małe i średnie przedsiębiorstwa w rozwoju …cejsh.icm.edu.pl › cejsh › element ›...

104 ZNUV 2013;32;104-117

Anna Maria WiśniewskaAkademia Finansów i Biznesu Vistula – Warszawa

Małe i średnie przedsiębiorstwa w rozwoju gospodarczym województwa mazowieckiego

Streszczenie

Rozwój gospodarczy województwa mazowieckiego w ogromnym stopniu uzależniony jest od kondycji małych i średnich przedsiębiorstw. Dbać o nią muszą nie tylko przedsiębiorcy starając się wprowadzać zmiany w swoich firmach, ale i państwo pomagając wprowadzać innowacyjne rozwią-zania czy w większym współfinansować badania na ich rozwój.

W artykule wskazano na konieczność poszukiwania przez mazowieckich małych i średnich przedsiębiorców źródeł przewagi konkurencyjnej na rynku. Niezbędne są tu działania systemowe, aby ten rozwój stymulować oraz tworzyć przyjazne otoczenie dla prowadzenia przedsiębiorstw, które ma usprawniać ich powstawanie i funkcjonowanie.

Słowa kluczowe: małe i średnie przedsiębiorstwa, rozwój Mazowsza, przedsiębiorczość, konkuren-cyjność.

Kod JEL: L26

Wstęp

Sektorowi małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) przypadła w udziale rola „ciągnię-cia” polskiej gospodarki. W licznych raportach i statystykach czytamy, iż małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią siłę napędową, że są kwintesencją przedsiębiorczości, która rozumiana jest jako „sposób myślenia i proces mający na celu stworzenie nowych form działalności gospodarczej oraz rozwój tych już istniejących z włączeniem umiejętności po-dejmowania ryzyka” (Mikołajczyk, Rynkowski 2006, s. 207). Innowacyjność i elastyczność drobnych przedsiębiorców, a także fakt, iż „małe i średnie przedsiębiorstwa wpływają nie-zwykle korzystnie na dynamikę rozwoju gospodarczego, pozwalają zmniejszać bezrobocie, uzupełniają rynek w zakresie produkcji towarów i świadczenia usług, ożywiają gospodarkę lokalną” (Strużycki 2002, s. 20), powodują, że ich rozwój powinien stanowić jeden z prio-rytetów polityki ekonomicznej państwa. Cechy te przekonują, iż stanowią one szansę dla rozwoju gospodarki, a „ich słabość wynikająca z niewielkich rozmiarów może przekształ-cić się w siłę, gdy ułatwia szybkie dostosowywanie się do zachodzących zmian i osiągania wysokiej specjalizacji, a więc może gwarantować kreowanie nowej wartości” (Sosnowska 2008, s. 15).

Zeszyty-naukowe-32_2013.indd 104 2013-10-08 13:17:58

ANNA MARIA WIŚNIEWSKA 105

Z różnych powodów małe i średnie przedsiębiorstwa są interesującą kategorią przed-siębiorstw. Przeważającą większość przedsiębiorstw w Unii Europejskiej stanowią mikro, małe i średnie firmy. W Polsce mamy identyczną sytuację. Spośród 1,67 mln firm, podmioty sektora MSP stanowią zdecydowaną większość (99,8%), przy czym w Polsce sektor ten w większym stopniu niż w UE jest zdominowany przez mikrofirmy, których udział w całko-witej liczbie przedsiębiorstw (96%) przewyższa średnią europejską (91,8%). Ich stan oraz perspektywy rozwoju odzwierciedlają w największym stopniu potencjał przedsiębiorczości naszego społeczeństwa (Raport o stanie sektora… 2011, s. 16).

Przedsiębiorstwa z sektora MSP wykazują znacznie gorszą kondycję finansowo-ekono-miczną niż duże firmy, a świadczy o tym wartość nakładów inwestycyjnych, która przypada na jednego zatrudnionego. W porównaniu z większymi przedsiębiorstwami odczuwają one silnie bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej.

Wpływ sektora małych i średnich przedsiębiorstw na rozwój gospodarczy

Starając się przedstawić wpływ sektora małych i średnich przedsiębiorstw na rozwój go-spodarczy Mazowsza należy zacząć od charakterystyki gospodarczej opisywanego regionu.

Województwo mazowieckie leży w środkowo-wschodniej części Polski. Sąsiadują z nim województwa: łódzkie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie oraz świętokrzyskie. Województwo powstało na mocy reformy samorządowej z dniem 1 stycznia 1999 roku, w wyniku połączenia województwa warszawskiego oraz częściowo z województw: ostrołęckiego, radomskiego, ciechanowskiego, siedleckiego, płockiego, skierniewickiego, bialskopodlaskiego oraz łomżyńskiego. Powierzchnia województwa wy-nosi 35,6 tys km². Obszar ten zamieszkuje 5,2 mln osób (3,4 mln w miastach i 1,8 mln na obszarach wiejskich). Województwo mazowieckie jest największym województwem w kra-ju i zarazem najludniejszym, co odpowiednio stanowi 13,5% i 11,4% udziału w skali kraju. Sieć osadniczą województwa mazowieckiego tworzy 85 miast, 42 powiaty oraz 314 gmin i 9 tys. wsi, w tym stołeczna Warszawa – Obszar Metropolitalny1, a także cztery miasta na prawach powiatu, tj. Płock (127 tys. mieszkańców), Radom (227 tys. mieszkańców), Siedlce (77 tys. mieszkańców) i Ostrołęka zamieszkiwana przez 54 tys. ludzi. Wraz z Ciechanowem (46 tys. obywateli) spełniają one funkcje regionalnych ośrodków równoważenia rozwoju (Strategia rozwoju… 2006, s. 11).

Przed reformą terytorialną były to miasta wojewódzkie, jednak po reformie pozycja ich została znacznie osłabiona.

1 Obszar Metropolitalny – zgodnie z Ustawą z dnia 27 marca 2003 r, o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz. 717 z późń. Zm.) jest to obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, ustalony w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju.


106 MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA W ROZWOJU GOSPODARCZYM...

Warszawa jest największym miastem w kraju, pełni funkcję stolicy państwa. Odgrywa też dominująca rolę społeczno-gospodarczą oraz funkcję ważnego dla kontynentu węzła transportowego. Liczba mieszkańców Warszawy to ponad 1,7 mln, co stanowi 33% społe-czeństwa całego województwa.

Mazowsze to region czynnego rozwoju gospodarczego i bardzo szybko postępującej urbanizacji. Region ten charakteryzuje się jednym z najniższych poziomów bezrobocia oraz najwyższy poziom zamożności ludności.

Tabela 1Poziom bezrobocia wg województw w latach 2007-2012

Województwo Stopa bezrobocia (do aktywnych zawodowo w %)

Stan na: VI.2012 XII.2011 XII.2010 XII.2009 XII.2008 XII.2007

POLSKA 12,4 12,5 12,4 12,1 9,5 11,2Dolnośląskie 12,5 12,5 13,1 12,8 10,0 11,4Kujawsko-pomorskie 16,7 16,9 17,1 16,2 13,3 14,9Lubelskie 13,0 13,3 13,1 12,9 11,2 13,0Lubuskie 15,1 15,4 15,5 16,2 12,5 14,0Łódzkie 13,1 12,7 12,2 11,9 9,2 11,2Małopolskie 10,5 10,5 10,4 9,7 7,5 8,7Mazowieckie 10,0 9,9 9,7 9,0 7,3 9,0Opolskie 13,2 13,3 13,6 12,9 9,8 11,9Podkarpackie 15 15,7 15,4 15,9 13,0 14,2Podlaskie 13,8 14,1 13,8 12,8 9,7 10,4Pomorskie 12,1 12,4 12,3 11,9 8,4 10,7Śląskie 10,2 10,1 10,0 9,4 6,9 9,2Świętokrzyskie 14,8 15,3 15,2 15,1 13,7 14,9Warmińsko-mazurskie 19,2 20,1 20 20,7 16,8 18,7Wielkopolskie 9,1 9,2 9,2 9,2 6,4 7,8Zachodniopomorskie 16,7 17,5 17,8 17,1 13,3 16,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie Stopa bezrobocia wg województw, podregionów i powiatów (dane za VI 2012, XII 2011, XII 2010, XII 2009, XII 2008 oraz XII 2007 dostępne na stronie internetowej http://www.stat.gov.pl).

W tabeli 1 przedstawiono poziom bezrobocia w poszczególnych województwach. Mazowsze charakteryzuje się jednym z najniższych poziomów bezrobocia względem in-nych województw. W 2011 roku stopa bezrobocia na Mazowszu wynosiła 9,9%, a stopa bezrobocia w całym kraju na koniec badanego okresu wyniosła 12,5%. Najmniej korzystnie



kształtuje się sytuacja osób zamieszkujących województwa warmińsko-mazurskie i zachod-niopomorskie.

W opisywanym regonie występują największe przestrzenne dysproporcje w rozwo-ju społeczno-gospodarczym, jednak Mazowsze to lider polskich przemian, region roz-wijający się najszybciej w kraju i przyciągający najwięcej inwestycji zagranicznych. Województwo mazowieckie nie jest regionem zasobnym w bogactwa naturalne, dlatego Warszawski Okręg Przemysłowy specjalizuje się w gałęziach typowych dla wielkomiej-skich obszarów.

Pod względem branżowym przemysł jest bardzo zróżnicowany, co czyni go mniej zależnym od wahań koniunkturalnych na rynkach krajowych i światowych. Ze względu na wielkość produkcji rolnej dominującą rolę odgrywa przemysł rolno-spożywczy oraz petrochemiczny z uwagi na fakt znajdującej się w tym regionie największej w kraju ra-finerii w Płocku. Niebagatelną rolę odgrywa też przemysł energetyczny, chemiczny oraz elektromaszynowy, na który jeszcze w latach osiemdziesiątych przypadało 50% zatrudnio-nych. Przemysł ten przede wszystkim skupiony jest w Warszawie, a ponadto w Piasecznie, Pruszkowie, Mińsku i Ożarowie Mazowieckim oraz Błoniach. Pod względem stopnia kon-centracji przemysłu elektronicznego i elektrotechnicznego w województwie, nie dorównuje mu żadna inna aglomeracja przemysłowa w kraju. Czynnikiem sprzyjającym temu zjawisku jest koncentracja kadry o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, w dużej mierze absol-wentów Politechniki Warszawskiej.

W największych miastach regionu widać skłonność do skupiania się działalności gospo-darczej w miejscach atrakcyjnych i dobrze rozwiniętych gospodarczo. Warszawa jest mia-stem, w którym nagromadzony jest olbrzymi potencjał rynkowy. W skali znajdujących się tu przedsiębiorstw, z punktu widzenia jednostkowego, ich efektywność jest wyższa.

Tabela 2Liczba przedsiębiorstw zarejestrowanych na Mazowszu wg wielkości zatrudnienia w 2010 roku

Wyszczególnienie Ogółem Mikro Małe Średnie Duże

Liczba przedsiębiorstw 703 343 668 585 28 062 5 442 1 254% udział regionu w Polsce 17,21 17,25 16,21 17,18 22,71

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości za rok 2010.

Według rejestru REGON w 2010 roku, w województwie mazowieckim działalność prowadziło ponad 703,3 tys przedsiębiorstw, co stanowiło ponad 17% wszystkich firm za-rejestrowanych w Polsce. Jest to najwyższy odsetek w stosunku do wszystkich regionów.



Większość z nich stanowiły mikroprzedsiębiorstwa, jednak największy odsetek w tej grupie stanowią przedsiębiorstwa duże.

Źródło wzrostu gospodarczego to akumulacja kapitału, która ściśle związana jest ze wzrostem produktywności pracy, a co za tym idzie realnych wynagrodzeń, a podstawowym źródłem kapitału w gospodarce są inwestycje przedsiębiorstw finansowane ze środków wła-snych lub kredytu. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w województwie mazowieckim to ok 30% inwestycji przedsiębiorstw całego kraju. Struktura inwestycji na Mazowszu różni się od struktury w pozostałych województwach. W województwie mazowieckim najwięcej inwestuje się w przemyśle, obsłudze rynku nieruchomości oraz informacji i komunikacji. Z kolei w pozostałej części kraju udział nakładów inwestycyjnych w sektorze przemysło-wym jest prawie dwukrotnie wyższy. Działalność mazowieckich przedsiębiorców odpowia-da za 67% proc. krajowych inwestycji w sektorze informacji i komunikacji.

Społeczno-ekonomiczne warunki Mazowsza

W województwie mazowieckim wytwarza się 22,0% produktu narodowego brutto (PKB), co daje Mazowszu pierwsze miejsce w kraju i powoduje, że jest pod względem gospodarczym najsilniejszym województwem. W przeliczeniu na jednego mieszkańca trzy-krotnie przewyższa średnią krajową, co jest wynikiem koncentracji przemysłu oraz rozwoju sektora prywatnego i usług. W 2010 roku to w województwie mazowieckim odnotowa-no najwyższy poziom PKB na mieszkańca, który wyniósł 59,5 tys. zł, co stanowiło 161% średniej krajowej. Inne województwa gdzie poziom PKB na osobę przewyższył średnią dla całego kraju w 2010 roku, to województwo: dolnośląskie (40,5 tys. zł, co stanowiło 109% średniej krajowej, śląskie (39,2 tys. zł, co stanowiło 106% średniej w stosunku do całego kraju) oraz wielkopolskie (39,1 tys. zł, stanowiąc 106% średniej krajowej) (Raport Polska 2011…, s. 16).

Na Mazowszu wielkość składnika PKB jest mocno zróżnicowana wewnątrz regionu – najwyższy zanotowano w Warszawie.

W układzie terytorialnym najwyższy poziom PKB osiągnęło województwo mazowiec-kie, najniższy – województwo opolskie. Cztery województwa posiadające największy po-tencjał gospodarczy – mazowieckie, śląskie, wielkopolskie oraz dolnośląskie – w 2010 roku wytwarzały 52,5% krajowego PKB.

Struktura podmiotowa gospodarki województwa mazowieckiego charakteryzuje się bardzo dużym udziałem sektora prywatnego. W województwie działa ponad 630 tysięcy podmiotów gospodarki narodowej z prywatnego sektora, w tym prawie 6 tys. z udziałem kapitału zagranicznego; ok. 98% firm przypada na sektor prywatny.

W województwie mazowieckim studiuje około 18% całkowitej liczby studentów w Polsce, dzięki czemu Mazowsze jest największym w Polsce ośrodkiem akademickim.



Cechą charakterystyczną gospodarki województwa mazowieckiego jest rozwój inno-wacyjnych, nowoczesnych branż, tj. usług telekomunikacyjnych, poligraficzno-wydawni-czych, finansowo-ubezpieczeniowych i informatycznych oraz przemysłu farmaceutycznego i optycznego oraz produkcja sprzętu RTV.

Zatrudnienie w sektorze MSP a bezrobocie na Mazowszu

Sytuacja na rynku pracy w dużym stopniu uzależniona jest od wyżu demograficznego, tempa prywatyzacji, restrukturyzacji przemysłu, stopy wzrostu gospodarczego jak też od salda obrotów handlowych z zagranicą czy skuteczności instrumentów polityki zatrudnienia oraz ograniczenia bezrobocia. Z jednej strony, sytuację na rynku kształtują spadek zatrudnie-nia, a z drugiej, wzrost bezrobocia. Z analiz ekonomicznych wynika, że ograniczyć bezrobo-cie w Polsce może dopiero 5% tempo wzrostu gospodarczego pod warunkiem, iż nie będzie ono oparte jedynie na innowacyjnych technikach produkcji. Przeprowadzona reorganizacja i modernizacja wyeliminowała pracochłonność działalności, więc sam wzrost gospodarczy jest niewystarczający, aby zmniejszać bezrobocie.

Województwo mazowieckie cechuje najwyższa w Polsce liczba zarejestrowanych bez-robotnych (254 937 osób czyli co 8 bezrobotny w Polsce jest mieszkańcem Mazowsza).

Wykres 1Udział województw w tworzeniu PKB w 2010 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego z 2011 roku.



Na koniec 2011 r. w miejskich i powiatowych mazowieckich urzędach pracy zarejestrowa-nych było 246 739 bezrobotnych, a szacuje się, że poza ewidencją było 5 097 osób. Stopa bezrobocia na Mazowszu w końcu 2011 r. wynosiła 9,9%, przy średniej dla całego kraju 12,5%. Najniższą stopą bezrobocia w kraju wyróżniały się województwa: wielkopolskie – 9,2%, mazowieckie – 9,9%, śląskie – 10,1%, natomiast najwyższą odnotowano w woje-wództwach: warmińsko-mazurskim – 20,1%, zachodniopomorskim – 17,5%, kujawsko-po-morskim – 16,9%, podkarpackim – 15,7% oraz lubuskim – 15,4%.

W 2009 r. w województwie mazowieckim działalność prowadziło prawie 278 tys. ak-tywnych przedsiębiorstw, czyli 16,6% podmiotów w skali całego kraju, i jest to najwyż-szy udział na tle pozostałych województw. Jeśli chodzi o strukturę poszczególnych grup przedsiębiorstw, to najwyższy odsetek (23,5%) stanowią duże przedsiębiorstwa. Najwięcej pracujących znajduje miejsce pracy w dużych firmach (46%), a następnie w mikroprzedsię-biorstwach, w których zatrudniona była co trzecia osoba pracująca.

Przedsiębiorstwa działające w Polsce dają pracę ponad sześciu i pół milionom ludzi, i aż 7 na 10 osób zatrudnia sektor przedsiębiorstw małych i średnich. Polska zajmuje 6. miejsce w Unii Europejskiej pod względem liczby aktywnych przedsiębiorstw.

Według Wojewódzkiego Urzędu Pracy, na Mazowszu zarejestrowanych było 224 480 bezrobotnych, a stopa bezrobocia wyniosła 9,0%. Dla porównania, na koniec kwietnia 2012 roku w województwie mazowieckim zarejestrowanych było 260 866 bezrobotnych. Stopa bezrobocia spadła o 0,2 p.p. do 10,4% (przy średniej dla kraju 12,9%). W porównaniu z mar-cem 2013 r. oznacza to spadek liczby bezrobotnych o 4 896 osób (o 1,8%).

Tabela 3Podmioty gospodarki narodowej i pracujący w gospodarce narodowej w latach 2005-2011

Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Liczba podmiotów gospodarczych ogółem 601 798 609 601 627 277 649 354 646 696 681 012 675 099Liczba MSP 591 125 603 875 626 190 648 241 645 550 679 866 668 937Udział MSP w ogólnej liczbie podmiotów (w %) 98,2 99,1 99,8 99,8 99,8 99,8 99,1Liczba pracujących w sektorze prywatnym 1 555 466 1 607 359 1 706 278 1 733 655 1 737 292 1 704 485 X

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rynek pracy województwa mazowieckiego w 2011 roku. Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie.

W tabeli 3 przedstawiono liczbę podmiotów gospodarki narodowej ogółem wraz z licz-bą małych i średnich przedsiębiorstw zarejestrowanych na Mazowszu. Widać iż od 2005



do 2010 roku liczba przedsiębiorstw tego sektora ciągle rosła. W 2005 roku odnotowano 591 125 przedsiębiorstw, co stanowiło 98,2% udziału MSP w ogólnej liczbie przedsię-biorstw, a w 2010 roku liczba ta wzrosła do 679 866, stanowiąc 99,8% udziału tego sektora w ogólnej liczbie podmiotów. W roku 2011 odnotowano niewielki spadek w stosunku do roku poprzedniego, a udział MSP w ogólnej liczbie przedsiębiorstw wynosił 99,1%.

Ewolucja sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i w województwie mazowieckim

Małe i średnie przedsiębiorstwa odegrały istotną rolę w procesach transformacji polskiej gospodarki. Rozwijały się, co sprzyjało łagodzeniu napięć społecznych. Przedsiębiorstwa, które powstawały w owym czasie zapewniały nowe miejsca pracy redukując tym samym po-ziom bezrobocia, były inicjatorami rozwoju nowych dziedzin produkcji i nowych usług. Po okresie transformacji zaistniała potrzeba dostosowania działań podmiotów gospodarczych do działania gospodarki rynkowej. Przedsiębiorstwa zaczęły dążyć do formułowania oraz realizacji celów strategicznych. Dawniej odbiorca – klient kupował to, co było dostępne na rynku niezależnie czy była to usługa, czy towar. Dziś przedsiębiorca najpierw musi zbadać rynek i zachowania potencjalnych klientów, aby skupić się na konkretnych potrzebach. Aby móc swobodnie funkcjonować na rynku należy być blisko konkurencji, rozwijać się, wpro-wadzać nowe rozwiązania, innowacyjne produkty, dbać o ochronę środowiska, ponieważ chyba nie ma na świecie osoby, która nie chciałaby egzystować zgodnie z naturą, w świecie uporządkowanym i czystym. Takie zachowania wymusza zmienność warunków otoczenia, w których znajduje się dane przedsiębiorstwo, niezależnie od jego wielkości.

Funkcjonowanie i rozwój gospodarki zależny jest od zróżnicowanej struktury podmioto-wej oraz jej przekształceń. Przejawia się to w powstawaniu nowych i upadaniu tych jednostek gospodarczych, które z różnych przyczyn nie znalazły swojego miejsca na rynku. W ciągu ostatnich 23 lat bardzo dużo się zmieniło w narodowej gospodarce. W zasadzie już od roku 1994 można zaobserwować systematyczny wzrost ogólnej liczby przedsiębiorstw faktycznie prowadzących działalność gospodarczą. W latach 1994-1998 liczebność aktywnych małych przedsiębiorstw wzrosła o 63%, a przedsiębiorstw średnich o 33,7% (Chojka 2002, s. 34).

Na wykresie 2 przedstawiono liczbę przedsiębiorstw nowo powstałych oraz zlikwidowa-nych w latach 2003-2010. Widać na nim, że w roku 2010 nastąpiło znaczne ożywienie doty-czące wzrostu liczby przedsiębiorstw nowo powstałych. Szczególnie widoczny jest przyrost nowych przedsiębiorstw w latach 2009-2010.

Z kolei w latach 2009 i 2010 odnotowano znaczny wzrost liczby przedsiębiorstw, które uległy likwidacji. Po części można uznać tę sytuację za skutek pogorszenia się ogólnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz wynik aktualizacji bazy danych REGON przeprowadzonej przez GUS w związku ze zmianą klasyfikacji PKD (Raport o sta-nie sektora… 2010, s. 35).



Najbardziej wzrosła liczba przedsiębiorstw nowo powstałych wśród przedsiębiorstw ma-łych i średnich, choć tu trzeba brać pod uwagę, iż wzrost liczby podmiotów nowo zareje-strowanych, które zatrudniają więcej niż 9 pracowników, może być wynikiem przekształceń struktury prawnej, a nie faktycznego powstania nowych przedsiębiorstw.

W województwie mazowieckim w 2010 r. powstało 73,7 tys. nowych przedsiębiorstw (ponad 15,8% wszystkich nowo powstałych firm w Polsce). Z kolei zlikwidowano ponad 37 tys. przedsiębiorstw, co stanowiło około 13,81% wszystkich zlikwidowanych firm w ska-li kraju. Dla porównania w roku 2007 na Mazowszu powstało nieco ponad 50 tys. nowych firm, co stanowiło 15,92% w skali kraju, a zlikwidowano 32 697 firm stanowiących w skali kraju 12,72% przedsiębiorstw zlikwidowanych.

Biorąc pod uwagę wskaźniki, które przedstawiają pozycję przedsiębiorczości wojewódz-twa na tle innych regionów, Mazowsze cały czas umacnia swoją wysoką pozycję. W 2010 roku na każdy tysiąc mieszkańców przypadały 134 przedsiębiorstwa zarejestrowane w sys-temie REGON (por. tabela 5) co dało pierwsze miejsce w rankingu województw (w roku 2009 było to 2. miejsce). Dla porównania, w 2007 roku na każdy tysiąc mieszkańców przy-padały 124 przedsiębiorstwa z opisywanego regionu. Dało to regionowi w rankingu drugie

Wykres 2Liczba przedsiębiorstw nowo powstałych i zlikwidowanych w sektorze przedsiębiorstw w latach 2003-2010

Źródło: opracowanie własne na podstawie: dane GUS; Raport o stanie sektora… (2010).



miejsce w Polsce (za zachodniopomorskim). Także pierwsze miejsce przypadło Mazowszu w przypadku przedsiębiorstw nowo powstałych (w roku 2007 była to pozycja 8.) Na miejscu 8. Mazowsze znalazło się pod względem firm zlikwidowanych. Miejsce pierwsze wojewódz-two utrzymało, jeśli chodzi o liczbę przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym na 1000 mieszkańców w latach 2007 i 2010.

Tabela 4Podmioty zarejestrowane w REGON w województwie mazowieckim w latach 2007, 2009 i 2010 r. wg liczby pracujących

Wyszczególnienie2007 2009 2010

Ogółem Małe Średnie Ogółem Małe Średnie Ogółem Małe Średnie

Liczba przedsię-biorstw 643 622 25 182 5 079 664 623 27 301 5 396 703 343 28 962 5 442Udział regionu w Pol-sce (w %) 16,96 15,8 16,78 17,3 16,4 17,05 17,21 16,21 17,18Liczba przedsię-biorstw zlikwidowa-nych 32 697 550 120 57 753 745 143 37 097 456 83Udział w Polsce zli-kwidowanych (w %) 12,72 16,43 24,49 15,06 15,76 23,37 13,81 11,51 16,84Liczba przedsię-biorstw nowo powsta-łych 50 013 648 78 57 609 717 66 73 715 927 91Udział w Polsce nowo powstałych (w %) 15,92 15,01 17,65 14,32 14,76 17,32 15,83 15,88 18,42

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 5MSP zarejestrowane w REGON w latach 2007 i 2010 w stosunku do liczby mieszkańców w województwie mazowieckim

Wyszczególnienie

2010 2007

Miejsce w Polsce

Liczba firm na 1000

mieszkańców

Miejsce w Polsce

Liczba firm na 1000

mieszkańcówMSP ogółem 1 134,15 2 123,81MSP nowo powstałe 1 14,06 3 9,63MSP zlikwidowane 8 7,08 8 6,29MSP z udziałem kapitału zagranicznego 1 5,32 1 4,64

Źródło: jak w tabeli 4.



Przewaga konkurencyjna MSP jako czynnik rozwoju gospodarczego Mazowsza

Aby przedsiębiorstwa z sektora małych i średnich mogły się w miarę szybko rozwijać muszą być konkurencyjne, ponieważ firma przewagę konkurencyjną zyskuje wówczas, gdy lepiej wykonuje swoje najważniejsze zadania lub po prostu czyni to po cenach znacznie niższych niż konkurencja. W poszukiwaniu źródeł przewagi konkurencyjnej należy prze-analizować wszystkie działania podejmowane przez przedsiębiorstwo, a następnie wyod-rębnić zadania o znaczeniu strategicznym. Niskie koszty oraz zróżnicowanie produktów to podstawowe rodzaje przewagi konkurencyjnej. Istotę tego zróżnicowania stanowi fakt, że dane przedsiębiorstwo stara się być niepowtarzalne, jedyne w tych obszarach działalności, które są pożądane, poszukiwane i doceniane przez nabywców. MSP traktowane jako całość zajmują gorsze pozycje konkurencyjne niż duże przedsiębiorstwa pod względem dostępu do nowych technologii i także jakości oferowanych na rynku produktów i usług. Specyfika MSP pozwala natomiast na uzyskiwanie przewag konkurencyjnych w takich dziedzinach (głównie w usługach), w których decydujące znaczenie ma zaangażowanie czynnika ludz-kiego, bezpośredni kontakt i relacje z nabywcą, a także kształtowana przez dłuższy czas przez dostawcę usługi wysoka lojalność klienta wobec usługodawcy, bądź producenta z sek-tora MSP.

Jeśli chodzi o niskie koszty, to takie obszary działania przedsiębiorstwa, jak produk-cja, marketing, dystrybucja oraz obsługa/naprawa mają bardzo duże znaczenie. Przewaga kosztowa związana jest bowiem z niższymi kosztami dostaw, z wydajniejszymi procesami produkcji czy zatrudnianiu wykwalifikowanej kadry do promocji i sprzedaży.

Aby małe i średnie przedsiębiorstwa osiągały pozycję konkurencyjną, a tym samym przyczyniały się do wzrostu gospodarczego w województwie mazowieckim przez osiąganie lepszych wyników finansowych, tworzenie nowych miejsc pracy powinny być zdetermino-wane w swoich działaniach, wprowadzać nowe technologie i nowe produkty.

Zmiana towarzyszy człowiekowi od wieków, ale postrzeganie zmiany na przestrzeni dziejów ulega przeobrażeniom. W dzisiejszych „burzliwych czasach”, kiedy światowy kry-zys gospodarczy oddziałuje również na małe i średnie przedsiębiorstw, często słyszymy, iż „wszystko, co jest stałe, to zmiany” albo „na świecie nie ma nic stałego, prócz zmian”. Te proste stwierdzenia przyjmowane są jako coś naturalnego i nie są przez większość ludzi ko-jarzone z żadna teorią filozoficzną, np. zainicjowaną przez Heraklita z Efezu, która powstała około 2500 lat temu. Heraklit bowiem twierdził, że zasadniczą własnością przyrody jest jej zmienność (Tatarkiewicz 1988, s. 31).

O zmianach takich wspomina R. Beckhard, który dzieli ten proces na trzy etapy: - stan istniejący, - stan przejściowy, - stan przyszły.



W modelu tym właściwą zmianę stanowi przejście z czasu teraźniejszego do czasu przy-szłego. Przedsiębiorstwa, które funkcjonują na rynku posiadają „starą” strukturę i sposób swojego działania oraz zadania, które znają i potrafią kontrolować.

Wizja nowego przedsiębiorstwa, posiadającego nową strukturę organizacyjną oraz nowy sposób pracy, kryje w sobie element nieznany, element ryzyka. Konieczne jest więc w ta-kim wypadku przejście od stanu pierwszego (czyli stanu istniejącego) do stanu trzeciego (przyszłego). Należy odrzucić obecny sposób pracy przedsiębiorstwa i żywo odpowiadać na wyzwania.

M. Porter w książce pod tytułem Przewaga konkurencyjna. Osiąganie i utrzymywanie lepszych wyników stwierdza, że przewaga konkurencyjna stanowi sedno działalności przed-siębiorstwa na rynku konkurencyjnym.

Syntetyzując zmiany, które zachodzą w przedsiębiorstwach trzeba zwrócić uwagę nie tyl-ko na procesy wewnętrzne zachodzące w przedsiębiorstwie, ale też na otoczenie, w którym ono działa. Przedsiębiorstwo nie jest bowiem obiektem odseparowanym, lecz jako cząstka gospodarki oddziałuje na swoje otoczenie i podlega jego oddziaływaniu. Zmiany mogą mieć swoje podłoże zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i w jego zewnętrznym otoczeniu. W zasadzie wszystkie elementy otoczenia, które wpływają na dane przedsiębiorstwo, mogą zaburzyć jego stabilność, a w efekcie dać impuls do zmian. Impulsem zmian wywoływanych wewnętrznymi czynnikami są siły, które powstają wewnątrz danej organizacji. W rezultacie z wnętrza organizacji/przedsiębiorstwa płyną sygnały, iż zmiana jest nieunikniona.

Do źródeł wewnętrznych zmian w przedsiębiorstwie zaliczane są na przykład zbyt ni-ska jakość lub skuteczność produkcji, nowa rola przedsiębiorstwa lub nowy styl zarządza-nia. Czasami ze środka organizacji wysyłane są bezpośrednie sygnały, takie jak np. strajki, informujące wprost o niezadowoleniu zatrudnionych. W innych przypadkach sygnały są bardziej subtelne – wzrasta poziom absencji lub rotacji pracowników. Sygnały mogą wy-pływać z wnętrza przedsiębiorstwa również w sposób pośredni: np. zadania nie są realizo-wane w terminie, pracownicy nie mają ściśle określonych obowiązków, nie znają swoich ról w przedsiębiorstwie, a spotkania/zebrania kończą się bez podjęcia konkretnych decyzji. Sygnały te wskazują, iż metody zarządzania nie funkcjonują prawidłowo i wymagają rewizji (Zmiana, przewaga, kompetencje 2009, s. 31).

Przyglądając się rynkowi polskich przedsiębiorstw sektora MSP można zgodzić się z tezą, że organizacje mają tendencje do zmian raczej pod wpływem presji zewnętrznej niż wewnętrznej potrzeby. Przedsiębiorstwa częściej zmieniają się pod presją niż dobrowolnie. Zmiany dobrowolne dokonywane są na podstawie oczekiwanych zmian otoczenia czy wnę-trza przedsiębiorstwa. U podstaw zmian dobrowolnych mamy wolny wybór dokonany przez kierownictwo danego przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwa duże, a szczególnie te, które zajmują pozycję monopolistyczną czy do-minującą, w mniejszym stopniu ulegają swemu otoczeniu, a podejmowane zmiany są z re-



guły działaniami z wyboru, które mają na celu poprawę obecnego stanu lub przeciwdziałanie możliwemu jego pogorszeniu.

Tabela 6Główne przyczyny zmian w przedsiębiorstwach

Przyczyny zewnętrzne Przyczyny wewnętrzne

−Wymagania klientów.−Żądania ze strony interesariuszy takich jak rząd.−Przepisy prawne.−Konkurencja rynkowa−Akcjonariusze

−Poprawa wydajności operacyjnej.−Potrzeba poprawy jakości produktów i usług.−Doskonalenie procesów

Źródło: Oakland, Tanner (2007, s. 5).

Zmiany wymuszone polegają na dostosowaniu do powstałych zmian wewnętrznych i zmian otoczenia. Przedsiębiorstwo słabsze, a do takich należą w większości przedsiębior-stwa małe i średnie, bardziej poddaje się naciskom otoczenia i musi dokonywać zmian, aby utrzymać swoją pozycję (Zmiana, przewaga, kompetencje 2009, s. 33-34).

Podsumowanie

Jedną z miar rozwoju gospodarczego jest wskaźnik PKB. W układzie terytorialnym naj-wyższy poziom PKB osiągnęło województwo mazowieckie, a niebagatelne znaczenie ma tu właśnie sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Na terenie województwa działa ogółem ponad 649 tysięcy podmiotów gospodarczych (17,3% w skali kraju). Pod względem liczby małych i średnich przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON, województwo mazowieckie znajduje się na pierwszym miejscu w Polsce. Z ogólnej liczby przedsiębiorstw, 98% (636 tysięcy) przedsiębiorstw działało w sektorze prywatnym.

W województwie mazowieckim pracuje 16,5% wszystkich zatrudnionych w kraju. W mazowieckim zainwestowano 21,7% ogółu nakładów inwestycyjnych w Polsce (w 2007 roku było to 41,5 miliarda złotych). Prawie jedna trzecia zainteresowanych Polską inwesto-rów zagranicznych wybrało na siedzibę swojego przedsiębiorstwa Warszawę lub jej okolice. Przeciętne wynagrodzenie pracowników na Mazowszu przewyższa o ponad 30% średnią krajową.

Szansą dla rozwoju gospodarczego w województwie mazowieckim jest rozwój przedsię-biorczości. Aby ten rozwój stymulować niezbędne są działania systemowe mające zmierzać do kreowania przyjaznego otoczenia, które ma usprawniać powstawanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w omawianym obszarze.



Bibliografia

Chojka J. (red.) (2002) Rola małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju regionalnym, Zakład Wydawniczy DrukTur, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa.

Mikołajczyk B., Rynkowski T. (2006), Wokół przedsiębiorczości i innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, (w:) Mikołajczyk B. (red.), Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przed-siębiorstw, Difin, Warszawa.

Oakland J.S., Tanner S. (2007), Successful Change Management, “Total Quality Management”, No. 1-2.

Piasecki P. (red.) (2012), Efektywne strategie zmian, rekomendacje dla Mazowsza, Polska Izba Firm Szkoleniowych, Warszawa.

Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008-2009 (2010), PARP, Warszawa.

Raport Polska 2011, Gospodarka, Społeczeństwo, Regiony (2011), Ministerstwo Rozwoju Regional-nego, Warszawa.

Sosnowska A. (2008), Czynniki kształtujące konkurencyjność i innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce po roku 2004, (w:) Sosnowska A., Łobejko S. (red.), Drogi do sukcesu polskich małych i średnich przedsiębiorstw, SGH, Warszawa.

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja) (2006), Samorząd Województwa Mazowieckiego, Warszawa.

Strużycki M. (red.), Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem, Difin, Warszawa.Zmiana, przewaga, kompetencje (2009), opracowanie zbiorowe, Polska Izba Firm Szkoleniowych,

Warszawa. http://www.stat.gov.pl

Small and Medium Enterprises in Economic Development of the Masovian Province

Summary

The economic development of the Masovian Voivodeship (Province) depends to an enormous extent on the condition of small and medium-sized enterprises. Take care of them must not only entrepreneurs trying to introduce changes in their firms but also the state assisting in introduction of innovative solutions or finance, to a greater degree, outlays on their development.

In her article, the author indicated the need to search by Masovian small and medium entrepre-neurs for sources of competitive advantage in the market. There are necessary here systems measures in order to stimulate that development and to set forth a friendly environment to run enterprises, which is to facilitate their emergence and operation.

Key words: small and medium enterprises, Masovian development, entrepreneurship, competitive-ness.

JEL code: L26


małe i średnie przedsiębiorstwa w rozwoju …cejsh.icm.edu.pl › cejsh › element ›...

Documents