makroekonomski izvjeŠtaj centralne banke crne gore … · eura ili 12% bdp-a, dok se na spoljni...

MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJCENTRALNE BANKE CRNE GORE

II kvartal 2017. godine

Podgorica, 2017. godine

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefon: +382 20 665 331 Fax: +382 20 665 336

WEB ADRESA: http://www.cbcg.me

SAVJET CENTRALNE BANKE: Dr Radoje Žugić, guverner Dr Irena Radović, viceguverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Asim Telaćević Dr Milivoje Radović Dr Milorad Jovović Dr Srđa Božović

GRAFIČKA PRIPREMA: Andrijana Vujović Nikola Nikolić

LEKTURA: Branka Martinović

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz izvještaja obavezno

navedu izvor

MAKROEKONOMSKO OKRUŽENJE U CRNOJ GORI 7

1. REALNI SEKTOR 111.1. Bruto domaći proizvod 131.2. Djelatnosti 131.3. Cijene 211.4. Tržište rada 24

2. MONETARNA KRETANJA 292.1. Banke 312.2. Kamatne stope banaka 472.3. Analiza kreditnog rizika u Crnoj Gori 502.4. Mikrokreditne finansijske institucije 53

3. TRŽIŠTE NOVCA 57

4. TRŽIŠTE KAPITALA 61

5. FISKALNI SEKTOR 695.1. Javne finansije Crne Gore 715.2. Budžet Crne Gore 725.3. Lokalna samouprava 755.4. Državni fondovi 77

6. DRŽAVNI DUG 796.1. Unutrašnji dug 816.2. Spoljni dug 826.3. Izdate garancije 836.4. Otplata duga 84

7. EKSTERNI SEKTOR 857.1. Tekući i kapitalni račun platnog bilansa 897.2. Finansijski račun 95

8. ANALIZA TRŽIŠTA NEKRETNINA 101

9. MEĐUNARODNA EKONOMIJA 1099.1. Globalna ekonomska kretanja 1119.2. Razvijene zemlje 1139.3. Zemlje u usponu 1179.4. Zemlje okruženja 1189.5. Kamatne stope centralnih banaka i kretanje deviznih kurseva 120

10. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 123

11. PRILOZI 127

SADRŽAJ

1 Podatak za 2016. godinu je izvor MONSTAT, a za 2017. projekcija Ministarstva finansija.2 Podaci za I-XII 2016. i I-VI 2017. god. 3 Od 01. aprila 2015. godine na crnogorskom tržištu kapitala se u okviru posmatranja kretanja cijena kompanija upotrebljavaju dva indeksa

- MONEX i MNSE10. Indeks MONEX predstavlja nasljednika indeksa MONEX20 koji sa novom Metodologijom ima više kompanija u svojoj indeksnoj korpi. Novoformirani indeks MNSE10 predstavlja blue-chip indeks i u njegov sastav ulazi deset „najboljih“ kompanija sa crnogorskog tržišta.

4 Indeks MONEXPIF je nasljednik indeksa NEXPIF, koji je pratio kretanje cijena akcija šest privatizacionih fondova. Kako se završio proces transformacije fondova, prestala je i potreba za računanjem ovog indeksa.

5 Tekući prihodi i izdaci budžeta, državnih fondova i lokalnih samouprava.6 Shodno novom Zakonu o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, koji je donijet u 2014, struktura javnog duga je promijenjena. Javni dug je

definisan kao dug centralnog nivoa države (državni dug) i lokalnog nivoa (dug lokalne samouprave). Dug lokalnih samouprava isključen je iz strukture unutrašnjeg državnog duga, dok sa druge strane, u unutrašnji dug je dodat iznos koji se odnosi na dug pravnim licima i privrednim društvima. U skladu sa novim Zakonom, u kvartalnim izvještajima prikazuje se državni dug, dok se u godišnjem izvještaju prikazuje javni dug.

Pregled makroekonomskih pokazatelja

2016. VI 2017. %

REALNI SEKTORBDP (u tekućim cijenama, u milionima eura)1 3.954,2 3.957,2 Industrijska proizvodnja (u odnosu na isti period prethodne godine) -4,4 -9,6Šumarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine) -22,4 7,9Građevinarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine-mjereno efektivnim časovima) 16,7 22,6ZaposlenostBroj zaposlenih (decembar) 177.473 188.167Broj nezaposlenih (decembar) 49.487 46.781Stopa inflacijePotrošačke cijene godišnja stopa 1,0 2,1Prosječna zarada bez poreza i doprinosa (prosjek za period)2 499 511 2,4MONETARNI SEKTOR (u milionima eura)M11Ukupni depoziti 2.871,7 2.912,3 1,4Depoziti privrede 967,7 962,5 -0,5Depoziti države 131,4 130,7 -0,6Centralna vlada 81,2 78,5 -3,3Institucije i agencije centralne Vlade 7,4 9,6 29,7Fondovi i opštine 42,8 42,6 -0,5Depoziti finansijskih institucija 33,2 37,4 12,8Depoziti stanovništva 1534,1 1581,0 3,1Depoziti - ostalo 205,2 200,7 -2,2Ukupni krediti 2.415,8 2.599,2 7,6Krediti privredi 937,2 986,8 5,3Krediti državi 113,5 168,0 48,0Centralna vlada 55,8 113,8 104,1Institucije i agencije centralne Vlade 3,7 3,6 -1,5Fondovi i opštine 54,1 50,6 -6,5Krediti bankama i finansijskim institucijama 256,5 290,4 13,2Krediti stanovništvu 1.018,0 1.082,1 6,3Krediti - ostalo 90,6 72,0 -20,5TRŽIŠTE NOVCAProsječna kamatna stopa na 91-dnevne državne zapise, poslednja 2,35%Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise, poslednja 2,18% 1,88%TRŽIŠTE KAPITALAPromet na berzi (u milionima eura)2

Montenegro berza 115,2 29,2Berzanski indexi MNSE103 928,27 884,70 -4,7MONEX 11.510,59 11.328,56 -1,6MONEX PIF4 2.673,36FISKALNI SEKTOR (u milionima eura)2

Tekući prihodi5 1.684,3 769,7Izdaci5 1.826,5 873,0Suficit/deficit -142,2 -103,3Eksterni državni dug (u milionima eura) 2.002,8 2.008,9 0,3Unutrašnji državni dug (u milionima eura)6 400,2 474,1 18,5Dug lokalne samouprave (u milionima eura)6 143,1EKSTERNI SEKTOR2

Saldo tekućeg računa (u milionima eura) -715,0 -631,3Trgovinski bilans -1.657,3 -866,3Bilans usluga 769,1 134,7%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 56,9 27,1Saldo tekućeg računa u % od BDP-a -18,1

7

Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2017

Realna stopa rasta BDP-a Crne Gore u 2016. godini iznosila je 2,9%, dok je u prvom i drugom kvartalu 2017. godine ostvaren rast od 3,2% odnosno 5,1% u odnosu na isti period 2016. godine. Prema preli-minarnim podacima MONSTAT-a, realni rast BDP-a u prvoj polovini godine iznosio je 4,2%, dok se prema procjenama Centralne banke Crne Gore očekuje sličan rast (oko 4%) za cijelu godinu.

Inflacija u Crnoj Gori, mjerena indeksom potrošačkih cijena, u junu 2017. godine je u odnosu na isti mjesec prethodne godine bila pozitivna i iznosila je 2,1%, dok su cijene u junu, u odnosu na kraj pret-hodne godine, zabilježile rast od 0,5%.

U prvih šest mjeseci 2017. godine došlo je do pada ukupne industrijske proizvodnje za 9,6%, u odnosu na isti period prethodne godine. Pad proizvodnje je zabilježen u sektoru prerađivačka industrija za 3,4% i sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom za 36,1%, dok je u sektoru vađenja ruda i kamena zabilježen rast proizvodnje od 131,3%.

Građevinarstvo je u prvoj polovini 2017. godine zabilježilo rast vrijednosti izvršenih građevinskih ra-dova od 45,3% i rast efektivnih časova rada od 22,6% u odnosu na isti period 2016.godine.

Šumarstvo je ostvarilo rast proizvodnje od 7,9%1 u prvom polugodištu 2017. godine u odnosu na isti period prethodne godine.

Broj dolazaka turista, u kolektivnom smještaju2, u prvih šest mjeseci 2017. godine iznosio je 349.276 što je za 18,6% više u odnosu na isti period prethodne godine. Broj dolazaka stranih turista iznosio je 301.037. Ukupno je ostvareno 1,2 miliona noćenja, što je za 15,8% više nego u istom periodu 2016. godine.

Prema podacima MONSTAT-a, u vazdušnom saobraćaju je broj prevezenih putnika na aerodromima u prvih šest mjeseci 2017. godine u odnosu na isti period prethodne godine povećan za 23%, dok je prevoz robe smanjen za 2,6%. U istom periodu smanjen je prevoz putnika u željezničkom saobraćaju za 20,3%, dok je prevoz robe povećan za 59,4%. Broj prevezenih putnika u drumskom saobraćaju, u prvoj polovini 2017. godine, povećan je za 0,7%, dok je prevoz robe veći za 8,9% u odnosu na isti period prethodne godine.

1 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja veća za 8,5% za isti period.2 MONSTAT, shodno EU regulativi 692/2011, od januara 2017. godine, na mjesečnom nivou objavljuje podatke o dolascima

i noćenjima turista samo za kolektivni smještaj.

MAKROEKONOMSKO OKRUŽENJE U CRNOJ GORI

8

Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2017 Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori

Bankarski sektor u Crnoj Gori u izvještajnom periodu karakteriše stabilnost, visok nivo solventnosti i likvidnosti. Nastavljen je trend poboljšanja kvaliteta kreditnog portfolija, tako da su nekvalitetni kre-diti (bez kamata i vremenskih razgraničenja) na kraju juna 2017. godine iznosili 228,1 miliona eura i činili su 8,8% ukupnih kredita. U odnosu na decembar 2016. godine nekvalitetni krediti su manji za 8,3%, dok na godišnjem nivou bilježe pad od 18,2%.

Prosječna ponderisana efektivna aktivna kamatna stopa na ukupno odobrene kredite u junu 2017. godine je iznosila 7,06%, a u odnosu na jun 2016. godine zabilježila je pad od 0,92 p.p. Prosječna pon-derisana efektivna kamatna stopa na novoodobrene kredite u junu 2017. godine je iznosila 6,93%, što predstavlja rast od 0,21 p.p. u odnosu na jun 2016. godine. Prosječna ponderisana efektivna pasivna kamatna stopa je iznosila 0,84% % u junu 2017. godine i u odnosu na jun 2016. godine ostvarila je pad od 0,25 p.p.

Deficit budžeta za šest mjeseci 2017. godine iznosio je 105,2 miliona eura ili 2,7% BDP-a3 i bio je niži u odnosu na isti period prethodne godine kada je iznosio 113,4 miliona eura ili 2,9% procijenjenog BDP-a za 2016. godinu.

Prema podacima Ministarstva finansija, na kraju juna 2017. godine, državni dug (bruto) je iznosio 2.483,1 milion eura ili 62,7% BDP-a. Od navedenog iznosa, na unutrašnji dug odnosilo se 474,1 milion eura ili 12% BDP-a, dok se na spoljni dug odnosilo 2.008,9 miliona eura ili 50,8% BDP-a. Neto državni dug iznosio je 61,3% BDP-a.

U prvoj polovini 2017. godine zabilježeno je smanjenje deficita tekućeg računa. Prema preliminarnim podacima, u prvih šest mjeseci 2017. godine deficit tekućeg računa iznosio je 631,3 miliona eura ili 5,1% manje u poređenju sa istim periodom 2016. godine. Smanjenje deficita tekućeg računa rezultat je povećanja suficita na računu usluga (zahvaljujući prihodima od turizma i transporta), kao i pozitivnih kretanja na računima primarnog i sekundarnog dohotka usljed rasta doznaka iz inostranstva i većeg korišćenja sredstava iz fondova EU.

Deficit na računu roba u prvih šest mjeseci 2017. godine iznosio je 866,3 miliona eura ili 8,6% više nego u prethodnoj godini, kao posljedica bržeg rasta uvoza roba. Dok je u posmatranom periodu ukupan izvoz roba iznosio 163,5 miliona eura, što predstavlja povećanje od 7% u odnosu na prethodnu godinu, uvoz roba se povećao za 8,4% i iznosio je 1 milijardu eura. Povećanje uvoza je u najvećoj mjeri poslje-dica većeg uvoza energenata, kao i mašina i transportnih uređaja za potrebe izvođenja građevinskih radova. Takođe, povećana turistička potrošnja u ovoj godini uticala je na veći uvoz goriva, hrane i pića.

Suficit ostvaren u međunarodnoj razmjeni usluga u periodu januar − jun 2017. godine iznosio je 134,7 miliona eura, što je za 54,5% više nego u istom periodu prethodne godine. Takvo kretanje rezultat je značajnog povećanja prihoda od usluga putovanja/turizma (zbog veće turističke potražnje) i transpor-ta. Podaci MONSTAT-a pokazuju dvocifrene stope rasta broja dolazaka i noćenja stranih turista u ovoj godini. Ukupni prihodi od usluga iznosili su 371,5 miliona eura (povećanje od 19,3%), dok su istovre-meno ostvareni rashodi od 236,7 miliona eura. Povećanje rashoda od 5,6% u odnosu na prethodnu godinu posljedica je većeg odliva po osnovu transporta, turizma i ostalih poslovnih usluga.

Na računu primarnog dohotka ostvaren je suficit u iznosu od 31,7 miliona eura, dok je u istom periodu 2016. godine zabilježen deficit od 5,3 miliona eura. Takva kretanja rezultat su povećanja prihoda po osnovu primarnih dohodaka za 8,8%, uz istovremeno smanjenje rashoda za 19,6%. Na računu sekun-

3 Procijenjeni BDP za 2017. godinu iznosi 3.957,2 miliona eura.

9

Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2017

darnih dohodaka zabilježen je suficit u iznosu od 68,6 miliona eura, što je za 36,5% više nego u prvih šest mjeseci 2016. godine, i rezultat je povećanja priliva doznaka iz inostranstva, kao i većeg povlačenja sredstava iz EU fondova.

Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih investicija u periodu januar − jun 2017. godine iznosio je 220 miliona eura, što predstavlja povećanje od 41,7% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, kao rezultat povećanja ulaganja u formi interkompanijskog duga i nekretnine, uz istovremeno značajno manji odliv u poređenju sa 2016. godinom. Ukupan priliv SDI iznosio je 273,8 miliona eura, od čega su vlasnička ulaganja iznosila 163 miliona eura, dok je priliv u formi interkom-panijskog duga iznosio 108,6 miliona eura, što čini 39,7% ukupnog priliva. U strukturi vlasničkih ulaganja investicije u kompanije i banke iznosile su 90,8 miliona eura, dok su ulaganja u nekretnine iznosila 72,2 miliona eura i bila su veća za 54,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Priliv po osnovu povlačenja sredstava rezidenata investiranih u inostranstvu iznosio je 2,2 miliona eura. Uku-pan odliv SDI iznosio je 53,8 miliona eura, što je značajno manje nego u istom periodu 2016. godine (239,7 miliona eura).

Broj zaposlenih u prvoj polovini ove godine u prosjeku je iznosio 181.782 i bio je viši za 3,9% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u junu u odnosu na decembar prethodne godi-ne bio viši za 6%. Petnaest sektora, od ukupno devetnaest, bilježi rast broja zaposlenih u poređenju sa prvom polovinom prethodne godine. Najveći rast broja zaposlenih zabilježen je u sektoru administra-tivne i pomoćne uslužne djelatnosti, a najveći pad u sektoru poslovanje sa nekretninama.

Broj nezaposlenih lica u Crnoj Gori je u prvoj polovini ove godine u prosjeku iznosio 51.198, odnosno 23,9% više nego u istom periodu prethodne godine. Ukupan broj nezaposlenih u junu 2017. godine je iznosio 46,781 što je za 5,5%4 manje u odnosu na decembar prethodne godine. Prema podacima Zavo-da za zapošljavanje, stopa nezaposlenosti je u junu tekuće godine iznosila 20,16%5 i veća je za 2,93 p.p. od stope iz juna prethodne godine.

Prema podacima MONSTAT-a, prosječna zarada u Crnoj Gori je u prvoj polovini 2017. godine iznosila 766 eura i bila je viša za 2,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 511 eura, što je za 3,2% više u odnosu na isti period prethodne godine. U po-ređenju sa zemljama iz okruženja, Crna Gora po visini prosječne plate zauzima treće mjesto, i to iza Slovenije i Hrvatske, a ispred BiH, Srbije i Makedonije.

4 Pad broja nezaposlenih lica najvećim dijelom je rezultat odluke ZZZCG da visokoškolci, koji su uključeni u program stručnog osposobljavanja, budu izbrisani sa evidencije zavoda u toku trajanja tog programa.

5 Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje MONSTAT na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usa-glašena sa preporukama Eurostat-a. U prvom kvartalu 2017. godine, prema Anketi o radnoj snazi, stopa nezaposlenosti je iznosila 17,4%, a u drugom kvartalu 15,1%.

REALNI SEKTOR 01

13

Realni sektor

1.1. Bruto domaći proizvod

Na osnovu podataka MONSTAT-a, realna stopa rasta BDP-a Crne Gore u 2016. godini iznosi 2,9%, dok je u prvom i drugom kvartalu 2017. godine ostvaren rast od 3,2% odnosno 5,1% u odnosu na isti period 2016. godine. Prema preliminarnim podacima MONSTAT-a realni rast BDP-a u prvoj polovini ove go-dine iznosio je 4,2%. Raspoloživi statistički pokazatelji za prvih šest mjeseci ove godine ukazuju da ve-ćina sektora uglavnom ima trend rasta. Rast se bilježi u sektoru građevinarstva, turizma, šumarstva, trgovine i većini vidova saobraćaja. Pad proizvodnje je zabilježen u ukupnoj industrijskoj proizvodnji, što je najvećim dijelom rezultat pada snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom uslijed lo-šijih vremenskih prilika i pada proizvodnje u prerađivačkoj industriji.

Tabela 1.1

Kvartalni bruto domaći proizvod – promjena u % (preliminarni podaci)

2016. 2017.

I II III IV I II

BDP -nominalna stopa 2,9 2,9 5,1 4,7 5,9 7,6

BDP – realna stopa 1,1 2,7 2,4 3,4 3,2 5,1

Izvor: MONSTAT

Tokom ovog perioda zabilježen je rast potrošačkih cijena, kako u odnosu na decembar prethodne godine, tako i na godišnjem nivou. Ovaj period karakteriše i rast bruto i neto plata, kao i rast broja zaposlenih u odnosu na isti period prethodne godine, kao i u odnosu na kraj prethodne godine. Broj registrovanih nezaposlenih lica je i dalje relativno visok, iako je u junu došlo do pada broja nezaposle-nih lica u odnosu na decembar prethodne godine.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

U prvoj polovini 2017. godine došlo je do pada ukupne industrijske proizvodnje za 9,6%, u odnosu na isti period prethodne godine. Pad proizvodnje je zabilježen u sektoru prerađivačka industrija za 3,4% i sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom za 36,1%, dok je u sektoru vađenja ruda i kamena zabilježen rast proizvodnje od 131,3%. Na godišnjem nivou zabilježen je pad ukupne indu-strijske proizvodnje od 13,9%, zbog pada proizvodnje u sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom od 76,9%, dok je rast proizvodnje zabilježen u sektoru vađenje rude i kamena od 85,4% i sektoru prerađivačka industrija od 2,4%. Posmatrano po mjesecima, pad industrijske proizvodnje je zabilježen u januaru (-36,6%), aprilu (-14,6%) i junu (-7,8%), dok je rast zabilježen u februaru (34,1%), maju (5,8%) i martu (4,1%).

14

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2017

Tokom prvih šest mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne, zabilježen je pad u šest oblasti prerađivačke industrije (Tabela br. 1.2). Posmatrano po oblastima, najveći pad je zabi-lježen u oblasti štampanje i umnožavanje audio i video zapisa (-53,4%), a najmanji pad u oblasti proizvodi od drveta, plute i sl. (-5,7%). U istom periodu, rast proizvodnje zabilježen je u devet oblasti prerađivačke industrije, pri čemu je naj-veći rast ostvaren u oblasti proizvodnja papira i proizvoda od papira (65%), a najmanji u oblasti proizvodnja proizvoda od gume i plastike (2,7%). U posmatranom periodu, nije evidentirana proi-zvodnja duvanskih proizvoda, kao ni aktivnosti u oblasti popravka i montaža mašina i opreme.

Tabela 1.2

Oblasti prerađivačke industrije, indeksi promjene

Oblast industije/ Period Jan-Jun 2017/Jan-Jun 2016

PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA − ukupno 96,6

Proizvodnja prehrambenih proizvoda 103,9

Proizvodnja pića 116,1

Proizvodnja duvanskih proizvoda -

Proizvodnja odjevnih predmeta 106,7

Proizvodnja kože i predmeta od kože 125,0

Proizvodi od drveta, plute i sl. 94,3

Proizvodnja papira i proizvoda od papira 165,0

Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 46,6

Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 123,7

Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 79,2

Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 102,7

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 131,3

Proizvodnja osnovnih metala 90,0

Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 78,8

Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 91,3

Proizvodnja namještaja 163,2

Popravka i montaža mašina i opreme -

Izvor: MONSTAT

Industrijska proizvodnja, godišnja i mjesečna stopa

Grafik 1.1

Izvor: MONSTAT

15

Realni sektor

Sektor vađenja ruda i kamena, u prvoj polovini ove godine bilježi rast proizvodnje od 131,3%. Rast proizvodnje je zabilježen u oblasti vađenja uglja za 21,5% i oblasti vađenja ruda metala za 200%6, dok je u oblasti ostalo rudarstvo zabilježen pad proizvodnje za 2,5%.

Snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, u prvih šest mjeseci ove godine, bilo je manje za 36,1% u odnosu na uporedni period prethodne godine. Loše vremenske prilike uticale su da u prvih pet mjeseci 2017.godine, elektrane proizvedu 30% manje električne energije od proizvodnje predviđe-ne planom. U ovom periodu, hidroelektrane su proizvele samo 447GWh električne energije, što je 49% manje od plana, dok je TE „Pljevlja“ imala proizvodnju na nivou planiranog, bez obzira na redovni godišnji remont7.

Elektroprivreda Crne Gore (EPCG), Crnogorski operator tržišta električne energije (COTEE) i Crno-gorski elektroprenosni sistem (CGES) potpisali su u junu Ugovor o osnivanju i Statut preduzeća „Berza električne energije“, čime su se stvorili uslovi za kreiranje transparentnijeg i konkurentnijeg tržišta električne energije u Crnoj Gori. Formiranjem berze električne energije omogućeno je da energetski subjekti, kao i potrošači u Crnoj Gori, u narednom periodu mogu trgovati električnom energijom kao berzanskom robom, što će uticati na formiranje referentne cijene električne energije, kao i na ostvari-vanje značajnih benefita za krajnjeg potrošača.

6 Obračunati indeks je veći od 300.7 „List EPCG“, br. 375, jun 2017.

Industrijska proizvodnja po sektorima. Ø 2010 = 100

Grafik 1.2

Izvor: MONSTAT

16


Prateći kretanje industrijske proizvodnje tokom prikazanog perioda primjetan je blago opadaju-ći trend sve do početka 2013. godine, kada dolazi do stagnacije odnosno zaustavljanja opadajućeg trenda i značajnijeg rasta u posljednja dva mje-seca. Industrijska proizvodnja je tokom 2014. godine, sa izrazitim opadajućim fluktuacijama posebno sredinom godine, bilježila skroman go-dišnji rast u januaru, februaru, septembru i okto-bru. U 2015. godini dolazi do rasta ukupne indu-strijske proizvodnje, dok je u 2016. godini, kao i u prvom polugodištu 2017. godine evidentiran pad proizvodnje.

1.2.2. Turizam

Prema podacima MONSTAT-a, u Crnoj Gori je tokom prvih šest mjeseci 2017. godine u kolektivnom smještaju boravilo 349.276 turista, što predstavlja rast od 18,6% u odnosu na isti period prethodne godine. U istom periodu, u kolektivnom smještaju zabilježen je rast broja dolazaka i domaćih (8,1%) i stranih turista (20,5%) u odnosu na prvo polugodište 2016. godine.

U strukturi ukupnih dolazaka u kolektivnom smještaju, najveći broj dolazaka zabilježen je u opštini Budva (43,5%). U ukupno ostvarenim dolascima u kolektivnom smještaju, značajno učešće imaju i opština Podgorica (15,7%), opština Herceg Novi (7,8%), kao i ostale opštine čije je učešće u strukturi ukupnih dolazaka prikazano na grafiku br. 1.5.

Industrijska proizvodnja – trend kretanja (Ø 2010 = 100)

Dolasci turista u kolektivnom smještaju u periodu januar – jun

Struktura dolazaka turista u kolektivnom smještaju po opštinama u prvih šest mjeseci

2017. godine, % učešće

Grafik 1.3

Grafik 1.4 Grafik 1.5

Izvor: MONSTAT

Izvor: MONSTAT Izvor: MONSTAT

17

Realni sektor

U strukturi dolazaka stranih turista u ukupnim dolascima, najzastupljeniji su bili turisti iz Srbije (10,8%), Rusije (8,5%), kao i Francuske i Albanije (po 5,5%).

U prvoj polovini 2017. godine u kolektivnom smještaju ostvareno je 1,2 miliona noćenja, što je za 15,8% više u odnosu na isti period prethodne godine. Od ukupnog broja noćenja u kolektivnom smještaju, domaći turisti su ostvarili 178.780 no-ćenja, što je za 5,4% više nego u prvom polugo-dištu 2016. godine, dok su strani turisti ostvarili milion noćenja, što predstavlja rast od 17,8%.

U ovom periodu u ukupnoj strukturi noćenja u kolektivnom smještaju najzastupljeniji su bili tu-risti iz Rusije (14,8%), Srbije (10,8%) i Francuske (7,3%). (grafik br. 1.8)

Boks 1.1 − Turizam – osnovni pokazatelji po regijama sa fokusom na Evropu

Prema podacima UNTWO-a (World Tourism Barometar – jun 2017. godine), u prva četiri mjeseca 2017. godine u odnosu na isti period prethodne godine zabilježen je rast međunarodnih dolazaka turista za 6,2%. Prema trenutno raspoloživim podacima, navedenim u izvještaju, pozitivan trend bi trebalo da bude zabilježen i za period maj – avgust, dok bi prema projekcijama UNTWO-a, rast međunarodnih

Struktura dolazaka turista u kolektivnom smještaju u periodu januar − jun 2017. godine,

% učešće

Izvor: MONSTAT

Noćenja turista u kolektivnom smještaju u periodu januar – jun

Struktura noćenja turista u kolektivnom smještaju u periodu januar − jun 2017. godine,

% učešće


Grafik 1.6

Izvor: MONSTAT Izvor: MONSTAT

18


dolazaka turista u 2017. godini mogao iznositi od 3% do 4%. U prva četiri mjeseca 2017. godine, u odnosu na isti period prethodne godine, rast je evidentiran u svim regijama, što se vidi iz tabele br. 1.

Tabela 1

Međunarodni dolasci turista

Region Januar−April 2017. Projekcije rasta za 2017.godinu

Svijet 6,2% od +3% do +4%

Evropa 6,4% od +2% do +3%

Azija i Pacifik 6,3% od +5 do +6%

Amerika 4,1% od +4 do +5%

Afrika 7,6% od +5 do +6%

Srednji istok 10,4% od +2 do 5%

Izvor: World Tourism Organization (UNTWO)

Iako rani indikatori ukazuju na još jednu godinu brzog rasta za evropske turističke destinacije, rast evropskog turizma u narednom periodu će u velikoj mjeri zavisiti od potražnje za turističkim uslugama unutar samog regiona.

Prema izvještaju Evropske komisije za putovanja (European Tourism in 2017: Trend & Proscpects Q2/2017), koristeći raspoložive podatke u 2017. godini, od trideset posmatranih zemalja Evrope, dvadeset osam bilježi ili rast broja dolazaka ili noćenja stranih turista, dok čak trinaest zemalja bilježi dvocifrene stope rasta ovih pokazatelja. Kao i u prethodnom periodu, sa prosječnim godišnjim rastom od 25% u zad-njih pet godina, Island i dalje ostaje vodeća turistička destinacija u Evropi sa rastom dolazaka stranih turista od 55,7% u prva četiri mjeseca 2017. godine. Iako predstavljaju zemlje koje u velikoj mjeri zavise

od ljetnje turističke sezone, dolazak turista sa raznih emitivnih tržišta uticao je da Malta i Kipar zabilježe dvocifrene stope rasta dolazaka stranih turista i u prvim mjesecima 2017. godine. Unapređenje avio povezanosti, kao i dobre promo-tivne aktivnosti uticali su da Srbija u prva četiri mjeseca 2017. godine, u odnosu na isti period prethodne go-dine, zabilježi rast dolazaka (15,1%) i noćenja (11,7%) stranih turista, dok je značajan rast dolazaka turista iz Kine uticao da Finska u istom peri-odu zabilježi rast dolazaka stranih turista za 18,3%. Dobre rezultate u prvih pet mjeseci 2017. godine ost-varila je i Švajcarska, koja predstav-lja tradicionalnu zimsku turističku destinaciju, dok je u istom periodu dvocifrene stope rasta dolazaka i noćenja stranih turista ostvarila Hr-vatska (14,8% i 10,1% respektivno). Trend pada dolazaka stranih turista

Dolasci i noćenja stranih turista u zemljama Evrope, % promjena

Grafik 1

Izvor: TourMIS, * podaci variraju (jan-maj) po zemljama

19

Realni sektor

od 2015. godine nastavljen je u Turskoj koja prema raspoloživim podacima za prva dva mjeseca 2017. godine bilježi pad dolazaka stranih turista za 8,1% u odnosu na isti period prethodne godine. Iako se očekuje da će u toku godine doći do blagog oporavka sektora turizma u ovoj zemlji, duži period političke stabilnosti i smanjene terorističkih aktivnosti predstavljaju osnovne preduslove za značajni oporavak ovog sektora u narednom periodu.

U Crnoj Gori je u prvih šest mjeseci 2017. godine, u kolektivnom smještaju boravilo 20,5% više stranih turista u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj noćenja povećan za 17,8% (U grafiku br. 1. za Crnu Goru je podatak za period januar − april).

1.2.3. Šumarstvo

U prvom polugodištu ove godine, u oblasti šu-marstva proizvedeno je ukupno 109.790 m³ šum-skih sortimenata, što je za 7,9%8 više nego u istom periodu prethodne godine.

1.2.4. Građevinarstvo

Prema preliminarnim podacima MONSTAT-a za prvih šest mjeseci ove godine, vrijednost izvršenih građevinskih radova iznosila je 235,6 miliona eura i bila je viša za 45,3% u odnosu na isti period pret-hodne godine. Građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada, u istom periodu, povećana je za 22,6%.

Vrijednost novih ugovora na zgradama, u prvih šest mjeseci ove godine, iznosila je 32,4 miliona eura, što predstavlja pad od 0,1%, dok je vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama iznosila 43,3 miliona, odnosno 60,7% više u odnosu na isti period prethodne godine.

8 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja veća za 8,5% za isti period.

Proizvodnja šumskih sortimenata, m³

Grafik 1.9

Izvor: MONSTAT

20


1.2.5. Saobraćaj

Prema podacima MONSTAT-a, u prvih šest mje-seci 2017. godine, u drumskom saobraćaju pre-vezeno je 0,7%9 više putnika nego u istom perio-du prethodne godine, dok je prevoz robe veći za 8,9%10.

Prevoz putnika u željezničkom saobraćaju, u pr-voj polovini ove godine, bio je manji za 20,3%11, dok je prevoz robe veći za 59,4%12 u odnosu na isti period prethodne godine. Uzimajući u obzir značaj unapređenja željezničkog saobraćaja za funkcionisanje ukupnog saobraćaja u Crnoj Gori, Evropska Unija je u junu, na sastanku Upravnog odbora Zapadnobalkanskog investicijskog okvira (WBIF), opredijelila 2 miliona eura bespovratne pomoći kao podršku razvoju željezničke infra-strukture Crne Gore. U cilju daljeg usklađivanja sa evropskim standardima u tehnološkim i be-zbjednosnim dostignućima, najveći dio novca će biti opredijeljen za sanaciju klizišta i moderniza-ciju signalno-sigurnosnog sistema u stanicama.

9 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km pad prevoza putnika od 5,8%.10 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km pad prevoza robe od 0,6%.11 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara pad je 25,4%.12 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima ostvaren je rast 73,1%.

Građevinske aktivnosti

Grafik 1.10

Izvor: MONSTAT

Prevoz putnika u drumskom saobraćaju (u hiljadama)

Grafik 1.11

Izvor: MONSTAT

21

Realni sektor

Tokom prvog polugodišta 2017. godine, u vazduš-nom saobraćaju prevezeno je 774.764 putnika, što je za 23% više nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe smanjen za 2,6%. Os-tvareni promet putnika na aerodromima najveći je u poređenju sa uporednim periodom (prvo po-lugodište) u prethodnih sedam godina. Najvećim dijelom je to rezultat uvođenja novih sezonskih letova low cost avio kompanija, čime se unapri-jedila povezanost Crne Gore sa brojnim destina-cijama.

Ukupan promet u lukama u prvih šest mjeseci ove godine iznosio je 1,1 miliona tona, i bio je veći za 52,9% u poređenju sa istim periodom prethod-ne godine, pri čemu se na izvoz odnosilo 63,9%, a na uvoz 35,9%.13 Izvoz je u ovom periodu povećan za 94,2%, a uvoz za 10,4%.

1.3. Cijene

Potrošačke cijene su u junu u odnosu na kraj prethodne godine zabilježile rast od 0,5%. U ovom periodu najveći rast zabilježile su cijene iz kategorije hoteli i restorani za 6,5% i kategorije prevoz za 3,4%, dok je najveći pad cijena u junu u odnosu na decembar prethodne godine zabilje-žen u kategoriji odjeća i obuća (-2,9%). Posmatra-jući kretanje cijena na mjesečnom nivou, najveći rast potrošačkih cijena zabilježen je u januaru (0,3%), dok je mjesečni pad zabilježen samo u junu (-0,1%). Godišnja inflacija u junu iznosila je 2,1% i viša je za 1,1 p.p. od godišnje inflacije iz decembra prethodne godine, kada je iznosila 1%.

Najveći rast cijena, tokom prvih šest mjeseci, za-bilježen je u kategoriji hoteli i restorani od 6,5%, pri čemu su najviše povećane cijene usluga smje-štaja za 22,9%. Na rast cijena od 3,4% u kategoriji prevoz najviše je uticalo povećanje cijena goriva i maziva za motorna vozila za 8%, što je uticalo da ova kategorija da najveći pozitivan doprinos ukupnoj inflaciji (0,4 p.p). Tokom ovog perioda cijene su povećane i u kategorijama: alkoholna pića i duvan za 3,2%, ostala dobra i usluge za 1,2% i hrana i bezalkoholna pića i zdravlje po 0,5%. Najveći negativan doprinos ukupnoj inflaciji (0,2 p.p.) ostvarila je kategorija odjeća i obuća sa padom od 2,9%. U okviru ove kategorije, najviše su snižene cijene obuće (-3,5%) i odjeće (-2,5%). Pad cijena zabilježen

13 Zbir izvoza i uvoza ne daje 100 zbog razlike koja se odnosi na tranzit roba.

Promet putnika na aerodromima u prvoj polovini godine u periodu 2010− 2017. godine

Grafik 1.12

Izvor: MONSTAT

Potrošačke cijene

Grafik 1.13

Izvor: MONSTAT

22


je i u kategorijama stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva i rekreacija i kultura ( po -0,7%), kao i u kategoriji namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (-0,6%). U kategorija-ma komunikacije i obrazovanje nije bilo promje-na cijena u junu ove godine u odnosu na decem-bar 2016. godine.

Mjesečna bazna inflacija je tokom prva četi-ri mjeseca imala niži, dok je tokom maja i juna imala viši nivo od zvanične objavljene mjesečne inflacije. Bazna mjesečna inflacija je zabilježila pozitivnu stopu u martu, maju i junu, dok je u ostalim mjesecima zabilježila negativnu mjeseč-nu stopu.

Godišnja inflacija u junu ove godine iznosila je 2,1%, dok je godišnja inflacija mjerena harmo-nizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila 2,4%. Rast cijena na godišnjem nivou, u kategoriji hrana i bezalkoholna pića 1,8%, dao je najveći do-prinos rastu ukupne godišnje stope (0,6 p.p.). U Euro zoni godišnja inflacija je iznosila 1,3%, pri čemu su najveći uticaj na inflaciju imali godiš-nji rast cijena usluga smještaja (4,7%), rast cijene paket aranžmana za odmor (5%), kao i godišnji rast cijena duvana (3,1%), odnosno cijene teleko-munikacija sa godišnjim padom od 1,8%, cijene socijalne zaštite sa padom od 1% i cijene hljeba i žitarica sa godišnjim padom od 0,1%.

Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je pozitivna godišnja stopa zabilježena u svim posmatranim zemljama. Najmanja stopa godiš-nje inflacije je zabilježena u Rumuniji (0,7%), dok je najveća stopa zabilježena u Srbiji (3,6%) i Li-tvaniji (3,5%). Od susjednih zemalja, osim Crne Gore gdje je zabilježena godišnja stopa inflacije od 2,1%, pozitivnu stopu bilježi i Albanija (2,2%), zatim Makedonija (1,5%), Hrvatska (1,1%), Bosna i Hercegovina (1%) i Slovenija (0,9%).

Kretanje ukupne inflacije i bazne inflacije (%)

Godišnja inflacija u izabranim zemljama, jun 2017. godine

Grafik 1.14

Grafik 1.15

Izvor: MONSTAT i kalkulacija CBCG

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

23

Realni sektor

Tabela 1.3 14

Doprinos pojedinih kategorija ukupnoj inflaciji14

Ponderi VI 17/XII 16.indeks stopa rasta doprinos

UKUPNO 1000 100,5 0,5 0,5

Hrana i bezalkoholna pića 351,7 100,5 0,5 0,2

Alkoholna pića i duvan 38,6 103,2 3,2 0,1

Odjeća i obuća 85,1 97,1 -2,9 -0,2

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 155,3 99,3 -0,7 -0,1

Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 41,2 99,4 -0,6 0,0

Zdravlje 40,9 100,5 0,5 0,0

Prevoz 107,0 103,4 3,4 0,4

Komunikacije 49,9 100,0 0,0 0,0

Rekreacija i kultura 33,2 99,3 -0,7 0,0

Obrazovanje 19,3 100,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 31,3 106,5 6,5 0,2

Ostala dobra i usluge 46,5 101,2 1,2 0,1

Izvor: MONSTAT i kalkulacije CBCG

Cijene nafte u prvoj polovini ove godine su više u odnosu na prvu polovinu prethodne godine, što je najvećim dijelom rezultat poštovanja ugovora o smanjenju proizvodnje članica OPEC-a, kao i država proizvođača koje nijesu članice ovog kar-tela. Prosječna cijena referentne korpe OPEC-a, u prvih šest mjeseci 2017. godine iznosila je 50,31 USD/barel, što je za 39,2% više u odnosu na pro-sječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. Prosječna cijena brenta u prvih šest mjeseci bila je 51,78 USD/barel, što je za 30,4% više u odno-su na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. Iako je u prvoj polovini 2017. godine doš-lo do rasta cijena nafte u odnosu na isti period prethodne godine, u drugom kvartalu je zabilje-žen pad u odnosu na prvi kvartal 2017. godine, što je najvećim dijelom rezultat velikih zaliha ovog energenta na svjetskom tržištu, kao i sporog trošenja istih. Najmanja cijena brenta u prvoj po-lovini 2017. godine zabilježena je u junu, kada je iznosila 46,42 USD/barel.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u junu u odnosu na kraj 2016. godine zabilježile rast od 0,2%. Rast cijena zabilježen je u sektoru vađenja ruda i kamena za 1% i sektoru snabdijevanje elek-

14 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Grafik 1.16

Izvor: MONSTAT i ‘’Monhly Oil Market Reports’’, OPEC

24


tričnom energijom, gasom i parom za 5,3%, dok su cijene u sektoru prerađivačka industrija smanjene za 3,3%. Na godišnjem nivou, cijene proizvođača industrijskih proizvoda su zabilježile rast od 0,2%.

1.4. Tržište rada

Broj zaposlenih u prvih šest mjeseci ove godine u prosjeku je iznosio 181.782 i bio je viši za 3,9% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u junu u odnosu na decem-bar prethodne godine bio viši za 6%. Petnaest sektora, od ukupno devetnaest, bilježi rast broja zaposlenih, a posmatrano po pojedinim sektori-ma, najveći rast zabilježen je u sektoru admini-strativne i pomoćne uslužne djelatnosti (16,4%), građevinarstvo (11,1%), zatim sektoru stručne, naučne i tehničke djelatnosti (5,7%), usluge smje-štaja i ishrane (4,9%), saobraćaj i skladištenje (4,4%), vađenje ruda i kamena (3,9%) i zdravstve-na i socijalna zaštita (3,8%). Najveći pad broja za-poslenih zabilježen je u sektorima poslovanje sa nekretninama (-4,5%) i poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-1,1%).

Broj zaposlenih

Struktura zaposlenih u procentima

Grafik 1.17

Grafik 1.18

Izvor: MONSTAT

Izvor: MONSTAT

25

Realni sektor

Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prvih šest mjeseci ove godine, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru trgovine (20,4%) i sektoru državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (11,8%), dok je najmanje zaposlenih u sektoru vađenje ruda i kamena i sektoru poslovi s nekretninama (po 0,9%).

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvoj po-lovini ove godine, u prosjeku iznosio je 51.198, odnosno 23,9% više nego u istom periodu pret-hodne godine. Ukupan broj nezaposlenih u junu 2017. godine je iznosio 46,781 što je za 5,5% ma-nje u odnosu na decembar prethodne godine. Pad broja nezaposlenih lica najvećim dijelom je rezultat odluke ZZZCG da visokoškolci, koji su uključeni u program stručnog osposobljavanja, budu izbrisani sa evidencije Zavoda u toku traja-nja tog programa.

U cilju suzbijanja i sprečavanja sive ekonomije na tržištu rada, kao i rješavanja problema nezapo-slenosti mladih, i ove godine je otpočeo sa reali-zacijom program „Stop sivoj ekonomiji“. Ukupna vrijednost programa je 350.000 eura, u okviru kojeg će tokom četiri mjeseca biti uključeno 145 mladih visokoškolaca sa minimalnim radnim iskustvom od devet mjeseci.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje stopa nezaposlenosti, u junu, iznosila je 20,16% i viša je za 2,93 p.p. od stope nezaposlenosti iz juna prethodne godine. Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje MONSTAT na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br. 1.20.

Zarade

U prvih šest mjeseci prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 766 eura i bila je viša za 2,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 511 eura, što je za 3,2% više u odnosu na isti period prethodne godine. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u oblasti finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (915 eura), snabdijevanje električnom ener-gijom (847 eura), informisanje i komunikacije (704 eura), poslovanje s nekretninama (675 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (328 eura). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru umjetnost, zabava i rekreacija 11%,

Broj nezaposlenih

Kretanje nezaposlenosti

Grafik 1.19

Grafik 1.20

Izvor: Zavod za zapošljavanje CG

Izvor: MONSTAT i Zavod za zapošljavanje

26


dok je najmanji rast zabilježen u sektoru stručne, naučne i tehničke djelatnosti 1,2%. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u sedam sektora, pri čemu je najveći pad evidentiran u sektoru po-slovanje sa nekretninama od 10,3%, a najmanji u sektoru poljoprivrede, šumarstva i ribarstva od 1,5%.

Tabela 1.4

Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima

zarade bez poreza i doprinosa indeks

Ø I - VI 16. Ø I - VI 17. ØI-VI 17.Ø I-VI 16.

UKUPNO 495 511 102,8

Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 535 528 98,5

Vađenje ruda i kamena 600 584 96,1

Prerađivačka industrija 436 430 98,3

Snabdijevanje električnom energijom 872 847 96,5

Snabdijevanje vodom, upravljanje otpadom 452 464 102,7

Građevinarstvo 450 437 96,6

Trgovina na veliko i trgovina na malo 342 350 102,1

Saobraćaj i skladištenje 512 541 105,5

Usluge smještaja i ishrane 396 380 95,9

Informisanje i komunikacije 681 704 102,0

Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 904 915 100,0

Poslovanje sa nekretninama 748 675 89,7

Stručne,naučne i tehničke djelatnosti 404 409 101,2

Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti 311 328 105,4

Državna uprava i odbrana, obav, soc, osiguranje 554 589 106,2

Obrazovanje 479 490 102,4

Zdravstvena i socijalna zaštita 510 553 108,3

Umjetnost, zabava i rekreacija 384 426 111,0

Ostale uslužne djelatnosti 425 441 103,9

Izvor: MONSTAT

Boks 1.2 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, jun 2017. godine

Podaci o prosječnim platama u junu 2017. godine pokazuju razlike u visini primanja pojedinih zem-alja bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa u junu ove godine u svim posmatranim zeml-jama bilježe rast u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Najveći nominalni rast neto zarada na godišnjem nivou bilježi Srbija sa rastom od 6%, zatim Hrvatska 5,6%, Makedonija 2,8%, Slovenija 2,6% i Crna Gora i Bosna i Hercegovina, koje su zabilježile najmanji nominalni rast neto zarada od po 1,6%. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate iznad Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije.

27

Realni sektor

Tabela 1

Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Zemlja Neto plate Bruto plate

Slovenija 1.045 1.602

Hrvatska 811 1.091

Crna Gora 510 764

Bosna i Hercegovina 435 675

Srbija 404 556

Makedonija 370 543

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja

MONETARNA KRETANJA 02

31

Monetarna kretanja

Bankarsko tržište u 2017. godini karakteriše visok nivo likvidnosti. Ukupna likvidna aktiva je na kraju juna 2017. godine iznosila 824,4 miliona eura, bilježeći rast od 3,9% na godišnjem nivou.

Bilansna suma banaka je tokom 2017. godine imala rastući trend. Rast na strani aktive je najvećim dijelom rezultat rasta kredita i plasmana u niskorizične hartije od vrijednosti. S druge strane, novčana sredstva i depozite kod depozitnih institucija u tekućoj godini karakteriše opadajući trend.

Kreditna aktivnost banaka je tokom prve polovine tekuće godine bila intenzivnija. Ukupni krediti ba-naka su na kraju juna 2017. godine iznosili 2.599,2 miliona eura, što je za 7,6% više nego na kraju 2016. godine, odnosno za 9,3% više u odnosu na isti period prethodne godine. Kreditiranje stanovništva i privrede je na godišnjem nivou poraslo za 12,1% i 1,1%, respektivno. Međutim, iako po učešću u uku-pnim kreditima ne tako visoko, tokom 2017. godine evidentno je i pojačano kreditiranje banaka prema sektoru Opše Vlade. S druge strane, novoodobreni krediti banaka su za prvih šest mjeseci 2017. godine iznosili 570 miliona eura, i bili su za 0,6% niži u odnosu na isti period prethodne godine.

Bankarski portfolio bilježi poboljšanje kvaliteta i tokom drugog kvartala 2017. godine, pri čemu je evidentno značajno smanjenje iznosa nekvalitetnih kredita i njihovog učešća u ukupnim kreditima banaka. Na kraju juna 2017. godine, nekvalitetni krediti su iznosili 228,1 milion eura, i bili su za 18,2% niži nego na kraju juna 2016. godine. Nekvalitetni krediti su činili 8,8% ukupnih kredita, što predstav-lja pad učešća u ukupnim kreditima od 2,95 p.p. na godišnjem nivou.

Rast kreditne aktivnosti uz blagi rast depozita, uslovio je rast koeficijenta krediti/depoziti. Na kraju juna 2017. godine on je iznosio 0,89 za razliku od kraja prethodne godine kada je iznosio 0,84.

Kapital banaka je na godišnjem nivou povećan za 2,7%. Visok nivo solventnosti okarakterisao je i prvih šest mjeseci tekuće godine, sa koeficijentom solventnosti od 16,64 na kraju juna 2017. godine.

Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na ukupne kredite banaka je tokom 2017. godine ima-la tendenciju opadanja, da bi na kraju juna 2017. godine dostigla istorijski minimalnu vrijednost. U junu 2017. godine PPAEKS je iznosila 7,06% i na godišnjem nivou bilježi pad od 0,92 p.p. Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na novoodobrene kredite banaka je na kraju juna 2017. godine iznosila 6,93% i na godišnjem nivou bilježi rast od 0,21 p.p.

Pasivne kamatne stope su takođe imale opadajući trend, kao rezultat konstantnog rasta depozita u bankarskom sistemu i visoke likvidnosti, odnosno slabije tražnje banaka za depozitima. Na kraju juna 2017. godine PPPEKS je iznosila 0,84% i bilježi pad od 0,25 p.p. na godišnjem nivou.

2.1. Banke

2.1.1. Likvidnost banaka

Bankarski sektor Crne Gore tokom prve polovine 2017. godine karakteriše visok nivo likvidnosti. Pre-ma osnovnim pokazateljima likvidnosti, sve banke su u ovom periodu uredno izmirivale svoje tekuće

32


obaveze i imale su dnevne i dekadne koeficijente likvidnosti iznad propisanog minimuma15 (grafi-ci br. 2.1 i 2.2).

Dnevni i dekadni pokazatelji likvidnosti su u po-smatranom periodu imali opadajući trend, što je očekivano u uslovima intenzivirane kreditne ak-tivnosti.

Dnevni koeficijent likvidnosti je na kraju posma-tranog perioda iznosio 1,57 i imao je manju vri-jednost nego u istom periodu prethodne godine (1,81). Prosječni dnevni pokazatelj likvidnosti je tokom juna tekuće godine iznosio 1,65 i niži je u odnosu na isti period prethodne godine kada je iznosio 1,88.

Prosječni dekadni pokazatelj likvidnosti je tokom prvih šest mjeseci tekuće godine iznosio 1,57 što je manje u odnosu na isti period prethodne godi-ne, kada je iznosio 1,82.

Likvidna aktiva banaka je iznosila 824,4 milio-na eura na kraju juna 2017. godine. U odnosu na kraj prethodne godine niža je za 11,3%, dok je na godišnjem nivou zabilježila rast od 3,9%. Učešće likvidne u ukupnoj aktivi na kraju drugog kvar-tala 2017. godine je iznosilo 21,19%, što je niže u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosilo 24,53%, kao i u odnosu na kraj drugog kvartala prethodne godine kada je iznosilo 22,60% (grafik br. 2.3).

Koeficijent krediti/depoziti je iznosio 0,89 na kra-ju juna 2017. godine, i veći je u odnosu na kraj 2016. godine kada je iznosio 0,84, a manji je u odnosu na jun prethodne godine kada je iznosio 0,91 (grafik br. 2.4).

15 Na snazi je Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama („Sl. list Crne Gore“, br. 60/08), kojom je propisana obaveza banaka za održavanjem minimalnih koeficijenata likvidnosti na dnevnoj (0,9) i de-kadnoj osnovi (1,0).

Agregatni dnevni pokazatelj likvidnosti, stanje na kraju mjeseca

Agregatni dekadni pokazatelj likvidnosti

Grafik 2.1

Grafik 2.2

Izvor: Dnevni izvještaji banaka

Izvor: Dekadni izvještaji banaka

33

Monetarna kretanja

2.1.2. Agregatni bilans stanja banaka

Ukupna aktiva banaka na kraju juna 2017. godine iznosila je 3.890,2 miliona eura, što predstavlja rast od 100 miliona eura ili 2,6% u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno rast od 378,4 miliona eura ili 10,8% na godišnjem nivou. Povećanju aktive najviše je doprinijelo ulaganje banaka u hartije od vrijednosti, zatim povećanje kreditiranja (kako u odnosu na kraj godine, tako i na godišnjem nivou), kao i dodatno rast novčanih sredstava i računa depozita kod centralnih banaka za 49,4 miliona eura ili 7,7% na godišnjem nivou.

Likvidna aktiva banaka (lijeva skala) i učešće likvidne aktive u ukupnoj aktivi (desna skala) Kretanje koeficijenta krediti/depoziti

Ukupna aktiva, krediti i depoziti banaka, u 000 eura


Grafik 2.5

Izvor: CBCG

Nekvalitetna aktiva, u 000 eura (lijeva skala), učešće nekvalitetne u ukupnoj aktivi banaka, u

% (desna skala)

Grafik 2.6

34


U strukturi aktive banaka, u posmatranom periodu dominantno učešće od 66,8% imali su ukupni krediti banaka, dok na strani pasive najveće učešće od 74,9% bilježe depoziti (grafik br. 2.5).

Nekvalitetna aktiva banaka je na kraju juna tekuće godine iznosila 288,3 miliona eura, što predstavlja smanjenje od 20,9 miliona ili 6,8% u odnosu na kraj prethodne godine, dok je na godišnjem nivou za-bilježen pad od 50,1 milion eura ili 14,8%. Učešće nekvalitetne aktive banaka u ukupnoj aktivi banaka na kraju juna 2017. godine iznosilo je 7,41%, što je manje u odnosu na kraj prethodne godine (8,16%), kao i u odnosu na isti period prethodne godine 9,64% (grafik br. 2.6).

Tokom drugog kvartala 2017. godine banke su ostvarile pozitivan finansijski rezultat u ukupnom izno-su od 16 miliona eura, što predstavlja povećanje od 12,9% u odnosu na isti period prethodne godine. Jedanaest banaka je drugi kvartal 2017. godine završilo sa dobitkom, a četiri sa gubitkom. Povraćaj na prosječnu aktivu (ROA) na agregatnom nivou je iznosio 0,84% na kraju drugog kvartala, i zabilježio je rast u odnosu na isti period prethodne godine kada je iznosio 0,82%.

2.1.3. Kreditna aktivnost banaka

Tokom prve polovine tekuće godine ukupni krediti banaka su imali pozitivan trend, i rasli su pro-sječno mjesečno po stopi od 1,2%. Na kraju posmatranog perioda, krediti banaka su iznosili 2.599,2 miliona eura, što je za 183,4 miliona eura ili 7,6% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 221,7 miliona eura ili 9,3% više nego na kraju juna prethodne godine. Rast kredita, u odnosu na kraj prethodne godine zabilježilo je četrnaest banaka, dok je na godišnjem nivou rast zabilježilo trinaest banaka.

Najveći dio ukupno odobrenih kredita banaka na kraju drugog kvartala se odnosio na stanovništvo (41,6%), zatim slijede nefinansijske institucije sa 40,6%, finansijske institucije sa 11,2%, na Opštu Vladu se odnosilo 6,5% ukupno odobrenih kredita, dok se 0,1% odnosilo na kategoriju „ostalo“ (grafik br. 2.7).

Posmatrano po sektorima, u odnosu na kraj pret-hodne godine, rast su zabilježili krediti odobreni Opštoj Vladi (48%), finansijskim institucijama (13,2%) stanovništvu (6,3%) i nefinansijskim institucijama (3,1), dok su krediti nevladinim i drugim neprofitnim organizacijama zabilježili pad od 18,7%. Na godišnjem nivou, rast je zabilje-žen kod svih sektora, kod Opšte Vlade za 75,4%, kod nevladinih i drugih neprofitnih organizacija 15,4%, finansijskih institucija 11,5%, sektora sta-novništva 12,1%, kao i kod nefinansijskih insti-tucija 0,2%.

Ukoliko se posmatraju mjesečne stope rasta kre-dita po sektorima, može se uočiti da najmanje os-cilacije u kretanju ukupno odobrenih kredita ima sektor stanovništva i sektor nefinansijskih insti-tucija, dok su značajne oscilacije prisutne kod sektora finansijskih institucija (grafik br. 2.8).

Struktura kredita banaka po sektorima, u 000 eura

Grafik 2.7

35

Monetarna kretanja

Takođe, evidentan je porast kreditiranja sektora Opšte Vlade u prvom kvartalu, te pad kreditira-nja nevladinih i drugih neprofitnih organizacija u drugom kvartalu ove godine.

Rezidentna pravna lica su na kraju drugog kvar-tala 2017. godine imala dug po osnovu kredita u ukupnom iznosu od 1.184,2 miliona eura, što je više za 10,1% nego na kraju prethodne godine, odnosno za 8,6% više nego na kraju istog perioda prethodne godine. Posmatrano po djelatnostima, dominantno učešće od 30,3% su ostvarili krediti za djelatnost trgovine na veliko i malo i poprav-ku motornih vozila i motocikala, zatim slijedi državna uprava i odbrana i obavezno socijalno osiguranje sa 14,3%, građevinarstvo sa 13,7%, usluge pružanja smještaja i ishrane sa 11,3%, dok se na sve ostale djelatnosti odnosilo 30,4% (grafik br. 2.9).

Posmatrano po namjeni, najviše kredita banaka se odnosilo na gotovinske kredite (22,1%), likvid-nost (19%), stambene kredite (12,9%), kredite za nabavku osnovnih sredstava (6,3%), refinan-siranje obaveza prema drugim bankama (6%) i kredite za izgradnju i adaptaciju građevinskih objekata (4,7%). Značajno manje sredstava ba-naka iskorišćeno je putem potrošačkih kredita, „overdrafta“, kreditnih kartica, za pripremu tu-rističke sezone, kupovinu automobila i kupovinu hartija od vrijednosti i ostale namjene (grafik br. 2.10).

Krediti banaka se najvećim dijelom odobravaju u eurima i na rok duži od jedne godine. Tako se na kraju drugog kvartala tekuće godine, od ukupno odobrenih kredita, 2.448,8 miliona eura ili 94,2% odnosilo na kredite odobrene u eurima. Posma-trano po ročnosti, ukupno 2.000,8 miliona eura ili 77% kredita banaka se odnosilo na dugoroč-ne kredite banaka. Krediti sa rokom otplate pre-ko tri godine iznosili su 1.651,9 miliona eura i sa 82,6% učešća su dominirali u dugoročnim kredi-tima, odnosno činili su 63,6% ukupnih kredita.

Krediti rezidentnih pravnih lica po djelatnostima, u 000 eura

Rast kredita po sektorima, mjesečno, u %

Grafik 2.9

Grafik 2.8

36


Na kraju juna 2017. godine nekvalitetni krediti banaka su iznosili 228,1 milion eura. U kreta-nju nekvalitetnih kredita tokom prva dva kvar-tala tekuće godine, primjetan je opadajući trend koji se ogleda u smanjenju od 20,6 miliona eura ili 8,3% u odnosu na kraj 2016. godine, odnosno padu od 50,7 miliona eura ili 18,2% u odnosu na isti period prethodne godine.

Nekvalitetni krediti banaka su na kraju posma-tranog perioda činili 8,8% ukupnih kredita ba-naka, i njihovo učešće u ukupnim kreditima je smanjeno za 1,52 p.p. u odnosu na kraj 2016. go-dine, odnosno za 2,95 p.p. na godišnjem nivou.

Ukupna ispravka vrijednosti kredita banaka je iznosila 138,6 miliona eura i činila je 60,8% ne-kvalitetnih kredita banaka na kraju juna tekuće godine. Pokrivenost nekvalitetnih kredita isprav-kama vrijednosti kredita povećana je u odnosu na kraj 2016. godine, kada je iznosila 57,1%, kao i u odnosu na isti period prethodne godine, kada je iznosila 51,7% (grafik br. 2.11).

Na kraju posmatranog perioda, krediti koji kasne sa otplatom iznosili su 273,6 miliona eura i činili su 10,53% ukupnih kredita banaka. Krediti koji kasne sa otplatom zabilježili su rast od 1% u od-nosu na kraj 2016. godine, dok su na godišnjem nivou niži za 26,3%.

Novoodobreni krediti

Banke su tokom prva dva kvartala 2017. godine odobrile ukupno 570 miliona eura novih plasmana u vidu kredita. Kreditna aktivnost banaka je tokom posmatranog perioda bila nešto slabijeg intenziteta, na šta ukazuje podatak da je odobreno za 3,5 miliona eura ili 0,6% manje kredita nego u istom periodu prethodne godine.

Ročna struktura novoodobrenih kredita pokazuje da je dominantan dio ovih kredita (447,8 miliona eura ili 78,6%) odobren na rok duži od jedne godine. U ročnoj strukturi novoodobrenih kredita pri-mjetno je povećanje učešća dugoročnih kredita u odnosu na isti period prethodne godine, kada je iznosilo 70,5% (grafik br. 2.12).

Struktura kredita banaka po namjeni, u %

Nekvalitetni krediti i ispravka vrijednosti kredita, u 000 eura (lijeva skala), učešće nekvalitetnih

kredita u ukupnim kreditima, u % (desna skala)

Grafik 2.10

Grafik 2.11

37

Monetarna kretanja

Struktura novoodobrenih kredita po sektorima pokazuje da banke dominantan dio novih kredita odobravaju nefinansijskom sektoru i stanovništvu. Tako se na kredite odobrene nefinansijskom sek-toru tokom prvih šest mjeseci 2017. godine odnosilo 46,5%, dok se na stanovništvo odnosilo 43,1%. Nakon ova dva sektora, najveće učešće zauzima sektor Opše Vlade sa 9,8% (grafik br. 2.13). Međutim, sektorska struktura takođe pokazuje da je rast kreditiranja u posmatranom periodu najizraženiji kod sektora Opšte Vlade (41,1 milion eura), zatim kod sektora stanovništva (7,5 miliona eura), dok je kre-ditiranje sektora nefinansijskih institucija u padu (11,8 miliona eura).

Namjenska struktura novoodobrenih kredita pokazuje da se tokom prva dva kvartala tekuće godine dominantan dio od 209,3 miliona eura ili 36,7% ukupno novoodobrenih kredita odobravao za likvid-nost, nakon čega slijede gotovinski krediti sa 155 miliona eura ili 27,2% učešća u ukupno novoodobre-nim kreditima.

2.1.4. Depoziti

Sredstva deponovana u bankama su tokom prve polovine tekuće godine imala blago rastući trend, za-bilježivši prosječan mjesečni rast po stopi od 0,2%. Na kraju posmatranog perioda depoziti kod banaka su iznosili 2.912,3 miliona eura, što je za 40,6 miliona eura ili 1,4% više u odnosu na kraj 2016. godine, odnosno za 286,3 miliona eura ili 10,9% više nego godinu dana ranije.

U strukturi depozita banaka najveće učešće bilježe depoziti sektora stanovništva i nefinansijskog sek-tora. Depoziti ova dva sektora činili su 92,8% ukupnih depozita na kraju posmatranog perioda. U odnosu na kraj prethodne godine depoziti stanovništva su zabilježili rast od 3,1%, dok su depoziti ne-finansijskog sektora zabilježili pad od 0,5%. Na godišnjem nivou depoziti stanovništva su veći za 9,1%, a depoziti nefinansijskog sektora za 15%. Opšta vlada je treći po značaju deponent u crnogorskom ban-karskom sistemu sa 130,7 miliona ili 4,5% ukupnih depozita u bankama, i u odnosu na kraj prethodne godine deponovana sredstva su manja za 0,6%, dok na godišnjem nivou bilježe rast od 6,8%. Depoziti finansijskih institucija činili su 1,3% ukupno deponovanih sredstava u bankama i bilježe rast od 12,8% u odnosu na kraj prethodne godine, dok su za 19,3% viši na godišnjem nivou (grafik br. 2.14).

Novoodobreni krediti, struktura po ročnosti, u 000 eura

Novoodobreni krediti, struktura po sektorima, u 000 eura


38


Od ukupnih depozita, na depozite po viđenju se na kraju posmatranog perioda odnosilo 1.673,6 miliona eura ili 57,4% ukupnih depozita u banka-ma, dok se 1.224,7 miliona eura ili 42,1% odnosi-lo na oročene depozite u bankama. Neznatan dio depozita banaka (0,5%) odnosio se na sredstva na „escrow“ računu. U strukturi oročenih depozita u bankama primjetna je promjena u odnosu na decembar 2016. godine, koja se ogleda u porastu učešća depozita po viđenju, na račun smanjenja učešća dugoročnih depozita. Učešće dugoročnih u ukupnim depozitima je tako na kraju juna 2017. godine iznosilo 20,4% i smanjeno je za 7,3 p.p. na godišnjem nivou. S druge strane, izrazit je rast učešća depozita po viđenju u ročnoj strukturi de-pozita, koji na godišnjem nivou bilježe rast od 6,4 p.p. Istovremeno, kratkoročni depoziti su u od-nosu na isti period prethodne godine zabilježili povećanje učešća u ukupnim depozitima za 0,6 p.p. (grafik br. 2.15).

Učešće depozita i pozajmica u kreditima po ročnosti pokazuje da je 43,1% kredita odobrenih na rok preko jedne godine pokriveno izvorima finansiranja (u vidu depozita i pozajmica) sa istom ročnošću. S druge strane, ukupni depoziti po viđenju u bankama su 6,5 puta viši od ukupnih potraživanja banaka po osnovu depozita po viđenju položenih u drugim bankama, dok su kratkoročni depoziti i pozajmice banaka bili 2,1 puta viši od kredita banaka odobrenih na rok do jedne godine (grafik br. 2.16).

Depoziti banaka po sektorima, u 000 eura

Ročna struktura depozita, u % Učešće depozita i pozajmica u ukupnim kreditima banaka po ročnosti, 30. 06. 2017, u %

Grafik 2.14


39

Monetarna kretanja

2.1.5. Sektor stanovništva i privrede

2.1.5.1. Sektor stanovništva

Ukupan dug sektora stanovništva po osnovu kredita uzetih od banaka iznosio je 1.082,1 milion eura na kraju juna 2017. godine. Zaduženost ovog sektora po osnovu kredita je povećana za 64,1 milion eura ili 6,3% u odnosu na kraj 2016. godine, odnosno za 116,4 miliona eura ili 12,1% na godišnjem ni-vou. Prosječno mjesečno, krediti ovog sektora su rasli po stopi od 1% tokom prvih šest mjeseci tekuće godine.

Sektor stanovništva se uglavnom zadužuje kod banaka na rok duži od jedne godine. Na kraju marta tekuće godine, 96,6% od ukupno odobrenih kredita ovom sektoru se odnosilo na dugoročne kredite.

Posmatrano po vrsti kredita, na kraju juna 2017. godine dominantan dio od 574,9 miliona eura ili 53,1% ukupno odobrenih kredita stanovništvu je gotovinsko. Pored ovih kredita, značajno učešće u ukupno odobrenim kreditima ovom sektoru bilježe i namjenski krediti (39,7%), pri čemu se najveći dio (75,2%) namjenskih kredita odnosio na stambene kredite. Hipotekarni krediti čine 5,2% ukupnog duga ovog sektora prema bankama na kraju drugog kvartala 2017. godine, zaduženost po osnovu kre-ditnih kartica čini 1,8%, dok se neznatan dio duga stanovništva odnosio na poslove lizinga (0,2%).

Zaduženost po glavi stanovnika je na kraju drugog kvartala 2017. godine iznosila 1.739,5 eura, što je za 6,3% više nego na kraju prethodne godine, dok u odnosu na jun 2016. godine bilježi rast od 12,1%.

Ukoliko se posmatraju novoodobreni krediti, može se zaključiti da je kreditna aktivnost bana-ka prema sektoru stanovništva bila intenzivnija tokom prvih šest mjeseci tekuće godine u odnosu na isti period prethodne godine. Tako je tokom posmatranog perioda odobreno ukupno 245,4 miliona eura novih kredita, što je za 17,1 milion eura ili 7,5% više nego u istom periodu prethodne godine. Posmatrano po namjeni novoodobrenih kredita, sektor stanovništva je tokom ovog peri-oda najvećim dijelom (62,9%) uzimao gotovin-ske kredite, zatim kredite za kupovinu stanova i adaptaciju (12%) i kredite za likvidnost (7,4%), dok se 17,7% novoodobrenih kredita odnosilo na sve ostale namjene.

Od ukupnog iznosa novoodobrenih kredita ovom sektoru tokom prva dva kvartala 2017. godine do-minantan dio je odobren sa rokom dospijeća pre-ko jedne godine 97,3% (grafik br. 2.17).

Na kraju juna 2017. godine depoziti sektora stanovništva su iznosili 1.581 milion eura, što je za 46,9 miliona eura ili 3,1% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 132,3 miliona eura ili 9,1% više nego u istom periodu prethodne godine. Rast depozita stanovništva je intenzivniji u odnosu na isti period prethodne godine, na šta ukazuje viša zabilježena prosječna mjesečna stopa rasta ovih depozita tokom prvih šest mjeseci tekuće godine (0,5%) u odnosu na isti period prethodne godine (0,1%).

Novoodobreni krediti sektoru stanovništva po ročnosti, u 000 eura

Grafik 2.17

40


Na kraju juna 2017. godine depoziti po viđenju su činili 49,8% ukupnih depozita stanovništva, krat-koročni depoziti 25,4%, dok se 24,8% odnosilo na sredstva deponovana na rok duži od jedne godine. Dugoročni depoziti stanovništva zabilježili su pad od 91,6 miliona eura ili 19% na godišnjem nivou, depoziti po viđenju su bili za 162,5 miliona eura ili 26% viši, dok su kratkoročni depoziti ovog sektora zabilježili rast od 61,4 miliona eura ili 18,1% (grafik br. 2.18).

Na kraju drugog kvartala 2017. godine neto štednja stanovništva iznosila je 498,9 miliona eura i bila je za 17,2 miliona eura ili 3,3% niža nego na kraju prethodne godine, dok je na godišnjem nivou zabilje-žila rast od 15,9 miliona eura ili 3,3% (grafik br. 2.19).

Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor iznosio je 0,68 na kraju posmatranog perioda, i u blagom porastu je u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 0,66, kao i u odnosu na kraj dru-gog kvartala prethodne godine kada je iznosio 0,67.

2.1.5.2. Sektor privrede

Sektor privrede je na kraju drugog kvarta-la 2017. godine imao dug po osnovu kredita u ukupnom iznosu od 986,8 miliona eura, što čini 38% ukupno odobrenih kredita banaka. Krediti privrede su na kraju posmatranog perioda bili za 49,6 miliona eura ili 5,3% viši nego na kraju prethodne godine, dok na godišnjem nivou bi-lježe rast od 10,5 miliona eura ili 1,1% (grafik br. 2.20).

Depoziti stanovništva, ročna struktura, u %

Krediti privrede, u 000 eura (lijeva skala), mjesečna promjena kredita privrede, u %

(desna skala)

Krediti, depoziti i neto štednja stanovništva, u 000 eura

Grafik 2.18

Grafik 2.20

Grafik 2.19

41

Monetarna kretanja

Kada se uporede novoodobreni krediti banaka tokom prvih šest mjeseci tekuće godine u odno-su na isti period prethodne godine, može se za-ključiti da je kreditna aktivnost banaka prema sektoru privrede u padu. Banke su ovom sekto-ru tokom posmatranog perioda odobrile ukupno 258,5 miliona eura novih kredita, što je za 4,9 miliona eura ili 1,9% manje nego u istom perio-du prethodne godine. U strukturi ukupno novo-odobrenih kredita ovom sektoru, dominirali su krediti odobreni na rok duži od jedne godine sa 58,5% učešća (grafik br. 2.21).

Boks 2.1 – Dug po osnovu blokade računa

U Centralnom registru računa na kraju drugog kvartala 2017. godine evidentirano je 83.816 računa pravnih lica i preduzetnika16. Od uku-pnog broja evidentiranih računa, 19,1% ili 16.026 računa je bilo u blokadi. Broj blokiranih računa bilježi rast u odnosu na kraj prethodne godine za 3,9% (596 blokiranih računa), kao i na godišnjem nivou za 5,3% (801 blokiranih računa) (grafik br. 1).

Ukupan dug po osnovu blokade iznosio je 623,2 miliona eura na kraju juna tekuće go-dine, i u njegovom kretanju je prisutna pozi-tivna tendencija koja se ogleda u smanjenju u odnosu na kraj prethodne godine, u iznosu od 5,1 milion eura ili 0,8%. U odnosu na isti period prethodne godine zabilježeno je povećanje duga na blokiranim računima u iznosu od 38,6 miliona eura ili 6,6% (grafik br. 1).

16 Treba imati u vidu da ovaj broj obuhvata i sljedeća lica: pravna lica i preduzetnike koji su brisani iz CRPS-a, a čiji računi još nijesu izbrisani iz Centralnog registra transakcionih računa; pravna lica koja ne predaju godišnje finansijske izvješta-je iako su na to zakonom obavezni i pravna lica i preduzetnike koji u prethodnoj godini nijesu imali nikakvih poreskih obaveza niti plaćanja.

Novoodobreni krediti sektoru privrede, ročnost, u 000 eura

Grafik 2.21

Broj pravnih lica i preduzetnika u blokadi, iznos duga po osnovu blokade (u 000 eura)

Grafik 1

Izvor: CBCG

42


Sektor privrede je drugi po značaju deponent u crnogorskom bankarskom sistemu. Na kraju juna 2017. godine, ukupan iznos deponovanih sredstava privrede u crnogorskim bankama je iznosio 962,5 miliona eura i činio je 33% ukupnih depozita. Depoziti privrede zabilježili su pad od 5,2 miliona eura ili 0,5% u odnosu na kraj 2016. godine, dok na godišnjem nivou bilježe rast od 124,6 miliona eura ili 14,9%.

Krediti sektora privrede su tokom prvih šest mje-seci 2017. godine bili viši od depozita ovog sekto-ra (izuzev u januaru). U junu 2017. godine, neto dug sektora privrede iznosio je 24,3 miliona eura na kraju posmatranog perioda i u odnosu na kraj drugog kvartala prethodne godine bio je niži za 114,1 milion eura ili 82,4% (grafik br. 2.22).

Koeficijent krediti/depoziti za sektor privrede je na kraju drugog kvartala 2017. godine iznosio 1,03 i pogoršan je u odnosu na kraj 2016. godine kada je iznosio 0,97, dok je poboljšan u odnosu na jun 2016. godine kada je iznosio 1,17.

2.1.6. Strana aktiva i pasiva banaka

Strana aktiva banaka je na kraju juna 2017. godine iznosila 554,6 miliona eura, i zabilježila je rast od 27,4 miliona eura ili 5,2% u odnosu na kraj 2016. godine, dok je u odnosu na isti period prethodne go-dine zabilježila rast od 38,5 miliona eura ili 7,5%.

Posmatrano u odnosu na kraj prethodne godi-ne, povećanje strane aktive je najvećim dijelom rezultat rasta depozita, koji su bili za 27,5 milio-na eura ili 11,1% viši, te gotovine za 26,2 miliona eura ili 18,4%. Sve ostale pozicije strane aktive bilježe pad, krediti banaka kod nerezidenata za 18,8 miliona eura ili 21,5%, HOV osim akcija za 5,5 miliona eura ili 13,3%, kao i sva ostala potra-živanja od nerezidenata, u ukupnom iznosu od 2,1 milion eura ili 26,3%.

Na godišnjem nivou, rast strane aktive je najve-ćim dijelom rezultat rasta gotovine, koja je bila za 28,5 miliona eura ili 20,3% viša, te depozita za 22,4 miliona eura ili 8,8%. Istovremeno, rast na godišnjem nivou bilježe i HOV osim akcija za 171 hiljadu eura ili 0,5%, kao i kategorija „osta-la potraživanja“, za 1,1 milion eura ili 22,3%.

Neto zaduženost privrede, u 000 EUR

Struktura strane aktive banaka, u 000 eura

Grafik 2.22

Grafik 2.23

43

Monetarna kretanja

Pad u posmatranom periodu bilježe jedino krediti banaka kod nerezidenata, i to za 13,6 miliona eura ili 16,5% (grafik br. 2.23).

Najznačajnija kategorija u strukturi strane aktive su depoziti banaka u inostranim bankama, koji su na kraju juna 2017. godine iznosili 275,4 miliona eura i činili su 49,7% strane aktive.

Strana pasiva banaka je iznosila 873 miliona eura na kraju drugog kvartala 2017. godine, i zabilježila je rast od 55,4 miliona eura ili 6,8% u odnosu na kraj prethodne godine i rast od 126 miliona eura ili 16,9% na godišnjem nivou.

U strukturi strane pasive na kraju drugog kvar-tala tekuće godine, dominantno učešće od 68,9% ostvarili su depoziti nerezidenata, dok se na po-zajmice banaka odnosilo 30,6%, a ostatak (0,5%) na ostale stavke strane pasive (grafik br. 2.24).

Rast strane pasive u odnosu na kraj 2016. godi-ne najvećim dijelom je rezultat rasta pozajmica nerezidenata, u iznosu od 34,3 miliona eura ili 14,7%. Istovremeno, povećanje su zabilježili i de-poziti nerezidenata, za 20,6 miliona eura ili 3,5%, kao i kategorija „ostale obaveze“ od nerezidenata, za 498 hiljada eura ili 13,4%.

Na godišnjem nivou, zabilježeni rast strane pasi-ve je rezultat rasta depozita nerezidenata u uku-pnom iznosu od 67,9 miliona eura ili 12,7%, kao i pozajmica banaka za 59,5 miliona ili 28,6%. Pad su zabilježile ostale obaveze, u ukupnom iznosu od 1,4 miliona eura ili 25%.

Najznačajniji ino izvor finansiranja banaka to-kom prve polovine tekuće godine su depoziti ne-rezidenata, koji su tokom posmatranog perioda imali trend rasta. U strukturi ino depozita do-miniraju depoziti fizičkih lica nerezidenata, koji u posmatranom periodu bilježe konstantan rast. Takođe, i sredstva deponovana u domaćim ban-kama od strane ino kompanija bilježe rast. Ne-znatan dio ino depozita je deponovan od strane inostranih finansijskih institucija i drugih izvora (grafik br. 2.25).

Tokom prvih šest mjeseci 2017. godine strana ak-tiva je bila konstantno niža od strane pasive, pa je na kraju posmatranog perioda neto strana aktiva iznosila -318,4 miliona eura (grafik br. 2.26). Ovo je najvećim dijelom rezultat pomenutog smanje-

Struktura strane pasive banaka, u 000 eura

Struktura depozita nerezidenata po sektorima, u 000 eura

Grafik 2.24

Grafik 2.25

44


nja depozita domaćih banaka u inostranstvu i smanjenja potraživanja po osnovu ulaganja u hartije od vrijednosti nerezidenata, s jedne strane, i rasta depozita nerezidenata u domaćim bankama s druge strane.

Odnos strane pasive i ukupne bilansne sume banaka pokazuje da nerezidenti finansiraju 22,4% uku-pne aktive banaka, dok se 14,3% bilansne sume banaka odnosilo na potraživanja banaka od nerezide-nata. Jaz između strane aktive i strane pasive banaka iznosio je -8,2 na kraju juna 2017. godine (grafik br. 2.27).

2.1.7. Kapital banaka

Ukupan kapital banaka je na kraju juna 2017. go-dine iznosio 501,6 miliona eura, što je za 14,4 mi-liona eura ili 3% više u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno za 13 miliona eura ili 2,7% više nego u istom periodu prethodne godine. Na rast kapitala najvećim dijelom uticao je ostvareni po-zitivan finansijski rezultat (grafik br. 2.28).

Na kraju juna 2017. godine, deset banaka je zabi-lježilo povećanje ukupnog kapitala u odnosu na kraj 2016. godine, dok su ostale zabilježile pad. Prosječno povećanje kapitala na mjesečnom ni-vou iznosilo je 0,5% u posmatranom periodu.

U vlasničkoj strukturi kapitala banaka na kraju drugog kvartala 2017. godine dominirao je kapi-tal koji potiče iz inostranih izvora sa 80,1%, za-

Neto strana aktiva banaka, u 000 eura

Ukupan kapital banaka i finansijski rezultat, u 000 eura

Učešće strane aktive, strane pasive i neto strane aktive banaka u bilansnoj sumi banaka, %

Grafik 2.26

Grafik 2.28

Grafik 2.27

45

Monetarna kretanja

tim slijedi domaći privatni kapital sa 17,7%, dok je država imala učešće od svega 2,2% u ukupnom kapitalu banaka.

Ukupan finansijski rezultat na kraju drugog kvartala 2017. godine iznosio je 16 miliona eura. Jedana-est banaka je završilo prvi kvartal sa dobitkom, a četiri sa gubitkom (grafik br. 2.29).

Koeficijent solventnosti bankarskog sistema je u drugom kvartalu 2017. godine bio iznad zakonom propisanog minimuma od 10%. Na kraju perioda, koeficijent solventnosti je iznosio 16,64% i zabilježio je rast u odnosu na kraj prethodne godine, kada je iznosio 16,07%, dok je u odnosu na isti period pret-hodne godine, kada je iznosio 16,65%, zabilježen neznatan pad (grafik br. 2.30).

Propisani koeficijenti solventnosti se razlikuju u zemljama regiona. U Srbiji zakonski propisan koefici-jent solventnosti iznosi 12%, u Hrvatskoj i Makedoniji iznosi 8% (tabela br. 2.1).

Tabela 2.1

Koeficijent solventnosti, jun 2017. godine

Zemlja Propisani koeficijent solventnosti

Crna Gora 10%

Srbija 12%

Hrvatska 8%

Makedonija 8%

Povraćaj na prosječni kapital bankarskog sistema (ROE) na kraju posmatranog perioda je bio pozi-tivan i iznosio je 6,53%. Koeficijent ROE bilježi značajno poboljšanje u odnosu na isti period 2016. godine, kada je iznosio 6,09%.Ovaj pokazatelj je bio pozitivan kod jedanaest banaka, dok je kod četiri banke ROE imao negativnu vrijednost (grafik br. 2.31).

Finansijski rezultat na agregatnom nivou, 000 eura

Ukupan kapital banaka (lijeva skala) u 000 eura i koeficijent solventnosti (desna skala), u %


46


2.1.8. Obavezna rezerva banaka

Na kraju posmatranog perioda, izdvojena obavezna rezerva je iznosila 211 miliona eura i smanjena je za 54,7 miliona eura ili 20,6% u odnosu na kraj 2016. godine, dok je u odnosu na isti period prethodne godine izdvojeno za 32,7 miliona eura ili 13,4% manje sredstava po osnovu obavezne rezerve (grafik br. 2.32).

Efektivna stopa obavezne rezerve, mjerena odnosom izdvojene obavezne rezerve i ukupnih depozita, iznosila je 7,25% na kraju drugog kvartala 2017. godine i značajno je smanjena u odnosu na decembar i jun 2016. godine kada je iznosila 9,25% i 9,28%, respektivno (grafik br. 2.33).

Kretanje ROE na agregatnom nivou, %

Izdvojena obavezna rezerva (desna skala) i ukupni depoziti (lijeva skala), u 000 eura

Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i pozajmica banaka, u %

Grafik 2.31


47

Monetarna kretanja

Odnos obavezne rezerve i depozita uvećanih za pozajmice, na kraju drugog kvartala 2017. godine izno-sio je 6,47% i smanjen je u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 8,35%, kao i u odnosu na isti period prethodne godine kada je iznosio 8,40% (grafik br. 2.33).

Od ukupnog iznosa izdvojene obavezne rezerve na kraju juna 2017. godine, 53,7% izdvojeno je na raču-nu CBCG u inostranstvu, dok je 46,3% izdvojeno na računima obavezne rezerve u zemlji.

Tokom drugog kvartala 2017. godine, nijedna banka nije koristila obaveznu rezervu za likvidnost, a sve banke su izdvajale obaveznu rezervu u propisanom iznosu.

2.2. Kamatne stope banaka

2.2.1. Aktivne kamatne stope

Na ukupno odobrene kredite

Prosječno ponderisane nominalne i efektivne ka-matne stope na ukupno odobrene kredite banaka su nastavile opadajući trend iz 2016. godine, i na kraju drugog kvartala tekuće godine dostižu svo-je istorijski minimalne vrijednosti.

Prosječna ponderisana nominalna kamatna sto-pa (PPNKS) na ukupne kredite banaka iznosila je 6,38% u junu 2017. godine i ostvarila je pad od 0,36 p.p. u odnosu na kraj prethodne godine i pad od 0,85 p.p. na godišnjem nivou.

Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) na ukupno odobrene kredite banaka je, takođe, tokom prvih šest mjeseci 2017. godine konstantno opadala. Ova stopa je u junu iznosila 7,06% i bila je za 0,39 p.p. niža u odnosu na de-cembar 2016. godine, dok je na godišnjem nivou niža za 0,92 p.p. (grafik br. 2.34).

Posmatrano po ročnosti, trend smanjenja prisu-tan je i kod kamatnih stopa na kratkoročne i du-goročne kredite, pri čemu je značajniji pad zabi-lježen kod kamatnih stopa na dugoročne kredite. PPEKS na kratkoročne kredite je u junu 2017. go-dine dostigla nivo od 5,63% i bila je za 0,14 p.p. ispod nivoa zabilježenog na kraju 2016. godine, odnosno za 1,18 p.p. ispod nivoa zabilježenog u junu prethodne godine. PPEKS na dugoročne kre-dite je u junu tekuće godine iznosila 7,18%, što je u odnosu na decembar i jun prethodne godine niže za 0,44 p.p. i 0,93 p.p. respektivno (grafik br. 2.35).

Aktivne kamatne stope na ukupne kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %

PPEKS na kredite po ročnosti, godišnji nivo, %

Grafik 2.34

Grafik 2.35

48


Posmatrano po sektorima, tokom prve polovine 2017. godine PPEKS bilježe pad kod svih sekto-ra osim kod sektora „ostalo“, koji je u odnosu na kraj prethodne godine zabilježio rast. Tako je u odnosu na decembar i jun 2016. godine, najveći pad od 0,70 p.p. i 1,01 p.p. respektivno zabilježen kod PPEKS na kredite odobrene nefinansijskim institucijama (grafik br. 2.36).

Na novoodobrene kredite

Prosječno ponderisane nominalne i efektivne kamatne stope na novoodobrene kredite tokom posma-tranog perioda bilježile su oscilacije u kretanju, pri čemu je kod obje stope prisutan rastući trend.

Prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa na novoodobrene kredite banaka u junu 2017. godi-ne iznosila je 6,12% i zabilježila je rast od 0,56 p.p. u odnosu na kraj 2016. godine, dok je na godišnjem nivou zabilježila rast od 0,16 p.p. Istovremeno, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na novoodobrene kredite banaka iznosila je 6,93% i zabilježila je rast od 0,66 p.p. i 0,21 p.p. u odnosu na decembar i jun prethodne godine, respektivno (grafik br. 2.37).

PPEKS na kredite po sektorima, godišnji nivo, %

Kamatne stope na novoodobrene kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %

Kamatne stope na novoodobrene kredite po ročnosti, godišnji nivo, %

Grafik 2.36


49

Monetarna kretanja

Posmatrano po ročnosti, tokom prvih šest mjeseci tekuće godine zabilježene su oscilacije u kretanju PPEKS na kratkoročne i PPEKS na dugoročne kredite. U junu tekuće godine PPEKS na kratkoročne kredite iznosila je 6,94% i bilježi rast od 1,23 p.p. u odnosu na kraj prethodne godine, i rast od 1,19 p.p. na godišnjem nivou. Istovremeno, kamatna stopa na dugoročne kredite je iznosila 6,93%, i bilježi rast od 0,32 p.p. u odnosu na decembar, dok u odnosu na jun 2016. godine bilježi pad od 0,55 p.p. (grafik br. 2.38).

Posmatrano po sektorima, tokom prva dva kvar-tala kamatne stope na novoodobrene kredite pri-vredi su fluktuirale, dok je kod sektora stanovniš-tva prisutan konstantan rast osim u junu tekuće godine. PPEKS na kredite odobrene fizičkim lici-ma je u junu 2017. godine iznosila 8,12% i zabi-lježila je rast od 0,26 p.p. u odnosu na decembar 2016. godine, odnosno pad od 0,29 p.p. na godiš-njem nivou. PPEKS na kredite odobrene privredi bila je na nižem nivou od stope po kojoj su banke odobravale kredite fizičkim licima. Ova stopa je u junu iznosila 5,95% i bila je za 0,26 p.p. niža nego u decembru, odnosno za 0,40 p.p. niža nego u istom mjesecu prethodne godine (grafik br. 2.39).

Posmatrano po namjeni za koju su odobreni kre-diti banaka tokom prvih šest mjeseci 2017. godine, najviša PPEKS zabilježena je na kredite odobrene za kupovinu automobila (12,05 u januaru), zatim za pripremu turističke sezone (9,38% u junu), go-tovinske kredite (9,32% u maju), i izgradnju gra-đevinskih objekata i adaptacija (8,98% u junu). Najniže stope zabilježene su na novoodobrene kredite za kupovinu robe široke potrošnje (1,07% u januaru) i za refinansiranje obaveza prema dru-gim bankama (4,40% u aprilu).

2.2.2. Pasivne kamatne stope

Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na depozite nastavila je trend smanjenja i u dru-gom kvartalu 2017. godine, kada ujedno dostiže svoju istorijski minimalnu vrijednost. U junu te-kuće godine, ova stopa je iznosila 0,84% i bila je niža u odnosu na decembar i jun prethodne godi-ne za 0,09 p.p. i 0,25 p.p. respektivno.

Posmatrano po ročnosti, u odnosu na decembar prethodne godine rast bilježe samo depoziti roč-nosti do 3 mjeseca (za 0,70 p.p.). Kamatne stope za sve ostale ročnosti depozita su drugi kvartal

Kamatne stope na novoodobrene kredite, po sektorima, %

PPEKS na depozite po ročnosti, godišnji nivo, %

Grafik 2.39

Grafik 2.40

50


završile na nižim nivoima u odnosu na kraj pret-hodne godine, pri čemu je najveći pad od 0,30 p.p. zabilježila stopa na depozite ročnosti od 3 do 5 godina. Na godišnjem nivou, rast su zabilježile stope na depozite ročnosti do 3 mjeseca (za 0,43 p.p.) i preko 5 godina (za 0,52 p.p.), dok su ostale stope zabilježile pad, pri čemu je najveći pad od 0,47 p.p. zabilježila kamatna stopa na depozite ročnosti od jedne do tri godine (grafik br. 2.40).

PPEKS na depozite fizičkih i pravnih lica bilje-že pad u posmatranom periodu (grafik br. 2.41). PPEKS na depozite fizičkih lica je u junu 2017. go-dine iznosila 1,09% i u odnosu na kraj prethod-ne godine bilježi pad od 0,14 p.p., odnosno pad od 0,35 p.p. na godišnjem nivou. Posmatrano po ročnosti, najviše kamatne stope zabilježene su na depozite fizičkih lica ročnosti preko pet godina. PPEKS na depozite pravnih lica iznosila je 0,53% i u odnosu na kraj prethodne godine bilježi pad od 0,04 p.p., dok u odnosu na isti mjesec prethod-ne godine bilježi pad od 0,13 p.p. Posmatrano po ročnosti, najviše kamatne stope zabilježene su na depozite pravnih lica ročnosti preko pet godina.

U junu 2017. godine, razlika između aktivnih i pasivnih kamatnih stopa (kamatni spred) je ima-la opadajući trend (grafik br. 2.42). Na kraju dru-gog kvartala, razlika između aktivnih i pasivnih kamatnih stopa na ukupne kredite i depozite ba-naka je iznosila 6,22 p.p., i smanjena je u odnosu na kraj 2016. godine kada je iznosila 6,52, kao i u odnosu na jun prethodne godine kada je iznosila 6,89 p.p.

2.3. Analiza kreditnog rizika u Crnoj Gori17

Kreditni rizik predstavlja najizraženiji rizik u bankarskom sistemu Crne Gore. U tom smislu, važno je analizirati faktore uticaja nekvalitetnih kredita (NPL) koji predstavljaju ex-post mjeru kreditnog rizika. Analiza obuhvata jedanaest banaka, koje čine 94% ukupne aktive bankarskog sektora (četvrti kvartal 2016). Korištene su kvartalne serije za period 2004Q4 − 2016Q4, dok dvije banke raspolažu kraćim vremenskim serijama (2006Q1 − 2016Q4 i 2008Q1 − 2016Q4). Za potrebe empirijske analize

17 Analiza predstavlja dio istraživačkog rada, čija je publikacija u toku.

PPEKS na depozite fizičkih i pravnih lica,%

PPEKS na kredite, depozite i kamatni spred, %

Grafik 2.41

Grafik 2.42

51

Monetarna kretanja

primijenjen je statičan panel model (fixed effect) sa adekvatnom korekcijom autokorelacije i heteroske-dastičnosti.18 Panel ukupno sadrži 508 opservacija.

Kao nezavisna promjenljiva koristi se procenat nekvalitetnih kredita u ukupnim kreditima. Zavisne varijable čine set makroekonomskih i bankarskih varijabli, koje prema teorijskom i empirijskom okvi-ru mogu bitno uticati na nivo nekvalitetnih kredita. Makroekonomske varijable koje su uključene u modeliranje su nivo bruto-domaćeg proizvoda, inflacija, berzanski indeks, nivo zaposlenosti, bruto zarade, cijene nekretnina i nivo državnog duga. Bankarski faktori koji su testirani u modelu su veli-čina, kapitalizovanost banke, kvalitet kreditnog portfolia, kreditna aktivnost i koncentracija na ban-karskom tržištu. Pojedine varijable, za koje je potreban duži vremenski period da se odraze na nivo NPL-a, su vremenski lagovane. Uključen je i set vremenskih varijabli. Rezultati modela prikazani su u Tabeli 1., dok objašnjenje slijedi.

Tabela 2.2

Faktori uticaja na nivo kreditnog rizika tokom 2004−2016 perioda

NPL (%) vrijednost koeficijenta uticaja

Robust standardna greška t P>|t|

Makroekonomski faktori

BDP (lagovan 3 kvartala) -0.059 0.171 0.350 0.737

Dug (lagovan 1 kvartal) 0.133 0.211 0.630 0.543

Inflacija -2.808* 1.281 2.190 0.053

Cijene nekretnina -1.273*** 0.351 3.630 0.005

Berzanski indeks -0.146* 0.078 1.880 0.089

Zaposlenost (lagovana 2 kvartala) -1.557** 0.583 2.670 0.024

Zarade 0.329 0.553 0.600 0.565

Bankarski faktori

Veličina banke -0.040** 0.020 2.671 0.050

Kapitalizovanost banke (lagovan 1 kv.) 0.259* 0.137 1.880 0.089

Slab kvalitet portfolia 0.128*** 0.025 5.140 0.000

Krediti (lagovani 1 kv.) 0.509*** 0.120 4.260 0.002

Koncentracija na bankarskom tržištu 0.001*** 0.000 2.100 0.062

_cons 37.992*** 10.451 3.640 0.005

N (broj opservacija) 508

sigma_u 0.451

sigma_e 0.578

% varijacije greške objašnjen razlikama u panelu 0.378

Hausman test (p-vrijednost) 0.012

Peseran test (p-vrijednost) 0.105

Note: vremenske dummy varijable su izuzete iz tabele.

Sve varijable, osim mjere (indeksa) koncentracije na bankarskom tržištu, su logaritmovane. Četiri, od sedam makroekonomskih varijabli, pokazale su se statistički značajnim faktorom NPL-a u Crnoj Gori. Period ekonomskog rasta, mjeren logaritmovanom vrijednošću BDP-a, trebalo bi da ima nega-

18 Dati model korišten i u istraživačkim radovima publikovanim u Journal of Financial Stability, Journal of Banking & Fi-nance i Finance Research Letters.

52


tivan uticaj na nivo NPL-a, jer stanovništvo i firme imaju viša primanja i prihode za podmirenje duž-ničkih obaveza. Ipak, ova varijabla, u prosjeku, nema značajan uticaj na nivo NPL-a jedanaest banaka u sistemu, što se može objasniti i kvalitetom same serije BDP-a (kvartalni podaci BDP-a za period 2004Q4 − 2009Q4 su interpolirani).

Izloženost banaka prema državi je sve intenzivnija, dok je rast javnog duga prepoznat kao najveći izvor sistemskog rizika u Crnoj Gori. Kriza državnog duga može izazvati bankarsku krizu: kroz uvođenje fiskalnih mjera koje tangiraju platežnu moć zajmoprimaca i kroz eventualno smanjenje kreditnog rejtinga države, što otežava pristup jeftinim izvorima finansiranja kredita (offshore borowwing). Ipak, model ukazuje da državni dug ne utiče bitno na nivo NPL-a banaka.

Inflacija smanjuje stvarnu vrijednost NPL-a i time olakšava servisiranje duga, čime se može objasniti statistički značajan negativan uticaj inflacije na NPL. Pad cijena nekretnina i hartija od vrijednosti (HOV), s druge strane, smanjuju bogatstvo njenih vlasnika i mogućnost naplate duga njihovom pro-dajom. Obje varijable, negativnim predznakom u Tabeli 1, potvrđuju ova teorijska očekivanja. Ipak, stepen statističke značajnosti i vrijednosti koeficijenta ukazuju na veći efekat cijena nekretnina na nivo NPL-a u odnosu na berzanski indeks što se može objasniti time da banke u Crnoj Gori imaju veću sklonost ka nepokretnostima u obezbjeđenju kredita u odnosu na HOV. Statistička značajnost obje varijable može biti rezultat prijekriznog perioda, obilježenog bumom na hipotekarnom tržištu i tržištu nekretnina.

Prema rezultatu modela rast broja zaposlenih u prosjeku smanjuje nivo NPL-a, što se može objasniti većim brojem klijenata koji mogu izmiriti dužničke obaveze. Takođe, zajmoprimci sa niskim prima-njima imaju viši rizik nenaplate duga, te bi rast primanja trebalo da smanji NPL, na šta ukazuje i negativan predznak koeficijenta zarada u regresiji. Ipak, iako negativan, ovaj efekat rasta zarada nije statistički značajan.

Za razliku od makroekonomskih varijabli, svi bankarski faktori imaju statistički značajan uticaj na nivo NPL-a. Rezultati modela ukazuju na pozitivan uticaj kredita na nivo NPL-a u bankarskom sekto-ru Crne Gore, što je očekivani scenario jer ekspanzivna kreditna politika zna biti praćena „labavijim“ uslovima kreditiranja i rizičnim kreditnim aranžmanima. Rezultati, takođe ukazuju da loš kreditni portfolio povećava nivo NPL-a. Rezultat je logičan jer banke imaju i veći rizik nenaplate takvih kre-ditnih emisija.

Veće banke imaju manji nivo NPL-a, na šta ukazuje negativan predznak u regresiji. S druge strane, banke koje su u prethodnom periodu imale viši stepen kapitalizovanosti, imaju viši kreditni rizik. Ovaj rezultat može biti prouzrokovan hipotezom “too big to fail”, usljed koje banke, u prosjeku, zbog svoje visoke kapitalizovanosti lakše ulaze u rizičnije kreditne aranžmane jer imaju snažnije potencija-le za kontrolu i prevenciju rizika.

U Crnoj Gori posluje petnaest banaka, što čini bankarski sistem Crne Gore izuzetno konkurentnim. Kada je nivo rivalstva među bankama velik, banke prilikom odluke o emisiji uzimaju u obzir ocjenu svojih rivala. U prosjeku, viši nivo bankarske konkurentnosti smanjuje nivo NPL-a u bankarskom sek-toru Crne Gore na šta ukazuje pozitivan efekat koncentracije na bankarskom tržištu.

Analiza ukazuje, da na kreditni rizik u bankama utiču kako privredni tokovi, tako i kretanja u samom bankarskom sektoru. Značajni makroekonomski faktori koji utiču na kreditni portfolio su broj zapo-slenih, cijene nekretnina i HOV-a ali i inflacija. Pored makroekonomskih indikatora, nivo kreditni ri-

53

Monetarna kretanja

zik pokazao se osjetljivim na veći broj bankarskih faktora, poput stepena kapitalizacije banke, veličine banke, kreditne aktivnosti, kvalitet kreditnog portfolia ali i stepena tržišne konkurencije.

2.4. Mikrokreditne finansijske institucije

Bilansna suma mikrokreditnih finansijskih institucija (MFI) je na kraju drugog kvartala 2017. godine iznosila 57,8 miliona eura i povećana je za 2,2 miliona eura ili 4% u odnosu na kraj 2016. godine, dok je na godišnjem nivou povećana za 3,6 miliona eura ili 6,6%.

Ukupni krediti MFI su na kraju juna 2017. godine iznosili 57,8 miliona eura, što je za 3,8 miliona eura ili 7% više nego na kraju 2016. godine, od-nosno za 5,8 miliona eura ili 11,1% više na go-dišnjem nivou. Sektorska alokacija pokazuje da se dominantan dio (97,2%) kredita MFI odnosio na sektor stanovništva, dok se 2,8% odnosilo na nefinansijske institucije, a neznatan dio na finan-sijske institucije19 (grafik br. 2.43).

Tokom prva dva kvartala 2017. godine, MFI su odobrile ukupno 27,6 miliona eura novih kredi-ta. Kreditna aktivnost je u posmatranom periodu intenzivirana u odnosu na isti period prethodne godine, zabilježivši rast novoodobrenih kredita od 4,5 miliona eura ili 19,7%. Najveći dio novih plasmana MFI (97,3%) odobren je sektoru sta-novništva.

U strukturi ukupne pasive MFI dominantno učešće od 56,3% bilježe pozajmice, dok se na ukupan kapital MFI odnosi 40,4%, a na ostale obaveze 3,3% bilansne sume. Kapital MFI je na kraju drugog kvartala 2017. godine iznosio 23,3 miliona eura, što je za 1,1 milion eura ili 4,7% više nego na kraju 2016. godine, odnosno za 348 hiljada ili 1,5% više nego u junu 2016. godine. Od ukupnog iznosa kapi-tala, 65,7% se odnosilo na kapital iz donacija, 26,6% na neraspoređenu dobit, a 7,7% na dobit iz tekuće godine.

Na kraju drugog kvartala 2017. godine pozajmice MFI su iznosile 32,5 miliona eura, što predstavlja rast od 1,4 miliona eura ili 4,6% u odnosu na decembar, kao i rast od 3,3 miliona ili 11,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Mikrokreditne finansijske institucije su najveći dio pozajmica (81,4%) uzele od inostranih finansijskih institucija, 18,2% se odnosilo na pozajmice uzete od domaćih banaka, dok se 0,4% odnosilo na pozajmice iz ostalih izvora finansiranja.

Na agregatnom nivou, MFI su tokom prve polovine 2017. godine ostvarile neto dobit u iznosu od 2 miliona eura, što je za 35% više u odnosu na isti period prethodne godine. U 2017. godini, četiri MFI su ostvarile pozitivan finansijski rezultat, dok su dvije poslovale negativno.

19 Depoziti MFI u domaćim bankama.

Krediti MFI po sektorima, u 000 eura

Grafik 2.43

54


2.4.1. Kamatne stope MFI

Na ukupno odobrene kredite

Iako kamatne stope na ukupne kredite MFI bilježe pad u posmatranom periodu, njihov pad nije bio izrazit kao što je to bio slučaj kod kamatnih stopa banaka (grafik br. 2.44). U junu 2017. godine pro-sječna ponderisana nominalna kamatna stopa (PPNKS) na ukupne kredite MFI je iznosila 20,49% i niža je u odnosu na decembar i jun 2016. godine za 0,07 p.p. i 0,28 p.p. respektivno. S druge strane, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) iznosila je 24,34% i zabilježila je pad od 0,09 p.p. u odnosu na decembar, odnosno pad od 0,31 p.p. na godišnjem nivou.

PPEKS na ukupne kratkoročne kredite je izno-sila 26,41% na kraju drugog kvartala 2017. godi-ne, dok je na dugoročne kredite iznosila 24,18%. PPEKS na kratkoročne kredite je zabilježila rast od 0,25 p.p. i 0,01 p.p. u odnosu na decembar i jun prethodne godine, respektivno. S druge stra-ne, kod stope na dugoročne kredite zabilježen je pad u odnosu na decembar i jun 2016. godine, i to za 0,12 p.p. i 0,32 p.p. respektivno.

PPNKS na kredite MFI odobrene privredi je izno-sila 17,71%, dok je PPEKS na ove kredite iznosi-la 21,92%. Obje stope su ostvarile jednak pad u odnosu na kraj 2016. godine, za 0,55 p.p. Na go-dišnjem nivou, PPNKS na kredite privredi je za-bilježila pad od 0,63 p.p., dok je u slučaju PPEKS zabilježen rast od 0,32 p.p.

PPNKS na kredite odobrene fizičkim licima je iznosila 20,57%, a PPEKS 24,41%, pri čemu je PPNKS bila za 0,04 p.p. niža u odnosu na decem-bar, i za 0,24 p.p. niža na godišnjem nivou, dok je istovremeno PPEKS ostvarila pad od 0,05 p.p., odnosno 0,28 p.p., respektivno.

Na novoodobrene kredite

Kretanje PPNKS i PPEKS na novoodobrene kre-dite MFI tokom drugog kvartala 2017. godine karakterišu oscilacije u kretanju, kao i blagi opa-dajući trend (grafik br. 2.45). Tako je PPNKS na novoodobrene kredite MFI u junu 2017. godine iznosila 20,72%, što je bilo za 0,04 p.p. niže nego na kraju 2016. godine, odnosno za 0,48 p.p. niže na godišnjem nivou. Istovremeno, PPEKS je izno-sila 24,77%, i zabilježila je pad od 0,02 p.p. u od-nosu na decembar, i pad od 0,70 p.p. u odnosu na jun prethodne godine.

PPNKS i PPEKS na ukupne kredite MFI, godišnji nivo, %

Kamatne stope na novoodobrene kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %

Grafik 2.44

Grafik 2.45

55

Monetarna kretanja

Posmatrano po ročnosti, PPEKS na novoodobrene kratkoročne kredite iznosila je 26,31%, i u odnosu na decembar prethodne godine bilježi rast od 0,34 p.p., dok na godišnjem nivou bilježi pad od 0,11 p.p. S druge strane, PPEKS na kredite odobrene sa ročnošću preko jedne godine iznosila je 24,52% i bilježi pad u odnosu na decembar i jun prethodne godine, i to za 0,08 p.p. i 0,75 p.p. respektivno.

Posmatrano po namjeni za koju su odobravani krediti, tokom prve polovine 2017. godine najveća PPEKS stopa zabilježena je na kredite odobrene za kupovinu zemljišta (30,25% u februaru) i za kupo-vinu stanova i adaptacije (28,73% u januaru).

Boks 2.2 – Poređenje kamatnih stopa po kojima su kredite odobravale banke i MFI

Kamatne stope po kojima su banke i MFI odobravale kredite se značajno razlikuju. Naime, PPNKS na ukupne kredite kod banaka je iznosila 6,38%, a efektivna 7,06%, dok su iste stope kod MFI iznosile 20,49%, odnosno 24,34%.

Banke su odobravale kratkoročne kredite po PPEKS od 5,63%, a MFI po 26,41%, dok je PPEKS na dugoročne kredite kod banaka iznosila 7,18%, a kod MFI 24,18% (tabela br. 1 i grafik br. 1).

Tabela 1

Kamatne stope banaka i MFI na ukupne kredite, jun 2017. godine, %

Kratkoročni Dugoročni Ukupni

Banke MFI Banke MFI Banke MFI

Fizička licaPPNKS 6,80 21,15 7,49 20,53 7,49 20,57

PPEKS 9,23 26,43 8,39 24,26 8,39 24,41

Pravna licaPPNKS 5,00 18,22 5,62 17,66 5,52 17,71

PPEKS 5,75 25,81 6,10 21,49 6,04 21,92

Ukupni kreditiPPNKS 4,89 21,04 6,51 20,45 6,38 20,49

PPEKS 5,63 26,41 7,18 24,18 7,06 24,34

Kamatne stope banaka i MFI na ukupne kredite, %

Grafik 1

56


Velika odstupanja između banaka i MFI postoje i kod kamatnih stopa na novoodobrene kredite. Naime, PPNKS na novoodobrene kredite kod banaka je iznosila 6,12%, a efektivna 6,93%, dok su iste stope kod MFI iznosile 20,72%, odnosno 24,77%.

Banke su odobravale kratkoročne kredite po PPEKS 6,94%, a MFI po 26,31%. PPEKS na dugoročne kredite je kod banaka iznosila 6,93%, a kod MFI 24,52% (tabela br. 2 i grafik br. 2).

Tabela 2

Kamatne stope banaka i MFI na novoodobrene kredite, jun 2017, %

Kratkoročni Dugoročni Ukupni

Banke MFI Banke MFI Banke MFI

Fizička licaPPNKS 5,90 21,21 7,24 20,80 7,20 20,86

PPEKS 8,25 26,47 8,11 24,60 8,12 24,86

Pravna licaPPNKS 5,61 17,90 4,93 15,68 5,24 16,17

PPEKS 6,85 22,96 5,21 21,578 5,95 21,87

Ukupni kreditiPPNKS 5,64 21,06 6,30 20,67 6,12 20,72

PPEKS 6,94 26,31 6,93 24,52 6,93 24,77

Kamatne stope banaka i MFI na novoodobrene kredite, %

Grafik 2

TRŽIŠTE NOVCA 03

59

Tržište novca

U toku drugog kvartala 2017. godine održana je jedna aukcija državnih zapisa sa rokom dospijeća od 182 dana. Vrijednost oglašene emisije državnih zapisa iznosila je 10 miliona eura, dok je vrijednost prodatih državnih zapisa premašila vrijednost oglašene emisije i iznosila je 13 miliona eura20.

Tokom prvih šest mjeseci 2017. godine održano je četiri aukcije državnih zapisa sa rokom dospijeća od 182 dana i jedna sa rokom dospijeća od 91 dan.

U ovom periodu, evidentna je veća potreba Ministarstva finansija za kratkoročnim finansijskim sred-stvima sa domaćeg tržišta u odnosu na isti period prethodne godine. Tako je ukupna vrijednost ogla-šene emisije državnih zapisa tokom prve polovine tekuće godine iznosila 102,7 miliona eura i u odno-su na isti period prethodne godine bilježi rast od 8 miliona eura ili 8,4%.

Istovremeno, u posmatranom periodu tražnja za državnim zapisima bila je za 43,4 miliona eura ili 35,4% veća u odnosu na isti period prethodne godine. Ukupna tražnja iznosila je 165,7 miliona eura i premašila je vrijednost oglašene emisije zapisa za 61,3%.

Tokom prvih šest mjeseci 2017. godine prodati su državni zapisi u vrijednosti od 117,5 miliona eura, i time su premašili ukupnu vrijednost ogla-šene emisije državnih zapisa. Kupci na svim auk-cijama državnih zapisa bile su crnogorske banke, dok je na tri aukcije kupac bio i Fond za zaštitu depozita.

Ostvarena prosječna ponderisana kamatna sto-pa na ukupne prodate državne zapise je iznosila 2,46% u prvoj polovini 2017. godine. Uslovi fi-nansiranja Ministarstva finansija putem držav-nih zapisa su tokom ovog perioda pogoršani, s obzirom na ostvareni rast ove stope od 1,10 p.p. u odnosu na njen nivo zabilježen u istom periodu prethodne godine (grafik br. 3.1).

Ukupan dug države po osnovu prodatih držav-nih zapisa, na kraju juna tekuće godine iznosio je 117,5 miliona eura i u odnosu na kraj 2016. go-dine bilježi pad od 67 miliona eura ili 36,3%, dok u odnosu na isti period prethodne godine bilježi rast od 10,8 miliona eura ili 10,1%.

20 Ministarstvo finansija je na aukcijama državnih zapisa održanim tokom 2017. godine izvršilo emisiju državnih zapisa ročnosti od 91 i 182 dana, sa mogućnošću prodaje većeg broja državnih zapisa od broja koji je inicijalno emitovan.

Prodati državni zapisi i odgovarajuća kamatna stopa, Q2 2017. godina

Grafik 3.1

Izvor: CBCG

TRŽIŠTE KAPITALA 04

63

Tržište kapitala

Tokom posmatranog perioda, na Montenegroberzi ostvareno je 29,2 miliona eura prometa, što je za 52,1% više u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječni mjesečni promet iznosio je 4,9 milio-na eura tokom prve polovine 2017. godine, što je više od prosječnog mjesečnog prometa ostvarenog u istom periodu 2016. godine kada je iznosio 3,2 miliona eura.

Ukupan promet u ovom periodu ostvaren je kroz 3.481 transakcija, pri čemu je u odnosu na isti pe-riod prethodne godine zabilježen rast broja tran-sakcija od 44,4%. Prosječan mjesečni broj tran-sakcija je iznosio 580 (grafik br. 4.1).

U prvoj polovini 2017. godine na Montenegrober-zi realizovano je pet blok trgovina ukupne vrijed-nosti 2,3 miliona eura, što predstavlja 8% uku-pnog prometa. U odnosu na prethodnu godinu vrijednost realizovanih blok trgovina je manja za 4,2 miliona eura ili 64,6%. Od ukupnog iznosa blok trgovina, 59,6% (1,4 miliona eura) se odno-silo na trgovinu akcijama jedne kompanije. Odr-žana je aukcija za paket akcija čija je vrijednost iznosila 5,8 miliona eura.

Cjelokupan promet je ostvaren kroz sekundarnu trgovinu.

Struktura prometa

U strukturi prometa ostvarenog u prvoj polovi-ni 2017. godine, najveće učešće od 54,7% bilježi promet akcijama kompanija, što je za 18,5 p.p. manje nego u istom periodu prethodne godine, dok je učešće prometa raznim vrstama obveznica iznosilo 25,2%, i bilježi povećanje od 11,5 p.p. na godišnjem nivou. Preostalih 20,1% ukupnog pro-meta odnosilo se na promet akcijama investici-onih fondova, čije je učešće povećano za 6,9 p.p. (grafik br. 4.2).

Ukupan promet akcijama kompanija u iznosu od 16 miliona eura21 ostvaren je kroz 2.147 transak-cija, što predstavlja 61,7% ukupno realizovanih transakcija u posmatranom periodu. Ostvareni promet akcijama kompanija bio je veći za 13,8%

21 Uključujući blok poslove i aukcije za paket akcija.

Ukupan promet (lijeva skala) i broj transakcija (desna skala) na Montenegroberzi

Struktura prometa na Montenegroberzi, prva polovina 2015, 2016. i 2017. godine

Grafik 4.1

Grafik 4.2

Izvor: Montenegroberza


64


u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj realizovanih poslova povećan za 13,3% (grafik br. 4.3).

Promet obveznicama je tokom prve polovine 2017. godine iznosio 7,4 miliona eura, što je za 4,7 milio-na eura ili 180,2% više nego u istom periodu pret-hodne godine. Cjelokupan promet obveznicama je realizovan kroz 17 transakcija (grafik br. 4.4).

Od ukupnog prometa obveznicama, najveći dio od 97,4% se odnosio na promet državnim obve-znicama, zatim slijedi promet korporativnim obveznicama (2%), dok se preostali dio odnosio na promet obveznicama Fonda za obeštećenje (0,5%) kao i na promet obveznicama stare devi-zne štednje (0,1%).

Trgovina akcijama fondova zajedničkog ulaganja (FZU) u prvih šest mjeseci 2017. godine iznosi-la je 5,9 miliona eura, i realizovana je kroz 1.317 transakcija. Ostvareni promet akcijama FZU bio je 2,3 puta veći u odnosu na isti period prethodne godine (grafik br. 4.5). Najveći promet ostvaren je trgo vinom akcijama ZIF Trend AD Podgorica (5,2 miliona eura), što predstavlja oko 18% od ukupnog prometa ostvarenog u prvoj polovini 2017. godine.

Promet (lijeva skala) i broj transakcija (desna skala) akcijama kompanija, prva polovina 2015,

2016. i 2017. godine

Promet i broj transakcija akcijama FZU, prva polovina 2015, 2016. i 2017. godine

Promet (lijeva skala) i broj transakcija (desna skala) obveznicama, prva polovina 2015, 2016. i

2017. godine

Grafik 4.3

Grafik 4.5

Grafik 4.4




65

Tržište kapitala

Berzanski indeksi

Tokom prvih šest mjeseci 2017. godine, oba in-deksa su bila manja u odnosu na kraj prethodne godine, dok na godišnjem nivou oba indeksa su ostvarila rast (grafik br. 4.6). Od aprila 2017. go-dine, indeks MONEX PIF više nije u upotrebi22.

Vrijednost indeksa Monex23 na kraju juna iznosi-la je 11.328,56 i bila je niža od vrijednosti ostva-rene na kraju prethodne godine za 182,03 indek-snih poena ili 1,6%. U poređenju sa istim perio-dom prethodne godine vrijednost ovog indeksa je veća za 835,24 indeksnih poena ili 8%. Mak-simalnu vrijednost u prvoj polovini 2017. godine ostvario je 04. aprila (11.957,21 poena).

Vrijednost indeksa MNSE1024 na kraju juna izno-sila je 884,70 indeksnih poena i bila je niža od vrijednosti ostvarene na kraju prethodne godine za 43,57 indeksnih poena ili 4,7%. U poređenju sa istim periodom prethodne godine, vrijednost ovog indeksa je veća za 30,54 indeksnih poena ili 3,6%. Maksimalnu vrijednost je dostigao 31. marta 2017. godine (985,98 poena).

Kapitalizacija

Ostvarena tržišna kapitalizacija na Montene-groberzi na kraju juna 2017. godine iznosila je 3.240,2 miliona eura. Tržišna kapitalizacija za-bilježila je rast od 12,6% u odnosu na kraj pret-hodne godine, dok je na godišnjem nivou viša za 14,7% (grafik br. 4.7).

Likvidnost mjerena koeficijentom obrta sredsta-va na Montenegroberzi u junu 2017. godine izno-sila je 0,002370, i bila je veća u odnosu na decem-bar 2016. godine kada je iznosila 0,000638, kao i u poređenju sa junom 2016. godine kada je izno-sila 0,000312.

22 Indeks MONEXPIF je nasljednik indeksa NEXPIF, koji je pratio kretanje cijena akcija šest privatizacionih fondova. Kako se završio proces transformacije fondova, prestala je i potreba za računanjem ovog indeksa.

23 MONEX je opšti (benchmark) indeks Montenegroberze sa ciljem da u što preciznijoj mjeri opiše kretanje cijena akcija na berzanskom i slobodnom tržištu „Montenegroberze“ AD Podgorica. Indeks MONEX predstavlja nasljednika indeksa MONEX20 koji sa novom metodologijom ima više kompanija u svojoj indeksnoj korpi.

24 MNSE10 je vodeći indeks (blue-chip) Montenegroberze s ciljem da u što preciznijoj mjeri opiše kretanje cijena najrepre-zentativnijih akcija na berzanskom i slobodnom tržištu „Montenegroberze“ AD Podgorica. U njegov sastav ulazi deset „najboljih“ kompanija sa crnogorskog tržišta.

Indeksi Montenegroberze

Kapitalizacija, u 000.000 eura

Grafik 4.6

Grafik 4.7



66


Boks 4.1 − Regionalne berze, odabrani pokazatelji poslovanja

U toku prvih šest mjeseci 2017. godine, na pet berzi regiona ostvaren je rast, dok je na jednoj berzi zabilježen pad prometa. Najveći rast, u odnosu na prvih šest mjeseci prethodne godine, zabilježen je na Montenegroberzi (52,1%), zatim na Makedonskoj berzi (49%), Beogradskoj berzi, gdje je promet bio veći za 36,7% u odnosu na isti period prethodne godine, na Ljubljanskoj berzi ostvaren je rast prometa od 26,2%, dok je na Zagrebačkoj berzi ostvaren rast prometa od 14,8%. Pad prometa ostvaren je na Sarajevskoj berzi (18,8%). Broj transakcija na svim berzama u regionu je zabilježio rast u prvoj polovini 2017. godine u odnosu na isti period prethodne godine, osim na Sarajevskoj i Beogradskoj berzi (tabela br. 1).

Tabela 1

Promjene prometa i ostvarenih transakcija na regionalnim berzama

Naziv berze Relativan odnos prometa I-VI 17/I-VI 16

Relativan odnos broja transakcija I-VI 17/I-VI 16

Beogradska berza 36,7 -4,0

Zagrebačka berza 14,8 85,1

Sarajevska berza -18,8 -28,7

Makedonska berza 49,0 43,7

Ljubljanska berza 26,2 44,8

Montenegroberza 52,1 44,4

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

U odnosu na kraj 2016. godine, četiri berze u regionu bilježe pad berzanskog indeksa, dok su dvije berze ostvarile rast. Najveći pad je zabilježio indeks Sarajevske berze (-11,1%) i indeks Zagrebačke berze (-6,5). U odnosu na isti period prethodne godine, sve berze bilježe rast izuzev Sarajevske berze (-11,2%) (tabela br. 2).

Tabela 2

Promjene odabranih indeksa regionalnih berzi

Naziv berze Naziv indeksa% promjena

VI 2017/XII 2016. VI 2017/ VI 2016.

Beogradska berza BELEX15 -0,8 17,6

Zagrebačka berza CROBEX -6,5 11,3

Sarajevska berza SASX-10 -11,1 -11,2

Makedonska berza MBI10 6,9 33,7

Ljubljanska berza SBITOP 11,0 16,5

Montenegroberza MONEX -1,6 8,0

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

U odnosu na kraj 2016. godine, rast tržišne kapitalizacije zabilježen je na četiri berze, dok ostale dvije berze bilježe pad, pri čemu je najveći pad zabilježen na Beogradskoj berzi (7,8%). Na godišnjem nivou, pad su ostvarile Beogradska berza (15,6%) i Sarajevska berza (2,4%) (tabela br. 3).

67

Tržište kapitala

Tabela 3

Poređenja tržišnih kapitalizacija regionalnih berzi

Naziv berze VI 2017/ XII 2016. VI 2017/VI 2016.

Beogradska berza -7,8 -15,6

Zagrebačka berza 0,4 13,7

Sarajevska berza -0,8 -2,4

Makedonska berza 6,1 25,8

Ljubljanska berza 15,8 19,1

Montenegroberza 12,6 14,7

Izvor: Sajtovi regionalnih berzi

FISKALNI SEKTOR 05

71

Fiskalni sektor

Javne finansije, u prvoj polovini 2017. godine, karakteriše nastavak primjene paketa mjera fiskalne konsolidacije definisanih Planom sanacije. Primjena pomenutih mjera je u posmatranom periodu dala rezultate u vidu reprograma zaostalog poreskog duga i uopšte bolje naplate prihoda.

Međutim, sve veći pritisak na javne finansije usljed izgradnje autoputa, uslovio je da Vlada predloži Fiskalnu strategiju u kojoj su uobličene dodatne mjere fiskalnog prilagođavanja. One podrazumije-vaju: dalje usklađivanje akcizne politike sa standardima EU, povećanje standardne stope PDV-a za 2 p.p., od 2018. godine, smanjenje fonda bruto zarada po osnovu smanjenja varijabilnog dijela zarada i koeficijenta zarada za 1%, za poslove čiji je koeficijent iznad 4,1, kao i dodatno smanjenje zarada od 6% za grupe poslova u kategoriji A, B i C.25 Takođe, mjere se odnose na: smanjenje diskrecione potrošnje, koja bi bila na nivou koji neće ugroziti efikasno funkcionisanje potrošačkih jedinica i ispunjenje za-konskih i ugovorenih obaveza, redefinisanje socijalne politike u smislu smanjenja izdvajanja za isplatu naknada majkama sa troje i više djece, povećanje iznosa dječijeg dodatka za djecu korisnike materi-jalnog obezbjeđenja porodice, djecu korisnika dodatka za tuđu njegu i pomoć, djecu korisnika lične invalidnine i za djecu bez roditeljskog staranja.

Očekuje se da će navedene mjere značajno smanjiti pritisak na javne finansije i dovesti do ujednačava-nja tekuće budžetske potrošnje, tj. da će se iz izvornih prihoda finansirati tekuća potrošnja, dok će se samo za potrebe finansiranja kapitalnog budžeta sredstva obezbijediti kroz zaduživanje.

5.1. Javne finansije Crne Gore

Prema procjeni Ministarstva finansija, u prvoj polovini 2017. godine javni prihodi26 iznosili su 769,7 miliona eura, odnosno 19,5% procijenjenog BDP-a za 2017. godinu27. U poređenju sa istim periodom 2016. godine, javni prihodi su viši za 8,2%, što predstavlja nominalni rast od 58,2 miliona eura, naj-većim dijelom kao rezultat povećanja prihoda od poreza za 45,7 miliona eura, odnosno za 10,2%. U ovoj kategoriji najviše su povećani prihodi od PDV-a (19,8 miliona eura) i akciza (16,5 miliona eura).

U odnosu na plan, prihodi su viši za 7,5 miliona eura ili 1%.

U strukturi javnih prihoda dominantni su prihodi od poreza (63,9%), zatim prihodi od doprinosa (26,3%), dok se na sve ostale prihode odnosi 9,8% javnih prihoda.

Javna potrošnja za šest mjeseci 2017. godine iznosila je 873 miliona eura, odnosno 22,1% procijenjenog BDP-a. U poređenju sa istim periodom 2016. godine javna potrošnja je ostvarena na višem nivou za 5,2%, ili 43,2 miliona eura. Povećanje rashoda je zabilježeno usljed većih izdataka za kapitalni budžet, u iznosu

25 Predlog fiskalne strategije Crne Gore za period 2017−2020.26 Ukupni javni prihodi obuhvataju prihode budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave.27 Izvor: Ministarstvo finansija; procijenjeni BDP za 2017. godinu iznosi 3,96 milijarde eura.

72


od 31,6 miliona eura i bruto zarada i doprinosa na teret poslodavca, u iznosu od 19,7 miliona eura. Tako-đe, povećane su i kamate za 13,4 miliona eura i transferi za socijalnu zaštitu za 6,8 miliona eura.

Nedostajuća sredstva na kraju juna iznosila su 308 miliona eura. Za šest mjeseci 2017. godi-ne država se zadužila u iznosu od 185,4 miliona eura preko domaćih izvora finansiranja, odnosno 106,6 miliona eura preko inostranih.

Tekuća javna potrošnja28 iznosila je 817,1 miliona eura ili 20,6% BDP-a i viša je za 1,4% u odnosu na isti period 2016. godine.

Posmatrano po ekonomskoj klasifikaciji, najveću stavku izdataka predstavljaju transferi za soci-jalnu zaštitu (273,1 miliona eura, ili 6,9% BDP-a, dominantno zbog izdataka za penzije) i bruto zarade (240,1 miliona eura, ili 6,1% BDP-a), dok je kapitalni budžet iznosio 55,9 miliona eura, ili 1,4% BDP-a.

Nivo javnih prihoda u prvoj polovini 2017. godi-ne niži je od ostvarene javne potrošnje, tako da je deficit javnog sektora iznosio 103,3 miliona eura ili 2,6% procijenjenog BDP-a, dok je u istom periodu prethodne godine deficit javnog sektora iznosio 118,3 miliona eura. (Prilog D, tabela 12).

5.2. Budžet Crne Gore

Prema preliminarnim podacima Ministarstva fi-nansija, ukupni primici budžeta sa državnim fon-dovima29 za šest mjeseci 2017. godine iznosili su 974,4 miliona eura ili 24,6% procijenjenog BDP-a. U strukturi budžetskih prihoda, 70% se odnosilo na izvorne prihode, a 30% na pozajmice i kredite iz domaćih i inostranih izvora i prihode od pro-daje imovine (tabela br. 5.1).

Izvorni prihodi budžeta iznosili su 682 miliona eura ili 17,2% procijenjenog BDP-a. U odnosu na plan, ovi prihodi neznatno su niži za 0,1%, dok su u odnosu na isti period 2016. godine viši za 7,7%.

28 Javna potrošnja umanjena za ukupne kapitalne izdatke.29 Primici uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice i kredite iz domaćih i

inostranih izvora i prihode od prodaje imovine.

Konsolidovana javna potrošnja, 000 000 eura

Izvorni prihodi, 000.000 eura

Grafik 5.1

Grafik 5.2

Izvor: Ministarstvo finansija


73

Fiskalni sektor

U strukturi izvornih prihoda najveće učešće ostvarili su prihodi od poreza (64,4%), zatim doprinosi (29,7%), dok se preostalih 5,9% odnosilo na prihode od taksi, naknada, ostalih prihoda, primitaka od otplate odobrenih kredita i donacija.

Naplata poreskih prihoda (porezi i doprinosi) ostvarena je u iznosu od 642,1 miliona eura, od čega se na direktne poreze odnosi 290,8 miliona eura, a na indirektne poreze 351,3 miliona eura.

Prihodi po osnovu poreza iznosili su 439,4 miliona eura i ostvarili su rast od 3,7% u odnosu na plan, a u odnosu na isti period 2016. godine bili su viši za 10,3%.

Izuzev poreza na dohodak fizičkih lica, poreza na promet nepokretnosti i ostalih državnih prihoda, svi ostali porezi porasli su u odnosu na plan. Takođe, u odnosu na isti period prethodne godine, evidentan je rast svih poreza, osim poreza na dohodak fizičkih lica, koji je ostao na istom nivou.

Prihodi po osnovu doprinosa iznosili su 202,6 miliona eura i niži su za 3,8% u odnosu na plan za šest mjeseci 2017. godine, dok u odnosu na isti period prethodne godine bilježe rast od 2,2%.

Tabela 5.1

Prihodi budžeta CG i državnih fondova, I-VI 2017. godine

Vrsta primitka

Plan I-VI 2017.

Ostvareno I-VI 2017.

Učešće u prihodima

Učešće u BDP-u

Ostvareno u odnosu na plan


Ostvareno u odnosu na I-VI 2016.

u mil.eura u mil.eura % % index u mil.eura index

Porezi 423,9 439,4 45,1 11,1 103,7 398,3 110,3

Porez na dohodak fizičkih lica 50,0 49,0 5,0 1,2 98,0 49,0 100,0

Porez na dobit pravnih lica 36,4 39,2 4,0 1,0 107,7 35,1 111,7

Porez na promet nepokretnosti 1,1 0,6 0,1 0,0 54,5 0,6 100,0

Porez na dodatu vrijednost 232,5 241,4 24,8 6,1 103,8 221,6 108,9

Akcize 88,4 93,2 9,6 2,4 105,4 76,7 121,5

Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 10,9 11,6 1,2 0,3 106,4 10,9 106,4

Ostali republički porezi 4,6 4,4 0,5 0,1 95,7 4,4 100,0

Doprinosi 210,6 202,6 20,8 5,1 96,2 198,4 102,2

Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 127,8 121,8 12,5 3,1 95,4 119,1 102,4

Doprinosi za zdravstveno osiguranje 71,9 70,1 7,2 1,8 97,5 68,6 102,2

Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 5,6 5,6 0,6 0,1 100,0 5,6 100,0

Ostali doprinosi 5,3 5,1 0,5 0,1 96,2 5,1 100,0

Takse 6,2 5,5 0,6 0,1 88,7 5,8 94,8

Naknade 9,4 8,8 0,9 0,2 93,6 9,3 94,6

Ostali prihodi 19,0 15,6 1,6 0,4 82,1 15,8 98,7

Primici od otplate kredita i sredstva pren. iz preth. god.

2,4 2,6 0,3 0,1 108,3 1,9 136,8

Donacije i transferi 11,3 7,4 0,8 0,2 65,5 3,7 200,0

IZVORNI PRIHODI 682,8 682,0 70,0 17,2 99,9 633,2 107,7

Primici od prodaje imovine 0,0 3,4 0,3 0,1 1,1 309,1

Pozajmice i krediti od inostranih izvora 177,1 106,5 10,9 2,7 60,1 309,0 34,5

Pozajmice i krediti od domaćih izvora 50,0 182,5 18,7 4,6 365,0 121,8 2,8

UKUPNI PRIMICI BUDŽETA CG I FONDOVA 909,9 974,4 100,0 24,6 107,1 1.065,1 91,5


74


Ukupni izdaci budžeta za šest mjeseci 2017. godi-ne iznosili su 985,7 miliona eura ili 24,9% proci-jenjenog BDP-a. U poređenju sa istim periodom 2016. godine, budžetska potrošnja bila je niža za 9,8%, a u odnosu na planiranu viša je za 3,3% (ta-bela br. 5.2).

Konsolidovani izdaci budžeta30 iznosili su 787,1 miliona eura, što čini 19,9% procijenjenog BDP-a. Ostvareni izdaci su u odnosu na plan za šest mje-seci tekuće godine bili niži za 7,3%. U odnosu na isti period 2016. godine viši su za 5,4% ili 40,5 mi-liona eura, i to najviše zbog povećanja kapitalnog budžeta za 27,9 miliona eura, bruto zarada i dopri-nosa na teret poslodavca za 18,4 miliona eura, ot-plate kamata (rast od 13,6 miliona eura) i transfera za socijalnu zaštitu (rast od 6,6 miliona eura).

Tekući izdaci u posmatranom periodu iznosili su 746 miliona eura ili 18,9% BDP-a, dok je kapitalni budžet iznosio 41,1 miliona eura ili 4,2% BDP-a.

Tekući budžetski izdaci iznosili su 385,8 miliona eura i bili su neznatno niži od planiranih. Rashodi za bruto zarade, usluge, kamate i ostale izdatke ostvarili su rast u odnosu na plan.

Najznačajnije povećanje rashoda u odnosu na uporedni period prethodne godine ostvareno je kod kamata (rast od 20,2%), što je rezultat plaćanja kamata po osnovu euroobveznica izdatih u toku 2015. i 2016. godine.

Ako posmatramo strukturu budžetske potrošnje, najveće učešće imaju transferi za socijalnu zaštitu (34,7%) i bruto zarade (28%). Na ostale namjene odnosi se 37,3% budžetskih izdataka, od čega kamate sa 10,3%, transferi institucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru učestvuju sa 8,4%, rashodi za materijal i usluge sa 4,7% budžetske potrošnje, a otplata obaveza iz prethodnih godina sa 1,8%.

Otplata glavnice duga iznosila je 198,6 miliona eura i u odnosu na isti period prethodne godine bilježi smanjenje od 147,3 miliona eura.

U prvoj polovini 2017. godine, pozajmice i krediti iz domaćih izvora (dominantno emisija obveznica) iznosili su 182,5 miliona eura, dok su pozajmice i krediti iz inostranih izvora iznosili 106,5 miliona eura.

Za šest mjeseci 2017. godine budžet Crne Gore je ostvario deficit31 od 105,2 miliona eura ili 2,7% BDP-a, dok je u istom periodu prethodne godine deficit iznosio 113,4 miliona eura.

30 Ukupni izdaci umanjeni za otplatu dugova.31 (Metodologija obračuna suficita/deficita »Sl.list RCG«, 53//09).

Budžetska potrošnja I-VI 2017. godine, 000 000 eura

Grafik 5.3


75

Fiskalni sektor

Tabela 5.2

Izdaci budžeta CG i državnih fondova, I-VI 2017. godine

O P I S

Plan I-VI 2017.


Učešće u izdacima

Učešće u

BDP-u

Ostvareno u odnosu na plan


Ostvareno u odnosu

na I-VI 2016.

u mil.eura u mil.eura % % index u mil.eura index

Tekući budžetski izdaci 388,3 385,8 39,1 9,7 99,4 357,9 107,8

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 219,1 220,7 22,4 5,6 100,7 202,4 109,0

Ostala lična primanja 5,1 4,3 0,4 0,1 84,3 5,4 79,6

Rashodi za materijal 11,8 11,8 1,2 0,3 100,0 12,2 96,7

Rashodi za usluge 21,2 25,2 2,6 0,6 118,9 25,7 98,1

Rashodi za tekuće održavanje 8,5 7,2 0,7 0,2 84,7 6,6 109,1

Kamate 80,3 80,8 8,2 2,0 100,6 67,2 120,2

Renta 4,7 3,9 0,4 0,1 83,0 4,3 90,7

Subvencije 10,0 5,9 0,6 0,1 59,0 6,8 86,8

Ostali izdaci 13,2 14,1 1,4 0,4 106,8 15,2 92,8

Kapitalni izdaci u tekućem budžetu 14,4 11,9 1,2 0,3 82,6 12,1 98,3

Transferi za socijalnu zaštitu 285,5 272,9 27,7 6,9 95,6 266,3 102,5

Transferi inst. pojedincima NVO i jav. sektoru 82,1 65,9 6,7 1,7 80,3 72,6 90,8

Kapitalni budžet 84,9 41,1 4,2 1,0 48,4 13,2 311,4

Pozajmice i krediti 1,2 1,1 0,1 0,0 91,7 1,4 78,6

Rezerve 7,2 6,4 0,6 0,2 88,9 6,1 104,9

Otplata garancija 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Otplata obaveza iz prethodnih godina 0,0 13,9 1,4 0,4 29,0 47,9

Neto povećanje obaveza 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

BUDŽETSKI IZDACI 849,2 787,1 79,9 19,9 92,7 746,6 105,4

Otplata hartija od vrijednosti i kredita rezidentima 11,2 105,2 10,7 2,7 939,3 109,9 95,7

Otplata hartija od vrijednosti i kredita nerezidentima 94,0 93,4 9,5 2,4 99,4 236,0 39,6

Otplata obaveza iz prethodnih godina 16,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

UKUPNI IZDACI 954,4 985,7 100,0 24,9 103,3 1.092,5 90,2


5.3. Lokalna samouprava

Ukupni izvorni prihodi lokalne samouprave u prvom polugođu 2017. godine, iznosili su 87,8 miliona eura ili 2,2% BDP-a, što je više u odnosu na ostvarenje u istom periodu 2016. godine za 11,8% ili 9,2 miliona eura. U okviru prihoda, pozitivno odstupanje u odnosu na uporedni period prethodne godine bilježe porezi za 4,5 miliona eura, naknade za 3,9 miliona eura, takse za 0,9 miliona eura i ostali pri-hodi za 0,7 miliona eura.

U odnosu na plan, prihodi lokalne samouprave su viši za 8,2 miliona eura ili 10,3%.

Izdaci lokalne samouprave za šest mjeseci 2017. godine iznosili su 85,9 miliona eura ili 2,2% BDP-a, što je neznatno više u odnosu na ostvarenje u istom periodu 2016. godine.

76


U prvoj polovini 2017. godine zabilježen je suficit lokalne samouprave u iznosu od 1,9 miliona eura, dok je otplaćeno 18,8 miliona obaveza iz prethodnog perioda. (tabela br. 5.3).

Tabela 5.3

Izvorni prihodi i izdaci lokalne samouprave, I-VI 2017. godine

Vrsta primitka Ostvareno I-VI 2017.

Plan I-VI 2017.


Ostvareno u odnosu na I-VI

2016.

mil.eura % BDP-a mil.eura mil.eura Index

IZVORNI PRIHODI 87,8 2,2 79,6 78,5 111,8

Porezi 52,3 1,3 47,7 47,7 109,6

Takse 3,9 0,1 3,4 3,0 130,0

Naknade 24,9 0,6 21,8 21,0 118,6

Ostali prihodi 5,4 0,1 4,6 4,7 114,9

Primici od otplate kredita I sredstva prenijeta iz prethodne godine 0,0 0,0 0,0 0,0

Donacije 1,3 0,0 2,1 2,1 61,9

IZDACI 85,9 2,2 77,6 85,5 100,5

TEKUĆA POTROŠNJA 71,1 1,8 68,2 74,4 95,6

Tekući izdaci 32,2 0,8 36,0 32,0 100,6

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 19,4 0,5 19,4 18,0 107,8

Ostala lična primanja 1,1 0,0 4,2 2,5 44,0

Rashodi za materijal 3,4 0,1 3,1 3,1 109,7

Rashodi za usluge 2,6 0,1 3,2 3,1 83,9

Tekuće održavanje 2,0 0,1 1,7 1,9 105,3

Kamate 1,6 0,0 2,5 1,7 94,1

Renta 0,2 0,0 0,3 0,2 100,0

Subvencije 0,5 0,0 0,4 0,3 166,7

Ostali izdaci 1,4 0,0 1,2 1,2 116,7

Transferi za socijalnu zaštitu 0,1 0,0 2,2 0,7 14,3

Transferi inst, pojedinicima NVO i javnom sektoru 18,8 0,5 6,2 18,1 103,9

Kapitalni izdaci 14,8 0,4 9,4 11,1 133,3

Pozajmice i krediti 0,4 0,0 0,2 0,3 133,3

Rezerve 0,8 0,0 0,7 0,8 100,0

Otplata garancija 0,0 0,0 0,0 0,0

Otplata obaveza iz prethodnog perioda 18,8 0,5 22,9 22,5 83,6

Neto povećanje obaveza 0,0 0,0 0,0 0,0

SUFICIT/DEFICIT 1,9 0,0 2,0 -7,0 27,1

Primarni deficit 3,5 0,1 4,5 -5,3 66,0

Transferi iz Budžeta CG 0,6 0,0 1,1 0,6 100,0

Otplata dugova 6,1 0,2 18,4 9,6 63,5

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 2,9 0,1 9,1 10,5 27,6

Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 0,0 0,0 3,6 0,1

Prihodi od privatizacije i prodaje imovine 1,3 0,0 1,1 1,5 86,7

Povećanje/smanjenje depozita -0,4 0,0 2,6 4,0 10,0


77

Fiskalni sektor

5.4. Državni fondovi

Prema podacima Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, za šest mjeseci 2017. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 200,3 miliona eura, što je za 2,1% više nego u istom periodu 2016. godine. Učešće doprinosa, kao osnovnog izvora finansiranja Fonda PIO, u ukupnim prihodima iznosilo je 62,8%. Ova kategorija prihoda bila je za 3,7% viša u odnosu na isti period 2016. godine. Istovremeno, transferi iz budžeta, koji čine 37% ukupnih primitaka, neznatno su niži u odnosu na uporedni period prethodne godine.

Ukupni izdaci Fonda PIO iznosili su 200,3 miliona eura, što je za 2,1% više nego u istom periodu 2016. godine, a 0,5% niže u odnosu na planirani nivo. Najznačajniju rashodnu stavku predstavljaju izdaci za penzije, koji su iznosili 99,1% ukupnih izdataka, dok se 0,9% izdataka odnosilo na administrativne troškove i otplatu dugova. Izdaci po osnovu penzija bili su za 2,4% viši u odnosu na uporedni period prethodne godine.

Poredeći ostvarene prihode i izdatke, Fond je imao uravnotežen budžet.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, za šest mjeseci 2017. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 11,5 miliona eura, što je u odnosu na isti period prethodne godine niže za 15,2%.

Izdaci Zavoda iznosili su 7,8 miliona eura i bili su viši za 14,9% u odnosu na isti period 2016. godine, a 32,3% niži od plana. U ukupnim izdacima 22,9% odnosilo se na tekuće izdatke, dok je po osnovu transfera za socijalnu zaštitu izdvojeno 56,1%, a za transfere pojedincima, institucijama, nevladinom i javnom sektoru 20,8%.

Poredeći ostvarene primitke i izdatke za šest mjeseci 2017. godine, Zavod je poslovao sa suficitom u iznosu od 3,7 miliona eura.

Neizmirene obaveze Zavoda na kraju juna iznosile su 1 milion eura, prvenstveno zbog obaveza za transfere institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru.

Prema podacima Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore, u prvoj polovini 2017. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 86,5 miliona eura, što je za 1,4% više nego u istom periodu 2016. godine, a za 11,9% niže u odnosu na plan za dva kvartala.

Ukupni izdaci Fonda za zdravstveno osiguranje iznosili su 86,5 miliona eura, tako da je Fond u prvoj polovini ove godine imao uravnotežen budžet. Najveće učešće u ukupnim izdacima odnosilo se na tekuće izdatke, 42,9 miliona eura, izdatke transfera institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru u iznosu od 32,2 miliona eura, dok je na transfere za socijalnu zaštitu utrošeno 11,4 miliona eura.

Neizmirene obaveze Fonda na kraju drugog kvartala iznosile su 11,3 miliona eura, od čega se najveći dio odnosi na obaveze za transfere institucijama, pojedincima i kreditima (7,8 miliona eura) i obaveze po transferima za socijalnu zaštitu (3,5 miliona eura).

Fond rada, kao klasični budžetski korisnik koji se finansira iz opštih i namjenskih prihoda, za šest mjeseci 2017. godine ostvario je prihode u iznosu od 1,2 miliona eura, koliko su iznosili i ukupni iz-daci, što je za 32,5% niže u odnosu na isti period prethodne godine, a 8,6% niže od planiranog iznosa.

78


Najznačajniju rashodnu stavku predstavljaju izdaci koji se odnose na transfere za socijalnu zaštitu, to jest sredstva za tehnološke viškove.

Neizmirene obaveze Fonda na dan 30. 06. 2017. godine iznosile su 1,1 miliona eura, prvenstveno zbog obaveza po osnovu transfera za socijalnu zaštitu.

Fond za obeštećenje je za šest mjeseci 2017. godine ostvario ukupne primitke u iznosu od 58 hiljada eura, što je za 46,6% niže u odnosu na isti period 2016. godine.

Ukupni izdaci Fonda iznosili su 52,7 hiljade eura i bili su niži u odnosu na isti period 2016. godine za 50%.

Neizmirene obaveze Fonda, na dan 30. 06. 2017. godine, iznosile su 5,3 hiljada eura, a odnose se na obaveze za tekuće izdatke.

DRŽAVNI DUG 06

81

Državni dug

Prema podacima Ministarstva finansija, na kraju juna 2017. godine, bruto državni dug32 Crne Gore iznosio je 2.483,1 miliona eura ili 62,7% BDP-a, i u odnosu na kraj 2016. godine veći je za 80,1 miliona eura ili za 3,3%. Na rast državnog duga najviše je uticalo povlačenje sredstava kredita Credit Suisse banke, kao i sklapanje novih kreditnih aranžmana države sa domaćim komercijalnim bankama. S druge strane, povećana očekivana stopa rasta BDP-a glavni je razlog za smanjenje učešća državnog duga u procijenjenom BDP-u na kraju drugog kvartala i pored novih zaduženja u toku posmatranog perioda.

Od ukupnog iznosa bruto državnog duga, 2.008,9 miliona eura ili 80,9% odnosilo se na spoljni dug, dok se preostalih 474,1 miliona eura ili 19,1% odnosilo na unutrašnji dug.

Ukoliko uključimo depozite Ministarstva finansija zajedno sa 38.477 unci zlata, neto državni dug Crne Gore na kraju juna 2017. godine, iznosio je 2.426,2 miliona eura ili 61,3% BDP-a. U odnosu na kraj 2016. godine, neto državni dug je zabilježio rast od 3%.

Tabela 6.1

Struktura državnog duga, u milionima eura

Jun 2016.

Septembar 2016.

Decembar 2016.

Mart2017.

Jun 2017.

Unutrašnji dug 326,9 314,0 400,2 481,3 474,12

Spoljni dug 2.034,6 1.995,2 2.002,8 2.001,7 2.008,93

Državni dug (bruto) 2.361,5 2.309,2 2.403,0 2.483,0 2.483,05

Depoziti Ministarstva finansija uključujući i 38.477 unci zlata 54,7 111,6 47,4 61,8 56,86

Državni dug (neto) 2.306,8 2.197,6 2.355,6 2.421,2 2.426,19


6.1. Unutrašnji dug

Na kraju juna 2017. godine, unutrašnji dug je iznosio 474,1 miliona eura i u odnosu na kraj 2016. godi-ne veći je za 73,9 miliona eura ili 18,5%. Povlačenje sredstava po osnovu novih kreditnih aranžmana sa domaćim bankama glavni je razlog za značajan rast duga prema rezidentima u toku prvog polugođa 2017. godine. (tabela br. 6.2).

32 U skladu sa novim Zakonom o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, u kvartalnim izvještajima prikazuje se državni dug, dok se u godišnjem izvještaju prikazuje javni dug. Shodno ovom Zakonu, javni dug je definisan kao dug centralnog nivoa države (državni dug) i dug lokalnog nivoa (dug lokalne samouprave). Državni dug obuhvata dug centralne države i dug privrednih društava u većinskom državnom vlasništvu. Za razliku od ranijeg perioda, državni dug ne uključuje dug lokalnih samouprava.

82


Tabela 6.2

Stanje i struktura unutrašnjeg duga

Struktura unutrašnjeg duga

Stanje duga30.06.2016.

Stanje duga31.12.2016.

Stanje duga30.06.2017. Promjena

Učešće u unutrašnjem

dugu

1 2 3 4 (3-2) 5 (3-1) 6 (3/2) 7 (3/1) 8

miliona eura % %

Devizna štednja 36,9 29,5 27,5 -2,0 -9,4 -6,7 -25,4 5,8

Restitucija 92,6 91 90,1 -0,9 -2,5 -1,0 -2,7 19,0

Krediti kod komercijalnih banaka 35,9 60,6 118,7 58,1 82,8 95,9 230,5 25,0

Zaostale penzije 1,8 1,9 1,8 -0,1 0,0 -5,8 0,0 0,4

Državni zapisi 95,6 77,7 102,5 24,8 7,0 32,0 7,3 21,6

Državne obveznice za Fond rada 2,6 1,4 1,4 0,0 -1,3 -2,1 -48,1 0,3

Domaće obveznice 22,6 97,6 92,0 -5,6 69,4 -5,7 306,7 19,4

Pravna lica i privredna društva 38,9 40,6 40,1 -0,5 1,3 -1,2 3,3 8,5

UKUPNO 326,9 400,2 474,1 73,9 147,2 18,5 45,0 100,0


Nakon novih kreditnih aranžmana sa domaćim bankama, struktura domaćeg duga je značajno pro-mijenjena. U strukturi unutrašnjeg duga, na kraju juna 2017. godine, najveće učešće bilježe obaveze po osnovu kredita kod komercijalnih banaka – 25%, zatim obaveze po osnovu državnih zapisa – 21,6%, dok je učešće obaveza po osnovu emitovanih državnih obveznica u unutrašnjem dugu iznosilo 19,4% (tabela br. 6.2).

6.2. Spoljni dug

Prema podacima Ministarstva finansija, na kraju juna 2017. godine, spoljni dug je iznosio 2.008,9 mili-ona eura, ili 50,8% BDP-a, i u odnosu na kraj 2016. godine zabilježio je rast od 6,2 miliona eura ili 0,3%.

U toku prvog polugođa tekuće godine, došlo je do povlačenja sredstava po osnovu kreditnih aranžma-na sa međunarodnim institucijama, u ukupnom iznosu od 119,42 miliona eura, i to:

• Povlačenja sredstava Credit Suisse banke u iznosu od 78,44 miliona eura;• Povlačenja sredstava kineske Exim banke u iznosu od 29,70 miliona eura (za potrebe finansira-

nja izgradnje prioritetne dionice autoputa),• Povlačenja sredstava od Vijeća Evropske razvojne banke u iznosu od 4,85 miliona eura (za pro-

jekat „1000+ II faza“),• Povlačenja sredstava KfW-a u iznosu od 3,24 miliona eura (za projekte „Vodosnabdijevanje i

sanacija otpadnih voda – III, IV i V faza“),• Povlačenja sredstava od IBRD-a u iznosu od 2,67 miliona eura (za projekte „Midas – dodatno

finansiranje“, ,,Energetska efikasnost – dodatno finansiranje“ i za projekat „Visoko obrazova-nje i istraživanje za inovacije i konkurentnost“),

• Povlačenja sredstava EBRD-a u iznosu od 0,52 miliona eura (za potrebe rekonstrukcije lokalnih puteva i potrebe SO Danilovgrad).

83

Državni dug

Tabela 6.3

Struktura spoljnog duga, 30. 09. 2017. godine

Kreditor Stanje dugamiliona eura

Spoljni dugBDP

Učešće u spoljnjem dugu

Učešće u državnom dugu

%

Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 204,9 5,2 10,2 8,3

Zemlje članice Pariskog kluba kreditora 91,1 2,3 4,5 3,7

Međunarodna organizacija za razvoj (IDA) 49,1 1,2 2,4 2,0

Evropska investiciona banka (EIB)1 102,2 2,6 5,1 4,1

EBRD 14,1 0,4 0,7 0,6

Razvojna banka Savjeta Evrope 22,2 0,6 1,1 0,9

Evropska Komisija 2,3 0,1 0,1 0,1

Kreditna banka za obnovu − Njemačka (KFW)2 42,0 1,1 2,1 1,7

Mađarski kredit 6,1 0,2 0,3 0,2

Poljski kredit 6,6 0,2 0,3 0,3

Francuski kredit - Natixis3 5,1 0,1 0,3 0,2

EUROFIMA − dug AD ,,Željeznica Crne Gore“ 9,1 0,2 0,5 0,4

Češki EXIM − dug AD ,,Željeznica Crne Gore“ 3,1 0,1 0,2 0,1

Steiermarkische Bank und Sparkassen AG4 8,8 0,2 0,4 0,4

Erste Bank 3,0 0,1 0,1 0,1

Credit Suisse Bank 146,4 3,7 7,3 5,9

Kineska EXIM banka5 204,6 5,2 10,2 8,2

Španski kredit za izgradnju deponije 3,6 0,1 0,2 0,1

Austrijski kredit 4,4 0,1 0,2 0,2

EUROBOND 1.080,0 27,3 53,8 43,5

UKUPNO 2.008,9 50,8 100,0 80,9

1 Krediti EIB-a u ukupnom iznosu od 47 miliona eura koje servisiraju javna preduzeća (,,Monteput“, ,,Aerodromi CG“ i ,,Elektroprivreda CG“) ne ulaze u iznos spoljnog duga, već se tretiraju kao garancije.

2 Kredite od njemačke KfW banke za potrebe vodosnabdijevanja koriste opštine, ali čine dio ino-duga.3 Robni kredit − EPCG4 Kredit za finansiranje nabavke vatrogasnih vozila za Ministarstvo unutrašnjih poslova.5 Kredit za izgradnju dijela autoputa „Bar − Boljari“.


U strukturi spoljnog duga najveće učešće imaju obaveze po osnovu emitovanih euroobveznica (53,8% spoljnog duga), dok je Međunarodna banka za obnovu i razvoj najveći pojedinačni povjerilac sa 10,2% učešća u spoljnom dugu.

6.3. Izdate garancije

Državne garancije, na kraju juna 2017. godine, iznosile su 327,7 miliona eura ili 8,3% procijenjenog BDP-a, i bile su niže u odnosu na kraj 2016. godine, za 5%. Ukoliko uključimo izdate državne garanci-je, državni dug Crne Gore, na kraju juna 2017. godine, bi iznosio 2.810,7 miliona eura, ili 71% BDP-a.

Strane garancije iznosile su 274,2 miliona eura ili 6,9% BDP-a. Ako uključimo strane garancije u iznos spoljnog državnog duga, onda bi on iznosio 57,7% BDP-a. Važno je istaći da se pomenuti iznos stranih

84


garancija odnosi na povučena kreditna sredstva. Kada se uzme u obzir cijeli ugovoreni iznos, stra-ne garancije dostižu iznos od 503,4 miliona eura.

Ukupan iznos domaćih garancija, na kraju juna 2017. godine, iznosio je 53,4 miliona eura (1,4% BDP-a). Unutrašnji dug sa garancijama iznosio bi 13,3% BDP-a. Od ukupnog iznosa domaćih ga-rancija, 37 miliona eura se odnosi na garancije date opštinama za kredite kod raznih komerci-jalnih banaka za sprovođenje sanacionog plana33.

U toku prvog polugođa 2017. godine nije bilo ak-tiviranja garancija.

6.4. Otplata duga

Ukupna otplata duga34 u toku prvog polugođa 2017. godine iznosila je 293,3 miliona eura ili 7,4% procijenjenog BDP-a. Od ukupnog iznosa otplate duga, najveći iznos se odnosi na otplatu glavnice duga po osnovu kreditnih aranžmana sa rezidentima i nerezidentima, u iznosu od 198,6 miliona eura i na otplatu kamate prema reziden-tima i nerezidentima u iznosu od 80,9 miliona eura. Otplata obaveza iz ranijeg perioda iznosila je 13,9 miliona eura.

33 Ukupan potpisani iznos garancija za kredite koje koriste opštine za realizaciju sanacionog plana je 42,89 miliona eura.34 Ukupna otplata duga obuhvata otplatu duga po glavnici, otplatu kamate, kao i otplatu duga iz prethodnih godina.

Izdate strane garancije

Otplata duga u prvom polugođu 2017. godine, u 000.000 eura

Grafik 6.1

Grafik 6.2



EKSTERNI SEKTOR 07

87

Eksterni sektor

U prvoj polovini 2017. godine zabilježeno je smanjenje deficita tekućeg računa platnog bilansa. Prema preliminarnim podacima, u prvih šest mjeseci 2017. godine deficit tekućeg računa iznosio je 631,3 miliona eura ili 5,1% manje u poređenju sa istim periodom 2016. godine. Smanjenje deficita tekućeg računa rezultat je povećanja suficita na računu usluga (zahvaljujući prihodima od turizma i transpor-ta), kao i pozitivnih kretanja na računima primarnog i sekundarnog dohotka usljed rasta doznaka iz inostranstva i većeg korišćenja sredstava iz fondova EU. Osim toga, eksterni sektor u posmatranom periodu karakteriše i povećanje neto priliva na finansijskom računu u odnosu na 2016. godinu.

Prema preliminarnim podacima evidentno je povećanje neravnoteže u međunarodnoj robnoj razmje-ni usljed bržeg rasta domaće tražnje. Deficit na računu roba u prvih šest mjeseci 2017. godine iznosio je 866,3 miliona eura35 ili 8,6% više nego u prethodnoj godini, kao posljedica bržeg rasta uvoza roba. Dok je u posmatranom periodu ukupan izvoz roba iznosio 163,5 miliona eura, što predstavlja povećanje od 7% u odnosu na prethodnu godinu, uvoz roba se povećao za 8,4% i iznosio je 1 milijardu eura. Poveća-nje uvoza je u najvećoj mjeri posljedica većeg uvoza energenata, kao i mašina i transportnih uređaja za potrebe izvođenja građevinskih radova. Takođe, povećana turistička potrošnja u ovoj godini uticala je na veći uvoz goriva, hrane i pića.

Suficit ostvaren u međunarodnoj razmjeni usluga u periodu januar − jun 2017. godine iznosio je 134,7 miliona eura, što je za 54,5% više nego u istom periodu prethodne godine. Takvo kretanje rezultat je značajnog povećanja prihoda od usluga putovanja/turizma (zbog veće turističke potražnje) i transpor-ta. Podaci MONSTAT-a pokazuju dvocifrene stope rasta broja dolazaka i noćenja stranih turista u ovoj godini. Ukupni prihodi od usluga iznosili su 371,5 miliona eura (povećanje od 19,3%), dok su istovre-meno ostvareni rashodi od 236,7 miliona eura. Povećanje rashoda od 5,6% u odnosu na prethodnu go-dinu posljedica je većeg odliva po osnovu transporta, turizma i ostalih poslovnih usluga. U posmatra-nom periodu obim razmjene usluga iznosio je 608,2 miliona eura i za 13,6% je veći nego 2016. godine.

Na računu primarnog dohotka ostvaren je suficit u iznosu od 31,7 miliona eura, dok je u istom periodu 2016. godine zabilježen deficit od 5,3 miliona eura. Takva kretanja rezultat su povećanja prihoda po osnovu primarnih dohodaka za 8,8%, uz istovremeno smanjenje rashoda za 19,6%. Na računu sekun-darnih dohodaka zabilježen je suficit u iznosu od 68,6 miliona eura, što je za 36,5% više nego u prvih šest mjeseci 2016. godine, i rezultat je povećanja priliva doznaka iz inostranstva, kao i većeg povlačenja sredstava iz EU fondova.

U prvoj polovini ove godine na finansijskom računu zabilježen je rast neto priliva kapitala. Neto priliv stranih direktnih investicija u periodu januar − jun 2017. godine iznosio je 220 miliona eura, što je značajno više u odnosu na isti period prethodne godine (rast od 41,7%). Zabilježeno je povećanje ula-ganja u nekretnine i u formi interkompanijskog duga, dok je istovremeno ostvareno manje povlačenje ulaganja u poređenju sa 2016. godinom. Na računu portfolio investicija ostvaren je neto priliv od 10,4 miliona eura, što je smanjenje u odnosu na 2016. godinu (za 60,7%), kada je kao rezultat zaduživanja države emisijom euroobveznica ostvaren veći priliv. U istom periodu na računu ostalih investicija ostvaren je neto priliv od 112,8 miliona eura, što je za 7,5% manje nego u 2016. godini. Kretanja na ovom računu karakteriše povećanje obaveza svih sektora po osnovu uzetih kredita, kao i rast depozita banaka u inostranstvu.

35 Podaci MONSTAT-a sa prilagođavanjima koje CBCG vrši u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of Payments Ma-nual, Sixth edition, IMF, 2009). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po fob-u.

88


Tabela 7.1 3637

Platni bilans Crne Gore, u 000 eura36

R.br. Naziv stavke jan.-jun 2016 jan.-jun 2017 Promjena u %

1 TEKUĆI RAČUN -665.295 -631.266 -5,1

1.A SALDO ROBA I USLUGA -710.282 -731.574 3,0

1.A.a Robe37 -797.463 -866.303 8,6

1.A.a.1 Izvoz, f.o.b. 152.792 163.517 7,0

Izvoz robe u trgovinskoj statistici 145.776 166.695 14,4

Prilagođavanje 7.016 -3.178

1.A.a.2 Uvoz, f.o.b. 950.255 1.029.820 8,4

Izvoz robe u trgovinskoj statistici 978.451 1.060.547 8,4

Prilagođavanje -28.196 -30.727 9,0

1.A.b Usluge 87.182 134.729 54,5

1.A.b.1 Prihodi 311.293 371.461 19,3

1.A.b.2 Rashodi 224.111 236.732 5,6

1.B Primarni dohodak -5.313 31.669

1.B.1 Prihodi 126.386 137.502 8,8

1.B.2 Rashodi 131.698 105.832 -19,6

1.C Sekundarni dohodak 50.300 68.639 36,5

1.C.1 Prihodi 82.918 101.537 22,5

1.C.2 Rashodi 32.618 32.899 0,9

2 KAPITALNI RAČUN 818 0

2.A Prihodi 825 0

2.B Rashodi 7 0

SALDO TEKUĆEG I KAPITALNOG RAČUNA -664.477 -631.266 -5,0

3 FINANSIJSKI RAČUN, neto -279.750 -442.628 58,2

3.A Neto povećanje finansijske aktive -218.460 -123.214 -43,6

3.B Neto povećanje obaveza 61.290 319.415 421,2

3.1 Direktne investicije, neto (=aktiva-obaveze) -155.304 -220.046 41,7

3.1.1 Neto povećanje finansijske aktive -176.899 9.731

3.1.2 Neto povećanje obaveza -21.595 229.777

3.2 Portfolio investicije, neto (=aktiva-obaveze) -26.530 -10.414 -60,7

3.2.1 Neto povećanje finansijske aktive 20.459 1.455 -92,9

3.2.2 Neto povećanje obaveza 46.989 11.869 -74,7

3.3 Finansijski derivati, neto (=aktiva-obaveze) 0 0

3.3.1 Neto povećanje finansijske aktive 0 0

3.3.2 Neto povećanje obaveza 0 0

3.4 Ostale investicije, neto (=aktiva-obaveze) -121.944 -112.815 -7,5

3.4.1 Neto povećanje finansijske aktive -86.048 -35.046 -59,3

3.4.2 Neto povećanje obaveza 35.896 77.769 116,7

3.5 Rezerve CBCG 24.028 -99.353

4 NETO GREŠKE I OMAŠKE (3-2-1) 384.727 188.637 -51,0

Izvor: CBCG

36 Podaci platnog bilansa Crne Gore objavljeni u skladu sa novom metodologijom MMF-a (Priručnik za platni bilans, šesto izdanje-BPM6).

37 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu trgovine. CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od MONSTAT-a za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodo-logijom MMF-a (Balance of Payments Manual, Sixth edition, IMF, 2009). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po fob-u.

89

Eksterni sektor

7.1. Tekući i kapitalni račun platnog bilansa

Prema preliminarnim podacima, na tekućem ra-čunu platnog bilansa u prvoj polovini 2017. go-dine zabilježeno je smanjenje deficita. Kretanja na ovom računu većim dijelom su pod uticajem negativnih kretanja na računu roba. Pokrivenost uvoza izvozom roba bila je na najnižem nivou u poslednjih deset godina. Ublažavanju neravnote-že na računu roba doprinio je ostvareni suficit na ostalim podračunima tekućeg računa.

7.1.1 Robna razmjena38

Prema preliminarnim podacima MONSTAT-a, u prvoj polovini 2017. godine ostvareno je poveća-nje ukupne robne razmjene sa inostranstvom za 9,2% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, usljed istovremenog rasta izvoza i uvoza roba. Brži rast domaće tražnje rezultirao je pove-ćanjem spoljnotrgovinskog deficita koji je iznosio je 893,9 miliona eura ili 7,3% više nego u periodu januar – jun 2016. godine. Povećanju uvoza naj-više je doprinio rast uvoza energenata i industrij-skih mašina. Pokrivenost uvoza izvozom iznosila je 15,7%, što je pokazatelj visoke uvozne zavisno-sti crnogorske privrede.

U prvih šest mjeseci izvoz roba, prema prelimi-narnim podacima MONSTAT-a, iznosi 166,7 mi-liona eura, što predstavlja rast od 14,4%, dok je uvoz iznosio 1,1 milijardu eura ili 8,4% više nego u istom periodu 2016. godine. U izvozu roba do-miniraju proizvodi nižeg stepena prerade (alumi-nijum i proizvodi od aluminijuma, rude, zgure i pepeo, i mineralna goriva, mineralna ulja i pro-izvodi njihove destilacije). Posmatrano po kate-gorijama SMTK, na rast izvoza najviše su uticali izvoz kategorije mineralne rude i otpaci metala, čiji je izvoz iznosio 34,1 milion eura (rast za 20,5 miliona ili 151,8%), kao i izvoz nafte i naftnih de-rivata u iznosu od 4,2 miliona eura (rast za 1,7 miliona eura ili 68,6%).

38 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu trgovine. CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od MONSTAT-a za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodo-logijom MMF-a (Balance of Payments Manual, Sixth edition, IMF, 2009). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po fob-u.

Struktura tekućeg računa, u 000 eura

Pokrivenost uvoza izvozom u periodu 2005. jun 2017. godina

Grafik 7.1

Grafik 7.2

Izvor: CBCG

Izvor: MONSTAT

90


U strukturi izvoza prema SMTK39 najviše je izvezeno proizvoda svrstanih prema materijalu, koji čine po 29,6% ukupnog izvoza, i sirovih materija osim goriva 29,6%, kao i mineralnih goriva i maziva 14,4%. U okviru kategorije proizvodi svrstani prema materijalu zabilježen je rast izvoza za 3,1%, a najzastupljeniji su obojeni metali (aluminijum) u iznosu od 34,7 miliona eura (20,8% ukupnog uvoza) i gvožđe i čelik 8,3 miliona eura. Izvoz mineralnih goriva i maziva povećan je za 17,5% u poređenju sa prvom polovinom 2016. godine i iznosio je 24 miliona eura, a najveći udio u ovoj kategoriji ima elek-trična energija (18,2 miliona eura ili 10,9% ukupnog izvoza), što predstavlja rast od 4,5%, dok je izvoz nafte i naftnih derivata zabilježio rast od 68,6% (ili 1,7 miliona eura) i iznosio 4,2 miliona eura.

Tabela 7.2

Struktura izvoza roba u periodu januar – jun 2017. godini, u 000 eura

Jan − Jun 2016 Jan − Jun 2017 Promjena Učešće

0 Hrana i žive životinje 8.618,60 10.953,28 27,1% 6,6%

1 Piće i duvan 7.431,38 6.817,17 -8,3% 4,1%

2 Sirove materije, osim goriva 28.310,17 49.267,95 74,0% 29,6%

3 Mineralna goriva i maziva 20.442,63 24.010,32 17,5% 14,4%

4 Životinjska i biljna ulja i masti 167,08 182,17 9,0% 0,1%

5 Hemijski proizvodi 8.294,63 6.876,77 -17,1% 4,1%

6 Proizvodi svrstani po materijalu 47.855,81 49.326,54 3,1% 29,6%

7 Mašine i transportni uređaji 13.760,28 13.995,19 1,7% 8,4%

8 Razni gotovi proizvodi 5.944,97 5.265,18 -11,4% 3,2%

9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 4.950,00 - 0,0% 0,0%

UKUPNO: 145.775,56 166.694,59 14,4% 100,0%

Izvor: MONSTAT

Ukupan uvoz roba u prvoj polovini 2017. godine, prema preliminarnim podacima MONSTAT-a, izno-sio je 1,1 milijardu eura, što predstavlja povećanje od 8,4% u poređenju sa 2016. godinom. U strukturi uvoza dominiraju kategorije mašine i transportni uređaji (23,6%), proizvodi svrstani po materijalu (17,9%) i proizvodi sektora hrana i žive životinje (17,5%), dok je najveći apsolutni rast zabilježen kod uvoza mineralnih goriva i maziva (za 22,1 milion eura ili 51,3%). Povećanje uvoza roba posljedica je veće potrošnje za potrebe realizacije infrastrukturnih projekata, kao i drugih značajnih projekata u oblasti energetike i turizma.

U okviru kategorije mašine i transportni uređaji najviše je uvezeno drumskih vozila u iznosu od 77,3 miliona eura, industrijskih mašina za opštu upotrebu u iznosu od 47,8 miliona eura, kao i električnih mašina i aparata u iznosu od 45,5 miliona eura. Kod kategorije proizvodi svrstani prema materijalu najzastupljeniji su: proizvodi od nemetalnih minerala u iznosu od 52,7 miliona eura i proizvodi od metala u iznosu od 51,7 miliona eura.

Povećana turistička potrošnja uticala je na veći uvoz hrane i pića u ovoj godini. Ako posmatramo trend kretanja uvoza hrane evidentno je povećanje uvoza kod skoro svih podkategorija. U strukturi uvoza dominiraju meso i prerade mesa, žitarice i proizvodi od žitarica, mliječni proizvodi i povrće i voće. Prema podacima MONSTAT-a, uvoz hrane i živih životinja u prvoj polovini 2017. godine iznosio je 186

39 Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija

91

Eksterni sektor

miliona eura, što predstavlja rast od 5,6%. U okviru ove kategorije najzastupljeniji su: meso i prerade od mesa u iznosu od 44,1 milion eura i povrće i voće u iznosu od 29,8 miliona eura.

Tabela 7.3

Struktura uvoza roba u periodu januar – jun 2017. godini, u 000 eura

jan-jun 2016 jan-jun 2017 Promjena Učešće

0 Hrana i žive životinje 176.201,28 185.989,81 5,6% 17,5%

1 Piće i duvan 30.330,56 33.147,58 9,3% 3,1%

2 Sirove materije, osim goriva 17.842,55 21.169,79 18,6% 2,0%

3 Mineralna goriva i maziva 79.992,24 121.020,72 51,3% 11,4%

4 Životinjska i biljna ulja i masti 6.206,82 5.883,66 -5,2% 0,6%

5 Hemijski proizvodi 96.913,79 108.623,00 12,1% 10,2%

6 Proizvodi svrstani po materijalu 163.897,61 189.920,10 15,9% 17,9%

7 Mašine i transportni uređaji 266.953,84 250.457,42 -6,2% 23,6%

8 Razni gotovi proizvodi 137.359,55 144.334,42 5,1% 13,6%

9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 2.753,15 0,48 -100,0% 0,0%

UKUPNO: 978.451,38 1.060.546,98 8,4% 100,0%

Izvor: MONSTAT

Kada govorimo o izvozu po regionima, u periodu januar – jun 2017. godine glavni spoljnotrgovinski partneri Crne Gore bile su zemlje CEFTA grupacije sa 41,1%, zatim EU gdje je izvezeno 25,1%, EFTA sa 1,5% i ostale zemlje sa 32,3%. Najviše roba uvozi se iz EU (47,8%), zatim, CEFTA (31,2%) i EFTA (1,2%) i ostale zemlje (19,8%).

Pojedinačno najveći partneri u izvozu su: Srbija (30 miliona eura), Bosna i Hercegovina (22 miliona eura) i Mađarska (16,5 miliona eura). U uvozu na prvom mjestu je Srbija (229,6 miliona eura), zatim slijede Kina (98,2 miliona eura) i Njemačka (91,1 milion eura).

Struktura izvoza i uvoza roba u periodu januar – jun 2017. godine, po zemljama

Grafik 7.3

Izvor: MONSTAT

92


U robnoj razmjeni sa inostranstvom najveći deficit imamo sa Srbijom (199,6 miliona eura), Kinom (94,9 miliona eura), Njemačkom (86,3 miliona eura), Italijom (70,3 miliona eura) i Grčkom (63,9 mili-ona eura), dok najveći suficit ostvarujemo u razmjeni sa Hong Kongom (15,7 miliona eura), Kosovom (7,5 miliona eura) i Mađarskom (6,4 miliona eura).

7.1.2. Usluge

U međunarodnoj razmjeni usluga ostvaren je pozitivan trend. U prvoj polovini 2017. godine ukupan obim razmjene usluga iznosio je 608,2 miliona eura, što je za 13,6% više nego u istom periodu prethod-ne godine. U posmatranom periodu ostvaren je suficit u iznosu od 134,7 miliona eura, što je za 54,5% više u odnosu na isti period prethodne godine. Takva kretanja rezultat su rasta prihoda od turizma i transportnih usluga. Ukupni prihodi od usluga iznosili su 371,5 miliona eura ili 19,3% više u odnosu na isti period 2016. godine. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti putovanja/turizma 178,5 miliona eura, transporta 108,3 miliona eura i ostalih poslovnih usluga 31,9 miliona eura.

Rashodi od usluga u prvoj polovini 2017. godi-ne iznosili su 236,7 miliona eura i bili su veći za 5,6% u odnosu na prethodnu godinu. U strukturi rashoda najveće učešće imaju rashodi ostvare-ni po osnovu transporta od 42% (99,3 miliona eura). Rashodi ostvareni po osnovu ostalih po-slovnih usluga iznosili su 51,3 miliona eura, i nji-hovo učešće u ukupnim rashodima je 21,7%. U okviru ostalih poslovnih usluga najveći rashodi su ostvareni po osnovu profesionalnih i konsal-ting usluga 31,1 miliona eura i raznovrsnih teh-ničkih, trgovinskih i ostalih poslovnih usluga 16,6 miliona eura.

Na računu transportnih usluga u prvoj polovini 2017. godine ostvaren je suficit u iznosu od 9 mi-liona eura, što je u odnosu na prethodnu godinu manje za 20,4%. Transportni prihodi su iznosili 108,3 miliona eura i bili su veći za 15,1%, što je rezultat povećanja prevoza robe i putnika u me-đunarodnom saobraćaju. Najveći prihod ostva-ren je u vazdušnom saobraćaju 24 miliona eura, i bio je veći za 8,4% u odnosu na 2016. godinu. Prihodi u drumskom saobraćaju iznosili su 22,7 miliona eura, što je za 1,5% više u odnosu na isti period prethodne godine. U oblasti pomorskog saobraćaja ostvareni su prihodi u iznosu od 22 miliona eura i veći su za 10,9%. Prihodi u obla-sti željezničkog saobraćaja iznosili su 4,3 miliona eura, što je za 45% više u poređenju sa prethod-nom godinom.

Struktura prihoda od usluga u periodu januar − jun 2017. godine

Struktura rashoda od usluga u periodu januar − jun 2017. godine

Grafik 7.4

Grafik 7.5

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG

93

Eksterni sektor

Ukupni transportni rashodi iznosili su 99,3 mi-liona eura i veći su za 19,9% u odnosu na isti pe-riod 2016. godine. Najveći rashodi ostvareni su u oblasti drumskog i vazdušnog saobraćaja. U oblasti drumskog saobraćaja rashodi su iznosili 41,7 miliona eura i bili su veći za 3,7% u odnosu na isti period prethodne godine, dok su rashodi u oblasti vazdušnog saobraćaja iznosili 18,4 milio-na eura i bili su veći za 19,5%.

Zbog značajne potražnje na emitivnim tržištima i u ovoj godini se očekuje rekordan rast prihoda od turizma i povezanih sektora. U prvoj polovini 2017. godine procijenjeni prihodi od putovanja/turizma zabilježili su rast od 20,5%, što je rezul-tat povećanja broja dolazaka i noćenja stranih turista. Takva kretanja rezultat su poboljšanja trurističke ponude Crne Gore kroz izgradnju no-vih smejštajnih kapaciteta, prije svega hotelskih, i sve veće atraktivnosti naše zemlje na emitivnim tržištima. Prihodi ostvareni u oblasti putovanja/turizma iznosili su 178,5 miliona eura, što je do-prinijelo ostvarenju suficita na računu putova-nja/turizam od 152,2 miliona eura ili 21,3% više u odnosu na prethodnu godinu.U strukturi no-ćenja stranih turista pored turista iz Rusije i re-giona koji su najbrojniji, zabilježena je i značajna posjećenost turista iz Poljske, Francuske, Velike Britanije, Njemačke, Mađarske i Ukrajine. Pove-ćanje dolazaka i noćenja stranih turista, koje je ostvareno u prvoj polovini godine, umnogome čini da se sa optimizmom može gledati na zavr-šetak glavne turističke sezone, kada je moguće i bolje sagledati njen rezultat i sveukupan učinak. Prema prognozama WTTC do 2026. Crna Gora će biti među 28 najbrže rastućih turističkih de-stinacija.

Ukupni prihodi po osnovu građevinskih usluga iznosili su 16,5 miliona eura ili 16,2% više u odnosu na isti period 2016. godine. Takva kretanja rezultat su povećanja vrijednosti izvršenih građevinskih ra-dova u odnosu na isti period 2016. godine. Istovremeno, rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevinarstva u posmatranom periodu su iznosili 11,2 miliona eura i bilježe pad u odnosu na prethodnu godinu za 23,1%. U posmatranom periodu na računu građevinskih usluga ostvaren je suficit u iznosu od 5,3 miliona eura, dok je u istom periodu 2016. godine ostvaren deficit (402,6 hiljade eura). Ostvarenju suficita na ovom računu doprinose investiciona ulaganja u oblasti energetike, rekon-strukcija putne infrastrukture, kao i izgradnja novih hotelskih kapaciteta.

Transportni prihodi u periodu januar − jun 2017. godine, u 000 eura

Transportni rashodi u periodu januar − jun 2017. godine, u 000 eura

Grafik 7.6

Grafik 7.7

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG

94


Prihodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 31,9 miliona eura, od čega je najveći dio prihoda ostvaren po osnovu pružanja raznih poslovnih, profesionalnih i konsalting usluga u iznosu od 23,1 milion eura. Rashodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 51,3 miliona eura, što je rezulti-ralo ostvarenjem deficita na ovom računu u iznosu od 19,4 miliona eura, što je manje u poređenju sa istim periodom 2016. godine (21,8 miliona eura).

7.1.3. Primarni dohodak

Na računu primarnih dohodaka u prvoj polovini 2017. godine ostvaren je suficit u iznosu od 31,7 mi-liona eura, dok je u istom periodu prethodne godine zabilježen deficit (5,3 miliona eura). Povećani su prihodi po osnovu kompenzacija zaposlenih i kamata, a istovremeno su smanjeni rashodi po osnovu dividendi u poređenju sa 2016. godinom.

Prihodi ostvareni po osnovu primarnih dohodaka iznosili su 137,5 miliona eura, što je 8,8% više nego u istom periodu 2016. godine. Najveći dio prihoda čine kompenzacije zaposlenih u iznosu od 125,4 mi-liona eura, koje su se povećale za 5% u odnosu na prethodnu godinu. U posmatranom periodu došlo je i do povećanja prihoda po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja od 74,7%, što je rezultat pove-ćanja prihoda po osnovu naplaćenih kamata. Prihodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 12,1 miliona eura, od čega se na naplaćene kamate odnosilo 11,6 miliona eura (povećanje od 5,2 miliona eura).

Rashodi po osnovu primarnih dohodaka u prvih šest mjeseci 2017. godine iznosili su 105,8 milio-na eura, od čega se najveći dio odnosio na rasho-de po osnovu međunarodnih ulaganja i to 95,9 miliona eura, dok se 9,9 miliona eura odnosilo na zarade nerezidenata zaposlenih u Crnoj Gori. Od ukupnih rashoda po osnovu međunarodnih ulaganja na otplatu kamata odnosilo se 75,2 mili-ona eura, što je za 31% više nego u istom periodu prošle godine. Odliv po osnovu isplaćenih divi-dendi iznosio je 20,7 miliona eura, što je manje nego u istom periodu prošle godine kada je izno-sio 64,9 miliona eura (pad od 68,1%). Smanjenje rashoda po osnovu isplaćenih dividendi je, i po-red povećanja odliva po osnovu otplate kamata, doprinijelo smanjenju ukupnih rashoda po osno-vu primarnih dohodaka za 19,6%.

7.1.4. Sekundarni dohodak

U prvoj polovini 2017. godine zabilježeno je povećanje priliva po osnovu doznaka iz inostranstva, kao i veće korišćenje sredstava iz fondova EU. Suficit na računu sekundarnih dohodaka iznosio je 68,6 mi-liona eura, što je za 36,5% više u poređenju sa istim periodom prethodne godine.

Ukupan priliv po osnovu sekundarnih dohodaka u Crnu Goru iznosio je 101,5 miliona eura ili 22,5% više u odnosu na prvih šest mjeseci 2016. godine. U strukturi priliva 83,6 miliona eura odnosilo se na ostale sektore, a na sektor države 17,9 miliona eura. Prilivi u oba sektora su se povećali u odnosu

Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u periodu januar − jun 2017. godine

Grafik 7.8

Izvor: CBCG

95

Eksterni sektor

na isti period 2016. godine, ali je rast priliva kod sektora države bio veći zbog povećanja priliva iz IPA fondova.

Od ukupnog priliva transfera ostalih sektora, 60,9 miliona eura ostvareno je po osnovu ličnih transfera iz inostranstva, što predstavlja rast od 14,6% u odnosu na isti period 2016. godine. Pri-liv po osnovu ostalih tekućih transfera bio je za 16,5% veći i iznosio je 22,7 miliona eura (uklju-čuje penzije i druga socijalna primanja). Priliv sekundarnih dohodaka kod sektora države pove-ćao se za 7,7 miliona, i to kao rezultat većeg ko-rišćenja sredstava iz fondova EU, i iznosio je 17,9 miliona eura (rast za 74,8%).

Tokom prvih šest mjeseci 2017. godine rashodi po osnovu transfera u inostranstvo iznosili su 32,9 miliona eura, što je za 0,9% više u odnosu na prethodnu godinu, od čega se na sektor drža-va odnosilo 4,4 miliona eura, dok se 28,5 miliona eura odnosilo na ostale sektore. Od rashoda osta-lih sektora na odliv po osnovu ličnih transfera odnosilo se 17,2 miliona eura ili 15,4% više nego u istom periodu prethodne godine, dok je odliv po osnovu ostalih tekućih transfera iznosio 11,3 miliona eura ili 6% manje.

7.2. Finansijski račun

Prema preliminarnim podacima, na finansij-skom računu ostvaren je neto priliv kapitala, što je rezultat ostvarenog neto priliva na računima direktnih, portfolio i ostalih investicija. U po-smatranom periodu ostvareno je povećanje neto priliva SDI, kao rezultat povećanja ulaganja u ne-kretnine (54,8%) i investicija u formi kredita iz-među vlasnički povezanih kompanija (za 65,8%), kao i značajno manjeg odliva SDI u poređenju sa 2016. godinom.

Neto strane direktne investicije u periodu januar − jun 2017. godine, iznosile su 220 miliona eura, što predstavlja povećanje od 41,7%. Ostvareni neto priliv u posmatranom periodu finansirao je 34,9% deficita tekućeg računa. Ukupan priliv SDI iznosio je 273,8 miliona eura, što je za 30,7% ma-nje u odnosu na 2016. godinu, dok je odliv stranih direktnih investicija iznosio 53,8 miliona eura.

Kretanja na računu sekundarnih dohodaka, u 000 eura

Struktura finansijskog računa po kategorijama investicija, u 000 eura

Grafik 7.9

Grafik 7.10

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG

96


U posmatranom periodu ostvaren je rast prili-va po osnovu vlasničkih i dužničkih ulaganja. U formi vlasničkih ulaganja ostvaren je priliv od 163 miliona eura ili više za 15,8%, što čini 59,5% ukupno ostvarenog priliva. U strukturi vlasnič-kih ulaganja, 90,8 miliona eura se odnosilo na investicije u preduzeća i banke ili 33,2% ukupnog priliva, dok je priliv po osnovu ulaganja u nekret-nine iznosio 72,2 miliona eura (26,4%). Priliv SDI u formi interkompanijskog duga iznosio je 108,6 miliona eura (39,7% ukupnog priliva), što je za 65,8% više nego u istom periodu 2016. godine. Priliv novčanih sredstava po osnovu povlačenja sredstava rezidenata investiranih u inostranstvu iznosio je 2,2 miliona eura, što je predstavljalo 0,8% ukupnog priliva i značajno je manje u pore-đenju sa 2016. godinom.

Ukupan odliv stranih direktnih investicija u pe-riodu januar − jun 2017. godine iznosio je 53,8 miliona eura, što je značajno manje nego u istom periodu prethodne godine. Najveći dio se odnosi na povlačenja sredstava nerezidenata investira-nih u našu zemlju u iznosu od 41,9 miliona eura, dok je odliv po osnovu ulaganja rezidenata u ino-stranstvo iznosio 11,9 miliona eura.

Boks 7.1 − Evroatlanske integracije i SDI

Evroatlanske integracije su prioritet Crne Gore od obnavljanja nezavisnosti. Početak pregovora o pristupanju Evropskoj uniji 2012. godine i dobijanje statusa NATO članice 2017. godine značajni su za ekonomski napredak Crne Gore posebno iz perspektive privlačenja stranih investitora. Strane direktne investicije (SDI) kod malih otvorenih zemalja kao što je Crna Gora su prepoznate kao ključan generator ekonomskog rasta. Prenos tehnologija i znanja, povećanje konkurentnosti, kreiranje radnih mjesta, restruktuiranje firmi, razvoj ljudskih reusursa samo su neki od ekonomskih benefita SDI. Iz perspektive platnog bilansa neto prilv SDI finansira veliki dio deficita na tekućem računu.

Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura

Struktura ukupnog priliva stranih direktnih investicija u periodu januar − jun 2017. godine

Grafik 7.11

Grafik 7.12

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG

97

Eksterni sektor

Grafik 1 Grafik 2Crna Gora – Neto priliv SDI %BDP-a Rumunija i Bugarska – Neto priliv SDI u % BDP-a

Izvor: Svjetska banka Izvor: Svjetska banka

Iako je Crna Gora vodeća po prilivu SDI u re-gionu neto priliv SDI kao procenat BDP-a nije se vratio na predkrizni nivo (Grafik 1). Analiza zem-alja koje su u posljednje dvije decenije postale NATO i EU članice dovodi do zaključka da u nar-ednom periodu zahvaljujući evroatlanskim inte-gracijama Crna Gora može očekivati povećanje priliva SDI, jer podaci potvrđuju pozitvnu kore-laciju (Grafik 2 i 3). Na Grafiku 2 crvenom bojom je prikazana godina kada su Rumunija i Bugar-ska postale NATO članice, a plavom bojom go-dina kada su postale EU članice. U oba slučaja došlo je do porasta SDI. Takođe, na Grafiku 3 prikazano je učešće SDI u BDP-u kod zemalja koje su postale NATO i EU članice 2004. godine. Kao što se može vidjeti u periodu između 2003. i 2005. godine došlo je do porasta SDI kod svih zemalja.

Uticaj integracija najbolje se može vidjeti kod zemalja koje su se priključile ili samo NATO savezu, ili samo Evropskoj uniji. Kod Malte i Hrvatske u prvim godinama nakon ulaska u EU neto priliv SDI bilježi rast (Grafik 4 i Grafik 5). Na graficima je osjenčena godina kada su ove zemlje postale članice Evropske unije. U slučaju Malte pozitivan trend se takođe nije zadržao zbog krize, dok je kod Hrvatske zbog ne-davnog priključenja EU nemoguće doći do tačnih zaključaka. Albanija, koja je samo NATO članica bilježi značajan rast neto priliva SDI u BDP-u, uprkos činjenici da se datum učlanjenja poklapa sa svjetskom ekonomskom krizom (Grafik 6). Na grafiku je crvenom bojom osjenčena 2009. godina kada je Albanija postala NATO članica.

Izvor: Svjetska banka

Neto priliv SDI u % BDP-a

Grafik 3

98


Grafik 4 Grafik 5 Malta – Neto priliv SDI % BDP-a Hrvatska – Neto priliv SDI % BDP-a

Izvor: Svjetska banka Izvor: Svjetska banka

Ukupan priliv po osnovu portfolio investicija u prvih šest mjeseci 2017. godine iznosio je 78,4 miliona eura, što je manje za 80,5% nego u istom periodu prethodne godine i rezultat je odsustva zaduživanja države po osnovu emisije euroobveznica u poređenju sa prethodnom godinom. Investicije u domaće hartije od vrijednosti iznosile su 48,5 miliona eura, pri čemu je ulaganje u vlasničke HOV iznosilo 25 miliona eura, dok je ulaganje u dužničke HOV iznosilo 23,5 miliona eura. Priliv po osnovu povlačenja sredstava uloženih u strane hartije od vrijednosti iznosio je 29,9 miliona eura. Ukupan odliv sredstava po osnovu portfolio investicija iznosio je 68 miliona eura, što je 81,9% manje nego u istom periodu 2016. godine. Investicije rezidenata u strane HOV iznosile su 31,3 miliona eura, što je za 25,9% manje nego u 2016. godini usljed smanjenja ulaganja u dužničke hartije od vrijednosti u inostranstvu za

Izvor: Svjetska banka

Albanija – Neto priliv SDI % BDP-a

Grafik 6

99

Eksterni sektor

92,4%. Kao rezultat ovakvih kretanja na računu portfolio investicija u periodu januar – jun 2017. go-dine zabilježen je neto priliv u iznosu od 10,4 miliona eura.

Na računu ostalih investicija zabilježen je neto priliv u iznosu od 112,8 miliona eura, što je za 7,5% manje nego u 2016. godini. Kretanje na ovom računu karakteriše povećanje obaveza po osnovu uzetih kredita, kao i depozita banaka u inostranstvu. Priliv po osnovu povlačenja kredita ostalih sektora (pri-vreda i stanovništvo) je iznosio 94,3 miliona eura, što predstavlja pad od 47,4%, dok je odliv po osnovu isplate glavnice iznosio 85,3 miliona eura, što je smanjenje za 38,5%.

Na kraju juna 2017. godine novčana sredstva Centralne banke na ino računima i u trezoru bila su ma-nja za 99,4 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2016. godine.

ANALIZA TRŽIŠTA NEKRETNINA 08

103

Analiza tržišta nekretnina

HEDONIČKI INDEKS NEKRETNINA JUN 2017.

U junu 2017. godine, CBCG sprovela je redovnu anketu o kretanju cijena nekretnina u Podgorici. Pi-tanja u upitniku su se odnosila na kvalitativne karakteristike stanova (način grijanja, posjedovanje internet priključka, broj soba, broj balkona itd.) sa osnovnim ciljem da se utvrdi relativni uticaj ovih kvalitativnih osobina na vrijednost stana. Subjektivna ocjena vrijednosti stana postignuta je putem postavljanja pitanja: „Ispod koje cijene vlasnici stana ne bi prodali stan u trenutku postavljanja pi-tanja?“. Na osnovu prikupljenih podataka, dobijen je Hedonički indeks nekretnina koji mjeri uticaj kvalitativnih karakteristika stambenog objekta na cijenu tog objekta.

Tabela 8.1

Sumarna statistika prosječne vrijednosti stambenih objekata po kvadratnom metru u Podgorici

Period Cijena, € Lančani indeks Bazni indeks

Septembar 2007. 1.697,6 100,0 100,0

Mart 2008. 1.738,3 102,4 102,4

Septembar 2008. 1.525,5 87,8 89,9

Mart 2009. 1.402,1 91,9 82,6

Septembar 2009. 1.223,1 87,2 72,1

Mart 2010. 1.128,3 92,2 66,5

Jun 2010. 1.191,5 105,6 70,2

Septembar 2010. 1.177,1 98,8 69,3

Decembar 2010. 1.185,2 100,7 69,8

Mart 2011. 1.171,2 98,8 69,0

Jun 2011. 1.163,0 99,3 68,5

Septembar 2011. 1.174,0 100,9 69,2

Decembar 2011. 1.151,2 98,1 67,8

Januar 2012. 1.168,3 101,5 69,0

Jun 2012. 1.179,6 102,5 69,5

Septembar 2012. 1.172,3 99,4 69,1

Decembar 2012. 1.171,6 99,9 69,0

Mart 2013. 1.169,4 99,9 68,88

Jun 2013 1.069,8 91,48 63,10

Mart 2014. 971,4 90,80 57,22

Septembar 2014. 950 97,8 55,96

Mart 2015. 920.8 96,9 54,24

Septembar 2015. 939 101,97 55,31

Mart 2016. 965 102,77 56,84

Jun 2016. 1.019,9 105,69 60,08

Septembar 2016. 915,6 89,77 53,93

Decembar 2016. 918,8 100,35 54,12

Mart 2017. 901,4 98,11 53,10

Jun 2017. 950 105,4 55,96

Izvor: CBCG

104


Izračunavanje prosječne cijene po kvadratnom metru, za jun 2017. godine, bazirano je na uzorku koji je izveden na grupaciji od 55.827 stambenih objekata koji odgovaraju lokacijama: Podgorica 1, Podgo-rica 2 i Podgorica 3. Na osnovu slučajnog uzorka od 2.300 vlasnika stambenih jedinica, broj uspješno popunjenih anketnih listića iznosio je 483. Prema tome, ukupan odziv na anketu iznosio je 21%.

Prema rezultatima ankete sprovedene u junu, prosječna cijena nekretnina po kvadratnom metru u Podgorici iznosila je 950 eura, što predstavlja pad od 6,8% u odnosu na jun 2016. godine. Posmatrajući lančani indeks kretanja cijena nekretnina, može se vidjeti da je u junu 2017. godine došlo do blagog rasta. Naime, cijene nekretnina zabilježile su rast u odnosu na prethodni kvartal za 5,4%, dok su u odnosu na kraj prethodne godine veće za 3,4%.

Razvoj na tržištu nekretnina tokom drugog kvartala 2017. godine ukazuje na nastavak trenda prila-gođavanja velike ponude ograničenoj tražnji. Tražnja je i dalje veoma izdiferencirana, jer se više traže specifični objekti.

Tabela 8.2

Sumarna statistika prosječne vrijednosti, standardne devijacije, minimalne i maksimalne cijene pojedinih tipova stambenih objekata, u eurima

Varijabla Br. opservacija

Srednjavrijednost

Standardnadevijacija Minimalna

cijenaMaksimalna

cijena

Prosječna cijena stambenog prostora po kvadratnom metru 483 950 253 400 2.000

Prosječna cijena stambenog prostora po kvadratnom metru – kuća 175 839 307 400 2.000

Prosječna cijena stambenog prostora po kvadratnom metru – stan 308 1.013 190 500 2.000

Posmatrani uzorak čini 483 stambenih objekata iz Podgorice, od čega su 175 kuće, a 308 stanovi (ta-bela 8.2). Uzorak je prikupljen iz tri zone Podgorice i to: 124 stambenih objekata iz prve, 114 iz druge i 245 iz treće zone (tabela 8.3). Cijene stambenih objekata po kvadratnom metru, na pojedinačnom nivou, kreću se u rasponu od 2.000 eura na ekskluzivnijim lokacijama do 400 eura u naseljima koja su udaljenija od centra grada, poput Starog aerodroma, Konika, Maslina, Tološa itd.

Tabela 8.3

Sumarna statistika prosječne vrijednosti, standardne devijacije, minimalne i maksimalne cijene stambenih objekata po zonama, u eurima

Varijabla Br. opservacija

Srednjavrijednost

Standardnadevijacija Minimalna

cijenaMaksimalna

cijena

Prosječna cijena stambenog prostora po kvadratnom metru u zoni 1. 124 1.120,2 201 667 2.000

Prosječna cijena stambenog prostora po kvadratnom metru u zoni 2. 114 838,4 290 500 1.500

Prosječna cijena stambenog prostora po kvadratnom metru u zoni 3. 245 915,8 212 400 1.818

105


Opisna statistika, provjera održivosti modela i rezultati ekonometrijskog modela hedoničkog indeksa

Na osnovu dobijenih podataka, urađen je ekonometrijski model koji procjenjuje uticaj kvalitativnih karakteristika stambenog objekta na cijenu tog objekta. Posmatrajući grafikone 8.1 i 8.2, može se utvr-diti da obje vremenske serije − cijene stambenih objekata i kvadrature imaju sličan raspored i da zbog njihove limitiranosti sa gornje i donje strane (stanovi ne mogu biti manji od 10 m2 niti veći od recimo 1000 m2 kao i njihove cijene) u ekonometrijski model moramo uključiti logaritme varijabli cijena i kvadratura.

Tabela 8.4 ukazuje da, mjereno nivoom signifikantnosti, na cijenu stambenog objekta, prevashodno, utiču kvadratura i zona kojoj stambeni objekat pripada. Naime, stambeni objekti u prvoj zoni skuplji su u odnosu na stambene objekte u trećoj zoni40. Takođe, u prosjeku i kontrolom ostalih faktora, cijena stambenog objekta je značajno viša ukoliko je stambeni objekat do 10 godina starosti, u odnosu na objekte koji su stariji od 10 godina. Ostale kvalitativne karakteristike stambenog objekta koje bitno utiču na cijene stambenih objekata u Podgorici su sprat na kom se nalazi objekat, posjedovanje više balkona, centralnog grijanja, kao i posjedovanje garaže.

40 Treću zonu smo uzeli kao bazu.

Histogram distribucije varijable kvadraturaHistogram distribucije cijena stambenih objekata

Grafik 8.2Grafik 8.1

106


Tabela 8.4

Empirijski rezultati modela prosječne cijene stambenog prostora, jun 2017.godine

Varijable Koeficijent Standardna greška t-vrijednost P>t

lnmetar 1,091*** 0,054 20,26 0,000

Podgorica 1 0,188*** 0,024 7,90 0,000

Podgorica 2 -0,033 0,035 -0,94 0,346

stan 0,063 0,048 1,29 0,196

preko_65 msqr -0,025 0,031 -0,78 0,433

65 msqr 0,019 0,048 0,40 0,687

do 6 spratova 0,068*** 0,023 3,01 0,003

do 5g_starosti 0,065* 0,038 1,69 0,092

5-10_godina 0,083** 0,036 2,33 0,020

balkon_0 -0,023 0,071 -0,33 0,744

balkon_1 -0,103** 0,047 -2,20 0,028

balkon_2 -0,071 0,046 -1,56 0,119

soba_0 -0,079 0,103 -0,78 0,436

Soba 1 0,059 0,47 1,25 0,211

soba 2 0,041 0,029 1,41 0,159

grijanje na struju 0,154*** 0,043 3,57 0,000

garaza_ima 0,097** 0,05 1,94 0,053

Konstantna 6,243*** 0,254 24,59 0,000

Napomena:

*** značajnost na 1%, ** značajnost na 5%, * značajnost na 10%

Dijagnostika: Broj observacija 483; R-squared = 0.81; VIF= 2,4; Ramsey RESET test Prob > F = 0.8942

Testovi robustnosti pokazuju da je model dobro specificiran, da nema problema sa multikolinearno-šću (izuzetno niska vrijednost VIF-a), kao ni sa funkcionalnom formom (Ramsey Reset test). Problem heteroskedastičnosti korigovan je korišćenjem robustnih standardnih grešaka.

U sljedećoj tabeli prikazano je kretanje cijena nekretnina u nizu posmatranih zemalja prema Global Property Report-u. Kao što se može vidjeti, u prvom kvartalu 2017. godine prisutna su divergentna kretanja cijena nekretnina: najveći godišnji rast u Kini (od 17,27%), odnosno najveći godišnji pad u Egiptu (od 16,68%).

107


Tabela 8.5

Kretanje cijena nekretnina u odabranim zemljama (rangirano prema godišnjem rastu u posljednjem kvartalu 2016. godine)

Država Godišnja promjena, Q1 2016, % Ocjena trenda Godišnja promjena,

Q1 2017, %Kvartalna promjena,

Q42016, %Hong Kong -9,51 ↑ 17,27 3,93Island 5,10 ↑ 16,01 4,57Kina – Šangaj 16,99 ↓ 13,16 -0,95Kanada 5,67 ↑ 11,70 1,15Irska 5,84 ↑ 8,91 0,21Rumunija 11,55 ↓ 7,61 4,21Norveška 1,34 ↑ 7,38 3,76Novi Zeland 3,63 ↑ 7,26 4,11Holandija 6,09 ↑ 7,11 3,79Filipini 8,75 ↓ 7,04 2,35Slovačka Republika 1,53 ↑ 6,61 1,52Švedska 9,70 ↓ 6,59 1,94Njemačka 6,25 ← 5,79 0,93Letonija − Riga 2,24 ↑ 5,13 -0,22Estonija (Talin) -1,31 ↑ 4,76 -5,82Portugalija 3,18 ↑ 4,18 -0,28Litvanija 3,56 ← 3,56 -0,46US (FHFA)1 4,87 ↓ 3,37 0,60US (Case Shiller)2 4,24 ← 3,29 0,17Japan −Tokio 5,45 ↓ 2,93 -0,81Turska 7,37 ↓ 1,84 -0,86Velika Britanija 4,57 ↓ 1,84 -0,04Francuska 0,39 ↑ 1,62 1,57Vijetnam 1,93 ← 1,13 -1,06Tajvan -7,65 ↑ 0,69 1,65Španija 1,69 ↓ 0,41 4,17Meksiko 5,26 ↓ 0,17 -2,24Čile 6,75 ↓ -0,37 4,72Izreal 6,23 ↓ -0,54 -2,64Dzerzi 0,70 ↓ -0,60 -4,03Finska 0,46 ↓ -0,60 -0,26Indonezija -0,16 ← -0,98 -0,33Južna Koreja 1,81 ↓ -1,35 -1,10Tajland 0,38 ↓ -1,37 0,10Švajcarska 2,18 ↓ -1,69 -1,62Grčka -3,65 → -3,13 -0,45Singapur -2,35 ↓ -3,45 -0,56UAE − Dubai -9,26 ↑ -3,69 -2,40Brazil – Sao Paolo -7,62 ↑ -3,75 -0,58Ukrajina − Kijev -2,97 ↓ -5,05 -2,41Puerto Riko -5,68 ↓ -6,96 -1,62Makedonija 3,28 ↓ -7,92 -3,51Rusija -13,05 ↑ -8,33 -2,94Katar 9,36 ↓ -10,63 -1,35Egipat -9,49 ↓ -16,68 -7,61

1 Savezna agencija za stambeno finansiranje u SAD-u2 Standard&Poor`s nacionalni indeks kretanja cijena nekretnina u SAD-u

Napomena:

↑ = više od 1 procentnog poena povećanje cijene nekretnina→ = manje od 1 procentnog poena povećanje cijene nekretnina↓ = više od 1 procentnog poena pad cijene nekretnina← = manje od 1 procentnog poena pad cijene nekretnina u poređenju sa cijenama u istom periodu prošle godine

Izvor: Global property guide, 2017

MEĐUNARODNA EKONOMIJA 09

111

Međunarodna ekonom

ija

9.1. Globalna ekonomska kretanja

Tabela 9.1

Pregled odabranih globalnih indikatora, %

Indikator 2016.Projekcije Razlike u odnosu na

projekcije iz aprila 2017, p.p.

2017. 2018. 2016. 2017.

Rast BDP-a

Svijet 3,2 3,5 3,6 0,0 0,0

Napredne ekonomije 1,7 2,0 1,9 0,0 -0,1

Ekonomije u usponu/razvoju 4,3 4,6 4,8 0,1 0,0

SAD 1,6 2,1 2,1 -0,2 -0,4

Eurozona 1,8 1,9 1,7 0,2 0,1

Njemačka 1,8 1,8 1,6 0,2 0,1

Francuska 1,2 1,5 1,7 0,1 0,1

Italija 0,9 1,3 1,0 0,5 0,2

Španija 3,2 3,1 2,4 0,5 0,3

Japan 1,0 1,3 0,6 0,1 0,0

UK 1,8 1,7 1,5 -0,3 0,0

Kanada 1,5 2,5 1,9 0,6 -0,1

Napredne ekonomije van G7 i Eurozone 2,2 2,3 2,4 0,0 0,0

Evropske ekonomije u usponu/razvoju 3,0 3,5 3,2 0,5 -0,1

Rusija -0,2 1,4 1,4 0,0 0,0

Kina 6,7 6,7 6,4 0,1 0,2

Indija 7,1 7,2 7,7 0,0 0,0

Latinska Amerika i Karibi -1,0 1,0 1,9 -0,1 -0,1

Bliski istok i sjeverna Afrika 5,0 2,6 3,3 0,0 -0,1

Subsaharska Afrika 1,3 2,7 3,5 0,1 0,0

Obim globalne trgovine (robe i usluge) 2,3 4,0 3,9 0,2 0,0

Potrošačke cijene

Napredne ekonomije 0,8 1,9 1,8 -0,1 -0,1

Ekonomije u usponu/razvoju 4,3 4,5 4,6 -0,2 0,2

Izvor: MMF, jul 2017. godine

Projektovana stopa rasta globalne ekonomije za 2017. godinu je prema julskim projekcijama MMF-a41 iznosila 3,5%, što je stopa koja je u skladu sa prethodnim projekcijama te institucije. Projektovana stopa za 2018. je, takođe, ostala nepromijenjena. Stopa rasta naprednih ekonomija je nepromijenjena i pored

41 Ažurirani izgledi globalne ekonomije (WEO), jul 2017.

112


nižih projekcija za SAD, s obzirom na reviziju navi-še za većinu drugih zemalja iz te grupe. Prognoza rasta ekonomija u razvoju i usponu je takođe po-većana, što se najviše duguje Kini, čija ekonomija je ostvarila snažan rast u prvom kvartalu 2017. Za grupu evropskih zemalja u razvoju i usponu među kojima je i Crna Gora42, za 2017. se očekuje stopa rasta od 3,5%, što je povećanje od 0,5 p.p. u odno-su na prethodnu prognozu, uglavnom kao rezultat pozitivnih kretanja u turskoj ekonomiji. Takođe, očekivanja MMF-a su da će globalna trgovina u ovoj godini rasti po stopi od 4%.

Cijene berzanskih roba na agregatnom nivou su, prema MMF-u, tokom drugog kvartala o.g. bile u padu, pa je na kraju juna o.g. agregatni indeks ci-jena berzanskih roba bio 6,5% niži nego na kraju marta. Cijene energenata su bile 7,7% niže, dok su cijene neenergenata bile 4,3% niže. Cijene siro-ve nafte, koje pojedinačno imaju najveći ponder, opale su 9% u drugom kvartalu. Cijene metala su opale 17% a cijena aluminiuma je na kraju dru-gog kvartala opala 16,2% i iznosila je 1.885,3 do-lara po toni. Prognoze MMF-a su da će se cijene berzanskih roba u drugoj polovini 2017. godini u dobroj mjeri oporaviti, vođene cijenom energena-ta, pri čemu se ne očekuje da će preći nivo s po-četka godine.

Vodeći indikatori stresa i rizika na finansijskim tržištima – TED spred, LIBOR-OIS spred i indeks VIX u prosjeku su bili u značajnom padu na kra-ju drugog kvartala 2017. u odnosu na prvi kvar-tal. Vrijednosti pomenutih indeksa bilježe pad već duži period. S druge strane, cijena zlata, kao svojevrstan indikator nesigurnosti na tržištima, u prosjeku je bila iznad vrijednosti tokom prvog kvartala o.g.

Prinosi na desetogodišnji državni dug članica Eurozone su nakon rasta u prvom kvartalu o.g. zabilježili pad u drugom kvartalu, s izuzetkom kraja juna i početka jula. Razlike između prino-sa na njemački državni dug i dug drugih velikih ekonomija Eurozone i dalje su „kompresovane“.

42 Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora, Hrvatska, Mađarska, Makedonija, Kosovo, Poljska, Rumunija, Sr-bija i Turska.

Cijene berzanskih roba (2005 = 100), 2016 – jun 2017.

Pokazatelji volatilnosti/stresa na finansijskim tržištima, jun 2016 − jun 2017.

Grafik 9.1

Grafik 9.2

Izvor: MMF

Izvor: Blumberg

113

Međunarodna ekonom

ija

Prinos na njemački dug na kraju kvartala je bio 0,47%, a na francuski, španski i italijanski dug 0,82%, 1,53% i 2,16%, redom. Prinosi na britanski i američki dug iznosili su 1,26% odnosno 2,3%, a na japanski i švajcarski dug su i dalje bili veoma mali i kretali su se oko 0%.

Indeksi najvećih svjetskih berzi su na kraju dru-gog kvartala uglavnom bili viši nego na kraju pr-vog kvartala o.g, pri čemu su američki indeksi zabilježili nove rekordne vrijednosti. Optimizam je bio prisutan i na tržištima kapitala zemalja u razvoju i usponu. MSCI indeks koji obuhvata sva razvijena finansijska tržišta, ostvario je rast od 3,4%. MSCI indeks koji se odnosi na tržišta u ra-zvoju i usponu zabilježio je još izraženiji rast u istom periodu, od 5,5%.

9.2. Razvijene zemlje

Ekonomski rast u Eurozoni u drugom kvartalu u odnosu na prethodni iznosio je 0,6%, dok je godiš-nja stopa rasta BDP-a iz drugog kvartala iznosila 2,3%. Stopa rasta od 0,6% predstavlja blago ubrzanje rasta u odnosu na 0,5% iz prvog kvartala. Po zemljama, rast je bio najizraženiji u Holandiji (1,5%), a najniži u Portugalu (0,3%), dok je rast u Njemačkoj bio tačno na nivou rasta u cijeloj Eurozoni. Gleda-no kroz komponente BDP-a prema potrošnoj metodi, rast potrošnje domaćinstava iznosio je 0,5%, a bruto investicija u osnovna sredstva 0,9%, što je u najvećoj mjeri i doprinijelo ukupnoj stopi rasta, 0,3 p.p, odnosno 0,2 p.p, respektivno. Doprinosi rastu od strane državne potrošnje i od pozitivnog salda računa roba i usluga bili su neznatni. Posmatrano prema privrednim granama, rast je bio vođen ra-stom prerađivačke industrije (1%) i trgovinom, transportom, smještajem i aktivnostima koje se odno-se na usluge ishrane (0,7%). Generalno, rast u Eurozoni je stabilan, i pozitivan je u kontinuitetu nakon perioda Evropske dužničke krize (nakon prvog kvartala 2013. godine), a u posljednjih par godina je okvirno i na nivou rasta američke ekonomije, koja je mnogo brže rasla u odnosu na evropsku nakon Globalne finansijske krize.

Stopa nezaposlenosti u junu iznosila je 9,1%, što je pad od 0,3 p.p. u odnosu na 9,4% iz marta. Time je nastavljen pad nezaposlenosti u odnosu na početak 2013. godine, kada je na kraju Evropske dužničke krize stopa nezaposlenosti iznosila 12,1%. Istovremeno, 9,1% je najniža stopa nezaposlenosti još od fe-bruara 2009. godine. U apsolutnim pokazateljima, nezaposleno je bilo 14,8 miliona građana Eurozone. Stopa nezaposlenosti je bila najniža u Njemačkoj, 3,8%, koja je bila glavni „generator“ radnih mjesta u Eurozoni, zajedno sa Holandijom (4,9%) i Austrijom (5,3%). S druge strane, stope nezaposlenosti – i pored osjetnog pada u odnosu na prethodne njihove vrijednosti – i dalje su ostale visoke u Grčkoj, 21,7% i Španiji, 17,1%. Stopa nezaposlenosti mlađih od 25 godina u junu je iznosila 19%, pri čemu je najniža bila u Njemačkoj (6,6%), a najviša u Grčkoj, čak 44,4%, i Španiji, 39%. Generalno, pored osjet-nog pada stope nezaposlenosti ekonomije Eurozone u posljednje četiri i po godine, nezaposlenost i dalje ostaje njena strukturna karakteristika. Stopa nezaposlenosti je i dalje i mnogo viša u odnosu na američku ekonomiju (4,4%), i naglašeno je visoka u velikim evropskim ekonomijama, sa izuzetkom Njemačke – u Francuskoj 9,6%, a u Italiji 11,2%.

MSCI globalni indeksi, 2016 − jun 2017.

Grafik 9.3

Izvor: Blumberg

114


Godišnja stopa inflacije u junu je iznosila 1,3%. Po zemljama, najviša je bila u Litvaniji (3,5%), i Leto-niji i Estoniji (po 3,1%), dok je jedino u Irskoj zabilježena deflacija, -0,6%. Prema glavnim sastavnim komponentama HIPC-a, cijene hrane, alkohola i duvana porasle su 1,4%, energije 1,9%, industrijskih prozivoda 0,4%, dok su cijene usluga porasle 1,6%. Posmatrano po manjim grupama roba i usluga, najveći pozitivan doprinos stopi inflacije ostvarile su cijene smještajnih usluga, 0,08 p.p, dok se najve-ći negativan uticaj odnosio na cijene telekomunikacionih usluga, -0,1 p.p. Generalno, nakon perioda 2013−2016. godina, koji je bio obilježen deflacionim rizicima, inflacija Eurozone je u 2017. stabilizo-vana.

U prvom kvartalu budžetski deficit država Eurozone iznosio je 0,9% BDP-a43, ili nešto niže od deficita iz četvrtog kvartala 2016. godine (1,1% BDP-a). Ukupni budžetski prihodi iznosili su 46,5% BDP-a, a rashodi 47,4% BDP-a. Nekoliko država ostvarilo je suficit, pri čemu su najznačajnije Malta, 3,5% BDP-a, i Holandija i Njemačka, po 1,5% BDP-a. Među državama sa deficitom, prije svih treba istaći Fran-cusku, sa budžetskim saldom od -3,3 % BDP-a. Generalno, nivo deficita iz prvog kvartala predstavlja nastavak trenda opadanja budžetskog deficita koji je započet u periodu 2009−2010. godina, kada je deficit prelazio 7% BDP-a. Istovremeno, deficit iz prvog kvartala 2017. najniži je deficit u desetogodiš-njem periodu, što sve upućuje na stabilizaciju državnih finansija zemalja Eurozone.

Javni dug država Eurozone iznosio je 89,5% BDP-a (9,7 hiljada milijardi eura) na kraju prvog kvar-tala 2017. godine, ili blago iznad nivoa javnog duga sa kraja 2016. godine (89,2% BDP-a). Najviši nivo duga zabilježen je u Grčkoj, 176,2% BDP-a, Italiji, 134,7% BDP-a i Portugalu, 130,5% BDP-a, dok je pored njih još dug Belgije, Kipra i Špani-je bio iznad 100% BDP-a. S druge strane, najniži nivo duga zabilježen je u Estoniji, 9,2% BDP-a i Luksemburgu, 23% BDP-a, dok je pored njih još dug Letonije, Litvanije, Slovačke, Malte i Holan-dije bio ispod mastrihtskog kriterijuma od 60% BDP-a. Gledano prema finansijskim instrumen-tima, najviše duga se odnosilo na dužničke harti-je od vrijednosti, 80,1%, potom na kredite, 16,9% i na kraju na gotovinu i depozite, 3%. Generalno, paralelno sa padom budžetskih deficita, uslijedio je i blagi postepeni pad javnog duga, nakon 93,1% BDP-a sa kraja drugog kvartala 2014. Ipak, dug je i dalje na visokom nivou, posebno kod velikih država juga Eurozone, čija je fiskalna pozicija i dalje nesigurna. O tome najbolje svjedoči njihov kreditni rejting – prema Standard end Pursu, na kraju juna 2017. samo su Španija i Italija imale in-vesticioni rejting (i to slabog kvaliteta), dok Grč-ka i Portugal nijesu imale investicioni rejting.

43 Posljednji raspoloživi, sezonski prilagođeni podatak.

Tabela 9.2

Kreditni rejting država Eurozone prema Standard end Pursu, kraj juna 2017.

Država Rejting Izgledi (outlook)Austrija AA+ stabilni

Belgija AA stabilni

Estonija AA- stabilni

Finska AA+ stabilni

Francuska AA stabilni

Grčka B- stabilni

Holandija AAA stabilni

Irska A+ stabilni

Italija BBB- stabilni

Kipar BB+ pozitivni

Letonija A- stabilni

Litvanija A- stabilni

Luksemburg AAA stabilni

Malta A- stabilni

Njemačka AAA stabilni

Portugal BB+ stabilni

Slovačka A+ stabilni

Slovenija A+ stabilni

Španija BBB+ pozitivni

Izvor: Standard end Purs (tradingeconomics.com)

115

Međunarodna ekonom

ija

Suficit na tekućem računu, gledano kroz 12-mjesečni kumulativ sezonski prilagođenih podataka na kraju juna 2017. godine, iznosio je 336,5 mlrd. eura, ili 3,1% BDP-a, što je bilo za 0,4 p.p. manje u od-nosu na godinu dana ranije. U samom drugom kvartalu 2017. ostvaren je suficit od 2,5% BDP-a, što je bilo osjetno ispod suficita iz drugog kvartala 2016. godine, od 3,7% BDP-a44. Ipak, nakon prvog kvartala 2012. godine Eurozona konstantno ostvaruje suficit, koji pri tome ima uzlazni trend. Po-smatrano po zemljama, gledano kroz četvorokvartalni kumulativ sezonski neprilagođenih podataka sa krajem u prvom kvartalu 2017. godine45, najveće suficite u odnosu na BDP ostvarile su Holandija, 8,8%, Njemačka, koja je ujedno i najveći kontributor suficitu Eurozone u apsolutnim pokazateljima, 8,3%, Malta, 6,6% i Slovenija, koja nakon Evropske dužničke krize stoji veoma dobro po tom pitanju, 4,9%. Što se tiče deficita, mimo Kipra koji je sa -9,6% BPD-a zabilježio najnegativniji saldo tekućeg ra-čuna, druge zemlje Eurozone nemaju „akutnih“ problema sa inokonkurentnošću. Tako su npr. salda tekućeg računa u odnosu na BDP kod Grčke, Italije, Portugala i Španije iznosila -0,8%, 2,7%, 0,6% i 1,9%, respektivno.

Prognoze analitičara ECB-a iz septembra ukazuju na to da će rast u 2017. iznositi 2,2%, osjetno iznad 1,8% iz 2016. godine, da bi nakon toga usporio na i dalje solidnih 1,8% i 1,7% u 2018. i 2019. godini. Očekuje se da će stopa nezaposlenosti kontinuirano opadati tokom prognostičkog horizonta, pa će u 2019. biti na nivou od 8,1%. HIPC će biti u okviru ECB-ovog cilja od ispod ali blizu 2%, i bez deflacio-nih pritisaka. Konačno, sve će biti praćeno i poboljšanjem stanja državnih finansija, pa se očekuje da će u 2019. budžetski deficit opasti na 0,9% BDP-a, a javni dug na 84,2% BDP-a.

Tabela 9.3

Makroekonomske prognoze za Eurozonu za period 2017−2019, %

2016. 2017. 2018. 2019.

Realni BDP 1,8 2,2 1,8 1,7

Privatna potrošnja 2,0 1,7 1,8 1,5

Državna potrošnja 1,8 1,2 1,2 1,1

Bruto investicije u osnovna sredstva 4,1 4,0 3,9 3,1

Izvoz 3,2 4,7 3,7 3,8

Uvoz 4,5 5,2 4,6 4,2

Zaposlenost 1,4 1,5 1,0 0,8

Stopa nezaposlenosti, % radne snage 10,0 9,1 8,6 8,1

HIPC 0,2 1,5 1,2 1,5

HIPC, isključujući energiju 0,9 1,2 1,3 1,5

HIPC, isključujući energiju i hranu 0,9 1,1 1,3 1,5

HIPC, isključujući energiju, hranu i promjene u indirektnim porezima 0,8 1,1 1,3 1,5

Jedinični troškovi rada 0,8 0,8 1,2 1,4

Zarada po zaposlenom 1,2 1,5 2,0 2,3

Produktivnost rada 0,4 0,7 0,8 0,9

Saldo državnog budžeta, % BDP-a -1,5 -1,3 -1,0 -0,9

Strukturni saldo državnog budžeta, % BDP-a -1,5 -1,4 -1,3 -1,2

Javni dug, % BDP-a 89,1 87,5 86,0 84,2

Saldo tekućeg računa, % BDP-a 3,5 2,9 2,5 2,5

Izvor: ECB, septembar 2017. godine

44 Sezonski neprilagođeni podaci.45 Posljednji objavljeni podatak po zemljama.

116


Ekonomija SAD-a je u drugom kvartalu 2017. rasla po stopi od 2,2% u odnosu na isti period prethod-ne godine. Stopa rasta u odnosu na prethodni kvartal je prema posljednjoj procjeni iznosila 3,1%46 i ukazuje na znatno veću ekonomsku aktivnost nego u prvom kvartalu, kada je ekonomija SAD-a rasla po stopi od 1,2%. Na ovako visoku stopu rasta je prvenstveno uticala velika potrošnja domaćinstava,

kao i investicije. Prema posljednjim MMF-ovim prognozama, ekonomija SAD-a će u 2017. godini rasti po nešto nižoj, ali i dalje relativno visokoj stopi od 2,1%, koja je viša nego kod većine razvi-jenih zemalja.

Stopa nezaposlenosti je i tokom 2017. nastavila da opada, a na kraju juna je iznosila 4,4%. Broj zaposlenih u privatnom sektoru je tokom drugog kvartala bio veći nego u prvom kvartalu o.g. Go-dišnja stopa inflacije je tokom drugog kvartala bila u padu, ali i dalje je blizu ciljane stope Cen-tralne banke.

Pozitivna kretanja u ekonomiji daju Centralnoj banci „mogućnost“ da izvrši planirano smanje-nje bilansa (oko 4,5 hiljada milijardi dolara) i na-stavi povećanje referentne kamatne stope, što je FED još jednom učinio krajem juna.

Fiskalna pozicija SAD-a i dalje predstavlja razlog za zabrinutost. Za 2017. godinu MMF očekuje da američki budžetski deficit bude 4% BDP-a, što je niže od deficita od 4,4% BDP-a iz 2016. (procjena), ali se potom u periodu 2018−2020. očekuje da de-ficit prosječno bude na nivou od oko 5% BDP-a. To će sve pratiti kretanje državnog duga, koji je u 2016. bio 107,4% BDP-a, a očekuje se da će u 2017. iznositi 108,3%, sa tendencijom daljeg rasta.

Japanska ekonomija je uspjela da održi stabilan rast iz prethodnog perioda. Ovo je šesti kvartal da je ekonomija ostvarila pozitivnu stopu rasta (0,6% u odnosu na prethodni kvartal). U odno-su na isti period prethodne godine, ekonomija je rasla po stopi od 1,4%. MMF je u posljednjem izvještaju o globalnim izgledima revidirao stopu rasta japanske ekonomije za 2017. godinu naviše, pa tako prognozirana stopa iznosi 1,3%.

Na rast ekonomske aktivnosti u drugom kvarta-lu je najvećim dijelom uticala domaća potražnja, a to se očekuje i u narednim kvartalima. To bi

46 Kvartalna stopa rasta izražena na godišnjoj osnovi, treća procjena.

Godišnja stopa rasta kvartalnog BDP-a, %, 2015 − drugi kvartal 2017.

Stopa nezaposlenosti, 2008 − jun 2017.

Grafik 9.4

Grafik 9.5

Izvor: Biro za ekonomske analize SAD, Eurostat, Vlada Japana

Izvor: Eurostat, Biro radne statistike SAD, Statistički zavod Japana

117

Međunarodna ekonom

ija

moglo da znači da zarade napokon počinju da rastu, a time i potrošnja, što može da Centralnoj banci dâ nadu da takva situacija može proizvesti održivu inflaciju. Na kraju juna, godišnja stopa inflacije je iznosila 0,4%. Japanska ekonomija i dalje prilično zavisi od izvozne aktivnosti i globalne potražnje, pa bi „restrikcije“ u globalnoj trgovini mogle da imaju negativnih uticaja.

Stopa nezaposlenosti je jedna od najnižih među razvijenim ekonomijama, a na kraju juna je bila na istom nivou kao na kraju marta o.g, 2,8%, što je njen najniži nivo u više od 20 godina. Nezaposlenost među populacijom starosti od 15 do 24 godine je iznosila 4,6% na kraju kvartala.

Fiskalni parametri Japana nijesu zadovoljavajući, imajući u vidu da je u 2016. gotovo dvadeset petu godinu zaredom ostvaren budžetski deficit, koji je pri tome povećan sa 3,5% BDP-a iz 2015. godine na 4,2% BDP-a u 2016. MMF očekuje da će u 2017. godini deficit biti 4% BDP-a, nakon čega će postepeno opadati. S druge strane, Japan i dalje ima najveći nivo državnog duga u svijetu, oko 240% BDP-a. Iako se većina tog duga odnosi na rezidente, i Japan istovremeno ima velike devizne rezerve, ta situacija ipak predstavlja rizik, koji bi u određenim uslovima mogao ugroziti japansku ekonomiju.

9.3. Zemlje u usponu

Kineska ekonomija je održala zamajac iz prvog kvartala o.g. i rasla je po stopi od 6,9% u odnosu na isti period 2016. godine, što je bilo više od tržišnih očekivanja. S druge strane, na kvartalnom nivou, rast ekonomije je iznosio 1,7%, što je bolji rezultat nego u prvom kvartalu, kada je ekonomija rasla po stopi od 1,3%. Julska prognoza MMF-a oko rasta kineske ekonomije u 2017. i 2018. je revidirana naviše i iznosi 6,7% i 6,4%, respektivno.

Rast globalne trgovine i domaće potražnje su bili ključni pokretači industrijske proizvodnje, investi-cija i potrošnje. Skok izvoza nakon nekoliko godina usporavanja je nadomjestio negativna kretanja na tržištu nekretnina. Maloprodaja je i u ovom kvartalu ostvarila rast, i to po stopi od 10,8%, nakon 10% u prvom kvartalu.

Stopa nezaposlenosti se u junu zadržala na 3,95%, što je njen najniži nivo za preko deset posljednjih godina. Godišnja stopa inflacije je u junu iznosila 1,5%. Ipak, deflacioni rizici i dalje su prisutni, jer je stopa inflacije zadnjih par godina oko 2%, sa povremenim padovima ispod 1%.

Uprkos i dalje visokim stopama rasta, ogromna zaduženost privrede i „pregrijanost“ tržišta nekretni-na i dalje predstavljaju najveće rizike za stabilnost kineske ekonomije i njenu održivost. Kineska vlada je suočena sa prilično kompleksnom mješavinom ekonomskih politika, s obzirom da je neophodno uspostaviti balans između povećanja potrošnje, velike zaduženosti i strukturnih reformi koje bi do-prinijele većoj produktivnosti. Prema nekim analitičarima, fokus ekonomske politike se premješta sa stimulativnih mjera ka smanjenju rizika u finansijama. Uz sve pomenuto nužno ide i pogoršavanje fi-skalnih parametara, gdje je budžetski deficit iz 2016. godine, 3,7% BDP-a (prema MMF-u), bio najgori fiskalni rezultat u posljednjih 30 godina, dok je državni dug na kraju 2016. godine iznosio preko 46%, što je takođe maksimum u posljednjih par decenija.

Ekonomija Rusije je prema preliminarnim podacima u drugom kvartalu 2017. rasla po stopi od 2,5% u odnosu na isti period prethodne godine, što je najviša stopa rasta za posljednjih pet godina, a treći pozitivni kvartal zaredom. MMF za 2017. i 2018. očekuje rast ruskog BDP-a od po 1,4%.

118


Rast ruske ekonomije se uglavnom bazirao na rastu u sektorima trgovine, rudarstva, prerađivačke in-dustrije i građevinarstva. Tokom sva tri mjeseca drugog kvartala industrijska proizvodnja je bilježila visoke stope rasta. Pokazatelj poslovne pouzdanosti je nakon pet godina prvi put bio pozitivan, doduše samo u jednom mjesecu drugog kvartala. Slično kretanje je zabilježio i pokazatelj povjerenja potroša-ča, koji je premda ostao negativan. S druge strane, krediti privatnom sektoru bilježe veliki rast tokom svih mjeseci 2017. godine. Trgovinski bilans je bio stabilan i u okviru tržišnih očekivanja.

Godišnja stopa inflacije nastavlja da bilježi ogroman pad i na kraju drugog kvartala je iznosila 4,4%. U istom periodu 2016. stopa je bila oko 8%, odnosno oko 15% dvije godine ranije. Centralna banka je dalje snizila referentnu kamatnu stopu, koja trenutno iznosi 8,5%. Stopa nezaposlenosti je na kraju drugog kvartala iznosila 5,1%.

Glavni fiskalni parametri Rusije su „pod kontrolom“. Prema podacima MMF-a, nakon budžetskog deficita od 3,7% u 2016. godini (budžet je ostvarivao deficit u periodu 2013−2016. godina), za 2017. se prognozira pad deficita na 2,6%. Državni dug je nizak – oko 17% BDP-a, tako da ne predstavlja rizik, i pored desetogodišnje tendencije blagog rasta.

Turska ekonomija je u drugom kvartalu 2017. rasla po stopi od 5,1% u odnosu na isti kvartal 2016., što je treći pozitivni kvartal zaredom, nakon pada uslovljenog političkim i geopolitičkim kretanjima. U odnosu na prethodni kvartal, ekonomija je rasla po stopi od 2,1%. Prognoze rasta za ekonomiju Turske od strane OECD-a su po 3,5% za 2017. i 2018. godinu.

Prema posljednjim podacima, „zamajac“ koji je generisan u prvoj polovini godine bi trebalo da se odr-ži i u trećem kvartalu. Na rast BDP-a su najviše uticali potrošnja i investicije koje su bile potpomognute fiskalnim i drugim mjerama, kao i većom eksternom potražnjom.

Turska se i dalje suočava sa deprecijacijom valute i rastućom inflacijom (10,9% u junu 2017). Centralna banka, s druge strane, nije mijenjala referentnu kamatnu stopu. Nezaposlenost bilježi pad tokom 2017. godine, a na kraju juna je iznosila 10,2%. Kreditiranje privatnog sektora je značajno, ali može pred-stavljati i rizik s obzirom na nivo od preko 160% BDP-a.

9.4. Zemlje okruženja

Za zemlje u okruženju, nakon pozitivnih kretanja u 2016. godini očekuje se dalji oporavak privredne aktivnosti u 2017. godini, ali umjerenim tempom. Nezaposlenost u drugom kvartalu 2017. godine i dalje ostaje visoka. Kretanje inflacije određeno je poskupljenjem sirovina na svjetskom tržištu. Zemlje regiona imaju visok nivo javnog duga, i u cilju njegove stabilizacije neophodno je nastaviti sa fiskal-nom konsolidacijom i strukturnim reformama.

Ekonomija Srbije ostvarila je rast od 2,8% u 2016. godini, i nastavila je sa povoljnim kretanjima u prvoj polovini 2017. godine. U drugom kvartalu 2017. godine zabilježen je rast privredne aktivnosti od 1,3%. Rast je bio podstaknut pozitivnim kretanjima u industriji i uslužnom sektoru. S druge strane, došlo je do pada poljoprivredne proizvodnje, dok je građevinska aktivnost u oba kvartala 2017. godine dala negativan doprinos rastu. Pozitivan uticaj na rast u drugom kvartalu imale su privatna potrošnja, investicije i državna potrošnja.

Godišnja stopa inflacije na kraju drugog kvartala iznosila je 3,6%, što je u granicama ciljnog raspona Narodne banke Srbije od 3±1,5%. U prvoj polovini 2017. evidentan je realni rast zarada i zaposlenosti

119

Međunarodna ekonom

ija

u privatnom sektoru. Stopa nezaposlenosti u drugom kvartalu smanjena je na 11,8% u odnosu na isti period prethodne godine (15,2%). U drugom kvartalu 2017. godine, zabilježeno je i usporavanje rasta kreditne aktivnosti.

Ostvaren je i primarni i opšti fiskalni suficit tokom drugog kvartala 2017. godine. Učešće javnog duga centralne vlade u BDP-u je smanjeno u 2017. godini i na kraju drugog kvartala 2017. iznosilo je 65,7%. Usljed uspješne fiskalne konsolidacije i sprovođenja strukturnih reformi, kao i ubrzanja privrednog rasta, u martu je kreditna agencija Mudis poboljšala rejting Srbije sa B1 na Ba3, uz stabilne izglede za dalje unapređenje kreditnog rejtinga.

Hrvatska ekonomija nastavlja sa rastom privredne aktivnosti i u prvoj polovini 2017. godine. Prema preliminarnim podacima, u drugom kvartalu zabilježen je rast od 2,8%. Rast je u velikoj mjeri bio pod-staknut domaćom tražnjom. Pozitivan uticaj na rast ostvaren je u djelatnosti trgovine na veliko i malo.

Inflacija je nastavila sa rastom u prvoj polovini 2017, a godišnja stopa inflacije u junu 2017. godine iznosila je 0,7%. Tokom drugog kvartala 2017. došlo je do povećanja broja zaposlenih, čemu su osim oporavka privredne aktivnosti doprinijele i mjere države usmjerene na smanjenje troškova rada. Stopa nezaposlenosti na kraju drugog kvartala 2017. godine iznosila je 10,8%. U 2016. godini došlo je do sma-njivanja javnog duga koji se u periodu 2008−2015. godina kretao uzlaznom putanjom, dok se prema procjenama MMF-a u 2017. godini očekuje javni dug od 83,1% BDP-a.

Makedonija – prema preliminarnim podacima u prvom kvartalu 2017. godine ostvarena je nulta sto-pa rasta, dok je u drugom kvartalu došlo do daljeg slabljenja privredne aktivnosti i negativne stope rasta od 1,8%. Prema procjeni MMF-a, u 2017. godini očekuje se rast od 3,2%. Godišnja stopa inflacije na kraju drugog kvartala 2017. godine iznosila je 1,5%. Nakon povećanja deficita tekućeg računa u 2016. godini usljed pada privatnih transfera i odliva profita u matične zemlje, u prvom kvartalu 2017. deficit nastavlja sa rastom i iznosi 5,3% BDP-a. Javni dug se u prethodnom periodu kretao uzlaznom putanjom, a prema procjeni MMF-a u 2017. godini očekuje se smanjenje na 37,6% BDP-a.

Kvartalne stope rasta BDP-a zemalja regiona, 2015 − drugi kvartal 2017.

Indeksi potrošačkih cijena odabranih zemalja regiona, %, 2015 − jun 2017


Izvor: Nacionalni statistički zavodi Izvor: Nacionalni statistički zavodi

120


Tabela 9.4

Kreditni rejtinzi po zemljama regiona

Zemlja jun 2016. jun 2017.

Bosna i Hercegovina B B (stabilan)

Crna Gora B+ B+ (negativan)

Hrvatska BB BB (stabilan)

Makedonija BB- BB- (stabilan)

Srbija BB- BB- (pozitivan)

Izvor: Standard end Purs

Tabela 9.5

Javne finansije i salda tekućeg računa u privredama regiona, % BDP-a

ZemljaSaldo budžeta Bruto javni dug Saldo tekućeg računa

2016. 2017. 2018. 2016. 2017. 2018. 2016. 2017. 2018.

Albanija -1,8 -2,0 -1,9 72,0 69,5 67,0 -9,6 -10,9 -10.5

Crna Gora -3,6 -5,8 -5,1 67,4 71,1 75,8 -18,9 -22,6 -22,5

Hrvatska -0,8 -1,1 -0,9 84,2 81,9 79,4 2,6 2,9 1,3

Makedonija -2,6 -3,2 -3,0 39,0 41,0 40,8 -3,1 -2,2 -1,9

Slovenija -1,8 -1,4 -1,2 79,7 77,8 75,5 7,0 6,2 5,8

Srbija -1,4 -0,5 0,3 73,6 71,1 67,3 -3,8 -4,3 -4,7

EU -1,7 -1,6 -1,5 85,1 84,8 83,6 2,1 1,9 1,9

Eurozona -1,5 -1,4 -1,3 91,3 90,3 89,0 3,4 3,0 2,9

Izvor: Evropska komisija – Spring 2017 European Economic Forecast

9.5. Kamatne stope centralnih banaka i kretanje deviznih kurseva

Vodeće centralne banke, sa određenim izuzetkom američkog FED-a, nastavile su sa ekspanzivnim monetarnim politikama u drugom kvartalu 2017. godine, nastavljajući da održavaju svoje referentne kamatne stope na istorijskim minimumima, uz istovremeni nastavak programa kupovine državnih i koorporativnih hartija od vrijednosti na sekundarnom tržištu (tzv. kvantitativno popuštanje).

Na sjednici održanoj sredinom juna 2017. godine, FED-ov Komitet za operacije na otvorenom tržištu je odlučio da poveća referentnu kamatnu stopu na raspon od 1% do 1,25%. U saopštenju se navodi da je odluka donešena na osnovu najnovijih ekonomskih indikatora, odnosno da je ekonomija rasla umjerenim tempom, da se situacija na tržištu rada nastavlja poboljšavati i da je stopa nezaposlenosti u padu. Takođe, potrošnja je rasla, a stopa inflacije je blizu ciljane stope.

Upravni savjet ECB-a nije mijenjao kamatne stope47 tokom dvije sjednice drugog kvartala 2017. Uprav-ni savjet očekuje da će glavne kamatne stope ostati na postojećem nivou i nakon završetka programa kupovine obveznica. Na aprilskoj sjednici je potvrđeno da je program smanjen na 60 mlrd. eura mje-

47 Glavna refinansirajuća kamatna stopa od 0,00%, marginalna kamatna stopa na zajmove od 0,25% i depozitna stopa od -0,40%.

121

Međunarodna ekonom

ija

sečno. Ukoliko bude neophodno, program će biti produžen i nakon decembra 2017. tj. sve dok Upravni savjet ne bude smatrao da se inflacija pouzdano kreće ka ciljanoj stopi, od ispod ali blizu 2%.

Kratkoročne tržišne referentne kamatne stope „pratile“ su referentne kamatne stope centralnih banaka. Šestomjesečni USD LIBOR je tako tokom drugog kvartala 2017. blago porastao, za 0,02 p.p. tj. na 1,44%, dok su EONIA i tromjesečni EURI-BOR neznatno promijenjeni i iznosili su -0,35% i -0,33%, respektivno.

Euro je tokom drugog kvartala 2017. nominalno aprecirao u odnosu na dolar (7,3%), jen (8,2%), funtu (3,4%) i franak (2,4%). U odnosu na dolar, euro je aprecirao sa 1,0652 na 1,1426 dolara za euro, prosječno se (tokom kvartala) krećući na nivou od 1,1 dolara za euro. Trenutna očekivanja su da monetarna politika ECB-a svakako neće vr-šiti pritiske na aprecijaciju eura, dok bi očekivani postepeni rast dolarskih kamatnih stopa trebalo da djeluje u pravcu aprecijacije dolara, odnosno deprecijacije eura.

Referentne kamatne stope centralnih banaka, %, 2015 − jun 2016.

Euro prema drugim valutama, 2016 − jun 2017, 01. 01. 2016=100 (rast/pad označava jačanje/

slabljenje eura)

Referentne tržišne kamatne stope, %, 2015 − jun 2016.

Grafik 9.8

Grafik 9.10Grafik 9.9

Izvor: Blumberg

Izvor: Blumberg, kalkulacije CBCGIzvor: Blumberg

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 10

125

Najznačajniji događaji

NAJVAŽNIJI DOGAĐAJI U DRUGOM KVARTALU 2017. GODINE

APRIL

Vlada je usvojila Informaciju o rezultatima pregovora sa Credit Suisse bankom u vezi sa zaduživanjem u formi kreditnog aranžmana od 30 miliona, odnosno 50 miliona eura, čime je zaključen po Crnu Goru povoljniji aranžman.

Vlade Crne Gore i Slovenije potpisale su Akcioni plan saradnje ministarstava u poljoprivredi, šumar-stvu, bezbjednosti hrane, pčelarstvu i akvakulturi, u okviru sastanka Mješovite komisije za imple-mentaciju Sporazuma o ekonomskoj saradnji dvije države.

Predstavnici kompanije Luštica Development i belgijske BESIX grupe potpisali su Memorandum o razumijevanju o zajedničkom ulaganju u razvoj i izgradnji hotela Chedi Luštica Bay, uključujući i gradnju stambenih blokova Kamelija i Magnolija.

MAJ

Crnogorski elektrodistributivni sistem (CEDIS) je sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD) potpisao Ugovor o realizaciji treće faze Projekta modernizacije mjerenja potrošnje električne energije vrijedan 32 miliona eura.

Vlada je usvojila Program podsticajnih mjera u oblasti turizma za 2017/2018. godinu, koji sadrži kon-kretne mjere finansijske podrške za obogaćivanje i unapređenje kvaliteta turističke ponude.

Predstavnici vlada Crne Gore i Kine potpisali su u Pekingu Memorandum o razumijevanju u okviru inicijative o ekonomskom i pomorskom putu svile 21. vijeka.

Osnovana je Unija mladih preduzetnika (UMPCG), čiji je cilj podsticanje razvoja preduzetništva.

Poljoprivredni proizvođači iz Crne Gore, njih 168, u Pljevljima su potpisali ugovore o bespovratnoj po-dršci investicijama u poljoprivredna gazdinstva kroz IPARD like 1.2 javni poziv, čija ukupna investici-ja tih projekata iznosi 4,2 miliona eura, za šta je obezbijeđeno 2,4 miliona eura bespovratnih sredstava iz EU fondova i nacionalnog budžeta.

JUN

Skupština je usvojila izmjene Zakona o budžetu Crne Gore za ovu godinu, kojima se pristupilo usljed neophodnosti tehničkog usaglašavanja sa novom organizacijom i povećanja izvornih prihoda za osam miliona eura.

126


Vlada je utvrdila Predlog zakona o završnom računu Budžeta Crne Gore za 2016. godinu.

Skupština je usvojila izmjene i dopune Zakona o sporazumnom finansijskom restrukturiranju dugova prema finansijskim institucijama, koje bi, između ostalog, trebalo da doprinesu smanjenju nekvalitet-nih kredita.

Vlada je usvojila Predlog fiskalne strategije Crne Gore do 2020. godine, čije mjere imaju za cilj ostva-rivanje finansijske stabilnosti i ubrzanog ekonomskog rasta.

Udruženja banaka Crne Gore i Srbije zaključila su Memorandum o saradnji u Beogradu, u cilju pove-ćanja imidža i povjerenja u bankarski sistem, promocije visokih standarda i korporativnog upravljanja u bankarstvu.

Vlada je usvojila Akcioni plan za suzbijanje sive ekonomije, koji ima za cilj da doprinese smanjenju fiskalnog deficita i podstakne preduzeća da poslovanje uvedu u legalne tokove.

Predstavnici Ministarstva finansija Crne Gore i ambasade Sjedinjenih Američkih Država (SAD) u Cr-noj Gori potpisali su Sporazum o unapređenju ispunjavanja poreskih obaveza na međunarodnom ni-vou i sprovođenju FATCA propisa sa aneksima između vlada dvije države.

Vlada je usvojila Predlog izmjene Zakona o porezu na nepokretnosti, kojom se mijenja odredba koja je do sada predstavljala biznis barijeru, odnosno zakupci državne imovine koji su sa državom zaključili ugovor o dugoročnom zakupu, shodno izmjenama Zakona, nisu obveznici poreza na nepokretnosti.

Predstavnici Elektroprivrede (EPCG), Crnogorskog operatora tržišta električne energije (COTEE) i Cr-nogorskog elektroprenosnog sistema (CGES) potpisali su ugovor o osnivanju i statut kompanije Berza električne energije, što predstavlja snažan iskorak u formiranju regionalnog tržišta električne energije.

PRILOZI 11

129

Prilozi

Prilog A: Realna kretanja

Tabela 2: Industrijska proizvodnja

Izvor: MONSTAT

Tabela 1: Pregled makroekonomskih kretanja

OPIS 2016.XII/XI

2017. (lančani indeks)

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (indeks) 101,0 63,4 134,1 104,1 85,4 105,8 92,2

Potrošačke cijene (indeks) 100,2 100,3 100,1 100,1 100,1 100,1 99,9

Cijena proizvođača ind. proizvoda (indeks) 99,8 101,9 99,0 99,8 99,9 99,9 99,6

Naziv Jun-2017.Ø 2016

Jun-2017.Maj-2017.

Jun-2017.Jun-2016.

Jan-Jun 2017.Jan-Jun 2016.

INDEKS INDUSTRIJSKE PROIZVODNJE - ukupno 82,0 92,2 86,1 90,4

Kapitalni proizvodi 88,7 83,4 79,8 92,0

Trajni proizvodi za široku potrošnju 184,6 127,3 189,1 163,2

Intermedijarni proizvodi 143,7 91,2 145,0 126,8

Netrajni proizvodi za široku potrošnju 111,5 96,2 80,9 85,5

Energija 19,9 90,5 31,4 67,1

VAĐENJE RUDA I KAMENA 143,9 81,8 185,4 231,3

Vađenje uglja 76,7 300.0¹ 172,7 121,5

Vađenje ruda metala 300.0¹ 56,8 280,7 300.0¹

Ostalo rudarstvo 106,0 77,7 84,7 97,5

PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA 119,6 97,1 102,4 96,6

Proizvodnja prehrambenih proizvoda 95,2 104,6 98,9 103,9

Proizvodnja pića 136,2 131,7 109,0 116,1

Proizvodnja duvanskih proizvoda - - - -

Proizvodnja odjevnih predmeta 54,5 75,0 50,0 106,7

Proizvodnja kože i predmeta od kože - - - 125,0

Proizvodi od drveta, plute i sl. 124,0 94,6 112,8 94,3

Proizvodnja papira i proizvoda od papira 198,6 110,3 183,7 165,0

Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 39,9 95,0 43,1 46,6

Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 93,1 66,1 105,7 123,7

Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 123,2 88,5 74,1 79,2

Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 101,6 100,0 102,9 102,7

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 175,9 101,6 169,6 131,3

Proizvodnja osnovnih metala 109,4 102,1 118,3 90,0

Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 111,8 91,2 120,0 78,8

Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 87,6 83,3 78,9 91,3

Proizvodnja namještaja 184,6 127,3 189,1 163,2

Popravka i montaža mašina i opreme - - - -

SNABDIJEVANJE EL. ENER., GASOM I PAROM 15,0 65,5 23,1 63,9

Snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom 15,0 65,5 23,1 63,9

1 Obračunati indeks je veći od 300,0.

130



Ukupno Vađenje ruda i kamena Prerađivačka industrijaSnabdijevanje električnom energijom, gasom i parom

Indeks period na

period2010=100

Mjesečna stopa

Indeks period na

period2010=100

Mjesečna stopa

Indeks period na

period2010=100

Mjesečna stopa

Indeks period na

period2010=100

Mjesečna stopa

2001. 99,3 88,5 101,6 93,9

2002. 100,6 107,5 102,3 93,4

2003. 102,4 101,4 97,9 117,5

2004. 113,8 94,9 113,1 121,0

2005. 98,1 100,2 102,5 86,6

2006. 101,0 102,9 100,1 103,1

2007. 100,1 101,5 109,3 72,6

2008. 98,0 117,7 88,7 131,9

2009. 67,8 34,5 61,4 97,6

2010. 117,5 158,7 97,0 151,1

2011. 89,7 106,3 106,8 67,3

2012. 92,9 79,0 89,9 101,4

2013. 110,6 98,6 95,0 138,7

2014. 88,6 114,4 93,3 80,4

2015. 107,9 91,9 119,9 94,1

2016. 95,6 81,9 92,2 103,5

2014.

Jan. 87,0 -22,2 96,6 -1,5 76,7 -38,2 98,3 -0,9

Feb. 87,4 0,4 99,3 2,8 74,2 -3,2 101,8 3,6

Mar. 81,7 -6,5 85,7 -13,6 89,4 20,6 71,9 -29,4

Apr. 82,1 0,6 104,3 21,6 79,4 -11,1 82,7 15,0

Maj 69,2 -15,7 49,5 -52,5 85,4 7,5 52,2 -36,8

Jun 58,2 -16,1 61,3 23,8 80,6 -5,8 31,0 -40,8

Jul 75,2 29,2 90,4 47,5 82,4 2,3 64,7 109,2

Avg. 79,2 5,4 109,8 21,6 87,9 6,8 64,9 0,3

Sep. 87,6 10,6 84,7 77,1 96,2 109,3 77,7 119,8

Okt. 87,3 -0,3 113,5 34,0 83,8 -12,8 88,4 13,6

Nov. 82,5 -5,6 115,0 1,3 88,1 5,0 71,8 -18,7

Dec 104,0 26,1 127,8 11,1 98,5 11,9 107,8 50,1

2015.

Jan. 84,1 -19,1 93,7 -26,7 66,5 -32,5 104,0 -3,5

Feb. 92,6 10,1 114,3 22,1 84,5 26,9 99,8 -4,0

Mar. 97,5 5,3 119,1 4,2 97,6 15,5 94,8 -5,0

Apr. 91,5 -6,2 69,7 -41,5 111,5 14,2 70,1 -26,0

Maj 69,3 -24,3 31,9 -54,2 99,9 -10,4 37,1 -47,1

Jun 75,5 8,9 79,7 149,3 102,7 2,9 42,4 14,4

Jul 100,4 32,9 93,2 17,0 119,3 16,1 78,7 85,5

Avg. 79,1 -21,3 89,0 -4,5 94,2 -21,0 59,7 -24,0

Sep. 83,1 5,1 90,1 1,2 96,7 2,6 65,8 10,2

Okt. 97,8 18,0 83,9 -6,9 125,9 30,0 66,5 1,0

Nov. 102,0 4,3 91,3 8,8 129,8 3,6 70,0 5,3

Dec. 86,0 -15,7 90,3 -1,0 98,1 -24,4 71,0 1,4

2016.

Jan. 73,8 -14,2 79,0 -12,5 68,5 -30,1 79,5 12,0

Feb. 75,0 1,7 51,1 -35,3 83,1 21,2 68,2 -14,2

Mar. 100,4 33,8 53,5 4,8 110,0 32,3 94,5 38,6

Apr. 78,7 -21,6 54,4 1,5 75,3 -31,5 85,6 -9,4

Maj 75,6 -3,9 35,6 -34,3 87,0 15,5 66,7 -22,1

Jun 80,2 6,1 46,8 31,3 110,0 26,6 48,2 -27,8

Jul 84,9 5,4 76,8 64,1 102,8 -6,6 64,4 33,8

Avg. 85,5 0,7 84,5 10,0 106,3 3,4 60,8 -5,7

Sep. 86,9 1,6 95,5 13,0 102,1 -4,0 67,6 11,2

Okt. 84,8 -2,3 90,3 -5,6 92,1 -9,1 75,4 11,5

Nov. 92,9 9,6 92,5 2,5 92,3 0,1 93,8 24,5

Dec. 93,8 1,0 97,2 5,1 100,5 8,9 85,3 -9,1

2017.

Jan. 59,4 -36,6 121,1 24,6 53,8 -46,5 58,7 -31,2

Feb. 79,7 34,1 206,0 70,1 68,8 27,8 77,6 32,1

Mar. 84,2 4,1 225,6 -2,8 73,6 7,0 80,1 3,3

Apr. 71,9 -14,6 161,6 -28,4 90,9 23,6 38,5 -52

Maj 76,1 5,8 169,5 4,9 116,1 27,7 17,0 55,8

Jun 70,2 -7,8 138,6 -18,2 112,6 -2,9 11,1 -34,5

131

Prilozi

Izvor: MONSTAT


Tabela 6: Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela 5: Potrošačke cijene

2017. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 63,4 134,1 104,1 85,4 105,8 92,2

ø 2016 = 100 70,4 94,4 98,3 84,0 88,9 82,0

U odnosu na isti mjesec preth. god. 80,5 106,2 82,6 89,8 98,8 86,1

Period tekuće prema istom preth. god. 93,4 89,1 89,5 91,3 90,4

2017. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 100,3 100,1 100,1 100,1 100,1 99,9

ø 2015 = 100 101,3 101,4 101,5 101,6 101,6 101,5



Decembar 2015 = 100 100,3

2017 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 101,9 99,0 99,8 99,9 99,9 99,6

ø 2016 = 100 101,9 100,9 100,7 100,6 100,5 100,1



Decembar 2016 = 100 101,9

132


Izvor: MONSTAT

Tabela 7: Cijene

Potrošačke cijene Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda za

izvoz

Cijene industrijskih proizvoda iz uvoza

Ukupno Ukupno Ukupno Ukupno

Godišnja stopa

Mjesečna stopa

Godišnja stopa

Mjesečna stopa

Godišnja stopa

Mjesečna stopa

Godišnja stopa

Mjesečna stopa

2014.

Jan. -0,4 -0,8 -1,3 0,1 -7,4 2,1 -2,7 -0,1

Feb. -0,6 0,0 -1,2 0,3 -6,4 -0,2 -2,7 0,1

Mar. -0,9 0,1 -0,3 0,2 -9,1 0,0 -2,8 -0,4

Apr. -1,4 -0,2 -0,2 0,1 -3,7 1,9 -2,3 -0,2

Maj -1,3 0,3 -0,1 -0,1 -1,7 0,2 -1,7 0,2

Jun -0,1 0,5 0,0 0,1 2,1 2,8 -1,3 0,1

Jul -1,2 -0,4 0,1 0,0 5,4 2,1 -0,9 0,1

Avg. -1,1 0,1 1,0 0,4 12,4 5,1 -0,7 0,1

Sep. -0,7 0,5 0,9 0,0 14,1 1,9 -0,6 -0,1

Okt. -0,5 0,1 1,0 0,0 16,3 -0,1 -0,4 -0,4

Nov. 0,0 -0,1 1,1 0,0 13,8 -0,1 -1,2 -0,6

Dec. -0,3 -0,4 0,9 -0,1 20,3 3,2 -2,0 -0,8

2015.

Jan. 0,2 -0,2 0,8 0,1 15,9 -1,0 -3,2 -1,1

Feb. 0,6 0,3 0,6 0,0 17,3 1,0 -3,1 0,1

Mar. 1,6 1,1 0,5 0,1 16,4 -0,8 -1,7 0,9

Apr. 2,1 0,3 0,3 -0,1 8,6 -5,1 -1,7 -0,2

Maj 2,3 0,6 0,5 0,0 5,1 -3,1 -1,7 0,2

Jun 1,9 0,1 0,4 -0,1 0,4 -1,9 -1,8 0,1

Jul 1,9 -0,5 0,3 -0,1 -3,2 -1,6 -1,7 0,1

Avg. 1,9 0,1 0,1 0,1 -7,9 -0,2 -2,3 -0,5

Sep. 1,7 0,3 0,1 0,0 -19,5 0,1 -2,9 -0,7

Okt. 1,5 -0,1 0,0 -0,1 -10,9 -1,7 -2,3 0,2

Nov. 1,4 -0,2 0,0 0,1 -9,9 1,0 -1,8 -0,1

Dec. 1,4 -0,3 0,0 -0,1 -12,2 0,4 -1,2 -0,3

2016.

Jan. 1,0 -0,7 0,1 -0,3 -8,8 -0,7 -0,9 -0,6

Feb. 0,3 -0,4 0,2 0,1 -9,0 1,6 -1,2 -0,4

Mar. -0,9 -0,1 0,0 -0,1 -8,6 -0,3 -2,4 -0,1

Apr. -0,8 0,4 0,2 0,0 -5,0 -0,1 -1,8 0,4

Maj -1,2 0,1 -0,2 -0,3 -2,4 0,3 -1,8 0,2

Jun -1,3 0,0 0,0 0,3 -0,4 0,7 -1,3 0,5

Jul -0,9 -0,1 0,1 0,2 0,9 0,1 -1,6 -0,2

Avg. -0,8 0,1 -0,2 -0,1 0,7 0,2 -1,5 -0,6

Sep. -0,3 0,9 -0,4 -0,1 0,4 -0,9 -0,3 0,5

Okt. 0,2 0,4 -0,3 -0,1 3,9 2,4 -0,4 0,1

Nov. 0,5 0,1 -0,1 0,3 6,0 2,6 -0,2 0,2

Dec. 1,0 0,2 -0,3 -0,2 6,4 0,5 0,6 0,5

2017.

Jan. 2,0 0,3 1,9 1,9 9,3 2,0 3,3 2,0

Feb. 2,5 0,1 0,8 -1,0 9,1 1,4 4,9 1,1

Mar. 2,7 0,1 0,7 -0,2 10,9 1,2 4,8 -0,1

Apr. 2,3 0,1 0,6 -0,1 10,9 -0,1 4,1 -0,2

Maj 2,3 0,1 0,8 -0,1 9,8 -0,7 3,4 -0,4

Jun 2,1 -0,1 0,2 -0,4 8,3 -0,6 2,7 -0,1

133

Prilozi

Tabela 8: Turizam (kolektivni smještaj)*

* Preliminarni podaci, MONSTAT od januara 2017. godine objavljuje samo mjesečne podatke o kolektivnom smještaju.

Izvor: MONSTAT

Tabela 9: Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: MONSTAT** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** Podaci su dobijeni iz Centralnog registra obveznika i osiguranika na osnovu podatka o osnovu osiguranja za PIO.**** Podaci su od aprila 2010. godine, dobijeni iz CRPO.

2016. 2017. IndexStruktura

VI I-VI VI I-VI I-VI 2017. I-VI 2016.

Dolasci

Ukupno 108.533 294.445 129.918 349.276 118,6 100,0

domaći 11.825 44.635 12.511 48.239 108,1 13,8

strani 96.708 249.810 117.407 301.037 120,5 86,2

Noćenja

Ukupno 509.348 1.046.462 594.186 1.211.912 115,8 100,0

domaći 55.857 169.676 53.732 178.780 105,4 14,8

strani 453.491 876.786 540.454 1.033.132 117,8 85,2

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Br. zaposlenih*

2004. god.*** 142.081 142.834 142.361 143.224 143.845 146.696 145.160 142.634 143.447 143.113 143.992 142.438

2005. god.*** 142.145 142.072 141.298 140.959 142.248 145.852 148.528 146.744 145.739 145.923 145.528 145.261

2006. god.*** 144.978 145.753 146.554 147.517 149.321 151.678 154.723 154.289 154.236 154.652 155.156 150.746

2007. god.*** 151.535 152.114 153.140 154.074 156.817 158.190 160.045 158.392 158.164 157.458 157.739 159.223

2008. god. 160.450 161.105 162.737 162.307 165.955 170.146 168.916 168.488 167.722 168.583 169.079 169.160

2009. god. 169.305 169.670 170.607 172.549 174.218 178.839 178.622 179.016 176.936 175.468 174.736 169.859

2010. god. 172.301 171.557 171.263 158.211 158.716 159.221 160.224 158.535 157.570 157.918 157.712 157.679

2011. god.**** 157.849 158.010 158.842 159.669 162.905 168.195 170.618 167.955 164.386 163.396 162.712 162.450

2012. god. 160.880 162.035 162.569 163.744 165.776 162.567 173.124 173.024 169.877 168.701 168.589 167.484

2013. god. 167.370 167.379 167.738 170.302 174.369 179.861 178.815 176.588 171.440 169.044 167.607 167.173

2014. god. 167.616 168.805 170.177 172.202 174.917 179.774 181.408 178.558 173.942 172.306 172.273 171.158

2015. god. 169.719 170.486 171.855 174.208 177.865 180.884 182.444 181.232 177.027 174.761 174.402 172.517

2016. god. 170.434 170.922 172.098 174.700 178.660 183.329 185.659 184.308 180.409 178.629 178.278 177.473

2017. god. 177.058 178.112 179.783 181.687 185.886 188.167

Br. nezaposlenih**

2004. god. 69.573 71.419 72.378 72.202 68.993 64.572 60.993 60.771 60.447 59.930 59.387 58.950

2005. god. 59.115 58.774 58.075 57.557 56.772 55.199 53.683 52.494 51.843 51.266 49.886 48.825

2006. god. 48.639 48.656 49.388 48.651 45.640 42.560 40.220 39.093 38.919 38.747 38.892 38.876

2007. god. 39.104 39.155 38.714 37.571 35.356 33.393 32.205 31.271 31.156 31.569 31.787 31.469

2008. god. 31.323 31.469 31.684 30.270 30.021 29.088 28.660 27.954 28.276 28.666 28.645 28.366

2009. god. 28.921 29.305 29.170 28.616 27.785 27.113 27.048 26.844 27.313 28.731 29.607 30.169

2010. god. 31.055 32.375 33.117 33.188 32.377 31.324 31.118 30.595 31.016 31.900 32.199 32.106

2011. god. 32.829 33.062 32.748 32.203 30.920 29.816 29.128 29.078 29.404 30.108 30.576 30.552

2012. god. 31.339 31.495 31.562 31.320 30.126 29.411 28.686 28.549 28.272 29.540 30.718 31.168

2013. god. 31.890 32.648 32.986 32.624 31.363 30.337 30.102 30.947 30.919 33.271 34.680 34.514

2014. god. 34.804 34.664 34.671 33.906 32.763 31.570 31.115 31.163 31.584 33.744 34.733 34.687

2015. god. 35.152 35.172 34.903 33.975 32.347 31.092 31.277 33.073 33.773 36.363 37.930 39.991

2016. god. 41.191 42.616 42.406 41.478 40.242 39.983 40.123 41.088 42.483 45.273 47.757 49.487

2017. god. 51.148 52.241 52.905 52.856 51.258 46.781

134


Tabe

la 1

0: B

ilans

sta

nja

licen

cira

nih

bana

ka, u

000

eur

aPr

ilog

B

2016

.20

17.

Stru

ktur

a u

%

na 3

0. 0

6. 2

017.

31.0

3.30

.06.

30.0

9.31

.12.

31.0

3.30

.06.

inde

x

12

34

56

6:2

AKT

IVA

1. N

ovča

na s

reds

tva

i rac

uni d

epoz

ita k

od c

entr

alni

h ba

naka

564.

625

640.

910

716.

457

798.

215

694.

676

690.

354

107,

717

,7

2. K

redi

ti 2.

374.

565

2.37

7.51

1 2.

506.

597

2.41

5.81

8 2.

505.

965

2.59

9.23

1 10

9,3

66,8

2.1.

Ispr

avka

vrij

edno

sti k

redi

ta

144.

387

144.

123

132.

157

141.

916

139.

426

138.

605

96,2

3,6

2.2.

Net

o kr

editi

2.

230.

178

2.23

3.38

8 2.

374.

439

2.27

3.90

2 2.

366.

539

2.46

0.62

6 11

0,2

63,3

3. H

artij

e od

vrij

edno

sti

406.

340

389.

557

391.

312

456.

792

463.

881

462.

272

118,

711

,9

4. D

eriv

atna

fina

nsijs

ka s

reds

tva

66

102

84

165

41

0 0,

00,

0

5. O

stal

a ak

tiva

279.

996

289.

104

298.

689

307.

418

320.

772

323.

101

111,

88,

3

6. Is

prav

ka v

rijed

nost

i ost

ale

akt

ive

40.8

25

41.2

14

41.1

00

46.2

36

49.0

28

46.13

4 11

1,9

1,2

UKU

PNO

AKT

IVA

3.44

0.38

1 3.

511.

847

3.73

9.88

2 3.

790.

255

3.79

6.88

1 3.

890.

218

110,

810

0,0

PASI

VA

1. D

epoz

iti2.

610.

435

2.62

6.00

8 2.

854.

133

2.87

1.68

0 2.

857.

419

2.91

2.26

6 11

0,9

74,9

2. P

ozaj

mic

e25

1.13

4 27

7.127

27

2.79

0 30

8.96

9 32

1.64

8 35

0.79

5 12

6,6

9,0

3. E

mito

vane

har

tije

od v

rijed

nost

i0

0 0

0 0

0 -

0,0

4. F

inan

sijs

ki d

eriv

ati

041

681

375

70

141

33,9

0,0

5. O

stal

e ob

avez

e10

9.37

5 11

9.76

4 11

0.41

3 12

1.66

4 12

1.42

1 12

5.44

3 10

4,7

3,2

6. U

kupa

n ka

pita

l46

9.43

7 48

8.53

1 50

1.73

3 48

7.184

49

6.39

3 50

1.57

3 10

2,7

12,9

UKU

PNO

PA

SIVA

3.44

0.38

1 3.

511.

847

3.73

9.88

2 3.

790.

255

3.79

6.88

1 3.

890.

218

110,

810

0,0

135

Prilozi

Tabela 11: Pregled održanih aukcija u 2017. godini, u 000 eura

Prilog C

Ročnost emitovanih

državnih zapisa, broj dana

Datum emisije Emitovano Prodati državni zapisi Ukupna tražnja

Prosječna ponderisana

stopa

2017.

Jan. 182 13.01.2017. 16.400,0 24.450,0 32.450,0 2,46%

Feb.182 21.02.2017. 40.350,0 32.590,0 36.590,0 2,51%

182 28.02.2017. 20.964,3 32.495,0 42.495,0 2,69%

Mar. 91 15.03.2017. 15.000,0 15.000,0 27.600,0 2,35%

Jun 182 14.06.2017. 10.000,0 13.000,0 26.560,0 1,88%

Ukupno za 2017. godinuBroj aukcija Emitovano Prodato Tražnja

5 102.714,30 117.535,00 165.695,00

136


Prilog DTabela 12: Konsolidovana javna potrošnja* u Crnoj Gori 01. 01. - 30. 06. 2017. god.

* Konsolidovana javna potrošnja obuhvata prihode i izdatke bužeta, lokalnih samouprava i državnih fondova. ** Deficit / Suficit kao razlika između izvornih prihoda i konsolidovanih izdataka.Izvor: Ministarstvo finansija

OPIS Plan I-VI

2017.u mil. eura

Ostvarenje I-VI 2017.

u mil. eura

Učešće u BDP

%

Ostvarenje I-VI 2016.

u mil. eura

Ostvareno u odnosu na I-VI

2016. Index

IZVORNI PRIHODI 762,2 769,7 19,5 711,5 108,2

Porezi 471,6 491,7 12,4 446,0 110,2

Porez na dohodak fizičkih lica 64,3 64,8 1,6 63,8 101,6

Porez na dobit pravnih lica 36,4 39,2 1,0 35,1 111,7

Porez na promet nepokretnosti 6,7 6,1 0,2 6,1 100,0

Porez na dodatu vrijednost 232,5 241,4 6,1 221,6 108,9

Akcize 88,4 93,2 2,4 76,7 121,5

Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 10,9 11,5 0,3 10,9 105,5

Lokalni porezi 27,8 31,0 0,8 27,4 113,1

Ostali državni prihodi 4,6 4,5 0,1 4,4 102,3

Doprinosi 210,6 202,6 5,1 198,4 102,1

Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 127,8 121,8 3,1 119,1 102,3

Doprinosi za zdravstveno osiguranje 71,9 70,1 1,8 68,6 102,2

Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 5,6 5,6 0,1 5,6 100,0

Ostali doprinosi 5,3 5,1 0,1 5,1 100,0

Takse 9,6 9,4 0,2 8,8 106,8

Naknade 31,2 33,6 0,8 30,3 110,9

Ostali prihodi 23,6 21,0 0,5 20,5 102,4

Primici od otplate kredita i sredstva prenijeta iz preth.godine 2,4 2,6 0,1 1,9 136,8

Donacije 13,2 8,8 0,2 5,6 157,1

KONSOLIDOVANI IZDACI 922,8 873,0 22,1 829,8 105,2

TEKUĆA JAVNA POTROŠNJA 828,4 817,1 20,6 805,5 101,4

Tekući izdaci 424,3 418,0 10,6 390,1 107,2

Bruto zarade doprinosi na teret poslodavca 238,5 240,1 6,1 220,4 108,9

Ostala lična primanja 9,3 5,4 0,1 7,9 68,4

Rashodi za materijal 15,0 15,2 0,4 15,3 99,3

Rashodi za usluge 24,4 27,7 0,7 28,9 95,8

Tekuće održavanje 10,2 9,2 0,2 8,5 108,2

Kamate 82,8 82,4 2,1 69,0 119,4

Renta 4,9 4,1 0,1 4,5 91,1

Subvencije 10,4 6,4 0,2 7,1 90,1

Ostali izdaci 14,4 15,6 0,4 16,4 95,1

Kapitalni izdaci u tekućem budžetu 14,4 11,9 0,3 12,1 98,3

Transferi za socijalnu zaštitu 285,4 273,1 6,9 266,3 102,6

Transferi institucijama,pojedincima,nev.i jav.sektoru 86,5 84,7 2,1 89,1 95,1

Kapitalni budžet 94,4 55,9 1,4 24,3 230,0

Pozajmice i krediti 1,4 1,4 0,0 1,6 87,5

Rezerve 7,9 7,2 0,2 6,9 104,3

Otplata garancija 0,0 0,0 0,0 0,0 -

Otplata obaveza iz prethodnog perioda 22,9 32,7 0,8 51,5 63,5

Neto povećanje obaveza 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

DEFICIT/SUFICIT** -160,6 -103,3 -2,6 -118,3 87,3

Otplata dugova rezidentima 28,2 110,1 2,8 118,5 92,9

Otplata dugova nerezidentima 95,4 94,6 2,4 237,0 39,9

Otplata obaveza iz prethodnog perioda 0,0 0,0 0,0 0,0 -

Prihodi od privatizacije 1,1 4,6 0,1 2,5 184,0

Transferi 1,1 0,6 0,0 0,6 100,0

Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 180,7 106,6 2,7 309,1 34,5

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 59,1 185,4 4,7 132,2 140,2

Povećanje/smanjenje depozita 42,3 10,8 0,3 29,3 36,9

makroekonomski izvjeŠtaj centralne banke crne gore … · eura ili 12% bdp-a, dok se na spoljni...

Documents