232
y
sus
pro
duct
os
de d
esin
-te
grac
ión,
adm
inist
rado
in
trav
eno
sam
ente
co
mo
un
co
loid
e
Vol.
78, 2
001
1
En h
uman
os:
leu-
cem
ia (e
xcep
to
leuc
emia
linf
o-
cític
a cr
óni
ca)
y he
man
gio
sar-
com
a
SíSi
n re
gist
roN
o
Sufic
ient
e ev
iden
cia
en h
uman
os
para
inye
c-ci
ón
diag
nóst
ica
de to
rio23
2 co
mo
dió
xido
de
torio
232
en fo
rma
colo
idal
(Tho
rotr
ast,
usad
o
entr
e 19
30 y
195
0): c
ánce
r hep
átic
o, h
eman
-gi
osa
rco
ma
y le
ucem
ia (e
xclu
ye la
leuc
emia
lin
focí
tica
cró
nica
); in
adec
uada
evi
denc
ia e
n hu
man
os
del e
fect
o c
arci
nóge
no d
el to
rio23
2 de
spué
s de
la in
hala
ció
n.N
IOSH
198
3: s
ólo
repo
rta
948
expu
esto
s.
Físi
co
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
22
Fósf
oro
-32,
co
mo
fosf
ato
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
78, 2
001
1En
hum
ano
s: le
ucem
iaSí
Sin
regi
stro
No
Su m
ayo
r rie
sgo
es
com
o m
edic
amen
to p
ara
el tr
atam
ient
o d
e la
po
licite
mia
ver
a. S
e ha
de
scrit
o e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal e
n tr
abaj
a-do
res
de p
lant
as n
ucle
ares
y e
n ra
dio
farm
a-cé
utic
os.
Físi
co
Neu
tro
nes
Vol.
75, 2
000
1
En a
nim
ales
: le
ucem
ia, o
vario
, gl
ándu
la m
a-m
aria
, pul
mó
n e
híga
do
SíSi
n re
gist
roN
oFí
sico
Plut
oni
o-2
39 y
sus
pro
-du
cto
s de
des
inte
grac
ión
(pue
de c
ont
ener
plu
to-
nio
240
y ot
ros
isóto
pos)
, co
mo
aer
oso
les
Vol.
78, 2
001
1
En h
uman
os:
pulm
ón,
híg
ado
(p
rinci
palm
ente
, he
man
gio
sar-
com
a), h
ueso
(p
rinci
palm
ente
, o
steo
sarc
om
a)
SíSi
n re
gist
roN
oEx
posic
ión
en p
lant
as n
ucle
ares
Físi
co
Radi
ació
n so
lar
Vol.
40, 1
986;
Vo
l. 55
, 199
2 1
En h
uman
os
y an
imal
es: p
iel
(mel
ano
citic
o y
no
mel
ano
cític
o);
en h
uman
os:
de
labi
o
No
Ambi
enta
lSí
La e
xpo
sició
n a
radi
ació
n so
lar s
e co
nsid
era
ocu
paci
ona
l si e
l tra
baja
dor p
erm
anec
e al
aire
lib
re m
ás d
el 7
5% d
el ti
empo
de
la jo
rnad
a.
Físi
co
Radi
ació
n X
y ra
diac
ión
gam
ma
Vol.
75, 2
000
1Sí
SíSí
SíU
so re
cono
cido
en
Co
lom
bia
Físi
coF1
Radi
onú
cleo
s, em
isore
s de
pa
rtíc
ulas
alfa
, dep
osit
ado
s in
tern
amen
teVo
l. 78
, 200
11
En h
uman
os
y an
imal
es:
pulm
ón,
óse
o,
hepá
tico
y h
ema-
topo
yétic
o
SíSi
n re
gist
roN
o
Man
ufac
tura
y a
plic
ació
n de
radi
onú
cleo
s;
expo
sició
n o
cupa
cio
nal y
am
bien
tal p
or
expl
osio
nes
nucl
eare
s, re
pro
cesa
mie
nto
de
com
bust
ible
nuc
lear
, ele
ctric
idad
pro
veni
ente
de
pla
ntas
nuc
lear
es y
acc
iden
tes
de in
stal
a-ci
one
s nu
clea
res.
Físi
co
Radi
onú
cleo
s, em
isore
s de
pa
rtíc
ulas
bet
a, d
epo
sita-
dos
inte
rnam
ente
Vol.
78, 2
001
1
En h
uman
os
y an
imal
es: h
ema-
topo
yétic
o y
de
mam
a
SíSi
n re
gist
roN
o
Man
ufac
tura
y a
plic
ació
n de
radi
onú
cleo
s;
expo
sició
n o
cupa
cio
nal y
am
bien
tal p
or
expl
osio
nes
nucl
eare
s, re
pro
cesa
mie
nto
de
com
bust
ible
nuc
lear
, ele
ctric
idad
pro
veni
ente
de
pla
ntas
nuc
lear
es y
acc
iden
tes
de in
stal
a-ci
one
s nu
clea
res.
Físi
co
Radó
n-22
2 y
sus
pro
duct
os
de d
esin
tegr
ació
n co
mo
pl
om
o-2
08 y
plo
mo
-210
Vol.
78, 2
001
1En
hum
ano
s: pu
lmó
nSí
SíN
oEn
min
as s
ubte
rrán
eas;
no s
e ha
des
crito
la
expo
sició
n en
Co
lom
bia.
Físi
co
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
23
Radi
o-2
24 y
sus
pro
duct
os
de d
esin
tegr
ació
n co
mo
el
radó
n-22
0Vo
l. 78
, 200
11
En h
uman
os:
ost
eosa
rco
mas
, le
ucem
ias,
de
mam
a, s
istem
a ur
inar
io, r
iñó
n,
híga
do, t
iroid
es y
te
jido
s bl
ando
s
SíSi
n re
gist
roN
oLo
s cá
ncer
es d
escr
itos
se h
an p
rese
ntad
o p
or
su u
so c
om
o m
edic
amen
to.
Físi
co
Radi
o-2
26 y
sus
pro
duct
os
de d
esin
tegr
ació
n co
mo
el
radó
n-22
2Vo
l. 78
, 200
11
En h
uman
os:
ost
eosa
rco
ma,
se
nos
para
nasa
les
y m
asto
ides
No
Sin
regi
stro
No
En p
into
res
de p
ince
l (hi
stó
rico
)Fí
sico
Radi
o22
8 y
sus
pro
duct
os
de d
esin
tegr
ació
nVo
l. 78
, 200
11
En h
uman
os:
ost
eosa
rco
ma
No
SíN
oEn
pin
tore
s de
pin
cel (
hist
óric
o) y
fabr
icac
ión
de re
loje
s es
peci
ales
Físi
co
Radi
oyo
do, i
sóto
pos
de
cort
a du
raci
ón,
incl
usiv
e el
yo
do13
1Vo
l. 78
, 200
11
En h
uman
os:
ti-ro
ides
y le
ucem
ia S
íSi
n re
gist
roN
oPo
r acc
iden
tes d
e re
acci
ón
ató
mic
a en
la p
lan-
ta d
e C
hern
oby
l (ex
posic
ión
dura
nte
la n
iñez
) y
por d
eto
naci
one
s de
arm
as n
ucle
ares
Físi
co
Radi
ació
n ul
trav
iole
ta A
Vol.
55, 1
992
2AEn
hum
ano
s: m
elan
om
aN
oAm
bien
tal
SíFí
sico
Radi
ació
n ul
trav
iole
ta B
Vol.
55, 1
992
2AEn
hum
ano
s: m
elan
om
aN
oAm
bien
tal
SíFí
sico
Radi
ació
n ul
trav
iole
ta
regi
ón
CVo
l. 55
, 199
22A
En h
uman
os:
mel
ano
ma
No
Ambi
enta
lSí
Físi
co
Ácid
os
arist
oló
quic
os
Arch
ilam
ida
(mez
clas
que
o
curr
en n
atur
alm
ente
)Vo
l. 82
, 200
22A
En h
uman
os:
carc
ino
ma
rena
l, ur
éter
y v
ejig
a; e
n an
imal
es: c
arci
-no
ma
urot
elia
l
SíSi
n re
gist
roN
oPr
oven
ient
es d
e un
a es
peci
e de
pla
ntas
, util
i-za
das
en la
med
icin
a ch
ina
trad
icio
nal c
om
o
antir
reum
átic
o, d
iuré
tico
y p
ara
baja
r de
peso
Quí
mic
o
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
24
Acril
amid
aVo
l. 31
, 198
3;Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 60
, 199
42A
No
hay
dat
os
adec
uado
s pa
ra e
valu
ar la
po
sibili
dad
de
caus
ar c
ánce
r en
hum
ano
s (IA
RC,
1986
, 198
7, 1
994)
; en
ani
mal
es:
feo
cro
mo
cito
mas
su
prar
rena
les,
mes
otel
iom
a de
tú
nica
test
icul
ar,
aden
om
a en
pi-
tuita
ria, a
deno
ma
y ad
eno
carc
i-no
ma
mam
ario
, pa
pilo
ma
de la
ca
vida
d o
ral,
aden
oca
rcin
om
a ut
erin
o, a
deno
-m
a de
la g
lánd
ula
del c
líto
ris, a
de-
nom
a fo
licul
ar d
e tir
oid
es, a
deno
-m
a pu
lmo
nar y
de
pie
l
No
SíSí
Quí
mic
o
4-am
ino
bife
nilo
Vol.
1, 1
972;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíSí
Sí
En C
olo
mbi
a no
exi
ste
pro
ducc
ión
de c
auch
o
natu
ral.
Expo
sició
n en
su
uso
y e
n fa
bric
ació
n de
tint
as (J
. M. L
ópe
z). N
o e
stá
desc
rito
en
NIO
SH, 1
981-
1983
.
Quí
mic
oQ
1
Arsé
nico
y c
om
pues
tos
de
arsé
nico
Vol.
2, 1
973;
Vo
l. 23
, 198
0;
Supp
l. 7,
198
71
SíSí
SíSí
Expo
sició
n en
la in
dust
ria d
el v
idrio
y e
n la
in
dust
ria d
e m
etal
es. E
n C
olo
mbi
a, a
unqu
e no
est
á pr
ohi
bido
su
uso
co
mo
inse
ctic
ida
arse
nica
l, se
util
izó
has
ta 1
980
prin
cipa
lmen
te
en c
ultiv
os
de a
lgo
dón
(A. R
amo
s).
Quí
mic
oQ
2
Arse
niur
o d
e ga
lioVo
l. 86
(e
n pr
epar
ació
n)1
No
hay
est
udio
s en
hum
ano
s. En
an
imal
es: n
eopl
a-sia
bro
nqui
oal
-ve
ola
r
SíSi
n re
gist
roN
oEx
posic
ión
ocu
paci
ona
l en
indu
stria
mic
ro-
elec
tró
nica
(IAR
C)
Quí
mic
o
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
25
Asbe
sto
Vol.
2, 1
973;
Vo
l. 14
, 197
7;
Supp
l. 7,
198
71
SíSí
SíSí
En C
olo
mbi
a, h
asta
198
4, s
e us
aro
n m
ezcl
as
de c
roci
dolit
a y
criso
tilo
y, d
esde
198
5, s
ólo
cr
isotil
o. U
sos
en: f
abric
ació
n de
pro
duct
os
de a
sbes
to-c
emen
to, m
ater
iale
s de
fric
ció
n (p
astil
las
para
fren
os)
, ind
ustr
ial t
extil
(has
ta
1990
en
Co
lom
bia)
y e
xplo
taci
ón
min
era
de
criso
tilo
(en
Antio
quia
). (M
. T. E
spin
osa
)
Quí
mic
oQ
3
Benc
eno
Vol.
7, 1
974;
Vo
l. 29
, 198
2;
Supp
l. 7,
198
71
SíSí
SíSí
Usa
do c
om
o m
ater
ia p
rima
para
sín
tesi
s de
ot
ros
pro
duct
os;
cont
amin
ante
de
vario
s co
m-
bust
ible
s y
pega
ntes
. Ant
erio
rmen
te s
e us
aba
com
o d
isolv
ente
. Exp
osic
ión
ocu
paci
ona
l re
cono
cida
en
Co
lom
bia.
Quí
mic
oQ
4
Benc
idin
aVo
l. 1,
197
2;
Vol.
29, 1
982;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíSí
SíFa
bric
ació
n de
tint
es y
pig
men
tos;
en
labo
ra-
torio
s qu
ímic
os.
Quí
mic
oQ
5
Benz
o[a
]an
trac
eno
Vol.
3, 1
973;
Vo
l. 32
, 198
3;
Supp
l. 7,
198
72A
SíSí
SíSí
Expo
sició
n o
cupa
cio
nal e
n C
olo
mbi
aQ
uím
ico
Q6
Benz
o[a
]pire
noVo
l. 3,
197
3;
Vol.
32, 1
983;
Su
ppl.
7, 1
987
2ASí
SíSí
SíEx
posic
ión
ocu
paci
ona
l en
Co
lom
bia
Quí
mic
oQ
7
Beril
io y
sus
co
mpu
esto
sSu
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 58
, 199
31
SíSí
SíSí
Expo
sició
n o
cupa
cio
nal e
n C
olo
mbi
aQ
uím
ico
Q8
Bis-
(clo
rom
etil)
-ete
r(B
CM
E)
Vol.
4, 1
974;
Su
ppl.
7, 1
987
1
En h
uman
os
y an
imal
es:
pulm
ón;
en
anim
ales
: cav
idad
na
sal
SíSí
No
Pro
duct
o in
term
edio
y s
ubpr
odu
cto
; no
se
disp
one
de
dato
s o
cupa
cio
nale
s. La
may
oría
de
los
pro
ceso
s en
los
cual
es s
e in
volu
cran
el
BCM
E y
Clo
rom
etil
Met
il Et
er (C
MM
E), s
on
cerr
ado
s y
se u
sa e
n po
ca c
antid
ad e
n la
bo-
rato
rios
quím
ico
s, fá
bric
as d
e po
límer
os
y de
re
sinas
de
inte
rcam
bio
ióni
co, y
en
la in
dust
ria
del p
lást
ico
.
Quí
mic
o
Bro
mur
o d
e vi
nilo
Vol.
19, 1
979;
Vol.
39, 1
986;
Vo
l. 71
, 199
9;
Supp
l. 7,
198
7
2A
En h
uman
os:
no
exist
en e
stud
ios
adec
uado
s qu
e in
diqu
en re
laci
ón
entr
e ex
posi-
ció
n y
cánc
er.
En a
nim
ales
: he
man
gio
sar-
com
a he
pátic
o,
carc
ino
ma
de
la g
lánd
ula
de
Zym
bal (
en ra
tas)
, nó
dulo
s ne
opl
á-sic
os
del h
ígad
o
y ca
rcin
om
a he
pato
celu
lar
SíSí
No
Plás
tico
s y
text
iles;
muy
baj
a ex
posi
ció
n en
Es
tado
s U
nido
s y,
po
sible
men
te, n
o h
ay e
xpo
si-ci
ón
en C
olo
mbi
a (J.
M. L
ópe
z).
Quí
mic
o
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
26
1,3-
buta
dien
o
Vol.
11, 1
976;
Vo
l. 39
, 198
6;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
54, 1
992;
Vo
l. 71
, 199
9
2ASí
SíSí
SíU
so c
om
o m
onó
mer
o e
n pl
ástic
os
y ca
ucho
Quí
mic
oQ
9
Cad
mio
y s
us c
om
pues
tos
Vol.
58, 1
993
1Sí
SíSí
SíEx
posic
ión
ocu
paci
ona
l co
noci
da e
n C
olo
m-
bia
Quí
mic
oQ
10
Cap
tafo
lVo
l. 53
, 199
12A
SíSí
SíSí
En C
olo
mbi
a, u
so li
mita
do y
ant
iguo
, no
hub
o
fabr
icac
ión
y se
pro
hibi
ó s
u us
o e
n di
ciem
bre
de 1
989.
(A. R
amo
s).
Quí
mic
oQ
11
Clo
ro-m
etil-
met
il-ét
er(C
MM
E)Vo
l. 4,
197
4;
Supp
l. 7,
198
71
En h
uman
os
y an
imal
es: d
e pu
lmó
nSí
Sin
regi
stro
No
Pro
duct
o in
term
edio
y s
ubpr
odu
cto
. No
se
disp
one
de
dato
s o
cupa
cio
nale
s. La
may
oría
de
los
pro
ceso
s en
los
cual
es s
e in
volu
cran
el
BCM
E y
CM
ME
son
cerr
ado
s y
se u
sa e
n po
ca
cant
idad
en
labo
rato
rios
quím
ico
s, fá
bric
as d
e po
límer
os
y de
resin
as d
e in
terc
ambi
o ió
nico
, y
en la
indu
stria
del
plá
stic
o.
Quí
mic
o
4-cl
oro
-ort
o-t
olu
idin
a y
sus
sale
s de
áci
do fu
erte
Vol.
16 1
978;
Vo
l. 30
, 198
3;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
48, 1
990;
Vo
l. 77
, 200
0
2ASí
SíSí
Sí
Inte
rmed
iario
en
la fa
bric
ació
n de
tint
as a
zo,
pigm
ento
s, te
xtile
s y
el c
lord
imef
orm
(ins
ecti-
cida
). En
Est
ado
s U
nido
s su
uso
se
ha re
duci
do
desd
e 19
80; e
l clo
rdim
efo
rm s
e ut
ilizó
des
de
1976
a 1
989,
prin
cipa
lmen
te e
n al
godó
n y
por
aplic
ació
n aé
rea;
no
hay
cas
os
de c
ánce
r de
vejig
a en
trab
ajad
ore
s de
pla
ntas
pro
duct
ora
s (A
. Ram
os)
.
Quí
mic
oQ
12
Clo
ruro
de
dim
etilc
arba
-m
ilo
Vol.
12, 1
976;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 71
, 199
92A
En a
nim
ales
: de
cavi
dad
nasa
lN
oSí
No
Quí
mic
o
Clo
ruro
de
vini
loVo
l. 7,
197
4;
Vol.
19, 1
979;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíSí
SíEx
posic
ión
ocu
paci
ona
l co
noci
da e
n C
olo
m-
bia
Quí
mic
oQ
13
Cro
mo
[VI]
y co
mpu
esto
s de
Vol.
2, 1
973;
Vo
l. 23
, 198
0;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
49, 1
990
1Sí
SíSí
SíEx
posic
ión
ocu
paci
ona
l co
noci
da e
n C
olo
m-
bia
Quí
mic
oQ
14
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
27
Dib
enzo
[ah]
antr
acen
oVo
l. 3,
197
3;
Vol.
32, 1
983;
Su
ppl.
7, 1
987
2ASí
SíSí
Sí
Expo
sici
ón
a hi
dro
carb
uro
s po
licíc
lico
s ar
om
átic
os
(HPA
). E
s un
co
mpo
nent
e m
eno
r de
los
HPA
. Exp
osi
ció
n pr
inci
palm
ente
po
r hu
mo
de
taba
co, i
nhal
ació
n de
aire
co
ntam
inad
o e
inge
sta
de a
gua
o a
limen
tos
cont
amin
ado
s co
n H
PA.
Quí
mic
oQ
15
Dib
rom
uro
de
etile
noVo
l. 15
, 197
7;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
71, 1
999
2ASí
SíSí
SíEx
posic
ión
ocu
paci
ona
l co
noci
da e
n C
olo
m-
bia
Quí
mic
oQ
16
1,2-
dim
etilh
idra
zina
Vol.
4, 1
974;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 71
, 199
92A
No
hay
est
udio
s en
hum
ano
s; en
ani
mal
es:
hepa
toca
rcin
om
a y
colo
n.
SíSi
n re
gist
roN
oN
o s
e co
noce
su
uso
en
Co
lom
bia.
Quí
mic
o
Epic
lorh
idrin
aVo
l. 11
, 197
6;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
71, 1
999
2ASí
SíSí
SíEx
posic
ión
en p
rodu
cció
n de
mo
nóm
ero
s de
pl
ástic
os
y re
sinas
Quí
mic
oQ
17
Erio
nita
Vol.
42, 1
987;
Su
ppl.
7, 1
987
1
En h
uman
os:
mes
otel
iom
a m
alig
nos
en
habi
tant
es d
e tr
es
alde
as d
e Tu
rquí
a.
En a
nim
ales
: m
esot
elio
ma
pleu
ral (
por
inha
laci
ón,
in
trap
erito
neal
e
intr
aple
ural
). Li
s-ta
do p
or p
rimer
a ve
z en
el s
éptim
o
repo
rte
anua
l de
carc
inó
geno
s.
SíAm
bien
tal
No
Expo
sició
n, p
rinci
palm
ente
am
bien
tal e
n ci
erta
s re
gio
nes,
com
o e
n Tu
rquí
a, c
on
nive
les
entr
e 0,
001
y 0,
03 fi
bras
/cc.
Exp
osi
ció
n o
cupa
cio
nal s
ólo
en
min
ería
de
zeo
lita
o p
or
uso
de
sus
min
eral
es ta
les
com
o c
lino
ptilo
lita,
fil
ipsit
a, le
vini
ta, c
hava
zite
(no
exi
sten
min
as d
e er
ioni
ta e
n C
olo
mbi
a) (J
. M. L
ópe
z). N
o fi
gura
en
NIO
SH 1
981-
1983
.
Quí
mic
o
Fluo
ruro
de
vini
loVo
l. 63
, 199
5;
Supp
l. 7,
198
72A
En a
nim
ales
de
expe
rimen
taci
ón:
he
man
gio
sarc
o-
mas
y a
deno
mas
he
pátic
os
y br
on-
coal
veo
lare
s
SíSí
No
Inte
rmed
iario
quí
mic
o. N
o a
pare
ce d
escr
ito
en N
IOSH
198
1-19
83. E
n C
olo
mbi
a no
se
ma-
nufa
ctur
a flu
oru
ro d
e vi
nilo
(J. M
. Ló
pez)
. Só
lo
exist
e un
a pl
anta
de
pro
ducc
ión
en E
stad
os
Uni
dos.
Quí
mic
o
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
28
Form
alde
hído
Vol.
88, 2
004
1Sí
SíSí
Sí
La e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal e
xced
e lo
s ni
vele
s de
aire
urb
ano
o re
siden
cial
(gen
eral
men
te,
men
or d
e 0,
1 pp
m).
Se p
rese
nta
por i
nhal
a-ci
ón
de g
as d
e fo
rmal
dehí
do, n
iebl
as d
e fo
r-m
alin
a, p
olv
o q
ue c
ont
iene
par
afo
rmal
dehí
do
o p
egan
te a
bas
e de
form
alin
a.
Quí
mic
oQ
18
Fosf
uro
de
indi
oVo
l. 86
(e
n pr
epar
ació
n)2A
En a
nim
ales
: br
onq
uio
alve
ola
r (p
rinci
palm
en-
te, c
arci
nom
a),
feo
cro
mo
cito
mas
de
la g
lánd
ula
supr
arre
nal y
he-
pato
carc
ino
ma
SíSi
n re
gist
roN
oEx
posic
ión
ocu
paci
ona
l en
indu
stria
mic
ro-
elec
tró
nica
(IAR
C)
Quí
mic
o
Gas
mo
staz
a (e
n in
glés
, sul
phur
mus
tard
o
r mus
tard
gas
)
Vol.
9, 1
975;
Su
ppl.
7, 1
987
1
En h
uman
os
y an
imal
es: d
e pu
lmó
n; e
n an
i-m
ales
: de
larin
ge
SíM
edic
amen
toN
oIn
teré
s hi
stó
rico
; gas
de
guer
raQ
uím
ico
Glic
ido
lVo
l. 77
, 200
02A
Sufic
ient
e ev
iden
cia
en
anim
ales
de
expe
rimen
taci
ón
de c
ánce
res
de:
pulm
ón,
hep
a-to
carc
ino
ma
y le
ucem
ias
SíSi
n re
gist
roN
o
Un
estu
dio
de
NIO
SH e
ntre
198
1-19
83 e
stim
ó
que
habí
a 88
indu
stria
s, 10
ocu
paci
one
s y
casi
5
mil
trab
ajad
ore
s ex
pues
tos.
Para
el 2
001,
Es
tado
s U
nido
s re
port
ó s
ólo
un
pro
duct
or
dom
éstic
o y
18
prov
eedo
res
de g
licid
ol.
En
Co
lom
bia
no e
xist
en e
mpr
esas
fabr
ican
tes.
(J. M
. Ló
pez)
.
Quí
mic
o
Met
ano
sulfo
nato
de
met
iloVo
l. 7,
197
4;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
71, 1
991
2A
Sufic
ient
e ev
iden
cia
en
anim
ales
de
expe
rimen
taci
ón;
en
ani
mal
es: c
án-
cer d
e pu
lmó
n y
linfo
mas
SíSi
n re
gist
roN
oN
o e
stá
desc
rita
la e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal e
n hu
man
os.
Quí
mic
o
4-4
met
ilenb
is (2
-clo
roan
ilina
) (M
OC
A)Vo
l. 57
, 199
3;
Supp
l. 7,
198
72A
SíSí
SíSí
Expo
sició
n dé
rmic
a y
por i
nhal
ació
n; e
n el
es
tudi
o N
IOSH
198
1-19
83 s
ólo
apa
rece
n 11
4 pe
rso
nas
expu
esta
s en
fabr
icac
ión
de p
rodu
c-to
s qu
ímic
os.
Quí
mic
oQ
19
2-na
ftila
min
aVo
l. 4,
197
4;
Supp
l. 7,
198
71
En h
uman
os
y an
imal
es: d
e ve
ji-ga
; en
hum
ano
s: he
pátic
os
SíSí
No
Inte
rés
hist
óric
o; s
e ut
ilizó
en
la fa
bric
ació
n de
tin
tas
y pi
gmen
tos.
Quí
mic
o
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
29
N-e
til-N
-nitr
oso
urea
Vol.
1, 1
972;
Vo
l. 17
, 197
8;
Supp
l. 7,
198
72A
En a
nim
ales
: del
sis
tem
a ne
rvio
so
cent
ral (
SNC
), po
r exp
osic
ión
pren
atal
en
toda
s la
s es
peci
es e
va-
luad
as
No
SíN
oQ
uím
ico
N-
met
il-N
-nitr
oso
urea
Vol.
1, 1
972;
Vo
l. 17
, 197
8;
Supp
l. 7,
198
72A
En a
nim
ales
: tu-
mo
res
beni
gno
s y
mal
igno
s en
riñ
ón
y tr
acto
re
spira
torio
SíSí
No
No
se
incl
uye
dado
que
en
la IA
RC n
o fi
gura
ex
posic
ión
ocu
paci
ona
l.Q
uím
ico
N-m
etil-
N-n
itro
-N-n
itro
-so
guan
idin
a (M
NN
G)
Vol.
4, 1
974;
Su
ppl.
7, 1
987
2A
En h
uman
os
y an
imal
es: c
olo
n;
en a
nim
ales
: pul
-m
ón
y he
pátic
o
SíSí
No
En e
l pas
ado
fue
usad
o p
ara
prep
arar
dia
-zo
met
ano
y, e
n la
act
ualid
ad, n
o ti
ene
uso
co
mer
cial
; no
obs
tant
e, s
e ut
iliza
en
pequ
eñas
ca
ntid
ades
en
inve
stig
ació
n cl
ínic
a. T
an s
ólo
se
han
repo
rtad
o tr
es c
aso
s de
glio
ma
y un
cán
-ce
r de
colo
n en
trab
ajad
ore
s de
un
labo
rato
rio
de g
enét
ica.
Quí
mic
o
Níq
uel y
co
mpu
esto
s de
Vol.
2, 1
973;
Vo
l. 11
, 197
6;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
49, 1
990
1Sí
SíSí
Sí
Níq
uel m
etál
ico
: gru
po 1
(IAR
C) y
gru
po 2
B (A
soci
ació
n In
tern
acio
nal d
e Pr
odu
cto
res
de
Níq
uel y
el E
leve
nth
Repo
rt, E
EUU
). Su
lfato
de
níqu
el y
co
mbi
naci
one
s de
sul
furo
s y
óxid
os
de n
íque
l, en
cont
rado
s en
la in
dust
ria
de la
refin
ería
de
níqu
el, s
on
clas
ifica
dos
en e
l gr
upo
1 (I
ARC
).N
íque
l met
álic
o y
ale
acio
nes
del n
íque
l: gr
upo
2B
(IARC
).N
íque
l met
álic
o, m
onó
xido
s de
níq
uel,
hi
dróx
ido
s de
níq
uel y
sul
furo
s de
níq
uel
crist
alin
o: g
rupo
2A
(IARC
).Al
eaci
one
s de
níq
uel,
niqu
elo
ceno
, níq
uel c
ar-
boni
lo, s
ales
de
níqu
el, a
rsen
iuro
s de
níq
uel,
antim
onu
rio d
e ní
quel
, sel
eniu
ro d
e ní
quel
, te
luru
ro d
e ní
quel
,tr
ióxi
do d
e ní
quel
, sul
furo
de
níqu
el a
mo
rfo
y
titan
ato
de
níqu
el: g
rupo
3 (I
ARC
).
Quí
mic
oQ
20
N-n
itro
sodi
etila
min
aVo
l. 1,
197
2;
Vol.
17, 1
978;
Su
ppl.
7, 1
987
2A
No
hay
dat
os
en
hum
ano
s.En
ani
mal
es:
resp
irato
rio,
hepa
toca
rcin
om
a y
de ri
ñón
SíSí
No
Difí
cil e
stab
lece
r la
expo
sició
n o
cupa
cio
nal
por s
er u
n co
ntam
inan
te a
mbi
enta
l y a
gent
e en
dóge
no. L
a ex
posic
ión
no o
cupa
cio
nal
se p
rese
nta
por a
limen
tos
(car
ne, p
esca
do,
ques
o),
hum
o d
e ci
garr
illo
y n
itrat
os
de a
min
a en
agu
a o
alim
ento
s.
Quí
mic
o
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
30
N-n
itro
sodi
met
ilam
ina
Vol.
1, 1
972;
Vo
l. 17
, 197
8;
Supp
l. 7,
198
72A
No
hay
dat
os
en
hum
ano
s.En
ani
mal
es:
resp
irato
rio,
hepa
toca
rcin
om
a y
de ri
ñón
SíSí
No
Difí
cil e
stab
lece
r la
expo
sició
n o
cupa
cio
nal
por s
er u
n co
ntam
inan
te a
mbi
enta
l y a
gent
e en
dóge
no. L
a ex
posic
ión
no o
cupa
cio
nal
se p
rese
nta
por a
limen
tos
(car
ne, p
esca
do,
ques
o),
hum
o d
e ci
garr
illo
y n
itrat
os
de a
min
a en
agu
a o
alim
ento
s.
Quí
mic
o
7-8-
óxid
o d
e es
tiren
oVo
l. 60
, 199
4;
Supp
l. 7,
198
72A
SíSí
SíSí
Es u
n m
etab
olit
o d
el e
stire
no, s
ólo
se
pres
enta
cu
ando
exi
ste
expo
sició
n al
est
ireno
.Q
uím
ico
Q21
Óxi
do d
e et
ileno
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
60, 1
994
1Sí
SíSí
SíIn
term
edia
rio q
uím
ico
, est
erili
zant
esQ
uím
ico
Q22
Plo
mo
, co
mpu
esto
s in
or-
gáni
cos
Vol.
87
(en
prep
arac
ión)
2ASí
SíSí
SíRe
cono
cida
exp
osic
ión
ocu
paci
ona
l en
Co
lom
bia
Quí
mic
oQ
23
Rem
edio
s de
hie
rbas
que
co
ntie
nen
espe
cies
de
plan
tas
del g
éner
o A
risto
-lo
chia
Vol.
82, 2
002
1En
hum
ano
s: re
nal.
SíSi
n re
gist
roN
o
Prov
enie
ntes
de
una
espe
cie
de p
lant
as, u
ti-liz
ado
s en
med
icin
a ch
ina
trad
icio
nal,
en tr
a-ta
mie
nto
s pa
ra la
obe
sidad
y e
ccem
as, c
om
o
antir
reum
átic
os,
para
baj
ar d
e pe
so, c
om
o
diur
étic
os
y pa
ra p
icad
uras
de
alac
rán
Quí
mic
o
Sílic
e cr
istal
ina
(inha
lada
en
form
a de
cua
rzo
)Vo
l. 68
, 199
7;
Supp
l. 7,
198
71
SíSí
SíSí
Reco
noci
da e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal e
n C
olo
mbi
aQ
uím
ico
Q24
Sulfa
to d
e di
etilo
Vol.
4, 1
974;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 54
, 199
2;
Vol.
71, 1
999
2ASí
SíSí
SíPo
sible
exp
osic
ión
ocu
paci
ona
l en
Co
lom
bia
Quí
mic
oQ
25
Sulfa
to d
e di
met
iloVo
l. 4,
197
4;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
71, 1
999
2ASí
SíSí
SíPo
sible
exp
osic
ión
ocu
paci
ona
l en
Co
lom
bia
Quí
mic
oQ
26
Talc
o c
on
fibra
s as
best
i-fo
rmes
Vol.
42, 1
987;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíSí
Sí
El ta
lco
es
un s
ilica
to d
e m
agne
sio
y p
uede
es
tar a
soci
ado
a m
iner
ales
fibr
oso
s (t
rem
olit
a y
anto
filita
, men
os
al c
risot
ilo) y
no
fibr
oso
s (c
alci
ta, d
olo
mita
, mag
nesit
a, c
uarz
o, m
ica)
. Es
difíc
il es
tabl
ecer
si e
l tal
co u
sado
en
Co
lom
bia,
en
dife
rent
es p
roce
sos,
está
o n
o c
ont
amin
ado
co
n as
best
o. G
ran
part
e de
l tal
co s
e im
port
a.
Quí
mic
oQ
27
2,3,
7,8
tetr
aclo
rodi
benz
o
(b,e
)(1,
4)di
oxin
a
Vol.
15, 1
977;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 69
, 199
71
SíSí
Sin
regi
stro
Sí
Aunq
ue n
o s
e pr
odu
ce c
om
erci
alm
ente
des
de
1970
po
r su
bio
pers
isten
cia,
es
un s
ubpr
odu
cto
de
alg
uno
s pr
oce
sos
térm
ico
s en
la s
ínte
sis
o
en la
des
truc
ció
n de
co
mpu
esto
s o
rgán
ico
s a
base
de
clo
ro, e
n lo
s in
cine
rado
res
urba
nos
y ho
spita
lario
s, en
las
fábr
icas
de
pape
l o e
n la
s re
finad
ora
s de
met
ales
.
Quí
mic
oQ
28
Tetr
aclo
roet
ileno
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
63, 1
995
2ASí
SíSí
SíEx
posic
ión
ocu
paci
ona
l en
Co
lom
bia
Quí
mic
oQ
29
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
31
Tint
uras
a b
ase
de b
enci
-di
na
Vol.
1, 1
972;
Vo
l. 29
, 198
2;
Supp
l. 7,
198
72A
SíSí
SíSí
Expo
sició
n dé
rmic
a o
po
r inh
alac
ión
en e
l tr
abaj
o a
: neg
ro 3
8, a
zul 6
, caf
é 95
, ro
jo 2
8, a
zul
de E
vans
, azu
l de
trip
ano
; tin
tes
para
pap
el,
cuer
o y
text
iles.
Quí
mic
oQ
30
Tolu
eno
s-al
fa c
lora
dos,
com
pues
tos
(a) C
loru
ro d
e be
nzal
(b) B
enzo
tric
loru
ro(c
) Clo
ruro
de
benz
ilo(d
) Clo
ruro
de
benz
oilo
(e
xpo
sicio
nes
com
bina
das)
Vol.
29, 1
982;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 71
, 199
92A
SíSí
Sin
regi
stro
SíFa
bric
ació
n de
tint
es y
pig
men
tos,
inte
rmed
ia-
rio q
uím
ico
Quí
mic
oQ
31
o-to
luid
ina
Vol.
16, 1
978;
Vo
l. 27
, 198
2;
Supp
l. 7,
198
7;
Vol.
77, 2
000
2ASí
SíSi
n re
gist
roSí
Man
ufac
tura
de
tinta
s, pi
gmen
tos,
cauc
ho,
pro
duct
os
farm
acéu
tico
s y
plag
uici
das;
en
Co
lom
bia,
po
sible
exp
osic
ión
para
cau
cho
y
colo
rant
es (J
. M. L
ópe
z); e
n pl
agui
cida
s se
su
spen
dió
su
uso
des
de 1
960;
la m
ater
ia p
rima
era
clo
ro-t
olu
idin
a (A
. Ram
os)
.
Quí
mic
oQ
32
Tric
loro
etile
noSu
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 63
, 199
52A
SíSí
SíSí
Expo
sició
n o
cupa
cio
nal e
n C
olo
mbi
aQ
uím
ico
Q33
1,2,
3 Tr
iclo
ropr
opa
noVo
l. 63
, 199
52A
SíSí
SíSí
No
est
á de
scrit
o e
n N
IOSH
198
1-19
83.
Quí
mic
oQ
34
Tris-
(2,3
-dib
rom
opr
opi
l) fo
sfat
o
Vol.
20, 1
979;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 71
, 199
92A
SíSí
SíSí
Expo
sició
n o
cupa
cio
nal e
n C
olo
mbi
aQ
uím
ico
Q35
Acei
te d
e es
quist
oVo
l. 35
, 198
5;
Supp
l. 7,
198
71
En h
uman
os:
piel
de
escr
oto
y
pene
, y c
olo
n; e
n an
imal
es: p
iel y
pu
lmó
n
SíSí
No
No
exi
ste
expl
otac
ión
min
era
en C
olo
mbi
a.
Otr
o ti
po d
e lu
bric
ante
s fu
ero
n ut
iliza
dos
en la
indu
stria
text
il (J.
M. L
ópe
z); e
xpo
sici
ón
a hi
dro
carb
uro
s po
licíc
lico
aro
mát
ico
s, po
r ex
trac
ció
n té
rmic
a de
roca
sed
imen
taria
.
Mez
clas
Acei
tes
min
eral
es s
in tr
atar
y
med
iana
men
te tr
atad
os
Vol.
33, 1
984;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíSí
SíEx
posic
ión
a hi
dro
carb
uro
s po
licíc
lico
s ar
o-
mát
ico
sM
ezcl
asM
1
Alqu
itrán
de
carb
ón
(en
ingl
és, c
oal
-tar
s)Vo
l. 35
, 198
5;
Supp
l. 7,
198
71
SíSí
SíSí
Expo
sició
n a
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
-m
átic
os
Mez
clas
M2
Bebi
das
alco
hólic
asVo
l. 44
, 198
81
En h
uman
os:
larin
ge, h
epa-
toca
rcin
om
a,
esó
fago
, cav
idad
o
ral y
farin
ge
SíD
ieta
No
Mez
clas
Bebi
da c
alie
nte
de té
de
mat
eVo
l. 51
, 199
12A
En h
uman
os:
oro
-fa
ringe
, lar
inge
y
esó
fago
SíD
ieta
No
Mez
clas
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
32
Bife
nilo
s po
liclo
rado
s (P
CB)
Vol.
18, 1
978;
Vo
l. 7,
197
4;
Supp
l. 7,
198
72A
SíSí
SíSí
La p
rinci
pal e
xpo
sició
n es
po
r die
ta y
co
nsum
o
de a
gua.
Mez
clas
M3
Brea
s (e
n in
glés
, co
al ta
rs
pitc
hes)
Vol.
35, 1
985;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíSí
SíEx
posic
ión
a hi
dro
carb
uro
s po
licíc
lico
s ar
o-
mát
ico
sM
ezcl
asM
4
Co
nsum
o d
e pe
scad
o
sala
do, e
stilo
chi
noVo
l. 35
, 198
5;
Supp
l. 7,
198
71
En h
uman
os
y an
imal
es: n
aso
fa-
ringe
No
Die
taN
oM
ezcl
as
Cre
oso
tas
(del
alq
uitr
án d
e ca
rbó
n)Vo
l. 35
, 198
5;
Supp
l. 7,
198
72A
SíSí
SíSí
Expo
sició
n a
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
-m
átic
os
Mez
clas
M5
Esca
pe d
e m
oto
res
dies
elVo
l. 46
, 198
92A
SíSí
SíSí
CAR
EX e
xclu
ye b
uses
, tax
is, v
an y
cam
ione
s po
r ser
baj
a la
exp
osic
ión.
La
expo
sici
ón
en
el tr
abaj
o p
roba
blem
ente
exc
eda
los
nive
les
basa
les
en z
ona
s ur
bana
s (u
sual
men
te, m
eno
r de
0,6
mg/
m3;
frec
uent
emen
te, m
eno
r de
0,1
mg/
m3,
med
ido
co
mo
dió
xido
de
nitr
óge
no).
Mez
clas
M6
Ho
llín
(en
ingl
és, s
oot
s)Vo
l. 37
, 198
5;
Supp
l. 7,
198
71
SíSí
SíSí
Expo
sició
n a
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
-m
átic
os
Mez
clas
M7
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
33
Inse
ctic
idas
no
ars
enic
ales
(e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal
en a
plic
ació
n y
riego
de)
Vol.
53, 1
991
2A
En h
uman
os:
pulm
ón,
linf
om
a,
leuc
emia
y m
ie-
lom
a m
últip
le.
Resp
ecto
al
toxa
feno
, exi
ste
inad
ecua
da
evid
enci
a en
hu
man
os
y su
fi-ci
ente
evi
denc
ia
en a
nim
ales
de
expe
rimen
ta-
ció
n, e
n lo
s qu
e pr
odu
jo a
deno
-m
a y
carc
ino
ma
hepa
toce
lula
r, ad
eno
mas
de
célu
las
folic
ular
es
de la
tiro
ides
y
aden
om
as p
itui-
tario
s.
SíSí
No
(*)
(*) N
o s
e in
cluy
e en
el M
anua
l dad
o q
ue to
dos
los
inse
ctic
idas
regi
stra
dos
en e
sa m
ono
graf
ía
de la
IARC
se
encu
entr
an e
n el
gru
po 2
B y
3.
Gru
po 2
B: A
ram
ite®
[140
-57-
8] (M
ono
graf
ía
IARC
: Vo
l. 5,
Sup
pl. 7
; 198
7); t
oxaf
eno
(chl
ori-
nate
d ca
mph
ene)
[CAS
: 800
1-35
-2] (
Mo
nogr
a-fía
IARC
: Vo
l. 2.
79 d
el 2
001,
p.5
69);
Clo
rdec
one
(K
epo
ne) [
143-
50-0
] (Vo
l. 20
, Sup
pl. 7
; 198
7);
Mire
x [2
385-
85-5
] (Vo
l. 20
, Sup
pl. 7
; 198
7); D
DT
[p,p
’-D
DT,
50-
29-3
] (Vo
l. 53
; 199
1); h
epta
clo
ro
[76-
44-8
] (Vo
l. 79
; 200
1); c
lord
ano
[57-
74-9
] (V
ol.
79; 2
001)
; dic
lorv
os
[62-
73-7
] (Vo
l. 53
; 19
91).
Gru
po 3
: Ald
icar
b [1
16-0
6-3]
(Vo
l. 53
; 19
91);
delta
met
rina
[529
18-6
3-5]
(Vo
l. 53
; 19
91);
fenv
aler
ato
[516
30-5
8-1]
(Vo
l. 53
; 199
1);
perm
etrin
a [5
2645
-53-
1] (V
ol.
53; 1
991)
. L
a ar
amita
, el c
lord
ano
y e
l hex
aclo
rohe
xano
fu
ero
n pr
ohi
bido
s en
Co
lom
bia
desd
e 19
87.
El D
DT
fue
pro
hibi
do e
scal
ona
dam
ente
, pri-
mer
o p
ara
su u
so e
n el
taba
co, l
uego
par
a su
ap
licac
ión
en e
l caf
é y,
po
r últi
mo
, par
a us
o e
n sa
lud
públ
ica
(co
ntra
la m
alar
ia).
La e
xpo
si-ci
ón
a M
irex
es p
oco
impo
rtan
te c
om
o ri
esgo
o
cupa
cio
nal p
or s
er u
n ce
bo p
ara
horm
igas
. El
toxa
feno
fue
muy
usa
do e
n C
olo
mbi
a en
cu
ltivo
s de
alg
odó
n, lo
que
impl
ica
expo
sici
ón
en a
gric
ulto
res
y pi
loto
s ag
ríco
las
(A. R
amo
s).
Mez
clas
Mas
cada
de
nuez
de
arec
a co
n ta
baco
Vol.
37, 1
985;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 85
, 200
4 1
En h
uman
os:
de c
avid
ad o
ral,
farin
ge y
esó
fago
No
Die
taN
oM
ezcl
as
Mas
cada
de
nuez
de
arec
a sin
taba
co
Vol.
37, 1
985;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 85
, 200
4 1
En h
uman
os:
de
cavi
dad
ora
lN
oD
ieta
No
Mez
clas
Nue
z de
are
caVo
l. 85
, 200
41
En a
nim
ales
: hí
gado
, pul
mó
n,
estó
mag
o y
es
ófa
go
SíD
ieta
No
Mez
clas
Polv
o d
e m
ader
aVo
l. 62
, 199
51
En h
uman
os:
de
la c
avid
ad n
asal
y
los
seno
s pa
ra-
nasa
les
No
SíSí
Mez
clas
Pro
duct
os
del t
abac
o s
in
hum
o, d
ifere
ntes
a fu
mar
Vol.
37, 1
985;
Su
ppl.
7, 1
987
1En
hum
ano
s: fa
ringe
, esó
fago
y
larin
geSí
Die
taN
oM
ezcl
as
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
34
Co
nsum
o d
e ar
séni
co e
n ag
ua p
otab
leVo
l. 84
, 200
41
En h
uman
os:
he-
pato
carc
ino
ma,
ve
jiga,
pul
mó
n y
riñó
n
SíSi
n re
gist
roN
oC
ircun
stan
cia
de
expo
sici
ón
Fabr
icac
ión
de m
uebl
es y
ga
bine
tes
Vol.
25, 1
981;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíC
ircun
stan
cial
SíEx
posic
ión
a m
ader
a du
ra y
form
alde
hído
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
1
Fum
ado
r act
ivo
Vol.
38, 1
986;
Su
ppl.
7, 1
987;
Vo
l. 83
, 200
41
En h
uman
os:
pulm
ón,
cav
idad
o
ral,
oro
farin
ge,
hipo
farin
ge,
esó
fago
, vej
iga
y pe
lvis
rena
l. En
ani
mal
es: t
rac-
to re
spira
torio
SíAm
bien
tal
No
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
n
Fum
ado
r pas
ivo
Vol.
83, 2
002
1En
hum
ano
s: pu
lmó
nSí
No
regi
stro
No
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
n
Fund
ició
n de
hie
rro
y
acer
oVo
l. 34
, 198
4;
Supp
l. 7,
198
71
SíSí
Circ
unst
anci
alSí
Expo
sició
n a
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
má-
tico
s, fo
rmal
dehí
do, a
sbes
to, s
ílice
cris
talin
a y
com
pues
tos
de n
íque
l
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
2
Gas
ifica
ció
n de
l car
bón
Vol.
34, 1
984;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíC
ircun
stan
cial
SíEx
posic
ión
a hi
dro
carb
uro
s po
licíc
lico
s ar
om
á-tic
os,
amin
a ar
om
átic
a, a
sbes
to, s
ílice
, ars
énic
o,
níqu
el y
cad
mio
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
3
Indu
stria
del
cau
cho
Vol.
28, 1
982;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíC
ircun
stan
cial
SíEx
posic
ión
a hi
dro
carb
uro
s po
licíc
lico
s ar
om
á-tic
os,
2-na
ftila
min
a, fo
rmal
dehí
do, M
OC
A.C
ircun
stan
cia
de
expo
sici
ón
C4
Lám
para
s de
rayo
s ul
trav
io-
leta
y c
ámar
as d
e br
onc
eo
(uso
de)
Vol.
40, 1
986;
Vo
l. 55
, 199
22A
En h
uman
os:
mel
ano
ma
No
Circ
unst
anci
alSí
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
n
Man
ufac
tura
de
aura
min
aSu
ppl.
7, 1
987
1
En h
uman
os:
ve-
jiga
y pr
óst
ata;
en
anim
ales
: hep
ato
-ca
rcin
om
a
SíC
ircun
stan
cial
No
No
exi
ste
esta
indu
stria
en
Co
lom
bia
(J. M
. Ló
pez)
.C
ircun
stan
cia
de
expo
sici
ón
Man
ufac
tura
de
isopr
opa
-no
l (po
r pro
ceso
de
ácid
os
fuer
tes
- ni
ebla
s de
áci
do
sulfú
rico
)
Supp
l. 7,
198
71
En h
uman
os:
larin
ge y
sen
os
para
nasa
les
SíC
ircun
stan
cial
No
El is
opr
opa
nol n
o s
e ha
man
ufac
tura
do e
n C
olo
mbi
a, to
do s
e im
port
a (J.
M. L
ópe
z).
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
n
Man
ufac
tura
de
mag
enta
Vol.
57, 1
993;
Su
ppl.
7, 1
987
1En
hum
ano
s: de
ve
jiga
SíC
ircun
stan
cial
No
Expo
sició
n a
tolu
idin
a y
anili
naC
ircun
stan
cia
de
expo
sici
ón
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
35
Age
nte
carc
inóg
eno
Mon
ogra
fía
IARC
Gru
po
IARC
C
ánce
r as
ocia
do
Incl
usió
n po
r si
tio
anat
ómic
o de
l cán
cer
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l C
ARE
x
Incl
usió
n po
r ex
posi
ción
oc
upac
iona
l en
colo
mbi
a
Obs
erva
cion
es s
obre
la e
xpos
ició
n pa
ra s
u in
clus
ión
o ex
clus
ión
Nat
ural
eza
Cód
igo
man
ual
Man
ufac
tura
de
vidr
io
(dec
ora
tivo
, rec
ipie
ntes
y
artíc
ulo
s pr
ensa
dos)
Vol.
58, 1
994
2ASí
SíC
ircun
stan
cial
SíEx
posic
ión
a síl
ice
crist
alin
a, a
sbes
to, c
rom
o V
I, ca
dmio
, co
balto
y p
lom
oC
ircun
stan
cia
de
expo
sici
ón
C5
Man
ufac
tura
y re
para
ció
n de
cal
zado
y b
otas
Vol.
25, 1
981;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíSí
SíEx
posic
ión
a be
ncen
o, c
loru
ro d
e m
etile
no y
se
cant
es d
el c
uero
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
6
Met
al d
e co
balto
co
n ca
rbur
o d
e tu
ngst
eno
Vol.
52, 1
991;
Vo
l. 86
(en
prep
a-ra
ció
n)2A
En h
uman
os:
pulm
ón
SíSi
n re
gist
roN
oEn
fábr
icas
de
met
ales
dur
os
(IARC
)C
ircun
stan
cia
de
expo
sici
ón
Min
ería
de
hem
atita
baj
o
tierr
a co
n ex
posic
ión
a ra
dón
Vol.
1, 1
972;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíC
ircun
stan
cial
Sí
La h
emat
ita e
s un
min
eral
de
óxid
o d
e hi
erro
. En
la e
xplo
taci
ón
pued
e ex
istir
expo
sici
ón
a ra
dón,
síli
ce c
rista
lina
y es
cape
s de
mot
ore
s de
die
sel.
Aunq
ue e
xist
en e
n C
olo
mbi
a m
inas
de
hie
rro
, se
desc
ono
ce s
i exi
ste
expo
sici
ón
al
radó
n.
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
7
Nie
blas
y v
apo
res
de á
cido
su
lfúric
oVo
l. 54
, 199
21
SíSí
SíSí
Posib
le e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal e
n C
olo
mbi
aC
ircun
stan
cia
de
expo
sici
ón
C8
Pelu
quer
o y
bar
bero
(e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal
com
o u
n)Vo
l. 57
, 199
32A
SíSí
Circ
unst
anci
alSí
Expo
sició
n a
amin
as a
rom
átic
as e
n tin
tura
s pa
ra e
l cab
ello
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
9
Pint
ore
sVo
l. 47
, 198
91
SíSí
Circ
unst
anci
alSí
Expo
sició
n a
cro
mo
hex
aval
ente
, fo
rmal
dehí
do
e hi
dro
carb
uro
s po
licíc
lico
s ar
om
átic
os
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
10
Pro
ducc
ión
de a
lum
inio
Vol.
34, 1
984;
Su
ppl.
7, 1
987
1Sí
SíSí
SíPe
ndie
nte
defin
ir si
exist
e es
ta in
dust
ria e
n C
olo
mbi
a.C
ircun
stan
cia
de
expo
sici
ón
C11
Pro
ducc
ión
de c
oqu
eVo
l. 34
, 198
4;
Supp
l. 7,
198
71
SíSí
Circ
unst
anci
alSí
Expo
sició
n pr
inci
palm
ente
a h
idro
carb
uro
s po
licíc
lico
s ar
om
átic
os
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
12
Refin
ería
del
pet
róle
o (e
x-po
sició
n o
cupa
cio
nal e
n)Vo
l. 45
, 198
92A
SíSí
Circ
unst
anci
alSí
Expo
sició
n a
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
-m
átic
os
Circ
unst
anci
a de
ex
posi
ció
nC
13
Tabla 2. Agentes carcinógenos de los grupos 1 y 2A de la iArC.
36
¿Cómo utilizar este manual?
El presente manual incluye datos relevan-tes, presentados en forma de tablas, para 60 agentes carcinógenos seleccionados, los cua-les se clasificaron en cinco grupos de acuerdo con su naturaleza, así: 4 biológicos, 1 físico, 35 químicos, 7 mezclas y 13 circunstancias de ex-posición. De los anteriores agentes, 33 se en-cuentran en el grupo 1 y 27 en el grupo 2A de la IARC.
Cada grupo de agentes se presenta en tablas independientes, en las que cada fila corresponde a un agente específico y las co-lumnas contienen la información relevante sobre el mismo. El agente se encuentra ubica-do, por orden alfabético, dentro de su grupo respectivo.
Este manual puede ser consultado recu-rriendo a las variables ubicadas en las colum-nas, tales como nombre del agente, mezcla o circunstancia de exposición, Nº CAS, cáncer asociado, sinónimo, entre otras.
Para optimizar el uso de la información contenida en el manual y definir con mayor precisión si alguno de los oficios desempeña-dos por un paciente pudo ser factor de ries-go para el cáncer que padece, se recomienda realizar los siguientes pasos:
> Identificar en la columna de “cáncer aso-ciado” la localización anatómica del cán-cer primario de interés;
> Desplazarse en sentido horizontal hasta las columnas “principales industrias” y “exposi-ción ocupacional”, con el fin de identificar las actividades económicas y las áreas-ope-
raciones-oficios relacionados con dicho cáncer, y compararlos con los desempeña-dos por el individuo en su vida laboral.
> En la columna de “usos”, también puede encontrar información que le oriente so-bre una posible exposición ocupacional. Para ello debe desplazarse, nuevamente, en forma horizontal, con el fin de identificar el agente carcinógeno que pudiese estar aso-ciado con las industrias seleccionadas.
Cuando el profesional conoce los agen-tes carcinógenos que pueden estar presentes en las industrias u oficios descritos por el pa-ciente, puede ubicar el agente de interés en las tablas respectivas, para luego consultar las columnas de “usos”, “principales industrias” y “exposición ocupacional”, en las que podrá encontrar diferentes áreas-operaciones-ofi-cios relacionados con este agente, para pos-teriormente correlacionarlos con la historia laboral del paciente.
Cabe resaltar que el proceso posterior de toma de decisiones para definir el origen ocupacional del cáncer en estudio, debe in-volucrar un análisis minucioso por parte de expertos, considerando información particu-lar de la historia laboral del sujeto y otros datos adicionales sobre las mediciones ambientales en las áreas o puestos de trabajo, al igual que analizar variables personales y familiares.
Para orientar al usuario de este manual, se presenta a continuación el encabezado de cada tabla, el cual es diferente para cada gru-po de agentes, así:
CÓMO UTILIZAR ESTE MANUAL
37
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Agentes biológicos
Código Agente Grupo IARCCáncer
asociadoGrupo o familia
Distribución geográfica
ReservorioModo de
transmisiónExposición
ocupacional
Código Agente Grupo IARCCáncer
asociadoFuente
Tipo de radiación
o de partículas
UsosPrincipales industrias
Exposición ocupacional
Agentes físicos
Código Circunstancia De exposición Grupo IARC Cáncer asociado Procesos
industrialesExposición
Ocupacional
Grupo de circunstancias de exposición
En el caso de los metales (arsénico, berilio, cadmio, cromo, níquel) y minerales (asbesto, sílice), la evalua-ción IARC se refiere, como agente carcinógeno, a compuestos específicos de estos agentes, de los cuales se citan sus nombres, Nº CAS correspondiente y sinónimos.
Usos Principales industrias Exposición ocupacionalc.
Familia química Fórmula química Sinónimo Descripción física Propiedades fisicoquímicas de importancia toxicológica
b.
Código Nombre del agente Nº CAS Grupo IARC Ruta de exposición Cáncer asociado
Agentes químicos: esta tabla está dividida en tres secciones que contienen la siguiente información:a.
Código Mezcla Nº CAS Grupo IARC Vía de ingreso
Cáncer asociado
Sinónimos o grupos Origen Descripción
física
Composición Usos Principales industrias Exposición ocupacional
Grupo de mezclas: esta tabla está dividida en dos secciones, con la siguiente información:
38
A continuación se presentan en orden alfabético las descripciones de los términos utilizados en los encabezados de las diferen-tes columnas incluidas en las tablas de este manual:
Agente: es el nombre del agente registrado por la IARC.
Cáncer asociado: presenta las localizaciones anatómicas del cáncer que se han repor-tado asociadas con la exposición al agente, tanto en estudios con animales como en humanos. En algunos casos, cuando existe el dato, se describe el tipo histológico.
Circunstancia de exposición: es el nombre de la actividad registrado por la IARC y se re-fiere al uso de fuentes de exposición o a procesos industriales específicos.
Código: identificación propia del manual para cada agente, mezcla o circunstancia de exposición. Para todos los agentes se utili-za un formato combinado de letras y nú-meros, así: AX, donde “A” es la primera letra del nombre del grupo al que pertenece el agente y “X” es el número que indica la posi-ción del agente dentro del grupo, en orden alfabético. Por ejemplo, “F1” corresponde al agente número 1 del grupo de agentes físicos, que para este caso es “Radiación X y radiación gamma”; “B1” corresponde al agente número 1 del grupo de agentes biológicos, en este caso “Aflatoxinas”.
Composición: categoría exclusiva para mez-clas; describe la naturaleza química (or-gánica o inorgánica) de los diferentes componentes de la mezcla y la composi-ción relativa o proporción aproximada de los mismos, de acuerdo con la información disponible. La mayoría de las mezclas con-
sideradas son de composición compleja e involucran un gran número de compo-nentes, en muchos casos sin identificar ni cuantificar.
Descripción física: información para agentes químicos y mezclas; describe el estado fí-sico y las propiedades organolépticas del agente o mezcla.
Distribución geográfica: información exclusi-va para los agentes biológicos; indica los lugares geográficos en donde se encuen-tra predominantemente el agente.
Exposición ocupacional: corresponde a las actividades económicas o los procesos operativos en los que se ha reportado expo-sición al agente evaluado. Para las mezclas y circunstancias de exposición se especi-fican, además, los agentes contaminantes potencialmente presentes en el ambiente laboral (gases, vapores, humos, aerosoles y material particulado). Se resumen las ope-raciones del proceso industrial, las áreas de trabajo y los oficios en los que se ha confir-mado la exposición ocupacional al agente particular.
Familia: esta columna sólo se encuentra en la hoja de los agentes biológicos y muestra el grupo taxonómico al cual pertenece el agente.
Familia química: corresponde a la familia quí-mica a la que pertenece el agente quími-co. Para compuestos multifuncionales se resalta el grupo funcional más importante o determinante.
Fórmula química: representa la composición atómica de los agentes químicos. Los su-bíndices indican el número de átomos de cada elemento por molécula del com-puesto químico.
CÓMO UTILIZAR ESTE MANUAL
39
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
Fuente: categoría exclusiva para agentes físi-cos; destaca el origen o presencia natural o artificial del agente.
Grupo IARC: indica la clasificación del agente en los grupos 1 o 2A de la IARC.
Mezclas: corresponde al nombre químico o nombre común de mezclas complejas, de naturaleza química y de presencia natural o artificial.
Modo de transmisión: información exclusiva para agentes biológicos; son los mecanis-mos por medio de los cuales un agente infeccioso pasa del reservorio al huésped humano susceptible.
Monografía de la IARC: se presentan el núme-ro del volumen y su año de publicación.
Nº CAS: corresponde al número de identifica-ción para agentes químicos asignado por el Chemical Abstracts Service (CAS). Tiene el formato “xxx-xx-x”, que es único para cada agente.
Origen: categoría exclusiva para mezclas; co-rresponde a la fuente de donde procede el agente, ya sea por presencia natural o como resultado de un proceso industrial, programado o indeseado.
Principales industrias: nombres de las principa-les industrias en las que se utilizan o están presentes los diferentes agentes carcinó-genos durante los procesos productivos.
Procesos industriales: categoría exclusiva para circunstancias de exposición; hace refe-rencia al empleo de un equipo o el desa-rrollo de una actividad industrial específica, por ejemplo, procesos industriales de ela-boración de patrones, moldeo, fundición, vaciado, acondicionamiento y terminado en la fundición de hierro y acero.
Propiedades fisicoquímicas de importancia toxicológica: información exclusiva para agentes químicos; se describen las propie-dades fisicoquímicas para cada agente e in-cluye datos como: peso atómico (metales), peso molecular (compuestos químicos), punto de fusión, punto de congelación, punto de ebullición, presión de vapor y so-lubilidad en agua.
Reservorio: esta categoría es exclusiva para agentes biológicos; son los seres vivos (hombres, animales, plantas) u otro sustra-to (suelo o materia orgánica inanimada), en los que los agentes infecciosos viven, se multiplican y se transmiten a un huésped susceptible.
Ruta de exposición: corresponde a los sitios de contacto del agente con el organismo, pero no necesariamente es una vía de in-greso. Incluye: inhalación, ingestión y con-tacto dérmico, principalmente.
Sinónimos: otros nombres químicos para el mismo agente.
Sinónimos o grupos: categoría exclusiva para mezclas; sinónimos: otros nombres para la misma mezcla; grupos: cuando se pueden utilizar diferentes procesos para la produc-ción de las mezclas o cuando se generan mezclas de la misma naturaleza pero de proporciones diferentes.
Tipo de radiación o de partículas: categoría exclusiva para agentes físicos; establece la naturaleza de la radiación emitida (por ejemplo, ionizante o no ionizante) o de la partícula emitida (por ejemplo, alfa, beta, neutrones).
Usos: se refiere a los diferentes usos industria-les que pueden tener los agentes.
40
Cód
igo
Age
nte
Gru
po
IARC
Cán
cer
asoc
iado
Fam
ilia
Dis
trib
ució
n ge
ográ
fica
Rese
rvor
ioM
odo
de t
rans
mis
ión
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
B1
Aflat
oxin
as
(mez
clas
que
o
curr
en n
atu-
ralm
ente
)
1En
hum
ano
s y
anim
ales
: hep
a-to
carc
ino
ma
Toxi
nas
de h
ong
os
de d
os
espe
cies
de
Aspe
rgill
us. E
l As-
perg
illus
flav
us p
ro-
duce
la a
flato
xina
B
y el
Asp
ergi
llus
para
sitic
us p
rodu
ce
las
aflat
oxin
as B
y
G.
En c
limas
húm
edo
s y
calie
ntes
. Co
nta-
min
ante
de
gran
os
en Á
fric
a y
Asia
. El
Aspe
rgill
us fl
avus
es
ubi
cuo
mie
ntra
s qu
e el
Asp
ergi
llus
para
sitic
us n
o.
Cul
tivo
s de
maí
z y
man
í, y
sem
illas
de
algo
dón
Vía
ora
l: co
nsum
o d
e m
aní o
maí
z co
ntam
inad
o c
on
Aspe
rgill
us
flavu
s; co
nsum
o d
e le
che,
incl
uso
la
mat
erna
, co
ntam
inad
a co
n afl
atox
ina
MI,
la c
ual e
s un
met
a-bo
lito
de
la a
flato
xina
B1.
• M
anip
ulad
ore
s de
alim
ento
s, ve
terin
ario
s, cu
idad
o-
res
de a
nim
ales
•
Trab
ajad
ore
s en
pla
ntas
que
pro
cesa
n al
imen
tos
para
an
imal
es
• En
trab
ajad
ore
s qu
e pr
oce
san
maí
z •
En tr
abaj
ado
res
de m
olin
os
de a
rroz
B2
Viru
s de
la in
-m
uno
defic
ien-
cia
hum
ana
(VIH
) tip
o 1
(in
fecc
ión
con)
1
En h
uman
os:
linfo
ma
no H
od-
gkin
y s
arco
ma
de K
apo
si; e
n an
imal
es: l
info
-m
a no
Ho
dgki
n,
enfe
rmed
ad d
e H
odg
kin
Viru
s re
trov
irida
eM
undi
alH
uman
os
y pr
i-m
ates
Tran
smisi
ón
pers
ona
a p
erso
na
por c
ont
acto
dire
cto
dur
ante
el
act
o s
exua
l, al
feto
po
r vía
tr
ansp
lace
ntar
ia y
al n
iño
po
r la
lech
e m
ater
na; p
or t
rans
fusio
-ne
s sa
nguí
neas
, uso
de
dro
gas
intr
aven
osa
s, he
mo
deriv
ado
s co
ntam
inad
os,
órg
ano
s tr
aspl
an-
tado
s co
ntam
inad
os;
al p
inch
arse
co
n o
bjet
os
cont
amin
ado
s co
n sa
ngre
y o
tro
s flu
ido
s co
rpo
rale
s qu
e lo
tran
smite
n; a
lto ri
esgo
par
a lo
s tr
abaj
ado
res
de la
sal
ud.
Cla
sific
ació
n de
l rie
sgo
de
expo
sici
ón:
1.
Tra
baja
dore
s de
la sa
lud
y aq
uéllo
s qu
e re
aliz
an s
u ac
tivid
ad la
bora
l en
las
inst
ituci
one
s de
la re
d sa
nita
ria:
1.1.
Ban
cos
de s
angr
e; 1
.2 H
osp
itale
s; 1
.2.1
. Rie
sgo
al
to p
or c
ont
acto
dire
cto
y p
erm
anen
te c
on
sang
re y
flu
ido
s: sa
las
de e
spec
ializ
acio
nes
quirú
rgic
as, s
alas
de
ciru
gía,
urg
enci
as, u
nida
d re
nal,
unid
ad d
e qu
emad
os,
labo
rato
rio c
línic
o, s
ala
de a
uto
psia
s, un
idad
de
cuid
a-do
s in
tens
ivo
s, se
rvic
io d
e o
dont
olo
gía;
1.2
.2. R
iesg
o
med
io p
or c
ont
acto
no
per
man
ente
co
n sa
ngre
y
fluid
os:
man
teni
mie
nto
, ase
o, l
avan
dería
, co
nsul
ta
exte
rna,
gas
tro
ente
rolo
gía,
neu
mo
logí
a, te
rapi
a re
spira
toria
, uro
logí
a, e
spec
ializ
acio
nes
de m
edic
ina
inte
rna,
ped
iatr
ía, i
mag
enes
dia
gnó
stic
as; 1
.2.3
. Rie
sgo
ba
jo p
or n
o e
xist
ir co
ntac
to c
on
sang
re y
fluí
dos,
tale
s co
mo
: co
cina
, nut
rició
n, te
rapi
a fís
ica,
eco
nom
ato
, fa
rmac
ia, s
ecci
one
s ad
min
istra
tivas
; 1.3
. Cen
tro
s de
sa
lud
prim
aria
. 1.4
. Cui
dado
s de
sal
ud a
do
mic
ilio
. 1.5
. La
bora
torio
s de
dia
gnó
stic
o e
inve
stig
ació
n.
2. T
raba
jado
res
en in
stitu
cio
nes
cerr
adas
: 2.1
. Cár
cele
s;
2.2.
Cen
tro
s de
reha
bilit
ació
n de
toxi
cóm
ano
s; 2
.3.
Cen
tro
s de
aco
gida
. 3.
Tra
baja
dore
s qu
e pu
eden
pre
star
prim
ero
s au
xilio
s;
3.1.
Bo
mbe
ros;
3.2
. Co
nduc
tore
s de
am
bula
ncia
; 3.3
. Ag
ente
s de
seg
urid
ad; 3
.4. S
oco
rrist
as.
4. T
raba
jado
res
de d
ifere
ntes
pro
fesi
one
s: 4.
1. T
raba
ja-
dore
s de
cen
tro
s do
cent
es c
on
riesg
o p
untu
al; 4
.2. I
n-ve
stig
ado
res
y ci
entífi
cos;
4.3
. Em
plea
dos
de s
ervi
cio
s fu
nera
rios;
4.4
. Lim
piez
a do
més
tica;
4.5
. Lav
ande
ría;
4.6.
Fo
rens
es; 4
.7. F
unci
ona
rios
de a
duan
as; 4
.8. T
raba
jo
en a
lcan
taril
las;
4.9
. Em
plea
dos
de la
reco
lecc
ión
de
basu
ra, e
spec
ialm
ente
, san
itaria
; 4.1
0. M
asaj
istas
; 4.1
1.
Co
smet
ólo
gas
y es
tilist
as; 4
.12.
Acu
punt
urist
as; 4
.13.
Tr
abaj
ado
res
que
real
izan
pie
rcin
g y
tatu
ajes
; 4.1
4.
Pelu
quer
os
y ba
rber
os;
4.1
5. T
raba
jado
res
sexu
ales
.
B3
Viru
s de
la
hepa
titis
B(in
fecc
ión
cró
nica
co
n)
1En
hum
ano
s: he
-pa
toca
rcin
om
aVi
rus
ADN
(Hep
ad-
na v
iruse
s)M
undi
al
Hum
ano
s y
ani-
mal
es
Pers
ona
a p
erso
na p
or c
ont
acto
di
rect
o d
uran
te e
l act
o s
exua
l, al
fe
to p
or v
ía tr
ansp
lace
ntar
ia y
al
niño
po
r la
lech
e m
ater
na; p
or
tran
sfus
ione
s sa
nguí
neas
, hem
o-
deriv
ado
s co
ntam
inad
os
y us
o
de d
roga
s in
trav
eno
sas,
órg
ano
s tr
aspl
anta
dos
cont
amin
ado
s; al
pi
ncha
rse
con
obj
eto
s co
ntam
i-na
dos
con
sang
re y
otr
os
fluid
os
corp
ora
les
que
lo tr
ansm
iten;
al
to ri
esgo
par
a tr
abaj
ado
res
de la
sa
lud;
sí e
xist
e va
cuna
.
B4
Viru
s de
la
hepa
titis
C(in
fecc
ión
cró
nica
co
n)
1En
hum
ano
s: he
-pa
toca
rcin
om
aVi
rus
ARN
Mun
dial
; en
la
may
oría
de
los
paíse
s, de
l 0,5
% a
l 2%
de
la p
obl
ació
n tie
ne e
vide
ncia
de
infe
cció
n se
ro-
lógi
ca p
asad
a o
pr
esen
te.
Hum
ano
s
Pers
ona
a p
erso
na p
or c
ont
acto
in
dire
cto
al c
om
part
ir ag
ujas
in
fect
adas
en
usua
rios
de d
roga
s en
dove
nosa
s o
de
diál
isis,
al fe
to
por v
ía tr
ansp
lace
ntar
ia o
po
r la
lech
e m
ater
na; p
or t
rans
fusio
-ne
s sa
nguí
neas
, hem
ode
rivad
os
cont
amin
ado
s o
tras
plan
te d
e ó
r-ga
nos
cont
amin
ado
s; al
pin
char
se
con
obj
eto
s co
ntam
inad
os
con
sang
re y
otr
os
fluid
os
corp
ora
les
que
lo tr
ansm
iten;
en
men
or p
ro-
porc
ión,
dur
ante
el a
cto
sex
ual;
alto
ries
go p
ara
los
trab
ajad
ore
s de
la s
alud
. No
exi
ste
vacu
na.
Tabla 3. Agentes carcinógenos biológicos de interés ocupacional grupos 1 y 2A de la iArC.
41
Cód
igo
Age
nte
Gru
po IA
RC
Cán
cer
asoc
iado
Fuen
teTi
po d
e ra
diac
ión
o de
pa
rtíc
ulas
U
sos
Prin
cipa
les
indu
stri
asEx
posi
ción
ocu
paci
onal
F1Ra
diac
ione
s X
y ga
mm
a1
En h
uman
os
y an
imal
es: l
euce
-m
ia; e
n an
imal
es:
hepá
tico
, lin
fom
a,
mam
a y
pulm
ón
Nat
ural
y a
rtifi
cial
, es
ta ú
ltim
a,
prin
cipa
lmen
te,
para
exp
osic
ión
ocu
paci
ona
l
Radi
ació
n io
ni-
zant
e
• M
édic
o:
diag
nóst
ico
y
trat
amie
nto
• U
nida
des
de
radi
oter
apia
•
Indu
stria
l
Uni
dade
s de
ra-
dio
logí
a m
édic
a;
indu
stria
s de
di
fere
nte
tipo
• Ra
diac
ión
gam
ma:
trab
ajad
ore
s de
radi
ofa
rmac
ia (s
alas
de
mez
clas
y
prep
arac
ión
de ra
dio
fárm
aco
s)
• Ra
yos
X: c
entr
os
de d
iagn
óst
ico
y u
nida
des
radi
oló
gica
s; m
édic
os
y pe
rso
-na
l téc
nico
dur
ante
la to
ma
de ra
dio
graf
ías
y m
anej
o d
e eq
uipo
s ge
nera
-do
res
de ra
yos
X; p
erso
nal d
e ra
yos
X (p
rofe
sio
nale
s, té
cnic
os
o te
cnó
logo
s, au
xilia
res)
; uso
indu
stria
l en
man
teni
mie
nto
de
equi
pos,
verifi
caci
ón
de
pro
ceso
s de
so
ldad
ura
en tu
bería
de
ole
odu
cto
s; p
ara
med
ició
n de
fluj
os,
volú
men
es o
den
sidad
en
indu
stria
text
il, d
e al
imen
tos,
de e
xplo
taci
ón
de
carb
ón,
en
refin
ería
s de
pet
róle
o o
de
ferr
oní
quel
•
Radi
ació
n có
smic
a: p
iloto
s, as
isten
tes
de v
uelo
, ast
rona
utas
Tabla 4. Agentes carcinógenos físicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
42
Cód
igo
Age
nte
Nº
CA
SG
rupo
IARC
Ruta
de
expo
sici
ónC
ánce
r as
ocia
do
Q1
4-am
ino
bife
nilo
92-6
7-1
1Po
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
oEn
hum
ano
s y
anim
ales
: de
vejig
a
Q2
Arsé
nico
y c
om
pues
tos
de a
rsén
ico
: (a
) ars
énic
o e
lem
enta
l (b
) áci
do a
rsan
ílico
(c
) pen
tóxi
do d
e ar
séni
co
(d) s
ulfu
ro d
e ar
séni
co
(e) t
rióxi
do d
e ar
séni
co
(f) a
rsin
a (g
) ars
enia
to d
e ca
lcio
(h
) áci
do d
imet
ilars
ínic
o
( i) a
rsen
iato
de
plo
mo
(j)
áci
do m
etila
rsó
nico
, sal
de
diso
dio
k)
áci
do m
etila
rsó
nico
, sal
de
mo
no-
sodi
o
l) ar
seni
ato
de
pota
sio
m) a
rsen
ito d
e po
tasio
n)
ars
enia
to d
e so
dio
o
) ars
enito
de
sodi
o
p) a
codi
lato
só
dico
(a) 7
440-
38-2
(b
) 98-
50-0
(c
) 130
3-28
-2
(d) 1
303-
33-9
(e
) 132
7-53
-3
(f) 7
784-
42-1
(g
) 777
8-44
-1
(h) 7
5-60
-5
(i) 3
687-
31-8
(j)
144
-21-
8 (k
) 216
3-80
-6
(l) 7
784-
41-0
(m
) 134
64-3
5-2
(n) 7
631-
89-2
(o
) 778
4-46
-5
(p) 1
24-6
5-2
1Po
r inh
alac
ión
y co
ntac
to
dérm
ico
En h
uman
os:
de v
ejig
a, ri
ñón,
pul
mó
n, li
nfo
hem
ato
poyé
tico
(lin
fom
as, l
euce
mia
s, m
ielo
mas
), ga
stro
inte
stin
al (c
arci
nom
a de
co
lon)
, hem
angi
osa
rco
ma
hepá
tico
, car
cino
ma
hepa
toce
lula
r, de
pie
l, m
enin
gio
ma,
pró
stat
a, c
arci
nom
a de
la c
avid
ad o
ral;
en a
nim
ales
: evi
denc
ia li
mita
da
Q3
Asbe
sto
(no
mbr
e ge
néric
o p
ara
6 m
iner
ales
) (a
) Fib
ras
de a
sbes
to (e
n ge
nera
l) G
rupo
de
los
anfib
ole
s: (b
) act
ino
lita
(c) a
mo
sita
(d) a
nto
filita
(e
) cro
cido
lita
(f) t
rem
olit
a G
rupo
de
la s
erpe
ntin
a:
(g) C
risot
ilo
(a) 1
332-
21-4
(b
) 137
68-0
0-8
(c) 1
2172
-73-
5 (d
) 170
68-7
8-9
(e) 1
2001
-28-
4 (f
) 145
67-7
3-8
(g) 1
2001
-29-
5
1Po
r inh
alac
ión
En h
uman
os:
de p
ulm
ón,
mes
otel
iom
a (p
leur
a, p
eric
ardi
o y
per
itone
al).
No
hay
info
rmac
ión
conc
lusiv
a pa
ra c
olo
n, re
cto
, riñ
ón,
linf
ohe
mat
opo
yétic
o (l
info
ma
no H
odg
kin,
leuc
emia
linf
á-tic
a cr
óni
ca y
mie
lom
a m
últip
le) y
larín
geo
. Se
pote
ncia
su
efec
to c
arci
nóge
no e
n el
pul
mó
n po
r el c
ons
umo
de
ciga
rrill
o y
se
ha e
vide
ncia
do u
n ef
ecto
sin
érgi
co c
on
coex
posi
ció
n a
benz
o(a
)pire
no y
N-n
itro
sodi
etila
min
a.
Q4
Benc
eno
71-4
3-2
1Po
r inh
alac
ión
y co
ntac
to
dérm
ico
En h
uman
os:
leuc
emia
s (p
rinci
palm
ente
, leu
cem
ia m
ielo
ide
agud
a, m
eno
s co
n le
ucem
ia
linfo
cític
a cr
óni
ca) y
po
co c
on
mie
lom
a m
últip
le y
linf
om
a no
Ho
dgki
n; e
n an
imal
es: v
ario
s tip
os
de c
arci
nom
a (p
ulm
ón,
híg
ado
, de
piel
, cav
idad
ora
l y n
asal
, lin
fom
a y
otro
s te
jido
s no
es
peci
ficad
os)
Q5
Benc
idin
a92
-87-
51
Por i
nhal
ació
n, in
gest
ión
y co
ntac
to d
érm
ico
En h
uman
os:
de v
ejig
a e
híga
do (e
ste
últim
o a
soci
ado
a 2
-naf
tilam
ina)
; en
anim
ales
: hep
átic
o
y de
glá
ndul
a m
amar
ia
Q6
Benz
o[a
]ant
race
no
56-5
5-3
2APo
r inh
alac
ión
Inad
ecua
da e
vide
ncia
de
carc
ino
geni
cida
d en
hum
ano
s; e
stud
ios
epid
emio
lógi
cos
y de
m
ort
alid
ad p
ara
mez
clas
de
PAH
; en
trab
ajad
ore
s de
ho
rno
s de
co
que:
cán
cer d
e pu
lmó
n y
geni
tour
inar
io; p
ara
los
expu
esto
s a
creo
sota
s, br
eas
y al
quitr
án d
e ca
rbó
n: c
ánce
r de
piel
y d
e pu
lmó
n
Sufic
ient
e ev
iden
cia
en a
nim
ales
de
expe
rimen
taci
ón;
po
r vía
ora
l: pa
pilo
mas
de
estó
mag
o,
aden
om
a en
pul
mó
n y
hepa
tom
as; p
or v
ía tó
pica
: pap
ilom
as; u
na s
ola
inye
cció
n su
bcut
ánea
: sa
rco
mas
en
adul
tos
y ad
eno
ma
pulm
ona
r y a
deno
carc
ino
ma
en re
cién
nac
ido
s. Li
stad
o p
or p
rimer
a ve
z en
198
1 en
el s
egun
do re
port
e an
ual d
e ca
rcin
óge
nos.
Tabla 5a. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, IARC, grupos 1 y 2A.
43
Q7
Benz
o(a
)pire
no
50-3
2-8
2A
Por i
nhal
ació
n, in
gest
ión
y co
ntac
to d
érm
ico
Sufic
ient
e ev
iden
cia
en a
nim
ales
de
expe
rimen
taci
ón;
po
r vía
ora
l: ad
eno
mas
de
pulm
ón
y de
est
óm
ago
; po
r vía
tópi
ca: c
arci
nom
as y
ade
nom
as d
e pi
el; p
or i
nhal
ació
n: c
arci
nom
a y
papi
lom
a tr
aque
al, c
arci
nom
a de
cél
ulas
esc
amo
sas
del p
ulm
ón
(inst
alac
ión
intr
atra
quea
l);
por i
nyec
ció
n su
bcut
ánea
: sar
com
as d
e pi
el (s
egui
do d
e in
yecc
ione
s su
bcut
ánea
s re
petid
as) y
pu
lmó
n (lu
ego
de
la in
stal
ació
n in
trat
raqu
eal).
In
adec
uada
evi
denc
ia d
e se
r car
cinó
geno
en
hum
ano
s; s
egún
est
udio
s ep
idem
ioló
gico
s y
de
mo
rtal
idad
par
a m
ezcl
as d
e PA
H, e
n tr
abaj
ado
res
de h
orn
os
de c
oqu
e: d
e pu
lmó
n y
geni
tour
i-na
rio; e
n lo
s ex
pues
tos
a cr
eoso
tas,
brea
s y
alqu
itrán
de
carb
ón:
cán
cer d
e pi
el y
de
pulm
ón
List
ado
po
r prim
era
vez
en 1
981
en e
l seg
undo
repo
rte
anua
l de
carc
inó
geno
s.
Q8
Beril
io y
sus
co
mpu
esto
s: (a
) ber
ilio
met
al
(b) a
leac
ione
s de
ber
ilio
-alu
min
io
(c) a
leac
ione
s de
ber
ilio
-co
bre
(d) b
eryl
(e
) clo
ruro
de
beril
io
(f) fl
uoru
ro d
e be
rilio
(g
) hid
róxi
do d
e be
rilio
(h
) sul
fato
de
beril
io
(i) s
ulfa
to d
e be
rilio
tetr
ahid
rata
do
(j) ó
xido
de
beril
io
(k) c
arbo
nato
de
beril
io b
ásic
o
(l) n
itrat
o d
e be
rilio
(m
) nitr
ato
de
beril
io tr
ihid
rata
do
(n) n
itrat
o d
e be
rilio
tetr
ahid
rata
do
(o) f
osf
ato
de
beril
io
(p) s
ilica
to d
e be
rilio
(q
) sili
cato
de
zinc
ber
ilio
(a) 7
440-
41-7
(b
) 127
70-5
0-2
(c) 1
1133
-98-
5 (d
) 130
2-52
-9
(e) 7
787-
47-5
(f
) 778
7-49
-7
(g) 1
3327
-32-
7 (h
) 135
10-4
9-1
(i) 7
787-
56-6
(j)
130
4-56
-9
(k) 1
319-
43-3
(l)
135
97-9
9-4
(m) 7
787-
55-5
(n
) 135
10-4
8-0
(o) 1
3598
-15-
7 (p
) 135
98-0
0-0
(q) 3
9413
-47-
3
1Po
r inh
alac
ión
y co
ntac
to
dérm
ico
En h
uman
os:
de p
ulm
ón
y de
l sist
ema
nerv
ioso
cen
tral
; en
ani
mal
es: d
e pu
lmó
n y
ost
eosa
rco
mas
Q9
1,3-
buta
dien
o
106-
99-0
2A
Por i
nhal
ació
n y
mín
imo
po
r co
ntac
to d
érm
ico
En h
uman
os
y an
imal
es: l
info
hem
ato
poyé
tico
(lin
fosa
rco
ma
y re
ticul
osa
rco
ma,
leuc
emia
) y
cánc
er g
ástr
ico
; est
udio
s po
co c
onc
luye
ntes
en
expo
sici
ón
ocu
paci
ona
l po
r múl
tiple
exp
o-
sició
n a
otro
s ag
ente
s qu
ímic
os;
en a
nim
ales
: tam
bién
de
múl
tiple
s ó
rgan
os
com
o p
ulm
ón,
ov
ario
, hem
angi
osa
rco
ma,
ent
re o
tro
s.
Q10
Cad
mio
y s
us c
om
pues
tos:
(a) c
adm
io
(b) a
ceta
to d
e ca
dmio
(c
) car
bona
to d
e ca
dmio
(d
) clo
ruro
de
cadm
io
(e) h
idró
xido
de
cadm
io
(f) n
itrat
o d
e ca
dmio
(g
) est
eara
to d
e ca
dmio
(h
) sul
fato
de
cadm
io
(i) s
ulfu
ro d
e ca
dmio
(j)
óxi
do d
e ca
dmio
(k
) ale
acio
nes
cadm
io-c
obr
e
(a) 7
440-
43-9
(b
) 543
-90-
8 (c
) 513
-78-
0 (d
) 101
08-6
4-2
(e) 2
1041
-95-
2 (f
) 103
25-9
4-7
(g) 2
223-
93-0
(h
) 101
24-3
6-4
(i) 1
306-
23-6
(j)
130
6-19
-0
(k) 3
7364
-06-
0;
1268
5-29
-9; 1
3229
5-56
-8; 1
3229
5-57
-9
1
Expo
sició
n o
cupa
cio
nal:
por
inha
laci
ón
(po
lvo
s y
hum
os)
, in
gest
ión
(acc
iden
tal d
e po
lvo
po
r co
ntam
inac
ión
de m
ano
s, al
imen
tos
o c
om
ida)
; en
la
pobl
ació
n ge
nera
l: co
nsum
o
de a
gua
y al
imen
tos
cont
ami-
nado
s, in
hala
ció
n de
par
tí-cu
las
por h
umo
de
ciga
rrill
o,
inge
stió
n de
po
lvo
y s
uelo
co
ntam
inad
o
En h
uman
os:
de p
ulm
ón
y ve
jiga;
el d
e pr
óst
ata,
co
ntro
vert
ido
; en
anim
ales
: ade
noca
rcin
om
a de
pul
mó
n po
r inh
alac
ión;
po
r vía
ora
l: le
ucem
ia y
test
ícul
o; p
or i
nyec
ció
n: s
arco
mas
loca
les,
pró
stat
a, te
stíc
ulo
, lin
fom
a, g
lánd
ula
adre
nal,
glán
dula
pitu
itaria
y ri
ñón
Cód
igo
Age
nte
Nº
CA
SG
rupo
IARC
Ruta
de
expo
sici
ónC
ánce
r as
ocia
do
Tabla 5a. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, IARC, grupos 1 y 2A.
44
Q11
Cap
tafo
l 24
25-0
6-1
2APo
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
o
En a
nim
ales
: ade
noca
rcin
om
as d
el in
test
ino
del
gado
, hem
angi
oen
dote
liom
as d
el c
ora
zón,
ba
zo e
híg
ado
, car
cino
ma
rena
l, lin
fosa
rco
mas
, enf
erm
edad
es m
ielo
pro
lifer
ativ
as y
hem
angi
o-
sarc
om
as; s
in d
ato
s en
hum
ano
s
Q12
4-cl
oro
-ort
o-t
olu
idin
a y
sus
sale
s de
ác
ido
fuer
te95
-69-
2 2A
Por i
nhal
ació
n, in
gest
ión
y co
ntac
to d
érm
ico
En h
uman
os:
limita
da e
vide
ncia
par
a cá
ncer
de
vejig
a; e
n an
imal
es: h
eman
gio
sarc
om
a en
ba
zo y
tejid
o a
dipo
so (p
or v
ía o
ral).
Li
stad
o p
or p
rimer
a ve
z en
198
8, e
n el
oct
avo
repo
rte
de c
arci
nóge
nos.
Q13
Clo
ruro
de
vini
lo75
-01-
41
Por i
nhal
ació
n e
inge
stió
nEn
hum
ano
s y
anim
ales
: de
pulm
ón
y an
gio
sarc
om
a he
pátic
o; e
n hu
man
os:
de c
ereb
ro y
lin
fohe
mat
opo
yétic
o
List
ado
des
de 1
980,
en
el p
rimer
repo
rte
anua
l de
agen
tes
carc
inó
geno
s.
Q14
Cro
mo
VI,
com
pues
tos:
a) d
icro
mat
o d
e am
oni
o
b) c
rom
ato
de
calc
io
c) tr
ióxi
do d
e cr
om
o
d) c
rom
ato
de
plo
mo
e)
cro
mat
o d
e po
tasio
f)
dic
rom
ato
de
pota
sio
g) c
rom
ato
de
sodi
o
h) d
icro
mat
o d
e so
dio
i)
cro
mat
o d
e es
tro
ncio
j)
cro
mat
o d
e zi
nc
a) 7
789-
09-0
5 b)
137
65-1
9-0
c) 1
333-
82-0
d)
775
8-97
-6
e) 7
789-
00-6
f)
777
8-50
-9
g) 7
775-
11-0
3 h)
778
9-12
-0
i) 77
89-0
6-02
j)
1353
0-65
-9
1Po
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
o
En h
uman
os:
de p
ulm
ón.
En
anim
ales
: •
Cro
mat
o d
e ca
lcio
y tr
ióxi
do d
e cr
om
o: p
ulm
ón
• C
rom
ato
de
plo
mo
: riñ
ón
• C
rom
ato
de
zinc
: bro
nqui
os
• C
rom
ato
de
bario
: no
hay
evi
denc
ia d
e su
efe
cto
car
cinó
geno
Q15
Dib
enzo
[ah]
antr
acen
o53
-70-
32A
Por i
nhal
ació
n e
inge
stió
n
En h
uman
os,
por e
xpo
sició
n a
mez
clas
de
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
mát
ico
s: de
pul
mó
n,
geni
tour
inar
io y
de
piel
En
ani
mal
es: p
or v
ía o
ral:
carc
ino
ma
esca
mo
celu
lar,
papi
lom
as d
e es
tóm
ago
, car
cino
ma
esca
-m
oce
lula
r de
pulm
ón,
hem
angi
otel
iom
a, m
ama;
po
r iny
ecci
ón
en lo
s ó
rgan
os:
sarc
om
as e
n pi
el, a
deno
ma
de p
ulm
ón
y ad
eno
carc
ino
ma
rena
l; po
r vía
inha
lato
ria e
n ot
ros
órg
ano
s co
mo
es
tóm
ago
, esó
fago
, híg
ado
, pul
mó
n, ri
ñón,
bro
nqui
os,
tejid
o li
nfát
ico
y m
ielo
ide.
Q16
Dib
rom
uro
de
etile
no
106-
93-4
2APo
r inh
alac
ión
Hay
sufi
cien
te e
vide
ncia
de
su p
oten
cial
de
caus
ar c
ánce
r en
anim
ales
de
expe
rimen
taci
ón;
po
r vía
ora
l: ca
rcin
om
a es
cam
oce
lula
r del
est
óm
ago
ant
erio
r, pu
lmo
nar,
hem
angi
osa
rco
mas
, pa
pilo
mas
eso
fági
cos;
por i
nhal
ació
n: a
deno
mas
y c
arci
nom
as d
e la
cav
idad
nas
al, h
eman
gio
-sa
rco
mas
, tum
ore
s de
las
glán
dula
s m
amar
ias,
tum
ore
s de
tejid
o c
one
ctiv
o, p
ulm
ón,
mes
ote-
liom
as p
erito
neal
es; t
ópi
co: d
e pi
el
Ev
iden
cia
inad
ecua
da e
n hu
man
os.
Q17
Epic
lorh
idrin
a 10
6-89
-8
2APo
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
o
En h
uman
os:
de p
ulm
ón
(exc
eso
de
cánc
er re
spira
torio
en
trab
ajad
ore
s ex
pues
tos,
un s
olo
es
tudi
o, e
n co
eexp
uest
os
a su
lfato
de
isopr
opi
lo);
en a
nim
ales
: de
cavi
dad
nasa
l po
r inh
ala-
ció
n y
por s
ond
a gá
stric
a, c
arci
nom
as y
pap
ilom
as e
n in
test
ino
; po
r vía
sub
cutá
nea
pro
duce
sa
rco
mas
loca
les.
Q18
Form
alde
hído
50
-00-
01
Por i
nhal
ació
n y
cont
acto
dé
rmic
o
En h
uman
os:
naso
farín
geo
(car
cino
ma
esca
mo
celu
lar)
y le
ucem
ia (e
vide
ncia
só
lida
pero
no
su
ficie
nte
para
leuc
emia
, prin
cipa
lmen
te ti
po m
ielo
ide,
en
emba
lsam
ado
res,
pató
logo
s, an
a-to
mist
as y
otr
os
trab
ajad
ore
s en
indu
stria
s ex
pues
tas
a fo
rmal
dehí
do);
en a
nim
ales
: leu
cem
ia
Q19
4-4’
-met
ilen-
bis(
2-cl
oro
anili
na)
(MO
CA)
10
1-14
-42A
Por i
nhal
ació
n, in
gest
ión
y co
ntac
to d
érm
ico
En h
uman
os:
vejig
a.
En a
nim
ales
: car
cino
ma
hepa
toce
lula
r, pu
lmó
n, v
ejig
a, u
retr
a, a
deno
carc
ino
ma
de la
glá
ndul
a m
amar
ia, c
arci
nom
a de
la g
lánd
ula
Zym
bal
Tabla 5a. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, IARC, grupos 1 y 2A.
Cód
igo
Age
nte
Nº
CA
SG
rupo
IARC
Ruta
de
expo
sici
ónC
ánce
r as
ocia
do
45
Q20
Níq
uel y
sus
co
mpu
esto
s (a
) ace
tato
de
níqu
el
(b) c
arbo
nato
de
níqu
el
(c) c
loru
ro d
e ní
quel
hex
ahid
rata
do
(d) d
isulfu
ro d
e ní
quel
(e
) hid
róxi
do d
e ní
quel
(f
) mo
nóxi
do d
e ní
quel
(g
) níq
uel c
arbo
nilo
(h
) níq
uel m
etál
ico
(i)
niq
uelo
ceno
(j)
nitr
ato
de
níqu
el
(k) s
ubsu
lfuro
de
níqu
el
(l) s
ulfa
rsen
iuro
de
níqu
el
(m) s
ulfa
to d
e ní
quel
(n
) sul
fato
hex
ahid
rata
do d
e ní
quel
(o
) sul
furo
de
níqu
el
(a) 3
73-0
2-4
(b) 3
333-
67-3
(c
) 779
1-20
-0
(d) 1
2035
-51-
7;
1203
5-50
-6
(e) 1
2054
-48-
7 (f
) 131
3-99
-1
(g) 1
3463
-39-
3
(h) 7
440-
02-0
(i)
127
1-28
-9
(j) 1
3138
-45-
9 (k
) 120
35-7
2-2
(l)
122
55-1
0-6
(m) 7
786-
81-4
(n
) 101
01-9
7-0
(o) 1
6812
-54-
7;
1111
3-75
-0 (a
mo
r-fa
); 13
14-0
4-1
1Po
r inh
alac
ión
(hum
os
y pa
rtí-
cula
s), i
nges
tión
(par
tícul
as) y
co
ntac
to d
érm
ico
En h
uman
os:
pulm
ón
y se
nos
nasa
les.
En a
nim
ales
: en
dife
rent
es e
spec
ies
de a
nim
ales
y e
n di
fere
ntes
siti
os,
prin
cipa
lmen
te fe
ocr
o-
mo
cito
ma.
El n
íque
l y s
us c
om
pues
tos
fuer
on
lista
dos
por p
rimer
a ve
z en
198
0 co
mo
razo
nabl
emen
te c
ar-
cinó
geno
s pa
ra e
l ser
hum
ano
. En
el 2
002
los
com
pues
tos
de n
íque
l fue
ron
clas
ifica
dos
com
o
reco
noci
dos
carc
inó
geno
s en
el d
écim
o re
port
e de
car
cinó
geno
s. El
níq
uel m
etál
ico
tien
e su
ficie
nte
evid
enci
a de
su
efec
to c
arci
nóge
no e
n an
imal
es d
e ex
perim
enta
ció
n e
inad
ecua
da
evid
enci
a co
mo
car
cinó
geno
en
sere
s hu
man
os.
Car
cinó
geno
s en
ser
es h
uman
os:
subs
ulfu
ro
de n
íque
l, óx
ido
s de
níq
uel a
alta
s te
mpe
ratu
ras
com
o ó
xido
s de
níq
uel-
cobr
e y
mo
nóxi
do d
e ní
quel
(lo
s ot
ros
com
pues
tos
no s
on
carc
inó
geno
s en
hum
ano
s).
Q21
7-8-
óxid
o d
e es
tiren
o96
-09-
32A
Por i
nhal
ació
n, in
gest
ión
y co
ntac
to d
érm
ico
En h
uman
os:
estu
dio
s in
adec
uado
s qu
e re
laci
one
n cá
ncer
y e
xpo
sici
ón
a óx
ido
de
estir
eno
. En
ani
mal
es: e
stó
mag
o e
híg
ado
.
Q22
Óxi
do d
e et
ileno
75-2
1-8
1Po
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
o
En h
uman
os:
leuc
emia
linf
ocí
tica,
linf
om
a no
Ho
dgki
n, c
ánce
r gás
tric
o y
en
1995
se
sosp
echa
pa
ra c
ánce
r de
mam
a.
En a
nim
ales
: sist
ema
hem
ato
poyé
tico
, pul
mó
n, g
lánd
ula
mam
aria
, úte
ro, g
lánd
ula
hard
eria
na,
cere
bro
, mes
otel
iom
a.
List
ado
en
1985
en
el c
uart
o re
port
e de
car
cinó
geno
s co
mo
razo
nabl
emen
te c
arci
nóge
no
para
hum
ano
s y
en e
l nov
eno
repo
rte,
pas
ó a
la c
ateg
oría
de
cono
cido
car
cinó
geno
par
a hu
man
os,
por s
ufici
ente
evi
denc
ia d
e su
mec
anis
mo
par
a ca
usar
cán
cer e
n hu
man
os
y en
an
imal
es.
Q23
Plo
mo
, co
mpu
esto
s in
org
ánic
os:
a) a
ceta
to d
e pl
om
o
b) s
ubac
etat
o d
e pl
om
o
c) b
rom
uro
de
plo
mo
d)
clo
ruro
de
plo
mo
e)
cro
mat
o d
e pl
om
o
f) d
ióxi
do d
e pl
om
o
g) n
itrat
o d
e pl
om
o
h) fo
sfat
o d
e pl
om
o
i) su
lfato
de
plo
mo
j)
sulfu
ro d
e pl
om
o
k) p
lom
o m
etal
a) 3
01-0
4-2
b) 1
335-
32-6
c)
100
31-2
2-8
d) 7
758-
95-4
e)
775
8-97
-6
f) 1
309-
60-0
g)
100
99-7
4-8
h) 7
446-
27-7
i)
7446
-14-
2 j)
1314
-87-
0 k)
743
9-92
-1
2APo
r inh
alac
ión
e in
gest
ión,
mí-
nim
a ab
sorc
ión
por c
ont
acto
dé
rmic
o
En h
uman
os:
de p
ulm
ón,
est
óm
ago
y v
ejig
a; e
n an
imal
es: r
enal
(car
cino
ma,
ade
noca
rcin
om
a y
carc
ino
ma)
, cer
ebro
(glio
ma)
, hem
ato
poyé
tico
. El
ace
tato
de
plo
mo
y e
l fo
sfat
o d
e pl
om
o fu
ero
n lis
tado
s po
r prim
era
vez
en e
l seg
undo
lis
tado
de
agen
tes
carc
inó
geno
s, m
ient
ras
que
el p
lom
o y
sus
otr
os
com
pues
tos
sólo
has
ta e
l 20
04, e
n el
déc
imo
repo
rte.
Lo
s co
mpu
esto
s in
org
ánic
os
solu
bles
(ace
tato
de
plo
mo
y s
ubac
etat
o d
e pl
om
o) e
inso
lubl
es
(cro
mat
o d
e pl
om
o y
fosf
ato
de
plo
mo
), ju
nto
co
n el
plo
mo
tetr
aetil
o, h
an m
ost
rado
efe
cto
s ca
rcin
óge
nos
en a
nim
ales
de
expe
rimen
taci
ón.
Q24
Sílic
e cr
istal
ina
(cua
rzo
) 14
808-
60-7
1
Por i
nhal
ació
nEn
hum
ano
s: de
pul
mó
n; e
n an
imal
es: p
ulm
ón
por i
nhal
ació
n y
linfo
ma
por i
nyec
ció
n in
tra-
pleu
ral o
intr
aper
itone
al.
Apar
ece
desd
e 19
91 e
n la
list
a an
ual d
e ca
rcin
óge
nos.
Tabla 5a. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, IARC, grupos 1 y 2A.
Cód
igo
Age
nte
Nº
CA
SG
rupo
IARC
Ruta
de
expo
sici
ónC
ánce
r as
ocia
do
46
Q25
Sulfa
to d
e di
etilo
64
-67-
52A
Por i
nhal
ació
n y
cont
acto
dé
rmic
oEn
hum
ano
s: la
ringe
y c
ereb
ro; e
n an
imal
es: d
e ce
rebr
o y
est
óm
ago
; po
r iny
ecci
ón
subc
utá-
nea
se p
rese
ntan
sar
com
as lo
cale
s y
met
ásta
sis
a pu
lmó
n.
Q26
Sulfa
to d
e di
met
ilo
77-7
8-1
2APo
r inh
alac
ión
y co
ntac
to
dérm
ico
En h
uman
os:
de p
ulm
ón;
en
anim
ales
: sist
ema
nerv
ioso
per
iféric
o, s
arco
ma
nasa
l, ca
rcin
om
a pu
lmo
nar y
sar
com
as lo
cale
s se
gún
el s
itio
de
ino
cula
ció
n, c
on
met
ásta
sis
a pu
lmó
n.
Q27
Talc
o c
on
fibra
s as
best
iform
es14
807-
96-6
1Po
r inh
alac
ión
En h
uman
os:
de p
ulm
ón
y m
esot
elio
mas
Q28
2,3,
7,8-
tetr
aclo
rodi
benz
o-(
b,e)
(1,4
) di
oxin
a17
46-0
1-6
1Po
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
o
En h
uman
os:
de p
ulm
ón,
linf
om
a no
Ho
dgki
n, m
ielo
ma
múl
tiple
, tra
cto
gat
roin
test
inal
y s
ar-
com
as d
e te
jido
bla
ndo
; may
or a
soci
ació
n co
n pe
ríodo
s pr
olo
ngad
os
de la
tenc
ia y
exp
osi
ció
n el
evad
a; e
n an
imal
es: d
e hí
gado
, tiro
ides
, lin
fom
as, p
alad
ar d
uro
, len
gua
y ca
vida
d na
sal
Q29
Tetr
aclo
roet
ileno
12
7-18
-42A
Por i
nhal
ació
n, in
gest
ión
(prin
cipa
lmen
te d
e ag
uas
cont
amin
adas
) y p
oca
abs
or-
ció
n po
r co
ntac
to d
érm
ico
En h
uman
os:
linfo
sarc
om
as, l
euce
mia
s, lin
fom
a no
Ho
dgki
n y
cánc
eres
de
piel
, pul
mó
n, c
olo
n,
larin
ge, e
sófa
go, c
uello
ute
rino
y tr
acto
uro
geni
tal;
estu
dio
de
cong
lom
erad
os
fam
iliar
es d
e le
ucem
ia li
nfo
cític
a cr
óni
ca; l
imita
da e
vide
ncia
de
su e
fect
o c
arci
nóge
no p
or e
stud
ios
de
mo
rtal
idad
pro
porc
iona
l en
trab
ajad
ore
s en
lava
nder
ías
pero
co
n co
expo
sici
ón
a ot
ros
solv
en-
tes
com
o e
l tric
loro
etile
no; c
abe
resa
ltar q
ue e
l núm
ero
tota
l de
trab
ajad
ore
s en
las
coho
rtes
es
tudi
adas
fue
pequ
eño
. En
ani
mal
es: a
deno
mas
y c
arci
nom
as h
epat
oce
lula
res,
leuc
emia
de
célu
las
mo
nonu
clea
res,
neo
plas
ma
celu
lar r
aro
del
túbu
lo re
nal (
por i
nhal
ació
n); c
arci
nom
a he
pato
celu
lar (
vía
ora
l).
List
ado
po
r prim
era
vez
en 1
989
en e
l qui
nto
repo
rte
anua
l de
carc
inó
geno
s, po
r la
sufic
ient
e ev
iden
cia
de s
u ef
ecto
car
cinó
geno
en
anim
ales
de
expe
rimen
taci
ón.
Q30
Tint
uras
a b
ase
de b
enci
dina
Ti
pos
de b
enci
dina
: a)
3,3
’-di
clo
ro-b
enci
dina
b)
3,3
’-di
met
oxi-
benc
idin
a
c) 3
,3’-
dim
etil-
benc
idin
a
De
las
benc
idin
as:
a) 9
1-94
-1
b) 1
19-9
0-4
c) 1
19-9
3-7
2APo
r inh
alac
ión
y co
ntac
to
dérm
ico
En h
uman
os:
de v
ejig
a (in
adec
uada
evi
denc
ia);
en a
nim
ales
: de
híga
do y
glá
ndul
a m
amar
ia
(sufi
cien
te e
vide
ncia
) Li
stad
os
por p
rimer
a ve
z en
el 2
000,
en
el n
oven
o re
port
e de
car
cinó
geno
s.
Q31
Tolu
eno
s-al
facl
ora
dos
(co
mpu
esto
s de
): (a
) clo
ruro
de
benz
al
(b) b
enzo
tric
loru
ro
(c) c
loru
ro d
e be
nzilo
(d
) clo
ruro
de
benz
oilo
(exp
osic
ione
s co
mbi
nada
s)
(a) 9
8-87
-3
(b) 9
8-07
-7
(c) 1
00-4
4-7
(d) 9
8-88
-4
2APo
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
o
En h
uman
os:
de p
ulm
ón
(lim
itada
evi
denc
ia);
en a
nim
ales
: de
estó
mag
o y
pul
mó
n (c
loru
ro d
e be
ncilo
) y p
iel (
benz
otric
loru
ro) (
sufic
ient
e ev
iden
cia)
; ina
decu
ada
evid
enci
a pa
ra c
loru
ro d
e be
nzo
ilo y
lim
itada
evi
denc
ia p
ara
clo
ruro
de
benz
al
Q32
o-to
luid
ina
95-5
3-4
2APo
r inh
alac
ión
y co
ntac
to
dérm
ico
En h
uman
os:
de v
ejig
a; e
n an
imal
es: d
e ve
jiga,
híg
ado
y v
ascu
lar
Q33
Tric
loro
etile
no
79-0
1-6
2APo
r inh
alac
ión
e in
gest
ión
En h
uman
os:
de h
ígad
o, r
iñó
n, li
nfo
ma
no H
odg
kin,
y m
eno
r aso
ciac
ión
para
pró
stat
a y
mie
lom
a m
últip
le (7
est
udio
s de
co
hort
e y
met
aaná
lisis
, per
o c
on
un n
úmer
o p
eque
ño d
e tr
abaj
ado
res)
; en
anim
ales
: de
híga
do, r
iñó
n, p
ulm
ón,
linf
om
a, te
stíc
ulo
s y
leuc
emia
(múl
tiple
s sit
ios
y m
últip
les
espe
cies
) Li
stad
o p
or p
rimer
a ve
z en
el 2
000,
en
el n
oven
o re
port
e so
bre
carc
inó
geno
s.
Q34
1,2,
3-tr
iclo
ropr
opa
no
96-1
8-4
2APo
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
o
En h
uman
os:
evid
enci
a in
adec
uada
de
efec
to c
arci
nóge
no; e
n an
imal
es: d
e hí
gado
, est
óm
a-go
, riñ
ón,
clít
oris
, pán
crea
s, se
no, p
repu
cio
y ú
tero
; sufi
cien
te e
vide
ncia
de
efec
to c
arci
nóge
-no
Q35
Tris-
2,3-
dibr
om
opr
opi
l-fo
sfat
o
126-
72-7
2APo
r inh
alac
ión,
inge
stió
n y
cont
acto
dér
mic
oEn
hum
ano
s: es
tudi
os
no c
onc
lusiv
os;
en a
nim
ales
: de
pulm
ón,
híg
ado
y ri
ñón
(ade
nom
a tu
bula
r); t
ópi
co: d
e pi
el, p
ulm
ón,
est
óm
ago
y c
avid
ad o
ral
List
ado
des
de 1
981
en e
l seg
undo
repo
rte
anua
l de
carc
inó
geno
s.
Cód
igo
Age
nte
Nº
CA
SG
rupo
IARC
Ruta
de
expo
sici
ónC
ánce
r as
ocia
do
Tabla 5a. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, IARC, grupos 1 y 2A.
47
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Q1
Am
ina
aro
mát
ica
C6H
5C6H
4NH
2
4-am
ino
dife
nilo
p-
amin
odi
feni
lo
p-am
ino
bife
nilo
4-
feni
lani
lina
Cris
tale
s in
colo
ros,
olo
r flo
ral,
se to
rna
púrp
ura
en c
ont
acto
co
n el
aire
pm:1
69
pf: 5
2,8°
C
pe: 3
02,2
°C
pv: 1
08,3
s:
lige
ram
ente
so
lubl
e en
agu
a
Q2
(a) e
lem
ento
m
etal
oid
e (b
) áci
do
(c) ó
xido
(d
) sal
(e
) óxi
do
(f) h
idru
ro
(g) s
al
(h) ó
xido
(i)
sal
(j)
sal
(k
) sal
(l)
sal
(m
) sal
(n
) sal
(o
) sal
(p
) sal
(a) A
s (b
) (C
6H4N
H2)
H2A
sO3
(c) A
s 2O5
(d) A
s 2S3
(e) A
s 2O3
(f) A
sH3
(g) A
s 2O8C
a 3 (h
) C2H
7AsO
2 (i)
PbH
AsO
4 (j)
CH
3Na 2A
sO3
(k) C
H3N
aHAs
O3
(l) K
H2A
sO4
(m) A
sKO
2 (n
) Na 2H
AsO
4 (o
) NaA
sO2
(p) C
2H6A
sNaO
2·3H
2O
(a) A
rsén
ico
met
álic
o, a
rsén
ico
neg
ro, a
rsén
ico
co
loid
al, a
rsén
ico
gris
(b
) Áci
do a
rsó
nico
(4-a
min
ofe
nil),
áci
do a
toxí
-lic
o
(c) Á
cido
de
anhí
drid
o d
e ar
séni
co, p
entó
xido
de
dia
rsén
ico
, óxi
do d
e ar
séni
co (V
) (d
) Ses
quisu
lfuro
de
arsé
nico
, sul
furo
de
arsé
nico
am
arill
o, t
risul
furo
de
arsé
nico
(e
) Ars
énic
o b
lanc
o, t
rióxi
do d
e di
arsé
nico
, tr
ióxi
do d
e ar
séni
co, ó
xido
de
arsé
nico
(III)
, ác
ido
ars
enio
so, ó
xido
ars
enio
so
(f) H
idru
ro d
e ar
séni
co, t
rihid
ruro
de
arsé
nico
, ar
sena
min
a, a
rsen
iuro
de
hidr
óge
no
(g) O
rto
arse
niat
o d
e ca
lcio
, sal
de
calc
io d
el
ácid
o a
rsén
ico
, ars
enia
to tr
icál
cico
(h
) Dim
etilg
idró
xido
óxi
do d
e ar
séni
co, ó
xido
de
hidr
oxid
imet
ilars
ina,
áci
do c
aco
dílic
o
(i) S
al d
e pl
om
o d
el á
cido
ars
énic
o, h
idro
ge-
noar
sena
to d
e pl
om
o
(j) D
isodi
o m
etan
oar
sona
to, D
SMA
(k) M
SMA
(l) S
al m
ono
potá
sica
del á
cido
ars
énic
o, d
ihid
ro-
geno
arse
nato
de
pota
sio, a
rsen
iato
de
pota
sio
(m) M
etar
seni
to d
e po
tasio
, sal
de
pota
sio d
el
ácid
o a
rsó
nico
, ars
enito
pot
ásic
o, m
etar
seni
to
potá
sico
(n
) Ars
enia
to d
isódi
co, s
al d
isódi
ca d
el á
cido
ar
séni
co, b
iars
enia
to d
e so
dio
(o
) Sal
só
dica
del
áci
do a
rsen
ioso
, met
arse
nito
só
dico
(p
) Ars
enia
to d
imet
il só
dico
, sal
só
dica
del
áci
do
caco
dílic
o
a) A
rsén
ico
met
álic
o: p
olv
o g
ris p
la-
tead
o o
bla
nco
est
añad
o, q
uebr
adiz
o
e in
odo
ro
(b) Á
cido
ars
aníli
co: p
olv
o c
rista
lino
bl
anco
, ino
doro
(c
) Pen
tóxi
do d
e ar
séni
co: p
olv
o b
lan-
co a
mo
rfo
del
icue
scen
te, i
nodo
ro
(d) S
ulfu
ro d
e ar
séni
co: c
rista
les
o p
ol-
vo d
e co
lor r
ojo
, nar
anja
o a
mar
illo
, in
odo
ro
(e) T
rióxi
do d
e ar
séni
co: p
olv
o b
lanc
o
amo
rfo
tran
spar
ente
, ino
doro
e
insíp
ido
(f
) Ars
ina:
gas
inco
loro
co
n o
lor a
ajo
(g
) Ars
enia
to d
e ca
lcio
: po
lvo
am
orf
o
inco
loro
e in
odo
ro
(h) Á
cido
dim
etila
rsín
ico
: líq
uido
in
colo
ro e
ino
doro
(i)
Ars
enia
to d
ibás
ico
de
plo
mo
: po
lvo
bl
anco
, ino
doro
(j)
Áci
do m
etan
o a
rsen
iato
disó
dico
: po
lvo
inco
loro
(k
) Met
ano
ars
enia
to m
ono
sódi
co: n
o
hay
dato
s de
est
ado
físic
o
(l) A
rsen
iato
de
pota
sio: c
rista
les
form
a te
traé
dric
a (m
) Ars
enito
de
pota
sio: p
olv
o b
lanc
o,
higr
osc
ópi
co
(n) A
rsen
iato
de
sodi
o: s
ólid
o in
odo
ro
(o) A
rsen
ito s
ódi
co: p
olv
o b
lanc
o o
gr
isáce
o, h
igro
scó
pico
, sin
dat
o p
ara
olo
r (p
) Cac
odi
lato
de
sodi
o: s
ólid
o d
e co
lor b
lanc
o o
peq
ueño
s cr
istal
es
blan
cos
e in
odo
ros
(a) A
rsén
ico
met
álic
o: p
a: 7
4,9
gr/m
d pf
: 817
°C p
e: 6
13°C
sub
lima
pv: 0
(apr
oxim
adam
ente
) s: i
nso
lubl
e en
agu
a y
solu
ble
en á
cido
ní
tric
o
(b) A
cido
ars
aníli
co: p
m: 2
17 p
e: p
ierd
e ag
ua a
15°
C, s
ublim
a pf
: 232
°C s
: muy
so
lubl
e en
agu
a ca
lient
e, s
olu
ble
en a
lco
hol,
inso
lubl
e en
éte
r (c
) Pen
tóxi
do d
e ar
séni
co: p
m: 2
30 p
f: s
e de
sco
mpo
ne a
315
°C
s: s
olu
ble
en a
gua
1.50
0 g/
L a
16°C
, so
lubl
e en
alc
oho
l y e
n ác
ido
(d
) Sul
furo
de
arsé
nico
: pm
: 246
,2 p
e: 7
07°C
pf:
300
°C g
e: 3
,46
s: in
solu
ble
en a
gua
(e) T
rióxi
do d
e ar
séni
co: p
m: 1
87,8
4 pf
: 312
°C p
e: 4
65°C
pv:
0,6
53
(200
ºC) s
: so
lubl
e en
agu
a 37
g/L
a 2
0°C
, lig
eram
ente
so
lubl
e en
al
coho
l y s
olu
ble
en á
cido
clo
rhíd
rico
(f
) Ars
ina:
pm
: 78
pf: -
113,
5°C
pe:
- 5
5°C
s: s
olu
ble
en a
gua,
ben
-ce
no y
clo
rofo
rmo
(g
) Ars
enia
to d
e ca
lcio
: pm
: 398
,08
pf: 1
.455
°C s
: so
lubl
e en
agu
a,
inso
lubl
e en
so
lven
tes
org
ánic
os
y so
lubl
e en
áci
dos
dilu
ido
s
(h) Á
cido
dim
etila
rsín
ico
: pm
: 138
pe:
no
det
erm
inad
o p
f: 1
00°C
s:
so
lubl
e en
agu
a, m
uy s
olu
ble
en a
lco
hol y
áci
do a
cétic
o
(i) A
rsen
iato
dib
ásic
o d
e pl
om
o: p
m: 3
47,1
pf:
se
desc
om
pone
a
270°
C e
n hu
mo
s de
ars
énic
o y
plo
mo
dr:
5,7
9 (a
gua=
1) s
: ins
olu
-bl
e en
agu
a (j)
Áci
do m
etan
o a
rsen
iato
dis
ódi
co: p
m: 1
83,9
pf:
>35
5°C
pe
: sin
dat
os s
: lig
eram
ente
so
lubl
e en
alc
oho
l (k
) Met
ano
ars
enia
to m
ono
sódi
co: p
m: 1
61,9
6 pf
: 115
°C
s: s
olu
ble
en a
gua
570
g/L
a 25
°C
(l) A
rsen
iato
de
pota
sio
: pm
: 180
pf:
288
°C s
: so
lubl
e en
agu
a (m
) Ars
enito
de
pota
sio
: pm
: 146
,02
pf: s
e de
sco
mpo
ne a
300
°C
d: 8
,76
g/cc
s: s
olu
ble
en a
gua
(n
) Ars
enia
to d
e so
dio
: pm
: 185
,91
pe: s
in d
ato
pf:
57°
C
s: s
olu
ble
en a
gua
y gl
icer
ol,
liger
amen
te s
olu
ble
en a
lco
hol
(o) A
rsen
ito d
e so
dio
: pm
: 130
pe:
sin
dat
o p
f: s
in d
ato
s:
muy
so
lubl
e en
agu
a y
liger
amen
te s
olu
ble
en a
lco
hol
(p) C
aco
dila
to d
e so
dio
: pm
: 159
,98
pe: s
in d
ato
pf:
sin
dat
o
s: s
olu
ble
en a
gua
830
g/L
a 22
°C
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Sigl
as d
e pr
opie
dade
s fis
ico-
quím
icas
: pa:
pes
o a
tóm
ico
, pm
: pes
o m
ole
cula
r, pf
: pun
to d
e fu
sión,
pe:
pun
to d
e eb
ullic
ión,
ge:
gra
veda
d es
pecí
fica,
p v
: pre
sión
de v
apo
r, dr
: den
sidad
rela
tiva,
d: d
ensi
dad,
s: s
olu
bilid
ad
48
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q3
Min
eral
fib
roso
nat
ural
de
sili
cato
s hi
drat
ado
s; lo
s an
fíbo
les
cont
iene
n sil
i-ca
to d
e hi
erro
(p
erox
idan
te)
y el
cris
otilo
sil
icat
o d
e m
agne
sio.
(a) G
ener
al H
4-M
g 3-O
9-Si
2 (b
) Ca 2(
Mg,
Fe) 5(
Si8O
22)(
OH
) 2 (c
) (Fe
Mg)
7(Si
8O22
)(O
H) 2
(d) 7
MgO
*Si 8O
16*H
2O
(e) N
a 2(Fe
2+ 3
Fe3+
2)(S
i 8O22
)(O
H) 2
(f) C
a 2Mg 5(
Si8O
22)(
OH
) 2 (g
) Mg 3S
i 2O5(
OH
) 4
a) A
mia
nto
b)
Asb
esto
s c)
Am
osit
a o
asb
esto
caf
é o
miro
sita
d) F
erro
anto
filita
, asb
esto
azb
ole
m
e) C
roci
dolit
a o
asb
esto
azu
l f)
Tre
mo
lita
fibro
sa
g) C
risot
ilo: a
sbes
to b
lanc
o, c
alid
ria, m
etax
ito,
criso
tilo
ser
pent
ina
Min
eral
es n
atur
ales
fibr
oso
s; so
n in
o-
loro
s, re
siste
ntes
al c
alo
r, a
la tr
acci
ón
y a
la d
egra
daci
ón
quím
ica
o b
ioló
gica
. Lo
s an
fíbo
les
son
fibra
s la
rgas
, ríg
idas
y
rect
as. E
l cris
otilo
es
una
fibra
tipo
se
rpen
tina
que
se p
rese
nta
en fo
rma
enso
rtija
da y
co
ntie
ne fi
bras
elá
stic
as
(lám
inas
tubu
lare
s co
n un
hue
co
cent
ral q
ue le
dan
así
a la
fibr
a m
ayo
r fle
xibi
lidad
), co
rtas
y c
urva
s, de
men
or
bio
pers
isten
cia
y re
siste
ncia
a lo
s ác
ido
s en
rela
ció
n co
n la
s de
más
fibr
as
tipo
anfi
bole
s. La
s qu
e tie
nen
may
or p
ode
r car
ci-
nóge
no s
on
las
fibra
s la
rgas
(más
de
8 m
icra
s) y
del
gada
s (m
eno
s de
1,5
m
icra
s).
pm: v
ario
s va
lore
s se
gún
del t
ipo
de
asbe
sto
pf
: 600
pe
: des
com
posi
ció
n pv
: 0 a
prox
imad
amen
te
s: in
solu
ble
en a
gua
El
cris
otilo
tien
e en
su
supe
rfici
e un
a ca
rga
posi
tiva
y se
dis
uelv
e en
áci
do d
iluid
o. L
os
anfíb
ole
s va
rían
en s
u fó
rmul
a qu
ímic
a y
pro
pied
ades
físic
o-q
uím
icas
per
o, e
n ge
nera
l, so
n fib
ras
delg
adas
, la
rgas
, sin
hue
co c
entr
al, c
on
carg
a ne
gativ
a en
su
supe
rfici
e y
muy
resis
tent
es a
los
ácid
os
(exc
epto
la a
ctin
olit
a). L
a cr
oci
dolit
a us
ualm
ente
co
ntie
ne im
pure
zas
org
ánic
as, i
nclu
ido
s lo
s hi
dro
car-
buro
s po
licíc
lico
s ar
om
átic
os.
La a
nto
filita
y la
trem
olit
a pu
eden
se
r co
ntam
inan
tes
natu
rale
s en
los
depó
sito
s de
talc
o; l
a tr
emo
lita
pued
e es
tar c
ont
amin
ando
los
depó
sito
s de
cris
otilo
y la
act
ino
lita
es u
n co
ntam
inan
te c
om
ún d
e lo
s de
pósi
tos
de a
mo
sita
.
Q4
Hid
roca
rbur
o
aro
mát
ico
C6H
6
• Ac
eite
de
carb
ón
• Be
nzo
l •
Benz
ol p
ara
mot
or
• C
iclo
hexa
trie
no
• H
idru
ro d
e fe
nilo
•
Naf
ta d
e ca
rbó
n •
Naf
ta m
iner
a •
Piro
benz
ol
Líqu
ido
inco
loro
o li
gera
men
te a
mar
i-llo
co
n o
lor a
rom
átic
o.
pm: 7
8,1
pe: 8
0,6°
C
pv: 7
5 s:
0,0
7 en
agu
a (li
gera
men
te s
olu
ble)
y s
olu
ble
en o
tro
s so
lven
tes
org
ánic
os
Q5
Amin
a ar
om
á-tic
aC
12H
12N
2
4,4’
-bia
nilin
a p,
p’-b
iani
lina
4,4’
-bife
nild
iam
ina
1,1’
-bife
nil-
4,4’
-dia
min
a 4,
4’-d
iam
ino
bife
nilo
p-
diam
ino
bife
nilo
C
om
pone
nte
112
diaz
oaz
oic
o
Polv
o d
e co
lor b
lanc
o c
rista
lino
o
amar
illo
gris
áceo
o g
ris ro
jizo
; se
osc
u-re
ce p
or a
cció
n de
la lu
z y
el a
gua.
pm: 1
84,3
pf
: 120
°C
pe: 4
03°C
pv
: baj
a s:
0,0
4% a
12,
3ºC
Q6
Hid
roca
rbur
o
polic
íclic
oC
18H
12
1,2-
benz
antr
eno
1,
2-be
nz(a
)ant
race
no
1,2-
benz
o(a
)ant
race
no
2,3-
benz
fena
ntre
no
Benz
antr
acen
o
Benz
(a)a
ntra
ceno
Be
nzan
tren
o
Benz
o(a
)ant
race
no
Naf
tant
race
no
Tetr
afen
o
Lám
inas
inco
lora
s co
n flu
ore
scen
cia
verd
e-am
arill
enta
a v
iole
ta.
pm: 2
28,3
°C
pf: 1
58-1
59°C
pe
: 400
°C
s: p
oco
so
lubl
e en
agu
a
49
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q7
Hid
roca
rbur
o
polic
íclic
o
C20
H12
3,4-
benz
(a)p
ireno
3,
4-be
nzilp
ireno
1,
2-be
nzo
pire
no
3,4-
benz
opi
reno
6,
7-be
nzo
pire
no
B[A]
P Be
nz(a
)pire
no
Benz
o(d
,e,f)
crise
no
Benz
opi
reno
BP
Cris
tale
s en
form
a de
agu
ja, d
e co
lor
amar
illo
, que
en
una
solu
ció
n de
be
ncen
o m
uest
ran
fluo
resc
enci
a az
ul
o v
iole
ta, y
en
una
solu
ció
n de
áci
do
sulfú
rico
co
ncen
trad
o s
on
de c
olo
r ro
jo-a
nara
njad
o, c
on
fluo
resc
enci
a ve
rde.
pm: 2
52
pf: 1
77
pe: 4
95
s: m
uy p
oco
so
lubl
e en
agu
a: 0
,000
0003
8 g/
100
ml
Q8
(a) m
etal
al
calin
o
(b) a
leac
ión
(c) a
leac
ión
(d) c
iclo
silic
ato
(e
) sal
(f
) sal
(g
) hid
róxi
do
(h) s
al
(i) s
al
(j) ó
xido
(k
) sal
(l)
sal
(m
) sal
(n
) sal
(o
) sal
(p
) sal
(q
) sal
(a) B
e (b
) AlB
e (c
) BeC
u (d
) Be 3A
l 2Si 6O
18
(e) B
eCl 2
(f) B
eF2
(g) B
e(O
H) 2
(h) B
eS
(i) B
eS4(
H2O
) (j)
BeO
(k
) Be 2C
O5H
2 (l)
BeN
2O6
(m) B
eN2O
6*3(
H2O
) (n
) BeN
3O6*
4(H
2O)
(o) B
e 3P2O
3 (p
) Be 2S
iO4
(q) B
eO4S
iZn
(a) M
etal
de
beril
io, g
luci
nio
(b
) Ale
ació
n de
alu
min
io, n
o b
ase
(c) A
leac
ión
a ba
se d
e co
bre
(d) S
ilica
to d
e be
rilio
y a
lum
inio
(e
) Dic
loru
ro d
e be
rilio
(f
) Difl
oru
ro d
e be
rilio
(g
) Dih
idró
xido
de
beril
io
(h) S
al d
e be
rilio
del
áci
do s
ulfú
rico
(i)
Sal
de
beril
io d
el á
cido
sul
fúric
o te
trah
idra
-ta
do
(j) M
onó
xido
de
beril
io, b
erili
a (k
) Sal
de
beril
io d
el á
cido
car
bóni
co
(l) D
initr
ato
de
beril
io, s
al d
e be
rilio
del
áci
do
nítr
ico
(m
) Sal
de
beril
io d
el á
cido
nítr
ico
trih
idra
tado
(n
) Sal
de
beril
io d
el á
cido
nítr
ico
tetr
ahid
rata
do
(o) B
erili
o o
rto
fosf
ato
(p
) No
tien
e (q
) No
tien
e
(a) B
erili
o: s
ólid
o b
lanc
o-g
ris, d
uro
y
queb
radi
zo
(b y
c) N
o s
e in
cluy
en d
ato
s. (d
) Ber
ilo: c
rista
l, in
colo
ro e
n fo
rma
pura
per
o p
or l
as im
pure
zas
adqu
iere
co
lor v
erde
, ro
sado
o a
mar
illo
. Da
orig
en a
pie
dras
pre
cio
sas
com
o
esm
eral
da, a
guam
arin
a, m
org
anita
, he
liodo
ro, g
osh
enita
, ber
ilo n
obl
e y
beril
o c
om
ún.
(e) C
loru
ro d
e be
rilio
: cris
tale
s de
li-cu
esce
ntes
inco
loro
s o
lige
ram
ente
am
arill
os
(f) F
luo
ruro
de
beril
io: s
ólid
o h
igro
s-có
pico
, am
orf
o, i
nco
loro
o b
lanc
o
(g) H
idró
xido
de
beril
io: p
olv
o a
nfót
e-ro
, am
orf
o, b
lanc
o
(h) S
ulfa
to d
e be
rilio
: cris
tale
s in
co-
loro
s (i)
Sul
fato
de
beril
io te
trah
idra
tado
: cr
istal
inco
loro
(j)
Óxi
do d
e be
rilio
: po
lvo
anf
óter
o, d
e in
colo
ro a
bla
nco
, ino
doro
(k
) Car
bona
to b
ásic
o d
e be
rilio
: po
lvo
bl
anco
(l)
Nitr
ato
de
beril
io: s
ólid
o d
e co
lor
blan
co a
am
arill
o
(m) N
itrat
o d
e be
rilio
trih
idra
tado
: cr
istal
es d
e co
lor a
mar
illo
a b
lanc
o,
delic
uesc
ente
s
(n) N
itrat
o d
e be
rilio
tetr
ahid
rata
do:
crist
ales
de
colo
r bla
nco
(o
) Fo
sfat
o d
e be
rilio
trih
idra
tado
: só
lido
de
colo
r bla
nco
, ino
doro
(o
) Fo
sfat
o d
e be
rilio
: no
tien
e (p
) Sili
cato
de
beril
io: c
rista
les
inco
-lo
ros
(q) S
ilica
to d
e be
rilio
-zin
c: s
ólid
o
crist
alin
o
(a) B
erili
o: p
a: 9
gr/
md
pf:1
.298
pe:
2.5
20 p
v: 0
apr
oxim
adam
ente
s:
inso
lubl
e (b
, c
y d)
No
se
desc
riben
dat
os
(e) C
loru
ro d
e be
rilio
: pm
: 79,
9 pf
: 399
,2 s
: so
lubl
e en
agu
a (f
) Flu
oru
ro d
e be
rilio
: pm
: 47
pf: 5
55 s
: so
lubl
e (g
) Hid
róxi
do d
e be
rilio
: pm
: 43
pf: 3
8 s:
inso
lubl
e (h
) Sul
fato
de
beril
io: p
m: 1
05,1
pf:
se
desc
om
pone
a 5
00°C
d:
2.4
4 g/
cc s
: so
lubl
e en
agu
a (i)
Sul
fato
de
beril
io te
trah
idra
tado
: pm
: 105
pf:
550
s: e
s so
lubl
e en
agu
a ca
lient
e (j)
Óxi
do d
e be
rilio
: pm
:25
pf: n
o d
ato
pe:
3.9
00°C
d: 3
,01
g/cc
s:
inso
lubl
e en
agu
a (k
) Car
bona
to d
e be
rilio
bás
ico
: pm
: 181
,07
pf: s
e de
sco
mpo
ne a
20
0°C
, pro
duci
endo
óxi
do d
e be
rilio
s: i
nso
lubl
e en
agu
a (l)
Nitr
ato
de
beril
io: p
m: 1
33 p
e: s
e de
sco
mpo
ne a
100
°C
pf: 6
0°C
dr:
1,5
6 g/
cm3
s: m
uy s
olu
ble
en a
gua
(m) N
itrat
o d
e be
rilio
trih
idra
tado
: pm
: 187
,068
pe:
142
°C
pf: 6
0,5°
C s
: muy
so
lubl
e en
agu
a y
etan
ol
(n) N
itrat
o d
e be
rilio
tetr
ahid
rata
do: p
m: 2
05,0
8 pe
: 142
°C
pf: 6
0,5°
C d
r: 1
.557
g/c
c a
25°C
s: p
oco
so
lubl
e en
agu
a (o
) Fo
sfat
o d
e be
rilio
trih
idra
tado
: pm
: 271
,03
pf: s
e de
sco
mpo
ne
a 10
0°C
al p
erde
r agu
a (o
) Fo
sfat
o d
e be
rilio
: pm
: 216
,979
s: l
iger
amen
te s
olu
ble
en a
gua
(p) S
ilica
to d
e be
rilio
: pm
: 110
,11
pe: s
in d
ato
pf:
1.5
60°C
d:
3,0
g/c
c s:
sin
dat
o
(q) S
ilica
to d
e be
rilio
-zin
c: p
m: 1
66,4
9 N
o ti
ene
otro
s da
tos
50
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Q9
Hid
roca
rbur
o
alifá
tico
CH
2=C
HC
H=C
H2
Biet
ileno
Bi
vini
lo
Buta
dien
o
Die
tilen
o
Eritr
eno
Pi
rro
lilen
o
Tran
sbut
adie
no
Vini
etile
no
Gas
inco
loro
co
n un
lige
ro o
lor a
ro-
mát
ico
, sim
ilar a
l olo
r de
la g
aso
lina
pm: 5
4,1
pe: -
4,4
°C
pv: 1
.790
a 2
0°C
dv
: 1,8
s:
inso
lubl
e en
agu
a, li
gera
men
te s
olu
ble
en e
tano
l y m
etan
ol,
y so
lubl
e en
otr
os
solv
ente
s o
rgán
ico
s
Q10
(a) m
etal
(b
) sal
(c
) sal
(d
) sal
(e
) álc
ali i
nor-
gáni
co
(f) s
al
(g) s
al o
rgán
ica
(h) s
al
(i) s
al
(j) ó
xido
(k
) ale
ació
n
(a) C
d (b
) C4H
6CdO
4 (c
) CdC
O3
(d) C
dCl 2
(e) C
dOH
2 (f
) Cd(
NO
3)2.
4H2O
(g
) Cd(
C12
H18
O)4
(h
) CdS
O4
(i) C
dS
(j) C
dO
(k) C
dCu
(a) C
adm
io m
etal
(b
) Dia
ceta
to d
e ca
dmio
, eta
noat
o d
e ca
dmio
, bi
s(ce
toxi
) de
cadm
io, c
adm
io (I
I) ac
etat
o
(c) M
ono
carb
ona
to d
e ca
dmio
, sal
de
cadm
io
del á
cido
car
bóni
co
(d) D
iclo
ruro
de
cadm
io, d
iclo
ro d
e ca
dmio
(e
) Dih
idró
xido
de
cadm
io
(f) D
initr
ato
de
cadm
io, s
al d
e ca
dmio
del
áci
do
nítr
ico
(g
) Die
stea
rato
de
cadm
io, o
ctad
eco
noat
o d
e ca
dmio
, sal
de
cadm
io d
el á
cido
oct
adec
ono
ato
, sa
l de
cadm
io d
el á
cido
est
eáric
o, c
adm
io (I
I) es
tear
ato
(h
) Mo
nosu
lfato
de
cadm
io, s
al d
e ca
dmio
del
ác
ido
sul
fúric
o
(i) M
ono
sulfu
ro d
e ca
dmio
, cad
mio
nar
anja
, ca
dmio
am
arill
o
(j) M
onó
xido
de
cadm
io
(k) A
leac
ione
s a
base
de
cobr
e
a) C
adm
io: s
ólid
o g
rum
oso
bla
ndo
, de
colo
r ent
re a
zul y
pla
tead
o o
po
lvo
de
colo
r gris
-bla
nco
, ino
doro
; se
vuel
ve
queb
radi
zo p
or e
xpo
sició
n a
80ºC
y
pier
de b
rillo
en
ambi
ente
s hú
med
os.
(b) A
ceta
to d
e ca
dmio
: cris
tale
s in
co-
loro
s de
olo
r car
acte
rístic
o
(c) C
arbo
nato
de
cadm
io: s
ólid
o
trig
ona
l bla
nco
(d
) Clo
ruro
de
cadm
io: p
eque
ños
crist
ales
hex
ago
nale
s o
rom
boid
ales
, de
inco
loro
a b
lanc
os,
higr
osc
ópi
cos
(e) H
idró
xido
de
cadm
io: p
olv
o a
mo
r-fo
bla
nco
(f
) Nitr
ato
de
cadm
io: s
ólid
o in
colo
ro
(g) E
stea
rato
de
cadm
io: p
olv
o b
lanc
o
(h) S
ulfa
to d
e ca
dmio
: cris
tale
s o
rto
-rr
óm
bico
s bl
anco
s o
inco
loro
s (i)
Sul
furo
de
cadm
io: c
rista
les
cú-
bico
s di
mo
rfo
s se
mitr
ansp
aren
tes
o
hexa
gona
les
de c
olo
r ana
ranj
ado
o
liger
amen
te a
mar
illo
, o c
om
o p
olv
o
amar
illo
-caf
é; p
uede
n pr
epar
arse
ta
mbi
én d
esde
un
colo
r bla
nco
has
ta
un ro
jo-a
nara
njad
o.
(j) Ó
xido
de
cadm
io: c
rista
les
café
o
scur
o o
po
lvo
am
orf
o, i
nodo
ro
(k) A
leac
ione
s ca
dmio
-co
bre:
só
lido
; se
co
nsid
eran
est
e tip
o d
e al
eaci
one
s si
cont
iene
n en
tre
98%
y 9
9% d
e co
bre
y en
tre
0,5%
y 1
% d
e ca
dmio
.
(a) C
adm
io: p
a: 1
12,4
gr/
md
pe: 7
65ºC
pf:
321
ºC s
: ins
olu
ble
en
agua
, so
lubl
e en
áci
do n
ítric
o d
iluid
o, n
itrat
o d
e am
oni
o y
áci
do
sulfú
rico
cal
ient
e. F
orm
a hu
mo
s de
óxi
do d
e ca
dmio
cua
ndo
se
calie
nta.
(b
) Ace
tato
de
cadm
io: p
m: 2
30,5
0 pf
: 255
°C d
r: 2
,34
g/cm
3,
s: m
uy e
leva
da
(c) C
arbo
nato
de
cadm
io: p
m: 1
72,4
pe:
321
s: i
nso
lubl
e.
(d) C
loru
ro d
e ca
dmio
: pm
: 183
,3 p
e: 9
60°C
pf:
568
°C d
: 4,1
s: s
o-
lubl
e en
agu
a y
acet
ona
, lig
eram
ente
so
lubl
e en
eta
nol y
met
ano
l, in
solu
ble
en é
ter d
ietíl
ico
(e
) Hid
róxi
do d
e ca
dmio
: pm
: 146
,43
pf: s
e de
sco
mpo
ne a
300
ºC
D: 4
,79
s: p
oco
so
lubl
e en
agu
a (2
0ºC
0,0
026
g/l),
inso
lubl
e en
ál
calis
, so
lubl
e en
áci
dos
dilu
ido
s y
en s
ales
am
oni
acal
es
(f) N
itrat
o d
e ca
dmio
: pm
: 236
,42
pf: 3
50°C
s: m
uy s
olu
ble
en
ácid
os
dilu
ido
s y
solu
ble
en e
tano
l, ac
eto
na, a
gua,
die
tilét
er, y
ac
etat
o d
e et
ilo
(g) E
stea
rato
de
cadm
io: p
m: 6
79,3
9 ge
: 1,2
1 N
o h
ay d
ato
s de
pf,
pe y
s
(h) S
ulfa
to d
e ca
dmio
: pm
: 208
,5 p
f: 1
.000
°C d
: 4,7
g/c
m3
s: s
olu
-bl
e en
agu
a pe
ro in
solu
ble
en e
tano
l, ac
eto
na y
am
oni
aco
(i)
Sul
furo
de
cadm
io: p
m: 1
44,5
pf:
(100
atm
) 1.7
50°C
s: i
nso
lubl
e en
agu
a y
álca
lis, s
olu
ble
en á
cido
s co
ncen
trad
os
o d
iluid
os
pero
ca
lient
es, l
iger
amen
te s
olu
ble
en h
idró
xido
de
amo
niac
o.
(j) Ó
xido
de
cadm
io: p
m: 1
28,4
pf:
(se
desc
om
pone
): 90
0-1.
000°
C
(am
orf
o) d
r: 6
,95
(am
orf
o);
8,15
(cris
tale
s) s
: ins
olu
ble
en a
gua
y en
álc
alis,
so
lubl
e en
áci
dos
dilu
ido
s y
sale
s de
am
oni
aco
. (k
) Ale
acio
nes
cadm
io-c
obr
e: p
m: 4
.82,
dr:
0,3
21 p
f: 1
.886
s:
nin
guna
. No
tien
e da
tos
espe
cífic
os
y de
pend
en d
e la
pro
por-
ció
n de
co
bre
y ca
dmio
.
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
51
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q11
Tio
les
Tipo
quí
mic
o:
ftal
imid
aC
10H
9C14
NO
2S
• N
-(1,
1,2,
2-te
trac
loro
etilt
io)-
4-ci
clo
hexa
no-1
,2-
dica
rbox
imid
a (IU
PAC
) •
3a,4
,7,7
a-te
trah
idro
-n-(
1,1,
2,2-
tetr
aclo
roet
ano
-su
lfeni
l)-ft
alim
ida
(IUPA
C)
• 3a
,4,7
,7a-
tetr
ahid
ro-2
-{(1
,1,2
,2-
tect
racl
oro
etil)
tio}-
1H-i
soin
dol-
1,3
(2H
)-di
one
(C
AS)
• Te
trac
loro
etilt
iote
trah
idro
ftal
imid
a
• 1,
2,3,
6-te
trah
idro
-N-(
1,1,
2,2-
tetr
aclo
roet
iltio
)-ft
alim
ida
El m
ater
ial p
uro
es
un s
ólid
o c
rista
lino
en
tre
inco
loro
y a
mar
illo
pál
ido
, co
n un
lige
ro o
lor p
ican
te c
arac
terís
tico
. El
capt
afo
l téc
nico
es
de c
olo
r to
sta-
do c
laro
per
o ta
mbi
én c
on
un o
lor
pica
nte.
Ti
po d
e fo
rmul
ació
n: c
onc
entr
ado
en
susp
ensió
n, p
olv
o m
oja
ble,
po
lvo
par
a es
polv
ore
o, c
onc
entr
ado
s em
ulsio
-na
bles
, sus
pens
ione
s flu
idas
, grá
nulo
s di
sper
sabl
es e
n ag
ua, p
asta
s y
agen
tes
de re
vest
imie
nto
(lo
s no
mbr
es d
e fo
rmul
acio
nes
son
técn
ico
s). E
n C
olo
mbi
a, e
l cap
tafo
l só
lo s
e ut
ilizó
co
mo
po
lvo
mo
jabl
e.
pm: 3
49,1
pf
: 162
°C p
ara
mat
eria
l pur
o y
ent
re 1
56°C
y 1
61°C
par
a el
mat
eria
l té
cnic
o
pe: d
esco
mpo
sici
ón
pv: 0
,000
008
s: e
n ag
ua 0
,000
1%. E
s pr
áctic
amen
te in
solu
ble
en a
gua
a 20
°C
(1-1
,4 m
g/L)
y li
gera
men
te s
olu
ble
en c
asi t
odo
s lo
s so
lven
tes.
Se
hidr
oliz
a rá
pida
men
te e
n m
edio
s ác
ido
s o
alc
alin
os.
Q12
Sal h
idro
clo
-ra
daC
7H5N
Cl
2-am
ino
-5-c
loro
tolu
eno
5-
clo
ro-2
-am
inot
olu
eno
4-
clo
ro-2
-met
ilani
lina
4-cl
oro
-6-m
etila
nilin
a 4-
clo
ro-2
-met
ilben
ceno
amin
a 4-
clo
ro-2
-to
luid
ina
2-m
etil-
4clo
roan
ilina
Ho
juel
aspe
: 244
°C
pf: 3
0°C
s:
alc
oho
l cal
ient
e, a
gua,
eta
nol y
áci
dos
dilu
ido
s
Q13
Hid
roca
rbu-
ro a
lifát
ico
ha
loge
nado
in
satu
rado
CH
2 = C
HC
l
Clo
roet
ano
C
loro
etile
no
Clo
ruro
de
mo
nóm
ero
de
vini
lo
Etile
nom
ono
clo
rado
M
ono
clo
roet
ano
M
ono
clo
roet
ileno
VC
Gas
o lí
quid
o (1
4ºC
baj
o 0
°), i
nco
loro
co
n o
lor a
grad
able
(co
ncen
trac
ione
s al
tas)
D
ispo
nibl
e co
mer
cial
men
te c
om
o g
as
licua
do c
om
prim
ido
pm: 6
2,5
pe: -
14°C
pv
: 3,3
atm
s:
0,1
5 a
25°C
52
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q14
Met
al y
sus
sa
les,
óxid
os
y co
mpu
esto
s
a) (N
H4)
2Cr 2O
7 b)
CaC
rO4
c) C
rO3
d) P
bCrO
4
e) K
2CrO
4 f)
K2C
rO7
g) N
a 2CrO
4 h)
Na 2C
r 2O7
i) Sr
CrO
4 j)
ZnC
rO4
a) S
al d
e di
amo
nio
b)
Sal
de
calc
io
c) A
nhíd
rido
de
cro
mo
d)
Sal
de
plo
mo
e)
Sal
de
pota
sio
f) S
al d
e di
pota
sio
g) S
al d
e cr
om
o
h) S
al d
e di
cro
mo
i)
Sal d
e es
tro
nio
j)
Sal d
e zi
nc
a) P
olv
o c
olo
r nar
anja
b)
Po
lvo
co
lor a
mar
illo
bril
lant
e o
co
mo
cris
tale
s am
arill
os
c) P
olv
o, c
rista
les
u ho
juel
as d
e co
lor
rojo
osc
uro
o c
afé
d) C
rista
les
de c
olo
r ro
jo, a
mar
illo
o
nara
nja
o c
om
o p
olv
o d
e co
lor a
mar
i-llo
-nar
anja
e)
Cris
tale
s de
co
lor a
mar
illo
f)
Cris
tale
s de
co
lor r
ojo
o ro
jo a
na-
ranj
ado
g)
Cris
tale
s de
co
lor a
mar
illo
h)
Cris
tale
s hi
gro
scó
pico
s de
co
lor
rojo
o ro
jo a
nara
njad
o
i) Po
lvo
o c
rista
les
de c
olo
r am
arill
o
j) C
rista
les
o p
olv
o d
e co
lor a
mar
illo
-lim
ón
a) p
m: 2
52,0
6 pf
: se
desc
om
pone
a 1
70°C
s: e
n et
ano
l b)
pm
: 156
,1 p
f y p
e: s
in d
ato
s s: l
iger
amen
te s
olu
ble
en a
gua;
so
lubl
e en
áci
dos
dilu
ido
s c)
pm
: 99,
99 p
f: 1
96°C
pe:
se
desc
om
pone
s: e
n et
ano
l, et
il ét
er,
ácid
o s
ulfú
rico
y á
cido
nítr
ico
; en
agua
a 6
1,7
g/10
0 cc
a 0
°C
d) p
m: 3
23,1
8 pf
: 844
°C p
e: s
e de
sco
mpo
ne s
: en
agua
, 5,8
mic
ro-
gram
os/
100
ml;
inso
lubl
e en
áci
do a
cétic
o y
am
oni
aco
; so
lubl
e en
ác
ido
nítr
ico
dilu
ido
e)
pm
: 194
,20
pf: 9
68°C
pe:
sin
dat
o s
: en
agua
(so
lubl
e), 6
2,9
g/10
0 a
20°C
, ins
olu
ble
en e
tano
l f)
pm
: 294
,18
pf: 3
98°C
pe:
se
desc
om
pone
a 5
00°C
s: e
n ag
ua
(so
lubl
e) 4
,9 g
/100
cc
a 0°
C; i
nso
lubl
e en
eta
nol y
ace
tona
g)
pm
: 161
,97
pf: 7
92°C
pe:
sin
dat
o s
: en
agua
(ins
olu
ble)
87,
3 g/
100
cc a
30°
C, l
iger
amen
te s
olu
ble
en m
etan
ol
h) p
m: 2
98,0
pf:
356
,7°C
pe:
se
desc
om
pone
a 4
00°C
s: e
n ag
ua
230
g/10
0 cc
a 0
°C, i
nso
lubl
e en
eta
nol,
solu
ble
en m
etan
ol
i) pm
: 203
,61
pf y
pe:
sin
dat
os s
: en
agua
(lig
eram
ente
so
lubl
e)
0,12
g/1
00 c
c a
15°C
, so
lubl
e en
ace
til c
eto
na y
en
dilu
cio
nes
de
ácid
o c
lorh
ídric
o, á
cido
nítr
ico
y á
cido
acé
tico
j)
pm: 1
81,9
7 pf
y p
e: s
in d
ato
s: i
nso
lubl
e en
agu
a fr
ía, i
nso
lubl
e en
ace
tona
, so
lubl
e en
am
oni
aco
líqu
ido
y e
n ác
ido
Q15
Hid
roca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
mát
ico
sC
22H
141,
2,5,
6-di
benz
antr
acen
oPo
lvo
cris
talin
o in
colo
ro. P
rese
nta
fluo
resc
enci
a az
ul te
nue
pm: 2
78,3
6 pe
: 524
°C
pf: 2
67°C
dr
: 1,2
8 (a
gua=
1)
s: in
solu
ble
en a
gua,
po
co s
olu
ble
en e
tano
l y b
enci
dina
; so
lubl
e en
so
lven
tes
org
ánic
os.
Q16
Hid
roca
rbur
o
alifá
tico
hal
o-
gena
doC
2H4B
r 2
1,2-
dibr
om
oet
ano
Al
fa,b
eta-
dibr
om
oet
ano
D
BE
Dib
rom
oet
ano
ED
B ED
B-85
E-
D-B
ee
Etile
no, b
rom
uro
de
Etile
no, d
ibro
mur
o d
e G
lico
l bro
mur
o
Sym
-dib
rom
oet
ano
Líqu
ido
inco
loro
pes
ado
o s
ólid
o (p
or
deba
jo d
e 10
°C),
con
un li
gero
olo
r du
lce,
det
ecta
ble
a 10
ppm
.
pm: 1
87,9
pe
: 131
,7°C
pv
: 12
s: li
gera
men
te s
olu
ble
en a
gua
0,41
52 g
/100
ml
Q17
Epóx
ido
C3H
5OC
l1-
clo
ro-2
,3-e
poxi
pro
pano
2-
óxid
o d
e cl
oro
pro
pile
no
Óxi
do 2
-clo
ropr
opi
leno
Líqu
ido
inco
loro
, olo
r lig
eram
ente
irri-
tant
e, s
imila
r al d
el c
loro
form
o
pm: 9
2,5
pe: 1
17°C
pv
: 13
mm
Hg
s: li
gera
men
te s
olu
ble
en a
gua
al 7
%, i
nso
lubl
e en
hid
roca
rbur
os
del p
etró
leo
. Se
hidr
oliz
a a
tem
pera
tura
am
bien
tal o
en
pres
enci
a de
áci
dos
53
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q18
Alde
hído
CH
2O
Alde
hído
fórm
ico
Al
dehí
do m
etíli
co
Form
alde
hído
gas
eoso
Fo
rmal
ina
Met
alde
hído
M
etan
al
Óxi
do d
e m
etile
no
Óxi
do d
e m
etilo
Ó
xido
met
ílico
O
xim
etile
no
Oxo
met
ano
Gas
cas
i inc
olo
ro, c
on
olo
r pic
ante
y
sofo
cant
e
pm: 3
0 pe
: - 2
1,1°
C
pv: >
760
s: m
isci
ble
Q19
Amin
aC
H2(
C6H
4ClN
H2)
2
3,3’
-dic
loro
-4,4
’-di
amin
o-d
ifeni
lmet
ano
4,
4’-m
etile
nbis(
o-c
loro
anili
na)
4,4’
-met
ilenb
is(2-
clo
robe
ncen
amin
a)
DAC
PM
MBO
CA
MO
CA
La fo
rma
usad
a fr
ecue
ntem
ente
es
en b
ola
s pe
queñ
as d
e co
lor a
mar
illo
, ca
nela
o p
ardo
. La
form
a pu
ra e
s un
só
lido
cris
talin
o in
colo
ro. N
o ti
ene
olo
r ni s
abo
r.
pm: 2
67,2
pf
: 110
°C
pv: 0
,000
01 a
25°
C
s: e
scas
a en
agu
a
54
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q20
Met
al y
sus
sa
les,
óxid
os
y co
mpu
esto
s
(a) C
4H6O
4Ni
(b) C
NiO
3 (c
) NiC
l 2H12
O6
(d) N
iS2
(e) H
2NiO
2 (f
) NiO
(g
) C4N
iO4
(h) N
i (i)
C10
H10
Ni
(j) N
i(NO
3)2
(k) N
i 3S2
(l) A
sNiS
(m
) NiS
O4
(n) N
iO4S
H12
O6
(o) N
iS
• Ac
etat
o d
e ní
quel
: sal
div
alen
te d
e ní
quel
del
ác
ido
acé
tico
•
Car
bona
to d
e ní
quel
: sal
de
níqu
el d
el á
cido
ca
rbó
nico
•
Clo
ruro
de
níqu
el h
exah
idra
tado
: no
tien
e •
Disu
lfuro
de
níqu
el: n
o ti
ene
(alg
uno
s lo
den
o-
min
an c
om
o s
ulfu
ro d
e ní
quel
) •
Hid
róxi
do d
e ní
quel
: níq
uel h
idró
xido
•
Mo
nóxi
do d
e ní
quel
: óxi
do d
e ní
quel
ver
de,
níqu
el p
rotó
xido
•
Níq
uel c
arbo
nilo
: tet
raca
rbo
nilo
de
níqu
el
• N
íque
l met
álic
o: p
olv
o o
par
tícul
as d
e ní
quel
•
Niq
uelo
ceno
: bisc
iclo
pent
adie
no d
e ní
quel
, co
mpu
esto
s pi
-cic
lope
ntad
ieni
lo c
on
níqu
el
• N
itrat
o d
e ní
quel
: sal
de
níqu
el d
el á
cido
ní
tric
o
• Su
bsul
furo
de
níqu
el: p
ara
el C
AS N
º 12
035-
72-
2: s
ulfu
ro c
rista
lino
de
alfa
-níq
uel,
disu
lfuro
de
trin
íque
l, su
lfuro
de
níqu
el (I
II), s
ulfu
ro n
iqué
lico
, se
squi
sulfu
ro d
e ní
quel
. Par
a el
CAS
Nº
1203
5-71
-1: H
eazl
ewo
odi
te [N
i3S2
], Kh
izle
vudi
te•
Sulfa
rsen
iuro
de
níqu
el: s
ulfu
ro a
rsen
iuro
de
níqu
el
• Su
lfato
de
níqu
el: s
al d
e ní
quel
del
áci
do
sulfú
rico
•
Sulfa
to h
exah
idra
tado
de
níqu
el: m
ono
sulfa
-to
de
níqu
el h
exah
idra
tado
, sul
fato
de
níqu
el
hexa
hidr
atad
o, s
al h
exah
idra
tada
de
níqu
el d
el
ácid
o s
ulfú
rico
•
Sulfu
ro d
e ní
quel
: sul
furo
de
níqu
el (I
I), m
ono
-su
lfuro
de
níqu
el
• Ac
etat
o d
e ní
quel
: po
lvo
de
colo
r ve
rde
opa
co, q
ue e
flore
sce
(se
conv
iert
e es
pont
ánea
men
te e
n po
lvo
cr
istal
ino
al p
erde
r el a
gua
de la
cris
ta-
lizac
ión)
en
aire
. •
Car
bona
to d
e ní
quel
: cris
tale
s ró
m-
bico
s de
co
lor v
erde
bril
lant
e •
Clo
ruro
de
níqu
el h
exah
idra
tado
: cr
istal
es o
esc
amas
del
icue
scen
tes
de
colo
r ver
de
• D
isulfu
ro d
e ní
quel
: po
lvo
o c
rista
les
de c
olo
r neg
ro
• H
idró
xido
de
níqu
el: c
rista
les
de
colo
r ver
de b
rilla
nte
o s
ólid
o a
mo
rfo
de
co
lor n
egro
•
Mo
nóxi
do d
e ní
quel
: po
lvo
o c
ris-
tale
s cú
bico
s de
co
lor g
ris, n
egro
o
verd
e, q
ue c
uand
o s
e ca
lient
a pa
sa a
se
r am
arill
o.
• N
íque
l car
boni
lo: l
íqui
do in
colo
ro,
volá
til, o
lor a
ñejo
•
Níq
uel m
etál
ico
: met
al m
alea
ble,
dú-
ctil,
dur
o y
de
colo
r bla
nco
-pla
tead
o
• N
ique
loce
no: c
rista
les
verd
es
osc
uro
s •
Nitr
ato
de
níqu
el: c
rista
les
verd
es
delic
uesc
ente
s, in
odo
ros
• Su
bsul
furo
de
níqu
el: g
rum
os
de
colo
r am
arill
o p
álid
o a
bro
ncea
do,
con
brill
o m
etál
ico
•
Sulfa
rsen
iuro
de
níqu
el: g
rano
muy
fin
o, d
e co
lor g
ris o
paco
•
Sulfa
to d
e ní
quel
: cris
tale
s cú
bico
s de
co
lor g
ris p
álid
o a
l am
arill
o
• Su
lfato
hex
ahid
rata
do d
e ní
quel
: cr
istal
es o
po
lvo
s az
ules
, ver
des
o
amar
illo
s •
Sulfu
ro d
e ní
quel
: po
lvo
neg
ro
Acet
ato
de
níqu
el: p
m: 1
76,8
pe:
16,
6°C
dr:
1,7
9 C
arbo
nato
de
níqu
el: p
m: 1
18,7
pe:
se
desc
om
pone
. s: c
asi i
nso
lu-
ble
en a
gua
pero
so
lubl
e en
áci
dos
dilu
ido
s y
amo
niac
o. g
e: 4
,39
C
loru
ro d
e ní
quel
hex
ahid
rata
do: p
m: 2
37,7
3 s:
inso
lubl
e en
am
o-
niac
o, s
olu
ble
en e
tano
l e h
idró
xido
de
amo
niac
o
En g
ener
al, l
os
óxid
os
e hi
dróx
ido
s de
níq
uel s
on
inso
lubl
es e
n ag
ua p
ero
so
lubl
es e
n ác
ido
s e
hidr
óxid
o d
e am
oni
aco
. H
idró
xido
de
níqu
el: p
m: 9
2,7
pf: 2
30 g
e: 4
,1 s
: cas
i ins
olu
ble
en
agua
. Dis
poni
ble
al 9
7% d
e pu
reza
. M
onó
xido
de
níqu
el: p
m: 7
4,7
pf: 1
.984
°C s
: ins
olu
ble
en a
gua
dr: (
agua
= 1
): 6
Níq
uel c
arbo
nilo
: pm
: 170
,7 p
f: -
19°C
pe:
43°
C d
: 1,3
2 s:
inso
lubl
e en
agu
a y
ácid
os
o á
lcal
is d
iluid
os,
solu
ble
en a
lgun
os
solv
ente
s o
rgán
ico
sN
íque
l met
álic
o: p
m: 5
8,7
pf: 1
.455
°C p
e: 2
.730
°C p
v: 1
mm
Hg
a 1.
810°
C g
e: 8
,91
s: in
solu
ble
en a
gua
y am
oni
aco
, so
lubl
e en
áci
do
nítr
ico
dilu
ido
, lig
eram
ente
so
lubl
e en
áci
do c
lorh
ídric
o y
áci
do
sulfú
rico
N
ique
loce
no: i
nso
lubl
e en
agu
a pe
ro s
olu
ble
en a
lgun
os
solv
ente
s o
rgán
ico
s N
itrat
o d
e ní
quel
: pm
: 182
,73,
pf:
56,
7°C
pe:
136
,7°C
d: 2
,05
s: 2
38,5
g/
100
cc d
e ag
ua
Óxi
do d
e ní
quel
: pm
: 74,
7 pf
:1.9
00°C
d: 7
,45
s: in
solu
ble
en a
gua,
so
lubl
e en
áci
dos
e hi
dróx
ido
de
amo
niac
o. F
orm
a sa
les
y ja
bone
s cu
ando
reac
cio
na c
on
ácid
os.
Sulfa
rsen
iuro
de
níqu
el: p
m: 1
65,6
9 Su
lfato
de
níqu
el h
exah
idra
tado
: pm
: 262
,828
pe:
103
°C p
f: 5
3,3°
C
se d
esco
mpo
ne a
280
°C s
: so
lubl
e en
agu
a dr
: 2,0
7 Su
lfato
s de
níq
uel:
form
as a
nhíd
ridas
: pm
: 154
,8 p
f: d
esco
mpo
ne a
84
8°C
s: a
ltam
ente
so
lubl
e en
agu
a. d
r: 3
,68
dr: (
agua
=1):
3,7
Sulfu
ros
de n
íque
l: pm
: 90,
8 pf
: 797
s: i
nso
lubl
e en
agu
a.
d: 5
,3. T
res
form
as: s
ubsu
lfuro
de
níqu
el (f
orm
a al
fa, m
asa
mo
le-
cula
r 240
,19)
, las
form
as b
eta
y am
orf
a, y
el d
isul
furo
de
níqu
el
(pm
:122
,82)
Q21
Epóx
ido
C8H
8O1,
2-ep
oxie
tilbe
ncen
o 1
,2-e
poxi
-1-f
enile
tano
Ep
oxie
stire
no 1
-fen
il-1,
2-ep
oxie
tano
Oxi
do fe
ni-
letil
eno
2-f
enilo
xira
no E
póxi
do d
e es
tiren
o
Líqu
ido
inco
loro
, co
n o
lor p
lace
nter
o,
simila
r al é
ter
pm: 1
20,1
5 pe
: 194
,1
s: li
gera
men
te s
olu
ble
en a
gua
pero
so
lubl
e en
alc
oho
l, ac
eto
na,
met
ano
l, he
ptan
o, b
ence
no, é
ter y
tetr
aclo
ruro
de
carb
ono
55
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q22
Epóx
ido
u
Oxi
rano
C2H
4O
1, 2
-epo
xiet
ano
D
ihid
ro-o
xira
no
Dim
etile
nóxi
do
Oxa
cicl
opr
opa
no
Oxa
no
Óxi
do d
imet
ileno
Ó
xido
eta
no
Oxi
rano
Gas
inco
loro
a te
mpe
ratu
ra y
pre
sión
ambi
ente
, líq
uido
po
r deb
ajo
de
12°C
, co
n o
lor s
imila
r al é
ter
pm: 4
4 pe
: 10.
6°C
pf
: 256
,7°C
s:
misc
ible
en
agua
y e
n la
may
oría
de
los
solv
ente
s o
rgán
ico
s pv
: 1,4
6 at
m
Q23
Met
al y
sus
sa
les,
óxid
os
y co
mpu
esto
s
a) C
4H6O
4Pb
b) C
4H10
O8P
b 3 c)
PbB
r 2 d)
Cl 2P
b e)
CrO
4Pb
f) O
2Pb
g) N
2O6P
b h)
O8P
2Pb 3
i) O
4SPB
j)
PbS
k) P
b
a) A
zúca
r de
plo
mo
b)
Mo
no s
ubac
etat
o d
e pl
om
o
c) N
o ti
ene
d) D
iclo
ruro
de
plo
mo
e)
Cro
mo
am
arill
o
f) Ó
xido
de
plo
mo
caf
é, á
cido
plú
mbi
co c
afé
g) D
initr
ato
de
plo
mo
h)
Ort
ofo
sfat
o d
e pl
om
o n
orm
al
i) Pl
om
o d
e fo
ndo
j)
Sulfu
ro p
lom
oso
k)
Plo
mo
gra
nula
r o e
n ho
juel
as
a) S
al q
ue s
e co
nvie
rte
espo
ntán
ea-
men
te e
n po
lvo
de
colo
r ver
de o
paco
, en
co
ntac
to c
on
el a
ire
b) P
olv
o b
lanc
o
c) P
olv
o b
lanc
o
d) C
rista
les
de c
olo
r bla
nco
e)
Cris
tale
s de
co
lor a
mar
illo
f)
Cris
tale
s de
co
lor c
afé
g) C
rista
les
blan
cos
h) P
olv
o b
lanc
o
i) Ro
mbo
s bl
anco
s j)
Cris
tale
s m
etál
ico
s pl
atea
dos
o
negr
os
k) G
ránu
los
pequ
eño
s bl
anco
s a
azul
-gr
isáce
o
a) p
m: 3
35,3
pf:
280
°C p
e: s
in d
ato
s: e
n ag
ua 4
4,3
g/10
0 m
l (0-
25°C
) b)
pm
: 807
,7 p
f, pe
y s
: sin
dat
o
c) p
m: 3
67 p
f: 3
73°C
pe:
sin
dat
o s
: en
agua
0,8
441
g/10
0 m
l (0-
25°C
) d)
pm
: 278
,1 p
f: 5
01°C
pe:
sin
dat
o s
: en
agua
0,9
9 g/
100
cc (0
-25
°C)
e) p
m: 3
23,2
pf:
844
°C p
e: s
in d
ato
s: e
n ag
ua 0
,000
0006
g/1
00 c
c (0
-25°
C)
f) p
m: 2
39,2
pf:
290
°C p
e: s
in d
ato
s: i
nso
lubl
e en
agu
a g)
pm
: 331
,2 p
f: 4
70°C
pe:
sin
dat
o s
: en
agua
37,
65 g
/100
cc
(0-
25°C
) h)
pm
: 811
,5 p
f: 1
.014
°C p
e: s
in d
ato
s: e
n ag
ua 0
,000
014
g/10
0 cc
(0
-25°
C)
i) pm
: 303
,3 p
f: 1
.170
°C p
e: s
in d
ato
s: e
n ag
ua 0
,004
2 g/
100
cc
(0-2
5°C
) j)
pm: 2
39,2
pf:
1.1
14°C
pe:
sin
dat
o s
: ins
olu
ble
en a
gua
k) p
m: 2
79,1
9 pf
: 1.7
40°C
pe:
500
°C s
: ins
olu
ble
en a
gua,
so
lubl
e en
áci
do n
ítric
o, á
cido
sul
fúric
o c
onc
entr
ado
y c
alie
nte
h) p
m: 8
11,5
pf:
1.0
14°C
pe:
sin
dat
o s
: en
agua
0,0
0001
4 g/
100
cc
(0-2
5°C
) i)
pm: 3
03,3
pf:
1.1
70°C
pe:
sin
dat
o s
: en
agua
0.0
042
g/10
0 cc
(0
-25°
C)
j) pm
: 239
,2 p
f: 1
.114
°C p
e: s
in d
ato
s: i
nso
lubl
e en
agu
a k)
pa:
209
,19
gr/m
d pf
: 1.7
40°C
pe:
500
°C s
: ins
olu
ble
en a
gua,
so
lubl
e en
áci
do n
ítric
o, á
cido
sul
fúric
o c
onc
entr
ado
y c
alie
nte
Q24
Óxi
do m
etá-
lico
Si
O2
Cua
rzo
D
ióxi
do d
e sil
icio
D
ióxi
do d
e sil
icio
cris
taliz
ado
Sí
lice
crist
alin
a Sí
lice
crist
alin
a lib
re
Cris
tale
s tr
igo
nale
s bl
anco
s o
inco
lo-
ros,
ino
doro
s; es
un
com
pone
nte
del
polv
o d
e m
ucho
s m
iner
ales
. El
cua
rzo
pue
de e
xist
ir en
do
s fo
rmas
: al
fa y
bet
a. E
n co
ndic
ione
s am
bien
-ta
les,
la m
ás e
stab
le y
co
mún
es
la fo
rma
alfa
, ade
más
de
que
es e
l m
ayo
r co
mpo
nent
e de
roca
s íg
neas
ta
les
com
o e
l gra
nito
y la
peg
mat
ita;
tam
bién
se
encu
entr
a en
la a
rena
y e
n ro
cas
sedi
men
taria
s co
mo
el e
squi
sto
y
la p
izar
ra.
pm: 6
0,1
pf: 2
.230
°C
ge: 2
,66
pv: 0
mm
Hg
s: in
solu
ble
en a
gua.
La
solu
bilid
ad a
umen
ta c
on
la te
mpe
ratu
ra,
en s
olu
cio
nes
ácid
as y
seg
ún e
l tam
año
de
la p
artíc
ula.
La
síli
ce e
s at
acad
a po
r lo
s ál
calis
y e
l áci
do fl
uorh
ídric
o.
La e
stru
ctur
a de
la s
ílice
es
com
plej
a, la
uni
dad
bási
ca e
stru
ctur
al
es e
l SiO
4. L
a es
tabi
lidad
térm
ica
depe
nde
de la
form
a cr
istal
ina.
El
cua
rzo
alfa
es
esta
ble
hast
a 57
0°C
, mie
ntra
s qu
e la
form
a be
ta e
s es
tabl
e en
tre
573°
C y
870
°C.
56
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q25
Sal o
rgán
ica
C4H
10O
4S
DS
Éste
r die
tílic
o d
el á
cido
sul
fúric
o
Sulfa
to d
e et
ilo
Sulfa
to d
ietíl
ico
Líqu
ido
ace
itoso
inco
loro
, que
se
os-
cure
ce c
on
el ti
empo
, co
n o
lor d
ébil
a m
enta
.
pm: 1
54,2
pe
: 209
°C c
on
desc
om
posi
ció
n pf
: -25
°C
pv: 2
0 pa
scal
es a
20°
C
dv: 5
,3
s: in
solu
ble
Q26
Sal o
rgán
ica
(CH
3)2S
O4
Dim
etil
mo
nosu
lfato
D
imet
ilsul
fato
Es
ter d
imet
ílico
del
áci
do s
ulfú
rico
Su
lfato
de
met
ilo
Líqu
ido
ace
itoso
inco
loro
, sin
olo
r o
con
un s
uave
olo
r a c
ebo
lla; e
l pro
-du
cto
co
mer
cial
tien
e tr
azas
de
ácid
o
sulfú
rico
.
pm: 1
26,1
pe
: 188
°C, c
on
desc
om
posi
ció
n pv
: 0,1
pf
: -32
°C
dv: 4
,35
en re
laci
ón
con
el a
ire
s: e
n ag
ua 3
% a
17,
8°C
, mis
cibl
e co
n la
may
oría
de
solv
ente
s ar
om
átic
os
y lig
eram
ente
so
lubl
e en
hid
roca
rbur
os
aro
mát
ico
s. Se
hi
dro
liza
y pu
ede
form
ar le
ntam
ente
áci
do s
ulfú
rico
.
Q27
Min
eral
a b
ase
de s
ilica
tos
Mg 3S
i 4O10
(OH
) 2
Este
atita
Ja
bón
de ro
ca
Polv
os
de ta
lco
Cris
tale
s de
lgad
os
tabu
lare
s, us
ual-
men
te la
s pa
rtíc
ulas
so
n gr
ande
s y
com
pact
as; t
ambi
én s
e pr
esen
ta e
n fo
rma
de m
asas
fibr
osa
s o
en
grup
os
glo
bula
res.
Min
eral
de
colo
r ver
de p
álid
o a
ver
de
osc
uro
o g
ris-v
erdo
so, t
ambi
én d
e co
lor b
lanc
o, b
lanc
o p
late
ado
, gris
, na
cara
do u
opa
co
Su e
stru
ctur
a es
hex
ago
nal d
e gr
upo
s te
trah
édric
os
de S
iO4.
Se
form
a po
r al
tera
cio
nes
o m
etam
orf
osis
de
las
roca
s y
por e
llo s
e en
cuen
tra
aso
ciad
o
con
num
ero
sos
min
eral
es.
La c
om
posic
ión
varía
alre
dedo
r de
los
sigu
ient
es p
orc
enta
jes:
63%
Si
O2,
32%
de
MgO
y 5
% H
2O.
Entr
e lo
s ta
lco
s o
roca
s ta
lco
sas
se c
ono
cen
las
clo
ritas
de
ser-
pent
inas
, sili
cita
s, tr
emo
litas
, dio
psid
a, ja
bón
de p
iedr
a, p
irofil
ita y
es
teat
ita.
Q28
Dio
xina
po
li-cl
ora
daC
12H
4 C
l 4O2
Núm
ero
po
sible
de
isóm
ero
s: 22
1,
2,3,
4- ó
1,2
,3,8
- ó
1,3
,6,8
- ó
1,3
,7,8
- ó
1,2
,7,8
- ó
2,
3,7,
8-te
trac
loro
dibe
nzo
-par
a-di
oxin
a;
1,2,
3,4-
ó 1
,2,3
,8-
ó 1
,2,7
,8-
ó 1
,3,6
,8-
ó 1
,3,7
,8-
ó
2,3,
7,8-
tetr
aclo
rodi
benz
odi
oxin
a;
1,2,
3,4-
ó 1
,2,3
,8-
ó 1
,2,6
,8-
ó 1
,3,7
,8-
ó 1
,2,7
,8-
ó
2,3,
7,8-
tetr
aclo
rodi
benz
o[b
,e](
1,4)
diox
ina;
1,
2,7,
8- ó
2,3
,7,8
-tet
racl
oro
dibe
nzo
-1,4
-dio
xina
; 2,
3,6,
7-te
trac
loro
-dib
enzo
diox
ina;
1,
2,7,
8-te
trac
loro
dibe
nzo
-p-d
ixin
a;
TCD
BD
TCD
D
2,3,
7,8
-TC
DD
Sólid
o c
rista
lino
, inc
olo
ro a
bla
nco
; no
ex
isten
dat
os
sobr
e su
olo
r.
ppm
: 322
pf
: 305
°C
pe: 4
46,5
°C
pv: 1
,5 x
10-
9 ha
sta
3,4
x 10
-5 m
m H
g s:
en a
gua,
a 2
5°C
: 7,9
x 1
0-6
hast
a 3,
2 x
10-4
mg/
L; s
olu
ble
en
solv
ente
s o
rgán
ico
s
57
Cód
igo
Fam
ilia
quím
ica
Fórm
ula
quím
ica
Sinó
nim
oD
escr
ipci
ón f
ísic
a Pr
opie
dade
s fi
sico
quím
icas
de
impo
rtan
cia
toxi
coló
gica
Tabla 5b. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
Q29
Hid
roca
rbur
o
alifá
tico
hal
o-
gena
doC
l 2C=C
Cl 2
1,1,
2,2-
tetr
aclo
roet
eno
1,
1,2,
2-te
trac
loro
etile
no
PCE
Perc
lore
tilen
o
Perc
loro
eten
o
Perc
loro
etile
no
Tetr
aclo
ruro
de
etile
no
Líqu
ido
inco
loro
, vo
latil
, co
n su
ave
olo
r a c
loro
form
o o
a é
ter
pm: 1
65,8
pe
: 121
,1°C
pv
: 14
s: li
gera
men
te s
olu
ble
en a
gua
(0,0
2%) y
mis
cibl
e en
alc
oho
l, ét
er,
clo
rofo
rmo
, hex
ano
y b
ence
no. E
n ag
ua s
e de
sco
mpo
ne le
nta-
men
te, f
orm
ando
áci
do c
lorh
ídric
o y
áci
do tr
iclo
roac
étic
o.
Q30
Amin
a ar
om
á-tic
a sin
tétic
a cl
ora
da
a) C
12H
10C
l 2N2
b) C
14H
16N
2O2
c) C
14H
16N
2/C
6H3(
CH
3)N
H22
a) 3
,3´-
dicl
oro
-4,4
´-di
feni
ldia
min
a; o
rto
,ort
o´d
icl
oro
benc
idin
a; 4
,4´-
diam
ino
-3,3
´-di
clo
robi
feni
lo;
dicl
oro
benc
idin
a; D
CB
b) o
-dia
nisid
ina
y sa
les
c)
4,4
’-bi
-o-t
olu
idin
a o
tolid
ina
a) P
olv
o c
rista
lino
bla
nco
o b
lanc
o
grisá
ceo
b)
Co
mpu
esto
cris
talin
o in
colo
ro, q
ue
se to
rna
vio
leta
al e
xpo
ners
e al
aire
c)
Po
lvo
cris
talin
o o
cris
tale
s en
tre
colo
r bla
nco
y ro
jo
a) p
m: 2
53,1
4 pe
: 368
°C p
f: 1
33°C
s: i
nso
lubl
e en
agu
a, s
olu
ble
en
álca
lis, b
ence
no y
áci
do a
cétic
o g
laci
al
b) p
m: 2
44,3
0 s:
inso
lubl
e en
agu
a y
solu
ble
en s
olv
ente
s o
rgán
i-co
s c)
pm
: 212
,3 p
e: 2
00°C
pf:
131
°C d
r: (a
gua
=1):
1 s:
esc
asa
en a
gua
Q31
Hid
roca
rbur
o
aro
mát
ico
ha
loge
nado
(a) C
7H6C
l 2 / C
6H5C
HC
l 2 b)
C7H
5Cl 3/
C6H
5CC
l 3 c)
C7H
7Cl/
C6H
5CH
2Cl
d) C
7H5C
lO/C
6H5C
OC
l
a) C
loru
ro c
arbo
nil b
ence
no
b) B
enzo
tric
loru
ro, f
enilc
loro
form
o, t
riclo
roto
-lu
eno
c)
Clo
rom
etilb
ence
no, c
loru
ro d
e be
ncilo
, cl
oru
ro d
e to
lilo
, O-c
loro
tolu
eno
d)
Alfa
clo
ro b
enza
ldeh
ído
, clo
ruro
del
áci
do
benz
oic
o
Gen
eral
men
te, t
odo
s so
n líq
uido
s in
colo
ros,
con
olo
r pic
ante
.
a) p
m:1
61,0
3 pe
:205
°C p
f: -
17°C
d: 1
,26
s: n
ingu
na
pv: a
35,
4°C
: 0,1
3
b) p
m: 1
95,4
8 pe
: 221
°C p
f: -
5°C
dr:
(agu
a=1)
: 1,3
8 dr
: (ai
re=1
): 6,
77
c) p
m: 1
26,6
pe:
179
°C p
f: -
43°C
dr:
(agu
a=1)
: 1,1
dr:
(aire
=1):
4,4
s: in
solu
ble
en a
gua,
pv:
a 2
0°C
: 120
d)
pm
: 140
pe:
197
,2 p
f: -
1°C
dr:
1,2
1 s:
reac
cio
na c
on
el a
gua
pv: a
20°
C: 5
0
Q32
Amin
aC
H3C
6H4N
H2
1-m
etil-
2-am
ino
benc
eno
2-
amin
oto
luen
o
2-m
etila
nilin
a o
-am
inot
olu
eno
o
-met
ilani
lina
Líqu
ido
de
colo
r am
arill
o p
álid
o o
in-
colo
ro, c
on
un o
lor a
rom
átic
o s
imila
r al
de
la a
nilin
a
pm: 1
07,2
pe
: 200
pv
: 0,3
s:
2%
Q33
Hid
roca
rbur
o
alifá
tico
hal
o-
gena
doC
2HC
l 3
1,1,
2-tr
iclo
roet
ileno
TC
E Tr
iclo
roet
ano
Tr
iclo
ruro
de
etile
no
Tric
loru
ro d
e et
inilo
Tr
ileno
Líqu
ido
inco
loro
o te
ñido
de
azul
, co
n o
lor a
clo
rofo
rmo
pm: 1
31,4
pe
: 87,
22
pv: 5
8 s:
0,1
%. E
n pr
esen
cia
de h
umed
ad y
luz
se d
esco
mpo
ne fo
rman
do
ácid
o c
lorh
ídric
o.
Q34
Hid
roca
rbur
o
alifá
tico
hal
o-
gena
doC
3H5C
l 3
Tric
lorh
idrin
a de
glic
erin
a Tr
iclo
rohi
drin
a Tr
iclo
rohi
drin
a de
glic
erilo
Tr
iclo
rohi
drin
a de
glic
ero
l Tr
iclo
ropr
opa
no
Tric
loro
pro
pano
, 1,2
,3
Tric
loru
ro d
e al
ilo
Líqu
ido
inco
loro
co
n un
fuer
te o
lor a
cl
oro
form
o
pm: 1
47,4
pe
: 156
,7
pf: -
14,7
pv
: 3
s: ca
si in
solu
ble
Q35
Sal o
rgán
ica
C9H
15Br
6O4P
Éste
r tris
del
áci
do fo
sfó
rico
És
ter t
ris(2
,3-d
ibro
mo
pro
pil)
de á
cido
fosf
óric
o
Fosf
ato
de
2,3-
dibr
om
o-1
-pro
pano
l
Líqu
ido
visc
oso
, de
colo
r am
arill
o p
á-lid
o o
cas
i inc
olo
ro; s
e pr
esen
ta c
om
o
impu
reza
de
2,3-
dibr
om
opr
opa
nol,
1,2,
3-tr
ibro
mo
pro
pano
y 1
,2-d
ibro
mo
-3
clo
ropr
opa
no.
pm: 6
97,6
1 pe
: 390
pv
: 0,0
0022
a 2
5°C
s:
inso
lubl
e en
agu
a y
mis
cibl
e en
tetr
aclo
ruro
de
carb
ono
, clo
ro-
form
o y
clo
ruro
de
met
ileno
. Se
hidr
oliz
a en
áci
dos
y ba
ses.
58
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Q1
• An
tioxi
dant
e en
la in
dust
ria d
el c
auch
o
• M
anuf
actu
ra d
e tin
tas
• M
anuf
actu
ra d
e ca
ucho
•
Man
ufac
tura
de
tinta
s •
Indu
stria
quí
mic
a
• El
abo
raci
ón
de c
auch
o n
atur
al: a
lmac
enam
ient
o, p
esad
o, m
ezcl
a de
co
mpu
esto
s y
mo
liend
a •
Man
ufac
tura
y u
so d
e tin
tas
Q2
• En
ale
acio
nes
para
aum
enta
r la
dure
za y
resis
tenc
ia a
l cal
or
• Pr
odu
cció
n y
uso
de
inse
ctic
idas
(en
Co
lom
bia
se u
só c
om
o a
rsen
iato
de
calc
io y
de
plo
mo
, prin
cipa
lmen
te e
n al
godó
n, h
asta
198
0).
• Pr
odu
cció
n y
uso
de
fung
icid
as (e
n C
olo
mbi
a, s
ólo
se
usar
on
los
com
pues
-to
s o
rgán
ico
s ha
sta
1990
, en
el S
inú)
. •
Pro
ducc
ión
y us
o d
e he
rbic
idas
y c
om
o c
ebo
par
a co
ntro
l de
inse
cto
s y
roed
ore
s (e
n C
olo
mbi
a se
usó
has
ta 1
970)
. •
Fabr
icac
ión
de m
unic
ione
s y
mat
eria
l piro
técn
ico
•
Pres
erva
tivo
par
a m
ader
as
• D
epila
ció
n de
pie
les
en c
urtie
mbr
es
• En
fund
ició
n de
co
bre
y pl
om
o
• En
disp
osit
ivo
s se
mic
ond
ucto
res
•
En b
ater
ías
de p
ola
rizac
ión
• Re
activ
o d
e la
bora
torio
•
En m
edic
ina
para
el t
rata
mie
nto
de
la le
ucem
ia y
de
lesio
nes
de la
pie
l (a
nter
iorm
ente
) •
Co
mo
inhi
bido
res
de la
co
rro
sión
• Al
guno
s co
mpu
esto
s o
rgán
ico
s se
han
util
izad
o c
om
o a
ditiv
os
de a
limen
tos
para
ani
mal
es.
• Fa
bric
ació
n de
ale
acio
nes
(lató
n)
• Vi
drio
•
Cer
ámic
a •
Met
ales
•
Esm
alta
do
• C
alde
ras
• In
dust
ria p
iroté
cnic
a •
Uso
y fa
bric
ació
n de
: her
bici
das,
inse
ctic
idas
, fun
gici
das
y ra
ticid
as
(ant
erio
rmen
te)
• Fa
bric
ació
n de
pin
tura
s po
r su
uso
co
mo
pig
men
to
• C
urtie
mbr
es
• In
dust
ria d
e la
mad
era
• Re
finad
ore
s de
oro
•
Refin
ería
s de
pet
róle
o
• Fa
bric
ació
n de
tint
as p
ara
impr
enta
• Es
mal
tado
de
met
al n
o fe
rro
so, c
obr
e y
esm
alta
do fi
no: e
n es
mal
tado
res
y en
ope
raci
o-
nes
de to
stad
o, h
orn
o, á
rea
de c
onv
ertid
or,
carg
a, a
pila
do y
ens
ambl
e •
Trat
amie
nto
de
mad
era
y en
car
pint
ero
s, en
ope
raci
one
s de
co
rtad
o y
ase
rrad
o
• In
dust
ria d
e vi
drio
fino
, min
ería
de
cobr
e, o
ro y
plo
mo
•
Man
ufac
tura
de
sem
ico
nduc
tore
s •
Cur
tiem
bres
•
Pro
ducc
ión
y us
o d
e pl
agui
cida
s ar
seni
cale
s en
frut
ales
y v
iñed
os
(ant
erio
rmen
te):
en
área
s de
alm
acen
amie
nto
y e
mpa
que,
en
ope
raci
one
s de
mez
clad
o y
apl
icac
ión
por
pulv
eriz
ació
n co
n sp
ray,
en
la re
cole
cció
n y
pro
ceso
de
la fr
uta.
Gru
po d
e tr
abaj
ado
res
de
huer
tos
y vi
ñedo
s. •
Man
ufac
tura
de
desin
fect
ante
s de
uso
vet
erin
ario
: en
área
s de
em
paqu
e, s
ecad
o, t
amiz
a-do
y o
pera
dor d
e Ki
bber
•
Man
ufac
tura
y e
mpa
que
de p
rodu
cto
s fa
rmac
éutic
os
(ars
fena
min
a)
• In
dust
ria q
uím
ica:
pro
ducc
ión
de a
ceto
arse
nato
de
cobr
e y
arse
nito
de
sodi
o, e
n ár
eas
de a
lmac
enam
ient
o y
em
paqu
e
Q3
La a
nto
filita
fue
desc
ont
inua
da e
n Es
tado
s U
nido
s de
sde
1980
. Des
de 1
986
la
OIT
pro
hibi
ó e
l uso
de
los
anfib
ole
s. En
Est
ado
s U
nido
s ca
si de
sde
1990
só
lo s
e us
a cr
isotil
o y
en
Co
lom
bia,
des
de 1
985.
La
últim
a m
ina
de a
sbes
to e
n Es
tado
s U
nido
s ce
rró
en
el 2
002.
El a
sbes
to c
risot
ilo q
ue im
port
an E
stad
os
Uni
dos
y C
olo
mbi
a pr
ovie
ne e
n su
may
oría
de
Can
adá.
El
99%
del
cris
otilo
est
á de
stin
ado
a la
indu
stria
del
fibr
oce
men
to. A
nte-
riorm
ente
se
utili
zaba
n m
ezcl
as d
e cr
isotil
o c
on
amo
sita
y cr
oci
dolit
a pa
ra:
lám
inas
, tej
as y
tube
rías
de a
sbes
to-c
emen
to p
ara
cons
truc
ció
n; m
ater
iale
s ai
slant
es d
e ru
ido
, aisl
ante
s té
rmic
os
y el
éctr
ico
s; pa
ra p
isos
de tr
áfico
pes
ado
, fr
eno
s y
embr
ague
s; pa
ra p
apel
, ref
orz
ar p
lást
ico
y re
sinas
; par
a fie
ltro
s y
text
i-le
s re
siste
ntes
al f
uego
.
• Ex
trac
ció
n m
iner
a •
Man
ufac
tura
de
pro
duct
os
de a
s-be
sto
-cem
ento
par
a la
indu
stria
de
la
cons
truc
ció
n (e
n C
olo
mbi
a nu
nca
se
ha u
sado
asb
esto
po
r asp
ersió
n)
• Fa
bric
ació
n de
text
iles
con
asbe
sto
•
Man
ufac
tura
de
past
illas
par
a fr
eno
s y
embr
ague
s •
Indu
stria
aut
om
otriz
(po
r cam
bio
o
man
teni
mie
nto
de
past
illas
par
a fr
eno
s y
embr
ague
s)
• M
anuf
actu
ra d
e te
xtile
s re
siste
ntes
al
fueg
o
• In
dust
ria d
e la
co
nstr
ucci
ón
• As
tille
ros
a) M
iner
ía d
e as
best
o: e
n C
olo
mbi
a só
lo e
stá
la m
ina
Las
Bris
as, e
n An
tioqu
ia, q
ue e
xplo
ta
sólo
cris
otilo
. Las
ope
raci
one
s de
may
or r
iesg
o s
on:
tritu
raci
ón
o m
olie
nda,
cla
sific
ació
n,
seca
do y
em
paqu
e de
bul
tos.
b) F
abric
ació
n de
pro
duct
os
asbe
sto
-cem
ento
: las
ope
raci
one
s de
may
or r
iesg
o s
on:
re
cepc
ión
de m
ater
ia p
rima,
dep
ósit
o, d
esem
bols
ado
, maq
uina
do, c
ort
e, te
rmin
ado
, re
cicl
ado
y m
ante
nim
ient
o e
n ge
nera
l. c)
Fab
ricac
ión
de p
rodu
cto
s de
fric
ció
n: la
s o
pera
cio
nes
de m
ayo
r rie
sgo
so
n: re
cepc
ión
de m
ater
ia p
rima,
dep
ósit
o, d
esem
bolsa
do, m
ezcl
ado
, pre
nsad
o e
n se
co, e
smer
ilado
y
perf
ora
do.
d) In
signi
fican
te e
xpo
sició
n en
talle
res
de la
indu
stria
aut
om
otriz
do
nde
se re
aliz
a el
m
ante
nim
ient
o o
cam
bio
de
past
illas
par
a fr
eno
s o
de
embr
ague
s. La
s o
pera
cio
nes
de
may
or r
iesg
o s
on:
apl
icac
ión
de a
ire c
om
prim
ido
ant
es d
e re
tirar
las
past
illas
, rem
acha
do
y ta
ladr
o.
e) F
abric
ació
n de
text
iles
con
asbe
sto
: las
ope
raci
one
s de
may
or r
iesg
o s
on:
rece
pció
n de
m
ater
ia p
rima,
dep
ósit
o, d
esem
bolsa
do, d
osi
ficac
ión,
mez
clad
o, c
arda
dura
, to
rsió
n, h
ilado
y
tejid
o.
f) C
ons
truc
ció
n: la
s o
pera
cio
nes
de m
ayo
r rie
sgo
so
n: in
stal
ació
n, m
ante
nim
ient
o y
repa
-ra
ció
n de
pro
duct
os
de a
sbes
to-c
emen
to (t
ejas
, cla
rabo
yas,
tanq
ues
y tu
bería
), re
para
ció
n y
rem
oci
ón
del a
islan
te té
rmic
o y
de
ruid
o. E
n C
olo
mbi
a no
se
pres
enta
el r
iesg
o p
or
expo
sició
n a
asbe
sto
fria
ble
en lo
s pr
oce
sos
de re
nova
ció
n y
dem
olic
ione
s de
co
nstr
uc-
cio
nes
con
aisl
amie
nto
de
asbe
sto
. g)
Co
nstr
ucci
ón
y re
para
ció
n de
buq
ues
(ast
iller
os)
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
59
Q4
Uso
prin
cipa
l co
mo
mat
eria
prim
a pa
ra la
sín
tesis
de
otro
s co
mpu
esto
s o
rgán
ico
s, ta
les
com
o: e
tilbe
ncen
o/e
stire
no (5
3%),
cum
eno
/fen
ol (
22%
), ni
tro
benc
eno
/ani
lina
(5%
), ci
clo
hexa
no (1
2%),
dete
rgen
tes
alqu
ilado
s (3
%),
clo
robe
ncen
o y
anh
ídrid
o d
el á
cido
mal
eico
(5%
). Fo
rma
part
e, c
om
o im
pure
za, d
e nu
mer
oso
s co
mbu
stib
les,
diso
lven
tes,
pega
ntes
, det
erge
ntes
líqu
ido
s, ce
ra p
ara
mue
bles
indu
stria
les
y de
otr
os
pro
duct
os
quím
ico
s pr
epar
ado
s a
base
de
benc
eno
. Es
un
com
pone
nte
men
or d
e la
gas
olin
a (p
ara
gaso
lina
no p
lom
ada
debe
ser
m
eno
r del
5%
). D
ebid
o a
su
efec
to c
arci
nóge
no fu
e pr
ohi
bido
su
uso
co
mo
so
lven
te in
dust
rial
en v
ario
s pa
íses,
entr
e el
los,
Co
lom
bia,
po
r rec
om
enda
ció
n de
la O
rgan
iza-
ció
n In
tern
acio
nal d
el T
raba
jo (O
IT).
Actu
alm
ente
, só
lo s
e sig
ue u
tiliz
ando
co
mo
so
lven
te y
reac
tivo
en
los
labo
ra-
torio
s de
co
ntro
l de
calid
ad. E
s ub
icuo
en
el m
edio
am
bien
te.
• Re
finer
ía d
e pe
tró
leo
y p
lant
as
petr
oqu
ímic
as
• Pl
anta
s de
co
que
y ca
rbó
n •
Fábr
icas
de
pint
uras
y p
egan
tes
• In
dust
ria m
etal
mec
ánic
a •
Indu
stria
quí
mic
a •
Indu
stria
farm
acéu
tica
• La
bora
torio
s de
quí
mic
a an
alíti
ca y
de
co
ntro
l de
calid
ad
• M
arro
quin
eras
•
Indu
stria
del
cal
zado
•
Man
ufac
tura
de
llant
as
• Em
pres
as d
e tr
ansp
ort
e de
car
ga
• Re
finer
ía d
el p
etró
leo
(se
obt
uvo
ben
ceno
de
la d
estil
ació
n de
l pet
róle
o d
esde
194
1)
y pl
anta
s pe
tro
quím
icas
; en
pro
ceso
s de
des
tilac
ión
dire
cta
del p
etró
leo
y e
n el
áre
a de
l la
bora
torio
de
cont
rol d
e ca
lidad
. •
Pro
ceso
de
dest
ilaci
ón
del c
arbó
n y
el c
oqu
e (s
e o
btuv
o b
ence
no d
e la
des
tilac
ión
del
carb
ón
desd
e 18
49).
• Pr
odu
cció
n, m
anuf
actu
ra y
uso
de
benc
eno
y d
e ot
ros
com
pues
tos
org
ánic
os
• M
anuf
actu
ra y
dist
ribuc
ión
de g
aso
lina;
ries
go e
n o
pera
cio
nes
de a
lmac
enam
ient
o,
tran
spo
rte,
car
ga y
des
carg
a, s
umin
istro
y d
espa
cho
de
gaso
lina
• Fá
bric
as d
e lla
ntas
de
cauc
ho; r
iesg
o p
osi
ble
en a
lmac
enam
ient
o d
e di
solv
ente
s, m
ez-
clad
o, e
xtru
sión,
ela
bora
ció
n de
llan
tas,
prep
arac
ión
de c
urad
o, i
nspe
cció
n, re
para
ció
n y
man
teni
mie
nto
•
Recu
brim
ient
os
a ba
se d
e ca
ucho
; rie
sgo
po
sibl
e en
el c
uart
o d
e m
ezcl
ado
y e
n la
má-
quin
a de
apl
icac
ión
de re
cubr
imie
nto
s a
base
de
cauc
ho
• M
arro
quin
eras
; rie
sgo
po
sible
en
área
s y
ope
raci
one
s de
arm
ado
, eng
om
ado
y te
rmin
a-do
•
Indu
stria
del
cal
zado
: en
área
s do
nde
se a
plic
a el
peg
ante
•
Fábr
icas
y u
so d
e pi
ntur
as
• Tr
ansp
ort
e de
car
ga: t
rans
port
e en
cam
ión,
term
inal
es d
e ca
rga
de p
etró
leo
y te
rmin
ales
de
car
ga e
n ge
nera
l •
Otr
as: c
entr
ales
tele
fóni
cas,
trab
ajo
s en
indu
stria
met
alm
ecán
ica,
impr
esió
n, p
lant
as
quím
icas
, tra
tam
ient
o d
e ag
ua d
e de
sech
os,
limpi
eza
de m
oto
res
Q5
• M
anuf
actu
ra d
e re
sinas
, pig
men
tos
y co
lora
ntes
a b
ase
de c
om
pues
tos
azo
, in
clus
o la
ben
cidi
na
• Fá
bric
a de
tint
es a
bas
e de
alq
uitr
án
• In
dust
ria d
el c
auch
o s
inté
tico
•
Agen
te re
activ
o e
n la
bora
torio
s •
Cur
tiem
bres
ital
iana
s qu
e ut
iliza
ron
cro
mo
• Pl
anta
s de
man
ufac
tura
de
benc
idin
a (m
ayo
r rie
sgo
que
en
usua
rios)
; áre
as: b
año
s de
s-al
iniz
ado
res,
pren
sa, fi
ltro
, em
paqu
e de
tam
bore
s co
n be
ncid
ina,
reac
tore
s de
redu
cció
n de
nitr
obe
ncen
o
• En
labo
rato
rios
de in
vest
igac
ión
clín
ica
y cr
imin
alíst
ica,
co
mo
una
pru
eba
de a
nális
is p
ara
dete
ctar
san
gre;
en
pers
ona
l téc
nico
y a
nalis
tas
de la
bora
torio
se
han
enco
ntra
do tr
azas
de
benc
idin
a.
• Pr
odu
cció
n y
prep
arac
ión
de c
olo
rant
es e
labo
rado
s a
base
de
benc
idin
a (d
e us
o c
om
er-
cial
o c
aser
o);
expo
sici
ón
al m
anip
ular
po
lvo
•
Uso
de
tinte
s a
base
de
benc
idin
a pa
ra la
co
lora
ció
n de
text
iles
y pa
pel
Q6
No
exi
ste
uso
co
mer
cial
co
noci
do p
ero
se
encu
entr
a en
: •
pro
duct
os
de c
om
bust
ión
inco
mpl
eta
de la
bas
ura,
la m
ader
a, e
l tab
aco
, el
com
bust
ible
de
uso
resid
enci
al (p
rinci
pal f
uent
e)
• es
cape
de
máq
uina
s a
mot
or d
iese
l o a
gas
olin
a •
carb
one
s qu
emad
os
• ac
eite
s m
iner
ales
y a
ceite
s cr
udo
s •
en d
ifere
ntes
alim
ento
s as
ado
s y
ahum
ado
s, y
en a
ceite
s co
mes
tible
s •
pro
ducc
ión
de h
ollí
n y
en e
l uso
del
ho
llín
• El
alq
uitr
án d
e hu
lla p
uede
co
nten
er h
asta
12,
5 g/
kg y
el h
umo
de
ciga
rrill
o
hast
a 12
-140
ng.
•
agua
s su
perfi
cial
es, d
e río
, de
caño
s, de
lluv
ia, s
ubte
rrán
eas,
de tr
atam
ient
o y
de
sed
imen
to
No
hay
pro
ducc
ión
com
erci
al.
El 9
6% d
e la
s fu
ente
s qu
e lib
eran
be
nzo
[a]a
ntra
ceno
so
n: q
uem
a de
ba
sura
s co
n ca
rbó
n, m
inas
de
carb
ón
aban
dona
das,
man
ufac
tura
de
coqu
e,
com
bust
ión
resid
enci
al e
xter
na d
e ca
rbó
n bi
tum
ino
so y
ant
rací
tico
. La
prin
cipa
l fue
nte
de e
xpo
sició
n es
la
inha
laci
ón
de a
ire c
ont
amin
ado
po
r hum
o d
e m
ader
a y
de ta
baco
, in
gest
ión
de a
gua
y al
imen
tos
cont
a-m
inad
os.
La e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal a
ben
zo[a
]pire
no y
otr
os
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
mát
ico
s se
pre
sent
a en
pla
ntas
pro
duct
ora
s de
alq
uitr
án d
e ca
rbó
n, p
lant
as d
e co
quiz
ació
n, s
itio
s de
gas
ifica
ció
n de
car
bón,
cua
rto
s pa
ra h
umea
r o a
ceci
nar c
arne
s o
pie
les,
fund
ició
n (e
n la
indu
stria
del
ace
ro e
n lo
s ho
rno
s de
co
que
y de
l alto
ho
rno
), la
min
ado
de
acer
o y
mo
li-no
de
acer
o, p
lant
as d
e pr
odu
cció
n de
alu
min
io, p
lant
as d
e pr
odu
cció
n de
asf
alto
y b
etún
, o
pera
cio
nes
de e
mbr
eado
de
carr
eter
as y
tech
os
con
brea
o a
sfal
to, s
itio
s de
inci
nera
ció
n de
des
echo
s m
unic
ipal
es (d
ond
e se
que
ma
mat
eria
l car
boná
ceo
), en
fuen
tes
de h
umo
de
coci
na, e
n la
s in
dust
rias
de c
om
ida
o s
umin
istro
de
alim
ento
s, y
dond
e se
util
ice
alqu
itrán
de
car
bón
y cr
eoso
ta c
om
o c
om
bust
ible
(es
un c
ont
amin
ante
de
esto
s pr
odu
cto
s).
En 1
985,
el D
epar
tam
ento
de
Agric
ultu
ra d
e lo
s Es
tado
s U
nido
s en
cont
ró la
sig
uien
te
expo
sició
n o
cupa
cio
nal:
trab
ajad
ore
s de
trat
amie
nto
de
la m
ader
a po
r inm
ersi
ón
o m
edio
té
rmic
o c
on
creo
sota
, pro
duct
os
que
cont
iene
n cr
eoso
ta p
ara
trat
amie
nto
a p
resi
ón
(alta
exp
osic
ión
por i
nhal
ació
n) y
los
trab
ajad
ore
s de
man
teni
mie
nto
(exp
osi
ció
n po
r pie
l o
casi
ona
l alta
).
En p
rodu
cto
s bi
oqu
ímic
os,
bio
méd
ico
s y
en la
bora
torio
s de
inve
stig
ació
n de
cán
cer
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
60
Q7
No
exi
ste
uso
co
mer
cial
co
mo
tal,
pero
se
encu
entr
a en
dife
rent
es p
rodu
c-to
s, ta
les
com
o lo
s de
la c
om
bust
ión
inco
mpl
eta
de m
ader
a y
com
bust
ible
re
siden
cial
(prin
cipa
l fue
nte)
, asf
alto
s (1
4 m
g/g)
, alq
uitr
án d
e hu
lla (2
-5 m
g/g)
, al
quitr
anes
de
mad
era
(35
ug/g
), ac
eite
s us
ado
s pr
oce
dent
es d
e eq
uipo
s el
éctr
ico
s (1
,4 u
g/g)
, gas
es d
e es
cape
de
auto
móv
iles
(4 u
g/m
3) o
de
máq
ui-
nas
y eq
uipo
s a
mot
or d
iese
l o d
e ga
solin
a, c
ond
ensa
do (7
4 ug
/g),
hum
o d
el
taba
co (3
0 ng
/cig
arril
lo),
acei
tes
min
eral
es (0
,04-
1,6
ug/g
), ac
eite
s de
mot
ore
s ga
stad
os
(55
ug/g
), en
aire
de
rest
aura
ntes
, car
bone
s qu
emad
os,
dife
rent
es
alim
ento
s pr
oce
sado
s (a
sado
s, ah
umad
os
y re
finad
os)
, ace
ites
com
estib
les,
mar
garin
as, m
ante
cas,
gras
as, f
ruta
s, ve
geta
les
y ce
real
es, c
afé
tost
ado
y té
. Se
enc
uent
ra ta
mbi
én e
n ag
ua s
uper
ficia
l, de
cañ
o, l
luvi
a, s
ubte
rrán
ea, d
e tr
atam
ient
o y
sed
imen
tada
; en
el h
ollí
n al
que
mar
la b
asur
a o
en
la in
dust
ria
para
pro
duci
r ho
llín.
No
hay
pro
ducc
ión
com
erci
al.
El 9
6% d
e la
s fu
ente
s qu
e lib
eran
be
nzo
[a]p
ireno
so
n: q
uem
a de
ba
sura
s co
n ca
rbó
n, m
inas
de
carb
ón
aban
dona
das,
man
ufac
tura
de
coqu
e,
com
bust
ión
resid
enci
al e
xter
na d
e ca
rbó
n bi
tum
ino
so y
ant
rací
tico
. La
prin
cipa
l fue
nte
de e
xpo
sició
n es
la
inha
laci
ón
de a
ire c
ont
amin
ado
po
r hum
o d
e m
ader
a y
de ta
baco
, in
gest
ión
de a
gua
y al
imen
tos
cont
a-m
inad
os.
La e
xpo
sició
n o
cupa
cio
nal a
ben
zo[a
]pire
no y
otr
os
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
mát
ico
s se
pre
sent
a en
: pla
ntas
pro
duct
ora
s de
alq
uitr
án d
e ca
rbó
n, p
lant
as d
e co
quiz
ació
n, s
itio
s de
gas
ifica
ció
n de
car
bón,
cua
rto
s pa
ra h
umea
r o a
ceci
nar c
arne
s o
pie
les,
fund
ició
n (e
n la
indu
stria
del
ace
ro e
n lo
s ho
rno
s de
co
que
y de
l alto
ho
rno
) , la
min
ado
de
acer
o y
mo
li-no
de
acer
o, p
lant
as d
e pr
odu
cció
n de
alu
min
io, p
lant
as d
e pr
odu
cció
n de
asf
alto
y b
etún
, o
pera
cio
nes
de e
mbr
eado
de
carr
eter
as y
tech
os
con
brea
o a
sfal
to, s
itio
s de
inci
nera
ció
n de
des
echo
s m
unic
ipal
es, d
ond
e se
que
ma
mat
eria
l car
boná
ceo
, en
fuen
tes
de h
umo
de
coci
na e
n la
s in
dust
rias
de c
om
ida
o s
umin
istro
de
alim
ento
s, y
dond
e se
util
ice
alqu
itrán
de
car
bón
y cr
eoso
ta c
om
o c
om
bust
ible
(es
un c
ont
amin
ante
de
esto
s pr
odu
cto
s).
En 1
985,
el D
epar
tam
ento
de
Agric
ultu
ra d
e lo
s Es
tado
s U
nido
s en
cont
ró la
sig
uien
te e
x-po
sició
n o
cupa
cio
nal:
trab
ajad
ore
s de
trat
amie
nto
de
la m
ader
a po
r med
io d
e in
mer
sió
n o
térm
ico
co
n cr
eoso
ta, p
rodu
cto
s qu
e co
ntie
nen
creo
sota
par
a tr
atam
ient
o a
pre
sió
n (a
lta e
xpo
sició
n po
r vía
inha
lato
ria) y
los
trab
ajad
ore
s de
man
teni
mie
nto
(exp
osi
ció
n po
r pi
el o
casi
ona
l alta
).
En p
rodu
cto
s bi
oqu
ímic
os,
bio
méd
ico
s y
en la
bora
torio
s de
inve
stig
ació
n de
cán
cer.
Q8
El b
erili
o m
etál
ico
y la
s al
eaci
one
s se
util
izan
: •
com
o m
ode
rado
res
y fu
ente
s de
neu
tro
nes
(po
r bo
mba
rdeo
co
n pa
rtíc
ulas
al
fa) e
n re
acto
res
nucl
eare
s en
la in
dust
ria a
ero
espa
cial
y e
n ap
licac
ione
s m
ilita
res;
• po
r su
rigid
ez, l
iger
eza
y es
tabi
lidad
dim
ensio
nal,
se e
mpl
ean
en la
co
nstr
uc-
ció
n de
div
erso
s di
spo
sitiv
os
com
o g
irosc
opi
os,
mue
lles
de re
loje
ría, p
arte
s de
co
mpu
tado
res,
com
pone
ntes
ele
ctró
nico
s y e
quip
o e
léct
rico
, rep
rodu
cció
n de
circ
uito
s in
tegr
ado
s e
inst
rum
enta
l div
erso
; •
com
o a
ditiv
os
en c
om
bust
ible
s pr
ope
lent
es s
ólid
os
para
co
hete
s; •
en fr
eno
s de
alta
efic
ienc
ia p
ara
aero
nave
s; •
para
esp
ejo
s y
com
pone
ntes
de
siste
mas
ópt
ico
s pa
ra s
atél
ites;
• pa
ra a
leac
ione
s co
n co
bre
y da
rle e
ndur
ecim
ient
o a
l mism
o;
• pa
ra a
leac
ione
s m
etál
icas
; •
ante
riorm
ente
se
utili
zaro
n en
tubo
s flu
ore
scen
tes;
• el
óxi
do d
e be
rilio
se
empl
ea c
uand
o s
e re
quie
re d
e un
a al
ta c
ond
uctiv
idad
té
rmic
a, a
islam
ient
o e
léct
rico
, pro
pied
ades
mec
ánic
as e
spec
ífica
s y
un p
unto
de
fusió
n el
evad
o.
• Ex
trac
ció
n m
iner
a •
Fabr
icac
ión
de a
leac
ione
s de
ber
ilio
•
Avia
ció
n •
Auto
mot
ore
s •
Met
ales
•
Tele
com
unic
acio
nes
• El
ectr
óni
ca y
elé
ctric
a •
Fund
ició
n y
esm
alta
do
• Eq
uipo
s y
sum
inist
ros
dent
ales
•
Equi
po c
ient
ífico
y d
e in
geni
ería
•
Sold
adur
a y
plat
inad
o m
etál
ico
•
Fabr
ican
tes
de m
ater
ial r
efra
ctar
io y
ce
rám
ica
• Fa
bric
ante
s de
mec
hero
s de
gas
•
Fabr
ican
tes
de tu
bos
de ra
yos
cató
di-
cos
• Fa
bric
ació
n de
misi
les
• In
vest
igac
ión
nucl
ear y
aer
oes
paci
al
• Pr
oce
so d
el m
iner
al y
man
ufac
tura
ció
n: p
rodu
cció
n de
óxi
do d
e be
rilio
, ber
ilio
met
álic
o,
beril
o y
ale
acio
nes
de c
obr
e/be
rilio
en
las
área
s de
man
ejo
de
óxid
o, h
orn
o, m
ezcl
a-do
, co
rtad
o y
sec
ció
n de
mo
lino
; pla
ntas
de
pro
ducc
ión
de b
erili
o: d
epar
tam
ento
s de
fu
ndic
ión,
man
teni
mie
nto
, ins
pecc
ión,
lava
nder
ía, m
aqui
nado
y m
olie
nda,
labo
rato
rios
de
inve
stig
ació
n y
desa
rro
llo, a
lmac
enam
ient
o y
em
barq
ue
• M
aqui
nado
: tra
baja
dore
s de
mo
liend
a, p
ulid
o, c
ort
e (m
anua
l o a
uto
mát
ico
) y s
old
adur
a en
ale
acio
nes
de b
erili
o
• Em
plea
dos
del l
abo
rato
rio té
cnic
o d
enta
l, en
los
pro
ceso
s de
fusi
ón
y te
rmin
ado
de
prót
esis
den
tale
s •
Indu
stria
aer
oes
paci
al, a
ero
náut
ica
y m
ilita
r •
Indu
stria
cer
ámic
a y
refr
acta
ria
La E
PA h
a de
term
inad
o q
ue la
exp
osic
ión
a be
rilio
a c
onc
entr
acio
nes
de 0
,04
mic
rogr
a-m
os/
m3
dura
nte
toda
la v
ida,
est
á as
oci
ada
con
una
pro
babi
lidad
de
1 en
1.0
00 d
e de
sarr
o-lla
r cán
cer.
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
61
Q9
Entr
e la
s su
stan
cias
quí
mic
as d
e m
ás a
lta p
rodu
cció
n en
Est
ado
s U
nido
s, pa
só
del l
ugar
34
en 1
987,
al l
ugar
50
a m
edia
dos
de 1
990.
Tam
bién
han
des
cend
ido
lo
s vo
lúm
enes
de
expo
rtac
ión
pro
gres
ivam
ente
has
ta e
l 200
2.
Util
izad
o e
n la
man
ufac
tura
de
num
ero
sos
polím
ero
s: •
cauc
ho e
stire
no-b
utad
ieno
: co
rres
pond
e al
75%
del
cau
cho
sin
tétic
o y
re
pres
enta
del
30%
al 3
5% d
el u
so d
el 1
,3 b
utad
ieno
; •
cauc
ho d
e po
libut
adie
no: d
el 2
0% a
l 22%
•
cauc
ho a
dipo
nitr
ilo: d
el 1
2% a
l 15%
•
cauc
ho d
e ne
opr
eno
: del
5%
al 1
0%
• ca
ucho
nitr
ilo: u
n 3%
•
resin
as a
crilo
nitr
ilo-b
utad
ieno
-est
ireno
: del
5%
al 6
%
• lá
tex
buta
dien
o-e
stire
no: 1
0%
• ot
ros
polím
ero
s es
peci
ales
: del
2%
al 8
%
• In
dust
ria p
etro
quím
ica:
se
pro
duce
po
r des
tilac
ión
o e
xtra
cció
n de
but
a-di
eno
cru
do, e
l cua
l es
un s
ubpr
odu
c-to
en
la p
rodu
cció
n de
etil
eno
. •
Toda
indu
stria
que
pro
duzc
a ca
ucho
sin
tétic
o
• Bo
mbe
ros
• In
cine
rado
res
• Re
finer
ía d
el p
etró
leo
y p
rodu
cció
n de
but
adie
no c
rudo
; ope
raci
one
s de
ries
go: p
rodu
c-ci
ón
(pro
ceso
s de
des
tilac
ión,
mue
stre
o, l
abo
rato
rio),
man
teni
mie
nto
, alm
acen
amie
nto
, ca
rga
y de
scar
ga d
e ba
rco
s, ca
rrot
anqu
es y
tam
bore
s; o
ficio
s de
dist
ribuc
ión
y su
min
istro
po
r car
rota
nque
s y
en e
stac
ione
s de
ser
vici
o
• Pr
odu
cció
n de
mo
nóm
ero
de
1,3-
buta
dien
o; p
rodu
cció
n de
mo
nóm
ero
s: ár
ea d
e ca
rga;
gr
upo
de
trab
ajad
ore
s: té
cnic
o d
e pr
oce
sos,
técn
ico
de
labo
rato
rio; o
pera
cio
nes
de a
náli-
sis y
vac
iado
de
cilin
dro
s •
Pro
ducc
ión
de p
olím
ero
s y
deriv
ado
s; p
roce
sos
técn
ico
s: ár
eas
de d
esca
rga,
tanq
ue
subt
errá
neo
, pur
ifica
ció
n, re
acci
one
s de
po
limer
izac
ión,
so
luci
one
s y
coag
ulac
ión,
mo
lido
y
seca
do, e
mpa
cado
, alm
acen
amie
nto
; per
sona
l téc
nico
de
man
teni
mie
nto
•
Pro
ducc
ión
de c
auch
o s
inté
tico
•
Pro
ducc
ión
de p
lást
ico
s, pr
inci
palm
ente
, acr
ílico
s •
Aten
ció
n de
ince
ndio
s fo
rest
ales
•
La g
aso
lina
cont
iene
peq
ueña
s ca
ntid
ades
. •
Co
ntam
inac
ión
ambi
enta
l po
r tub
o d
e es
cape
s de
aut
om
óvile
s e
inci
nera
dore
s
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
62
Q10
El u
so d
e ca
dmio
se
ha re
duci
do e
n lo
s úl
timo
s añ
os,
exce
pto
par
a la
fabr
ica-
ció
n de
bat
ería
s, pa
sand
o e
n Es
tado
s U
nido
s de
8%
en
1970
a 7
5% e
n el
200
0.
Su u
so e
n Es
tado
s U
nido
s se
ha
mo
dific
ado
así:
•
para
el e
lect
ropl
atea
do y
cub
iert
as, p
asó
del
50%
en
1960
al 8
% e
n el
200
0;
• pa
ra la
fabr
icac
ión
de p
igm
ento
s, pa
só d
e 30
% e
n 19
70 a
12%
en
el 2
000;
•
com
o e
stab
iliza
nte
del c
loru
ro d
e po
livin
ilo (P
VC) p
asó
de
23%
en
1970
al 4
%
en e
l 200
0;
• pa
ra a
leac
ione
s, pa
só d
el 8
% e
n 19
70 a
l 1%
en
el 2
000.
En
Est
ado
s U
nido
s se
ha
dism
inui
do s
u pr
odu
cció
n, p
ero
se
han
incr
emen
tado
la
s im
port
acio
nes.
• Re
finac
ión
del z
inc
• Fa
bric
ació
n de
bat
ería
s •
Man
ufac
tura
de
pigm
ento
s y
colo
-ra
ntes
•
Pro
ducc
ión
de m
ater
ial y
pig
men
tos
fluo
resc
ente
s •
Fábr
icas
de
PVC
•
Sold
adur
a •
Fabr
icac
ión
de a
lam
bres
y c
able
s te
lefó
nico
s •
Med
icin
a ve
terin
aria
a) C
adm
io m
etal
: pro
ducc
ión
y re
finac
ión
de c
adm
io e
n o
pera
cio
nes
de to
stad
o, m
ezcl
a-do
, cal
cina
do y
car
ga d
el ó
xido
pur
o, o
pera
ció
n de
pre
para
ció
n de
so
luci
ón
y ta
nque
de
alm
acen
amie
nto
, ret
ort
a, fu
ndic
ión
y m
olie
nda;
áre
as d
e m
uest
reo
, car
ga, t
rans
port
e de
m
ater
ia p
rima;
en
esm
alta
do (c
adm
io-z
inc-
plo
mo
): ta
llere
s de
cad
mio
, rec
ort
e y
sint
e-riz
ado
; el c
rom
o n
o s
e en
cuen
tra
en e
stad
o p
uro
en
la n
atur
alez
a; s
e en
cuen
tra
en lo
s de
pósit
os
de z
inc
com
o s
ulfu
ro d
e ca
dmio
, po
r lo
tant
o, e
s un
sub
pro
duct
o d
e la
fund
i-ci
ón
y re
finac
ión
del z
inc.
b)
Ace
tato
de
cadm
io: á
rea
de h
orn
os
de o
scila
ció
n c)
Car
bona
to d
e ca
dmio
: pro
ducc
ión
de a
leac
ione
s ca
dmio
-co
bre
y ca
dmio
-pla
ta e
n ár
eas
de tr
itura
do, t
ost
ado
, esm
alta
do e
n se
co, f
usió
n de
cad
mio
y e
labo
raci
ón
de li
ngot
es;
sold
adur
a de
pun
to, e
labo
raci
ón
de b
linda
jes
y ta
llere
s de
ens
ambl
e; g
rupo
de
sold
ado
res
d) C
loru
ro d
e ca
dmio
: ele
ctro
plat
eado
, fot
oco
piad
ora
s, im
pres
ión
en p
laca
par
a es
tam
-pa
do, t
inte
s, es
pejo
s, qu
ímic
a an
alíti
ca, t
ubo
s de
vac
ío y
lubr
ican
tes;
co
mo
inte
rmed
iario
qu
ímic
o e
n la
pro
ducc
ión
de p
igm
ento
s y
esta
biliz
ante
s qu
e co
nten
gan
cadm
io; c
ond
i-ci
one
s qu
e au
men
tan
el ri
esgo
de
expo
sici
ón:
mo
liend
a, m
ezcl
a, d
emo
lició
n, d
esca
rga,
ca
lent
amie
nto
, vac
iado
, ro
ciad
a, d
erra
mes
, eva
pora
ció
n de
áre
as d
e su
perfi
cies
gra
ndes
ta
les
com
o re
cipi
ente
s ab
iert
os
y ex
posic
ione
s en
esp
acio
s ce
rrad
os
(tra
bajo
den
tro
de
cuba
s, re
acto
res,
cald
eras
y c
uart
os
pequ
eño
s, en
tre
otro
s).
e) H
idró
xido
de
cadm
io: á
rea
de h
orn
o, t
ritur
ado
y li
mpi
eza;
áre
as d
e se
rvic
io y
de
enva
sa-
do e
n ca
neca
s f)
Nitr
ato
de
cadm
io: e
n em
ulsio
nes
foto
gráfi
cas,
para
po
rcel
ana
y va
sos
de c
olo
r, en
reac
-to
res
nucl
eare
s y
para
pro
duci
r hid
róxi
do d
e ca
dmio
par
a se
r usa
do e
n la
s ba
tería
s g)
Est
eara
to d
e ca
dmio
: par
a m
ejo
rar l
a es
tabi
lidad
de
mat
eria
les
de P
VC fr
ente
a la
luz
y a
los
agen
tes
atm
osf
éric
os
h) S
ulfa
to d
e ca
dmio
: en
elec
tro
plat
eado
, tub
os
de v
acío
, pan
talla
fluo
resc
ente
, en
quím
i-ca
ana
lític
a, c
om
o in
term
edia
rio q
uím
ico
par
a pr
odu
cir p
igm
ento
s, es
tabi
lizad
ore
s y
otro
s co
mpu
esto
s de
cad
mio
, co
mo
fung
icid
a o
nem
atic
ida
(en
Co
lom
bia
no s
e co
noce
su
uso
de
sde
1960
) y c
om
o e
lect
rolit
o e
n la
s cé
lula
s W
esto
n i)
Sulfu
ro d
e ca
dmio
: man
ufac
tura
de
pigm
ento
s pa
ra p
intu
ra, v
idrio
, cer
ámic
a, p
lást
ico
s, te
xtile
s, pa
pel y
fueg
os
artifi
cial
es; s
e us
a en
cel
das
sola
res,
pant
alla
s flu
ore
scen
tes,
dete
c-to
res
de ra
diac
ión,
det
ecto
res
de h
umo
, sen
sore
s de
láse
r par
a bo
mba
s, di
odo
s, fó
sfo
ros,
foto
mul
tiplic
ado
ras,
tran
sist
ore
s. j)
Óxi
do d
e ca
dmio
: usa
do p
rinci
palm
ente
par
a la
s ba
tería
s de
níq
uel-
cadm
io c
om
o c
ata-
lizad
or,
en e
lect
ropl
atea
do, e
n co
ntac
tos
eléc
tric
os,
en e
smal
tado
s re
sist
ente
s, en
plá
stic
os
resis
tent
es a
l cal
or y
en
la m
anuf
actu
ra d
e pl
ástic
os
com
o e
l tefl
ón
o c
auch
os
de n
itrilo
; co
mo
nem
atic
ida
y ac
aric
ida
para
cer
dos
(en
Co
lom
bia
no s
e ha
util
izad
o p
or l
o m
eno
s de
sde
1960
); su
bpro
duct
o e
n so
ldad
ura.
k)
Ale
acio
nes
cadm
io-c
obr
e: p
lást
ico
s de
co
lor,
impr
esió
n y
esm
alta
do.
Q11
Fung
icid
a no
sist
émic
o, u
sado
par
a el
co
ntro
l de:
•
enfe
rmed
ades
en
frut
as, v
eget
ales
, pla
ntas
orn
amen
tale
s y
past
ales
; •
org
anism
os
en s
emill
as y
sue
los.
• Ag
ricul
tura
•
Empr
esa
pro
duct
ora
y c
om
erci
ali-
zado
ra
Expo
sició
n po
tenc
ial d
eriv
ada
de la
pre
para
ció
n, e
l man
ejo
y la
apl
icac
ión
del p
rodu
cto
. O
pera
ció
n de
roci
ado
baj
o p
resi
ón
para
trat
amie
nto
de
mad
eras
En
Nue
va Z
elan
dia,
des
de 1
989
cuan
do s
e pr
ohi
bió
su
uso
co
mo
fung
icid
a, s
e pe
rmiti
ó
para
cur
ar le
sione
s de
árb
ole
s en
una
pre
para
ció
n a
base
de
cera
de
petr
óle
o c
on
un
cont
enid
o d
e 10
g/k
g de
cap
tafo
l (us
o a
ctua
l: m
eno
s de
l 1%
del
uso
ant
erio
r).
Not
a: e
n C
olo
mbi
a su
uso
fue
pro
hibi
do p
or s
u ef
ecto
can
ceríg
eno
, med
iant
e la
Res
o-
luci
ón
5053
del
7 d
e di
ciem
bre
de 1
989
del I
CA
(se
canc
elar
on
las
licen
cias
de
vent
a y
se
pro
híbe
la im
port
ació
n, p
rodu
cció
n y
vent
a de
pla
guic
idas
de
uso
agr
íco
la q
ue c
ont
enga
n co
mo
ingr
edie
nte
activ
o C
apta
fol).
Obs
erva
ció
n ex
pert
o: e
n C
olo
mbi
a, u
na e
mpr
esa
lo d
istrib
uyó
; fue
un
pro
duct
o d
e po
co u
so e
n el
paí
s, se
util
izó
baj
o la
mar
ca c
om
erci
al
Difo
lata
n y
se re
com
enda
ba p
rinci
palm
ente
par
a ca
cao
.
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
63
Q12
• Pa
ra p
rodu
cir t
inte
s az
o p
ara
algo
dón,
sed
a, a
ceta
to y
nai
lon
• C
om
o in
term
edia
rio q
uím
ico
en
la p
rodu
cció
n de
pig
men
to ro
jo 7
y p
ig-
men
to a
mar
illo
49
• Pa
ra la
pro
ducc
ión
del i
nsec
ticid
a-ac
aric
ida
deno
min
ado
clo
rdim
efo
r (en
C
olo
mbi
a us
ado
prin
cipa
lmen
te p
ara
algo
dón)
• Pr
odu
cció
n de
quí
mic
os
sinté
tico
s •
Pro
ducc
ión
de ti
ntas
•
Pro
ducc
ión
de c
lord
imef
orm
(aca
ri-ci
da e
inse
ctic
ida)
Los
com
pues
tos
no s
e en
cuen
tran
nat
ural
men
te.
La p
-clo
ro-o
-to
luid
ina
se p
rese
nta
com
o u
n m
etab
olit
o d
el c
lord
imef
orm
, tan
to e
n el
am
bien
te c
om
o e
n el
org
anis
mo
. La
s o
cupa
cio
nes
de m
ayo
r rie
sgo
so
n la
man
ufac
tura
de
pigm
ento
s, tin
tas
y cl
ord
imef
orm
. Lo
s pr
oce
sos
de m
ayo
r rie
sgo
so
n el
car
gue
o la
mez
cla
en ti
nas
y en
los
pro
ceso
s pa
ra
obt
ener
una
may
or p
urez
a. N
o e
xist
en d
ato
s cu
antit
ativ
os
de e
xpo
sici
ón
ocu
paci
ona
l. En
tre
1981
y 1
983,
NIO
SH re
port
ó s
ólo
250
trab
ajad
ore
s, to
das
muj
eres
, que
est
aban
ex
pues
tas
a p-
clo
ro-o
-to
luid
ina.
En
el 2
001,
en
Esta
dos
Uni
dos
se id
entifi
caro
n 11
dist
ribui
-do
res
de e
sta
sust
anci
a au
nque
su
pro
ducc
ión
loca
l ces
ó e
n 19
79.
Q13
Se u
tiliz
a ca
si ex
clus
ivam
ente
en
la in
dust
ria d
el p
lást
ico
par
a la
pro
ducc
ión
de
clo
ruro
de
poliv
inilo
(res
inas
de
copo
límer
os)
. Se
usó
co
mo
: •
mat
eria
prim
a pa
ra la
pro
ducc
ión
de m
etilc
loro
form
o (p
or e
l Pro
toco
lo d
e M
ont
real
, lo
s pa
íses
desa
rro
llado
s pr
ohi
bier
on
su p
rodu
cció
n de
sde
el 2
003)
; •
refr
iger
ante
y d
isolv
ente
de
extr
acci
ón
para
mat
eria
les
term
ose
nsib
les;
• pr
ope
lent
e en
aer
oso
les,
e •
ingr
edie
nte
en d
roga
s y
cosm
étic
os
(se
pro
hibi
ó e
n Es
tado
s U
nido
s de
sde
1974
).
Fabr
icac
ión
de:
• cl
oru
ro d
e vi
nilo
•
polím
ero
s en
la in
dust
ria d
el p
lást
ico
En la
pro
ducc
ión
de c
loru
ro d
e vi
nilo
(mo
nóm
ero
) y d
e cl
oru
ro d
e po
livin
ilo; e
n C
olo
m-
bia
se p
rodu
jo e
l mo
nóm
ero
y e
xist
e pl
anta
par
a po
límer
os.
Las
área
s de
may
or r
iesg
o s
on:
a)
reac
tore
s de
po
limer
izac
ión:
pro
cedi
mie
nto
de
rasp
ado
y o
pera
dore
s de
co
agul
ado
b)
pro
ducc
ión
de re
sinas
de
polím
ero
s de
clo
ruro
de
vini
lo
Es u
n co
ntam
inan
te d
e ag
ua y
alim
ento
s, a
baja
s co
ncen
trac
ione
s, po
r la
fabr
icac
ión
de
bote
llas
plás
ticas
y p
elíc
ulas
pro
tect
ora
s co
n cl
oru
ro d
e po
livin
ilo, u
sada
s pa
ra e
l em
paqu
e de
alim
ento
s.
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
64
Q14
a) D
icro
mat
o d
e am
oni
o: t
inte
s pa
ra c
uero
y te
xtile
s. b)
Cro
mat
o d
e ca
lcio
: en
pint
ura
y re
cubr
imie
nto
co
mo
ant
ico
rro
sivo
, pig
-m
ento
par
a tin
te, p
intu
ra y
plá
stic
o; d
espo
lariz
ado
r en
las
bate
rías.
c) T
rióxi
do d
e cr
om
o: e
n pi
ntur
a y
recu
brim
ient
o c
om
o in
hibi
dor d
e la
co
-rr
osió
n. P
ara
la p
rodu
cció
n de
pre
serv
ativ
os
de la
mad
era.
En
cro
mo
plat
eado
. Te
rmin
ado
de
met
ales
(prin
cipa
lmen
te e
n au
tom
óvile
s y
avio
nes
mili
tare
s).
Pro
ducc
ión
de q
uím
ico
s y
cata
lizad
ore
s o
rgán
ico
s. d)
Cro
mat
o d
e pl
om
o: p
igm
ento
de
pint
uras
, tin
tes
para
impr
esió
n y
colo
ran-
te d
e ca
ucho
, pap
el y
vin
ilo.
e) C
rom
ato
de
pota
sio: p
rodu
cció
n y
uso
de
colo
rant
es p
ara
text
iles.
f) D
icro
mat
o d
e po
tasio
: co
lora
nte
para
text
iles
y pi
gmen
to p
ara
tinta
s, pl
ás-
tico
y p
intu
ras.
Pro
ceso
s fo
tom
ecán
ico
s. Pr
eser
vativ
o d
e la
mad
era.
Ha
sido
re
empl
azad
o p
or e
l dic
rom
ato
de
sodi
o.
g) C
rom
ato
de
sodi
o: c
om
o m
ater
ia p
rima
para
la s
ínte
sis d
e ag
ente
s qu
ímic
os
, co
mo
inhi
bido
r de
corr
osió
n, e
n flu
ido
s de
per
fora
ció
n de
pet
róle
o, p
ara
el
trat
amie
nto
de
agua
de
cald
eras
, de
enfr
iado
res
y de
torr
es d
e en
fria
mie
nto
, co
mo
pre
serv
ativ
o d
e m
ader
a.
h) D
icro
mat
o d
e so
dio
: par
a la
man
ufac
tura
de
pigm
ento
s in
org
ánic
os
de
cro
mo
(co
lore
s es
tabl
es a
la lu
z), c
om
o m
ater
ia p
rima
para
la s
ínte
sis d
e ot
ros
com
pues
tos
de c
rom
o, p
ara
term
inad
o d
e m
etal
es, c
om
o in
hibi
dor d
e la
co
rro
sión
de m
etal
es, p
ara
la li
mpi
eza
de s
uper
ficie
s m
etál
icas
y p
rom
over
la
adhe
sión
de la
pin
tura
, co
mo
age
nte
oxid
ante
en
la m
anuf
actu
ra d
e vi
tam
ina
K y
cera
, par
a la
pre
para
ció
n de
vid
rio c
olo
read
o y
par
a ce
rám
ica
vidr
iada
, co
mo
mo
rdie
nte
para
tint
es á
cido
s en
la in
dust
ria te
xtil
para
incr
emen
ter l
a pr
opi
edad
del
co
lor
i) C
rom
ato
de
estr
onc
io: c
om
o in
hibi
dor d
e la
co
rro
sión,
par
a in
crem
enta
r el
peso
a lo
s lo
dos
de p
erfo
raci
ón,
co
mo
pig
men
to p
ara
pint
uras
ant
ico
rro
sivas
(e
spec
ialm
ente
par
a al
umin
io y
sus
ale
acio
nes)
par
a la
co
nstr
ucci
ón
de b
arco
s y
avio
nes.
j) C
rom
ato
de
zinc
: co
mo
ant
ico
rro
sivo
en
las
pint
uras
que
se
aplic
an a
su
perfi
cies
que
est
arán
en
cont
acto
co
n ag
uas
mar
inas
o s
obr
e es
truc
tura
s m
etál
icas
exp
uest
as a
l aire
libr
e (p
uent
es, h
ierr
o fo
rjado
, maq
uina
ria a
gríc
ola
, ac
ero
).
• Fa
bric
ació
n de
pin
tura
s •
Indu
stria
text
il (t
inci
ón)
•
Indu
stria
del
plá
stic
o (p
igm
ento
s)
• C
urtie
mbr
e y
tinci
ón
de c
uero
s •
Met
álic
a (a
ntic
orr
osiv
o)
Not
a: e
n Es
tado
s U
nido
s el
min
eral
de
cro
mita
no
se
expl
ota
desd
e 19
61.
Pred
om
ina
la e
xpo
sició
n a
cro
mo
VI e
n la
pro
ducc
ión
de c
rom
ato
, de
acer
o in
oxid
able
y
sold
adur
a (m
ás e
n fu
ndic
ión
que
en s
old
adur
a o
cua
ndo
el a
cero
inox
idab
le e
s co
rtad
o, o
so
ldad
o c
on
sopl
ete;
es
el p
rinci
pal c
ons
umid
or d
e cr
om
o),
pro
ducc
ión
y us
o d
e pi
g-m
ento
s co
n cr
om
o, i
ndus
tria
del
cro
mo
plat
eado
(cro
mo
VI s
olu
ble,
en
gene
ral,
y pa
ra la
in
dust
ria a
uto
mot
riz, e
n lo
s ba
ños
y el
bril
lo).
Pred
om
ina
la e
xpo
sició
n a
cro
mo
III e
n al
eaci
one
s de
ferr
ocr
om
o y
la in
dust
ria d
e te
ñido
de
cue
ro. T
uvo
am
plio
uso
en
Esta
dos
Uni
dos
com
o p
rese
rvat
ivo
de
mad
era.
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
65
Q15
Hac
e pa
rte
de lo
s di
fere
ntes
hid
roca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
mát
ico
s qu
e co
m-
pone
n la
s cr
eoso
tas,
coqu
e, a
lqui
trán
de
carb
ón
y br
ea.
• In
vest
igac
ión
de c
ánce
r •
Labo
rato
rio b
iom
édic
o
• La
bora
torio
bio
quím
ico
• Pl
anta
s de
pro
ducc
ión
de a
lqui
trán
•
Plan
tas
de c
oqu
e •
Sitio
s de
gas
ifica
ció
n de
l car
bón
• Fu
ndic
ione
s •
Cua
rto
s de
cal
dera
s •
Plan
tas
de p
rodu
cció
n de
alu
min
io
• Pl
anta
s de
pro
ducc
ión
de a
sfal
to y
ca
rbó
n bi
tum
ino
so
• In
cine
rado
res
Se e
ncue
ntra
en:
•
los
hum
os
de c
om
bust
ión
inco
mpl
eta
de c
om
pues
tos
org
ánic
os
com
o m
ader
a, p
apel
, ca
rbó
n;
• la
s fu
ente
s de
hum
o d
uran
te lo
s pr
oce
sos
de c
occ
ión
y di
strib
ució
n de
alim
ento
s; •
la c
om
bust
ión
de c
om
bust
ible
, die
sel,
quer
ose
no y
mad
era;
•
el h
umo
co
nden
sado
del
cig
arril
lo;
• el
ho
llín;
•
los
esca
pes
de m
oto
res
a ga
solin
a;
• la
s o
pera
cio
nes
de im
perm
eabi
lizac
ión
de te
cho
s y
carr
eter
as;
• lo
s pr
odu
cto
s de
mad
era
trat
ado
s co
n cr
eoso
ta, y
•
en p
roce
sos
que
utili
cen
asfa
lto.
Es u
n co
ntam
inan
te d
e nu
mer
oso
s al
imen
tos
que
se c
oci
nan
en a
ceite
o e
n ba
rbac
oa,
al
imen
tos
ahum
ado
s, fr
utas
, gra
nos,
carn
es, h
arin
as y
beb
idas
.
Q16
• C
om
o a
ditiv
o e
n la
gas
olin
a co
n te
trae
tilo
de
plo
mo
•
Co
mo
un
solv
ente
gen
eral
•
En p
repa
raci
one
s im
perm
eabi
lizan
tes
• En
sín
tesis
org
ánic
a •
Co
mo
inse
ctic
ida
en c
ose
chas
de
frut
as c
ítric
as, h
ort
aliz
as y
cer
eale
s D
esde
198
4, la
EPA
ha
pro
hibi
do la
may
oría
de
los
uso
s de
l 1,2
-dib
rom
oet
ano
. En
la a
ctua
lidad
se u
sa p
ara
elim
inar
term
itas
y es
cara
bajo
s de
tro
nco
s de
ma-
dera
, po
lilla
s en
co
lmen
as y
en
la m
anuf
actu
ra d
e tin
tura
s y
cera
s; en
Co
lom
-bi
a no
se
ha u
tiliz
ado
co
mo
inse
ctic
ida
ni p
ara
fum
igar
.
• In
term
edia
rio q
uím
ico
•
Pro
ducc
ión
de p
lagu
icid
as
• Ad
itivo
de
com
bust
ible
s
• Ag
ricul
tura
par
a el
co
ntro
l de
plag
as; r
iesg
o p
ara
los
aplic
ado
res
• En
mec
ánic
os
de a
uto
móv
iles
y ot
ros
trab
ajad
ore
s qu
e m
anip
ulen
gas
olin
a pl
om
ada
y so
lven
tes
• Pr
epar
ació
n, m
anej
o y
uso
de
impe
rmea
biliz
ante
s
Q17
• Pa
ra la
man
ufac
tura
de
mat
eria
les
sinté
tico
s co
mo
: res
inas
epó
xica
s (s
e ut
i-liz
a el
68%
de
la e
picl
orh
idrin
a), g
licer
ina
sinté
tica
(19%
), el
astó
mer
os
y ot
ros
(10%
), y
cauc
ho d
e po
liést
er u
sado
par
a pa
rtes
de
auto
móv
il (Z
eosp
an).
• Pa
ra la
cur
a de
l cau
cho
a b
ase
de p
ropi
leno
•
Co
mo
so
lven
te p
ara
éter
es y
ést
eres
de
celu
losa
y e
n re
sinas
co
n al
to p
ode
r hí
dric
o p
ara
la in
dust
ria d
el p
apel
•
Co
mo
un
esta
biliz
ado
r
Pro
ducc
ión
de:
• m
onó
mer
os
• ca
ucho
sin
tétic
o
• re
sinas
•
glic
erin
a
No
exi
sten
dat
os
espe
cífic
os.
Man
ufac
tura
de
resin
as, g
licer
ina
y de
cau
cho
s co
n ba
se e
n pr
opi
leno
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
66
Q18
• C
om
o m
ater
ia p
rima
en la
indu
stria
de
plás
tico
s pa
ra la
pro
ducc
ión
de re
si-na
s fe
nólic
as (1
9%),
resin
as d
e po
liace
tal,
resin
as d
e m
elam
ina,
resin
as d
e ur
ea
(23%
) y p
lást
ico
s po
liace
tale
s (1
1%).
La c
onc
entr
ació
n de
form
alde
hído
se
ha
ido
redu
cien
do p
rogr
esiv
amen
te e
n es
tas
resin
as, l
as c
uale
s se
util
izan
co
mo
ad
hesiv
os
y re
sinas
de
impr
egna
ció
n en
la m
anuf
actu
ra d
e pr
odu
cto
s de
ma-
dera
(tab
las,
mad
era
cont
rach
apad
a y
mue
bles
), pu
lpa
y pa
pel,
pro
ducc
ión
de
fibra
s ví
trea
s sin
tétic
as, p
rodu
cció
n de
plá
stic
os
y en
la in
dust
ria d
e te
rmin
ado
te
xtil.
•
Inte
rmed
iario
en
la s
ínte
sis d
e co
mpu
esto
s qu
ímic
os
com
o: 1
,4-b
utan
edio
l, tr
imet
ilolp
ropa
no, t
rimet
leta
no, 4
,4´-
dife
nilm
etan
o d
iiso
cian
ato
, pen
taer
itiro
l, he
xam
etile
nete
tram
ine.
•
Sínt
esis
de q
uím
ico
s ac
etilé
nico
s (1
2%) y
diis
oci
anat
o d
e m
etile
no.
• Pr
odu
cció
n de
age
ntes
que
lant
es: 7
5% p
ara
ácid
o e
tilen
diam
inot
etra
cétic
o
(ED
TA) y
25%
par
a ác
ido
nitr
ilotr
iacé
tico
. •
Para
la m
anuf
actu
ra d
e fe
rtili
zant
es d
e lib
erac
ión
lent
a (8
0% ti
enen
ure
a-fo
r-m
alde
hído
). •
Fabr
icac
ión
de a
gent
es li
mpi
ado
res
para
uso
del
ho
gar,
líqui
dos
para
lava
r va
jilla
, age
ntes
par
a el
cui
dado
del
cal
zado
, cer
as y
cha
mpú
par
a ca
rro
s (c
om
o
pres
erva
tivo
, co
nten
ido
men
or a
l 1%
).
• In
dust
ria q
uím
ica:
plá
stic
os,
cauc
hos,
farm
acéu
tica
y pr
odu
cció
n de
form
al-
dehí
do
• In
dust
ria d
e la
mad
era
• Se
cto
r sal
ud: s
ervi
cio
s de
pat
olo
gía,
m
edic
ina
lega
l, fu
nera
rias
y an
fitea
tro
s •
Indu
stria
de
alim
ento
s •
Indu
stria
text
il •
Indu
stria
del
cue
ro
• Ag
ricul
tura
•
Co
nstr
ucci
ón
• In
dust
ria d
el p
etró
leo
• Al
ta e
xpo
sició
n en
farm
acéu
tico
s, de
ntist
as, m
édic
os,
vete
rinar
ios,
enfe
rmer
as, p
ató
lo-
gos,
técn
ico
s de
hist
olo
gía,
em
balsa
mad
ore
s, pr
ofe
sore
s de
ana
tom
ía (r
epo
rtes
en
Esta
dos
Uni
dos,
1983
y 1
987.
•
Pro
ducc
ión
de fo
rmal
dehí
do, r
esin
as y
otr
os
pro
duct
os
quím
ico
s co
mo
el p
enta
eritr
itol,
hexa
met
ilent
etra
min
a, e
tilen
glic
ol;
no s
e di
spo
ne d
e da
tos
de e
xpo
sici
ón
ocu
paci
ona
l po
r o
pera
cio
nes
o p
roce
sos
para
est
a ac
tivid
ad.
• Pr
odu
cció
n de
resin
as s
ólid
as a
bas
e de
form
alde
hído
(po
limer
izac
ión
del f
orm
alde
hí-
do):
ope
raci
one
s de
sec
ado
, mo
lido
, trit
urad
o, s
elec
ció
n y
man
teni
mie
nto
•
Man
ufac
tura
de
pro
duct
os
de p
ulpa
de
mad
era
y pa
pel
• Fá
bric
a de
mad
era
cont
rach
apad
a: á
rea
de b
ode
ga, c
ort
e y
pren
sado
, mo
lino
s de
mad
e-ra
co
ntra
chap
ada
y m
olin
os
de re
cort
es d
e ta
blas
, pre
para
ció
n y
aplic
ació
n de
co
las
o p
e-ga
men
to, m
ezcl
ado
, fo
rmad
o, e
nsam
ble,
pre
nsad
o e
n ca
lient
e, a
serr
ado
y re
cubr
imie
nto
•
Fábr
icas
de
mue
bles
: tar
eas
de te
rmin
ado
de
supe
rfici
es u
sand
o á
cido
s, cu
rado
de
pint
uras
, enc
ola
do, m
aqui
nado
, bar
niza
do y
aca
bado
; car
gos
de s
uper
viso
r y m
ezcl
ado
r de
pint
uras
, asis
tent
e de
pin
tore
s y
aplic
ació
n de
pin
tura
s co
n sp
ray
• Pi
ntur
a de
mue
bles
: tar
eas
de a
limen
taci
ón
de la
máq
uina
de
pint
ado
, pin
tado
co
n sp
ray,
cu
rtid
o, l
acad
o y
bar
niza
do a
ntes
y d
espu
és d
el s
ecad
o
• M
anuf
actu
ra d
e te
xtile
s y
pren
das
de v
estir
: dep
arta
men
tos
de te
rmin
ado
, mez
clad
o,
trat
amie
nto
ant
iarr
ugas
, tra
tam
ient
o p
ara
pro
paga
ció
n lim
itada
de
llam
a y
man
ufac
tura
de
cam
iseta
s tr
atad
as c
on
resi
nas
a ba
se d
e fo
rmal
dehí
do
• M
anuf
actu
ra d
e pr
odu
cto
s m
etál
ico
s, la
na m
iner
al, p
elíc
ulas
foto
gráfi
cas
y pl
ástic
o:
pro
ceso
de
fund
ició
n, o
pera
cio
nes
de e
labo
raci
ón
de n
úcle
os
med
iant
e re
sina
s a
base
de
form
alde
hído
, mo
ldea
do y
pro
ducc
ión
• H
osp
itale
s (d
epar
tam
ento
de
pato
logí
a, u
nida
des
de d
iális
is),
labo
rato
rios,
sala
s fu
nera
rias
y an
fitea
tro
s; ac
tivid
ades
de
desin
fecc
ión
y lim
piez
a de
inst
alac
ione
s de
ho
spita
les,
pro
ce-
dim
ient
os
de e
mba
lsam
ado
y d
e au
tops
ias;
pat
ólo
gos
y té
cnic
os
de h
isto
logí
a, e
stud
iant
es
y do
cent
es q
ue m
anip
ulan
pie
zas
pres
erva
das
en fo
rmal
dehí
do
• Ac
tivid
ades
de
cons
truc
ció
n: ta
reas
de
barn
izad
o d
e pi
sos
de m
ader
a, u
so d
e es
pum
a ai
slant
e ur
ea-f
orm
alde
hído
y m
aqui
nado
de
part
ícul
as d
e m
ader
a •
Activ
idad
es e
n ag
ricul
tura
: pre
serv
ació
n de
forr
aje
y de
sinf
ecci
ón
de h
uevo
s
Q19
• Su
stan
cia
quím
ica
sinté
tica
utili
zada
par
a la
man
ufac
tura
de
pro
duct
os
de
poliu
reta
no
• C
atal
izad
or e
n la
po
liadi
ció
n de
los
poliu
reta
nos
• M
anuf
actu
ra d
e pr
odu
cto
s de
cau
cho
de
poliu
reta
no: n
eum
átic
os
y ro
dillo
s in
dust
riale
s, am
ort
igua
dore
s y
band
as tr
ansp
ort
ado
ras,
engr
anaj
es, e
mpa
-qu
etad
uras
, bot
as d
epo
rtiv
as, r
ueda
s de
pat
ines
, sue
las
de z
apat
os,
rodi
llos
y co
rrea
s de
cám
aras
, co
mpu
tado
ras
y co
piad
ora
s, ru
edas
y p
ole
as p
ara
esca
-le
ras
mec
ánic
as y
ele
vado
res,
part
es d
e ap
arat
os
dom
éstic
os
y di
vers
os
uso
s m
ilita
res
• Ag
ente
par
a cu
ajar
adh
esiv
os
y pl
ástic
os
• In
dust
ria d
el c
auch
o p
oliu
reta
no
• In
dust
ria d
el p
lást
ico
• M
anuf
actu
ra c
om
erci
al, p
elet
izad
o, e
mpa
que
de M
OC
A •
Fusió
n de
MO
CA
pele
tizad
o a
ntes
del
mez
clad
o c
on
polím
ero
líqu
ido
•
Mez
clad
o d
e M
OC
A só
lido
co
n po
liol
• Pr
odu
cció
n de
ela
stó
mer
os
de u
reta
no a
par
tir d
e M
OC
A só
lido
o e
n so
luci
ón;
fabr
i-ca
ció
n de
pro
duct
os
de e
last
óm
ero
po
liure
tano
: tra
nsfe
renc
ia d
e M
OC
A se
co d
entr
o d
e re
cipi
ente
s de
mez
clad
o y
tubo
s de
pro
cesa
do d
e el
astó
mer
o, m
ezcl
ado
res
y m
old
eado
res
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
67
Q20
Las
sale
s de
níq
uel s
on
ampl
iam
ente
usa
das:
• Ac
etat
o d
e ní
quel
: co
mo
un
inte
rmed
iario
cat
aliz
ado
r, en
la in
dust
ria te
xtil
para
fija
r tin
tas,
en e
lect
ropl
atea
do y
co
mo
un
sella
dor e
n lo
s án
odo
s de
al
umin
io
• C
arbo
nato
de
níqu
el: p
ara
prep
arar
mo
nóxi
do d
e ní
quel
, níq
uel e
n po
lvo
, ca
taliz
ado
res
de n
íque
l, vi
drio
co
lore
ado
o c
iert
os
tipo
s de
pig
men
tos;
com
o
cata
lizad
or o
par
a re
mov
er c
ont
amin
ante
s o
rgán
ico
s de
l agu
a •
Clo
ruro
de
níqu
el: c
om
o u
n ca
taliz
ado
r, pa
ra a
bso
rber
am
oni
aco
en
la
indu
stria
de
más
cara
s pa
ra g
as y
en
elec
tro
plat
eado
•
Níq
uel c
arbo
nilo
: par
a pr
odu
cir n
íque
l en
polv
o d
e al
ta p
urez
a co
n el
mét
o-
do d
e M
ond
y p
ara
cubi
erta
s co
ntin
uas
de n
íque
l so
bre
acer
o y
otr
os
met
ales
•
Niq
uelo
ceno
: es
usad
o c
om
o u
n ca
taliz
ado
r co
mpl
ejo
. •
Sulfa
to d
e ní
quel
: en
elec
tro
plat
eado
, co
mo
inte
rmed
iario
quí
mic
o p
ara
pro
duci
r otr
os
com
pues
tos
y co
mo
un
cent
elle
o s
obr
e el
ace
ro q
ue v
a a
ser
esm
alta
do-p
orc
elan
izad
o
• Su
bsul
furo
de
níqu
el: e
s us
ado
en
las
bate
rías
de li
tio.
• Su
lfuro
de
níqu
el: e
s un
a sa
l neu
tra,
usa
da c
om
o c
atal
izad
or e
n la
indu
stria
pe
tro
quím
ica
y co
mo
inte
rmed
iario
en
los
pro
ceso
s de
hid
rom
etal
urgi
a.
Lo
s óx
ido
s de
níq
uel,
en fo
rma
gene
ral,
son
usad
os
en la
man
ufac
tura
del
ace
-ro
(del
2%
al 4
% d
el c
ont
enid
o d
e és
te e
s ní
quel
) y a
leac
ione
s. Po
r co
mpu
esto
es
pecí
fico
: •
Hid
róxi
do d
e ní
quel
: es
usad
o e
n la
s ba
tería
s ní
quel
-cad
mio
y c
om
o u
n in
term
edia
rio c
atal
izad
or.
• M
onó
xido
de
níqu
el v
erde
: es
usad
o e
n el
ectr
óni
ca, e
lect
rodo
s ce
lula
res,
com
o c
olo
rant
e en
vid
rio y
cer
ámic
a, y
par
a fa
bric
ar c
atal
izad
ore
s co
n ní
quel
. •
Mo
nóxi
do d
e ní
quel
neg
ro: e
s us
ado
en
la in
dust
ria c
erám
ica
y en
la m
anu-
fact
ura
de c
atal
izad
ore
s co
n ní
quel
y d
e sa
les
de n
íque
l.
• Re
finer
ía d
e ní
quel
•
Plan
tas
de p
roce
sam
ient
o d
e ní
quel
(p
ara
alea
cio
nes
y sa
les
de n
íque
l) •
Sold
adur
a •
Elec
tro
plat
eado
•
Pro
ducc
ión
y fu
ndic
ión
de a
cero
•
Min
ería
de
níqu
el
• Fu
ndic
ión
de p
rodu
cto
s m
etál
ico
s o
al
eaci
one
s qu
e co
nten
gan
níqu
el
• M
etal
urgi
a •
Indu
stria
met
álic
a •
Pro
ducc
ión
de n
íque
l co
mo
cat
ali-
zado
r •
Uso
de
catá
lisis
a ba
se d
e ní
quel
•
Indu
stria
aer
eoes
paci
al
• M
anuf
actu
ra d
e co
mpu
tado
res
(dis-
co d
uro
) y e
quip
os
de c
om
unic
ació
n •
Man
ufac
tura
de
pila
s o
bat
ería
s qu
e co
nten
gan
níqu
el
• Ex
posic
ión
en m
iner
ía, f
undi
ció
n, s
old
adur
a, p
ieza
s fu
ndid
as, p
intu
ra e
n sp
ray
o p
ulve
ri-za
da, e
lect
ropl
atea
do, p
roce
sos
en lo
s cu
ales
util
izan
níq
uel c
om
o c
atal
izad
or,
alea
cio
nes
que
cont
enga
n ní
quel
y c
ualq
uier
otr
o tr
abaj
o e
n el
que
se
utili
ce n
íque
l o s
us c
om
pues
tos
• Ex
plot
ació
n de
min
eral
es d
e ní
quel
: gru
po d
e m
iner
os
en m
inas
sub
terr
ánea
s; m
iner
ía
y es
mal
tado
: man
ipul
ació
n de
l min
eral
, sec
ado
, cal
cina
do, m
ezcl
ado
, refi
nado
, man
teni
-m
ient
o y
man
ejo
de
pro
duct
os
term
inad
os
• To
stad
o, c
alci
nado
, esm
alta
do y
refin
ado
de
níqu
el: á
reas
de
horn
os
de to
stad
o y
cal
ci-
nado
del
min
eral
en
la p
rodu
cció
n de
ferr
oní
quel
, ope
raci
one
s de
refin
ació
n, e
smal
tado
y
min
ería
•
Pro
ducc
ión
de a
cero
inox
idab
le: á
rea
de h
orn
o, o
pera
cio
nes
de m
old
eado
co
ntin
uo,
tritu
rado
y p
ulid
o m
anua
l y c
on
máq
uina
, fun
dido
y c
ort
ado
, tra
tam
ient
o e
n ca
lient
e y
man
teni
mie
nto
•
Pro
ducc
ión
de a
leac
ione
s de
níq
uel:
ope
raci
one
s de
pes
ado
y fu
ndid
o, t
raba
jo e
n ca
-lie
nte
y en
frío
, trit
urad
o, l
impi
eza
y m
ante
nim
ient
o
• Fu
ndic
ión
de a
cero
: ope
raci
one
s de
fund
ido
, mo
ldea
do, c
uart
o d
e lim
piez
a en
so
ldad
u-ra
, pul
veriz
ació
n y
repa
raci
ón
• Pr
odu
cció
n de
bat
ería
s: ní
quel
/cad
mio
, níq
uel/
hier
ro, n
íque
l/zi
nc e
n o
pera
cio
nes
de
ensa
mbl
e y
sold
adur
a de
blin
daje
s de
las
bate
rías
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
68
Q20
El n
íque
l met
álic
o, p
or s
u re
siste
ncia
a la
co
rro
sión
y a
las
alta
s te
mpe
ratu
ras,
se u
tiliz
a:
• Pa
ra fa
bric
ar a
cero
inox
idab
le (e
l may
or u
so) y
otr
as fo
rmas
de
acer
o.
• Pa
ra fo
rmar
ale
acio
nes
com
bina
do c
on
otro
s m
etal
es c
om
o h
ierr
o, c
obr
e (m
ás c
om
ún),
cro
mo
y z
inc.
Ést
as s
e us
an p
ara
fabr
icar
dife
rent
es p
rodu
c-to
s ta
les
com
o m
one
das
(25%
de
níqu
el),
joya
s, vá
lvul
as e
inte
rcam
biad
ore
s de
cal
or,
pila
s al
calin
as, p
rodu
cto
s de
so
ldad
ura,
co
mpo
nent
es e
léct
rico
s, co
ntac
tos
eléc
tric
os
y m
agné
tico
s, el
ectr
odo
s, bu
jías
de e
ncen
dido
, par
tes
de
maq
uina
ria, p
róte
sis d
enta
les
y qu
irúrg
icas
, ent
re o
tro
s. •
Co
mo
cat
aliz
ado
r en:
hid
roge
naci
ón
de a
ceite
s ve
geta
les,
refo
rma
de h
idro
-ca
rbur
os
y en
la p
rodu
cció
n de
alg
uno
s pl
agui
cida
s (f
ertil
izan
tes
y fu
ngic
idas
, pr
inci
palm
ente
). •
En e
lect
ropl
atin
ado
en
met
ales
y e
n pl
ástic
o.
U
sos
gene
rale
s de
scrit
os
pero
que
no
est
án e
spec
ifica
dos
por c
om
pues
to:
fabr
icac
ión
de a
vio
nes,
mot
ore
s y
equi
po a
uto
mot
riz; e
n co
nstr
ucci
ón
y re
para
ció
n de
bar
cos;
para
la p
rodu
cció
n de
quí
mic
os;
para
la fa
bric
ació
n de
pr
odu
cto
s m
etál
ico
s y
maq
uina
ria; c
om
o c
atal
izad
or e
n re
acci
one
s qu
ímic
as
(prin
cipa
lmen
te la
s fo
rmas
hex
ahid
rata
das
del c
loru
ro d
e ní
quel
, co
n un
99%
de
pur
eza)
; par
a ni
quel
ado
; par
a co
lore
ar c
erám
icas
y p
ara
fabr
icar
bat
ería
s.
Dat
os
de E
stad
os
Uni
dos
del 2
002:
dist
ribuy
en p
orc
entu
alm
ente
el u
so d
el
níqu
el y
sus
co
mpu
esto
s as
í: 42
% e
n ac
ero
, 38%
en
alea
cio
nes
no fe
rro
sas,
14%
en
ele
ctro
plat
inad
o y
6%
otr
os
uso
s.
• Pr
odu
cció
n de
bat
ería
s: ní
quel
/cad
mio
, níq
uel/
hier
ro, n
íque
l/zi
nc e
n o
pera
cio
nes
de
ensa
mbl
e y
sold
adur
a de
blin
daje
s en
las
bate
rías
• Pr
odu
cció
n y
uso
de
cata
lizad
ore
s de
níq
uel:
pro
ducc
ión
de p
olv
o d
e ní
quel
met
álic
o y
de
sal
es d
e su
lfato
de
níqu
el, u
so d
e ca
taliz
ado
res
a ba
se d
e ní
quel
en
pro
ceso
s de
oxi
da-
ció
n, h
idro
desu
lfura
ció
n y
desg
asifi
caci
ón
del c
arbó
n •
Elec
tro
plat
inad
o o
pla
tinad
o q
uím
ico
co
n ní
quel
: vap
ore
s de
las
solu
cio
nes
elec
tro
lític
as
(sal
es d
e ní
quel
) de
los
baño
s du
rant
e el
pro
ceso
de
elec
tró
lisis
• So
ldad
ura:
pro
ceso
s de
so
ldad
ura
man
ual m
etal
-arc
o, m
etal
-gas
iner
te y
tung
sten
o-g
as
iner
te, s
obr
e ac
ero
y a
leac
ione
s de
ace
ro
• O
pera
cio
nes
de p
ulve
rizac
ión
por l
lam
a o
pla
sma:
apl
icac
ión
con
spra
y, e
n ca
lient
e, d
e m
ater
iale
s de
níq
uel s
obr
e su
perfi
cies
de
trab
ajo
; pro
ceso
s de
fusi
ón,
ato
miz
ació
n y
pulv
e-riz
ado
de
mat
eria
l de
níqu
el
• Pr
odu
cció
n y
uso
de
pint
uras
co
n co
nten
ido
de
níqu
el: a
plic
ació
n de
pin
tura
s m
dian
te la
té
cnic
a de
pul
veriz
ació
n co
n sp
ray
y lim
piez
a de
sup
erfic
ies
met
álic
as c
on
cho
rro
de
aren
a •
Ope
raci
one
s de
term
inad
o d
e m
etal
es c
on
cont
enid
o d
e ní
quel
: tra
baja
dore
s de
mo
-lie
nda,
co
rte,
pul
ido
y b
rilla
do
Q21
• In
term
edia
rio q
uím
ico
de
muc
hos
pro
ceso
s de
pro
ducc
ión
de g
lico
l est
i-re
no y
sus
der
ivad
os,
mat
eria
les
para
cub
rimie
nto
de
supe
rfici
es, p
olié
ster
es y
po
liure
tano
s •
Mat
eria
prim
a pa
ra la
sín
tesis
de
2-fe
nile
tano
l (ac
eite
de
rosa
s), u
na b
ase
de p
erfu
me
ampl
iam
ente
usa
da; l
os
éste
res
útile
s en
apl
icac
ione
s de
frag
an-
cia
pued
en s
er h
echo
s po
r rea
cció
n de
l 7-8
-óxi
do d
e es
tiren
o c
on
ácid
os
carb
oxíli
cos.
• Sí
ntes
is de
tetr
amiso
l (an
tihel
mín
tico
): ba
sado
en
un p
rodu
cto
inte
rmed
io
que
se fo
rma
al c
om
bina
rse
con
etan
ola
min
a •
Reac
tivo
dilu
ente
de
resin
as e
póxi
cas
• Re
activ
o á
cido
lim
piad
or p
ara
mej
ora
r la
esta
bilid
ad d
e flu
ido
s hi
dráu
lico
s y
eléc
tric
os,
limpi
ado
res
clo
rado
s, de
stila
dos
del p
etró
leo
, flui
dos
diel
éctr
ico
s y
para
po
límer
os
y co
polím
ero
s se
nsib
les
al á
cido
(en
pequ
eñas
can
tidad
es)
• En
form
ulac
ione
s ad
hesiv
as c
om
o u
n po
lipro
pile
no c
atal
izad
or d
esac
tivad
or,
para
hac
er c
opo
límer
os
con
el a
lgo
dón,
sed
a y
lana
•
Co
mo
un
lubr
ican
te p
ara
polím
ero
s y
en fo
rmul
acio
nes
para
sel
lar
• In
dust
ria q
uím
ica
• In
dust
ria fa
rmac
éutic
a •
Indu
stria
del
plá
stic
o y
de
plás
tico
re
forz
ado
•
Fábr
ica
de p
intu
ras
• To
da e
mpr
esa
que
use
estir
eno
va
a te
ner e
xpo
sici
ón
indi
rect
a a
7,8-
óxid
o d
e es
tiren
o.
• In
dust
rias
de re
sinas
de
polié
ster
: dur
ante
la a
dici
ón
de p
eróx
ido
s a
la re
sina
, par
a pr
odu
-ci
r lan
chas
, par
tes
de c
arro
y m
ater
iale
s de
co
nstr
ucci
ón
• La
min
ado
res
man
uale
s de
la in
dust
ria d
e pl
ástic
o re
forz
ado
, do
nde
se u
tiliz
a el
est
ireno
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
69
Q22
Inte
rmed
iario
quí
mic
o e
n pr
odu
cció
n de
: etil
engl
ico
l, te
nso
activ
os
no ió
nico
s, et
ano
lam
ina,
glic
olé
ter,
glic
old
ietil
eno
y tr
ietil
eno
U
sado
en
form
a ga
seo
sa c
om
o d
esin
fect
ante
, age
nte
para
est
erili
zar,
inse
ctic
i-da
y p
ara
fum
igar
An
tes
de 1
960
se u
tiliz
ó p
ara
pro
duci
r acr
ino
nitr
ilo, e
n la
pro
ducc
ión
del t
aba-
co y
par
a in
crem
enta
r la
dura
bilid
ad d
e la
mad
era.
• Se
cto
r de
salu
d •
Indu
stria
s de
alim
ento
s, ac
eite
s y
cosm
étic
os
(par
a es
teril
izar
) •
Pro
duct
os
vete
rinar
ios
y fa
rmac
eú-
tico
s •
Indu
stria
quí
mic
a
Dad
o q
ue e
l óxi
do d
e et
ileno
es
alta
men
te e
xplo
sivo
y re
activ
o, l
os
equi
pos
para
su
uso
ge
nera
lmen
te s
on
cerr
ado
s y
auto
mat
izad
os,
por l
o c
ual s
e re
duci
ría la
exp
osi
ció
n.
a) P
rodu
cció
n de
óxi
do d
e et
ileno
y s
us d
eriv
ado
s: du
rant
e tr
abaj
os
de m
ante
nim
ient
o y
de
ser
vici
o té
cnic
o, á
rea
de c
arga
, des
carg
a y
tom
a de
mue
stra
s; tr
abaj
ado
res
de p
rodu
c-ci
ón,
dist
ribuc
ión,
man
teni
mie
nto
, sup
ervi
sore
s y
de la
bora
torio
; co
nduc
tore
s b)
Est
erili
zant
e in
dust
rial (
pro
duct
os
vete
rinar
ios,
farm
acéu
tico
s y
alim
ento
s pa
ra a
nim
a-le
s): e
n tr
abaj
ado
res
de p
rodu
cció
n y
ope
rado
res
de e
quip
o d
e es
teril
izac
ión;
en
la e
ste-
riliz
ació
n de
pro
duct
os
y di
spo
sitiv
os
méd
ico
s: zo
na d
e al
mac
enam
ient
o y
em
paqu
e; e
n o
pera
cio
nes
de d
esca
rga
de e
ster
iliza
dor,
man
teni
mie
nto
, sup
ervi
sió
n, to
ma
de m
uest
ras
para
co
ntro
l de
calid
ad, d
esca
rga
de a
ireac
ión
y ca
mbi
o d
e bo
tella
s, ci
lindr
os
y ta
nque
s de
óx
ido
de
etile
no
c) U
so e
n ho
spita
les:
dura
nte
el c
ambi
o d
e ci
lindr
os
pres
uriz
ado
s de
óxi
do e
tilen
o, f
ugas
en
las
válv
ulas
, uni
one
s y
tube
rías;
fuga
po
r el e
mpa
que
de la
pue
rta
del e
ster
iliza
dor,
vent
ilaci
ón
inad
ecua
da e
ntre
la lí
nea
de d
esca
rga,
dre
naje
y e
n el
áre
a de
aire
ació
n; v
enti-
laci
ón
gene
ral i
nade
cuad
a; tr
ánsit
o d
el p
erso
nal c
erca
del
áre
a de
est
erili
zaci
ón
y de
l lug
ar
de a
ireac
ión
dura
nte
los
pro
ceso
s; m
ayo
r exp
osi
ció
n en
la a
pert
ura
de la
s m
áqui
nas
para
re
mo
ció
n de
los
elem
ento
s po
r est
erili
zar,
dond
e ge
nera
lmen
te e
s un
áre
a po
co a
iread
a;
uso
del
óxi
do d
e et
ileno
en
hosp
itale
s en
las
máq
uina
s de
est
erili
zaci
ón
(po
co u
so p
ero
co
n ni
vele
s de
exp
osic
ión
alto
) en
sala
s de
ciru
gías
, sal
as d
e es
teril
izac
ión.
d)
Co
mo
bio
cida
par
a es
peci
as, e
n gr
ano
s al
mac
enad
os,
coco
y n
uez
e) M
ante
nim
ient
o y
repa
raci
ón
de e
quip
os
de e
ster
iliza
ció
n, ta
nque
s u
otro
s co
n do
nde
se
pro
cese
óxi
do d
e et
ileno
f)
Lab
ora
torio
s de
inve
stig
ació
n
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
70
Q23
Es u
no d
e lo
s m
etal
es m
ás u
sado
s de
spué
s de
l hie
rro
, el c
obr
e, e
l alu
min
io y
el
zinc
. Ent
re s
us u
sos
está
n:
• la
man
ufac
tura
de
pigm
ento
s pa
ra p
intu
ra y
cer
ámic
a (ó
xido
de
plo
mo
); •
la c
ons
truc
ció
n de
tanq
ues,
tube
rías,
equi
pos
para
man
ejo
de
líqui
dos
y ga
ses
corr
osiv
os
usad
os
en re
finer
ía d
el p
etró
leo
, hal
oge
naci
ón,
sul
fona
ció
n,
extr
acci
ón,
co
nden
saci
ón
y m
etal
urgi
a;
• co
mo
est
abili
zado
r en
la in
dust
ria d
e pl
ástic
o d
e po
livin
ilo;
• la
man
ufac
tura
de
disp
osit
ivo
s el
ectr
óni
cos;
• co
mo
co
mpo
nent
e en
las
bate
rías
de p
lom
o;
• la
pro
ducc
ión
de lá
min
as d
e pl
om
o y
, en
gene
ral,
para
pro
tecc
ión
radi
oló
gi-
ca y
la fa
bric
ació
n de
so
ldad
ura
y ca
bles
de
cubr
imie
nto
; •
la p
rodu
cció
n de
cris
tal d
e vi
drio
(óxi
do d
e pl
om
o).
El a
ceta
to d
e pl
om
o s
e ut
ilizó
co
mo
repe
lent
e de
agu
a, p
rote
cció
n co
ntra
m
ildeu
s y
com
o m
ord
ient
e de
tint
es d
el a
lgo
dón.
El
nitr
ato
de
plo
mo
se
usa
en la
fabr
icac
ión
de fó
sfo
ros
y ex
plo
sivo
s, co
mo
es
tabi
lizan
te d
el c
olo
r del
nai
lon,
y c
om
o c
apa
de p
rote
cció
n en
el p
apel
de
foto
term
ogr
afía
. El
sub
acet
ato
de
plo
mo
se
usa
en e
l aná
lisis
del a
zúca
r y p
ara
clar
ifica
r so
luci
o-
nes
de c
om
pues
tos
org
ánic
os.
El c
rom
ato
de
plo
mo
se
usa
com
o p
igm
ento
en
pint
uras
, cau
cho
y p
lást
ico
. El
clo
ruro
de
plo
mo
se
utili
za e
n em
brag
ues
de a
sbes
to y
líne
as p
ara
fren
os,
com
o c
atal
izad
or y
lim
itant
e de
pro
paga
ció
n de
llam
a.
El fo
sfat
o d
e pl
om
o s
e us
a co
mo
est
abili
zado
r en
la in
dust
ria d
e pl
ástic
os.
El s
ulfa
to d
e pl
om
o s
e em
plea
co
mo
est
abili
zado
r en
la in
dust
ria fo
togr
áfica
y
en b
ater
ías
galv
aniz
adas
. El
sul
furo
de
plo
mo
es
usad
o e
n la
indu
stria
cer
ámic
a, c
om
o a
gent
e vu
lcan
iza-
dor e
n la
indu
stria
del
cau
cho
y e
l plá
stic
o, y
co
mo
un
dete
cto
r de
hum
edad
en
los
cohe
tes.
• M
iner
ía y
refin
ació
n (e
xplo
taci
ón
de
gale
na, q
ue e
s su
lfuro
de
plo
mo
) •
Fund
ició
n de
met
ales
ferr
oso
s y
no
ferr
oso
s •
Term
inad
o d
e au
topa
rtes
•
Man
ufac
tura
del
cem
ento
•
Inci
nera
ció
n •
Man
ufac
tura
de
pint
uras
a b
ase
de
plo
mo
•
Indu
stria
de
pigm
ento
s •
Indu
stria
de
la c
erám
ica
• Im
pren
tas
• M
anuf
actu
ra d
el v
idrio
•
Man
ufac
tura
de
mun
icio
nes
• M
anuf
actu
ra o
repa
raci
ón
de b
ate-
rías
a ba
se d
e pl
om
o
• Fu
ndic
ión
de b
ater
ías
• In
dust
ria d
el p
lást
ico
de
poliv
inilo
•
Indu
stria
del
cau
cho
Alta
exp
osic
ión:
pro
ducc
ión
y re
cicl
aje
de b
ater
ías;
indu
stria
de
fund
ició
n de
met
ales
fe
rro
sos
y no
ferr
oso
s (o
pera
cio
nes
de fu
ndic
ión,
gal
vani
zado
y te
rmin
ado
de
mat
rices
); qu
ímic
os
con
plo
mo
(ide
a in
com
plet
a); f
undi
ció
n y
refin
ació
n de
l plo
mo
; tra
baja
dore
s de
vi
drio
plo
mad
o; f
abric
ació
n y
trab
ajo
co
n pi
gmen
tos
a ba
se d
e pl
om
o; a
l so
ldar
, fun
dir o
re
para
r rad
iado
res
de a
uto
móv
iles
Expo
sició
n de
frec
uenc
ia m
ode
rada
per
o a
alto
s ni
vele
s de
inte
nsid
ad: p
roce
sos
de c
horr
o
de a
rena
, apl
icac
ión
de p
intu
ra a
bas
e de
plo
mo
, rem
ode
laci
ón
en la
co
nstr
ucci
ón,
mi-
nero
s de
plo
mo
, im
pres
ión
de p
erió
dico
s, tr
abaj
o d
e la
indu
stria
del
plá
stic
o y
el c
auch
o,
sold
ado
r o c
ort
ado
r de
acer
o y
tube
rías
Expo
sició
n de
po
ca fr
ecue
ncia
per
o d
e al
ta in
tens
idad
: rep
arac
ión
de a
uto
móv
iles,
trab
aja-
dore
s de
la c
ons
truc
ció
n y
dem
olic
ión,
trab
ajo
co
n so
ldad
ura
de ll
ama,
man
teni
mie
nto
de
barc
os,
pro
ducc
ión
de v
idrio
de
colo
r y a
lfare
ría e
n vi
drio
O
tras
exp
osic
ione
s o
cupa
cio
nale
s so
n: tr
abaj
ado
res
de m
etal
es, p
erso
nal q
ue m
anej
a ar
mas
de
fueg
o, t
raba
jado
res
de c
hata
rra,
fabr
ican
tes
de a
rmas
y m
unic
ione
s, fa
bric
ante
s de
bat
ería
s, jo
yero
s, re
para
dore
s de
pue
ntes
, fab
rican
tes
y em
palm
ado
res
de c
able
, plo
me-
ros,
trab
ajad
ore
s de
cer
ámic
a pi
ntad
a a
man
o, r
epar
ado
res
de ra
diad
ore
s, tr
abaj
ado
res
de
bro
nce
y de
lató
n, fu
ndid
ore
s.
Expo
sició
n no
ocu
paci
ona
l: la
co
mbu
stió
n de
gas
olin
a pl
om
ada
emite
90%
de
com
pues
tos
de p
lom
o in
org
ánic
os
(co
mo
bro
mur
o d
e pl
om
o) y
10%
de
com
pues
tos
de p
lom
o o
rgán
i-co
s; lo
s al
imen
tos
se c
ont
amin
aban
cua
ndo
se
utili
zaba
n lo
s co
nten
edo
res
met
álic
os
que
habí
an s
ido
so
ldad
os
con
plo
mo
(usa
dos
en E
stad
os
Uni
dos
hast
a 19
89).
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
71
Q24
• C
om
o m
ater
ia p
rima
para
la fa
bric
ació
n de
vid
rio, s
ilicó
n y
ferr
osil
icó
n •
La a
rena
y la
gra
villa
se
utili
zan
prin
cipa
lmen
te p
ara
la c
ons
truc
ció
n co
n co
ncre
to y
de
carr
eter
as.
• Pa
ra la
ela
bora
ció
n de
mo
ldes
(co
razo
nes)
en
pro
ceso
s de
fund
ició
n •
Co
mo
mat
eria
l abr
asiv
o
• Pa
ra la
lim
piez
a de
sup
erfic
ies
met
álic
as c
on
cho
rro
de
aren
a •
Co
mo
filtr
o p
ara
plan
tas
de tr
atam
ient
o d
e ag
ua
• En
pro
ceso
s de
exp
lota
ció
n de
pet
róle
o y
gas
La
cris
toba
lita
es e
l prin
cipa
l co
mpo
nent
e de
los
ladr
illo
s re
frac
tario
s, pe
ro p
or
las
alta
s te
mpe
ratu
ras
se c
onv
iert
e en
cua
rzo
. La
har
ina
de s
ílice
(síli
ce e
xtre
mad
amen
te fi
na) s
e ut
iliza
par
a: p
asta
den
tal,
polv
o p
ara
pulir
, pin
tura
, cau
cho
, pap
el, p
lást
ico
, rel
leno
de
lana
, cem
ento
, m
ater
iale
s de
sup
erfic
ies
de ro
dam
ient
o y
en
aplic
acio
nes
de fu
ndic
ión.
• M
iner
ía
• C
ante
ras
y pi
cape
drer
os
• Tr
abaj
ado
res
de g
rani
to
• In
dust
ria d
e la
cer
ámic
a •
Alfa
rería
•
Fábr
ica
de la
drill
os
refr
acta
rios
• In
dust
ria d
e tie
rras
dia
tom
ácea
s
• C
ons
truc
ció
n •
Indu
stria
del
vid
rio
• In
dust
ria d
e la
fund
ició
n •
Term
inad
o d
e pi
ezas
met
álic
as
• M
inas
de
met
ales
, no
met
ales
y d
e ca
rbó
n; e
n la
may
oría
de
ocu
paci
one
s en
min
as, y
a se
a ba
jo ti
erra
, en
supe
rfici
e o
en
los
mo
lino
s (r
uptu
ra, p
ulve
rizac
ión,
em
paqu
e y
tam
iza-
do)
• C
ante
ras,
pro
cesa
mie
nto
del
gra
nito
y a
ctiv
idad
es a
fines
: ope
raci
one
s de
ext
racc
ión,
pi
cado
y tr
itura
do d
e pi
edra
, pro
cesa
mie
nto
de
aren
a y
grav
a, c
ort
e de
roca
s m
onu
men
ta-
les,
ráfa
ga a
bras
iva,
cal
cina
ció
n de
roca
s di
ato
mita
s, tr
abaj
o c
on
piza
rra
y us
o d
e ro
cas
(de
aren
a, g
rani
to, g
rava
, piz
arra
, ped
erna
l y ti
erra
de
diat
om
ita)
• Fu
ndic
ión
ferr
osa
y n
o fe
rro
sa: o
pera
cio
nes
de m
old
eado
y d
e de
smo
lde,
repa
raci
ón
e in
stal
ació
n de
ho
rno
s, lim
piez
a co
n ch
orr
o a
bras
ivo
, ela
bora
ció
n de
núc
leo
s co
n ar
ena
•
Otr
as o
pera
cio
nes
en m
etal
urgi
a: m
olin
os
de h
ierr
o y
ace
ro, o
pera
cio
nes
de p
repa
raci
ón
e in
stal
ació
n de
mat
eria
l ref
ract
ario
y re
para
ció
n de
ho
rno
s •
Indu
stria
de
la c
erám
ica,
prin
cipa
lmen
te la
cer
ámic
a sa
nita
ria, p
orc
elan
a y
esm
alte
ví
treo
; mín
ima
expo
sició
n en
la fa
bric
ació
n de
ladr
illo
y te
ja; e
n o
pera
cio
nes
de m
ezcl
a-do
, mo
ldea
do, e
smal
tado
po
r asp
ersió
n, te
rmin
ado
e in
spec
ció
n; u
so d
e ar
cilla
, esq
uist
o,
pede
rnal
, are
na, c
uarc
ita y
tier
ra d
e di
ato
mita
• In
dust
ria d
el c
emen
to: d
uran
te e
l pro
cesa
mie
nto
de
mat
eria
prim
a (a
rcill
a, a
rena
, cal
iza
y tie
rra
de d
iato
mita
) •
Indu
stria
del
vid
rio y
la fi
bra
de v
idrio
: dur
ante
el p
roce
sam
ient
o d
e m
ater
ia p
rima
(are
na
y cu
arzo
) y e
n la
inst
alac
ión
y re
para
ció
n de
mat
eria
l ref
ract
ario
•
Indu
stria
de
la c
ons
truc
ció
n: e
n la
exc
avac
ión
de tú
nele
s e
hidr
oel
éctr
icas
y e
n o
pera
cio
-ne
s de
lim
piez
a de
est
ruct
uras
y e
dific
ios
med
iant
e el
sist
ema
de c
horr
o a
bras
ivo
; cua
ndo
se
usa
n ar
ena
y co
ncre
to, s
e in
crem
enta
el r
iesg
o d
e ex
posi
ció
n si
se
utili
za a
rena
mo
lida
en v
ez d
e gr
avill
a (c
asca
jo).
• Li
mpi
eza
de s
uper
ficie
s y
estr
uctu
ras
met
álic
as e
mpl
eand
o c
horr
o d
e ar
ena
• Ag
ricul
tura
: ope
raci
one
s de
ara
do, c
ose
chad
o, u
so d
e m
aqui
naria
y m
anip
ulac
ión
del
suel
o
• Va
rios:
com
o ad
itivo
par
a ca
ucho
, plá
stic
o y
pint
uras
, en
man
ejo
de re
lleno
s con
teni
endo
tie
rra
de d
iato
mita
, pre
para
ción
de
jabo
nes a
bras
ivos
y p
olvo
s par
a fr
egar
, uso
de
harin
a de
síl
ice,
trab
ajo
dent
al (o
pera
ción
de
pulid
o, u
so d
e ar
ena
y ab
rasiv
os),
escu
ltore
s y ta
llado
res
Q25
Se e
mpl
ea p
ara
pro
duci
r der
ivad
os
etíli
cos
de c
om
pues
tos
de fe
nole
s, am
inas
y
tiole
s. Es
el ú
nico
age
nte
etila
nte
efica
z pa
ra p
rodu
cir s
ales
de
etio
sulfa
to d
e am
oni
o c
uate
rnar
io.
Empl
eado
en
pro
ceso
s de
pro
ducc
ión
de e
tano
l med
iant
e un
áci
do fu
erte
In
term
edia
rio q
uím
ico
en
man
ufac
tura
de
colo
rant
es, a
gent
e et
ilant
e en
pr
odu
cció
n de
pig
men
tos,
agen
te d
e ac
abad
o e
n m
anuf
actu
ra te
xtil
y co
mo
ag
ente
co
lora
nte
de p
apel
car
bón
Co
mo
un
agen
te a
cele
rado
r de
pro
ceso
s de
sul
fona
ció
n, p
rinci
palm
ente
, del
et
ileno
Ti
ene
uso
s m
eno
res
tale
s co
mo
: quí
mic
os
para
la a
gric
ultu
ra y
pro
duct
os
para
el
ho
gar,
en in
dust
rias
farm
acéu
tica
y co
smét
ica
y co
mo
reac
tivo
de
labo
ra-
torio
.
• M
anuf
actu
ra d
el e
tano
l •
Fábr
ica
de te
jido
s •
Indu
stria
de
la m
ader
a •
Indu
stria
quí
mic
a y
farm
acéu
tica
Pro
ducc
ión
de e
tano
l, su
perv
isió
n de
pro
ceso
s, ap
ertu
ra d
e re
cipi
ente
s de
reac
ció
n, li
m-
piez
a y
man
teni
mie
nto
de
equi
pos;
en
ambi
ente
s co
ntam
inad
os
por f
ugas
N
o s
e re
port
an o
tro
s da
tos
en o
tras
act
ivid
ades
eco
nóm
icas
o p
or s
u us
o
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
72
Q26
• U
sado
co
mo
age
nte
alqu
ilant
e pa
ra la
met
ilaci
ón
en la
indu
stria
quí
mic
a (p
ara
conv
ertir
co
mpu
esto
s de
hid
róge
no a
ctiv
o ta
les
com
o fe
nole
s, am
inas
y
tiole
s qu
e co
rres
pond
en a
der
ivad
os
met
ílico
s)
• Pa
ra la
fabr
icac
ión
de: t
inte
s y
colo
rant
es, a
ntip
irétic
os
y an
tico
linér
gico
s, y
perf
umes
•
Co
mo
so
lven
te p
ara
la s
epar
ació
n de
ace
ites
min
eral
es y
ext
racc
ión
de
hidr
oca
rbur
os
aro
mát
ico
s •
En c
om
bina
ció
n co
n co
mpu
esto
s de
bo
ro p
ara
la e
stab
iliza
ció
n de
l trió
xido
de
azu
fre
• U
sado
co
mo
age
nte
sulfa
tant
e y
sulfo
nant
e •
Se u
tiliz
ó c
om
o g
as d
e gu
erra
.
• In
dust
ria q
uím
ica
• In
dust
ria fa
rmac
éutic
a •
Fábr
icas
de
tinte
s y
colo
rant
es
Expo
sició
n de
rivad
a de
la in
form
ació
n so
bre
uso
s co
mo
age
nte
de m
etila
ció
n en
pla
ntas
de
pro
ducc
ión
En p
lant
as p
rodu
cto
ras
dura
nte
el ll
enad
o d
e tin
tas,
colo
rant
es, f
árm
aco
s y
otro
s pr
odu
cto
s
Q27
• Es
tabi
lizad
or,
refu
erzo
y re
lleno
en
plás
tico
s •
Se a
greg
a al
asf
alto
par
a da
r est
abili
dad
y re
siste
ncia
a la
apl
icac
ión
en
tech
os.
• En
pin
tura
s se
usa
par
a ex
tend
er p
igm
ento
s y
com
o re
lleno
. •
En p
rodu
cto
s co
smét
ico
s y
farm
acéu
tico
s, y
com
o e
xcip
ient
e y
base
par
a pa
sta
de d
ient
es y
jabó
n •
Co
mo
age
nte
pulid
or d
e gr
ano
s de
cer
eale
s, es
peci
alm
ente
arr
oz
• In
gred
ient
e en
cer
a pa
ra p
isos,
pulid
ore
s de
cal
zado
, po
rtad
or d
e ra
ticid
as,
com
pone
nte
text
il y
para
abs
orb
er a
ceite
• In
dust
ria d
e la
cer
ámic
a •
Indu
stria
del
pap
el
• In
dust
ria d
el p
lást
ico
•
Indu
stria
de
la c
ons
truc
ció
n •
Man
ufac
tura
de
pint
uras
A co
ntin
uaci
ón
se p
rese
ntan
los
pro
ceso
s en
los
cual
es e
xist
e ex
posi
ció
n a
talc
o e
n ge
ne-
ral,
pues
no
se
desc
riben
uso
s es
pecí
fico
s de
l tal
co c
ont
amin
ado
co
n fib
ras
asbe
stifo
rmes
: a)
min
ería
: en
ope
raci
one
s de
tala
drad
o y
per
fora
ció
n, m
olie
nda,
ope
raci
one
s de
tritu
ra-
do, s
elec
ció
n, a
cum
ulac
ión
y se
para
ció
n, p
ulve
rizac
ión,
em
bols
ado
, des
carg
a de
vag
one
s y
de c
amio
nes;
b) c
auch
o: e
n la
ope
raci
ón
de re
tirar
el p
olv
o d
el c
auch
o y
en
las
extr
uso
ras,
vulc
aniz
ado
-ra
s y
cort
ado
ras;
c) o
tro
s: al
agr
egar
talc
o e
n lo
s pr
oce
sos
de c
erám
ica,
vid
riado
, pap
el, p
intu
ra, p
lást
ico
s, co
smét
ico
s y
pro
duct
os
farm
acéu
tico
s.
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
73
Q28
Aunq
ue n
o s
e pr
odu
ce c
om
erci
alm
ente
en
Esta
dos
Uni
dos
desd
e 19
70 p
or s
u bi
ope
rsist
enci
a, e
s un
sub
pro
duct
o in
dese
ado
de
algu
nos
pro
ceso
s té
rmic
os
dura
nte
la s
ínte
sis o
la d
estr
ucci
ón
de c
om
pues
tos
org
ánic
os
a ba
se d
e cl
oro
.
• In
dust
ria q
uím
ica
varia
da, c
on
reac
-ci
ón
térm
ica
y fo
toqu
ímic
a •
Man
ufac
tura
y a
plic
ació
n de
her
bi-
cida
s fe
noxi
y c
loro
feno
les
(tric
loro
-fe
nol)
•
Indu
stria
del
pap
el y
la m
ader
a •
Indu
stria
s co
n in
cine
rado
res
indu
s-tr
iale
s o
en
los
inin
erad
ore
s m
unic
i-pa
les
En u
n su
bpro
duct
o n
o d
esea
do d
uran
te lo
s pr
oce
sos
de:
• Sí
ntes
is qu
ímic
a, re
acci
one
s té
rmic
as, f
oto
quím
icas
y b
ioqu
ímic
as
• Ex
posic
ión
pro
babl
e en
la p
rodu
cció
n de
feno
les
clo
rado
s co
mo
el p
enta
clo
rofe
nol,
2,4-
D, 2
,4-(
dicl
oro
feno
xi) á
cido
but
ano
ico
, (4-
clo
ro-2
-met
ilfen
oxi)
ácid
o a
cétic
o, á
cido
2,
4,5-
tric
loro
feno
xiac
étic
o (2
,4,5
-T),
(4-c
loro
-2-m
etil)
áci
do p
ropa
noic
o y
2,4
,5-t
riclo
ro-
feno
l (TC
P); i
mpo
rtan
te e
l tie
mpo
de
expo
sici
ón
y ha
ber t
raba
jado
en
man
ufac
tura
de
los
quím
ico
s m
enci
ona
dos
ante
s de
197
0, e
n Es
tado
s U
nido
s; a
plic
ació
n de
est
os
herb
icid
as
feno
xi y
clo
rofe
noxi
, util
izad
os
en s
ilvic
ultu
ra y
ho
rtic
ultu
ra; e
n la
s pl
anta
s de
pro
ducc
ión,
en
el r
eact
or,
dura
nte
la re
acci
ón
de p
rodu
cció
n o
po
r co
ntam
inac
ión
acci
dent
al e
n la
se
cció
n de
l rea
cto
r dur
ante
la li
mpi
eza
y re
para
cio
nes
• En
pro
ceso
s té
rmic
os
de in
cine
raci
ón
en á
mbi
tos
urba
no, m
unic
ipal
, ind
ustr
ial y
ho
spi-
tala
rio, i
nclu
sive
basu
ras
cont
amin
adas
co
n cl
oro
; prin
cipa
lmen
te e
n el
man
teni
mie
nto
de
inci
nera
dore
s de
des
echo
s (e
spec
ialm
ente
só
lido
s), d
uran
te la
s o
pera
cio
nes
de li
mpi
eza
de c
eniz
a y
esco
ria
• D
uran
te la
ext
inci
ón
de in
cend
ios,
com
bust
ión
de m
ader
a y
com
bust
ible
de
fósi
les
• En
pro
ceso
s té
rmic
os
en la
refin
ació
n y
tran
sfo
rmac
ión
de m
etal
es (h
ierr
o, a
cero
, mag
-ne
sio, n
íque
l, pl
om
o y
alu
min
io)
• En
el b
lanq
ueam
ient
o d
e la
pul
pa d
e pa
pel c
on
clo
ro li
bre,
en
los
mo
lino
s de
pul
pa y
pr
odu
cto
s de
pap
el (b
aja
expo
sici
ón)
•
En la
lim
piez
a, m
ante
nim
ient
o y
ext
inci
ón
de fu
ego
de
tran
sfo
rmad
ore
s qu
e co
ntie
nen
polif
enilc
lora
dos
(PC
B) y
po
liclo
robe
ncen
os
(sec
tor d
e se
rvic
ios
públ
ico
s el
éctr
ico
s •
En a
serr
ader
os
de m
ader
a tr
atad
a •
Para
inve
stig
ació
n qu
ímic
a y
toxi
coló
gica
, en
pequ
eñas
can
tidad
es (u
so a
ctua
l en
Esta
dos
Uni
dos)
•
En q
uím
ico
s de
los
labo
rato
rios
de la
s pl
anta
s de
pro
ducc
ión
de e
sto
s pl
agui
cida
s y
en lo
s la
bora
torio
s qu
e an
aliz
an m
uest
ras
ambi
enta
les
(baj
a ex
posi
ció
n)
• En
siti
os
de d
ispo
sició
n de
des
echo
s qu
ímic
os
• En
los
vete
rano
s de
la g
uerr
a de
Vie
tnam
exp
uest
os
al a
gent
e na
ranj
a La
may
or y
más
pro
babl
e ex
posic
ión
es la
no
ocu
paci
ona
l, pu
es s
e en
cuen
tra
pres
ente
en
el s
uelo
, sed
imen
to, a
ire y
alim
ento
s (c
arne
, lec
he, h
uevo
s y
pesc
ado
s co
ntam
inad
os)
. Se
acum
ula
en la
gra
sa; e
s de
deg
rada
ció
n le
nta
lo c
ual d
a lu
gar a
la b
ioac
umul
ació
n.
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
74
Q29
• C
om
o in
term
edia
rio q
uím
ico
par
a pr
odu
cir fl
uoro
carb
ona
dos,
tale
s co
mo
1,
1,2-
tric
loro
-1,2
,2-t
rifluo
roet
ano
(CFC
113
) (us
o im
port
ante
); su
util
izac
ión
en
Esta
dos
Uni
dos p
asó
del
21%
en
1970
al 5
0% e
n el
200
0.
• C
om
o s
olv
ente
lim
piad
or e
n la
indu
stria
text
il y
en m
etal
es (u
so im
port
ante
); en
Est
ado
s U
nido
s, en
tre
1970
y 1
997
el 5
8% d
el tr
iclo
roet
ileno
se
utili
zaba
en
la in
dust
ria d
el la
vado
en
seco
; par
a el
año
200
0 se
redu
jo a
l 21%
po
r las
re
gula
cio
nes
gube
rnam
enta
les.
• Pa
ra li
mpi
ado
res
en fr
ío y
des
engr
asan
tes
líqui
dos
y al
vap
or d
e m
etal
es
• C
om
o u
n so
lven
te g
ener
al in
dust
rial (
foto
graf
ía) y
par
a re
mov
er e
l ho
llín
de
olla
s in
dust
riale
s •
En la
indu
stria
text
il co
mo
un
solv
ente
des
engr
asan
te y
des
man
chad
or,
para
re
mov
er lu
bric
ante
s, ac
eite
y ti
zne
de te
jido
s o
tela
s y
com
o u
n so
lven
te p
ara
colo
raci
ón
y ac
abad
o d
e te
jido
s o
tela
s •
Usa
do e
n re
mov
edo
res
de p
intu
ras,
tinta
s de
impr
esió
n, fo
rmul
acio
nes
de
adhe
sivo
s, re
vest
imie
nto
s de
pap
el, t
rata
mie
nto
s de
cue
ro, c
om
o lu
bric
ante
pa
ra s
ilico
nas
y en
form
ulac
ione
s de
aer
oso
les
com
o re
pele
nte
de a
gua
• C
om
o a
gent
e an
tihel
mín
tico
(ant
erio
rmen
te)
• Pr
odu
cció
n de
fluo
roca
rbo
nado
s •
Lava
nder
ías
y lim
piez
a en
sec
o
• In
dust
ria te
xtil
• In
dust
ria a
uto
mot
riz
• In
dust
ria d
e tr
atam
ient
o d
e m
etal
es
• In
dust
ria a
uto
mot
riz: d
uran
te e
l uso
de
dese
ngra
sant
es, r
eves
timie
nto
s de
pro
tecc
ión,
es
pum
a de
ure
tano
y p
oliu
reta
no
• D
esen
gras
e de
equ
ipo
méd
ico
, pla
tinas
impr
esas
y m
áqui
nas
• M
anuf
actu
ra y
des
engr
ase
de c
uchi
llos
• Pr
oce
so d
e lle
nado
de
lata
s de
aer
oso
l co
n lim
piad
or c
arbu
rado
r •
Empa
cado
esp
ecia
lizad
o, m
old
eado
de
cauc
ho, p
roce
sado
de
pelíc
ulas
, ele
ctro
plat
eado
, pi
ntur
a en
spr
ay, a
rtes
grá
ficas
, fun
dici
ón,
fábr
icas
de
pint
ura
en p
olv
o y
taxi
derm
ia
Q30
• In
term
edia
rios
quím
ico
s en
la s
ínte
sis d
e pi
gmen
tos:
azul
dire
cto
(1, 8
, 15,
76,
98
y 2
18) y
nar
anja
16
• In
term
edia
rios
quím
ico
s pa
ra la
sín
tesis
de
tinta
s pa
ra s
eda,
pap
el, t
elas
y
cuer
o
• Es
tá p
rohi
bido
su
uso
en
la U
nió
n Eu
rope
a co
mo
co
mpo
nent
e de
pro
duct
os
que
teng
an c
ont
acto
co
n la
pie
l, in
clus
ive
text
iles
y cu
ero
.
Man
ufac
tura
de
pigm
ento
s pa
ra s
er
usad
os
en:
• Pi
ntur
as
• Im
pren
tas
• Te
xtile
s •
Prot
ecto
res
• C
auch
o
• C
uero
•
Pape
l •
Plás
tico
Ope
rario
s de
man
ufac
tura
de
esto
s pi
gmen
tos,
ante
riorm
ente
en
pro
ceso
s ab
iert
os
Pint
ore
s qu
e ut
iliza
n pi
ntur
as a
bas
e de
ben
cidi
na c
om
o e
l neg
ro 3
8, a
zul 6
, caf
é 95
, ro
jo
28, a
zul d
e Ev
ans,
azul
de
trip
ano
. El n
egro
38
pued
e co
nten
er p
eque
ñas
cant
idad
es d
e 4-
amin
obi
feni
lo y
2,4
-dia
min
obe
ncen
o; m
ayo
r exp
osi
ció
n en
pin
tore
s de
cas
as. E
n Al
ema-
nia,
ant
erio
rmen
te lo
s pi
nto
res
prep
arab
an la
s pi
ntur
as.
Q31
• C
om
o in
term
edia
rio q
uím
ico
par
a la
man
ufac
tura
de:
per
óxid
o d
e be
nzo
ilo,
herb
icid
as, c
olo
rant
es, p
lást
ico
s, m
edic
amen
tos
y pa
ra la
intr
odu
cció
n de
l gr
upo
ben
zoilo
en
alco
hole
s, fe
nole
s y
amin
as
• En
la m
anuf
actu
ra d
e be
nzo
feno
na, e
n pe
rfum
es y
jabo
nes
• U
sado
en
el la
bora
torio
co
mo
reac
tivo
quí
mic
o
• El
clo
ruro
de
benz
ilo s
e us
a pa
ra la
pro
ducc
ión
de c
loru
ro d
e be
nzal
, alc
oho
l be
ncíli
co y
ben
zald
ehíd
o. S
u us
o in
dust
rial i
nclu
ye la
man
ufac
tura
de
plás
tico
s, co
lora
ntes
, tan
ino
sin
tétic
o, p
erfu
mes
, res
inas
y p
rodu
cto
s fa
rmac
éutic
os.
• In
dust
ria q
uím
ica
• Em
pres
as fa
bric
ante
s de
her
bici
das
• C
loru
ro d
e be
nzilo
: fab
ricac
ión
de
aditi
vos
para
gas
olin
a, p
erfu
mer
ía,
plás
tico
s, co
lora
ntes
, ger
mic
idas
, hu
les,
resin
as y
reve
lado
res
a) M
anuf
actu
ra y
uso
del
clo
ruro
de
benz
oilo
b)
En
la p
rodu
cció
n de
per
óxid
o d
e be
nzo
ilo
c) P
ara
fabr
icar
her
bici
das,
colo
rant
es y
otr
os
deriv
ado
s de
l clo
ruro
de
benz
al
d) P
rodu
cció
n de
pft
alat
os
de b
enzi
lo, a
lco
holb
enzi
lo, s
ales
de
amo
nio
cua
tern
ario
, sal
es
farm
acéu
ticas
y é
ster
es d
e be
nzilo
a b
ase
de c
loru
ro d
e be
nzilo
Q32
Co
mo
inte
rmed
iario
en
la m
anuf
actu
ra d
e co
lora
ntes
, pig
men
tos,
pro
duct
os
farm
aceú
tico
s, pe
stic
idas
y q
uím
ico
s de
l cau
cho
• Fa
bric
ació
n de
co
lora
ntes
•
Indu
stria
farm
acéu
tica
• In
dust
ria d
el c
auch
o
• In
dust
ria d
e pl
agui
cida
s
Se p
rodu
ce c
om
erci
alm
ente
des
de 1
880.
Ex
posic
ión
deriv
ada
de la
info
rmac
ión
sobr
e us
os:
dura
nte
la p
rodu
cció
n de
co
lora
ntes
co
mo
la fu
csin
a y
safr
anin
a T
y qu
ímic
os
del c
auch
o
Se e
ncue
ntra
co
mo
impu
reza
en
algu
nas
form
ulac
ione
s de
inhi
bido
res
de la
co
rro
sió
n.
Se e
ncue
ntra
en
el h
umo
del
cig
arril
lo.
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
75
Q33
• Pr
inci
palm
ente
, co
mo
age
nte
para
des
engr
asar
par
tes
met
álic
as
• O
pera
cio
nes
de d
esen
gras
e en
frío
o a
l vap
or d
e: m
uebl
es, p
rodu
cto
s fa
bric
ado
s en
met
al, p
arte
s m
etál
icas
en
la in
dust
ria a
uto
mot
riz, p
rodu
cto
s el
éctr
ico
s y
elec
tró
nico
s y
equi
pos
de tr
ansp
ort
e •
Co
mo
so
lven
te d
e ex
trac
ció
n de
: gra
sas
natu
rale
s y
acei
tes
(pal
ma,
co
co
y so
ya),
espe
cias
, lúp
ulo
de
la c
erve
za, y
caf
eína
del
caf
é (e
n el
pro
ceso
de
desc
afei
nado
) •
Para
lim
piez
a en
sec
o d
e te
jido
s •
Para
sín
tesis
de
com
pues
tos
org
ánic
os
• C
om
o c
om
pone
nte
de a
dhes
ivo
s y
pint
uras
•
Co
mo
diso
lven
tes
de p
intu
ra, l
acas
, bar
nice
s, ad
hesiv
os,
tinta
s de
impr
esió
n,
lubr
ican
tes,
inse
ctic
idas
, lim
piad
ore
s de
met
ales
en
frío
, cau
cho
s, el
astó
mer
os
y en
líqu
ido
s co
rrec
tore
s de
tint
a •
Co
mo
quí
mic
o in
term
edia
rio e
n la
pro
ducc
ión
de p
rodu
cto
s fa
rmac
éutic
os
y qu
ímic
os
que
limita
n la
pro
paga
ció
n de
la ll
ama
• En
sist
emas
de
fosf
atiz
ado
met
álic
o, p
roce
sam
ient
o te
xtil
y pr
odu
cció
n de
cl
oru
ro d
e po
livin
ilo (P
VC)
• U
sado
en
plás
tico
s, el
ectr
odo
més
tico
s, jo
yería
, aut
om
óvile
s, fo
ntan
ería
, te
xtile
s, pa
pel,
vidr
io e
impr
esió
n •
Antig
uam
ente
fue
usad
o c
om
o a
nest
ésic
o y
ana
lgés
ico
en
obs
tetr
icia
.
• In
dust
ria o
inst
alac
ione
s co
n tr
abaj
o
met
álic
o
• O
pera
cio
nes
de m
ante
nim
ient
o d
e m
aqui
naria
•
Trat
amie
nto
s de
sup
erfic
ie
• In
dust
ria c
on
equi
po e
léct
rico
y
elec
tró
nico
•
Indu
stria
del
tran
spo
rte
• In
dust
ria d
el p
lást
ico
• M
ante
nim
ient
o: u
so d
e de
seng
rasa
ntes
al v
apo
r par
a m
etal
es, a
vio
nes,
buse
s y
equi
po
méd
ico
•
Rest
aura
ció
n de
text
iles
• Li
mpi
eza
y de
seng
rase
de
equi
pos
elec
tró
nico
s y
de s
emic
ond
ucto
res
• In
dust
ria d
e m
uebl
es
• Pe
gado
y d
esen
gras
e de
l cau
cho
N
ota:
po
r ser
un
cont
amin
ante
am
bien
tal,
el 1
0% d
e la
po
blac
ión
tiene
niv
eles
det
ecta
bles
en
san
gre.
Q34
• So
lven
te
• Ag
ente
de
extr
acci
ón
• Re
mov
edo
r de
pint
uras
y b
arni
ces
• Ag
ente
de
limpi
eza
y pa
ra d
esen
gras
ar
• In
term
edia
rio q
uím
ico
en
la p
rodu
cció
n de
po
límer
os
líqui
dos
polis
ulfo
na-
dos,
dicl
oro
pro
pano
y h
exafl
uoro
pro
pile
no, y
age
nte
de e
nlac
e en
la s
ínte
sis
de p
olis
ulfu
ros
• In
dust
ria q
uím
ica
• In
dust
ria m
etal
mec
ánic
a •
Indu
stria
de
limpi
eza
• Ex
posic
ión
deriv
ada
de la
info
rmac
ión
sobr
e us
os
• D
uran
te s
u us
o c
om
o a
gent
e pa
ra d
esen
gras
ar y
de
limpi
eza
• Pr
odu
cció
n de
po
límer
os
líqui
dos
Det
ecta
do e
n el
sue
lo y
en
el a
gua,
incl
uso
en
el a
gua
de c
ons
umo
, co
mo
un
resu
ltado
de
su p
rese
ncia
co
mo
impu
reza
de
un n
emat
óci
do c
om
erci
al.
Q35
Ante
s de
197
9 fu
e us
ado
en
Esta
dos
Uni
dos
com
o u
n ad
itivo
par
a lim
itar l
a pr
opa
gaci
ón
de la
llam
a pa
ra p
lást
ico
s, te
xtile
s y
fibra
s sin
tétic
as (t
ejid
os
de
polié
ster
, ace
tato
cel
uló
sico
y a
críli
co).
Esta
dos
Uni
dos
lo p
rohi
bió
en
1977
par
a se
r usa
do e
n ro
pa, p
ero
en
1978
lo
enco
ntra
ron
en 2
2 pr
odu
cto
s. N
o h
ay d
ato
s po
ster
iore
s a
1979
, aun
que
en
el 2
001
se id
entifi
caro
n 5
dist
ribui
dore
s en
Est
ado
s U
nido
s. N
o h
ay d
ato
s de
im
port
ació
n o
exp
ort
ació
n en
Est
ado
s U
nido
s. Fu
e us
ado
en
Esta
dos
Uni
dos
para
la p
rodu
cció
n de
resin
as fe
nólic
as, p
intu
ras,
reve
stim
ient
os
de p
apel
y c
auch
o.
En E
stad
os
Uni
dos
se a
dici
onó
a e
spum
as rí
gida
s y
de p
oliu
reta
no fl
exib
le
(co
jiner
ía p
ara
auto
móv
iles,
avio
nes,
cam
as y
mue
bles
tapi
zado
s).
En E
stad
os
Uni
dos
se h
a en
cont
rado
en
ropa
par
a ni
ños,
unifo
rmes
indu
s-tr
iale
s, pa
ños,
tela
de
carp
a, a
uto
móv
iles,
resin
as e
póxi
cas
para
la in
dust
ria
elec
tró
nica
, dec
ora
cio
nes
navi
deña
s e
hilo
s de
po
liést
er.
• In
dust
ria d
el p
lást
ico
•
Indu
stria
text
il (t
erm
inad
o c
on
polié
ster
) •
Lava
nder
ías
• Fá
bric
as d
e es
pum
as
• In
dust
ria q
uím
ica
• In
dust
ria d
el te
rmin
ado
text
il co
n po
liést
er
• Pr
odu
cció
n y
uso
de
cabl
es e
mpl
eado
s pa
ra la
co
mun
icac
ión
tele
fóni
ca
• La
vand
ería
N
o e
s un
pro
duct
o n
atur
al y
es
poco
bio
pers
isten
te
Cód
igo
Uso
sPr
inci
pale
s in
dust
rias
Ex
posi
ción
ocu
paci
onal
Tabla 5c. Agentes carcinógenos químicos de interés ocupacional, iArC, grupos 1 y 2A.
76
Cód
igo
Mez
cla
Nº
CA
SG
rupo
IA
RCRu
ta d
e ex
posi
ción
Cán
cer
aso
ciad
oSi
nóni
mos
o
grup
osO
rige
nD
escr
ipci
ón f
ísic
a
M1
Acei
tes
min
eral
es
sin tr
atar
y m
edia
na-
men
te tr
atad
os
No
tien
e1
Inha
laci
ón,
inge
s-tió
n y
cont
acto
dé
rmic
o
En h
uman
os:
carc
i-no
ma
esca
mo
celu
-la
r, pr
inci
palm
ente
, de
esc
roto
; car
ci-
nom
as d
e se
nos
para
nasa
les,
vejig
a,
estó
mag
o, c
olo
n y
pulm
ón;
en
anim
a-le
s: de
pie
l
No
tien
e.Pr
oce
so d
e re
finam
ient
o d
el a
ceite
cr
udo
del
pet
róle
o
Los
acei
tes
se c
lasi
fican
en
clas
es s
egún
el p
roce
so d
e re
finac
ión.
En
las
clas
es 1
, 2 y
3, l
as e
tapa
s fin
ales
de
trat
amie
nto
pue
den
ser p
or n
eutr
aliz
ació
n ca
ústic
a,
desp
arafi
niza
ció
n, tr
atam
ient
o c
on
arci
lla o
hid
ro-
trat
amie
nto
térm
ico
med
iano
. Cla
se 1
o p
roce
so d
e de
stila
do a
l vac
ío: n
o re
cibe
n tr
atam
ient
o c
on
ácid
o
ni p
or e
xtra
cció
n co
n so
lven
tes.
Cla
se 2
o a
ceite
tr
atad
o c
on
ácid
o: n
o re
cibe
n tr
atam
ient
o p
or e
x-tr
acci
ón
con
solv
ente
s. C
lase
3 o
ace
ite re
finad
o c
on
solv
ente
s. C
lase
4 o
ace
ites
hidr
otra
tado
s. C
lase
5 o
ac
eite
bla
nco
y p
etro
lato
, alta
men
te re
finad
os.
Cla
se 6
o
ace
ites
aro
mát
ico
s: ex
traí
dos
con
solv
ente
s y
acei
tes
pro
cesa
dos
cata
lític
amen
te. C
lase
7 o
mat
eria
les
misc
elán
eos:
pro
duct
os
form
ulad
os
y ac
eite
s us
ado
s, qu
e co
ntie
nen
aditi
vos
quím
ico
s no
iden
tifica
dos.
Cla
se 8
: mat
eria
les
deriv
ado
s de
l pet
róle
o a
ún n
o
clas
ifica
dos.
Para
todo
s lo
s ac
eite
s m
iner
ales
, a m
ayo
r pe
so m
ole
cula
r, m
ayo
r es
su v
isco
sida
d.
M2
Alqu
itrán
de
carb
ón
(en
ingl
és c
oal
tar)
a)
Alq
uitr
án d
e ca
rbó
n b)
Alq
uitr
án d
e ca
rbó
n de
alta
te
mpe
ratu
ra
c) A
lqui
trán
de
carb
ón
de b
aja
tem
pera
tura
a) 8
007-
45-2
b)
659
96-8
9-6
c) 6
5996
-90-
91
Inha
laci
ón
y co
ntac
-to
dér
mic
o
En h
uman
os:
de
piel
, pul
mó
n, la
rin-
ge, l
euce
mia
, vej
iga
y pe
lvis
rena
l; en
an
imal
es: d
e pi
el y
pu
lmó
n.
a) A
lqui
trán
de
carb
ón
crud
o; b
) Al
quitr
án re
sidua
l de
cant
ado
; c) A
cei-
te d
e ca
rbó
n
a) A
lqui
trán
de
carb
ón:
sub
pro
duc-
to d
e la
des
tilac
ión
dest
ruct
iva
del
carb
ón,
llam
ada
carb
oni
zaci
ón,
pa
ra p
rodu
cir c
oqu
e o
gas
.b)
Alq
uitr
án d
e ca
rbó
n de
alta
te
mpe
ratu
ra: c
ond
ensa
ció
n de
los
gase
s de
alta
tem
pera
tura
, may
or
de 7
00°C
, pro
duci
dos
en la
car
bo-
niza
ció
n de
l car
bón.
c) A
lqui
trán
de
car
bón
de b
aja
tem
pera
tura
: co
nden
saci
ón
de lo
s ga
ses
de b
aja
tem
pera
tura
, men
or d
e 70
0°C
, pr
odu
cido
s en
la c
arbo
niza
ció
n de
l ca
rbó
n.
a) A
lqui
trán
de
carb
ón:
líqu
ido
s vi
sco
sos
o s
emid
uro
s de
co
lor n
egro
o c
asi n
egro
y c
on
olo
r a n
afta
leno
, lig
eram
ente
so
lubl
es e
n ag
ua y
so
lubl
es e
n so
lven
tes
org
ánic
os.
b) A
lqui
trán
de
carb
ón
de a
lta te
mpe
ratu
ra: s
egún
la
tem
pera
tura
del
pro
ceso
se
obt
iene
n do
s tip
os:
los
de h
orn
o c
on
tem
pera
tura
has
ta d
e 1.
350°
C y
los
de
siste
ma
de re
tort
a ve
rtic
al c
ont
inua
, co
n te
mpe
ratu
ra
hast
a de
1.1
00°C
par
a la
man
ufac
tura
de
carb
ón
y ga
s de
uso
do
més
tico
. c)
Alq
uitr
án d
e ca
rbó
n de
baj
a te
mpe
ratu
ra: l
íqui
dos
visc
oso
s ne
gro
s, m
ás d
enso
s qu
e el
agu
a y
con
men
or
cont
enid
o d
e co
mpu
esto
s ar
om
átic
os
(40%
a 5
0%)
que
los
alqu
itran
es d
e al
ta te
mpe
ratu
ra.
Tabla 6. Características de las mezclas carcinógenas seleccionadas, iArC, grupos 1 y 2A.
77
Cód
igo
Com
posi
ción
U
sos
Prin
cipa
les
indu
stri
as
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
M1
a) E
n lo
s ac
eite
s lu
bric
ante
s, la
co
mpo
sició
n de
-pe
nde
de la
sus
tanc
ia c
ruda
orig
inal
(hid
roca
rbur
os
aro
mát
ico
s, na
ften
os
o c
iclo
para
finas
y p
arafi
nas)
y
del p
roce
so s
egui
do e
n la
refin
ació
n. L
a pr
opo
r-ci
ón
de h
idro
carb
uro
s de
fine
las
cara
cter
ístic
as d
el
acei
te. P
uede
n co
nten
er c
om
pues
tos
org
ánic
os
com
o: n
itró
geno
, azu
fre,
oxí
geno
y tr
azas
de
com
-pu
esto
s m
etál
ico
s. b)
El a
ceite
bla
nco
es
alta
men
-te
refin
ado
y li
bre
de c
om
pues
tos
insa
tura
dos.
Co
ntie
nen
com
pues
tos
aro
mát
ico
s po
linuc
lear
es
com
o b
enzo
(a)p
ireno
. Lo
s co
mpu
esto
s ar
om
átic
os
y ot
ros
cons
tituy
ente
s de
term
inan
el o
lor,
el c
olo
r, el
sab
or y
el g
rado
de
acep
tabi
lidad
co
mo
mat
eria
l pa
ra a
limen
tos
y us
o fa
rmac
eútic
o. c
) El a
ceite
bl
anco
gra
do té
cnic
o e
s m
eno
s re
finad
o q
ue e
l m
edic
inal
.
Los
acei
tes
min
eral
es s
irven
co
mo
mat
eria
prim
a pa
ra la
sín
tesis
de
otro
s pr
odu
cto
s de
ace
ites
refin
ado
s, ta
les
com
o: a
ceite
de
mot
or,
acei
te d
e m
aqui
naria
en
gene
ral,
acei
te d
e en
gran
aje
para
au
tom
oto
res
e in
dust
ria, fl
uido
s de
tran
smisi
ón,
flu
ido
s hi
dráu
lico
s, ac
eite
hid
rául
ico
y c
ircul
ante
, ac
eite
de
fric
ció
n, a
ceite
de
com
pres
ión
y re
frig
e-ra
ció
n, a
ceite
de
máq
uina
s de
aire
co
mpr
imid
o,
acei
te p
ara
trab
ajo
co
n m
etal
(co
rte,
enr
olla
do,
form
ado
, arr
astr
e), a
ceite
ant
ico
rro
sivo
, ace
ite p
ara
trat
amie
nto
en
calo
r, ac
eite
de
tran
sfo
rmad
ore
s, gr
asas
, ace
ite b
lanc
o g
rado
técn
ico
, ace
ite b
lanc
o
med
icin
al, a
ceite
s pa
ra p
roce
sam
ient
o (t
rans
por-
tado
res
y di
luye
ntes
, rep
elen
tes
de a
gua,
age
nte
activ
ado
r de
supe
rfici
e, a
ceite
s ba
cter
icid
as, a
ceite
pa
ra d
esm
old
ar, a
ceite
par
a la
vado
).
Man
ufac
tura
de:
aut
om
óvile
s, av
ione
s y
sus
part
es,
dest
orn
illad
ore
s, to
rnill
os
y pr
odu
cto
s de
ace
ro,
part
es d
e tu
bería
de
prec
isió
n, tr
ansf
orm
ado
res;
pro
ducc
ión
de a
lum
inio
y la
tón;
min
ería
de
cobr
e;
repa
raci
ón
de m
oto
res;
impr
enta
co
mer
cial
y d
e pe
riódi
co
1. A
ceite
par
a co
rte:
pul
ido
de
cuch
illas
de
mot
or
de a
vio
nes,
maq
uina
do d
e m
old
es d
e hi
erro
en
part
es d
e au
tos,
pro
ducc
ión
de m
etal
per
fora
do
de a
lta c
alid
ad, p
arte
s m
etál
icas
de
prec
isió
n,
man
ufac
tura
de
aco
ples
de
tube
ría p
ara
acei
te y
co
nduc
tos
eléc
tric
os,
com
pone
ntes
de
avia
ció
n,
part
es p
ara
indu
stria
aut
om
otriz
co
n m
áqui
nas
de
torn
illo
s au
tom
átic
as, m
olie
nda
y m
aqui
nado
2.
Ace
ite tr
ansf
orm
ado
r: en
min
as d
e ca
rbó
n, m
a-nu
fact
ura
y m
ante
nim
ient
o d
e tr
ansf
orm
ado
res
3. Im
pres
ión
de p
erió
dico
s: ni
ebla
s de
tint
as d
e im
pren
ta o
aer
oso
les
de n
egro
de
hum
o e
n ac
eite
m
iner
al e
n lo
s cu
arto
s de
impr
enta
, ope
rado
r y
ayud
ante
M2
Son
com
bina
cio
nes
com
plej
as d
e al
rede
dor d
e 40
0 co
mpo
nent
es, e
ntre
ello
s, lo
s hi
dro
carb
uro
s al
ifá-
tico
s y
aro
mát
ico
s, fe
nole
s, co
mpu
esto
s he
tero
cí-
clic
os
de o
xíge
no, s
ulfu
ro, n
itró
geno
y c
om
pues
tos
aro
mát
ico
s po
linuc
lear
es. A
l aum
enta
r la
tem
pera
-tu
ra d
e ca
rbo
niza
ció
n, a
umen
ta e
l po
rcen
taje
de
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
mát
ico
s pr
esen
tes
en
los
alqu
itran
es, e
n ta
nto
que
el c
ont
enid
o d
e pa
ra-
finas
y fe
nole
s di
smin
uye.
Alg
uno
s de
los
com
po-
nent
es c
arci
nóge
nos
son:
el b
ence
no, e
l naf
tale
no
y la
cre
oso
ta.
• En
la in
dust
ria d
el a
cero
, co
mo
co
mbu
stib
le e
n ho
rno
s ab
iert
os
y al
tos
horn
os,
por s
u gr
an d
ispo
-ni
bilid
ad, b
ajo
co
nten
ido
de
azuf
re y
alto
gra
do d
e ca
lent
amie
nto
. •
En la
indu
stria
farm
acéu
tica,
los
alqu
itran
es d
e al
ta y
baj
a te
mpe
ratu
ra s
e ut
iliza
n en
ung
üent
os
para
el t
rata
mie
nto
de
enfe
rmed
ades
cró
nica
s de
la p
iel,
com
o p
soria
sis, d
erm
atiti
s se
borr
eica
, ca
spa
y ec
cem
as; c
om
o v
ehíc
ulo
de
crem
as, p
asta
s, lo
cio
nes,
pom
adas
, ace
ites,
cham
pú, j
abo
nes,
gele
s y
en p
om
adas
tópi
cas
de s
ulfa
to d
e ne
om
icin
a-hi
-dr
oco
rtiso
na. E
l alq
uitr
án d
e gr
ado
farm
acéu
tico
se
usa
en e
l alc
oho
l des
natu
raliz
ado
. •
En fo
rmul
acio
nes
de re
cubr
imie
nto
s de
sup
erfi-
cie
actú
a co
mo
mo
dific
ado
r, en
lace
y re
lleno
. •
Para
la p
rodu
cció
n de
co
mpu
esto
s qu
ímic
os
refin
ado
s co
mo
la c
reo
sota
, las
bre
as, e
l naf
tale
no
crud
o y
el a
ceite
de
antr
acen
o, a
la v
ez q
ue p
ara
la re
cupe
raci
ón
de b
ence
no, p
rodu
cció
n de
pas
ta
de a
ntra
ceno
, co
mbu
stib
le p
ara
ence
nded
or y
m
anuf
actu
ra d
e el
ectr
odo
s de
gra
fito
, se
utili
zan
frac
cio
nes
de la
des
tilac
ión
y re
siduo
s de
alq
uitr
án
de a
lta te
mpe
ratu
ra.
• C
om
o m
odi
ficad
or d
e la
s re
sinas
epó
xica
s, en
los
cubr
imie
nto
s de
sup
erfic
ie.
• In
gred
ient
e ac
tivo
de
algu
nos
plag
uici
das
• D
estil
ació
n de
l car
bón
• H
orn
os
de c
oqu
e •
Co
nstr
ucci
ón
• Fa
rmac
éutic
a •
Fund
ició
n
• C
erca
a la
s fu
ente
s as
oci
adas
al u
so d
e al
quitr
a-ne
s; e
n o
pera
cio
nes
y ár
eas
dura
nte
el tr
abaj
o c
on
pavi
men
to a
lqui
tran
ado
o c
on
brea
; dur
ante
la
cons
truc
ció
n y
rem
oci
ón
de te
cho
s al
quitr
anad
os
• N
o s
e di
spo
ne d
e da
tos
para
la e
xpo
sici
ón
ocu
paci
ona
l en
el á
rea
farm
acéu
tica
y en
ho
rno
s en
la in
dust
ria d
e ac
ero
(es
la p
rinci
pal f
uent
e de
pr
odu
cció
n).
Tabla 6. Características de las mezclas carcinógenas seleccionadas, iArC, grupos 1 y 2A.
78
M3
Bife
nilo
s po
liclo
ra-
dos
(PC
B)13
36-3
6-3
2A
Inge
stió
n, in
ha-
laci
ón
y co
ntac
to
dérm
ico
En h
uman
os:
evi-
denc
ia in
adec
uada
; sis
tem
a di
gest
ivo
y
hem
ato
poyé
tico
; m
elan
om
a co
n Ar
o-
clo
r 125
4; e
n an
ima-
les:
adm
inist
rado
en
la d
ieta
pro
duce
tu
mo
res
hepá
tico
s (p
artic
ular
men
te,
con
clo
rinac
ión
may
or d
e 50
%:
Aro
clo
r 126
0, A
ro-
clo
r 125
4, K
anec
lor
500)
; en
otro
s PC
B,
indu
cció
n po
r N-
nitr
oso
diet
ilam
ina
o
2-ac
etila
min
oflu
o-
reno
; list
ado
en
el
segu
ndo
repo
rte
anua
l de
carc
inó
ge-
nos
en 1
981.
• Ar
ocl
or
• Ar
ocl
or-
bife
nilo
s po
liclo
rado
s •
Bife
nilo
s, cl
ora
dos
• Bi
feni
los
polic
lora
-do
s (P
CB)
•
Clo
rado
s bi
feni
los
• C
lora
dos
dife
nilo
s •
Clo
robi
feni
los
• D
eriv
ado
s cl
oro
-bi
feni
los
• D
eriv
ado
s 1,
1’
clo
ro-b
ifeni
los
• PC
B •
Polic
loro
bife
nilo
s
No
se c
ono
cen
fuen
tes n
atur
ales
de
PCB.
Exi
sten
209
po
sible
s isó
mer
os.
Se p
repa
ran
indu
stria
lmen
te p
or l
a cl
ora
ció
n de
l bife
nilo
co
n an
hidr
o
clo
rhíd
rico
, en
pres
enci
a de
un
cata
lizad
or t
al c
om
o li
mad
uras
de
hier
ro o
clo
ruro
férr
ico
. Lo
s bi
feni
-lo
s po
liclo
rado
s pu
eden
co
nten
er
desd
e 1
hast
a 10
áto
mo
s de
clo
ro
en d
ifere
ntes
po
sicio
nes
de lo
s an
i-llo
s de
l bife
nilo
; la
ubic
ació
n de
la
sust
ituci
ón
se in
dica
co
n el
no
mbr
e de
cad
a co
mpu
esto
.
Los
PCB
son
líqui
dos,
acei
toso
s o
só
lido
s, au
nque
al
guno
s pu
eden
exi
stir
com
o v
apo
r en
el a
ire; d
e in
colo
ros
a am
arill
o c
laro
. No
tien
en o
lor n
i sab
or
espe
cial
. En
mez
clas
co
mpl
ejas
de
clo
robi
feni
los,
el g
rado
de
clo
raci
ón
depe
nde
prin
cipa
lmen
te d
el
tiem
po d
e co
ntac
to d
el b
ifeni
lo c
on
el a
nhid
ro
clo
rhíd
rico
. Lo
s pr
odu
cto
s co
mer
cial
es s
on
líqui
dos
porq
ue e
l pun
to d
e fu
ndic
ión
se d
ism
inuy
e cu
ando
se
mez
clan
los
PCB.
So
n pr
áctic
amen
te in
solu
bles
en
agua
s y
solu
bles
en
acei
tes
y so
lven
tes
org
ánic
os.
Son
térm
icam
ente
est
able
s, re
sist
ente
s a
la o
xida
ció
n, á
ci-
dos
o b
ases
y c
on
exce
lent
es p
ropi
edad
es d
ielé
ctric
as.
M4
Brea
s (e
n in
glés
co
al
tar p
itche
s):
a) B
reas
de
alqu
itrán
de
car
bón
b) B
reas
de
alqu
itrán
de
car
bón
de a
lta
tem
pera
tura
c)
Bre
as d
e al
quitr
án
de c
arbó
n de
baj
a te
mpe
ratu
ra
d) O
tras
6599
6-93
-21
Inha
laci
ón,
inge
s-tió
n y
cont
acto
dé
rmic
o
En h
uman
os:
de p
iel,
escr
oto
, pu
lmó
n, v
ejig
a,
leuc
emia
, lar
in-
ge, c
avid
ad o
ral,
esó
fago
, est
óm
ago
y
pelv
is re
nal;
en
anim
ales
: de
piel
No
tien
e.Re
siduo
pro
duci
do d
uran
te la
des
ti-la
ció
n de
l alq
uitr
án d
e ca
rbó
n Re
sidu
o a
mo
rfo
, bril
lant
e, n
egro
o c
afé
osc
uro
Cód
igo
Mez
cla
Nº
CA
SG
rupo
IA
RCRu
ta d
e ex
posi
ción
Cán
cer
aso
ciad
oSi
nóni
mos
o
grup
osO
rige
nD
escr
ipci
ón f
ísic
a
Tabla 6. Características de las mezclas carcinógenas seleccionadas, iArC, grupos 1 y 2A.
79
Cód
igo
Com
posi
ción
U
sos
Prin
cipa
les
indu
stri
as
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
Tabla 6. Características de las mezclas carcinógenas seleccionadas, iArC, grupos 1 y 2A.
M3
a) P
rinci
palm
ente
alq
uiln
afta
leno
s, na
ftal
eno
, di
feni
lace
naft
eno
, fluo
reno
, óxi
do d
e di
feni
leno
, de
rivad
os
de fe
nole
s (2
%) y
bas
e de
qui
nolin
a (4
%
a 6%
). b)
Co
mpu
esto
s po
linuc
lear
es, p
rinci
palm
ente
an
trac
eno
, fen
antr
eno
y c
arba
zol,
con
pequ
eñas
ca
ntid
ades
de
fluo
reno
y p
ireno
. c)
Co
mpu
esto
s ar
om
átic
os
polin
ucle
ares
de
alto
pe
so m
ole
cula
r.
En E
stad
os
Uni
dos,
ante
s de
197
2, s
e us
aro
n en
apl
i-ca
cio
nes
abie
rtas
co
mo
en
plas
tifica
ntes
, rec
ubri-
mie
nto
s su
perfi
cial
es, t
inta
s, ad
hesiv
os,
dilu
yent
es
de p
lagu
icid
as y
co
mbi
nado
s co
n fo
rmul
acio
nes
de in
sect
icid
as y
de
bact
eric
idas
; en
mic
roen
cap-
sula
ció
n de
co
lora
ntes
par
a pa
pel c
arbó
n y
en
inm
ersio
nes
acei
tosa
s pa
ra m
icro
sco
pio
s, co
mo
ca
taliz
ado
res
en la
po
limer
izac
ión
de o
lefin
as y
en
la c
onv
ersió
n de
só
lido
s pe
rmea
bles
a n
o p
erm
ea-
bles
. U
sado
s en
Est
ado
s U
nido
s de
sde
1974
, en
apli-
caci
one
s no
min
alm
ente
cer
rada
s” ta
les
com
o
refr
iger
ante
s y
lubr
ican
tes
en tr
ansf
orm
ado
res,
cond
ensa
dore
s y
otro
s eq
uipo
s el
éctr
ico
s, en
tr
ansf
eren
cia
de c
alo
r y e
n flu
ido
s hi
dráu
lico
s. Ac
tual
men
te s
e us
an s
ólo
po
r so
licitu
d co
mo
un
acei
te d
e in
mer
sión
de m
icro
sco
pio
de
fluo
res-
cenc
ia y
co
mo
líqu
ido
ópt
ico
par
a in
vest
igac
ión
y de
sarr
ollo
. Pr
odu
cto
s fa
bric
ado
s an
tes
de 1
977
que
pued
en
cont
ener
PC
B, in
cluy
en tu
bos
fluo
resc
ente
s an
ti-gu
os,
arte
fact
os
eléc
tric
os
con
cond
ensa
dore
s de
PC
B, a
ceite
par
a m
icro
sco
pio
s y
fluid
os
hidr
áulic
os.
En lo
s Es
tado
s U
nido
s, la
man
ufac
tura
de
PCB
cesó
en
197
7 de
bido
a la
evi
denc
ia d
e la
acu
mul
ació
n en
el m
edio
am
bien
te y
de
los
efec
tos
noci
vos
pro
duci
dos
por e
sto
s co
mpu
esto
s.
• Tr
asfo
rmad
ore
s de
ene
rgía
•
Indu
stria
elé
ctric
a •
Plás
tico
s •
Adhe
sivo
s •
Min
ería
•
Co
nstr
ucci
ón
nava
l •
Plag
uici
das
Trab
ajad
ore
s de
pro
ducc
ión
y us
o d
e PC
B, fá
bric
a de
co
nden
sado
res,
inci
nera
dore
s co
mer
cial
es,
pro
ducc
ión
de p
apel
car
bón
e in
dust
ria e
léct
rica;
m
ayo
r rie
sgo
co
n Ka
necl
or 4
00 y
Ara
clo
r 125
4.
Not
a: lo
s PC
B so
n gr
ande
s co
ntam
inan
tes
ambi
en-
tale
s y
la m
ayo
r fue
nte
de e
xpo
sici
ón
es la
die
ta.
M4
La b
rea
de a
lqui
trán
de
carb
ón
es u
na c
om
bina
-ci
ón
de d
ifere
ntes
co
mpu
esto
s qu
e in
tera
ctúa
n fo
rman
do m
ezcl
as e
utét
icas
, po
r ello
no
mue
s-tr
an u
n pu
nto
de
ebul
lició
n o
fusió
n de
finid
os.
Se c
lasifi
can
en b
reas
med
iana
men
te b
land
as
y br
eas
muy
dur
as, s
egún
el p
unto
de
abla
nda-
mie
nto
o te
mpe
ratu
ra a
la c
ual s
e al
canz
a un
a vi
sco
sidad
det
erm
inad
a. L
as b
reas
co
ntie
nen
hidr
oca
rbur
os
polin
ucle
ares
, sus
der
ivad
os
met
il y
polim
etil,
y c
om
pues
tos
hete
ronu
clea
res,
entr
e el
los:
fena
ntre
no, a
ntra
ceno
, pire
no, c
rese
no y
be
nzo
(a)p
ireno
. Lo
s hi
dro
carb
uro
s po
linuc
lear
es
men
os
com
plej
os,
de c
uatr
o a
nillo
s co
mo
pire
no y
be
nzo
(a)a
ntra
ceno
, se
encu
entr
an e
n la
s br
eas
de
alta
tem
pera
tura
. Lo
s co
mpu
esto
s de
5 a
7 a
nillo
s (4
0% a
50%
) se
encu
entr
an e
n la
s br
eas
med
ia-
nam
ente
bla
ndas
. Alg
uno
s de
los
com
pone
ntes
ca
rcin
óge
nos
son:
ben
ceno
, naf
tale
no y
otr
os
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
mát
ico
s.
Co
mo
adh
esiv
o e
n la
pro
ducc
ión
de e
lect
rodo
s de
al
umin
io e
n fu
ndic
ión;
en
mat
eria
les
para
impe
r-m
eabi
lizar
tech
os
y te
jado
s; pa
ra im
preg
nar y
dar
fo
rtal
eza
e im
perm
eabi
lizar
los
ladr
illo
s re
frac
tario
s pa
ra h
orn
os
indu
stria
les
en lí
nea;
co
mo
cub
rimie
n-to
pro
tect
or d
e su
perfi
cies
, apl
icad
o c
om
o p
intu
ra
esm
alta
da o
bar
niz
negr
o p
ara
tube
rías
de a
gua,
ga
s y
acei
te, p
ara
la in
dust
ria s
ider
úrgi
ca y
co
mo
pi
ntur
a an
tisuc
ieda
d pa
ra b
otes
. La
bre
a du
ra e
s us
ada
com
o a
dhes
ivo
en
los
cen-
tro
s de
fund
ició
n.
La b
rea
de lo
s ho
rno
s de
co
que
se u
tiliz
a co
mo
un
carb
ón
com
pone
nte
de e
lect
rodo
s, es
cobi
llas
de
carb
ón,
y a
rtíc
ulo
s de
gra
fito
y c
arbó
n.
Los
resid
uos
y fr
acci
one
s de
la d
estil
ació
n de
l al
quitr
án d
e al
ta te
mpe
ratu
ra s
e us
an p
ara
la c
ons
-tr
ucci
ón
y pa
vim
enta
ció
n de
cal
les,
en la
pro
duc-
ció
n de
naf
tale
no, l
a re
cupe
raci
ón
de b
ence
no, l
a pr
odu
cció
n de
pas
ta d
e an
trac
eno
, el c
om
bust
ible
só
lido
par
a br
ique
tas
de c
arbó
n sin
hum
o, l
a im
-pr
egna
ció
n de
ele
ctro
dos
y fib
ras
y la
man
ufac
tura
de
ele
ctro
dos
y gr
afito
.
a) P
rodu
cció
n de
co
que
b) F
undi
ció
n de
hie
rro
y a
cero
c)
Pro
ducc
ión
y ap
licac
ión
de re
cubr
imie
nto
s co
n br
ea p
ara
impe
rmea
biliz
ar (c
ons
truc
ció
n)
d) G
asifi
caci
ón
del c
arbó
n e)
Pro
ducc
ión
de a
lum
inio
f)
Pro
ducc
ión
de la
drill
os
refr
acta
rios
g) P
rodu
cció
n de
car
buro
de
calc
io o
car
buro
de
silic
io
h) In
dust
ria ó
ptic
a
a) S
in d
etal
les
b) D
estil
ado
res
de c
arbó
n c)
Co
nstr
ucci
ón:
en
área
s de
trab
ajo
co
n br
eas
de a
lqui
trán
de
carb
ón,
dur
ante
las
ope
raci
one
s de
co
rte,
dem
olic
ión
e in
stal
ació
n de
tech
os
con
recu
brim
ient
os
a ba
se d
e br
eas;
pro
ducc
ión
y ap
licac
ión
de re
cubr
imie
nto
s, o
pera
cio
nes
de
recu
brim
ient
o d
e tu
bería
s, ca
lent
amie
nto
y a
plic
a-ci
ón
del r
ecub
rimie
nto
a b
ase
de b
rea;
tran
sfer
en-
cia
de b
reas
des
de b
arca
s de
río
a b
arca
s de
mar
; co
nstr
ucci
ón
de m
olin
os
d) S
in d
etal
les
e) S
in d
etal
les
f) O
pera
ció
n de
inm
ersi
ón
del l
adril
lo e
n la
bre
a ca
lient
e en
bañ
o a
bier
to
g) P
rodu
cció
n de
car
buro
de
silic
io a
par
tir d
e cu
arzo
y c
oqu
e, u
sand
o b
rea
com
o m
ater
ial e
n-la
zant
e du
rant
e el
mez
clad
o, p
rens
ado
y c
alen
ta-
mie
nto
h)
Dur
ante
el f
undi
do y
mo
ldea
do d
e la
bre
a en
la
pro
ducc
ión
y el
pul
ido
de
lent
es; e
n la
rem
oci
ón
de la
bre
a
80
Cód
igo
Mez
cla
Nº
CA
SG
rupo
IA
RCRu
ta d
e ex
posi
ción
Cán
cer
aso
ciad
oSi
nóni
mos
o
grup
osO
rige
nD
escr
ipci
ón f
ísic
a
Tabla 6. Características de las mezclas carcinógenas seleccionadas, iArC, grupos 1 y 2A.
M5
Cre
oso
tas
8001
-58-
92A
Inha
laci
ón
y co
ntac
-to
dér
mic
o
En h
uman
os:
de
piel
, tip
o c
arci
nom
a y
epite
liom
as m
alig
-no
s (d
e es
crot
o);
en
anim
ales
: de
piel
y
de p
ulm
ón
a) A
ceite
de
creo
so-
ta/a
ceite
de
lava
do
b) A
ceite
lige
ro d
e an
trac
eno
c)
Ace
ite p
esad
o d
e an
trac
eno
/bas
e de
ac
eite
Frac
ció
n de
stila
da, o
bten
ida
por
dest
ilaci
ón
en fr
acci
one
s de
alq
ui-
trán
cru
do y
car
bón
Líqu
ido
ace
itoso
, de
colo
r am
arill
o b
rilla
nte
osc
uro
a
café
M6
Esca
pe d
e m
oto
res
dies
elN
o ti
ene
2AIn
hala
ció
n
En h
uman
os:
pulm
ón,
vej
iga,
le
ucem
ia li
nfo
cític
a cr
óni
ca y
mie
lo-
ma
múl
tiple
; en
anim
ales
: pul
mó
n y
de p
iel
Gas
es d
e co
mbu
s-tió
n
Co
mbu
stió
n in
term
itent
e e
inte
rna
de m
oto
res,
en lo
s qu
e el
co
m-
bust
ible
se
auto
enci
ende
po
r la
inye
cció
n en
aire
cal
ient
e po
r co
nden
saci
ón.
Emis
ión
gase
osa
y p
artic
ulad
a, p
rove
nien
te d
e la
co
mbu
stió
n co
mpl
eta
e in
com
plet
a de
un
com
bust
i-bl
e, ti
po d
iese
l, en
un
mot
or.
81
Cód
igo
Com
posi
ción
U
sos
Prin
cipa
les
indu
stri
as
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
Tabla 6. Características de las mezclas carcinógenas seleccionadas, iArC, grupos 1 y 2A.
M5
Los
hidr
oca
rbur
os
polic
íclic
os
aro
mát
ico
s co
nsti-
tuye
n el
75%
de
la c
reo
sota
. a) F
ase
gase
osa
: áci
dos
cian
hídr
ico
, fó
rmic
o, n
ítric
o, n
itro
so y
sul
fúric
o;
acro
leín
a, a
mo
niac
o, b
ence
no, 1
,3-b
utad
ieno
, di
óxid
o d
e su
lfuro
, fo
rmal
dehí
do; c
om
pues
tos
hete
rocí
clic
os
y de
rivad
os,
hidr
oca
rbur
os
alifá
tico
s (C
1-C
18) y
der
ivad
os;
hidr
oca
rbur
os
aro
mát
ico
s po
licíc
lico
s y
deriv
ado
s; m
etan
ol;
tolu
eno
; óxi
dos
de n
itró
geno
. b)
Fas
e pa
rtic
ulad
a: c
om
pues
tos
hete
rocí
clic
os
y de
rivad
os,
hidr
oca
rbur
os
alifá
tico
s (C
14-C
35) y
de
rivad
os,
hidr
oca
rbur
os
aro
mát
ico
s po
licíc
lico
s y
deriv
ado
s (a
ntra
ceno
, naf
tale
no y
der
ivad
os
del
fena
ntre
no),
met
ales
(plo
mo
y p
latin
o),
sulfa
tos
y ni
trat
os
ino
rgán
ico
s. Lo
s de
rivad
os
men
cio
nado
s in
cluy
en: á
cido
s, al
coho
les,
alde
hído
s, an
hídr
i-do
s, ce
tona
s, co
mpu
esto
s su
lfona
dos,
nitr
ado
s y
halo
gena
dos,
éste
res,
nitr
ilos,
quin
ona
s y
deriv
ado
s m
ultif
unci
ona
les.
En E
stad
os
Uni
dos,
más
del
97%
de
la p
rodu
cció
n ac
tual
de
creo
sota
es
usad
a pr
imar
iam
ente
par
a la
pr
eser
vaci
ón
de la
mad
era.
En
Euro
pa y
en
Esta
dos
Uni
dos
es u
sada
en
el tr
atam
ient
o d
e tr
avie
sas
o
durm
ient
es d
e lo
s fe
rro
carr
iles,
post
es p
ara
cerc
os,
pilo
tes,
mad
ero
s y
otro
s pr
odu
cto
s de
la m
ader
a.
Está
regi
stra
da p
ara
uso
s, en
can
tidad
es li
mita
das,
com
o re
pele
nte
de a
ves
y an
imal
es, b
año
s de
in
mer
sión
para
ani
mal
es (g
arra
patic
ida)
, ins
ectic
ida
(ovi
cida
), fu
ngic
ida,
her
bici
da e
inse
ctic
ida
de u
so
no a
gríc
ola
. La
creo
sota
es
tam
bién
util
izad
a pa
ra
cerr
ar lo
s ho
rno
s re
frac
tario
s co
n ta
pas
de c
emen
-to
, co
mo
un
agen
te e
spum
ante
en
min
eral
es d
e flo
taci
ón
y co
mo
mat
eria
prim
a en
la p
rodu
cció
n de
neg
ro d
e ca
rbó
n. A
plic
ació
n co
mo
ant
isépt
ico
, as
trin
gent
e, a
ntip
irétic
o, d
esin
fect
ante
y p
ara
la
casp
a. L
os
uso
s o
rale
s su
gerid
os
incl
uyen
med
ica-
men
tos
para
la to
s, in
fluen
za, d
iarr
ea e
infe
ccio
nes
del t
ract
o u
rinar
io.
a) In
dust
ria d
e la
mad
era
b) In
dust
ria fa
rmac
éutic
a c)
Otr
os
uso
s fu
ero
n ab
ando
nado
s an
tes
de 1
970
a) Im
port
ante
exp
osi
ció
n de
rmic
a en
la in
dust
ria
de la
mad
era,
po
r tra
tam
ient
o d
e la
mis
ma
a pr
e-si
ón
o p
or i
nmer
sió
n.
b) E
n la
pro
ducc
ión
de c
oqu
e o
gas
ifica
ció
n de
l ca
rbó
n; e
xpo
sici
ón
indi
rect
a en
el h
orn
o d
e co
que
(sub
pro
duct
o)
c) S
in d
etal
les
M6
a) L
a fr
acci
ón
gase
osa
est
á co
nstit
uida
prin
cipa
l-m
ente
po
r dió
xido
de
carb
ono
y a
gua;
en
men
or
porc
enta
je, p
or m
onó
xido
de
carb
ono
, dió
xido
de
azu
fre,
óxi
dos
de n
itró
geno
e h
idro
carb
uro
s de
ba
jo p
eso
mo
lecu
lar y
sus
der
ivad
os.
b) E
l mat
eria
l pa
rtic
ulad
o e
stá
form
ado
po
r mic
ropa
rtíc
ulas
de
carb
ón
elem
enta
l que
ha
adso
rbid
o m
ater
ial o
rgá-
nico
tal c
om
o: h
idro
carb
uro
s po
licíc
lico
s ar
om
á-tic
os,
entr
e el
los,
los
nitr
oar
eno
s, lo
s co
mpu
esto
s he
tero
cícl
ico
s, lo
s fe
nole
s y
otro
s de
rivad
os
que
cont
iene
n ni
tró
geno
y o
xíge
no, y
traz
as d
e co
m-
pues
tos
met
álic
os
(bás
icam
ente
, plo
mo
).
No
se
cono
cen
uso
s de
est
os
subp
rodu
cto
s.
a) A
uto
mot
riz
b) M
iner
ía
c) T
rans
port
e d)
En
cual
quie
r ind
ustr
ia e
n la
que
se
utili
cen
equi
pos
a m
oto
r que
func
iona
n co
n co
mbu
stib
le
dies
el.
La in
tens
idad
de
la e
xpo
sici
ón
y el
co
nten
ido
de
esto
s ga
ses
y hu
mo
s de
co
mbu
stió
n de
los
mot
ore
s de
pend
en d
el ti
po y
las
cond
icio
nes
del m
oto
r, de
l tip
o d
e co
mbu
stib
le y
de
los
aditi
vos,
de la
s co
ndi-
cio
nes
de o
pera
ció
n y
de la
s m
edid
as d
e co
ntro
l. El
di
esel
gen
era
40 v
eces
más
par
tícul
as, 2
0 ve
ces
más
ni
tro
aren
os
y 10
vec
es m
ás h
idro
carb
uro
s po
licíc
li-co
s ar
om
átic
os
que
los
mot
ore
s a
gaso
lina.
La
s ex
posi
cio
nes
ocu
paci
ona
les
más
frec
uent
es a
lo
s es
cape
s de
mot
ore
s di
esel
so
n:
a) m
ante
nim
ient
o y
revi
sió
n de
veh
ícul
os;
trab
aja-
dore
s de
gar
ajes
y ta
llere
s de
repa
raci
ón;
b)
ope
raci
ón
de v
ehíc
ulo
s, ta
ladr
os,
bom
bas
y ot
ros
equi
pos
con
mot
ore
s di
esel
en
min
as d
e su
bsue
lo;
c) c
ond
ucto
res
de b
uses
, cam
ione
s y
equi
pos
pesa
-do
s; c
ont
rol d
e tr
ánsi
to (p
olic
ías)
d)
ferr
oca
rrile
s, bo
mbe
ros,
ope
rado
res
de c
arga
, du
rant
e el
pas
o a
trav
és d
e tú
nele
s y
ope
raci
ón
de c
arga
, em
plea
dos
de e
stac
ione
s de
ser
vici
o,
elec
tric
istas
, maq
uini
stas
y s
uper
viso
res
en á
reas
en
las
que
se u
tilic
en e
quip
os
de m
oto
r.
82
M7
El 6
0% d
el h
ollí
n es
car
bón
y co
ntie
ne fr
acci
one
s de
mat
eria
les
org
ánic
os,
prin
cipa
lmen
te, h
idro
car-
buro
s ar
om
átic
os
polin
ucle
ares
(PH
A) e
ino
rgá-
nico
s so
lubl
es (ó
xido
s, sa
les,
met
ales
, sul
furo
s y
com
pues
tos
nitr
oge
nado
s), y
otr
os
líqui
dos
y ga
ses
adso
rben
tes.
Co
ntie
ne re
sinas
, alq
uitr
án o
rgán
ico
ab
sorb
ido
y n
umer
oso
s age
ntes
reco
noci
dos c
om
o
carc
inó
geno
s, ta
les
com
o: c
adm
io, a
rsén
ico
, cro
-m
o, n
íque
l y P
HA,
ent
re e
llos,
benz
o(a
)ant
race
no y
be
nzo
(a)p
ireno
.
De
poco
uso
indu
stria
l, pr
inci
palm
ente
, en
met
a-lu
rgia
en
la re
cupe
raci
ón
de tr
azas
de
met
ales
. En
hort
icul
tura
par
a el
imin
ar le
cho
s ác
ido
s o
neu
tra-
lizar
los
con
com
pues
tos
de a
mo
nio
y o
tras
bas
es,
para
diso
lver
bab
osa
s, pa
ra a
cond
icio
nam
ient
o
de s
uelo
s, pa
ra m
ante
ner e
l sue
lo ti
bio
dad
o q
ue
por s
u co
lor n
egro
abs
orb
e ra
diac
ión
sola
r, co
mo
fe
rtili
zant
e pa
ra s
umin
istra
r tra
zas
de n
itró
geno
y
met
ales
, bás
ico
s pa
ra e
l met
abo
lism
o d
e la
s pl
anta
s y
la p
igm
enta
ció
n de
las
flore
s.
a) M
etal
urgi
a b)
Ho
rtic
ultu
ra
c) O
tro
s do
nde
exist
an p
roce
sos
de c
om
bust
ión
a) T
raba
jado
res
met
alúr
gico
s b)
Ho
rtic
ulto
res
c) O
pera
cio
nes
de li
mpi
eza
de c
him
enea
s in
dus-
tria
les
y re
side
ncia
les,
cale
ntad
ore
s in
dust
riale
s y
pequ
eño
s, pe
rso
nal d
e se
rvic
io d
e la
uni
dad
de
cald
eras
, tra
baja
dore
s en
fábr
icas
de
ladr
illo
s, bo
m-
bero
s, tr
abaj
ado
res
en in
cine
rado
res
o e
xpue
sto
s a
la q
uem
a de
cua
lqui
er m
ater
ial o
rgán
ico
Cód
igo
Com
posi
ción
U
sos
Prin
cipa
les
indu
stri
as
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
M7
Ho
llín,
fam
ilias
(en
ingl
és s
oot
s):
a) C
arbo
nos
acin
i-fo
rmes
b)
Par
tícul
as c
arbo
-ná
ceas
xer
oge
l c)
Car
bón
tipo
xe
nósf
era
d) C
oqu
e y
frag
-m
ento
s ca
rbo
ni-
zado
s
No
tien
e1
Inha
laci
ón,
inge
s-tió
n y
cont
acto
dé
rmic
o
En h
uman
os:
reco
-no
cido
s, es
crot
o, d
e pi
el y
pul
mó
n; s
e-gú
n ot
ros
estu
dio
s, ad
emás
, cán
cer
hepá
tico
, pró
stat
a,
vejig
a, li
nfo
hem
ato
-po
yétic
o y
esó
fa-
go; e
n an
imal
es:
pulm
ón
y de
pie
l. In
clui
do d
esde
198
0 en
el p
rimer
list
ado
an
ual d
e re
port
e de
ca
rcin
óge
nos.
Part
ícul
as d
e em
i-sió
n de
car
boná
-ce
os
prim
ario
s
Subp
rodu
cto
s de
la c
om
bust
ión
inco
mpl
eta
o p
irólis
is de
cua
lqui
er
clas
e de
mat
eria
l que
co
nten
ga
carb
ono
, co
mo
so
bran
tes
de a
cei-
te, c
om
bust
ible
s, ga
solin
a, c
arbó
n,
alqu
itrán
de
carb
ón,
bre
as, a
ceite
de
esq
uist
o, m
ader
a, p
apel
, cau
cho
, pl
ástic
o, r
esin
as o
des
echo
s do
-m
éstic
os.
Mat
eria
l par
ticul
ado
fino
, de
colo
r neg
ro o
paco
, que
pr
esen
ta p
ropi
edad
es m
uy v
aria
bles
y fr
ecue
nte-
men
te d
esco
noci
das.
Se c
lasi
fica
en fa
mili
as s
egún
lo
s co
mpo
nent
es m
ayo
ritar
ios.
Hay
cua
tro
form
as d
e pa
rtíc
ulas
de
carb
ono
mo
rfo
lógi
cam
ente
dife
rent
es:
a) C
arbo
no a
cini
form
e co
loid
al: p
artíc
ulas
esf
ero
ida-
les
form
adas
po
r uni
ón
de n
úcle
os
y de
pósi
to d
e la
fa
se d
e va
por,
pres
ente
s en
po
ca c
antid
ad e
n ho
lline
s de
chi
men
ea
b) P
artíc
ulas
car
boná
ceas
xer
oge
l: se
pro
duce
n po
r la
carb
oni
zaci
ón
de d
epó
sito
s de
mat
eria
l org
ánic
o d
el
carb
ón
acin
iform
e c)
Car
bono
xen
ósf
era:
dur
o, b
rilla
nte,
esf
eras
po
rosa
s o
hue
cas,
se fo
rma
de la
car
boni
zaci
ón
de g
otas
líq
uida
s y
está
pre
sent
e en
muc
hos
holli
nes
d) C
oqu
e y
frag
men
tos
carb
oni
zado
s de
mad
era
o c
arbó
n: fo
rman
la m
ayo
r par
te d
el h
ollí
n de
las
chim
enea
s do
més
ticas
.
Cód
igo
Mez
cla
Nº
CA
SG
rupo
IA
RCRu
ta d
e ex
posi
ción
Cán
cer
aso
ciad
oSi
nóni
mos
o
grup
osO
rige
nD
escr
ipci
ón f
ísic
a
Tabla 6. Características de las mezclas carcinógenas seleccionadas, iArC, grupos 1 y 2A.
83
Cód
igo
Cir
cuns
tanc
ia d
e ex
posi
ción
Gru
po
IARC
Cán
cer
asoc
iado
Proc
esos
indu
stri
ales
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
C1
Fabr
icac
ión
de m
uebl
es y
ga
bine
tes
1
En h
uman
os:
aden
oca
r-ci
nom
a na
sal,
carc
ino
ma
esca
mo
celu
lar n
asal
y
pulm
ón;
men
or r
elac
ión
con
el li
nfo
hem
ato
poyé
tico
y e
l ga
stro
inte
stin
al; e
n an
imal
es:
nasa
l.
Pro
ceso
s ge
nera
les:
pres
erva
ció
n de
la m
ader
a,
aser
rado
, sec
ado
art
ifici
al, e
ncha
pado
, ela
bora
ció
n de
pa
nele
s, tr
abaj
o m
ecán
ico
(lija
r, re
sana
r, en
mas
illar
y
aisla
r); d
esen
gras
ado
, bla
nque
ado
, ent
inta
do; b
rilla
do,
barn
izad
o y
lija
do; e
nsam
ble
y te
rmin
ado
. Q
uím
ico
s ut
iliza
dos:
1.
Pre
serv
ativ
os:
arse
nica
les,
bora
tos,
cro
mat
os
y di
cro
mat
os
alca
lino
s, su
lfato
de
cobr
e, fl
uoro
silic
ato
s, m
ercu
riale
s, cl
oru
ro d
e zi
nc, c
loro
benc
eno
, fen
ol,
fosf
ato
s al
quíli
cos,
DD
T y
diel
drin
2.
Adh
esiv
os:
silic
ato
de
sodi
o; c
ola
s ve
geta
les;
cola
s de
am
ilasa
, gel
atin
a, p
esca
do, s
angr
e, c
aseí
na; r
esin
as
de u
rea-
form
alde
hído
, mel
amin
a-fo
rmal
dehí
do,
reso
rcin
ol;
resin
as v
iníli
cas,
celu
losa
, cau
cho
clo
rado
, ne
opr
eno
, fo
rmal
dehí
do y
form
ol-
cres
ol
3. B
arni
ces:
con
solu
biliz
ante
s vo
látil
es, d
e ce
lulo
sa,
de v
inilo
, ace
ites,
glic
ero
ftál
ico
s, ur
ea-f
orm
alde
hído
, ep
óxid
os,
poliu
reta
no y
po
liést
er
1. P
olv
o:
• Po
lvo
de
mad
era
en o
pera
cio
nes
de a
serr
ado
, enc
hapa
do, c
epill
ado
, rec
ort
e,
mo
ldea
do, l
ijado
, ens
ambl
e. S
on
trab
ajo
s ru
tinar
ios.
Exist
e m
ayo
r co
nten
ido
de
po
lvo
alre
dedo
r de
las
máq
uina
s pa
ra a
serr
ar o
pul
ir, e
n la
s lij
ado
ras,
sier
ras
y bo
lsas
de fi
ltro
s. La
s m
ader
as d
uras
(ro
ble,
hay
a, a
rce,
fres
no, a
bedu
l, lim
a)
tiene
n m
ayo
r rie
sgo
de
gene
rar c
ánce
r que
las
mad
eras
bla
ndas
. •
Polv
o d
e m
iner
ales
de
silic
ato
s: po
r el u
so d
e pa
pel d
e lij
a o
de
mat
eria
les
abra
sivo
s a
base
de
silic
ato
s m
iner
ales
. 2.
So
lven
tes:
dura
nte
la p
repa
raci
ón
de b
arni
ces
y su
apl
icac
ión
por a
sper
sió
n (s
pray
). Lo
s so
lven
tes
pued
en s
er c
eto
nas,
éste
res,
alco
hole
s e
hidr
oca
rbur
os
aro
mát
ico
s. El
ben
ceno
se
encu
entr
a co
mo
co
ntam
inan
te d
e es
tos
últim
os.
3. Is
oci
anat
os:
en z
ona
s ce
rcan
as a
la c
aset
a de
bar
niza
do y
en
el c
uart
o d
e se
-ca
do; s
in ri
esgo
par
a cá
ncer
(to
luen
o-d
iiso
cian
ato
, hex
amet
ileno
-diis
oci
anat
o)
4. F
acto
res
bio
lógi
cos:
inse
cto
s y
pará
sito
s, si
n rie
sgo
par
a cá
ncer
C2
Fund
ició
n de
hie
rro
y a
cero
1En
hum
ano
s: pu
lmó
n, g
as-
tro
inte
stin
al, r
iño
n, p
róst
ata.
N
o h
ay d
ato
s en
ani
mal
es.
Ope
raci
one
s ge
nera
les:
1) e
labo
raci
ón
de p
atro
nes
2)
mo
ldeo
y e
labo
raci
ón
de n
úcle
os
3) fu
ndic
ión
y va
ciad
o
4) a
cond
icio
nam
ient
o y
term
inad
o
Mat
eria
prim
a: a
rena
(de
cuar
zo, p
rinci
palm
ente
) y
mat
eria
les
de u
nió
n
a) S
ílice
y p
olv
os
de m
iner
ales
(asb
esto
s) e
n la
s fu
ndic
ione
s de
hie
rro
y a
cero
, do
nde
se u
sa a
rena
par
a m
old
ear y
ela
bora
r lo
s nú
cleo
s. Ex
iste
expo
sici
ón
en e
l ár
ea d
e ho
rno
s po
r: pr
epar
ació
n m
anua
l, m
ecán
ica
o a
uto
mat
izad
a de
are
na,
mo
ldea
do, e
labo
raci
ón
de n
úcle
os,
trab
ajo
gen
eral
de
fund
ició
n, v
acia
do,
extr
acci
ón
de m
old
es y
de
núcl
eos,
limpi
eza
de p
atro
nes
e in
stal
acio
nes,
repa
-ra
ció
n de
ho
rno
s y
man
teni
mie
nto
. b)
Hum
os
y po
lvo
s m
etál
ico
s (s
on
de in
teré
s lo
s co
mpu
esto
s de
cro
mo
y n
í-qu
el) d
uran
te la
fusió
n, m
old
eado
, vac
iado
y e
smal
tado
. Lo
s ac
ond
icio
nado
res
está
n ex
pues
tos
dura
nte
la m
olie
nda,
so
ldad
ura
y o
pera
cio
nes
de c
ort
e co
n lla
ma;
exp
osic
ión
a po
lvo
s m
etál
ico
s en
pro
ceso
s de
lija
do c
on
abra
sivo
s. c)
Res
inas
tipo
ure
a-fo
rmal
dehí
do o
feno
l-fo
rmal
dehí
do, a
min
as e
iso
cian
ato
s: se
util
izan
co
mo
co
mpu
esto
s de
uni
ón
en m
old
es y
núc
leo
s de
are
na. L
os
com
-po
nent
es s
e pu
eden
vo
latil
izar
dur
ante
las
ope
raci
one
s de
mez
clad
o, s
opl
ado
, em
puja
do, s
ecad
o y
co
cció
n.
d) P
olin
ucle
ares
(PAC
) co
mo
el b
enzo
(a)p
ireno
, se
pro
duce
n po
r des
com
posi-
ció
n té
rmic
a de
los
ingr
edie
ntes
car
boná
ceo
s de
la a
rena
de
fund
ició
n du
rant
e la
s o
pera
cio
nes
de fu
sión,
mo
ldea
do, v
acia
do, d
esm
old
e, a
cond
icio
nam
ient
o
y tr
ansp
ort
e. A
l cal
enta
rse
los
com
pues
tos
de u
nió
n se
libe
ran
com
pues
tos
alifá
tico
s, ar
om
átic
os
(ben
ceno
) y c
om
pues
tos
aro
mát
ico
s po
linuc
lear
es c
om
o
el b
enzo
(a)p
ireno
. Lo
s co
mpu
esto
s po
linuc
lear
es s
e fo
rman
y v
apo
rizan
po
r las
co
ndic
ione
s ex
trem
as d
e ca
lor e
n la
inte
rfas
e m
old
e-m
etal
; so
n ad
sorb
ido
s po
r el
ho
llín,
hum
o y
are
na, y
lueg
o s
on
espa
rcid
os
dura
nte
la re
mo
ció
n de
mo
ldes
y
ope
raci
one
s fo
rmad
ora
s de
po
lvo
s.
Tabla 7. Características de las circunstancias de exposición carcinógenas, iArC, grupos 1 y 2A.
84
Cód
igo
Cir
cuns
tanc
ia d
e ex
posi
ción
Gru
po
IARC
Cán
cer
asoc
iado
Proc
esos
indu
stri
ales
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
Tabla 7. Características de las circunstancias de exposición carcinógenas, iArC, grupos 1 y 2A.
C3
Gas
ifica
ció
n de
l car
bón
1
En h
uman
os:
de p
ulm
ón,
ve
jiga,
pie
l (m
ás d
e es
crot
o);
en a
nim
ales
: pie
l (pa
pilo
mas
y
carc
ino
mas
)
1. R
eto
rtas
de
gas
- sis
tem
a an
tiguo
: a)
Des
tilac
ión
del c
arbo
no: d
os
tipo
s de
reto
rta,
ho
-riz
ont
al y
ver
tical
, o e
stru
ctur
as re
frac
taria
s ce
rrad
as,
con
cám
ara
de c
om
bust
ión
con
capa
cida
d pa
ra
cale
ntar
2 o
3 to
nela
das
de c
arbó
n a
1.20
0ºC
po
r 10
hora
s b)
Pur
ifica
ció
n de
gas
: el g
as p
rodu
cido
en
la re
tort
a se
pur
ifica
po
r co
nden
saci
ón,
pre
cipi
taci
ón
elec
-tr
ost
átic
a de
alta
efic
ienc
ia, l
avad
o c
on
agua
par
a la
re
mo
ció
n de
am
oni
aco
y, fi
nalm
ente
, elim
inac
ión
de
ácid
o s
ulfh
ídric
o. E
l vap
or s
e pa
sa lu
ego
so
bre
carb
o-
no a
l ro
jo v
ivo
par
a ag
rega
r mo
nóxi
do d
e ca
rbo
no e
hi
dró
geno
. 2.
Sist
emas
mo
dern
os
de g
asifi
caci
ón
de c
arbó
n-ga
si-fic
ado
res
com
erci
ales
: a)
lech
o d
e en
trad
a, p
roce
so a
alta
tem
pera
tura
b)
lech
o fi
jo, p
roce
so a
co
ntra
corr
ient
e c)
lech
o fl
uido
3.
Alq
uitr
anes
pro
duci
dos
por g
asifi
caci
ón
del c
ar-
bono
: en
los
alqu
itran
es s
e ha
n id
entifi
cado
muc
hos
com
pues
tos
aro
mát
ico
s (b
ence
no, t
olu
eno
, etil
ben-
ceno
, xile
no y
feno
l) e
hidr
oca
rbur
os
polin
ucle
ares
(a
ntra
ceno
, ben
zo[a
]pire
no, c
reso
les)
. No
hay
dat
os
disp
oni
bles
reci
ente
men
te.
1. R
eto
rtas
de
gas
dom
éstic
o-s
istem
a an
tiguo
: a.
Exp
osi
ció
n a
hum
os
y po
lvo
s: •
Hid
roca
rbur
os
polin
ucle
ares
co
mo
el b
enzo
(a)p
ireno
y c
om
pues
tos
de 4
a 6
an
illo
s •
1- y
2-n
aftil
amin
as
b. O
ficio
s: el
ope
rado
r de
reto
rta
está
exp
uest
o d
uran
te la
s o
pera
cio
nes
de
carg
a y
desc
arga
de
la re
tort
a. E
n lo
s si
stem
as v
ertic
ales
, la
desc
arga
del
co
que
se h
ace
por l
a pa
rte
infe
rior p
or g
rave
dad.
2.
Sist
emas
mo
dern
os
de g
asifi
caci
ón
de c
arbó
n:
a. E
xpo
sició
n a
com
pues
tos
aro
mát
ico
s po
linuc
lear
es, i
nclu
idas
las
amin
as.
b. O
ficio
s o
áre
as: á
reas
de
com
bust
ión
del g
asifi
cado
r, re
duct
or d
el g
asifi
cado
r, du
cto
del
gas
, ven
tilac
ión
indu
cida
, cua
rto
de
cont
role
s, ga
sific
ado
r, se
para
dor
de a
ceite
s, bo
mba
de
alqu
itrán
, co
mpr
eso
r de
gas,
filtr
os;
en
ope
rado
res
de
equi
pos,
pers
ona
l de
man
teni
mie
nto
, so
ldad
ore
s, ca
lder
ista,
técn
ico
quí
mic
o,
técn
ico
inst
rum
enta
l, el
ectr
icist
a y
mez
clad
or.
3. A
lqui
tran
es p
rodu
cido
s po
r gas
ifica
ció
n: s
e ha
n re
aliz
ado
med
icio
nes
cuan
-tit
ativ
as d
e se
is hi
dro
carb
uro
s ar
om
átic
os
polin
ucle
ares
y a
min
as a
rom
átic
as
polin
ucle
ares
, en
siste
mas
de
reto
rta
vert
ical
es, g
asifi
cado
res
a ba
ja te
mpe
ratu
-ra
, gas
ifica
dore
s tip
o L
urgi
. El
gas
tam
bién
pue
de c
ont
ener
ars
énic
o, r
adó
n, fo
rmal
dehí
do, c
loru
ro d
e vi
nilo
y
PCB.
El
alq
uitr
án p
rove
nien
te d
e la
s re
tort
as h
oriz
ont
ales
era
más
car
cinó
geno
que
el
prov
enie
nte
de la
s re
tort
as v
ertic
ales
, en
los
estu
dio
s co
n an
imal
es d
e ex
peri-
men
taci
ón.
C4
Indu
stria
del
cau
cho
1
En h
uman
os:
de v
ejig
a, le
u-ce
mia
linf
ocí
tica,
est
óm
ago
y
pulm
ón;
cán
cer d
e pi
el e
n la
man
ufac
tura
de
llant
as
Indu
stria
s de
l cau
cho
: 1.
Lla
ntas
, tub
os
2. C
able
s, ci
ntur
one
s, m
angu
eras
, cal
zado
de
cauc
ho,
equi
po p
ara
pro
ceso
de
alim
ento
s, eq
uipo
par
a av
ione
s, pa
rtes
de
auto
móv
iles,
equi
po d
epo
rtiv
o y
ju
guet
es, e
quip
o m
édic
o y
qui
rúrg
ico
3.
Fáb
rica
de im
perm
eabi
lizan
tes
de c
auch
o, a
dhes
i-vo
s y
sella
ntes
4.
Pro
duct
os
de lá
tex
y es
pum
as
Se re
laci
ona
n la
s o
pera
cio
nes
del p
roce
so d
e pr
odu
c-ci
ón
de ll
anta
s y
tubo
s. La
s ot
ras
man
ufac
tura
s sig
uen
un e
sque
ma
simila
r co
n al
guna
s va
riaci
one
s se
gún
el
pro
ceso
: a)
man
ejo
de
mat
eria
prim
a b)
pes
ado
y m
ezcl
ado
c)
ope
raci
ón
de e
quip
os
de m
olie
nda,
ext
rusió
n,
elab
ora
ció
n de
pla
ncha
s de
cau
cho
o p
roce
so d
e ca
land
ra
d) e
labo
raci
ón
de c
om
pone
ntes
, ens
ambl
e y
reco
ns-
truc
ció
n e)
mo
ldea
do, a
uto
clav
ado
, cur
ado
f)
insp
ecci
ón,
term
inad
o, r
eco
rtes
y p
intu
ra
g) a
lmac
enam
ient
o y
des
pach
o
Expo
sició
n co
mbi
nada
a m
últip
les
agen
tes
quím
ico
s, en
tre
ello
s: so
lven
tes
org
ánic
os
(pue
den
cont
ener
ben
ceno
), am
inas
aro
mát
icas
, co
mpu
esto
s de
ca
dmio
en
los
baño
s de
cau
cho
, ace
ites
min
eral
es, n
egro
de
hum
o, h
umo
s de
cu
rado
, co
mpu
esto
s ni
tro
sos,
com
pues
tos
de d
itio
carb
amat
o, e
tilen
tiour
ea,
agua
oxi
gena
da, h
idro
carb
uro
s ar
om
átic
os
polin
ucle
ares
, di(2
-etil
hexi
l)fta
lato
, di
(2-e
tilhe
xil)a
dipa
to. A
nter
iorm
ente
, alg
uno
s an
tioxi
dant
es c
ont
enía
n 2-
naft
i-la
min
a.
85
C5
Man
ufac
tura
de
vidr
io,
reci
pien
tes
de v
idrio
y c
rista
l pr
ensa
do2A
En h
uman
os:
de p
ulm
ón,
es
tóm
ago
y c
olo
n
1. M
ezcl
a de
are
na y
otr
as m
ater
ias
prim
as
2. F
undi
ció
n de
mat
eria
les
mez
clad
os
3. F
abric
ació
n po
r so
plad
o, p
rens
ado
, enr
olla
do,
mo
ldea
do
4. T
empl
e 5.
Insp
ecci
ón
6. P
roce
sos
de d
eco
raci
ón,
pla
tead
o, e
ndur
ecim
ient
o,
segú
n ne
cesid
ades
7.
Alm
acen
amie
nto
8.
Em
paqu
e 9.
Des
pach
o
Co
ntam
inan
tes
quím
ico
s: •
Met
ales
y ó
xido
s m
etál
ico
s de
: ant
imo
nio
, ars
énic
o (e
n te
rmin
ado
), ca
dmio
, cr
om
o, n
íque
l (co
mo
co
lora
nte
y de
colo
rant
e), m
anga
neso
, plo
mo
y s
elen
io
• Ác
ido
s: su
lfúric
o y
fluo
rhíd
rico
•
Hum
os
y ne
blin
as d
e hi
dro
carb
uro
s ar
om
átic
os
polic
íclic
os,
prov
enie
ntes
de
horn
os
y ac
eite
s m
iner
ales
usa
dos
para
la lu
bric
ació
n de
mo
ldes
•
Sílic
e: e
s la
prin
cipa
l mat
eria
prim
a; e
l po
lvo
se
encu
entr
a en
baj
a pr
opo
rció
n y
el ta
mañ
o d
e la
s pa
rtíc
ulas
es
gran
de, p
or l
o c
ual e
l rie
sgo
de
efec
tos
sobr
e la
sa
lud
es b
ajo
. •
Asbe
sto
Ár
eas
de in
teré
s: a)
pes
aje
y m
ezcl
a de
co
mpo
nent
es
b) h
orn
os
de fu
ndic
ión
c) p
ulid
o y
esm
erila
do d
e su
perfi
cies
de
vidr
io
C6
Man
ufac
tura
y re
para
ció
n de
ca
lzad
o y
bot
as
1
En h
uman
os:
nasa
l (tip
o
aden
oca
rcin
om
a y
carc
ino
-m
a es
cam
oce
lula
r), l
arin
ge,
pulm
ón,
vej
iga,
leuc
emia
(e
ritro
leuc
emia
, prin
cipa
l-m
ente
), ca
vida
d o
ral,
farin
ge
(ade
noca
rcin
om
a), e
stó
-m
ago
, lin
fom
a; to
dos
esto
s ca
sos
fuer
on
desc
rito
s an
tes
de 1
960
y en
la m
ono
graf
ía
de la
IARC
no
repo
rtan
dat
os
reci
ente
s.
a) F
abric
ació
n de
cal
zado
: •
Prep
arac
ión
de m
ater
iale
s de
l zap
ato
y s
uela
•
Co
rte,
ribe
tead
o, p
repa
raci
ón
y en
sam
ble
de c
om
-po
nent
es s
uper
iore
s •
Prep
arac
ión
de la
uni
dad
de m
old
eo d
e su
ela
• Pr
epar
ació
n de
co
mpo
nent
es
• Ar
mad
o fi
nal d
e la
par
te s
uper
ior y
ens
ambl
e de
l za
pato
•
Term
inad
o
• Re
visió
n, li
mpi
eza,
po
licha
do y
des
pach
o
b) R
epar
ació
n de
cal
zado
(rem
ont
a o
cam
bio
de
suel
a, c
on
cort
e y
ribet
eado
); ge
nera
lmen
te e
n la
re
para
ció
n, e
s el
mism
o o
pera
dor q
uien
real
iza
toda
s la
s o
pera
cio
nes.
•
Prep
arac
ión
de m
ater
iale
s •
Aplic
ació
n de
peg
ante
y p
egad
o d
e su
elas
•
Repa
raci
ón
y co
loca
ció
n de
taco
nes
• Pa
rcha
do
• Ti
ntur
a •
Term
inad
o
• Re
visió
n, li
mpi
eza,
po
licha
do y
des
pach
o
Fabr
icac
ión
y re
para
ció
n:
a) M
ater
ial p
artic
ulad
o: p
artíc
ulas
de
cuer
o, p
lást
ico
, cau
cho
y te
xtil,
en
los
de-
part
amen
tos
de p
repa
raci
ón,
pul
ido
y te
rmin
ado
man
ual;
dura
nte
el tr
atam
ien-
to p
ara
dar t
extu
ra á
sper
a al
cue
ro, r
eco
rte
de b
ord
es y
oril
los,
man
ejo
y c
ort
e de
mat
eria
les,
mo
ldea
do s
obr
e ca
ucho
no
vul
cani
zado
trat
ado
co
n es
tear
ato
de
zinc
co
mo
ant
iadh
eren
te; l
as m
áqui
nas
de p
ulid
o d
e al
ta v
elo
cida
d pr
odu
cen
gran
can
tidad
de
part
ícul
as, l
as c
uale
s pu
eden
co
nten
er s
ales
de
cro
mo
que
se
utili
zaro
n en
la ti
ntur
a de
l cue
ro.
b) V
apo
res:
pro
duct
os
utili
zado
s en
la li
mpi
eza,
apl
icac
ión
de a
dhes
ivo
s (e
n fo
rma
man
ual o
co
n m
áqui
na),
aplic
ació
n de
recu
brim
ient
os
tran
spar
ente
s y
colo
read
os,
uso
de
tinta
s y
colo
rant
es; a
lgun
os
tinte
s co
ntie
nen
amin
as a
rom
á-tic
as c
om
o la
2-n
aftil
amin
a. L
os
vapo
res
pued
en s
er d
e be
ncen
o (c
ont
amin
ante
de
so
lven
tes
y pe
gant
es),
tolu
eno
, xile
no, t
riclo
roet
ileno
, tet
racl
oro
etile
no,
resin
as d
e ur
ea-f
orm
alde
hído
y te
trac
loru
ro d
e ca
rbo
no.
c) M
ezcl
as d
e ot
ros
cont
amin
ante
s qu
ímic
os:
silic
ona
s y
cera
s, cl
oru
ro d
e vi
nilo
, iso
cian
ato
s, ac
rilo
nitr
ilo y
hum
os
del c
alen
tam
ient
o d
el c
auch
o v
ulca
niza
do
(des
tilad
os
de p
etró
leo
, age
ntes
cur
ante
s, re
tard
ante
s, am
inas
, azu
fre
com
pues
-to
s N
-nitr
oso
) d)
Diso
lven
tes
y pe
gant
es e
n fo
rma
líqui
da
C7
Min
ería
de
hem
atita
baj
o ti
e-rr
a, c
on
expo
sició
n a
radó
n1
En h
uman
os
y an
imal
es: d
e pu
lmó
nEx
plot
ació
n de
min
as s
ubte
rrán
eas
de h
emat
ita (m
i-ne
ral d
e óx
ido
de
hier
ro)
Por i
nade
cuad
a ve
ntila
ció
n de
las
min
as s
ubte
rrán
eas
se p
rese
nta
expo
sici
ón
a: ra
dón,
síli
ce c
rista
lina
y es
cape
s de
mot
ore
s de
die
sel.
Aunq
ue e
n C
olo
mbi
a ex
isten
min
as d
e óx
ido
de
hier
ro, s
e de
sco
noce
si e
xist
e ex
posi
ció
n a
radó
n. N
o
hay
más
dat
os
disp
oni
bles
en
la li
tera
tura
.
Cód
igo
Cir
cuns
tanc
ia d
e ex
posi
ción
Gru
po
IARC
Cán
cer
asoc
iado
Proc
esos
indu
stri
ales
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
Tabla 7. Características de las circunstancias de exposición carcinógenas, iArC, grupos 1 y 2A.
86
Cód
igo
Cir
cuns
tanc
ia d
e ex
posi
ción
Gru
po
IARC
Cán
cer
asoc
iado
Proc
esos
indu
stri
ales
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
Tabla 7. Características de las circunstancias de exposición carcinógenas, iArC, grupos 1 y 2A.
C8
Nie
blas
y v
apo
res
de á
cido
su
lfúric
o, c
on
cont
enid
o
de o
tro
s ác
ido
s in
org
ánic
os
fuer
tes
(nítr
ico
, clo
rhíd
rico
y
fosf
óric
o)
Nie
blas
y v
apo
res
de á
cido
su
lfúric
o, c
on
cont
enid
o
de o
tro
s ác
ido
s in
org
ánic
os
fuer
tes
(nítr
ico
, clo
rhíd
rico
y
fosf
óric
o) (
cont
.)
1
En h
uman
os:
de p
ulm
ón
y la
ringe
(sen
os
para
nasa
les
en p
roce
so d
e pr
odu
cció
n de
iso
pro
pano
l co
n ác
ido
s fu
erte
s); n
o h
ay e
stud
ios
dis-
poni
bles
en
anim
ales
(199
2).
a) Á
cido
sul
fúric
o:
• m
anuf
actu
ra d
e iso
pro
pano
l y e
tano
l sin
tétic
o
• en
chap
ado
, mot
eado
, ele
ctro
plat
eado
y tr
atam
ient
o
ácid
o d
e m
etal
es
• m
anuf
actu
ra d
e ác
ido
sul
fúric
o y
áci
do n
ítric
o
• fá
bric
a de
det
erge
ntes
, jab
one
s y
fert
iliza
ntes
a b
ase
de fo
sfat
os
• m
anuf
actu
ra d
e ba
tería
s de
plo
mo
•
pro
ducc
ión
de p
igm
ento
s, te
xtile
s, ex
plo
sivo
s •
petr
oqu
ímic
a y
man
ufac
tura
s qu
ímic
asb)
Áci
do n
ítric
o:
• tr
atam
ient
o d
e m
etal
es
• m
anuf
actu
ra d
e ác
ido
fosf
óric
o y
fert
iliza
ntes
a b
ase
de fo
sfat
o
• m
anuf
actu
ra d
e pl
ástic
os,
fibra
s, ex
plo
sivo
s y
colo
-ra
ntes
c)
Áci
do c
lorh
ídric
o:
• tr
atam
ient
o d
e m
etal
es
• pr
oce
sos
de o
xi-h
idro
clo
raci
ón
com
o p
rodu
cció
n de
clo
ruro
de
vini
lo y
so
lven
tes
clo
rado
s d)
Áci
do fo
sfó
rico
: •
trat
amie
nto
de
met
ales
•
pro
ducc
ión
de fe
rtili
zant
es a
bas
e de
fosf
ato
, de
terg
ente
s, su
plem
ento
s al
imen
ticio
s pa
ra a
nim
ales
, pr
odu
cció
n de
age
ntes
par
a tr
atam
ient
o d
e m
etal
es,
abla
ndad
ore
s de
agu
a y
reta
rdan
tes
de ll
ama
1. M
anuf
actu
ra d
e ác
ido
sul
fúric
o: p
lant
as d
e m
anuf
actu
ra d
e ác
ido
sul
fúric
o y
en
pla
ntas
de
esm
alta
do d
e co
bre;
exp
osi
ció
n a
ácid
o s
ulfú
rico
, dió
xido
de
azu-
fre,
disu
lfuro
de
hier
ro, ó
xido
férr
ico
, trió
xido
de
azuf
re, p
entó
xido
de
vana
dio
, óx
ido
de
arsé
nico
y c
uarz
o
2. M
anuf
actu
ra d
e iso
pro
pano
l: ex
posi
ció
n a
pro
pile
no, á
cido
sul
fúric
o, s
ulfa
to
ácid
o d
e iso
pro
pilo
, sul
fato
de
diis
opr
opi
lo, i
sopr
opa
nol,
acei
te y
éte
r iso
pro
pí-
lico
y b
ence
no; r
iesg
o e
n la
ope
raci
ón
de a
pert
ura
de re
cipi
ente
s de
reac
ció
n;
no s
e ha
n pu
blic
ado
dat
os
de e
xpo
sici
ón
a ác
ido
sul
fúric
o e
n es
tas
plan
tas.
3. M
anuf
actu
ra d
e et
ano
l sin
tétic
o: e
xpo
sici
ón
a et
ileno
, áci
do s
ulfú
rico
, sul
fato
de
die
tilo
y s
ulfa
to á
cido
de
etilo
, eta
nol,
éter
die
tílic
o, á
cido
fosf
óric
o, b
ence
-no
, cic
lohe
xano
y e
tilen
glic
ol;
se p
rese
ntan
nie
blas
en
form
a ge
nera
l en
toda
la
plan
ta y
en
la o
pera
ció
n de
enf
riam
ient
o d
e ác
ido
s. N
o s
e ha
n pu
blic
ado
dat
os
de e
xpo
sició
n a
ácid
o s
ulfú
rico
en
esta
s pl
anta
s. La
exp
osi
ció
n a
sulfa
to d
e di
eti-
lo s
e pr
esen
ta e
n la
repa
raci
ón
de fu
gas
de b
om
bas,
man
teni
mie
nto
y li
mpi
eza
de a
bso
rben
tes
y de
ext
ract
os
de re
mo
jo.
4. M
anuf
actu
ra d
e ja
bone
s y
dete
rgen
tes:
en la
s pl
anta
s de
pro
ducc
ión
de
jabo
nes,
en la
s ár
eas
de s
apo
nific
ació
n e
hidr
ólis
is; e
xpo
sici
ón
a ác
ido
sul
fúri-
co, j
abó
n en
po
lvo
, glic
ero
l, ác
ido
s gr
aso
s, ní
quel
y s
us c
om
pues
tos
y ac
eite
s m
iner
ales
5.
Tra
tam
ient
os
ácid
os
de m
etal
es: l
a m
ayo
ría d
e lo
s da
tos
de e
xpo
sici
ón
a ae
ro-
sole
s ác
ido
s se
ha
obt
enid
o d
e la
indu
stria
de
chap
ado
de
met
ales
y re
pres
enta
n la
s m
edic
ione
s m
ás a
ltas.
a) M
otea
do: o
pera
dor d
e gr
úa y
de
ganc
hos:
área
de
tanq
ues,
cabi
na d
e gr
úa,
enfr
iam
ient
o fi
nal y
áre
a de
mo
lino
s b)
Lim
piez
a: d
esga
ste
de m
etal
es c
on
ácid
o c
róm
ico
, cab
ina
de g
rúa
c) G
raba
do: a
plic
ació
n de
tita
nio
y a
lum
inio
d)
Refi
naci
ón
elec
tro
lític
a: o
pera
cio
nes
de d
iso
luci
ón,
ele
ctró
lisis
, inc
iner
ació
n,
refin
ació
n, s
ulfa
tizac
ión
y to
stad
o, r
emo
ció
n de
esc
oria
; dep
ósi
to
e) E
ncha
pado
: gal
vano
plas
tia, c
ubrim
ient
o c
on
cadm
io y
co
bre,
tanq
ue d
e en
chap
ado
, áre
as g
ener
ales
, bañ
o d
e ác
ido
s y
ano
diza
do. 6
. Man
ufac
tura
de
bate
rías
de p
lom
o: e
xpo
sició
n a
nieb
las
de á
cido
sul
fúric
o e
n el
pro
ceso
de
elab
ora
ció
n de
pla
cas
de p
lom
o p
or i
nmer
sió
n en
áci
do s
ulfú
rico
y a
plic
ació
n de
co
rrie
nte
eléc
tric
a; g
ener
ació
n de
bur
buja
s de
gas
y n
iebl
as á
cida
s en
cim
a de
los
tanq
ues;
ope
raci
one
s de
form
ació
n, c
arga
, ens
ambl
e y
repa
raci
ón
de
bate
rías
7. M
anuf
actu
ra d
e ác
ido
nítr
ico
: no
se
cono
cen
dato
s de
exp
osi
ció
n o
cupa
cio
-na
l. 8.
Man
ufac
tura
de
fert
iliza
ntes
de
fosf
ato
s: ár
eas
gene
rale
s de
la p
lant
a de
pro
-du
cció
n; á
reas
de
tanq
ues
de á
cido
s, co
mpr
eso
res
y pr
ecip
itaci
ón;
ope
raci
one
s de
lim
piez
a de
reci
pien
tes
del r
eact
or d
el á
cido
fosf
óric
o; p
roce
so d
e ev
apo
ra-
ció
n y
agita
ció
n de
áci
do fo
sfó
rico
.
87
Cód
igo
Cir
cuns
tanc
ia d
e ex
posi
ción
Gru
po
IARC
Cán
cer
asoc
iado
Proc
esos
indu
stri
ales
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
Tabla 7. Características de las circunstancias de exposición carcinógenas, iArC, grupos 1 y 2A.
C9
Pelu
quer
o o
bar
bero
2A
En h
uman
os:
de v
ejig
a;
inco
nsist
ente
par
a cá
ncer
: de
pul
mó
n, li
nfo
ma
no H
od-
gkin
, ova
rio, c
avid
ad o
ral,
farin
ge, p
róst
ata,
mie
lom
a m
últip
le, c
ereb
ro, m
ama,
ov
ario
En ra
tas:
la a
plic
ació
n tó
pica
de
tint
es p
ara
el c
abel
lo s
ólo
fu
e po
sitiv
a en
un
estu
dio
pa
ra a
deno
ma
pitu
itario
.
El p
eluq
uero
o b
arbe
ro re
aliz
an d
ifere
ntes
act
ivid
a-de
s so
bre
el c
abel
lo y
la b
arba
, ent
re e
llos:
cham
pú
y tr
atam
ient
os
para
el c
abel
lo (l
o m
ás fr
ecue
nte)
, se
guid
os
por t
intu
rado
s y
lueg
o p
or l
os
ond
ulad
os
y la
s pe
rman
ente
s. Ad
emás
, rea
lizan
co
rte
del c
abel
lo o
la
bar
ba y
pei
nado
. •
La o
cupa
ció
n co
mo
pel
uque
ro o
bar
bero
oca
siona
ex
posic
ione
s qu
e so
n pr
oba
blem
ente
car
cino
géni
cas
(gru
po 2
A).
• El
uso
per
sona
l de
colo
rant
es p
ara
el c
abel
lo n
o
pued
e se
r eva
luad
o e
n cu
anto
a s
u ca
paci
dad
de
caus
ar c
ánce
r (gr
upo
3).
Pro
duct
os
para
el c
abel
lo:
1) C
olo
rant
es y
tint
es: a
lgun
os
com
pone
ntes
de
esto
s pr
odu
cto
s so
n: a
min
as
aro
mát
icas
, am
ino
feno
les,
peró
xido
de
hidr
óge
no, a
min
oan
tro
quin
ona
s, tin
tes
azo
, sal
es d
e ní
quel
, mez
clas
de
sale
s m
etál
icas
co
mo
ace
tato
de
plo
mo
o d
e co
mpu
esto
s in
solu
bles
o d
e al
to p
eso
mo
lecu
lar,
acei
tes
min
eral
es, a
lqui
trán
de
hulla
, clo
ruro
de
vini
lo, f
enac
etin
a, fo
rmal
dehí
do e
hid
roqu
ino
na; t
inte
s co
mo
el
PPD
y 2
,4-d
iam
inot
olu
eno
est
án e
n el
gru
po 2
B de
la IA
RC.
2) P
rodu
cto
s de
lim
piez
a (c
ham
pú) y
age
ntes
aco
ndic
iona
dore
s: al
guno
s de
es
tos
pro
duct
os
cont
iene
n et
ano
l, fo
rmal
dehí
do, i
sopr
opa
nol,
óxid
os
de c
rom
o
y de
hie
rro
, tita
nio
, to
luen
o y
xile
no.
3) F
ijado
res
para
el c
abel
lo (b
rilla
ntin
a, g
eles
): la
p-d
imet
ilam
ino
-azo
benc
eno
, co
mpo
nent
e de
alg
unas
bril
lant
inas
, est
á ca
talo
gada
en
el g
rupo
2B
de la
IARC
. O
tro
s co
mpu
esto
s so
n: e
tano
l, m
etilm
etac
rilat
o y
óxi
do d
e tit
anio
. Pr
odu
cto
s pa
ra u
ñas:
form
alde
hído
co
mo
des
infe
ctan
te, m
etra
crila
tos
y al
guna
s tr
azas
de
nitr
osa
min
as, c
om
o la
N-n
itro
sodi
etan
ola
min
a
C10
Pint
ore
s1
En h
uman
os:
de p
ulm
ón,
es
ófa
go, e
stó
mag
o, v
ejig
a,
leuc
emia
, cán
cer d
e ca
vida
d o
ral,
larin
ge, v
esíc
ula
bilia
r, pá
ncre
as, e
nfer
med
ad d
e H
odg
kin,
mie
lom
a m
últip
le,
cánc
er d
e pr
óst
ata
1. A
plic
ació
n de
pin
tura
s re
siste
ntes
al a
gua
y de
laca
s en
co
nstr
ucci
one
s, en
ext
erio
res
e in
terio
res
de c
asas
2.
Rec
ubrim
ient
o d
e su
perfi
cies
en
la in
dust
ria d
e la
m
ader
a: p
intu
ra, l
acad
o y
bar
niza
do
3. P
intu
ra e
n la
indu
stria
de
met
ales
: cap
a pr
inci
pal,
term
inad
o d
e ca
pas,
pint
ura
antic
orr
osiv
a, p
intu
ra
mar
ina,
recu
brim
ient
o d
e au
tom
óvile
s, pi
ntur
a en
al
umin
io, r
ecub
rimie
nto
s de
cab
les
4. O
tras
: pin
tura
par
a tr
áfico
, ret
arda
nte
del f
uego
, co
lore
s en
aer
oso
l, re
mov
edo
r de
pint
ura
y ba
rniz
La
pro
ducc
ión
de p
intu
ras
se e
ncue
ntra
cla
sifica
da
en e
l gru
po 3
de
la IA
RC. V
ario
s pr
odu
cto
s qu
ímic
os
hace
n pa
rte
de la
pin
tura
, ent
re e
llos:
pigm
ento
s o
rgán
ico
s e
ino
rgán
ico
s, lig
ante
s, so
lven
tes
org
áni-
cos,
agen
tes
de e
xten
dido
, res
inas
y a
ditiv
os
com
o
cata
lizad
ore
s te
nso
activ
os,
seca
ntes
, pla
stifi
cado
res
y bi
oci
das.
La e
xpo
sici
ón
se p
rese
nta
a:
a. S
olv
ente
s: be
ncen
o (c
om
o c
ont
amin
ante
), to
luen
o, x
ileno
, tric
loro
etile
-no
, tet
racl
oro
etile
no, c
loro
form
o, é
ster
es, t
etra
clo
ruro
de
carb
ono
, ace
tona
, es
tiren
o, e
tano
l, ac
etat
o d
e et
ilo y
dic
loro
met
ano
; rie
sgo
s du
rant
e el
llen
ado
de
can
ecas
de
pint
ura
y de
thin
ner;
limpi
eza
man
ual d
e re
cipi
ente
s; tr
abaj
o e
n ár
eas
mal
ven
tilad
as y
en
área
s co
n te
mpe
ratu
ra a
mbi
enta
l alta
; pre
para
ció
n de
su
perfi
cies
y re
mo
ció
n de
la p
intu
ra v
ieja
; pre
para
ció
n y
aplic
ació
n po
r spr
ay d
e pi
ntur
a, la
ca y
bar
niz;
pin
tura
que
co
ntie
ne p
lom
o y
cro
mo
: apl
icac
ión
de p
in-
tura
en
spra
y en
recu
brim
ient
o e
n av
ione
s, re
tirar
pin
tura
de
avio
nes,
term
inad
o
de a
uto
móv
iles,
de v
ago
nes
de tr
enes
, mue
bles
met
álic
os,
uso
de
pint
ura
con
alto
co
nten
ido
de
sólid
os,
equi
pos
pesa
dos.
b. P
olv
os:
mat
eria
prim
a qu
e co
ntie
ne p
igm
ento
s, re
lleno
s, se
llant
es, p
last
ifi-
cant
es, c
om
pues
tos
de p
lom
o (u
sado
en
el p
asad
o) y
cro
mo
(óxi
do c
róm
ico
), hi
erro
y ó
xido
de
titan
io; c
om
o re
lleno
se
ha u
tiliz
ado
talc
o, a
sbes
to (e
n la
in-
dust
ria d
e la
co
nstr
ucci
ón
y en
ast
iller
os)
; la
expo
sici
ón
a sí
lice
pued
e o
curr
ir en
la
pre
para
ció
n de
sup
erfic
ies
en c
ons
truc
ció
n y
para
pin
tura
de
met
ales
dur
ante
lo
s pr
oce
sos
de p
ulid
o, l
ijado
y li
mpi
eza
con
cho
rro
de
aren
a, c
on
el fi
n de
re-
tirar
la p
intu
ra v
ieja
, co
ncre
to, p
lást
ico
, mad
era
o m
etal
es; d
uran
te la
rem
oci
ón
de p
apel
de
colg
adur
a, li
mpi
eza
de p
iso
s y
limpi
eza
de fi
ltro
s; ta
mbi
én d
uran
te
la a
plic
ació
n de
pin
tura
de
spra
y. c.
Hum
os
org
ánic
os
y m
etál
ico
s de
pig
men
tos
de c
om
pues
tos
de c
rom
o, p
lo-
mo
y a
rsén
ico
po
r el u
so d
e so
plet
e d.
Uso
de
rem
oved
ore
s a
base
de
diso
lven
tes
e. U
so d
e la
cas
de é
ster
de
celu
losa
, rec
ubrim
ient
os
a ba
se d
e re
sina
s tip
o a
mi-
no, p
oliu
reta
no y
po
liést
er
f. N
iebl
as d
e pi
ntur
a g.
Otr
os:
alqu
itran
es d
e ca
rbó
n vo
látil
es y
co
mpu
esto
s ar
om
átic
os
polin
ucle
ares
(b
enzo
[a]p
ireno
) en
la a
plic
ació
n té
rmic
a de
alq
uitr
anes
de
carb
ón;
co
mpu
es-
tos
epóx
ido
s, pr
odu
cto
s de
deg
rada
ció
n (f
orm
alde
hído
, fen
ol,
cres
ol)
y re
sina
s de
po
liure
tano
po
r el u
so d
e pi
ntur
as e
póxi
cas
Co
ndic
ione
s de
l áre
a de
trab
ajo
: tra
bajo
en
inte
riore
s y
área
s ce
rrad
as c
on
poca
o
nin
guna
ven
tilac
ión
com
o e
n la
pin
tura
de
gabi
nete
s, cu
arto
s y
baño
s
88
Cód
igo
Cir
cuns
tanc
ia d
e ex
posi
ción
Gru
po
IARC
Cán
cer
asoc
iado
Proc
esos
indu
stri
ales
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
Tabla 7. Características de las circunstancias de exposición carcinógenas, iArC, grupos 1 y 2A.
C11
Pro
ducc
ión
de a
lum
inio
1
En h
uman
os:
limita
da e
vi-
denc
ia p
ara
pulm
ón
y ve
jiga;
ev
iden
cia
inad
ecua
da p
ara
el li
nfo
hem
ato
poyé
tico
y e
l de
pán
crea
s; en
ani
mal
es:
papi
lom
as y
car
cino
ma
Prin
cipa
l rie
sgo
en
los
pro
ceso
s de
So
derb
erg
Los
pro
ceso
s ge
nera
les
son:
a)
redu
cció
n el
ectr
olít
ica
de la
alú
min
a: e
tapa
s de
pr
epar
ació
n de
cel
das
de á
nodo
y m
ante
nim
ient
o d
el
cuar
to d
e ce
ldas
b)
fund
ició
n: e
tapa
s de
ale
ació
n, fl
uidi
ficac
ión
y m
ezcl
ado
a) F
luo
ruro
s: o
pera
dor d
e án
odo
, cua
rto
de
ope
raci
one
s de
cel
das,
repa
raci
ón
de c
elda
s, fu
ndic
ión
de m
etal
trat
ado
, fus
ión
de fu
nden
tes,
recu
pera
ció
n de
es
coria
b)
Nie
blas
de
acei
te e
n la
pro
ducc
ión
de e
lect
rodo
s c)
Bre
as v
olá
tiles
de
alqu
itrán
de
carb
ono
, pre
sent
es e
n pe
gant
es d
e el
ectr
odo
s, cu
arto
de
reci
pien
tes,
plan
tas
de c
ola
y c
arbó
n d)
Co
mpu
esto
s ar
om
átic
os
polin
ucle
ares
, apr
oxim
adam
ente
100
, ent
re e
llos,
el
benz
o(a
)pire
no, p
uede
n es
tar p
rese
ntes
en
aisl
ante
s el
éctr
ico
s, en
tre
los
reci
-pi
ente
s de
áno
do, c
áto
do o
tier
ra, a
lam
bre
de te
rmo
cupl
as, p
izar
ra d
e as
best
o-
cem
ento
, esp
acia
dore
s de
ho
rno
s de
fund
ició
n.
e) A
sbes
to: a
isla
mie
nto
térm
ico
f)
Síli
ce: u
so d
e ar
cilla
refr
acta
ria, l
impi
eza
con
cho
rro
de
aren
a g)
Hum
os
de s
old
adur
a: h
umo
s de
so
ldad
ura
en a
ctiv
idad
es d
e m
ante
nim
ient
o
y re
para
ció
n de
cel
das
C12
Pro
ducc
ión
de c
oqu
e1
En h
uman
os:
de p
ulm
ón,
ve
jiga,
riñó
n y
piel
; en
ani-
mal
es: p
ulm
ón
y pi
el; a
pare
-ce
en
el s
egun
do li
stad
o d
e ca
rcin
óge
nos
de 1
981.
Las
plan
tas
para
pro
ducc
ión
de c
oqu
e co
ntie
nen
de 1
a
12 b
ater
ías
cada
una
y d
e 10
a 1
00 h
orn
os.
La m
ater
ia p
rima
es e
l car
bón
bitu
min
oso
de
vola
ti-lid
ad m
edia
y b
aja,
en
mez
clas
de
dife
rent
es p
ropo
r-ci
one
s. Et
apas
del
pro
ceso
: 1.
alm
acen
amie
nto
, man
ejo
de
carb
ón
y ca
rga
de
horn
os
2. p
rodu
cció
n de
co
que
a te
mpe
ratu
ras
de 1
.000
-1.4
00
°C, d
uran
te 1
6-34
ho
ras
3. e
nfria
mie
nto
del
co
que,
cla
sifica
ció
n po
r tam
año
y
alm
acen
amie
nto
del
mism
o
El c
oqu
e se
util
iza
com
o c
om
bust
ible
redu
cto
r y
com
o m
ater
ia p
rima
para
los
alto
s ho
rno
s, en
la
fabr
icac
ión
del h
ierr
o (f
undi
ció
n), p
ara
la s
ínte
sis d
el
carb
uro
de
calc
io y
par
a la
man
ufac
tura
de
elec
tro
dos
de g
rafit
o.
Las
emisi
one
s de
los
horn
os
de c
oqu
e so
n m
ezcl
as c
om
plej
as d
e po
lvo
s, va
pore
s y
gase
s. La
s m
edic
ione
s am
bien
tale
s co
nfirm
an e
xpo
sici
ón
a nu
mer
o-
sos
com
pues
tos,
entr
e el
los:
hidr
oca
rbur
os
aro
mát
ico
s po
linuc
lear
es c
om
o e
l be
nzo
[a]p
ireno
, el b
enzo
[a]a
ntra
ceno
y e
l ant
race
no, f
orm
alde
hído
, nitr
osa
mi-
nas,
alqu
itrán
, acr
ole
ínas
, ald
ehíd
os
alifá
tico
s, co
mpu
esto
s de
ars
énic
o, c
adm
io,
mer
curio
, síli
ce, a
sbes
to y
co
mpu
esto
s de
ben
ceno
. El g
as q
ue s
e de
spre
nde
de
los
horn
os
de c
oqu
e se
util
iza
com
o c
om
bust
ible
y e
stá
form
ado
po
r hid
róge
-no
, met
ano
, eta
no, m
onó
xido
y d
ióxi
do d
e ca
rbo
no, h
idro
carb
uro
s al
ifátic
os,
amo
niac
o, o
xíge
no y
nitr
óge
no.
Las
tare
as d
e m
ayo
r rie
sgo
so
n: la
s o
pera
cio
nes
de lo
s ho
rno
s de
co
que
(dur
an-
te la
car
ga 6
0%, e
n la
des
carg
a el
30%
y e
l 10%
al a
paga
r el h
orn
o) y
man
ejo
de
subp
rodu
cto
s, pa
ra lo
s o
pera
dore
s de
co
mpu
erta
s y
puer
tas;
pla
nta
de c
oqu
e,
emisi
one
s de
co
que
húm
edo
y to
rres
de
alm
acen
amie
nto
del
co
que;
áre
as d
e co
cció
n de
l car
bón,
cer
ca a
los
horn
os
de c
oqu
e en
la p
rodu
cció
n de
bre
as;
bate
rías
de c
arbó
n: c
entr
o d
e la
bat
ería
; sec
ció
n al
ta d
e la
bat
ería
de
coqu
e y
bate
ría b
rea-
coqu
e; b
ater
ía d
e br
eas:
área
gen
eral
, tan
que
de d
esca
rga,
est
ació
n de
bo
mbe
o, r
eser
vorio
do
sifica
dor,
entr
e lo
s re
acto
res
y ra
mpa
s; tr
abaj
ado
res
de a
cero
: car
ga y
des
carg
a de
máq
uina
s, pl
anta
de
amo
niac
o, e
dific
io d
e ad
mi-
nist
raci
ón,
car
ros
de tr
ansp
ort
e.
89
C13
Refin
ería
del
pet
róle
o2A
En h
uman
os:
limita
da e
vi-
denc
ia p
ara
leuc
emia
y p
iel;
men
or e
vide
ncia
par
a: v
eji-
ga, r
iñó
n, p
róst
ata,
pul
mó
n y
neo
plas
ias
óse
as
En a
nim
ales
: de
piel
1. S
epar
ació
n de
l cru
do: d
estil
ació
n at
mo
sfér
ica,
pr
oce
sam
ient
o d
el g
as, d
estil
ació
n al
vac
ío
2. P
roce
sado
de
hidr
oca
rbur
os
liger
os:
polim
eriz
ació
n,
alqu
ilaci
ón,
hid
rode
sulfu
raci
ón
de la
naf
ta, i
som
eri-
zaci
on
cata
lític
a, c
onv
ersió
n ca
talít
ica
y cr
aque
o a
l va
por
3. P
roce
sado
de
dest
ilado
s m
edio
s: su
aviz
ado
quí
mic
o,
hidr
ode
sulfu
raci
ón
de k
ero
sene
, hid
rode
sulfu
raci
ón
de g
as, c
raqu
eo c
atal
ítico
de
lech
o fl
uido
, cra
queo
ca
talít
ico
de
lech
o m
óvil
e hi
dro
craq
ueo
cat
alíti
co
4. P
roce
sado
de
hidr
oca
rbur
os
pesa
dos:
deas
falta
do,
rupt
ura
de v
isco
sidad
, co
quiz
ado
, hid
rode
sulfu
raci
ón
de a
ceite
resid
ual
Co
mpu
esto
s qu
ímic
os
pres
ente
s en
la re
finer
ía:
a) h
idro
carb
uro
s al
ifatic
os:
buta
no, p
enta
no y
hex
ano
; hid
roca
rbur
os
aro
mát
i-co
s: be
ncen
o, t
olu
eno
, xile
nos,
trim
etilb
ence
nos,
cum
eno
b)
co
mpu
esto
s ar
om
átic
os
polin
ucle
ares
: naf
tale
no y
sus
der
ivad
os,
com
pues
tos
con
más
de
dos
anill
os
c) a
min
as a
rom
átic
as y
nitr
osa
min
as
d) a
sbes
to
e) s
ílice
f)
alc
oho
l ter
butíl
ico
, éte
r met
il-te
r-bu
tilo
, 1,2
-dib
rom
oet
ano
y 1
,2 d
iclo
roet
ano
g)
po
lvo
de
coqu
e h)
furf
ural
i)
ácid
o fl
uorh
ídric
o
j) ce
tona
s k)
hum
os
met
álic
os
de s
old
adur
a: ó
xido
de
hier
ro, c
rom
o, n
íque
l, pl
om
o y
m
anga
neso
l)
nebl
inas
de
acei
tes
m) p
lom
o te
tra-
alqu
ílico
n)
pen
tóxi
do d
e va
nadi
o y
óxi
dos
de n
íque
lLa
s ár
eas
u o
ficio
s de
inte
rés
son:
-
en la
man
ufac
tura
, car
ga y
uso
de
gaso
lina
- el
pro
ceso
de
conv
ersi
ón
cata
lític
a de
naf
teno
s y
para
finas
-
el c
raqu
eo, t
orr
es d
e re
acci
ón
y fr
acci
ona
dora
s -
las
unid
ades
de
craq
ueo
cat
alíti
co, p
roce
sam
ient
o d
e bi
tum
en y
co
que,
lam
i-na
ció
n de
co
que
- el
alis
amie
nto
térm
ico
de
tube
rías,
rem
oci
ón
de re
vest
imie
nto
s, em
paqu
es y
ai
slam
ient
os
- el
per
sona
l de
man
teni
mie
nto
en
gene
ral,
limpi
eza
y m
ante
nim
ient
o d
e ho
rno
s y
cald
eras
-
los
ope
rado
res
de p
lant
a y
de la
bora
torio
-
las
activ
idad
es d
e co
rte
y so
ldad
ura
- la
s pl
anta
s de
mez
clad
o d
e ac
eite
lubr
ican
te
- la
rem
oci
ón
o in
stal
ació
n de
ladr
illo
s re
frac
tario
s so
bre
cale
ntad
ore
s en
el
craq
ueo
térm
ico
, fra
ccio
nado
r del
sist
ema
de li
mpi
eza
con
cho
rro
de
aren
a -
el d
esca
rgue
del
tanq
ue c
ister
na
- el
co
rte
o s
old
adur
a en
tanq
ues
que
han
cont
enid
o g
aso
lina
con
plo
mo
-
las
prox
imid
ades
a v
álvu
las
de ta
nque
s, tu
bería
s in
clin
adas
y b
om
bas
de v
acío
Cód
igo
Cir
cuns
tanc
ia d
e ex
posi
ción
Gru
po
IARC
Cán
cer
asoc
iado
Proc
esos
indu
stri
ales
Expo
sici
ón o
cupa
cion
al
Tabla 7. Características de las circunstancias de exposición carcinógenas, iArC, grupos 1 y 2A.
90
Bibliografía consultada
Selección de agentes• Finnish Institute of Occupational Health.
International information system on occupational exposure to carcinogen (CAREX). Jun 2000. Disponible en URL: www.ttl.fi/Internet/English/ Organization/Collaboration/Carex/default.htm
• Finnish Institute of Occupational Health. Definition of agents and exposure; 1999. Disponible en: http://www.ttl.fi/NR/rdonlyres/FD674161-CB79-4584-939A-D2416FF46494/0/Definition_of_agents_and_exposures.pdf
• National Institute for Occupational Safety and Health. National Occupational Exposure Survey conducted, 1981-1983. Disponible en: www.cdc.gov/noes/default.html
Agentes biológicos• Autrup JL, Schimtdt J, Autrup H. Exposure to aflatoxin
B1 in animal-feed production plant workers. Environ Health Perspect.1993;99:195-7.
• Bernal ML. Riesgos biológicos en profesionales de la salud. Tribuna Médica 2003; 103(2). Disponible en URL: http://www.medilegis.com/BancoConocimiento/ T/Tribuna103n2_pamc1/pamcriesgos.htm.
• Chong J, Marshall BJ, Barkin JS, Mccallum RW, Reiner DK, Hoffman SR, O’phelan C. Occupational exposure to Helicobacter pylori for the endoscopy professional: A seroepidemiological study. Am J gastroenterol. 1994;89: 1987-92.
• Desai MR, Ghosh SK. Aflatoxin related occupational exposure to maize processing workers. Cell Mol Biol. 2003;49:529-35.
• Desai MR, Ghosh SK. Occupational exposure to airborne fungi among rice mill workers with special reference to aflatoxin producing A. Flavus strains. Ann Agric Environ Med. 2003;10:159-62.
• International Agency for Research on Cancer. Aflatoxins (naturally occurring mixtures of). Lyon; IARC; 2002: Vol.82. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Hepatitis viruses. Lyon: IARC; 1994: Vol. 59. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Human immunodeficiency viruses and human t-cell lymphotropic viruses. Lyon: IARC; 1996: Vol.67. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• Lin SK, Lambert JR, Schembri MA, Nicholson L, Korman MG. Helicobacter pylori. Prevalence in endoscopy and medical staff. J Gastroenterol Hepatol. 1994;9:319-24.
• Martí MC, Alonso RM, Constans A. NTP 398: patógenos transmitidos por la sangre: un riesgo
laboral. Ministerio del Trabajo y Asuntos Sociales. Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo. Notas técnicas de prevención; 1995. Disponible en: URL:http://www.mtas.es/insht/ntp/ntp_398.htm
• Wilhoite SL, Ferguson DA Jr, Soike DR, Kalbfleisch JH, Thomas E. Increased prevalence of Helicobacter pylori antibodies among Nurses. Arch Intern Med. 1993;153:708-12.
Agentes físicos• Agency for Toxic Substances and Disease
Registry. Toxicology profile for ionizing radiation. Toxicological profiles; 2000.
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Toxicology profile for thorium-232. ToxFAQs July 1999.
• International Agency for Research on Cancer. Ionizing radiation, part 1: X- and gamma (g)-radiation, and neutrons. Lyon: IARC; 2000: Vol.75. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Some internally deposited radionuclides. Lyon: IARC; 2001: Vol.78. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Labour Office. Convenio 115. Disponible en URL: www.ilo.org/public/spanish/
• International Labour Office. Recomendación 114 de 1960. Disponible en URL: www.ilo.org/public/spanish/
• Reglamento de Protección y Seguridad Radiológica. Ministerio de Minas y Energía de Colombia. Resolución 1434 (5 de diciembre de 2002).
• Normas de procedimientos relacionados con el funcionamiento y operación de rayos X y otros emisores de radioactividad ionizantes. Ministerio de la Protección Social. Resolución 9031 (12 de julio de 1990).
• Tabla de enfermedades profesionales. Ministerio de Trabajo y Seguridad Social. Decreto 1832 (3 de agosto de 1994).
Agentes químicos• Agency for Toxic Substances and Disease Registry.
1,3-Butadieno. Tox FAQs. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/es/toxfaqs/es_tfacts28.htmlUS
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Arsenic. Toxicological profiles; 2000. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/tfacts2.html
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Asbestos. Toxicological profiles; 2001. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/es/toxfaqs/es_tfacts37.html
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Asbestos. Toxicological profiles; 2001. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp61.html
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Benzidine. Toxicological profiles; 2000. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/tfacts62.html
91
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Chromium. Toxicological profiles; 2000. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/tfacts7.html
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Níquel. Tox FAQs. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/es/toxfaqs/es_tfacts15.html
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Polychlorinated biphenyls. Toxicological profiles; 2001. Disponible en URL: http://www.atsdr.cdc.gov/es/toxfaqs/ es_tfacts17.html
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Toxicological Profile for Chlorinated dibenzo-p-dioxins. Toxicological profiles; 1998. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/phs104.html
• Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Toxicological Profile for Formaldehyde. Toxicological profiles; 1999. Disponible en URL: www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp111.html
• American Conference of Governmental Industrial Hygienists. TLVs and BEIs. Based on the documentation of the Threshold Limit Values for Chemical Substances and Physical Agents and Biological Exposure Indices. 11 Ed. Cincinnati: ACGIH Worldwide Signature Publications; 2005.
• Air Resources Board, Office of Environmental health Hazard Assessment. Proposed identification of organic lead as a toxic air contaminant. Executive summary; October 1996.
• American Cancer Society. Prevention and early detection. Lead. March 2003. Disponible en URL: http://www.cancer.org/docroot/PED/content/ PED_1_3X_Lead.asp? sitearea=PED
• Canada’s National Occupational Health and Safety Resource. Health effects of lead. September 1998. Disponible en URL: http://www.ccohs.ca/oshanswers/chemical/ chem_profiles/lead/health_lead.html
• Chemicalland21.com. Arsanilic acid. Disponible en URL: http://www.chemicalland21.com/arokorhi/lifescience/phar/ARSANILIC%20ACID.htm
• Curso sobre uso seguro y eficaz de plaguicidas. Grupo Internacional de Asociaciones Nacionales de Fabricantes de Agroquímicos, GIFAP. Junio de 1991.
• Department of Health and Human Services, Public Health Service, National Toxicology Program. Report on Carcinogens. 11 ed. Disponible en URL: http://ntp.niehs.nih.gov/ntp/roc/toc11.html
• Department of Health and Human Services, Public Health Service, National Toxicology Program. Report on Carcinogens. 11 ed. Disponible en URL:http://ntp.niehs.nih.gov/ntp/roc/toc11.html
• Finnish Institute of Occupational Health. CAREX, International Information System on Occupational Exposure to Carcinogens. Disponible en URL: http://www.ttl.fi/NR/rdonlyres/FD674161-CB79-4584-939A D2416FF46494/0/Definition_of_agents_and_exposures.pdf
• Fu H, Boffetta P. Cancer and occupational exposure to inorganic lead compounds: a meta-analysis of published data. Occup Environ Med. 1995;52:73-81.
• International Agency for Research on Cancer. Beryllium, cadmium, mercury, and exposures in the glass manufacturing industry. Lyon: IARC; 1994: Vol.58. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Chromium, nickel and welding. Lyon: IARC; 1990: Vol.49. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Diesel and gasoline engine exhausts and some nitroarenes. Lyon: IARC; 1989: Vol.46. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Formaldehyde, 2-Butoxyethanol and 1-tert-Butoxy-2-propanol. Lyon: IARC; 2004; Vol.88 (en preparación). Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Inorganic and organic lead compounds. Lyon: IARC; 2004; Vol.87 (en preparación). Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Occupational exposures in insecticide application, and some pesticides. Monographs database on carcinogenic risks to humans. Lyon; 1991: Vol.53.
• International Agency for Research on Cancer. Occupational exposures in insecticide application, and some pesticides. Lyon: IARC; 1991: Vol.53. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Overall evaluations of carcinogenicity: an updating of IARC monographs volumes 1 to 42. Lyon: IARC; 1987:(Suppl.7). Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Polychlorinated biphenyls and polybrominated biphenyls. Lyon: IARC; 1978: Vol.18. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Polychlorinated biphenyls and polybrominated biphenyls. Lyon: IARC; 1978: Vol.18. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Polynuclear aromatic compounds, part 4: bitumens, coal-tars and derived products, shale-oils and soots. Lyon: IARC; 1985: Vol.35. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Polynuclear aromatic compounds, part 2: carbon blacks, mineral oils (lubricant base oils and derived products) and some nitroarenes. Lyon: IARC; 1984: Vol.33. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
92
• International Agency for Research on Cancer. Polynuclear aromatic compounds, part 1: chemical, environmental and experimental data. Lyon: IARC; 1983: Vol.32. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Re-evaluation of some organic chemicals, hydrazine and hydrogen peroxide. Lyon: IARC; 1999: Vol.71. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Some industrial chemicals and dyestuffs. Lyon: IARC; 1982: Vol.29. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Some inorganic substances, chlorinated hydrocarbons, aromatic amines, n-nitroso compounds, and natural products. Lyon: IARC; 1978: Vol.18. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Some inorganic substances. chlorinated hydrocarbons, aromatic amines, n-nitroso compounds, and natural products. Lyon: IARC; 1972: Vol.1. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Trichloropropane. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0683.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Captafol. International Chemical Safety Cards; 1991: ICSC: 0119.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Spectrum Chemical Fact Sheet. Polycyclic Aromatic Hydrocarbons. International Chemical Safety Cards; 2000: ICSC: 0104.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Benzal chloride. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0101.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Benzotrichloride. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0105.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Benzoyl chloride. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1015.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. 4-Aminobiphenyl. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0759.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Arsenic pentoxide. International Chemical Safety Cards; 1999: ICSC: 0377.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Arsine. International Chemical Safety Cards; 1999: ICSC: 0222.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Potassium arsenate. International Chemical Safety Cards; 2000: ICSC: 1210.
• International Occupational Safety and Health
Information Centre. Chrysotile. International Chemical Safety Cards; 2004: ICSC: 0014.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Crocidolite. International Chemical Safety Cards; 2004: ICSC: 01314.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Benzene. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0015.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Beryllium. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0226.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Beryllium chloride. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1354.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Beryllium fluoride. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1355.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Beryllium sulfate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1351.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Beryllium oxide. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1325.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Beryllium carbonate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1353.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Beryllium nitrate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1352.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Cadmium. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0020.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Cadmium acetate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1075.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Cadmium chloride. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0116.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Cadmium sulphate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1318.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Cadmium sulphur. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0404.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Cadmium oxide. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0117.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Beryllium. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0119.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Índice de nombres. fichas internacionales de seguridad química; 2004. Disponible en URL: http://www.mtas.es/insht/ipcsnspn/nspn0000.htm
93
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Chromium. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0029.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Strontium chromate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0957.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Lead chromate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0003.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Sodium chromate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1370.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Zinc chromate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0811.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Ammonium dichromate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1368.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Sodium dichromate. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1369.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Chromium oxide. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 1194.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Dibenzo anthracene. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0431.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Arsenic trioxide. International Chemical Safety Cards; 1999: ICSC: 0378.
• International Occupational Safety and Health Information Centre. Benzyl chloride. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0016.
• International Occupational Safety and Health Information Centre.1,2-Dibromoethane. International Chemical Safety Cards; 2003: ICSC: 0045
• International Programme on Chemical Safety. Captafol. Disponible en URL: http://www.inchem.org/documents/pims/chemical/pim097.htm
• International Programme on Chemical Safety. Captafol. Health and safety guide 49. Disponible en URL: http://www.inchem.org/documents/hsg/hsg/ hsg049.htm#PartNumber:
• Lewis, Richard J. Hazardous Chemicals Desk Reference. Second Edition. New York:. Ed. Van Nostrand Reinold; 1991.
• Minerals, locations photos and data. Disponible en URL: http://www.mindat.org/index.php
• National Institute for Occupational Safety and Health. Health effects of occupational exposure to asphalt. Cincinnati: NIOSH; 2000. Publication Nº 2001–110.
• National Institute for Occupational Safety and Health. National Occupational Exposure Survey conducted,
1981-1983. Disponible en: www.cdc.gov/noes/default.html
• National Institute for Occupational Safety and Health. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards; Sept 2005. Disponible en URL: http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgname-a.html
• National Institutes of Standards and Technology. Dibenz[a,h]anthracene. Disponible en URL: http://webbook.nist.gov/cgi/cbook.
• National Institutes of Standards and Technology. Guide to OSHA/NIOSH/ASTM Air Sampling Methods. Formaldehyde. Disponible en URL: http://webbook.nist.gov/cgi/cbook
• Organización Panamericana de la Salud. Enfermedades ocupacionales. Guía para su diagnóstico. Washington, D.C.: OPS; 1989. Publicación científica No. 480.
• Boffetta P, Saracci R, Kogevinas M, Wilbourn J, Vainio H, Gustavsson P. Cáncer. En: Organización Internacional del Trabajo. Enciclopedia de salud y seguridad en el trabajo. 3 ed. Madrid: Chantal Dufresne; 1998.
• Programa conjunto FAO/ PNUMA para la aplicación del principio de información y consentimiento previos. Documentos de orientación para la toma de decisiones. Captafol. Roma – Ginebra; 1996.
• Rom WN. Environmental and occupational medicine. 3 ed. Philadelphia: Lippincott Raven Publishers; 1998.
• Romero Luengo A. Cerámica: glosario básico; 2003. Disponible en URL: http://www.xtec.es/~aromero8/pagina70.htm
Mezclas• Agency for Toxic Substances and Disease Registry.
Polychlorinated biphenyls. Toxicological profiles; 2001. Disponible en URL: http://www.atsdr.cdc.gov/es/toxfaqs/es_tfacts17.html
• American Conference of Governmental Industrial Hygienists. TLVs and BEIs. Based on the documentation of the threshold limit values for chemical substances and physical agents and biological exposure indices. 11 Ed. Cincinnati: ACGIH- Worldwide Signature Publications; 2005.
• Department of Health and Human Services, Public Health Service, National Toxicology Program. Report on carcinogens. 11 ed. Disponible en URL: http://ntp.niehs.nih.gov/ntp/roc/toc11.html
• International Agency for Research on Cancer. Polynuclear aromatic compounds, part 4: bitumens, coal-tars and derived products, shale-oils and soots. Lyon: IARC; 1985: Vol.35. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Diesel and gasoline engine exhausts and some nitroarenes. Lyon: IARC; 1989: Vol.46. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
94
• International Agency for Research on Cancer. Some inorganic substances, chlorinated hydrocarbons, aromatic amines, n-nitroso compounds, and natural products. Lyon: IARC; 1978: Vol.18. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Occupational exposures in insecticide application, and some pesticides. Lyon: IARC; 1991: Vol.53. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Polychlorinated Biphenyls and Polybrominated Biphenyls. Lyon: IARC; 1978: Vol.18. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Polychlorinated Biphenyls and Polybrominated Biphenyls. Lyon: IARC; 1978: Vol.18. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Polynuclear aromatic compounds, part 2: carbon blacks, mineral oils (lubricant base oils and derived products) and some nitroarenes. Lyon: IARC; 1984: Vol.33. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• The National Institute for Occupational Safety and Health. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards; Sept 2005. Disponible en URL: http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgname-a.html
• Greenberg MI. Occupational, industrial, and environmental toxicology. St. Louis: Mosby; 1997.
• National Institute for Occupational Safety and Health. Health effects of occupational exposure to asphalt. Cincinnati: NIOSH; 2000. Publication No.2001–110.
• Boffetta P, Saracci R, Kogevinas M, Wilbourn J, Vainio H, Gustavsson P. Cáncer. En: Organización Internacional del Trabajo. Enciclopedia de salud y seguridad en el trabajo. 3 Ed. Madrid: Chantal Dufresne; 1998.
Circunstancias de exposición• Austin GT. Manual de procesos químicos en la
industria. 1ª ed. Ciudad de México: McGraw; 1993.• International Agency for Research on Cancer.
Beryllium, cadmium, mercury, and exposures in the glass manufacturing industry. Lyon: IARC; 1994: Vol.58. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Occupational exposures to mists and vapours from strong inorganic acids; and other industrial chemicals. Lyon: IARC; 1992: Vol.54. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Occupational exposures of hairdressers and barbers and personal use of hair colourants; some hair dyes, cosmetic colourants, industrial dyestuffs and aromatic amines. Lyon; (1993): Vol. 57. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Occupational exposures in petroleum refining; crude oil and major petroleum fuels. Lyon; (1989): Vol. 45. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Polynuclear aromatic compounds, part 3: industrial exposures in aluminium production, coal gasification, coke production, and iron and steel founding. Lyon; (1984): Vol. 34. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Some organic solvents, resin monomers and related compounds, pigments and occupational exposures in paint manufacture and painting.. Lyon; (1989): Vol. 47. Monographs database on carcinogenic risks to humans
• International Agency for Research on Cancer. The rubber industry. Lyon; (1982): Vol. 28. Monographs database on carcinogenic risks to humans.
• International Agency for Research on Cancer. Wood, leather and some associated industries. Monographs database on carcinogenic risks to humans. Lyon; 1981: Vol. 25.
• Paolo Boffetta, Rodolfo Saracci, Manolis Kogevinas, Julian Wilbourn, Harri Vainio, Per Gustavsson. Cáncer. En: Organización Internacional del Trabajo. Enciclopedia de salud y seguridad en el trabajo. 3 Ed. Madrid: Chantal Dufresne; 1998.
• Rom, William N. Environmental & Occupational medicine. 3 ed. Lippincott Ravenn Publishers. Philadelphia; 1998.
95
MANUAL DE AGENTES CARCINÓGENOS
1. International Agency for Research on Cancer. IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Preamble. Lyon, Francia: IARC; 2006. Disponible en URL: http://www-cie.iarc.fr/monoeval/preamble-new-06.pdf
2. La Dou J. Medicina laboral y ambiental. 2ª ed. México D.F.: Manual Moderno; 1999.
3. Thériault G, Infante-Rivard C, Armstrong B, Ernst P. Occupational neoplasia. En: Zenz C. Occupational Medicine. 3rd. ed. Saint Louis: Mosby; 1994. p.813-23.
4. Boffetta P, Saracci R, Kogevinas M, Wilbourn J, Vainio H, Gustavsson P. Cáncer. En: Organización Internacional del Trabajo. Enciclopedia de salud y seguridad en el trabajo. 3ª ed. Madrid: Chantal Dufresne; 1998.
5. Rom WN. Environmental and occupational medicine. 3rd. ed. Philadelphia: Lippincott Raven Publishers; 1998.
6. Boffetta P, Kogevinas M. Introduction: epidemiologic research and prevention of occupational cancer in Europe. Environ Health Perspect. 1999;107(Suppl.2):229-31.
7. Leigh J, Macaskill P, Kuosma E, Mandryk J. Global burden of disease and injury due to occupational factors. Epidemiology. 1999;10:626-31.
8. Leigh J, Macaskill P, Kuosma E, Mandryk J. Global burden of disease and injury due to occupational factors. Methods for quantifying environmental health impacts. Geneve: World Health Organization; 1999.
9. Universidad del Valle, Facultad de Salud. Registro poblacional de cáncer de Cali. Tasa de incidencia de cáncer promedio anual por 100.000 habitantes, 1992-1996. Disponible en URL: http://rpcc.univalle.edu.co/es/incidencias/Estadisticas/index.php
10. Parent ME, Hua Y, Siemiatycki J. Occupational risk factors for renal cell carcinoma in Montreal. Am J Ind Med. 2000;38:609-18.
11. Mundt KA, Dell LD, Austin RP, Luippold RS, Noess R, Bigelow C. Historical cohort study of 10 109 men in the North American vinyl chloride industry, 1942-72: update of cancer mortality to 31 December 1995. Occup Environ Med. 2000;57:774-81.
12. Ministerio de la Protección Social, Dirección de Riesgos Profesionales. Informe de enfermedad profesional en Colombia 2001-2002: una oportunidad para la prevención. Bogotá: Imprenta Nacional de Colombia; 2004.
13. Convenio sobre el cáncer profesional. Conferencia General de la Organización Internacional del Trabajo. Convenio C 139 (Ginebra 1974) Disponible en URL: http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/
Bibliografía referenciada
Fotos en portada:Ministerio de la Protección Social - Dirección de Riesgos ProfesionalesAntonia Ojeda Blanco - www.lasherrerias.com
Diseño GrÁFiCoDavid Rendón / Lina María Botero
iMPresiónPanameriCana Formas e imPresos
ISBN: 958-96892-6-4 © Instituto Nacional de Cancerología, Bogotá, Julio de 2006Calle 1 No. 9 - 85Tel: (57 1) 334 1111IMPRESO EN COLOMBIA / PRINTED IN COLOMBIA