madencİlİk sektÖrÜnÜn zonguldak İlİndekİ …...madencilik sektörünün zonguldak ılindeki...

Madencilik Sektörünün Zonguldak İlindeki Yeri ve Önemi: Ekonometrik ve İstatistiki Yöntemlerle Analiz

MADENCİLİK SEKTÖRÜNÜNZONGULDAK İLİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ:

EKONOMETRİK VE İSTATİSTİKİYÖNTEMLERLE ANALİZ

Prof.Dr. Hamza ÇEŞTEPEProf.Dr. Hasan VERGİL

Doç.Dr. Gökhan DÖKMENYrd.Doç.Dr. Deniz ŞÜKRÜOĞLU

Yrd.Doç.Dr. Mehmet Fatih BAYRAMOĞLU

Zonguldak 2016


T.C. Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları No: 12

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Bülent Ecevit Üniversitesi’ne aittir. Bütün hak-ları saklıdır.

Kitabın tümü ya da bölümü/bölümleri Bülent Ecevit Üniversitesi’nin yazılı izni olmadan Elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla basılamaz, çoğaltılmaz ve dağıtılmaz.

Copyright 2016 by Bülent Ecevit University. All rights reserved

No part of this book may be printed, Reproduced or distributed by any electronical, optical, mechanical or other means without the written permission of Bülent Ecevit Uni-versity.

Kapak Fotoğrafı: Can ÇETİN©

Tasarım-Dizgi: Ziraat Gurup Matbaacılık

ISBN: 978-605-9678-03-2

1. Baskı Zonguldak 2016


III

İÇİNDEKİLERTAKDİM ....................................................................................................................................V

GİRİŞ ............................................................................................................................................................................1

1. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE MADENCİLİK SEKTÖRÜNÜN GENEL GÖRÜNÜMÜ .....................3

1.1. Dünyada Madencilik Sektörü ......................................................................................................................3

1.1.1. Dünya Maden Üretimi .........................................................................................................................3

1.1.2. Dünya Maden Tüketimi .......................................................................................................................6

1.1.3. Dünya Maden ve Mineral Ticareti ....................................................................................................6

1.1.4. Dünya Madencilik Ürün Fiyatları ......................................................................................................7

1.2. Türkiye’de Madencilik Sektörü ....................................................................................................................8

1.2.1. Türkiye’nin Maden Potansiyeli ..........................................................................................................9

1.2.2. Üretim ve Tüketim .................................................................................................................................9

1.2.3. Dış Ticaret .............................................................................................................................................. 11

1.2.4. Türkiye’de Madencilik Sektörünün Güçlü ve Zayıf Yönleri ................................................... 14

2. ZONGULDAK İLİ VE MADENCİLİK SEKTÖRÜ ..................................................................................... 17

2.1. Taşkömürü Rezerv Durumu ...................................................................................................................... 18

2.2. Taşkömürü Üretimi ...................................................................................................................................... 19

2.3. Taşkömürü Tüketimi .................................................................................................................................... 20

2.4. Taşkömürü İhracatı ve İthalatı .................................................................................................................. 21

3. EKONOMETRİK VE İSTATİSTİKİ ANALİZLERİN GENEL ÇERÇEVESİ .......................................... 23

3.1. Ampirik Analizler İçin Başvurulan Yöntemler ..................................................................................... 23

3.2. Örneklem Seçimi ve Veri Toplama .......................................................................................................... 24

4. ZONGULDAK İLİ SEKTÖRLERİNİN ÜRETİM FONKSİYONLARI TAHMİNLERİ ........................ 29

4.1. İktisat Biliminde Önde Gelen Üretim Fonksiyonları ......................................................................... 29

4.2. İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme ................................................................................................... 30

4.3. Doğrusal Üretim Modeli ile Tahmin ....................................................................................................... 35

5. MATEMATİKSEL VE İSTATİSTİKİ ANALİZ SONUÇLARINA GÖRE ZONGULDAK İLİNDEKİ MADENCİLİK SEKTÖRÜ ............................................................................................................................... 39

5.1. Sektörlerin Toplam Talep Açısından Değerlendirilmesi .................................................................. 39

IV


5.2. Sektörlerin Yapılan İhracata Göre Değerlendirilmesi ...................................................................... 41

5.3. Sektörlerin Yapılan İthalata Göre Değerlendirilmesi ....................................................................... 44

5.4. Zonguldak İlinin Dış Ticaret Dengesi .................................................................................................... 47

5.5. Sektörlerin İstidama Olan Katkıları Açısından Değerlendirilmesi ............................................... 51

5.6. Sektörlerin Ana Faaliyet Gelirleri Açısından Değerlendirilmesi ................................................... 54

5.7. Sektörlerin Ana Faaliyet Giderleri Açısından Değerlendirilmesi ................................................. 57

5.7.1. Zonguldak Firmalarından Alışlar ................................................................................................... 59

5.7.2. Elektrik Giderleri.................................................................................................................................. 59

5.7.3. Yakıt ve Akaryakıt Giderleri ............................................................................................................. 60

5.7.4. Faaliyetle İlgili Diğer Tüm Giderler ............................................................................................... 61

5.7.5. Çalışanlara Yapılan Net Ödemeler ................................................................................................ 62

5.7.6. İthalat ...................................................................................................................................................... 63

5.7.7. Toplam Ana Faaliyet Gideri/Geliri Oranı ..................................................................................... 64

5.8. Sektörlerin İşletme Artığı Açısından Değerlendirilmesi ................................................................. 65

5.9. Sektörlerin Vergi Açısından Değerlendirilmesi .................................................................................. 67

5.10. Sektörlerin Sivil Toplum Kuruluşlarına Yaptıkları Yardımlar Açısından

Değerlendirilmesi....................................................................................................................................... 68

5.11. Sektörlerin Bazı Temel Göstergeler ile Toplam Talepleri İlişkisinin Değerlendirilmesi ...... 69

5.11.1. Çalışanlara Yapılan Net Ödemeler / Toplam Talep İlişkisi ................................................... 71

5.11.2. İthalat / Toplam Talep İlişkisi ........................................................................................................ 72

5.11.3. İhracat / Toplam Talep İlişkisi ....................................................................................................... 73

5.11.4. Toplam Vergi / Toplam Talep İlişkisi ........................................................................................... 74

5.11.5. Fason veya Taşeron Üretim Gelirleri / Toplam Talep İlişkisi ............................................... 75

SONUÇ ..................................................................................................................................................................... 77

REFERANSLAR ..................................................................................................................................................... 85

TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................................................................. 87

ŞEKİLLER VE GRAFİKLER LİSTESİ ................................................................................................................ 89


V

TAKDİM

Üniversiteler eğitim-öğrenim ve araştırma kurumları olmalarının yanı sıra, bulundukları mekân-sal yapının gelişimine de önemli katkılar sağlayan kurumlardır. Bülent Ecevit Üniversitesi, bu bağ-lamda bölgenin tarihi, sosyal, stratejik ve ekonomik yapısıyla ilgili bilimsel araştırma ve inceleme-ler yapmakta ve ortaya çıkabilecek muhtemel gelişmelere yönelik tespitler yaparak kullanılabilir bilgi ve veriler üretmektedir. Bu itibarla Üniversitemiz, bölgenin potansiyelini harekete geçirecek, temel sorunlarına etkili ve gerçekçi çözümler sunabilecek çalışmalar yapmak ve bu çalışmaları bilimsel yayına dönüştürerek toplumsal sorumluluğunun gereğini yerine getirmek amacındadır.

Üniversitemizin üstlendiği bu amaç, ait olduğu mekânsal yapının bütünsel bir bakış açısıyla gerek toplumsal gerekse de ekonomik açıdan incelenmesini gerektirmektedir. Çünkü, bir mekân-sal yapının bütün unsurları ile birlikte ele alınması toplumsal gelişme açısından oldukça önemlidir. İstikrarlı işleyen bir ekonomik yapı, Bülent Ecevit Üniversitesi’nin bölgeye sağlayacağı katma de-ğerin niceliğini ve niteliğini etkileyecektir.

Üniversite-şehir etkileşimini mekânın ekonomik niteliği ile birleştirerek üniversite-şehir-sa-nayi üçlü sarmalını oluşturmayı amaçlayan bu çalışmada, mekân ekonomik bir analize tabi tu-tulmuştur. “Madencilik Sektörünün Zonguldak İlindeki Yeri ve Önemi: Ekonometrik ve İstatistiki Yöntemlerle Analiz” adlı bu eserle, madencilik sektörünün Zonguldak ilindeki yeri ampirik olarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışma ile, bir taraftan madencilik sektörünün ekonomik açı-dan Zonguldak ili içerisindeki yeri belirlenirken; aynı zamanda madencilik sektörü dışındaki di-ğer sektörlerin bölge ekonomisindeki önemi de ortaya konulmuştur. Çalışma bu yönüyle, Bülent Ecevit Üniversitesi’nin sadece eğitim-öğrenim temel amacına odaklanmadığının, bunun yanı sıra bilimsel araştırma ve topluma hizmet misyonlarını da gerçekleştirmeye yönelik adımlar attığının bir göstergesidir. Titiz bir araştırma ve inceleme sürecinin bir ürünü olan bu eserin ortaya çıkma-sında emeği geçen Üniversitemiz İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof.Dr. Hamza Çeştepe başkanlığındaki araştırma ekibi başta olmak üzere çalışmaya katkı sunan herkese, Zonguldak ve Üniversitemiz adına teşekkürlerimi sunuyorum.

Prof. Dr. Mahmut ÖzerRektör


Bu yayının anket yöntemi ile veri toplama aşaması Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından gerçekleştirilmiş olup, TÜİK’in görüşlerini yansıtmamaktadır. Yayının içeriği ile ilgili sorumluluk kitabın yazarlarına aittir.


1

GİRİŞ

Dünyanın en eski faaliyetlerinden olan madencilik, gerek hammadde gerekse nihai ürün ola-rak, günümüz ekonomilerinin de en temel sektörlerinden biri durumundadır. Madencilik sektö-rünün, dünya genelinde başta imalat sanayi, enerji ve inşaat sektörleri olmak üzere birçok sektör ile yoğun şekilde girdi-çıktı bağlantısı bulunmaktadır. Hanehalklarının tüketim ihtiyaçlarının kar-şılanmasında da önemli bir role sahip olan madencilik sektörünün, dünya genelinde yıllık üretimi yaklaşık 1,5 trilyon $ düzeyindedir. Yüksek üretim değerine sahip olan madencilik sektörü ayrıca, dünya genelinde istihdamdaki payı yüksek olan sektörler arasındadır. Madenlerin dünya coğraf-yasına dağılmış olması sebebiyle 132 ülkede çeşitli madencilik faaliyetlerinde bulunulduğu görül-mektedir.

Türkiye, 132 ülke arasında toplam maden üretim değeri açısından 28. sırada, maden çeşitliliği açısından ise 10. sırada bulunmaktadır. Ülkemizde yılda 400 milyon ton seviyelerinde üretilen ma-den ürünleri, inşaat sektöründe ve sanayide hammadde olarak tüketilmektedir. Türkiye’de 50 do-layında maden kaynağı üretimi yapılmakta ve bu üretimin oluşturduğu katma değer 2-2,5 milyar $’a ulaşmaktadır. Bunun GSMH içindeki payı ise %1,5 dolayındadır. Madencilik ve madene dayalı sanayi birlikte düşünüldüğünde, oluşan katma değerin 22 milyar $ seviyesinde olduğu ve GSMH içindeki payının %12’yi bulduğu görülmektedir.

Türkiye’de madenciliğin %85’i kamu sektörü, %15’i özel sektör tarafından yapılmaktadır. Hem kamu sektörünün hem de özel sektörün madencilik faaliyetlerinde bulunduğu illerimizden olan Zonguldak’ın ekonomisi, sanayiyle birlikte madenciliğe dayanmaktadır. Türkiye’de taşkömürü üretiminde birinci sırada yer alan Zonguldak ili ayrıca, boksit, manganez, barit, dolomit, fosfat, kuvarsit, kuvars kumu ve şiferton gibi maden rezervlerine de sahiptir. Bu madenlerden özellikle kuvarsit ve kuvars bakımından Zonguldak ili önemli bir potansiyele sahiptir.

Bu kitap çalışmasının amacı, madencilik sektörünün Zonguldak ili üzerindeki ekonomik etki-lerinin analiz edilmesidir. Bu bağlamda çalışmanın ana hatlarıyla ele aldığı konular; (i) madencilik sektörünün ekonomik açıdan Zonguldak ili içerisindeki yerinin belirlenmesi ve (ii) Zonguldak il ekonomisi için madencilik sektörünün yanı sıra önde gelen diğer sektörlerin belirlenmesi olarak ifade edilebilir.

Belirtildiği üzere, Zonguldak ilinde madencilik faaliyetleri açısından sadece taşkömürü üretimi yapılmamaktadır. Taşkömürü madenciliğinin Zonguldak ekonomisine etkileri konusunda bazı ça-lışmalar yapılmış olmasına karşın, diğer madencilik faaliyetlerinin ekonomik etkilerini konu alan yeterli sayıda çalışma bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu çalışmanın kapsamı, sadece taşkömürü madenciliği ile sınırlandırılmamış; ildeki diğer madencilik faaliyetlerinin ekonomik etkilerinin de ortaya konulması amaçlanmıştır. Böylece bu çalışma ile, gerek taşkömürü üretimi bakımından ge-rekse diğer madencilik faaliyetleri bakımından literatüre katkıda bulunulması hedeflenmektedir.

2


Çalışma, ampirik analizlere dayalı bir çalışmadır. Ampirik analiz ise iki temel analiz şeklinde ortaya konulmuştur. Bunlardan birincisi, üretim fonksiyonlarının tahmin edilmesini amaçlayan ekonometrik analiz, ikincisi ise girdi-çıktı yönteminin kullanıldığı matematiksel ve istatistiki ana-lizdir. Ekonometrik analizde, Zonguldak ilinde faaliyet gösteren firmaların hem Zonguldak ekono-misi hem de bu firmaların faaliyet gösterdikleri sektörler bazında üretim fonksiyonlarının tahmini yapılmıştır. Matematiksel ve istatisitiki analiz ise Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörlerin girdi-çıktı tablosunun tahminini içermektedir. Girdi-çıktı tablosunun oluşturulmasında ise anket yöntemi ile elde edilen veriler kullanılmıştır.

Bu kitapta, Zonguldak ilindeki madencilik sektörü, ilde faaliyet gösteren diğer sektörlerle karşı-laştırmalı olarak analiz edilmiştir. Giriş ve sonuç bölümleri haricinde beş bölümden oluşan kitabın planı şöyledir: Birinci bölümde; Dünyada ve Türkiye’de madencilik sektörünün genel görünümü üretim, tüketim, fiyatlar ve maden ürünlerinin ticareti açılarından ele alınmıştır. İkinci bölümde ise Zonguldak ilindeki madencilik faaliyetleri rezervler, üretim, tüketim ve dış ticaret açısından ele alınmıştır. Üçüncü bölüm, uygulamaya giriş bölümü olarak tasarlanmış olup okuyucuların; çalış-manın kapsamı, araştırmada kullanılan veri seti, araştırmanın veri toplama yöntemi, araştırmada uygulanan ampirik yöntemler vb. konularda bilgi sahibi olmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. Bu nedenle çalışmaya ait bulgu ve değerlendirmelerden önce bu bölümün okunması okuyucu-lara tavsiye edilmektedir. Dördüncü ve beşinci bölümlerde, araştırma kapsamında yapılan ampi-rik analizlere ilişkin bulgulara yer verilmiştir. Dördüncü bölümde ekonometrik analizlere ilişkin bulgular, beşinci bölümde ise matematiksel ve istatistiki analizlere ilişkin bulgular açıklanmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde ise, elde edilen bulgular çerçevesinde Zonguldak ili “Madencilik” sektörüne ilişkin genel bir değerlendirme yapılarak; sektörün şehirdeki önem derecesi, çalışma kapsamında ele alınan diğer sektörlerle karşılaştırmalı olarak yorumlanmıştır.


3

1. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE MADENCİLİK SEKTÖRÜNÜN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Dünya ekonomisinde kökenleri insanlığın en eski dönemlerine kadar uzanan sektörlerden biri olan madencilik sektörü, jeolojik ve tektonik yapısıyla birçok maden yatağına sahip olan Türkiye için de önemli sektörlerden biri konumundadır. Bu bölümde önce dünyada, daha sonra da Türki-ye’de madencilik sektörünün görünümü hakkında bilgi verilecektir.

1.1. Dünyada Madencilik Sektörü

Dünyada madencilik sektörü geniş bir coğrafi alana yayılmıştır. Bu coğrafi alanın belirli bir kıs-mı üretim açısından; belirli bir kısmı ise tüketim açısından mekânsal ayrışma içindedir. Başka bir ifadeyle, sektör üretim ve tüketim açısından farklı mekânsal yapıları öne çıkardığı için madencilik sektörü tüm dünyayı içine alan bir etkileşim içindedir. Dolayısıyla küresel madencilik sektörü, üre-tim ve tüketim bakımından ayrı ayrı ele alınmalıdır.

1.1.1. Dünya Maden Üretimi

Madencilik sektörü, günümüzde gerek sanayi girdisi gerekse diğer sektörlerin tedarikçisi ola-rak küresel ekonomideki önemini korumaktadır. Günlük hayatımızın vazgeçilmez ürünleri olan otomobilden cep telefonlarına, inşaat malzemelerinden mutfak eşyalarına kadar birçok ürünün yapımında madencilik sektöründen elde edilen ürünler kullanılmaktadır.

Madencilik sektörü, yüksek katma değer ve istihdam sağlayan bir sektördür. Bunun yanında ürünlerinin çeşitli borsalarda ticaretinin yapılması da küresel anlamda yatırım açısından sektörü cazip hale getirmektedir. Ancak ilk yatırım maliyetinin yüksek olması ve ülkelerde sektörle ilgili yasal düzenlemeler, üretimde daha çok büyük ölçekli bir firmaların hakim olmasına yol açmıştır. Nitekim 2010 yılı itibarıyla sektördeki en büyük 40 şirketin toplam cirosu yaklaşık 435 milyar $ olup, bunun da %35’ine en büyük üç şirket sahiptir (T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2014:2). Çok uluslu şirketler, sayı olarak 4000’in üzerindeki maden şirketinin küçük bir bölümünü kapsamakla birlikte, bu şirketler metalik minerallerin üretiminde %83’lük bir paya sahiptirler. Kalan %17’lik üretim ise, küçük ve orta ölçekli şirketler tarafından yapılmaktadır (Ernst ve Young, 2011:8).

Günümüzde, dünyada yıllık 10 milyar tonun üzerinde maden üretilmekte olup, bu madenlerin piyasa değeri yaklaşık 1,5 trilyon $ düzeyindedir. Bu rakamın %75’ini enerji ham maddeleri, %10’unu metalik madenler ve %15’ini endüstriyel hammadde üretimi oluşturmaktadır (TBMM, 2010:227). Tablo 1.1’de görüldüğü üzere, 2012 yılında 16,8 milyon ton olan dünya maden üretiminin 10,1 mil-yar tonu (yaklaşık %60’ı) gelişmekte olan ülkelerde, 4,3 milyar tonu (yaklaşık %25’i) gelişmiş ülkeler-de ve geri kalanı ise (yaklaşık %15’i) geçiş ekonomilerinde ve az gelişmiş ülkelerde gerçekleşmiştir.

4


Tablo 1.1: Üretici Ülkelerin Gelişmişlik Düzeylerine Göre Dünya Maden Üretimi (Ton)

2009 2010 2011 2012

Gelişmiş Ülkeler 4.184.757.049 4.283.313.239 4.263.928.272 4.392.398.245

Gelişmekte Olan Ülkeler 8.611.019.248 9.304.442.480 9.952.784.952 10.133.336.794

Geçiş Aşamasındaki Ülkeler 1.928.953.423 2.052.907.785 2.122.376.325 2.148.037.799

Az Gelişmiş Ülkeler 194.211.347 202.262.111 188.984.142 189.540.093

Toplam 14.918.941.067 15.842.925.615 16.528.073.691 16.863.312.932

Kaynak: Reichl, C., Schatz, M. ve Zsak, G., (2014), World Mining Data, Volume 29, International Organizing Committee for the World Mining Congresses, Wien, s.27.

Mal gruplarına göre dünya maden üretimine bakıldığında Tablo 1.2’de görüldüğü üzere, mine-ral yakıtların büyük paya (%86) sahip olduğu görülmektedir. Daha sonra sırasıyla, demir ve demirli ön alaşım metalleri, endüstriyel mineraller ve demir dışı metaller gelmektedir. Kıymetli metallerin toplam üretim içerisindeki payı ise oldukça düşüktür.

Tablo 1.2: Mal Gruplarına Göre Dünya Maden Üretimi (Ton)

2009 2010 2011 2012

Mineral Yakıtlar 13.047.285.378 13.744.182.328 14.274.811.787 14.587.210.116

Demir, Demirli Ön Alaşım Metalleri

1.127.798.765 1.306.965.770 1.433.821.493 1.449.257.272

Endüstriyel Mineraller 674.940.391 716.890.595 740.196.728 744.482.542

Demir Dışı Metaller 68.891.287 75.130.475 79.217.147 82.334.814

Kıymetli Metaller 25.246 26.447 26.537 28.188

Toplam 14.918.941.067 15.842.925.615 16.528.073.692 16.863.312.932


Dünya maden rezervlerinde önemli payları olan ülkeler dünya maden üretiminde de ön sıra-larda yer almaktadır. Tablo 1.3’te görüldüğü üzere, 2012 yılında dünya maden üretiminde ilk beş sırada Çin, ABD, Rusya, Avustralya ve Hindistan yer almıştır. Bu ülkeler arasında özellikle Çin, demir cevheri, manyezit, feldspat ve çinko üretiminde ilk üç ülke arasında yer alarak önemli bir üstünlü-ğe sahip durumdadır.


5

Tablo 1.3: 2012 Yılında Ülkelere Göre Dünya Maden Üretimi (Ton)

Ülkeler Toplam

Demir,

Ferro

Alaşımları

Demir

İçermeyen

Metaller

Değerli

Metaller

Endüstriyel

Mineraller

Mineral

Yakıtlar

Çin 4.515.316.179 424.096.500 29.051.868 4.042 186.466.600 3.835.697.169

ABD 1.998.649.076 33.873.270 4.247.476 1.296 85.408.000 1.874.990.882

Rusya, Asya 1.201.631.081 9.892.717 4.398.440 1.530 805.007 1.186.533.387

Avustralya 903.961.905 332.843.580 4.982.407 2.021 16.764.432 473.088.465

Hindistan 813.562.983 93.801.230 2.652.646 376 39.779.413 661.968.854

Suudi Arabistan 638.739.960 262.800 7.550 10 8.532.600 629.267.000

Endonezya 571.327.858 6.645.850 695.202 206 1.449.400 521.837.200

Kanada 422.573.987 25.277.885 4.063.251 830 28.902.624 364.329.395

Brezilya 420.315.390 233.991.968 1.847.184 87 18.806.079 132.410.072

İran 347.832.511 15.876.910 758.300 101 25.802.200 304.495.000

Güney Afrika 317.989.395 53.715.317 972.221 438 2.929.187 260.372.232

Rusya, Avrupa 291.642.918 47.979.576 742.179 163 27.285.000 210.470.000

Kazakistan 269.552.954 20.524.120 1.080.634 1.003 5.264.160 237.512.837

Almanya 240.314.386 47.370 411.150 0 31.187.830 208.668.036

Meksika 229.798.535 9.149.225 1.341.282 5.461 25.000.116 194.206.451

Katar 212.090.100 0 604.000 0 2.500.000 208.986.100

Birleşik Arap Emirlikleri 199.376.000 0 1.850.000 0 2.070.000 195.456.000

Venezüella 191.207.107 18.008.100 203.000 7 1.420.000 169.076.000

Norveç 181.614.910 2.555.070 1.985.310 0 124.975 176.949.555

Kuveyt 161.551.800 0 0 0 855.300 160.696.500

Polonya 156.611.687 840 562.427 1.150 6.535.470 149.511.800

Irak 153.302.430 0 0 0 213.030 153.089.400

Nijerya 151.065.413 44.909 49.500 4 120.000 150.851.000

Cezayir 138.621.724 842.400 0 0 1.948.524 135.830.800

Ukrayna 138.272.146 43.832.000 14 0 10.567.000 83.873.132

Kolombiya 127.731.981 125.378 941 86 667.976 126.937.600

Türkiye 109.267.286 5.106.990 404.750 223 23.408.960 78.872.667

Birleşik Krallık 104.194.000 0 60.100 0 9.516.000 94.617.900

Mısır 92.527.178 1.783.500 300.000 8 6.349.670 84.094.000

Malezya 91.346.448 8.190.769 125.804 7 922.271 81.985.724

Angola 87.747.001 0 0 0 285.001 87.462.000

Libya 81.039.800 0 0 0 210.000 80.829.800

Tayland 78.567.048 192.045 34.027 37 15.244.944 63.095.994

Umman 72.261.120 250.660 401.760 0 2.066.200 69.542.500

Vietnam 70.772.472 1.421.550 48.272 0 2.658.250 66.644.400


6


Tablo 1.3’te verilen genel sıralamaya göre 27. sırada yer alan Türkiye, ihracata konu ürünlerin üretim miktarlarına göre özellikle bor, feldspat ve manyezit üretiminde ilk üç üretici ülkeden biri-dir.

1.1.2. Dünya Maden Tüketimi

Geçtiğimiz yüzyılda, dünya gayrisafi yurt içi hasılası (GSYİH) yaklaşık 18 kat artmış ve küresel kaynak tüketim miktarı da buna paralel olarak büyümüştür. Dünya ham petrol tüketimi 20,4 mil-yon tondan 3,5 milyar tona yükselerek 172 kat, çelik tüketimi ise 27,8 milyon tondan 847 milyon tona yükselerek 30 kat artış göstermiştir. Alüminyum tüketimi 6.800 tondan 24,54 milyon tona yükselerek yaklaşık 3.600 kat, bakır tüketimi ise 495 bin tondan 14 milyon tona yükselerek 28 kat artmıştır (TBMM, 2010:228).

Ülkelerin refah düzeyi artışı ile kişi başına maden tüketimi arasında doğru yönlü bir ilişki bu-lunmaktadır. Ülkelerin refah düzeyi yükseldikçe kişi başına maden tüketimi de artmaktadır. Tablo 1.4’te görüldüğü üzere, dünya nüfus oranlarına göre başlıca metal madenleri açısından kişi başına tüketim miktarlarına bakıldığında, dünya nüfusunun çok az bir kısmını oluşturan gelişmiş ülkele-rin bu açından büyük bir ağırlığa sahip olduğunu belirtmek gereklidir.

Tablo 1.4: Başlıca Metal Madenlerinde Kişi Başına Tüketim (Kg/Kişi)

ÜlkelerDünya Nüfus

Oranı %Alüminyum Bakır Kurşun Çelik

Gelişmiş Ülkeler 14,6 17,8 10,3 4,4 438,4

Gelişmekte Olan Ülkeler 25,2 3,1 2,5 1 128,4

Çin, Hindistan Orta Doğu ve Diğer Asya Ülkeleri 22,4 0,7 0,3 0,2 9,3

Türkiye 1,1 0,3 3,7 0,9 188,8

Kaynak: Ernst & Young (2011), Dünyada ve Türkiye’de Madencilik Sektörü Raporu, 2011, s.6.

Sanayileşmiş ülkeler (ABD, Avrupa ülkeleri, Japonya) dünya maden üretiminin %60’lara varan kısmını tüketmektedirler. Sanayileşmekte olan ülkeler içerisinde ise Çin dünya üretiminde olduğu gibi tüketimde de ön sıralarda yer almaktadır.

1.1.3. Dünya Maden ve Mineral Ticareti

Dünya yakıt ve madencilik ürünleri ihracatı 2013 yılında 3,99 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. Bu rakamın 2010 yılında yaklaşık 3 trilyon $ olduğu düşünüldüğünde 3 yıl içerisinde dünya ihra-catında yaklaşık %25’lik bir artışın gerçekleştiği söylenebilir. Dünya yakıt ve madencilik ürünleri ihracatındaki ilk 10 ülke ve Türkiye Tablo 1.5’te gösterilmektedir.


7

Tablo 1.5: Yakıt ve Madencilik Ürünleri İhracatında İlk On Ülke ve Türkiye (Milyon $)

Sıra No Ülke 2012 2013 2014

1 Rusya Federasyonu 374.126,8 377.154,4 349.765,0

2 Suudi Arabistan 338.067,7 323.457,7 286.493,0

3 ABD 187.231,6 195.467,5 201.670,5

4 Avustralya 160.343,7 161.601,4 152.983,5

5 Hollanda 158.981,3 158.271,6 140.455,0

6 Kanada 149.403,9 152.093,9 160.260,6

7 Birleşik Arap Emirlikleri 123.981,7 127.068,2 111.444,7

8 Norveç 120.669,7 111.414,5 99.728,5

9 Katar 120.130,9 120.257,4 114.252,6

10 Kuveyt 112.947,7 107.966,0 94.687,6

49 Türkiye 13.445,8 13.165,8 12.241,5

Toplam 4.098.286,8 3.974.728,9 3.706.006,7

Kaynak: WTO (2016), International Trade and Market Access Data, https://www.wto.org/e n g l i s h / r e s _ e / s t a t i s _ e / s t a t i s _ b i s _ e . h t m ? s o l u t i o n = W TO & p a t h = / D a s h b o a r d s / M A P S & f i l e = M a p.wcdf&bookmarkState={%22impl%22:%22client%22,%22params%22:{%22langParam%22:%22en%22}}, Erişim Tarihi: 05.01.2016.

Tablo 1.5’te görüldüğü üzere, yakıt ve madencilik ürünleri sektöründe en fazla ihracat yapan ülke başta petrol ve doğal gaz olmak üzere zengin maden kaynaklarına sahip, dünyanın coğrafi olarak en büyük ülkesi Rusya Federasyonu’dur. Bu ülkeyi dünyanın en zengin petrol rezervlerine sahip ülkelerinden biri olan Suudi Arabistan ve çeşitli maden ürünleri ihracatıyla ABD takip etmek-tedir. Ürün grupları açısından bu miktarın yaklaşık %50’sini metal cevherleri, cüruf ve kül, %30’unu mineral yakıt ve yağlar, %8’ini demir-çelik ve geri kalanını ise diğer maden ürünleri oluşturmuştur.

1.1.4. Dünya Madencilik Ürün Fiyatları

Dünya genelinde madencilik ürün fiyatları yaşanan konjonktürel hareketlere bağlı olarak aşırı dalgalanma göstermiştir. Başlıca madencilik ürünlerinin dünya piyasalarındaki yıllık fiyat değişim-leri Tablo 1.6’da gösterilmiştir.

8


Tablo 1.6: Madencilik Sektöründe Fiyat Değişimleri (% Değişim, Yıllık)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Demir Cevheri 71,5 6,7 77,4 26,8 -48,7 82,4 15,0 -23,4 5,3 -28,4

Gümüş 9,8 58,2 15,9 12,0 -2,4 37,6 74,8 -11,6 -23,4 -20,0

Altın 8,7 35,9 15,3 25,1 11,6 25,9 28,1 6,4 -15,5 -10,3

Bakır 28,4 82,7 5,9 -2,3 -26 46,3 17,2 -9,8 -7,9 -6,4

Kalay -13,3 19,0 65,6 27,3 -26,7 50,3 27,7 -18,9 5,5 -1,7

Alüminyum 10,7 35,4 2,7 -2,5 -35,3 30,5 10,5 -15,7 -8,7 1,1

Nikel 6,7 64,5 53,5 -43,3 -30,6 48,8 5,1 -23,4 -14,3 12,4

Çinko 31,8 137,1 -1,0 -42,2 -11,7 30,5 1,5 -11,1 -2,1 13,1

Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı (2015), Emtia Raporu: Metaller ve Mineraller/Kıymetli Metaller, Hammadde ve Temel Girdiler Analiz Dairesi. 2015 / I, Ankara, s.6.

Tablo 1.6’da görüldüğü üzere, altın fiyatlarında yaşanan sürekli artış dışında diğer ürünlerin 2008 yılına kadar artış trendini koruduğu, 2009 yılında yaşanan kriz sonucu talebin düşmesi ile fiyatların gerilediği, 2010 yılında ise tekrar artışa geçtiği görülmektedir. 2014 yılında çinko, nikel ve alüminyum dışında kalan metallerin fiyatlarında ortalama %10 civarında düşüşler yaşanmış, fiyatı en çok düşen metaller demir cevheri ve gümüş, fiyatı en çok artan metaller ise çinko ve nikel ol-muştur. 2014 yılında demir cevheri %28, gümüş ise %20 değer kaybederken; çinko %13, nikel ise %12 oranında değerlenmiştir. Demir cevheri ve kalay fiyatlarındaki düşüşlerde arz yönlü faktörler, bakırda ise Çin’in talebindeki zayıflama etkili olurken; alüminyum, nikel ve çinkoda görülen fiyat artışlarında ise sırasıyla üretimdeki kesintiler, ihracat yasakları ve azalan stokların etkisi olmuştur. Dünya Bankası tahminlerine göre, 2015 yılında demir cevheri başta olmak üzere, çinko ve alümin-yum dışında kalan tüm metallerin fiyatlarında bir önceki yıla göre gerileme, buna karşılık çinko ve alüminyumda ılımlı bir yükseliş beklenmektedir. 2025 yılına gelindiğinde ise, 2014 yılına göre fiyatı en çok artan metalin %16 ile çinko olacağı, onu sırasıyla %15 ile alüminyum ve %13 ile demir cevherinin takip edeceği; buna karşılık, fiyatı en çok düşen metalin %13 ile altın olacağı ve altını %1 ile bakırın takip edeceği tahmin edilmektedir (T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2015:6).

Metalik cevherlerde Çin’in öncülüğünü yaptığı dış kaynaklara yönelik arz-talep dengesinin tu-tarsız gelişmesi, son 5 yılda metal fiyatlarında artışa sebep olmuştur. Bu durumun Çin dışındaki üretici ülkelerde yer alan maden üreticilerine de önemli fırsatlar sunacağı ve maden fiyatlarının, konjonktürel dalgalanmalar olmakla beraber genel olarak artma eğilimini sürdüreceği söylenebi-lir (Yetim, 2012:49).

1.2. Türkiye’de Madencilik Sektörü

Türkiye’de madencilik sektörü, dünyadaki genel dağılıma benzer şekilde geniş bir coğrafi yayı-lım göstermiştir (Bkz. Ek 1). Özellikle de üretimin ve tüketimin mekânsal açıdan farklı bölgelerde yoğunlaşması, sektörü tüm ülke açısından önemli bir konuma getirmektedir.


9

1.2.1. Türkiye’nin Maden Potansiyeli

Türkiye’nin çeşitlilik arz eden jeolojik ve tektonik yapısı, birçok maden yatağının bulunmasına olanak sağlamıştır. Günümüzde dünyada üretimi yapılan yaklaşık 90 çeşit maden türünden 60’nın Türkiye’de üretimi yapılmaktadır. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) verilerine göre, dünyada 132 ülke arasında toplam maden üretim değeri itibarıyla 28’inci sırada yer alan Türkiye, maden çeşitliliği açısından ise 10’uncu sırada bulunmaktadır (MTA, 2009:2).

Türkiye, başta endüstriyel ham maddeler olmak üzere, bazı metalik madenler, linyit ve jeoter-mal kaynaklar gibi enerji ham maddeleri açısından zengindir. Ancak birkaç maden dışında dünya ölçeğindeki rezervleri kısıtlıdır. Dünyada üretimi ve ticareti yapılan 90 çeşit maden ve mineralden sadece 13’ünün ekonomik ölçekteki varlığı henüz saptanamamıştır. Türkiye, 50 çeşit madende kısmen yeterli kaynaklara sahipken, 27 maden ve mineralin günümüzde bilinen rezervleri ve kali-teleri ekonomik madencilik için yetersizdir. Türkiye’nin, maden kaynakları ve çeşitliliği bakımından kendi kendine kısmen yeterli olan ülkeler arasında yer aldığı söylenebilir (TBMM, 2010:122).

Dünya endüstriyel hammadde rezervlerinin % 2,5’i; kömür rezervlerinin %1’i; jeotermal po-tansiyelinin %0,8’i ve metalik maden rezervlerinin %0,4’ü Türkiye’de bulunmaktadır (TBMM, 2010:126). Maden potansiyeli açısından Türkiye’nin durumunu üç sınıfa ayırmak mümkündür (TOBB Madencilik Sektör Meclisi, 2008:2):

1) Türkiye’de Bulunan Zengin Mineral Kaynaklar: Bor tuzları, Perlit, Feldspat, Bentonit, Ba-rit, Manyezit, Sodyum Sülfat, Kayatuzu, Trona, Jips, Zeolit, Olivin, Asbest, Lületaşı, Profilit Dolomit, Kalsit, Mermer, Fluorit, Kuvars-Kuvarsit, Siliskumu, Zımpara, Linyit, Altın.

2) Türkiye’de Bulunan Önemli Mineral Kaynaklar: Kaolen, Boksit, Diatomit, Alünit, Turba, Karbondioksit, Tras, Kum-Çakıl, Tuğla Toprağı, Krom, Cıva, Antimuan, Gümüş, Volfram, Mo-libden NTE, Toryum.

3) Türkiye’de Yetersiz Olan Mineral Kaynaklar: Bakır, Kurşun, Çinko, Demir, Nikel, Manga-nez, Alüminyum, Arsenik, Kükürt, Fosfat, Grafit, Maden Kömürü, Kil Mineralleri, Boya Top-rakları, Zirkon, Titan.

Türkiye ham madde girdisi yoğun sanayi dallarında gelişmiş ve büyük ölçüde dışa açılmıştır. Seramik, çimento, alüminyum, demir-çelik, gübre, yapı malzemeleri bunların başında gelmekte-dir. Yukarıda belirtilen zengin maden kaynaklarının rasyonel bir şekilde değerlendirilmesi önem arz etmektedir. İlgili sanayi dallarının yurt içinde kurulması ve geliştirilmesinin desteklenmesinin yanı sıra, maden ürünlerinin tüketim alanlarının geliştirilmesine yönelik AR-GE çalışmalarının teş-vik ve desteklenmesi, sektör için oldukça önem taşımaktadır.

1.2.2. Üretim ve Tüketim

Türkiye’de yılda 400 milyon ton seviyelerinde üretilen maden ürünleri, inşaat sektöründe ve sanayide hammadde olarak tüketilmektedir (MTA, 2009:4). Türkiye’de 50 dolayında madensel kay-

10


nak üretimi yapılmakta ve bu üretimin oluşturduğu katma değer niceliği 2-2,5 milyar $’a ulaş-maktadır. Bunun GSMH içindeki payı ise %1,5 dolayındadır. Madencilik ve madene dayalı sanayi birlikte düşünüldüğünde, oluşan katma değerin GSMH içindeki payı %12’yi bulmaktadır. Bu da 22 milyar $ tutarında bir değer oluşturulduğu anlamına gelmektedir (TMMOB, Maden Mühendisleri Odası 2011:4).

Türkiye’de madenciliğin %85’i kamu sektörü, %15’i özel sektör tarafından yapılmaktadır. Üre-timde kamu sektörü mineral yakıtlar ve metalik cevher üretiminde ağırlıklı iken, özel sektör en-düstriyel hammadde üretiminde yoğunlaşmıştır (Uzunoğlu, 2005: 27).

Tablo 1.7’de, yıllar itibarıyla GSYİH içerisindeki madencilik sektör payı bilgilerine yer verilmiştir. Buna göre yıllar itibarıyla artan sektör üretiminin GSYİH’deki payının 2009 yılında %1,5’e yaklaş-tığı, ancak bu tarihten itibaren küresel krizin yarattığı belirsizliğin de etkisiyle 2010 yılında %1’e düştüğü görülmektedir. 2011 yılında başlayan artış trendi ise son iki yıldır devam etmektedir.

Tablo 1.7: Madencilik Sektörü Üretimi ve GSYİH İçerisindeki Payı

Yıllar Üretim (Bin TL) GSYİH (Bin TL) Pay (%)

2000 1.658.124 166.658.021 1,14

2001 2.353.927 240.224.083 1,17

2002 3.225.992 350.476.089 1,05

2003 4.538.250 454.780.659 1,07

2004 5.898.572 559.033.026 1,20

2005 7.628.517 648.931.712 1,43

2006 8.952.359 758.390.785 1,44

2007 10.536.592 853.636.236 1,23

2008 13.458.457 950.534.251 1,37

2009 14.235.361 953.973.862 1,49

2010 11.351.000 1.098.799.000 1,03

2011 15.635.224 1.294.893.000 1,22

Kaynak: TBMM (2010), Madencilik Sektörü Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, s. 141 ve Yetim, A. (2012), “Türkiye Madencilik Sektörü Raporu”, İZTO AR-GE Bülten, Eylül Sektörel, s.49.

Daha önce belirtildiği üzere, ülkelerin refah düzeyi artışı ile kişi başına maden tüketimi arasın-da doğru yönlü bir ilişki bulunmakta, ülkelerin refah düzeyi yükseldikçe kişi başına maden tüketi-mi de artmaktadır. Kişi başına maden tüketimi, Grafik 1.1’de gösterilmektedir.


11

Grafik 1.1: ABD, AB ve Türkiye’de Kişi Başına Maden Tüketimi (Ton)

Kaynak: Ernst & Young (2011), Dünyada ve Türkiye’de Madencilik Sektörü Raporu, 2011, s.7.

Grafik 1.1’de görüldüğü gibi kişi başına maden tüketimi ABD’de 21 ton, AB’de 15 ton iken, Tür-kiye’de yaklaşık 5 tondur. Bu durum aslında maden tüketiminde gelişmişlik açısından ülke grup-larının genel görünümüne uygun bir durumu yansıtmaktadır. Şöyle ki, dünyada gelişmekte olan ülkeler tükettikleri hammaddelerin 3 katı fazlası hammadde üretmektedirler. Sanayileşmiş batılı ülkeler ise hammadde ihtiyaçlarının ancak %61’ini üretmektedirler. Başka bir ifadeyle gelişmekte olan ülkeler, ürettikleri madensel hammaddelerden daha azını kendileri tüketirken, sanayileşmiş ülkeler ise tükettiklerinden daha azını kendileri üretmektedirler. Ancak yeni sanayileşen bazı ge-lişmekte olan ülkeler gibi Türkiye’nin de kalkınma ve sanayileşme düzeyinin artmasıyla birlikte kişi başına ve toplam maden tüketiminin önümüzdeki dönemlerde artacağı söylenebilir.

1.2.3. Dış Ticaret

Daha önce belirtildiği gibi, Türkiye’de 60 çeşit maden bulunmaktadır. Ancak bu madenlerden bazılarının üretimi yetersizdir. Bazı madenler ise Türkiye’de hiç üretilmemektedir. Dolayısıyla Tür-kiye, özellikle sanayisinin ihtiyaç duyduğu ve yurt içi kaynaklardan yeterli miktar ve/veya kalitede üretemediği madenleri ithal ederken, belirli zenginlik ve kalitede olan maden türlerini de ihraç etmektedir.

Dünya piyasalarında yaşanan gelişmelere benzer şekilde, Türkiye’de de madencilik sektörü ih-racatının 2003 yılından itibaren önemli bir ivme kazandığı görülmektedir. Türkiye’nin 2003 yılında 847,3 milyon $ olan maden ihracatı 2014 yılında 4,6 milyar $’a yükselmiştir. Sektör ihracatının ge-nel ihracat içerisindeki payı ise Tablo 1.8’den de görüleceği gibi aynı tarihlerde %1,81’den %2,9’a yükselmiştir.

12


Tablo 1.8: Türkiye’nin Toplam İhracatı ile Maden İhracatının Karşılaştırılması

YıllarToplam İhracat

( x 1.000 $)Maden İhracatı

(x 1.000 $)Maden İhracatının Toplam

İhracattaki Payı (%)

2006 85.774.644 2.080.486 2,4

2007 105.964.665 2.715.825 2,5

2008 132.027.195 3.241.019 2,4

2009 102.142.612 2.508.609 2,4

2010 113.685.989 3.655.300 3,2

2011 134.571.338 3.876.465 2,9

2012 151.860.846 4.181.381 2,8

2013 151.707.002 5.042.322 3,3

2014 157.622.057 4.646.945 2,9

Kaynak: İMMİB (İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri) (2015), Maden Sektörü İhracatının Değerlendirilmesi, http://www.immib.org.tr/tr/birliklerimiz-istanbul-maden-ihracatcilari-birligi-maden-sektoru-ihracatinin-degerlendirilmesi.html, Erişim Tarihi: 11.01.2016.

Türkiye’nin genel maden ihracatında ürün grubu olarak doğal taşlar grubunun ilk sırada yer al-dığı görülmektedir. 2013 yılında 8,4 milyon ton ve 2,22 milyar $ ihracat yapan ve Grafik 1.2’de gö-rüldüğü gibi madencilik sektörü ihracatında %44’lük paya sahip olan bu ürün grubunu 5,3 milyon ton ve 1,77 milyar $ ile Metalik Cevherler, 8,3 milyon ton ve 800 milyon $ ile Endüstriyel Mineraller, 141 bin ton ve 241 milyon $ ile Ferro Alyajlar ve Diğer Maden Ürünlerinin ihracatı takip etmekte-dir. Ürün olarak ise sırasıyla mermer-traverten, işlenmiş mermer, bakır cevherleri, krom cevherleri ve işlenmiş traverten en fazla ihracat yapılan ürünler olarak yer almaktadır (İMMİB, 2015).

Grafik 1.2: Türkiye’nin 2013 Yılı Maden İhracatının Maden Gruplarına Göre Dağılımı (%)

Kaynak: İMMİB (İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri) (2015), Maden Sektörü İhracatının Değerlendirilmesi, http://www.immib.org.tr/tr/birliklerimiz-istanbul-maden-ihracatcilari-birligi-maden-sektoru-ihracatinin-degerlendirilmesi.html, 11.01.2016.


13

Türkiye’nin 2013 yılı maden ürünleri ihracatında, ülke grubu bazında Çin, Hindistan, Tayvan, Güney Kore gibi ülkelerin yer aldığı Diğer Asya ülkeleri ilk sırada yer alırken, Avrupa Birliği ülkeleri ikinci sırada, Kuzey Amerika ülkeleri ise üçüncü sırada yer almaktadır. Ülke bazında ise, Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ülke 2,46 milyar $ ile Çin olurken, Çin’i sırasıyla, 386,6 milyon $ ile ABD, 136,4 milyon $ ile Irak, 124,8 milyon $ ile Belçika ve 122,7 milyon $ ile İtalya takip etmiştir (İMMİB, 2015).

Türkiye’nin maden ithalatında da, ihracatta olduğu gibi 2003 yılından sonra hızlı bir artış göz-lenmiş, bu tarihte 1,354 milyar $ olan maden ithalatı 2006 yılında 3 milyar $’ı aşmış, 2012 yılında ise 6,817 milyar $’a ulaşmıştır. Tablo 1.9’da görüldüğü gibi maden ithalatının, toplam ithalat içeri-sindeki payı da 1996 yılında %2,04 iken bu oran 2012 yılında %2,88’e yükselmiştir.

Tablo 1.9: Türkiye İthalatında Madenciliğin Payı

Yıllar Toplam İthalat (Milyar $)Toplam Madencilik

İthalatı (Bin $)Madencilik İthalatının

Toplam İçindeki Payı (%)1996 43.627 892 2,041997 48.559 964 1,991998 45.921 887 1,931999 40.671 620 1,522000 54.503 1.013 1,862001 41.399 573 1,382002 51.554 1.067 2,072003 69.340 1.354 1,952004 97.540 1.774 1,822005 116.774 2.410 2,062006 139.576 3.077 2,22007 170.063 3.851 2,262008 201.964 4.905 2,432009 140.928 4.485 3,182010 185.544 4.785 2,582011 240.834 6.066 2,522012 236.537 6.817 2,88

Kaynak: MTA (2015a), Dış Ticarette Madenciliğin Payı, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=maden-dis-ticaret, Erişim Tarihi: 10.12.2015.

Türkiye madencilik sektöründe ithalata konu olan başlıca ürünler; taşkömürü, demir cevheri, ferro alyajlar, alüminyum, kil ve manyezittir. Kullandığı doğal gazın %98’ini, petrolün %90’ını, kö-mürün %20’sini, altının %95’ini, demirin %50’sini, alüminyumun %80’ini ve bakırın %80’ini ithal eden Türkiye’nin (TBMM, 2010:146) toplam maden ithalatının yaklaşık %65’ini petrolün de içinde yer aldığı mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, %20’sini ise metal cevherleri, cüruf ve kül oluşturmaktadır.

14


Türkiye’nin değer olarak en fazla maden ithal ettiği ülkeler 2012 yılı rakamlarına göre sırasıyla ABD, Rusya, Kolombiya, Brezilya ve Güney Afrika Cumhuriyeti’dir. Türkiye’nin toplam maden itha-latının değer olarak yaklaşık yarısını ABD ve Rusya’dan yapılan ithalat oluşturmaktadır.

Türkiye’nin madencilik sektöründe ithalatı ihracattan daha fazla artış göstermektedir. Bu du-rum Tablo 1.10’da gösterilmektedir.

Tablo 1.10: Türkiye’nin Maden Ticareti (1996-2012)

Yıllar İhracat (Milyon $) İthalat (Milyon $)İhracatın-İthalatı

Karşılama Oranı (%)1996 431,53 891,51 48,41997 481,75 964,25 50,01998 455,77 886,76 51,41999 516,50 620,04 83,32000 562,81 1.012,75 55,62001 536,36 572,74 93,62002 607,83 1.066,84 57,02003 742,47 1.354,19 54,82004 1.098,98 1.773,70 62,02005 1.401,67 2.409,62 58,22006 1.889,31 3.077,34 61,42007 2.511,80 3.850,76 65,22008 2.965,14 4.904,85 60,52009 2.314,82 4.484,52 51,62010 3.324,94 4.784,59 69,52011 3.485,01 6.066,09 57,52012 4.030,97 6.816,84 59,1

Kaynak: MTA (2015b), 2012 Yılı Maden Dış Ticareti, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=maden-dis-ticaret-2012, Erişim Tarihi.14.03.2015.

Tablo 1.10’da görüldüğü gibi sektörde ihracatın ithalatı karşılama oranı son yıllarda %60 düze-yinde seyretmektedir. Yıllara göre değişmekle birlikte Türkiye’nin, ihraç ettiği madenlerin yaklaşık olarak 1,5 katı değerinde maden ithal ettiği görülmektedir.

1.2.4. Türkiye’de Madencilik Sektörünün Güçlü ve Zayıf Yönleri

Türkiye Madencilik Sektörünün güçlü yanları, zayıf yanları, fırsatları ve tehditleri TOBB Maden-cilik Sektör Meclisi alt komisyonu tarafından 2007 yılında yapılan bir çalışmada değerlendirilmiş ve bir matris olarak ortaya konulmuştur. Tablo 1.11’de özet olarak verilen bu değerlendirmelere göre sektörün daha çok iç dinamiklerden etkilendiği görülmektedir.


15

Tablo 1.11: Madencilik Sektörü SWOT Analizi

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR

1) Maden çeşitliliği yönünden zenginlik 2) Bazı madenlerde (bor, feldispat vb.) rezervlerin

büyüklüğü3) Türkiye’nin önemli pazarlara olan yakınlığı4) Metal fiyatlarının yükselmesiyle sağlanan

sermaye birikimi 5) İyi yetişmiş iş gücü ve genç nüfus 6) 5177 sayılı Yasa ile Taş Ocakçılığı dahil tüm

Madencilik faaliyetlerinin tek bir yasa (3213 sayılı Maden Kanunu) kapsamında birleştirilmiş olması

7) Madencilik sektörüne yön verecek kurumsal (kamu, özel ve sivil toplum) altyapılarının varlığı

8) AR-GE kurumları ve bu kurumlarda istihdam edilebilecek iş gücünün varlığı

9) Özelleştirmeler ile sağlanan sermaye girişi ve verimlilik artışı

10) Çevre mevzuatı ve teknolojilerinin varlığı

1) Bilinen kaynakların doğru değerlendirilememesi 2) Rezervlerin büyüklüğü ve nitelikleri hakkında

yeterli bilgiye sahip olunmaması3) Madencilik şirketlerinin ölçek ekonomisi,

finansman, teknoloji ve deneyim yetersizliği4) Maden aramaları için ayrılan kaynakların

yetersizliği 5) Ulaşım altyapısındaki yetersizlikler 6) Sektörün rekabet gücünü azaltan (vergi,

akaryakıt ve navlun vb.) ücretler 7) Şirketlerde ve toplumda yeterli AR-GE kültürü

olmaması ve AR-GE için ayrılan kaynakların yetersizliği

8) Sektöre yönelik teşviklerin eksikliği 9) Maden Kanununda yapılan değişliklere uygun,

diğer ilgili mevzuatta gerekli değişikliklerin yapılmamış olması

10) Sektörün ortak bir vizyon ve politikaya sahip olmaması

11) Maden İşleri Genel Müdürlüğü’nün gerekli ve yeterli örgüt yapısına sahip olmaması

12) Çevre ile ilgili önlemlerde yetersizlikler 13) 5177 sayılı yasa ile farklı grup madenler için üst

üste ruhsatlandırılması 14) Üniversite-Sanayi işbirliğinde yaygınlık ve

derinlik yetersizliği 15) Rezervlerin varlık olarak değerlendirilememesi

FIRSATLAR TEHDİTLER

1) Madenlere olan talebin süreceği tahminleri 2) Yeterli arama yapılmamış sahaların varlığı ve

yeni maden rezervleri bulma ihtimali3) Yabancı şirketlerin Türkiye’ye olan ilgisi

1) Kamuoyundaki madencilik hakkında yetersiz bilgi ve bunun getirdiği belirsizlikler

2) Türk Lirası’nın aşırı değerli olması3) Fiyat dalgalanmaları4) AB uyum sürecinde yaşanabilecek sorunlar 5) Yargı sürecindeki karmaşa

Kaynak: TOBB Madencilik Sektör Meclisi (2008), Türkiye Madencilik Sektör Raporu 2007, Yayın Sıra No:2008/77, Ankara, s.13.

16


Tablo 1.11’de yer alan SWOT analizine göre, güçlü yanlar olarak maden çeşitliliği açısından zen-ginlik, bazı kaynaklarda büyük rezervler, önemli pazarlara yakınlık ve yasal, kurumsal alt yapının varlığı dikkat çekerken; zayıf yanlar olarak bilgi ve deneyim eksikliği, kaynak yetersizliği ve diğer yapısal sorunlar ön plana çıkmaktadır. Madencilik sektörü için dünya piyasalarındaki madenlere olan talep ve yabancı şirketlerin ilgisi fırsat olarak görülürken, madencilik hakkında kamuoyunda-ki bilgisi yetersizliği, madencilik faaliyetlerini olumsuz yönde etkileyen yargı süreci, metal fiyatla-rındaki dalgalanmalar ve AB uyum sürecinin olası etkileri en önemli tehditler olarak değerlendiril-mektedir (TOBB Madencilik Sektör Meclisi, 2008:14).


17

2. ZONGULDAK İLİ VE MADENCİLİK SEKTÖRÜ

Coğrafi yapısının %50’si dağlardan, %35’i platolardan ve %15’i ovalardan oluşan Zonguldak ilinin ekonomisi sanayiyle birlikte madenciliğe dayanmaktadır. Türkiye’de Taşkömürü üretiminde birinci sırada yer alan Zonguldak ili, Tablo 2.1’de görüldüğü gibi boksit, manganez, barit, dolomit, fosfat, kuvarsit, kuvars kumu ve şiferton gibi maden rezervlerine de sahiptir. Bu madenlerden özellikle kuvarsit ve kuvars bakımından Zonguldak ili önemli bir potansiyele sahiptir.

Tablo 2.1: Zonguldak ve TR81 Bölgesi Maden Rezervleri (Ton)

CİNSİ ZONGULDAK TR81

Kuvars Kumu 1.852.190.630 1.859.653.130Kuvarsit 900.000.000 1.046.792.600Taşkömürü 906.506.340 1.313.515.867Dolomit 393.750.000 639.405.000Feldspat - 223.250.000Şiferton 69.309.245 134.308.102Fosfat 47.006.000 47.006.000Boksit 9.336.250 9.336.250Manganez 47.700 47.700Bentonit - 40.000Traverten - 7.362.700 (m3)

Kaynak: BAKKA (Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı) (2014), “Zonguldak”, http://bakka.gov.tr/site/sayfa/43/zonguldak#.VKl3oyusWao, Erişim Tarihi: 05.01.2015.

Metalik madenler bakımından ildeki en önemli maden boksittir. Boksit yatak ve zuhurları özel-likle merkez ilçede yoğunlaşmıştır. Buradaki boksit zuhurlarından Kokaksu (Hayatköy) boksit yata-ğının 8.442.500 ton potansiyele sahip olduğu belirlenmiş olmakla birlikte, 2002 yılında yatağın bir bölümünde yapılan revize çalışmalarda rezervin 600 bin ton civarında olduğu ortaya konulmuş-tur. Bunun dışında Aydındere, Rüzgarlımeşe ve Sapanlıdere boksit zuhurlarındaki toplam rezerv ise 768.750 tondur (MTA, 2015c). Kokaksu’da 2012 yılında 21.535 ton boksit üretimi gerçekleştiril-miştir (BAKKA, 2014).

Zonguldak, boksit dışında önemli miktarda kuvars ve kuvars kumu rezervine sahiptir. Başlıca kuvars kumu yatakları Merkez ilçedeki Kokurdan, Uzungüney ve Virancık yatakları ile Ereğli-Kiren-cik Köyü yataklarıdır. Kuvars kumlarının yıkanınca demir içeriği kolayca uzaklaştırılabilmektedir. Silisçe zenginleşebilen kumlar, özellikle uygun tane boyutlarına sahip olmaları nedeni ile döküm sanayinde ve metalurjik uygulamalarda, düşük demir içeriği nedeniyle de cam sanayiinde kulla-

18


nılmaya elverişli durumdadır. İldeki önemli kuvarsit yatağı ise Çaycuma-Sapça yatağı olup, 900 milyon ton toplam rezerve sahiptir (MTA, 2015c).

İlde önemli rezerve sahip diğer bir maden olan dolomit rezervleri ise Ereğli-Alaplı civarında yer almaktadır. Bu bölgedeki rezerv potansiyeli 393,75 milyon tondur. Şiferton yatakları merkez ilçede yer almaktadır. Burada Kozlu-Ontemmuz ve Karadon yataklarında toplam 60 milyon ton şiferton rezervi belirlenmiştir. Bunlar dışında merkez ilçedeki diğer önemli endüstriyel hammadde fosfat olup, Kilimli, Kozlu ve Sofular sahasında tenörlü kumtaşları içinde 760.000 ton kolay işletilebilir fosfat rezervi belirlenmiştir. Devrek-Yörükoğlu sahasında ise kumtaşı içinde 1,59 milyon ton kolay işletilebilir rezerv vardır (MTA, 2015c). Ayrıca Kokaksu civarında 27 °C sıcaklık ve 6,5 lt/sn debili ve Kozlu ilçesinde 29,5 °C sıcaklık ve 23 lt/sn debili jeotermal kaynakları da bulunmaktadır.

Yukarıdaki madenler dışında, özellikle Zonguldak iliyle özdeşleşen başlıca maden taşkömü-rüdür. Türkiye’nin bilinen en önemli taşkömürü rezervleri Zonguldak ilindedir. Zonguldak ilinde üretilen taşkömürü, demir-çelik fabrikalarında kok üretiminde ve çevredeki termik santrallerde kullanılmaktadır.

2.1. Taşkömürü Rezerv Durumu

Hazır, görünür, muhtemel ve mümkün rezervler olmak üzere dört gruba ayrılan toplam havza rezervi 1,31 milyar ton olup, bunun %39’u (yaklaşık 514 milyon ton) görünür (varlığı %100 bili-nen) rezervdir. Muhtemel rezervlerin payı %32, mümkün rezervlerin payı ise %28 düzeyindedir1. Havzada bugüne kadar yapılan rezerv arama çalışmalarında, 1200 metre derinliğe kadar rezervler tespit edilmiştir (TTK, 2014:20).

Zonguldak Taşkömürü Havzası beş bölgeden oluşmaktadır. Bunlar; Amasra, Armutçuk, Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgeleridir. Kategorilerine göre havza rezervleri Grafik 2.1’de gösterilmiştir.

1 Muhtemel rezerv, %70-80 olasılıkla olduğu varsayılan rezerv, Mümkün rezerv ise varlığı %50 olasılıkla tahmin edilen rezerv miktarlarını ifade etmektedir.


19

Grafik 2.1: Zonguldak Taşkömürü Havzasının Bölgelere Göre Rezerv Görünümü (%)

Kaynak: TTK (2015a), Müesseseler İtibariyle Rezerv Durumu http://www.taskomuru.gov.tr/file/Is_Zekasi_Raporlari/REZERVLER/Rezervler.pdf, Erişim Tarihi: 10.12.2015.

Havzada koklaşabilir rezervler Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgelerinde yer almaktadır. Top-lam rezervler içerisindeki payı yaklaşık %67 olan bu rezervler en fazla Karadon bölgesinde bulun-maktadır. Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler; yarı-koklaşma özelliğine sahiptir. Yarı-koklaşma özelliğiyle birlikte yüksek ısıl değer ve düşük bünye külü içeriği ile bu rezervler demir-çelik fabri-kalarında kullanıma uygun niteliktedir. Amasra bölgesi kömürlerinin koklaşma özelliği yoktur, an-cak belirli oranlarda metalürjik kömürler ile harmanlandığında bu kömürlerin koklaşma özelliğini bozmamaktadır (TTK, 2014:21).

2.2. Taşkömürü Üretimi

Zonguldak havzasında taşkömürü üretimi, bir kamu kurumu olan TTK ve özel sektör kuruluş-ları tarafından yapılmaktadır. Havzanın jeolojik ve tektonik yapısı tam mekanizasyona uygun ol-madığı için üretim büyük ölçüde emek gücüne dayalı olarak gerçekleştirilmektedir. Derin yeraltı madenciliğinin yapıldığı havzada genel olarak ilerletimli-göçertmeli uzunayak yöntemi denilen üretim yöntemi uygulanmaktadır.

Kömür üretimi tüvenan ve satılabilir olarak iki katagoriye ayrılmaktadır. Kömürün yeraltından çıktığı şekilde, herhangi bir yıkama ve zenginleştirme işlemine tabi tutulmadan üretimine tüve-nan üretim denilmektedir. Satılabilir üretim ise kömürün piyasada satışa sunulur hale getirilmesi şeklindeki üretimi ifade etmektedir. Bu yöntemde kömür yıkanıp zenginleştirilerek piyasaya arz edilir.

20


Grafik 2.2’de, 2003-2013 yılları arasında havzadaki taşkömürü üretimi tüvenan ve satılabilir miktar olarak verilmiştir.

Grafik 2.2: Zonguldak Havzası Taşkömürü Üretimi (Ton)

Kaynak: TTK (2015b), Yıllık Üretimler, http://www.taskomuru.gov.tr/file/Is_Zekasi_Raporlari/Muessese_Bazinda_Yillik_Uretimler.pdf Erişim tarihi: 04.01.2016.

Grafik 2.2’de görüldüğü gibi 2003 yılında 2,06 milyon ton olan üretim yıllar geçtikçe azalarak 2013 yılında 1,92 milyon tona gerilemiştir. Özellikle 2009 yılından itibaren hem tüvenan hem de satılabilir üretim miktarının sürekli azaldığı görülmektedir.

2.3. Taşkömürü Tüketimi

Taşkömürünün tüketildiği sektörlerin başında enerji ve imalat sanayi sektörleri gelmektedir. Türkiye’de hemen her türden enerji kaynağı bulunmakla birlikte kömür ve hidrolik enerji kaynak-ları dışındakiler gereksinimleri karşılayabilecek miktarlarda değildir. Enerji tüketiminde kömürle birlikte çok uzun yıllar boyunca petrol ve son yıllarda da doğal gaz önem kazanmıştır. 2012 yılında 121 milyon ton eşdeğer petrol (MTEP) olan ülke tüketiminde kömürün payı %31’dir (ETKB, 2014).

Türkiye’nin başlıca elektrik üretim kaynakları doğal gaz, hidrolik ve kömürdür. 2013 yılında kö-müre dayalı santrallerden toplam 61,5 TWh brüt elektrik üretilmiş olup toplam brüt elektrik üre-timi içerisindeki kömürün payı %25,7 düzeyindedir (ETKB, 2014). Elektrik üretiminde kullanılan kömürde taşkömürünün payı ise yaklaşık %8’dir.


21

Türkiye’de taşkömürü tüketiminin en fazla gerçekleştiği imalat sanayi sektörleri demir-çelik, çimento ve şeker sanayidir. Demir-çelik sanayinde kok fabrikalarında 1970 yılında 1,8 milyon ton/yıl olan taşkömürü tüketimi, 2000’li yıllarda 4 milyon ton/yıl seviyelerinin üzerine çıkmıştır. De-mir-çelik sektöründe 2011 yılı taşkömürü tüketimi 5,2 milyon tonu kok fabrikalarında olmak üzere toplam 6,68 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca 309 bin ton hazır kok kömürü ithal edilerek demir-çelik sanayisinde kullanılmıştır. Çimento sektöründe ise 1970’li yıllarda 40-50 bin ton/yıl se-viyelerinde olan taşkömürü tüketimi, sürekli artan miktarlarda petrokok tüketimine rağmen, son yıllarda 2 milyon ton seviyesi üzerinde gerçekleşmiştir (TTK, 2014:26).

Günümüzde Türkiye’nin taşkömürü talebinin büyük bir kısmı yabancı kaynaklardan karşılan-maktadır. 1980’li yılların başında ülke taşkömürü tüketiminin %80’i yerli kaynaklardan karşıla-nırken 1990’ların başında bu oran %45’lere gerilemiş, 2000’li yıllarda ise yerli üretimdeki azalma nedeniyle %10’un altına düşmüştür. TTK Genel Müdürlüğü 2013 yılı faaliyet raporuna göre, Türki-ye’nin 2012 yılındaki taşkömürü ihtiyacının %4,6’sı TTK, %2,6’sı rödovanslı sahalardan olmak üzere %7,2’si havzadan karşılanmıştır.

Türkiye’nin kömür tüketimine ilişkin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan projeksiyonlarda taşkömürü ve linyit tüketiminin artan bir trend izleyeceği beklenmektedir.

Tablo 2.2: Türkiye’nin Kömür Tüketim Projeksiyonu (Bin Ton)

Yıllar Taşkömürü Linyit Yıllar Taşkömürü Linyit

2008 22.864 98.630 2015 45.366 151.659

2009 25.523 101.488 2016 49.117 162.701

2010 29.688 102.705 2017 54.573 174.559

2011 31.374 113.932 2018 61.733 191.189

2012 35.013 119.233 2019 69.968 202.334

2013 38.451 130.382 2020 81.038 -

2014 41.814 140.657

Kaynak: TTK (2014), Taşkömürü Sektör Raporu, Mayıs, 2014, s.26.

Tablo 2.2’de görüldüğü gibi günümüzde yaklaşık 40.000 ton olan taşkömürü tüketiminin 2020 yılında 80.000 tonun üzerine çıkacağı tahmin edilmektedir.

2.4. Taşkömürü İhracatı ve İthalatı

Türkiye, taşkömürü rezervleri açısından zengin bir ülke olmasına rağmen bu madende büyük bir dış ticaret açığı söz konusudur. Taşkömürü ihracatı oldukça düşük olan ülkemizden 2012 yılın-da 1,54 milyon ton miktarında ve 364,7 bin $ değerinde taşkömürü ihraç edilmiştir.

22


Günümüzde Türkiye’nin taşkömürü talebinin büyük bir kısmı yabancı kaynaklardan karşılan-maktadır. 1980’li yılların başında ülke taşkömürü tüketiminin %80’i yerli kaynaklardan karşılanır-ken 1990’ların başında bu oran %45’lere gerilemiş, 2000’li yıllarda ise yerli üretimdeki azalma ne-deniyle %10’un altına düşmüştür.

Tablo 2.3: Türkiye’nin Ülkeler İtibarıyla Taşkömürü İthalatı (2012)

ÜLKELER MİKTAR (kg) DEĞER ($)

A.B.D. 4.332.728.373 1.664.794.649Rusya Federasyonu 9.788.699.094 1.380.971.121Kolombiya 7.259.870.983 669.313.997Güney Afrika 3.322.910.011 401.673.362Avustralya 1.376.148.006 318.000.896Kanada 492.763.213 132.380.713Mozambik 714.100.953 99.236.658Ukrayna 322.645.880 34.340.774Gürcistan 199.912.354 19.867.290Meksika 107.765.386 19.847.768Polonya 146.777.000 15.640.557İran 148.936.712 12.277.390Hong Kong 68.554.774 12.141.274Letonya 70.632.800 7.204.546Hindistan 48.587.825 7.174.964Fas 4.482.500 448.250ÜLKELER 28.405.515.864 4.795.314.210

Kaynak: MTA (2015b), 2012 Yılı Maden Dış Ticareti, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=maden-dis-ticaret-2012, Erişim Tarihi: 14.03.2015.

Tablo 2.3’ten görüleceği üzere 2012 yılında miktar olarak 28,4 milyar ton ve değer olarak 4,8 milyar $ olan ithalatımızın yaklaşık %75’i üç ülkeden (ABD, Rusya ve Kolombiya) yapılmaktadır. Miktar açısından ithalatımızda en büyük paya sahip ülke Rusya iken, değer açısından ise yaklaşık aynı oranla (%35) ABD’dir.

Türkiye, özellikle demir-çelik sanayiinde ihtiyaç duyulan dünyada ticarete konu olan koklaşabi-lir taşkömürünün %2,6’sının ithalatçısı konumundadır. Dolayısıyla Türkiye, koklaşabilir taşkömürü ithalatında önemli bir konuma sahip ithalatçı ülkeler arasındadır.


23

3. EKONOMETRİK VE İSTATİSTİKİ ANALİZLERİN GENEL ÇERÇEVESİ

Kitabın bu bölümü, ekonometri, matematik ve istatistiğe dayalı ampirik bölümlerden önce çalışmanın kapsamını okuyucuya açık ve anlaşılır bir halde aktarabilmek ve bulguların değerlen-dirmesi esnasında yardımcı olması amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaçla, öncelikle bu kitapta yer verilen ampirik analizler için başvurulan yöntemlerden kısaca bahsedilecek, ardından çalışmanın örneklemi açıklanacaktır.

3.1. Ampirik Analizler İçin Başvurulan Yöntemler

Bu çalışma kapsamında yapılan ampirik analizler ikiye ayrılabilir. Birincisi, “üretim fonksiyon-larının tahmin edilmesini amaçlayan” ekonometrik analizler olup, ikincisi ise “girdi-çıktı analizini” amaçlayan matematiksel ve istatistiki analizlerdir.

Ekonometrik analizler, Zonguldak ilinde faaliyet gösteren firmaların verileri ile hem Zonguldak için hem de bu firmaların faaliyet gösterdikleri sektör bazında üretim fonksiyonlarının tahminle-rini içermektedir. Eldeki veriler firmaların 2013 yılına ait verileri olduğundan bu veriler yatay kesit verisi olarak ele alınabilmiş ve üretim fonksiyonuna ilişkin parametre tahminlerinde En Küçük Ka-reler yöntemi kullanılmıştır.

Yapılan model tahminleri iki kısma ayrılmaktadır. İlk olarak Cobb-Douglas üretim fonksiyonu ile sermaye, emek, ithalat ve ihracattaki değişmelerin üretim üzerinde nasıl bir etkisinin olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Cobb-Douglas üretim fonksiyonu ile parametre tahmini yaparken değişkenlerin logaritmalarının alınması gerekmektedir. Bu durum ise örneğin ihracat ya da ithalat yapmayan bir firma için bu firmanın verilerinin analize katılamamasına yani veri kaybına neden olmaktadır. Bu nedenle ikinci olarak doğrusal üretim fonksiyonu kullanılarak parametre tahmin-leri yapılmıştır.

Bu kitabın temel amacı, Zonguldak ilindeki madencilik sektörünün Zonguldak ekonomisinde-ki öneminin ortaya konulması olduğundan, bulgular tüm sektörler açısından değerlendirilmekle birlikte madencilik sektörü özelinde de ele alınmıştır. Ekonometrik analizlere ilişkin teoriye, litera-türe ve bulgulara bu kitabın 4. bölümünde yer verilmiştir.

Matematiksel ve istatistiki analizler, Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörlerin girdi-çıktı tablosunun tahminini içermektedir. Bu amaçla, Wassily Leontief tarafından 1930’lu yıllarda geliş-tirilmiş ve temel amacı bir ekonomide sektörler arasındaki bağlantıyı göstermek olan girdi-çıktı yöntemi kullanılmıştır. Ekonometrik analizlere benzer bir şekilde bulgular, tüm sektörler açısın-dan değerlendirilmiş, ayrıca bu kitabın temel amacına uygun olarak madencilik sektörü özelinde de ele alınmıştır. Bununla birlikte, Zonguldak ilinde özellikle taşkömürü madenciliği üretimi ön planda olduğundan, girdi-çıktı analizi ile elde edilen tahmin sonuçları; genel olarak madencilik

24


sektörü için değerlendirilmekle birlikte ayrıca, taşkömürü madenciliği sektörü ve diğer maden-cilik sektörü için ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Girdi-çıktı yöntemine ilişkin bulgulara bu kitabın 5. bölümünde yer verilmiştir. Girdi-çıktı tablosundan elde edilen bulgular, bu bölümde gerek tüm sektörler için gerekse madencilik sektörü özelinde değerlendirilmiştir.

Gerek ekonometriye gerekse matematik ve istatistiğe dayalı uygulamalar kapsamında elde edilen bulguların birlikte değerlendirmesine ise bu kitabın sonuç bölümünde yer verilmiştir.

3.2. Örneklem Seçimi ve Veri Toplama Aracı

Herhangi bir istatistiksel araştırmada iki yol izlenir. Bunlardan birincisi, anakütlenin tamamını inceleyip araştırmaktır. Türkiye’de geçmişte yapılan nüfus sayımları anakütlenin (ülke nüfusu) ta-mamının incelenerek analizlerin yapıldığı istatistiki çalışmalara en güzel örnektir. Özellikle toplum bilimlerinde izlenebilecek anakütleler oldukça büyük olmaktadır. Böyle geniş bir anakütlenin ta-mamını incelemek, maliyet, zaman, insan gücü ve teknik sorunlar açısından çoğu zaman imkân-sızdır. Başka bir deyişle tüm ayrıntıların incelenmesi sonucunda elde edilecek olan bilgi yığınlarını çözümlemek hem zaman hem de emek kaybına yol açar (Vergil vd., 2015:23).

Herhangi bir istatistiksel araştırma yapmanın ikinci yolu, anakütleden onu temsil edebilecek şekilde bir örnek grubunun seçilip incelenmesidir. Bu yola verilebilecek örnek ise seçimlerden önce yapılan seçim sonuçları tahminleridir. Nüfus sayımlarında olduğu gibi ülke nüfusunun tama-mı (anakütle) incelenmeyip araştırma firmalarının kendilerinin seçtikleri küçük bir topluluk (ör-neklem) incelenerek seçin sonuçları tahmin edilmeye çalışılır. Bu yönteme örnekleme yöntemi de-nir. Örnekleme yönteminde, seçilecek olan örnek grubunun anakütleyi temsil etmesi genel ilkedir. Örnekleme teknikleri, (i) tesadüfi, (ii) tabakalı, (iii) küme, (iv) bilinçli örnekleme olmak üzere dört grupta toplanır. Bu araştırmada, örneklem oluşturulmasında tabakalı örnekleme yöntemi kullanıl-mıştır. Tabakalı örnekleme yöntemini diğer olasılık örnekleme yöntemlerden ayıran özelliği ana-kütlenin içindeki bütün elemanların belirli özelliklere göre kendi içlerinde birbirlerine benzeyen birkaç gruptan, tabakadan oluştuklarıdır. Tabaka elemanları birbirlerine benzerler fakat diğer ta-baka elemanlarından çok bariz şekilde değişiktirler. Tabakalı örnekleme yönteminde, toplanmak istenen bilgilerin doğruluğunu etkileyecek faktörler olduğunda, kütleyi bu faktör gruplarına göre tabakalara ayırarak her tabakadan ayrı ayrı örneklem seçilir. Böylece her tabakadan ayrı ayrı ör-neklem seçerek, tabakaların anakütledeki değişkenliği örneklemde de korunup örneklemin küt-leyi temsil yeteneği arttırılmış olur (Vergil vd., 2015:23).

Zonguldak ilinde 2013 yılı TÜİK’in iş demografisine kayıtlı 22.714 adet işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerin NACE 2 harf tanımına göre belirlenmiş sektörel dağılımı diğer bir ifadeyle anakütle Tablo 3.1’de gösterilmiştir.


25

Tablo 3.1: NACE 2 Harf Dağılımına Göre Sektörler ve Zonguldak’daki İşletme Sayıları

NACE 2

HARF KODUNACE2 HARF TANIMI

TOPLAM GİRİŞİM SAYISI

A TARIM, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK 91B MADENCİLİK VE TAŞ OCAKÇILIĞI 103C İMALAT 1970D ELEKTRİK, GAZ, BUHAR VE İKLİMLENDİRME ÜRETİMİ VE DAĞITIMI 5E SU TEMİNİ; KANALİZASYON, ATIK YÖNETİMİ VE İYİLEŞTİRME FAALİYETLERİ 8F İNŞAAT 1.143

GTOPTAN VE PERAKENDE TİCARET; MOTORLU KARA TAŞITLARININ VE MOTOSİK-LETLERİN ONARIMI

8.012

H ULAŞTIRMA VE DEPOLAMA 5.096I KONAKLAMA VE YİYECEK HİZMETİ FAALİYETLERİ 2.538J BİLGİ VE İLETİŞİM 173K FİNANS VE SİGORTA FAALİYETLERİ 136L GAYRİMENKUL FAALİYETLERİ 125M MESLEKİ, BİLİMSEL VE TEKNİK FAALİYETLER 844N İDARİ VE DESTEK HİZMET FAALİYETLERİ 152P EĞİTİM 213Q İNSAN SAĞLIĞI VE SOSYAL HİZMET FAALİYETLERİ 280R KÜLTÜR, SANAT, EĞLENCE, DİNLENCE VE SPOR 183S DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ 1.642

TOPLAM 22.714

Kaynak: Vergil, H., Çeştepe, H., Dökmen, G., Şükrüoğlu, D. ve Bayramoğlu, M.F. (2015), “Zonguldak İlinde Taşkömürü Üretiminin Ekonomik Etki Analizi”, Buluş Tasarım, Ankara, s.24

Tablo 3.1’den görüleceği üzere NACE 2 harf dağılımında 18 adet sektör yer almakta olup, bu kapsamda Zonguldak ilinde faaliyet gösteren firma sayısı 22.714 adettir. Diğer bir ifadeyle Zon-guldak ili için ana kütledeki eleman sayısı 22.714 adettir. Daha önce ifade edildiği üzere böyle geniş bir anakütlenin tamamını incelemek, maliyet, zaman, insan gücü ve teknik sorunlar açısın-dan zordur. Dolayısıyla, Tablo 3.1’deki yapıyı temsil edecek şekilde tabakalı örneklem yöntemiyle örneklem alınması gerekmektedir. Bu nedenle anket yöntemine başvurularak sektörlerdeki firma-larla görüşerek güvenilir bilgiyi almak, çalışmanın temelini oluşturmaktadır.

Bu konuda Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Zonguldak Bölge Müdürlüğü ile işbirliğine gidilmiş ve TÜİK’in tecrübesinden ve birikiminden faydalanılmıştır. TÜİK Zonguldak Bölge Müdürlüğü uz-manları ile yapılan görüşmeler sonucunda Zonguldak ilinin girdi-çıktı tablosunun oluşturulması için gerekli olan anket formu hazırlanmış ve bu anketler TÜİK Zonguldak Bölge Müdürlüğü per-soneli tarafından Zonguldak ili içindeki firmalara yapılmıştır. TÜİK Zonguldak Bölge Müdürlüğü personeli, firmaların 2013 yılına ilişkin muhasebe kayıtlarındaki bilgileri aldıklarından dolayı, bilgi

26


edinme yöntemi anket yöntemi olsa dahi elde edilen bilgiler firmalara ait resmi bilgilerdir. Bu ne-denle anket formları veri formu niteliğindedir (Vergil vd., 2015:23).

Tablo 3.1’de gösterilen NACE 2 harf dağılımında 18 adet sektör yer almaktadır. Ancak bu bö-lümün başlangıcında da belirtildiği üzere Zonguldak ilinde özellikle “Taşkömürü Madenciliği” üretimi ön planda olduğundan, genel olarak “Madencilik” sektörünün Zonguldak ilindeki yerinin görülmesinin yanı sıra “Taşkömürü Madenciliği” ve “Diğer Madencilik” sektörlerinin de görülme-si için sektör sayısı 19 adete çıkarılmıştır. Dolayısıyla bu çalışma kapsamında özellikle girdi-çıktı analizi ile elde edilen tahmin sonuçlarının; (i) genel olarak “Madencilik” sektörü, (ii) “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ve (iii) “Diğer Madencilik” sektörü olmak üzere üç boyuta ayrıştırılarak sunu-labilmesi mümkün kılınmıştır.

Tablo 3.1’de gösterilen firmalardan 20 ve üzeri personel çalıştıran tüm firmalar ve 20’nin altında personel çalıştıran firmalardan ise sektörel büyüklüklerine bağlı olarak tabakalı örnekleme yön-temi ile örneklem seçilerek toplam 1.188 firma ile anket yapılması planlanmıştır. Bu örneklemin tamamına gidilmiş ancak bildirmiş oldukları adreste halen faaliyette bulundukları tespit edilen 1.101 adedine ulaşmak mümkün olmuştur. 1.101 firma içerisinde 547 adet firma 20 ve üzeri perso-nel çalıştırmaktadır. Saha çalışmasında bu firmaların bir kısmının ya kapalı olduğu, ya faaliyette bu-lunmadığı ya da Zonguldak ili dışında faaliyette bulunduğu görüldüğünden 547 firmadan 525’ine ulaşılmıştır. Diğer bir deyişle, 20 ve üzeri personel çalıştıran mevcut firmaların tamamının gerekli bilgilerine ulaşılmıştır. 20’nin altında personel çalıştıran firmalar arasından ise tabakalı örnekleme yöntemine göre anakütleyi yeterince temsil edecek şekilde firma sayısı belirlenmiştir. Örneklem-den elde edilen veriler anakütleyi yeterince temsil ettiği varsayımına dayanarak her bir sektörün anakütlesinin verisine ulaşmak için sektöre ait tüm veriler örneklemin anakütledeki oranına göre güncellenmiştir. Böylece 20 ve üzeri çalıştıran firmaların verilerine doğrudan ulaşılarak ve 20’nin altında personel çalıştıran firmaların verilerine de örneklemin anakütledeki oranına göre güncel-lenme yapılarak Zonguldak ekonomisinin tamamının verileri sektörel bazda elde edilmiştir (Vergil vd., 2015:24). Örneklemin oluşturulması sırasında “Taşkömürü Madenciliği” sektöründe faaliyet gösteren tüm firmalar örnekleme dahil edilmiş, “Diğer Madencilik” sektöründe faaliyet gösteren firmaların ise anakütleyi yeterince temsil edecek şekilde örnekleme dahil edilmesi sağlanmıştır.

Anket yapılan firmalara tek bir anket uygulanmıştır. Anket yapılan firmalardan bir kısmı tekli bir kısmı da çoklu faaliyetlerde bulunmaktadır. Çoklu faaliyette bulunan firmaların faaliyette bu-lundukları sektörlere ilişkin bazı veriler (örneğin elektrik harcaması) sektör bazında değil toplam olarak elde edilebilmiştir. Bu tür verilerin firmanın faaliyette bulunduğu sektörlere dağıtılmasında, ilgili verinin tekli faaliyette bulunan tüm firmaların sektörel bazdaki dağılımı esas alınmıştır (Vergil vd., 2015:25).

Tablo 3.2’de, çalışma kapsamındaki sektörlerin uzun adlarına, sektörün hangi faaliyetleri içerdi-ği ile ilgili açıklamalara ve NACE kodlarına, ayrıca bu sektörlerin bulguların değerlendirilmesinde kullanılan kısaltılmış adlarına yer verilmiştir. Çalışma kapsamındaki sektörlerden, çalışmanın iler-leyen kısımlarında Tablo 3.2’de yer alan kısa adlarıyla bahsedilecektir.


27

Tablo 3.2: Çalışma Kapsamındaki Sektörlere Ait Açıklayıcı Bilgiler

Sektör No Sektör Adı Sektör

Kısaltması Sektör açıklaması NACE Rev. 2 Kodu

1 Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık

Tarım-Ormancılık-Balıkçılık

Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri, ormancılık ile endüstriyel ve yakacak odun temini, balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği

01.11 - 03.22

2 Taşkömürü Madenciliği

Taşkömürü Madenciliği

Taşkömürü madenciliği: sıvılaştırma yöntemleriyle gerçekleştirilen madencilik de dâhil, yeraltı ve yer üstü madenciliği

05.10 - 09.90

3 Diğer Madencilik Diğer Madencilik

Demir cevherleri ve demir dışı metal cevheri madenciliği ile kum, kil ve taş vb. ocakçılığı, kimyasal ve gübreleme amaçlı mineral madenciliği

05.12 - 09.90

4 İmalat Sanayi İmalat SanayiEtin işlenmesi ve saklanması, öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı, tekstil elyafının hazırlanma işlemleri, metal kablo, örme halat vb. ürünlerin imalatı

10.11 - 33.20

5Elektrik, Gaz, Buhar, İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı

Elektrik-Gaz-İklimlendirme

Elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımı, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtım, gaz üretimi, her çeşit gaz yakıtın, ana boru sistemiyle dağıtımı

35.11 - 35.30

6

Su Temini, Kanalizasyon, Atık Yönetimi ve İyileştirme

Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi

Suyun evsel ve endüstriyel ihtiyaçlar doğrultusunda toplanması, arıtılması ve dağıtımı, suyun çeşitli kaynaklardan toplanması, dağıtılması, gemi sökümü

36.00 - 39.00

7 İnşaat İnşaatYeni bina, onarım, ilaveler ve değişiklikler için gerekli inşaatın yanı sıra prefabrikler ile şantiye binalarının montajı, sıhhi tesisat, ısıtma ve iklimlendirme tesisatı

41.10 - 43.99

8

Toptan ve Perakende Ticaret İle Motorlu Kara Taşıtlarının ve Motosikletlerin Onarımı

Toptan ve Perakende Ticaret

Tarımsal hammadde ve canlı hayvanların toptan ticareti, temizlik ürünleri, tekstil ürünleri, boya ve cam toptan satışı, sebze-meyve komisyoncuları, Benzin ve otogaz istasyonları, gıda ürünleri, içecek veya tütün ürünlerinin satışı, giyim eşyası, mobilya, elektrikli cihazlar, kozmetikler vb. malların perakende ticareti

45.11 - 47.99

9Ulaştırma ve Depolama Faaliyetleri

Ulaştırma-Depolama

Demir yolu, boru hattı, kara yolu, su veya hava yolu vasıtasıyla ve terminal, park alanları, kargo yükleme-boşaltma hizmetleri, depolama

49.10 - 53.20

10 Konaklama ve Yiyecek Hizmetleri

Konaklama-Yiyecek

Oteller ve benzeri konaklama yerleri ile yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri, lokantalar

55.10 - 56.30

11 Bilgi ve İletişim Faaliyetleri

Bilgi ve İletişim

Bilgi ve kültürel ürünlerin üretimi veya dağıtımı, bilgi teknoloji faaliyetleri, veri işleme ve diğer bilişim hizmetleri

58.11 - 63.99

12 Finans ve Sigorta Faaliyetleri Finans-Sigorta Sigortacılık, reasürans ve emeklilik fonu faaliyetleri ile parasal aracı

kuruluşların faaliyetleri64.11 - 66.30

13 Gayrimenkul Faaliyetleri Gayrimenkul Gayrimenkulün ücret veya sözleşme temeline dayalı olarak satın

alınması, satılması ve kiralanmasında aracılık68.10 - 68.32

14 Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyetleri

Mesleki-Teknik Faaliyetler

Hukuk, muhasebe, mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene ve analiz, veterinerlik hizmetleri

69.10 - 75.00

15İdare ve Destek Hizmetleri Faaliyetleri

İdare ve Destek Hizmetleri

Otomobiller, bilgisayarlar, tüketim malları kiralama, seyahat acenteleri, özel güvenlik, temizlik hizmetleri

77.11 - 82.99

16 Eğitim Faaliyetleri Eğitim Okul öncesi eğitim, İlköğretim hizmetleri, sürücü kursları, teknik ve mesleki öğretim, yükseköğretim hizmetleri

85.10 - 85.60

17İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri

Sağlık-Sosyal Hizmetler

Hastane hizmetleri, barınacak yer sağlanarak yürütülen sosyal hizmetler, dişçilik hizmetleri

86.10 - 88.99

18Kültür, Sanat, Eğlence, Dinlence ve Spor Faaliyetleri

Kültür-Sanat-Spor

Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler ile spor, eğlence ve dinlence faaliyetleri

90.01 - 93.29

19 Diğer Hizmet Faaliyetleri

Diğer Hizmetler

Bilgisayarların, kişisel ve ev eşyalarının onarımı, kuru temizleme, kuaförlük ve güzellik salonlarının faaliyetleri

95.11 - 96.09*

* (94’lü faaliyetler hariç)

Kaynak: Vergil, H., Çeştepe, H., Dökmen, G., Şükrüoğlu, D. ve Bayramoğlu, M.F. (2015), Zonguldak İlinde Taşkömürü Üretiminin Ekonomik Etki Analizi, Buluş Tasarım, Ankara, s.40

28


Gerek ekonometriye gerekse matematik ve istatistiğe dayalı uygulamalar kapsamında zaman zaman analizlerin geçerliliğinin sağlanabilmesi amacıyla kısıtlarla karşılaşılabilmiştir. Bu durumda veri setinde ya da örneklem grubunda yapılan değişiklikler, bu kitabın ilgili uygulama kısımlarında açıklanmıştır.


29

4. ZONGULDAK İLİ SEKTÖRLERİNİN ÜRETİM FONKSİYONLARI TAHMİNLERİ

Kitabın bu bölümünde, üretim fonksiyonları yardımı ile Zonguldak ilinde sermaye, emek, it-halat ve ihracattaki değişmelerin ilde yapılan üretim üzerindeki etkisi incelenmiştir. Bu inceleme, hem Zonguldak ekonomisinin tamamı için hem de sektörler arasındaki farklılaşmayı gösterecek şekilde yapılmıştır.

4.1. İktisat Biliminde Önde Gelen Üretim Fonksiyonları

Firmalar girdileri kullanarak üretim yaparlar. Girdilerle çıktılar arasındaki ilişkiyi gösteren fonk-siyona üretim fonksiyonu adı verilmektedir. Üretim fonksiyonu en genel haliyle aşağıdaki şekilde gösterilebilir (Snyder ve Nicholson, 2008:292)

,.....),,( HLKfQ = (4.1)

Bu denklemde Q; firmanın üretmiş olduğu malı, K; firmanın üretiminde kullandığı sermayeyi, L; firmanın üretiminde kullandığı emek miktarını, H; firmanın üretiminde kullandığı hammadde-leri ve noktalar ise firmanın üretimini etkileyen diğer değişkenleri göstermektedir.

Girdiler değiştikçe çıktıların nasıl değişeceğini hesaplayabilmek için bu genel denklemi daha belirgin biçimde ifade etmek gerekmektedir. Sadece emek ve sermaye değişkenleri kullanılarak bu durum ifade edilecek olursa, iktisatta kullanılan en basit üretim fonksiyonu olan doğrusal üre-tim fonksiyonu 4.2 denklemi ile aşağıdaki gibi elde edilir. (Snyder ve Nicholson, 2008:307:

LKLKfQ βα +== ),( (4.2)

Bu fonksiyonun en önemli özelliği sermaye ve emek arasındaki ikamenin sonsuz olması, bu nedenle de, hangi girdinin fiyatı ucuzsa üretimde sadece o girdinin kullanılmasıdır. Fakat gerçek hayatta üretim faktörleri arasında bu şekilde sonsuz ikame mümkün değildir. Sermaye ile birlikte mutlaka emeğe de ihtiyaç vardır.

İktisatta yer alan bir diğer üretim fonksiyonu doğrusal üretim fonksiyonunun tam zıddı olan sabit oranlar üretim fonksiyonudur ve bu üretim fonksiyonu aşağıdaki şekilde gösterilebilir:

),min( LKQ βα= 0, >βα (4.3)

Bu üretim fonksiyonunda sermaye ve emek sürekli sabit oranlarda kullanılır ve aralarındaki ikame sıfırdır. Bu üretim fonksiyonu örneğin; her makine için kullanılması gereken insan sayısı belli olduğu için gerçek hayatta geçerliliği vardır.

30


Bu iki zıt fonksiyonun ortasında yer alan ve iktisatta sıklıkla kullanılan bir diğer üretim fonksi-yonu Cobb-Douglas üretim fonksiyonudur (Snyder ve Nicholson, 2008:308-309). Bu üretim fonk-siyonu;

LA KLKfQ == ),( (4.4)

şeklinde gösterilebilir. Bu denklemde A genel olarak başta teknolojiyi de içeren toplam faktör verimliliğini gösterirken ve sıfırdan büyük sabitlerdir. Bu üretim fonksiyonunun en büyük özel-liği üretim faktörleri arasındaki ikamenin sınırlı biçimde mümkün olmasıdır. Ayrıca bu denklemin her iki tarafının doğal logaritması alındığında denklem;

LKAQ l nl nl nl n ++= (4.5)

şekline dönüşmektedir. Bu denklemde üretimin sermaye girdisine göre esnekliğini, ise üretimin emek girdisine göre esnekliğini vermektedir. Bu katsayıların toplamının birden büyük veya küçük olması da üretimde ölçeğe göre artan getiri veya azalan getiri olduğu sonucunu ver-mektedir.

Çalışmanın bu bölümünde, Zonguldak ilindeki yirmi ve üzeri personel çalıştıran firmaların ve-rileri kullanılarak hem Cobb-Douglas üretim fonksiyonu hem de doğrusal üretim fonksiyonu eko-nometrik olarak tahmin edilmiştir.

4.2. İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme

Hem ihracat hem de ithalat ekonomik büyümenin itici gücü olabilir (Jones ve Vollrath, 2013:148) Adam Smith’in Mutlak Üstünlükler Teorisi, David Ricardo’nun Karşılaştırmalı Üstünlük-ler Teorisi veya Faktör Donatımı Teorisi gibi teoriler belli varsayımlar altında ülkenin dünya piyasa-larına açılması ile ucuza ürettiği malları dünyaya satarak ve pahalı ürettiği malı dışarıdan ithal ede-rek gelirini artıracağını ve kapalı ekonomi halinde iken tüketebileceği mal bileşimlerinin üzerinde malları tüketme imkânına kavuşacağını ileri sürmektedirler (Salvatore, 2004).

İhracattaki büyüme şu nedenlerden dolayı ekonomik büyümeyi artırabilir (Pistoresi ve Rinaldi, 2012:246); i) toplam talep dolayısıyla toplam üretim doğrudan arttığı için, ii) döviz kuru ihtiyacını azalttığından dolayı ithalatı finanse etmeyi kolaylaştırdığı için, iii) artan rekabet nedeniyle üre-timde verimli çalışmayı gerektirdiği için, iv) daha büyük pazar nedeniyle ölçek ekonomilerinden yararlanmaya imkân tanıdığı için.

Benzer şekilde ithalattaki artışlar da ekonomik büyümeyi şu nedenlerden dolayı artırabilir (Pis-toresi ve Rinaldi, 2012:247); i) ithalat yurt içinde tekel durumunda olanların kârlarını azalttığı için bu tür firmaları yenilik yapmaya teşvik eder; ii) yurtdışından farklı türde mallar getirilebildiği için verimlilik artar; iii) yurt içinde üretilemeyen teknoloji-yoğun malların üretimde kullanılmasına im-kân tanır; iv) yurt içindeki firmalar arası rekabeti artırır.


31

İhracat ve ithalattaki değişmeleri bir model içerisinde kullanıp tahmin etmek için Denklem 4.4 ile verilen Cobb-Douglas üretim fonksiyonu kullanılabilir:

LA KLKfQ == ),( (4.6)

Bu denklemdeki A değişkeni sermaye ve emekteki değişmelerin üretimi nasıl etkileyeceğini gösteren ve toplam faktör verimliliği olarak ifade edilen bir değişkendir. Bu nedenle A değişkeni içerisinde başta teknolojinin seviyesi, sosyal sermaye, kültür, ekonomik açıklık gibi pek çok değiş-ken olabilir (Weil, 2005:186). Bu çalışmada, ihracat ve ithalattaki değişmelerin üretim üzerindeki etkisini incelemek için A değişkeninin ihracat ve ithalatı içerdiği ve ilişkinin biçiminin aşağıdaki gibi olduğu varsayılmıştır;

CMXCMXfA λδ== ),,( (4.7)

Bu denklemde X; ihracatı, M; ithalatı ve C; diğer dışsal faktörleri göstermektedir.

Denklem 4.7, Denklem 4.4 ile verilen Cobb-Douglas üretim fonksiyonu ile birleştirilip her iki tarafın doğal logaritması alındığında aşağıdaki denkleme ulaşılır:

iiiiii uMXLKcQ +++++= l nl nl nl nl n (4.8)

Bu denklemde i; modelde kesit veriler (firma verileri) kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca , , ve üretimin sırasıyla, sermaye, emek, ihracat ve ithalata göre sabit esnekliğini göstermektedir. ve katsayılarının istatistiki olarak anlamlı olup olmadığına bakılarak ve bunların büyüklükleri

toplanarak Zonguldak ilindeki 20 ve üzeri işçi çalıştıran firmaların üretimlerinde ölçeğe göre ge-tirinin nasıl olduğu sonucu ortaya çıkacaktır. Benzer şekilde, ve katsayılarının istatistiki olarak anlamlı olup olmadığına bakılarak ve bunların büyüklükleri karşılaştırılarak Zonguldak ilindeki 20 ve üzeri eleman çalıştıran firmaların üretimlerindeki değişmelerinin daha çok ihracattaki değiş-melerden mi yoksa ithalattaki değişmelerden mi kaynaklandığı ortaya konulabilecektir.

2013 yılına ait verilerin kullanıldığı bu çalışmada; Q değişkeni için firmaların “satış hasılatları” verisi, L değişkeni için “çalışanlara yapılan ödemeler” verisi, X değişkeni için firmaların Zonguldak dışına (Karabük ve Bartın illeri, Karabük ve Bartın illeri hariç tüm Türkiye’ye ve yurtdışına) yaptıkları “ihracat gelirleri” verisi, M değişkeni için firmaların Zonguldak dışından (Karabük ve Bartın illeri, Karabük ve Bartın illeri hariç tüm Türkiye’den ve yurtdışından) yaptıkları “ithalat giderleri” verisi kullanılmıştır. Bu değişkenlere ait verilere TÜİK Zonguldak Bölge Müdürlüğü’nün firmalar üzerine yapmış olduğu veri formundan hazır olarak ulaşılmıştır. Sermaye stoku değişkeni için bu veri formunda hazır veri bulunmamaktadır. Bu değişkeni en iyi şekilde temsil edecek değişken olarak veri formunda yer alan “firmaların elektrik ve akaryakıt harcamaları toplamı” verisi kullanılmıştır.

Analizde, Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 20 ve üzeri eleman çalıştıran firmalar için tahmin yapmaya elverişli 389 adet firmanın verisi kullanılmıştır. Cobb-Douglas üretim fonksiyonunu tah-min edebilmek için verilerin logaritmasını almak gerekmektedir. Sıfırın logaritması tanımsız oldu-ğu için ihracat ve/veya ithalat yapmayan firmalar veri setinden çıkarılmak durumunda kalınmıştır. Geriye 196 adet firmanın verisi kalmıştır. Ayrıca gerektiği durumda diğer verilerden ayrışan ve tah-

32


min değerlerini saptıran veriler (outliers) veri setinden çıkarılmıştır. Bu veriler kullanılarak yapılan tahmin sonuçları Tablo 4.1’de gösterilmiştir:

Tablo 4.1: Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu

Değişken Katsayı st-hata t-ist. p-değeri

C 2,73 0,52 5,25 0,00

K 0,06 0,03 1,91 0,06

L 0,22 0,05 4,71 0,00

X 0,17 0,03 5,58 0,00

M 0,46 0,03 15,81 0,00

İstatistikler Gözlem Sayısı 1302R 0,89 123.981,7 F-ist. 245,42

2R 0,88 120.669,7 DW 2,01

Kaynak: DW, Durbin Watson istatistiğidir.

Tablo 4.1’de verilen tahmin sonuçlarına göre katsayıların hepsi teorik beklentilere uygun olarak pozitiftir. Sermaye stoku değişkeni istatistiki olarak %6 düzeyinde anlamlı iken, diğer değişkenler istatistiki olarak %1 düzeyinde anlamlıdır. Sermaye ve emek değişkenlerinin toplamı birden küçük olduğu için firmaların üretimlerinde ölçeğe göre azalan getiri olduğu söylenebilir. İhracat %100 arttığında, diğer değişkenler sabit iken, üretim %17 artarken, İthalat %100 arttığında, diğer değiş-kenler sabit iken, üretim %46 artmıştır. Bu sonuçlar Zonguldak ilindeki üretim artışının Zonguldak dışındaki talepten daha çok Zonguldak içindeki talepten etkilendiğini göstermektedir.

Sektör ayırımına gitmeden Zonguldak ilindeki tüm firmalar için yapılan bu tahminlere ek ola-rak ihracat ve ithalat eğim katsayılarının sektörlere göre nasıl değiştiği de araştırılmıştır. Bu tah-minlerin yapılması ile sektörlerin üretimlerini Zonguldak içi talep nedeniyle mi yoksa Zonguldak dışı talep nedeniyle mi daha çok artırdıkları ortaya çıkacaktır. Hem ihracat hem de ithalat verisine sahip olan 196 firma içerisinden en az 10 adet firmaya sahip sektörler ve firma sayıları tablo 4.2 de verilmiştir.


33

Tablo 4.2: Sektörün Kukla Değişken Kodları ve Sektördeki Firma Sayıları

Sektör Kukla Değişken Kodu Firma Sayısı

Taşkömürü Madenciliği D2 12İmalat Sanayi D4 37İnşaat D7 14Toptan ve Perakende Ticaret D8 47Ulaştırma-Depolama D9 23

Toplam 133

Bu araştırmayı yapmak için aşağıdaki model tahmin edilmiştir.

iiii

iiiii

iiiiiii

uMDMDMDMDMDXDXDXD

XDXDMXLKcQ

l n*9l n*8l n*7l n*4l n*2l n*9l n*8l n*7

l n*4l n*2l nl nl nl nl n

987

42987

42

+++

+++++

++++++=

(4.9)

Bu modellerde D kukla değişkenleri göstermekte olup, o sektörden ihracat veya ithalat ya-pıldığında “bir”, diğer durumlarda “sıfır” değerini alan değişkenlerdir. Kukla değişkenlerin ihracat veya ithalat değişkeni ile çarpım halinde modele konulması o sektörden dolayı ihracat veya ithalat eğim katsayılarının nasıl değiştiğini ortaya çıkarmaktadır. Eğim katsayıları istatistiki olarak anlamlı olduğu durumda ortalama eğim katsayısı ve kukla değişkenle o sektörün ihracatının çarpımının toplamı sektörel eğim katsayılarını vermektedir.

Ön tahminlerde sektörlere ait ihracat ve ithalat eğim katsayıları arasında çoklu doğrusal bağ-lantı problemi görülmüştür. Bunun nedeni, hem ihracat hem de ithalat yapan firmaların tahmin-lerde kullanılmasıdır. Bu nedenle sektörlerden kaynaklanan ihracat değişmelerini ve sektörlerden kaynaklanan ithalat değişmelerini görmek için aşağıdaki regresyon modelleri ayrı ayrı tahmin edilmek zorunda kalınmıştır:

iiii

iiiiiii

uXDXDXDXDXDMXLKcQ

++++

++++++=

l n*9l n*8l n*7l n*4l n*2l nl nl nl nl n

987

42

(4.10)

iiii

iiiiiii

uMDMDMDMDMDMXLKcQ

++++

++++++=

l n*9l n*8l n*7l n*4l n*2l nl nl nl nl n

987

42

λλλλλλδβα

(4.11)

Yapılan tahminler Tablo 4.3’de gösterilmektedir.

34


Tablo 4.3: Sektörlere Göre Ayrıştırılmış Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu Tahmini (İhracat)


C 2,65 0,60 4,45 0,00

K 0,05 0,03 1,53 0,13

L 0,32 0,08 4,06 0,00

X 0,17 0,05 3,59 0,00

M 0,40 0,03 12,74 0,00

D2*X -0,03 0,02 -2,19 0,03

D4*X -0,02 0,01 -2,52 0,01

D7*X -0,02 0,01 -2,00 0,05

D8*X 0,01 0,01 1,72 0,09

D9*X 0,03 0,01 3,14 0,00

İstatistikler Gözlem Sayısı 1302R 0,91 F-ist. 137,11

2R 0,90 DW 2,10

Kaynak: DW, Durbin Watson istatistiğidir. Tahminde değişen varyans problemi görüldüğünden, standart hatalar White’ın yöntemine göre düzeltilmiş standart hatalardır.

Tablo 4.3’de verilen tahmin sonuçlarına göre katsayıların hepsi teorik beklentilere uygun ola-rak pozitiftir. Sermaye stoku değişkeni istatistiki olarak anlamsız iken, diğer değişkenler istatistiki olarak en fazla %9 düzeyinde anlamlıdır. İhracat %100 arttığında, diğer değişkenler sabit iken, üre-tim %17 artarken, İthalat %100 arttığında, diğer değişkenler sabit iken, üretim %40 artmıştır. Bir önceki tahmin sonucunda olduğu gibi, bu sonuçlar Zonguldak ilindeki üretim artışının Zonguldak dışındaki talepten daha çok Zonguldak içindeki talepten etkilendiğini göstermektedir. Üretimin ihracata göre esnekliği sektörden sektöre göre de değişmektedir. “Taşkömürü Madenciliği”, “İma-lat Sanayi” ve “İnşaat” sektörlerinin ihracat esneklikleri ortalamanın altında iken, “Toptan ve Pera-kende Ticaret” ile “Ulaştırma-Depolama” sektörlerinin ihracat esneklikleri ortalamanın üzerindedir. “Ulaştırma-Depolama” sektörünün ihracat esnekliği 0,20 (0,17+0,03) iken, “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörünün ihracat esnekliği 0,18 (0,17+0,01), “İnşaat” ve “İmalat Sanayi” sektörlerinin ih-racat esneklikleri 0,15 (0,17-0,02) ve “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün ihracat esnekliği 0,14 (0,17-0,03)’tür. Benzer tahminler, ithalat eğimlerinin sektörlere göre değiştiğini gösteren ikinci model için yapıldığında Tablo 4.4’te yer alan sonuçlar elde edilmiştir.


35

Tablo 4.4: Sektörlere Göre Ayrıştırılmış Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu Tahmini (İthalat)


C 2,64 0,58 4,55 0,00

K 0,05 0,03 1,57 0,12

L 0,31 0,08 3,95 0,00

X 0,17 0,05 3,38 0,00

M 0,40 0,03 12,23 0,00

D2*M -0,03 0,02 -2,07 0,04

D4*M -0,02 0,01 -2,76 0,01

D7*M -0,02 0,01 -1,76 0,08

D8*M 0,01 0,01 1,74 0,08

D9*M 0,03 0,01 3,29 0,00


2R 0,90 DW 2,08

Kaynak: DW Durbin Watson istatistiğidir. Tahminde değişen varyans problemi görüldüğünden, standart hatalar White’ın yöntemine göre düzeltilmiş standart hatalardır.

Tablo 4.4’te verilen tahmin sonuçlarına göre katsayıların hepsi teorik beklentilere uygun olarak pozitiftir. Sermaye stoku değişkeni istatistiki olarak anlamsız iken, diğer değişkenler istatistiki ola-rak en fazla %8 düzeyinde anlamlıdır. İhracat %100 arttığında, diğer değişkenler sabit iken, üretim %17 artarken, İthalat %100 arttığında, diğer değişkenler sabit iken, üretim %40 artmıştır. Bir ön-ceki tahmin sonucunda olduğu gibi, bu sonuçlar Zonguldak ilindeki üretim artışının Zonguldak dışındaki talepten daha çok Zonguldak içindeki talepten etkilendiğini göstermektedir. Bir önceki sektörel ihracat esneklikleri ile aynı sonuçlar alınmıştır. Üretimin ithalata göre esnekliği sektörden sektöre göre de değişmektedir. “Taşkömürü Madenciliği”, “İmalat Sanayi” ve “İnşaat” sektörlerinin ithalat esneklikleri ortalamanın altında iken, “Toptan ve Perakende Ticaret” ile “Ulaştırma-Depola-ma” sektörlerinin ithalat esneklikleri ortalamanın üzerindedir. “Ulaştırma-Depolama” Sektörünün ithalat esnekliği 0,20 (0,17+0,03) iken, “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörünün ithalat esnekliği 0,18 (0,17+0,01), “İnşaat” ve “İmalat Sanayi” sektörünün ithalat esneklikleri 0,15 (0,17-0,02) ve “Taş-kömürü Madenciliği” sektörünün ithalat esnekliği 0,14 (0,17-0,03)’tür.

4.3. Doğrusal Üretim Modeli ile Tahmin

Cobb-Douglas üretim fonksiyonu üretim miktarı değiştikçe faktörler arası ikameye imkân veren bir modeldir (Snyder ve Nicholson, 2008: 295). Faktörler arası ikame de belli bir zaman aralığında

36


mümkündür. Fakat doğrusal üretim modelinde faktörler arası ikame sonsuzdur. Bu çalışmada, sade-ce bir yılın verileri kullanıldığı için bu kadar kısa bir dönem içerisinde üretim yapısında değişikliğe geçip faktörler arasında kalıcı şekilde değişiklik yapmak zordur. Buna mukabil hangi faktör daha ucuzsa o faktörden daha fazla kullanmayı tercih edebilir. Bu nedenle sektörler bazında kesit veri tahmini yapmak için doğrusal üretim fonksiyonunu kullanmak daha uygun olabilir. Doğrusal üretim fonksiyonunu kullanmanın bir diğer avantajı da bu modelde değişkenlerin logaritmalarını alma zo-runluluğunun olmamasıdır. Cobb-Douglas üretim modelinin tahmininde değişkenlerin logaritma-larının alınması nedeniyle sadece hem ihracat hem de ithalat yapan firmaların verilerini kullanmak gerektiği için çok büyük oranda veri kaybı yaşanmıştır.2 Doğrusal üretim fonksiyonunun tahmininde veriler mutlak büyüklükleri ile kullanılmakta ve bu nedenle de veri kaybına uğranılmamaktadır. Bu nedenle 389 adet firmaya ait veri kullanılarak aşağıdaki doğrusal model tahmin edilmiştir:

iiiiii uMXLKcQ +++++= λδβα (4.12)

Bu modelin tahmin sonuçları Tablo 4.5’te gösterilmektedir:

Tablo 4.5: Doğrusal Üretim Fonksiyonu Tahmini


C 2361296,00 317353,40 7,44 0,00

K 2,62 1,25 2,10 0,04

L 0,19 0,09 2,08 0,04

X 0,98 0,10 9,34 0,00

M 0,58 0,09 6,27 0,00

İstatistikler Gözlem Sayısı 3862R 0,94 123.981,7 F-ist. 1553,03

2R 0,94 120.669,7 DW 1,97

Kaynak: DW Durbin Watson istatistiğidir. Tahminde değişen varyans problemi görüldüğünden, standart hatalar White’ın yöntemine göre düzeltilmiş standart hatalardır. Veri setinden outlier özelliğine sahip üç tane veri çıkarılmıştır.

Tablo 4.5’te verilen tahmin sonuçlarında da katsayıların hepsi teorik beklentilere uygun olarak pozitiftir. Sermaye stoku ve emek değişkenleri %4 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlı iken, diğer değişkenler %1 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlıdır. Modeldeki sabit te-rim, tüm değişkenler sıfıra eşit olduğunda bağımlı değişken olan firmaların satış hasılatı değerini ortalama olarak vermektedir. Diğer değişkenler sabitken, sermaye stoku 1 TL arttığında üretim 2,62 TL, çalışanlara yapılan ödemeler 1 TL arttığında üretim 0,19 TL, ihracat 1 TL arttığında üretim 0,98 TL ve ithalat 1 TL arttığında üretim 0,58 TL artmaktadır. Bu sonuçlarda Cobb-Douglas üretim fonksiyonun tersine ihracatın daha ön planda olduğu görülmektedir.

2 Firmalar ihracat veya ithalat yapmadıklarında bu değerler sıfır olacaktır ve sıfırın logaritması tanımsız olduğundan bu değişkenlerden herhangi birisine sahip olmayan firmaların verileri kullanılamamıştır.


37

Bu modelde ihracat ve ithalat katsayılarının sektörlere göre değişip değişmediği de kukla de-ğişkenler yoluyla incelenmiştir. Fakat yapılan tahminlerin bir kısmında ekonomik kriterlere göre anlamsız sonuçlar elde edildiği için ihracat ve ithalat katsayılarının sektörlere göre değişip değiş-mediğinin sonuçlarına bu çalışmada yer verilmemiştir.

4.4. İstihdam ile Diğer Değişkenler Arasındaki İlişki

Bu çalışmada istihdam değişkeni çalışanlara yapılan ödemeler ile ölçülmüştür. Tüm veriler aynı yılın verileri olduğu için verileri deflate etmek gerekmemektedir. Ayrıca dönem sadece bir yıl oldu-ğu için, bu bir yıl içerisindeki ödemeler arttığında istihdamda da artış olduğu sonucuna varılabilir. İstihdamla diğer değişkenler arasındaki ilişkiyi tahmin etmek için aşağıdaki model kullanılmıştır:

iiiiiiiiiii uFMMMXXXIKcL ++++++++++= σλλλδδδβα 332211332211 (4.13)

Bu modelde X1; Karabük ve Bartın’a yapılan ihracatı, X2; Karabük ve Bartın dışında Türkiye’ye yapılan ihracatı, X3; yurtdışına yapılan ihracatı, M1; Karabük ve Bartın’dan ithalatı, M2; Karabük ve Bartın dışında Türkiye’den ithalatı, M3; yurtdışından yapılan ithalatı, I; firmaların yapmış oldukları yatırım miktarını ve F değişkeni firmanın faaliyet gösterdiği sektör sayısını göstermektedir. İhraca-tın ve ithalatın yapıldığı yere göre ayrıştırılması yoluyla, istihdamın ihracatın ve ithalatın yapıldığı yere göre nasıl etkilendiği incelenmek istenmiştir. Bu modelin tahmin sonuçları Tablo 4.6’te gös-terilmiştir:

Tablo 4.6: Çalışanlara Yapılan Ödemeler Tahmini


C 5256094,00 1494009,00 3,52 0,00

K 5,80 1,20 4,84 0,00

I 2,47 0,65 3,83 0,00

X1 0,17 0,39 0,43 0,67

X2 -0,09 0,05 -1,67 0,10

X3 0,23 0,08 2,94 0,00

M1 2,92 2,31 1,26 0,21

M2 -0,09 0,10 -0,94 0,35

M3 -0,56 0,17 -3,36 0,00

F -4191204,00 1118881,00 -3,75 0,00


2R 0,95 DW 1,97

Kaynak: DW Durbin Watson istatistiğidir. Tahminde değişen varyans problemi görüldüğünden, standart hatalar White’ın yöntemine göre düzeltilmiş standart hatalardır. Veri setinden outlier özelliğine sahip bir tane veri çıkarılmıştır.

38


Tablo 4.6’te verilen sonuçlara göre dört değişken (X1, X2, M1 ve M2 değişkenleri) haricinde diğer değişkenler %1 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlıdır. Bu nedenle bu değişkenlerle ça-lışanlara yapılan ödemeler arasında güvenilir çıkarsamalar yapılamamaktadır (Tahmin edilen kat-sayının sıfırdan farklı olduğuna dair istatistiki delil bulunmamaktadır). Sermaye stoku ve yatırım ile istihdam arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. Diğer değişkenler sabitken, sermaye stoku 1 TL arttığında çalışanlara yapılan ödemeler 5,80 TL; yatırım 1 TL artığında ise çalışanlara yapılan öde-meler 2,47 TL artmıştır. Firmanın faaliyet gösterdiği sektör sayısı arttıkça çalışanlara yapılan öde-melerin azaldığı görülmektedir. Diğer bir ifadeyle birden fazla sektörde faaliyet gösteren firmala-rın, aynı personelini farklı sektörlerdeki faaliyetleri için istihdam ettiği sonucuna ulaşılmaktadır. Yurtdışına 1 TL’lik mal ihraç edildiğinde çalışanlara yapılan ödemelerin 0,23 TL arttığı görülmekte-dir. Yurtdışından 1 TL’lik mal ithalat edildiğinde ise çalışanlara yapılan ödemelerin 0,56 TL azaldığı görülmektedir. Bu sonuç Zonguldak ilindeki 20 ve üzeri personel çalıştıran firmaların yurtdışından daha çok emek kullanmayı gerektirmeyen ve bu nedenle de katma değer yaratmayan hazır mal ithal ettikleri sonucunu doğurmaktadır. Çalışanlara yapılan ödemelerin, dolayısıyla istihdamın art-ması için firmaların ithalata nispeten daha çok yurtdışına mal ihraç etmeleri gerekmektedir.


39

5. MATEMATİKSEL VE İSTATİSTİKİ ANALİZ SONUÇLARINA GÖRE ZONGULDAK İLİNDEKİ MADENCİLİK SEKTÖRÜ

Çalışmanın bu bölümünde, firmalardan toplanan verilerin bütünleştirilmesiyle elde edilen sek-tör verilerine ve Girdi-Çıktı Yöntemiyle elde edilen verilere atıfta bulunularak, “Madencilik” sektö-rünün Zonguldak il ekonomisindeki yerinin analizi, Zonguldak il ekonomisine ilişkin hesaplanan rakamlarla ve çalışma kapsamında ele alınan diğer sektörlerle karşılaştırmalı olarak analiz edilmiş-tir*.

5.1. Sektörlerin Toplam Talep Açısından Değerlendirilmesi

Çalışma kapsamında ele alınan 19 sektörün “Toplam Talep” rakamları Tablo 5.1’den incelendi-ğinde, 2013 yılında Zonguldak ilinde 52.462.895.857 TL’lik bir toplam talep gerçekleşmiştir. Top-lam talep oranları sektör bazında ele alındığında; ilk üç sırada yer alan sektörlerin sırasıyla; %45,32 ile “Toptan ve Perakende Ticaret”, %32,95 ile “İmalat Sanayi” ve %5,71 ile “Ulaştırma-Depolama” olduğu görülmektedir. İlk iki sırada yer alan sektörlerin toplamdaki paylarının %78,27 gibi büyük bir oranı temsil ettiği dolayısıyla bu sektörlerin diğer sektörlerden belirgin bir şekilde ayrıştığı gö-rülmektedir.

* Kitabın bu bölümünde başvurulan birçok verinin hesaplanmasında kullanılan Girdi-Çıktı Yöntemi’ne ilişkin bilgi, aynı yazarların “Zonguldak İlinde Taşkömürü Üretiminin Ekonomik Etki Analizi” başlıklı kitabının 3. bölümünde ay-rıntılarıyla açıklandığından bu kitapta ilgili teorik bilgilere yer verilmemiştir.

40


Tablo 5.1: Sektörlerin Toplam Talebi (2013 Yılı)

Sıra No Sektör AdıToplam Talep (Toplam Gelir)

(Temel Fiyatlarla, TL)Sektör Payı

(%)1 Toptan ve Perakende Ticaret 23.776.938.659 45,322 İmalat Sanayi 17.284.283.109 32,953 Ulaştırma-Depolama 2.997.338.399 5,714 İnşaat 2.951.279.675 5,635 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 2.243.734.727 4,286 Konaklama-Yiyecek 1.321.536.461 2,527 Taşkömürü Madenciliği 607.151.583 1,168 Mesleki-Teknik Faaliyetler 408.596.831 0,789 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 199.161.909 0,38

10 Sağlık-Sosyal Hizmetler 146.007.337 0,2811 Bilgi ve İletişim 120.764.746 0,2312 İdare ve Destek Hizmetleri 103.828.906 0,2013 Eğitim 103.502.354 0,2014 Diğer Hizmetler 62.284.273 0,1215 Diğer Madencilik 57.739.771 0,1116 Finans-Sigorta 51.342.923 0,1017 Kültür-Sanat-Spor 20.102.221 0,0418 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi 6.422.946 0,0119 Gayrimenkul 879.027 0,00

TOPLAM 52.462.895.857 100,00

Toplam talep açısından “Taşkömürü Madenciliği” sektörü %1,16 ile 7. sırada, “Diğer Madenci-lik” sektörü ise %0,11 ile 15. sırada yer almaktadır. Madencilik faaliyetleri, tek bir sektör olarak ele alındığında ise %1,27 ile 7. sırada yer almakta dolayısıyla herhangi bir farklılaşmayı ortaya koya-mamaktadır.


41

Grafik 5.1: Toplam Talebin Dağılımı (2013 Yılı)

Grafik 5.1’den de görüleceği üzere, “Madencilik” sektörünün toplam talep açısından genel bir değerlendirmesi yapıldığında, 664.891.354 TL’lik kullanıma sahip olduğu, bunun %91,3’ünün “Taşkömürü Madenciliği” faaliyetlerinden, %8,7’sinin ise “Diğer Madencilik” faaliyetlerinden kay-naklandığı görülmektedir. Ayrıca toplam talebe olan %1,27’lik sektör katkısının oldukça düşük düzeyde gerçekleşmiş olması, “Madencilik” sektörünün Zonguldak ilinde toplam talep açısından öncü bir sektör olmadığını ortaya koymaktadır.

5.2. Sektörlerin Yapılan İhracata Göre Değerlendirilmesi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörlerin ihracatı üç açıdan değerlendirilmiştir. Bunlardan birincisi; sektörlerin Karabük ve Bartın illerine yaptıkları ihracat, ikincisi; sektörlerin, Karabük ve Bartın illeri hariç Türkiye’nin diğer illerine yaptıkları ihracat, üçüncüsü ise; sektörlerin yurtdışına yaptıkları ihracattır. Sektörlerin 2013 yılı ihracatına ilişkin bilgiler Tablo 5.2’de gösterilmiştir.

42


Tablo 5.2: Sektörlerin İhracatı (2013 Yılı)

Sıra

No Sektör Adı

Karabük ve

Bartın İllerine

İhracat

Karabük ve

Bartın İlleri

Hariç Türkiye’ye

İhracat

Yurtdışına

İhracatToplam İhracat

Sektör

Payı

(%)

1 İmalat Sanayi 69.391.157 9.401.382.314 244.949.555 9.715.723.026 59,46

2 Toptan ve Perakende Ticaret 1.601.804.162 3.678.746.341 268.305.215 5.548.855.718 33,96

3 Ulaştırma-Depolama 18.896.485 332.542.733 28.749.383 380.188.601 2,33

4 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 0 358.189.138 0 358.189.138 2,19

5 İnşaat 121.339.425 79.797.307 56.080 201.192.812 1,23

6 Bilgi ve İletişim 13.704.881 36.061.331 0 49.766.212 0,30

7 Mesleki-Teknik Faaliyetler 1.803.783 25.623.980 0 27.427.763 0,17

8 Taşkömürü Madenciliği 13.832.927 13.081.438 0 26.914.365 0,16

9 Diğer Madencilik 4.948.012 6.103.265 0 11.051.277 0,07

10 Konaklama-Yiyecek 1.065.792 8.882.399 0 9.948.191 0,06

11 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 2.119.213 4.493.720 0 6.612.933 0,04

12 Diğer Hizmetler 923.623 461.811 0 1.385.434 0,01

13 İdare ve Destek Hizmetleri 779.389 280.349 0 1.059.738 0,01

14 Eğitim 0 1.010.363 0 1.010.363 0,01

15 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi 0 282.542 0 282.542 0,00

16 Finans-Sigorta 0 0 0 0 0,00

17 Gayrimenkul 0 0 0 0 0,00

18 Sağlık-Sosyal Hizmetler 0 0 0 0 0,00

19 Kültür-Sanat-Spor 0 0 0 0 0,00

TOPLAM 1.850.608.848 13.946.939.032 542.060.232 16.339.608.112 100,00

Sektörler, Karabük ve Bartın illerine yapılan ihracat açısından değerlendirildiğinde, “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörünün bu illere %86,6 oranında ihracat gerçekleştirdiği dolayısıyla bu sek-törün Zonguldak ilinden Karabük ve Bartın illerine yapılan ihracatta oldukça önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir. Bu sektörü sırasıyla %6,6 ile “İnşaat” ve %3,7 ile “İmalat Sanayi” sektörleri takip etmektedir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün ise Karabük ve Bartın illerine olan ihracatta %0,7’lik, “Diğer Madencilik” sektörünün ise %0,3’lük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Dolayı-sıyla “Madencilik” sektörü Karabük ve Bartın illerine yapılan ihracatta %1’lik bir paya sahiptir. Diğer bir ifadeyle “Madencilik” sektörü Karabük ve Bartın illerine yapılan 1,85 milyar TL’lik ihracatın 18,8 milyon TL’lik kısmını üretmektedir.

Sektörler, Karabük ve Bartın dışındaki diğer illere olan ihracat açısından değerlendirildiğinde, %67,4 ile “İmalat” ve %26,4 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörlerinin ilk iki sırada yer aldıkları görülmektedir. İki sektörün diğer illere yaptıkları ihracatta toplamda %93,8 oranını oluşturarak li-der sektörler oldukları tespit edilmiştir. Bu sektörleri sırasıyla %2,6 ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” ve %2,4 ile “Ulaştırma-Depolama” sektörleri takip etmektedir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü-nün ise Karabük ve Bartın illeri haricinde diğer illere olan ihracatta %0,1’lik, “Diğer Madencilik” sektörünün ise %0,04’lük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Dolayısıyla “Madencilik” sektörü


43

Karabük ve Bartın illeri haricindeki diğer illere yapılan ihracatta %0,14’lük bir paya sahiptir. Diğer bir deyişle “Madencilik” sektörü iki il haricindeki diğer illere yapılan 19,95 milyar TL’lik ihracatın 19,2 milyon TL’lik kısmını üretmektedir.

Sektörler, yurtdışına yapılan ihracat açısından değerlendirildiğinde, %49,5 ile “Toptan ve Pe-rakende Ticaret”, %45,2 ile “İmalat Sanayi” sektörlerinin ilk iki sırayı paylaştıkları görülmektedir. Toplamda %94,7’lik orana sahip bu iki sektörün yurtdışına yapılan ihracat açısından Zonguldak ilinin lider sektörleri oldukları tespit edilmiştir. Bu sektörleri ise %5,3 ile “Ulaştırma-Depolama” sek-törü takip etmektedir. Gerek “Taşkömürü Madenciliği” gerekse “Diğer Madencilik” sektörlerinin yurtdışına ihracatı bulunmadığından, genel anlamda “Madencilik” sektörünün yurtdışına yapılan ihracatta herhangi bir payı bulunmamaktadır.

Çalışma kapsamında ele alınan 19 sektörün “Toplam İhracat” rakamları incelendiğinde ise, Zon-guldak ilinden yapılan toplam ihracat 16.339.608.112 TL olmuştur. Toplam ihracat oranları sektör bazında ele alındığında; ilk üç sırada yer alan sektörlerin sırasıyla; %59,46 ile “İmalat”, %33,96 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” ve %2,33 ile “Ulaştırma-Depolama” olduğu görülmektedir. İlk iki sı-rada yer alan sektörlerin toplamdaki paylarının %93,42 gibi büyük bir oranı temsil ettiği dolayısıy-la bu sektörlerin toplam ihracat bazında diğer sektörlerden belirgin bir şekilde ayrıştığı görülmek-tedir. Toplam ihracat açısından “Taşkömürü Madenciliği” %0,16 ile 8. sırada, “Diğer Madencilik” ise %0,07 ile 9. sırada yer almaktadır. Dolayısıyla “Madencilik” sektörü, toplam ihracatta %0,23’lük bir oranla 7. sırada yer almakta ve önemli bir farklılaşmayı ortaya koyamamaktadır. “Madencilik” sektörünün toplam ihracat açısından genel bir değerlendirmesi yapıldığında, 35.965.642 TL’lik ihracata sahip olduğu, bunun %70,9’unun “Taşkömürü Madenciliği” faaliyetlerinden, %29,1’inin ise “Diğer Madencilik” faaliyetlerinden kaynaklandığı görülmektedir. Ayrıca toplam ihracata olan %0,23’lük sektör katkısının oldukça düşük düzeyde gerçekleşmiş olması, “Madencilik” sektörünün Zonguldak ilinde toplam ihracat açısından öncü bir sektör olmadığını ortaya koymaktadır.

44


Grafik 5.2: Zonguldak İlinde İhracatın Dağılımı (2013 Yılı, %)

5.3. Sektörlerin Yapılan İthalata Göre Değerlendirilmesi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörlerin ithalatı üç açıdan değerlendirilmiştir. Bunlardan birincisi; sektörlerin Karabük ve Bartın illerinden yaptıkları ithalat, ikincisi; sektörlerin, Karabük ve Bartın illeri hariç Türkiye’nin diğer illerinden yaptıkları ithalat, üçüncüsü ise; sektörlerin yurtdışın-dan yaptıkları ithalattır. Sektörlerin 2013 yılı ithalatına ilişkin bilgiler Tablo 5.3’te gösterilmiştir.


45

Tablo 5.3: Sektörlerin İthalatı (2013 Yılı)

Sıra

No Sektör Adı

Karabük

ve Bartın

İllerinden

İthalat

Karabük

ve Bartın

İlleri Hariç

Türkiye’den

İthalat

Yurtdışından

İthalatToplam İthalat

Sektör

Payı

(%)

1 Toptan ve Perakende Ticaret 1.603.918.619 13.811.689.183 70.660.596 15.486.268.398 74,47

2 İmalat Sanayi 58.852.068 806.661.481 2.304.013.332 3.169.526.881 15,24

3 İnşaat 93.321.327 773.609.429 0 866.930.757 4,17

4 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 0 11.503.652 574.145.467 585.649.119 2,82

5 Ulaştırma-Depolama 6.316.558 238.597.416 0 244.913.974 1,18

6 Konaklama-Yiyecek 2.276.402 130.341.328 0 132.617.730 0,64

7 Bilgi ve İletişim 931 95.611.586 0 95.612.517 0,46

8 Mesleki-Teknik Faaliyetler 0 72.537.195 0 72.537.195 0,35

9 Taşkömürü Madenciliği 8.149.073 59.731.404 910.227 68.790.703 0,33

10 Diğer Hizmetler 0 33.263.313 0 33.263.313 0,16

11 Diğer Madencilik 0 17.990.490 0 17.990.490 0,09

12 Eğitim 0 4.490.624 0 4.490.624 0,02

13 İdare ve Destek Hizmetleri 22.243 4.436.952 0 4.459.195 0,02

14 Sağlık-Sosyal Hizmetler 0 4.403.734 20.517 4.424.251 0,02

15 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 0 4.262.266 0 4.262.266 0,02

16 Kültür-Sanat-Spor 0 3.303.375 0 3.303.375 0,02

17 Finans-Sigorta 0 982.973 0 982.973 0,00

18 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi 0 30.493 0 30.493 0,00

19 Gayrimenkul 0 0 0 0 0,00

TOPLAM 1.772.857.221 16.073.446.894 2.949.750.138 20.796.054.254 100,00

Sektörler, Karabük ve Bartın illerinden yapılan ithalat açısından değerlendirildiğinde, “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörünün bu illerden %90,47 oranında ithalat gerçekleştirdiği dolayısıyla bu sektörün Karabük ve Bartın illerinden yapılan ithalatta en büyük paya sahip olduğu görülmek-tedir. Bu sektörü sırasıyla %5,26 ile “İnşaat” ve %3,32 ile “İmalat Sanayi” sektörleri izlemektedir. Gerek Zonguldak ilinden bu iki ile yapılan ihracatta gerekse Zonguldak ilinin bu iki ilden yaptığı ithalatında her ne kadar oranları farklı olsa da ilk üç sektörün değişiklik göstermemiş olması ol-dukça dikkat çekicidir.

“Taşkömürü Madenciliği” sektörünün ise Karabük ve Bartın illerinden yapılan ithalatta %0,46’lık bir paya sahip olduğu, “Diğer Madencilik” sektörünün ise herhangi bir payının olmadığı görülmek-tedir. Dolayısıyla “Madencilik” sektörü Karabük ve Bartın illerinden yapılan ithalatta %0,46’lık bir paya sahiptir. Diğer bir ifadeyle “Madencilik” sektörü, bu iki ilden yapılan 1,77 milyar TL’lik ithalatın 8,2 milyon TL’lik tutarını üretmektedir.

Sektörler, Karabük ve Bartın dışındaki diğer illerden yapılan ithalat açısından değerlendirildi-ğinde, %85,93 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bu

46


sektörü sırasıyla %5,02 ile “İmalat Sanayi” ve %4,81 ile “İnşaat” sektörleri izlemektedir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün ise bu iki il haricindeki diğer illerden yapılan ithalatta %0,37’lik, “Diğer Madencilik” sektörünün ise %0,11’lik bir paya sahip olduğu görülmektedir. Dolayısıyla “Maden-cilik” sektörü Karabük ve Bartın illeri haricindeki diğer illerden yapılan ithalatta %0,48’lik bir paya sahiptir. Diğer bir deyişle “Madencilik” sektörü iki il haricindeki diğer illerden yapılan 16,07 milyar TL’lik ithalatın 77,7 milyon TL’lik tutarını gerçekleştirmektedir.

Sektörler, yurtdışından yapılan ithalat açısından değerlendirildiğinde, %78,11 ile “İmalat Sana-yi” ve %19,46 ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” sektörlerinin ilk iki sırayı paylaştıkları görülmekte-dir. Toplamda %97,57’lik orana sahip bu iki sektörün yurtdışından yapılan ithalatın çok büyük bir bölümünü oluşturdukları görülmektedir. Bu sektörleri ise %2,4 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörü takip etmektedir.

“Taşkömürü Madenciliği” sektörünün yurtdışından ithalatının ise %0,03’lük paya sahip oldu-ğu, buna karşın “Diğer Madencilik” sektöründe herhangi bir ithalat faaliyeti bulunmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla “Madencilik” sektörünün yurtdışından yapılan ithalatta %0,03’lük bir paya sahip olduğu ve 2,95 milyar TL’lik yurtdışından ithalatın 910 bin TL’lik kısmını gerçekleştirdiği gö-rülmektedir.

Çalışma kapsamında ele alınan 19 sektörün “Toplam İthalat” rakamları incelendiğinde ise, Zon-guldak ilinin yaptığı toplam ithalat 20.796.054.254 TL olmuştur. Toplam ithalat oranları sektör ba-zında ele alındığında; ilk üç sırada yer alan sektörlerin sırasıyla; %74,47 ile “Toptan ve Perakende Ticaret”, %15,24 ile “İmalat Sanayi” ve %4,17 ile “İnşaat” olduğu görülmektedir. İlk iki sırada yer alan sektörlerin toplamdaki paylarının %89,71 gibi büyük bir oranı temsil ettiği dolayısıyla bu sektörle-rin toplam ithalata göre diğer sektörlerden belirgin olarak ayrıştığı görülmektedir. Toplam ithalat açısından “Taşkömürü Madenciliği” %0,33 ile 9. sırada, “Diğer Madencilik” ise %0,09 ile 11. sırada yer almaktadır. Dolayısıyla “Madencilik” sektörü, toplam ithalatta %0,42’lik bir oranla 8. sırada yer almakta ve önemli bir farklılaşmayı ortaya koyamamaktadır. “Madencilik” sektörünün toplam it-halat açısından genel bir değerlendirmesi yapıldığında, 86.781.193 TL’lik ithalata sahip olduğu, bunun %79,3’ünün “Taşkömürü Madenciliği” faaliyetlerinden, %21,7’sinin ise “Diğer Madencilik” faaliyetlerinden kaynaklandığı görülmektedir. Ayrıca %0,42’lik toplam ithalat oranının oldukça düşük düzeyde gerçekleşmiş olması, “Madencilik” sektörünün Zonguldak ilinde toplam ithalat açısından önde gelen sektörlerden olmadığını ortaya koymaktadır.


47

Grafik 5.3: Zonguldak İlinde İthalatın Dağılımı (2013 Yılı, %)

5.4. Zonguldak İlinin Dış Ticaret Dengesi

Zonguldak ilinin toplam ihracatının dağılımı Grafik 5.4’ten analiz edildiğinde, yaklaşık 16,3 mil-yar TL tutarındaki toplam ihracatının %85,36’sını Karabük ve Bartın illeri haricindeki diğer illere, %11,33’ünü ise Karabük ve Bartın illerine yaptığı dolayısıyla yurtiçi ihracatının toplam ihracat içe-risindeki payının %96,69 seviyesinde olduğu görülmektedir. Zonguldak ilinin diğer ülkelere olan ihracatının ise %3,32 seviyesinde olduğu görülmektedir.

48


Grafik 5.4: Zonguldak İlinde İhracatın Gruplara Göre Dağılımı (2013 Yılı, %)

Zonguldak ilinin toplam ithalatının dağılımı Grafik 5.5’ten analiz edildiğinde ise, yaklaşık 20,8 milyar TL tutarındaki toplam ithalatının %77,29’unu Karabük ve Bartın illeri haricindeki diğer iller-den, %8,52’sini ise Karabük ve Bartın illerine yaptığı dolayısıyla yurtiçi ithalatının toplam ithalat içerisindeki payının %85,81 seviyesinde olduğu görülmektedir. Zonguldak ilinin diğer ülkelerden olan ithalatının ise %14,18 seviyesinde olduğu görülmektedir.

Grafik 5.5: Zonguldak İlinde İthalatın Gruplara Göre Dağılımı (2013 Yılı, %)

Zonguldak ilinin ihracat ve ithalat rakamları dış ticaret dengesi açısından karşılaştırmalı olarak değerlendirildiğinde, toplamda Zonguldak ilinin dış ticaret açığı üreten bir konumda olduğu or-


49

taya çıkmaktadır. Tablo 5.4’den de görüleceği üzere toplam dış ticaret açığının yaklaşık 4,46 milyar TL olduğu, bu açığın 2,13 milyar TL’lik dış ticaret açığı ile Karabük ve Bartın illeri hariç diğer illerle olan ticaretten ve 2,41 milyar TL’lik dış ticaret açığı ile yurtdışı ile olan ticaretten kaynaklandığı görülmektedir. Zonguldak ili, Karabük ve Bartın illeri ile olan ticaretinden ise 77,8 milyon TL dış ticaret fazlası üretmiştir. Bu sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde Zonguldak ilinden yapılan ihracatın, Zonguldak iline yapılan ithalatı karşılama oranının %78,56 olduğu hesaplanmaktadır.

Tablo 5.4: Sektörlerin Dış Ticaret Dengesi (2013 Yılı)

Karabük ve Bartın İlleri

Karabük ve Bartın İlleri Hariç Türkiye

Yurtdışı TOPLAM

1. İhracat 1.850.608.848 13.946.939.032 542.060.232 16.339.608.112

2. İthalat 1.772.857.221 16.073.446.894 2.949.750.138 20.796.054.254

Dış Ticaret Dengesi (1-2) 77.751.627 -2.126.507.862 -2.407.689.906 -4.456.446.142

İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

%104,4 %86,8 %18,4 %78,57

İhracatın ithalatı karşılama oranları sınıflandırılarak analiz edildiğinde, Karabük ve Bartın illeri-ne yapılan ihracatın, yapılan ithalatı karşılama oranının %104,4; Karabük ve Bartın illeri haricindeki illere yapılan ihracatın, yapılan ithalatı karşılama oranının %86,8 ve yurtdışına yapılan ihracatın, yapılan ithalatı karşılama oranının ise %18,4 olduğu görülmektedir. Dolayısıyla en büyük denge-sizliğin yurtdışı ile olan ticaretten kaynaklandığı görülmektedir.

Tablo 5.5’te ise Zonguldak ilinin dış ticaret dengesi sektörel bazda gösterilmektedir. Bu verilere göre, Karabük ve Bartın illeri olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı %100 ve üzerinde olan sektörler sırasıyla; “Bilgi ve İletişim”, “İdare ve Destek Hizmetleri”, “Ulaştırma-Depolama”, “Taşkömü-rü Madenciliği”, “İnşaat” ve “İmalat Sanayi” sektörleri olmuştur.

Karabük ve Bartın illeri haricindeki diğer illerle yapılan ticarette ihracatın ithalatı karşılama ora-nı %100 ve üzerinde olan sektörler sırasıyla; “Elektrik-Gaz-İklimlendirme”, “İmalat Sanayi”, “Su-Ka-nalizasyon-Atık Yönetimi”, “Ulaştırma-Depolama”, “Tarım-Ormancılık-Balıkçılık” sektörleri olmuştur.

Yurtdışı ile olan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı %100 ve üzerinde olan tek sektör “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörü olmuştur.

Zonguldak ilinden yapılan toplam ihracatın, toplam ithalatı karşılama oranı sektörel bazda analiz edilediğinde ise %100 ve üzerinde orana sahip sektörler sırasıyla; “Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi”, “İmalat Sanayi”, “Ulaştırma-Depolama”, “Tarım-Ormancılık-Balıkçılık” sektörleridir. Do-layısıyla, toplama göre sonuçlar değerlendirildiğinde, Zonguldak ilinde toplam ihracatı, toplam ithalatından büyük olan sektör sayısının dört olduğu görülmektedir.

50


Tabl

o 5.

5. Z

ongu

ldak

İlin

de S

ektö

r Baz

ında

Dış

Tic

aret

Den

gesi

Sıra

Sekt

ör

Kara

bük

ve B

artı

n İll

eri

Kara

bük

ve B

artı

n İll

eri H

ariç

Tür

kiye

Yurt

dışı

Topl

am

Tuta

r

(TL)

Sekt

örün

Den

gede

ki

Payı

(%)

İhra

catı

n

İtha

latı

Karş

ılam

a

Ora

nı (%

)

Tuta

r

(TL)

Sekt

örün

Den

gede

ki

Payı

(%)

İhra

catı

n

İtha

latı

Karş

ılam

a

Ora

nı (%

)

Tuta

r

(TL)

Sekt

örün

Den

gede

ki

Payı

(%)

İhra

catı

n

İtha

latı

Karş

ılam

a

Ora

nı (%

)

Tuta

r

(TL)

Sekt

örün

Den

gede

ki

Payı

(%)

İhra

catı

n

İtha

latı

Karş

ılam

a

Ora

nı (%

)

1Su

-Kan

aliz

asyo

n-A

tık Y

önet

imi

00,

00Ta

nım

sız*

25

2.04

90,

003

926,

580

0,00

Tanı

msı

z25

2.04

90,

004

926,

58

2İm

alat

San

ayi

10.5

39.0

8913

,00

117,

918.

594.

720.

833

95,1

21.

165,

47-2

.059

.063

.777

-78,

1710

,63

6.54

6.19

6.14

497

,94

306,

54

3U

laşt

ırma-

Dep

olam

a12

.579

.927

15,5

229

9,16

93.9

45.3

171,

0413

9,37

28.7

49.3

8312

,70

Tanı

msı

z13

5.27

4.62

72,

0215

5,23

4Ta

rım-O

rman

cılık

-Bal

ıkçı

lık2.

119.

213

2,61

Tanı

msı

z23

1.45

40,

003

105,

430

0,00

Tanı

msı

z2.

350.

667

0,04

155,

15

5D

iğer

Mad

enci

lik4.

948.

012

6,10

Tanı

msı

z-1

1.88

7.22

5-0

,11

33,9

20

0,00

Tanı

msı

z-6

.939

.213

-0,0

661

,43

6El

ektr

ik-G

az-İk

limle

ndirm

e 0

0,00

Tanı

msı

z34

6.68

5.48

63,

843.

113,

70-5

74.1

45.4

67-2

1,80

0,00

-227

.459

.981

-2,0

461

,16

7Bi

lgi v

e İle

tişim

13.7

03.9

5016

,90

1.47

2.06

0,26

-59.

550.

255

-0,5

337

,72

00,

00Ta

nım

sız

-45.

846.

305

-0,4

152

,05

8Ta

şköm

ürü

Mad

enci

liği

5.68

3.85

47,

0116

9,75

-46.

649.

966

-0,4

221

,90

-910

.227

-0,0

30,

00-4

1.87

6.33

9-0

,38

39,1

3

9M

esle

ki-T

ekni

k Fa

aliy

etle

r1.

803.

783

2,22

Tanı

msı

z-4

6.91

3.21

5-0

,42

35,3

30

0,00

v.y.

-45.

109.

432

-0,4

037

,81

10To

ptan

ve

Pera

kend

e Ti

care

t-2

.114

.457

-63,

5999

,87

-10.

132.

942.

842

-90,

7826

,64

197.

644.

619

87,2

837

9,71

-9.9

37.4

12.6

80-8

9,20

35,8

3

11İd

are

ve D

este

k H

izm

etle

ri75

7.14

60,

9335

03,9

7-4

.156

.603

-0,0

46,

320

0,00

v.y.

-3.3

99.4

57-0

,03

23,7

7

12İn

şaat

28.0

18.0

9834

,56

130,

02-6

93.8

12.1

22-6

,22

10,3

156

.080

0,02

v.y.

-665

.737

.944

-5,9

823

,21

13Eğ

itim

0

0,00

Tanı

msı

z-3

.480

.261

-0,0

322

,50

00,

00Ta

nım

sız

-3.4

80.2

61-0

,03

22,5

0

14Ko

nakl

ama-

Yiye

cek

-1.2

10.6

10-3

6,41

46,8

2-1

21.4

58.9

29-1

,09

6,81

00,

00Ta

nım

sız

-122

.669

.539

-1,1

07,

50

15D

iğer

Hiz

met

ler

923.

623

1,14

Tanı

msı

z-3

2.80

1.50

2-0

,29

1,39

00,

00Ta

nım

sız

-31.

877.

879

-0,2

94,

17

16Sa

ğlık

-Sos

yal H

izm

etle

r0

0,00

Tanı

msı

z-4

.403

.734

-0,0

40,

00-2

0.51

7-0

,001

Tanı

msı

z-4

.424

.251

-0,0

40,

00

17Kü

ltür-

Sana

t-Sp

or0

0,00

Tanı

msı

z-3

.303

.375

-0,0

30,

000

0,00

Tanı

msı

z-3

.303

.375

-0,0

30,

00

18Fi

nans

-Sig

orta

00,

00Ta

nım

sız

-982

.973

-0,0

10,

000

0,00

Tanı

msı

z-9

82.9

73-0

,01

0,00

19G

ayrim

enku

l 0

0,00

Tanı

msı

z0

0,00

Tanı

msı

z0

0,00

Tanı

msı

z0

0,00

Tanı

msı

z

TOPL

AM

DIŞ

TİC

ARE

T D

ENG

ESİ

77.7

51.6

2810

4,39

-2.1

26.5

07.8

6386

,77

-2.4

07.6

89.9

0618

,38

-4.4

56.4

46.1

4278

,57

Not

:İhra

cat y

apm

ayan

sek

törle

r içi

n ih

raca

t mik

tarı

sıfır

ola

cakt

ır. B

u du

rum

da ih

raca

tın it

hala

tı ka

rşıla

ma

oran

ı hes

apla

nam

az. M

atem

atik

te b

u tü

r işl

emle

r tan

ımsı

z ol

arak

ifad

e ed

ilmek

tedi

r.


51

5.5. Sektörlerin İstihdama Olan Katkıları Açısından Değerlendirilmesi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 adet sektörün “Çalışan İstihdam” rakamları Tablo 5.6’dan incelendiğinde, toplam 138.440 çalışanın istihdam edildiği Zonguldak ilinde en çok istihdam ya-pan ilk üç sektör sırasıyla; %26 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörü, %20,29 ile “İmalat Sanayi” ve %13,81 ile “İnşaat” sektörleri olmuştur. İlk üç sektör, toplam 83.210 istihdam ile toplam istih-damın %60,1’ini oluşturmaktadır. Bu sektörleri ise sırasıyla %10,62 ile “Ulaştırma-Depolama” ve %10,47 ile “Konaklama-Yiyecek” sektörleri izlemektedir. Bu iki sektörün istihdam rakamı ise 29.196 olarak gerçekleşmiştir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise %9,38 oranına tekabül eden 12.980 istihdam ile 6. sırada yer alırken, “Diğer Madencilik” sektörü ise %0,32’lik oranı ile 446 istihdam gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla genel olarak “Madencilik” sektörü, toplamda %9,70’lik istihdam oranı ve 13.426 istihdamı ile 6. sırada yer almaktadır.

Çalışanlara yapılan “Aylık Ortalama Net Ödemeler” analiz edildiğinde ise ilk üç sıradaki sektör; 4.401 TL ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme”, 3.750 TL ile “Taşkömürü Madenciliği” ve 2.966 TL ile “İma-lat Sanayi” olmuştur. Tüm sektörlerin ortalama aylık net ödemelerinin 1.802 TL olduğu göz önüne alındığında 1.953 TL ile “Sağlık-Sosyal Hizmetler” sektörü de dahil olmak üzere sadece dört sektö-rün ortalamanın üzerinde aylık net ödeme yaptığı ortaya çıkmaktadır. Bu dört sektörün kapsam dışında bırakılması halinde ise Zonguldak ilindeki diğer 15 sektörün aylık ortalama net ödemesi 1.158 TL’dir. “Diğer Madencilik” sektörünün ise 1.247 TL ile genel ortalamanın altında kalan, 15 sektörün ortalamasının ise üzerinde kalan bir aylık ortalama ödeme seviyesine sahip olduğu gö-rülmektedir. “Madencilik” sektörü ise 13.426 istihdamı ve ortalama 3.667 TL aylık ödemesi ile 2. sırada yer almaktadır.

52


Tablo 5.6: Sektörlerin İstihdam Payları (2013 Yılı)

Sıra

No Sektör

Sektör Bazında

Çalışanlara Yapılan

Ödemeler (Yıllık, TL)

Kişi Başı

Yapılan Ödeme

(Aylık, TL)*

Sektördeki

Çalışan Sayısı

(Kişi)

Sektörün

İstihdam Payı

(%)

1 Toptan ve Perakende Ticaret 550.156.195 1.274 35.994 26,00

2 İmalat Sanayi 999.813.239 2.966 28.094 20,29

3 İnşaat 229.418.249 1.000 19.122 13,81

4 Ulaştırma-Depolama 201.124.000 1.140 14.708 10,62

5 Konaklama-Yiyecek 181.828.613 1.046 14.488 10,47

6 Taşkömürü Madenciliği 584.068.264 3.750 12.980 9,387 Eğitim 43.684.173 1.429 2.547 1,84

8 Diğer Hizmetler 27.824.972 1.070 2.167 1,57

9 Mesleki-Teknik Faaliyetler 28.796.376 1.192 2.013 1,45

10 İdare ve Destek Hizmetleri 29.170.066 1.226 1.983 1,43

11 Sağlık-Sosyal Hizmetler 38.419.255 1.953 1.639 1,18

12 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 56.981.664 4.401 1.079 0,78

13 Bilgi ve İletişim 7.623.408 1.344 473 0,34

14 Diğer Madencilik 6.673.254 1.247 446 0,3215 Finans-Sigorta 4.127.856 1.072 321 0,23

16 Kültür-Sanat-Spor 2.025.608 1.053 160 0,12

17 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 1.295.261 858 126 0,09

18 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi 935.943 1.164 67 0,05

19 Gayrimenkul 443.435 1.133 33 0,02

TOPLAM 2.994.409.831 1.802** 138.440 100,00

* Net ödeme

** Sektörlerin çalışanlara yaptığı ortalama net ödeme

“Çalışanlara Yapılan Ödeme” rakamları incelendiğinde, Zonguldak ilinde çalışanlara 2013 yılın-da 2.994.409.831 TL toplam ödeme yapıldığı görülmektedir. Çalışanlara yapılan ödemelerin sek-törel dağılımı ele alındığında; ilk üç sırada yer alan sektörlerin sırasıyla; %33,39 ile “İmalat Sanayi”, %19,51 ile “Taşkömürü Madenciliği” ve %18,37 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” olduğu görülmek-tedir. “Diğer Madencilik” sektörü %0,22 ile 14. sırada, genel olarak “Madencilik” sektörü ise %19,73 ile 2. sırada yer almaktadır. “Madencilik” sektörünün toplamda yıllık ödemesinin 590.741.518 TL olduğu bunun %98,9’unun “Taşkömürü Madenciliği”, %1,1’inin ise “Diğer Madencilik” sektörün-den kaynaklandığı görülmektedir.

“Madencilik” sektörü açısından genel bir değerlendirme yapıldığında; Zonguldak ekonomisin-de çalışanlara yapılan ödemeler açısından 2. sıradaki konumu ile önemli katkı sağlamakla birlikte istihdam sayısı açısından 6. sırada yer almaktadır.

Çalışanların iş hacmine olan katkıları ise Tablo 5.7 yardımı ile incelenebilir. Buna göre, Zongul-dak ilindeki sektörlerde istihdam edilmiş olan her bir çalışanın 1 TL tutarında maaş, ücret, mesai,


53

prim, ödül vb. ödemeye karşılık iş hacmine olan katkısı Tablo 5.7’nin son sütununda, en yüksekten en düşüğe göre sırasıyla yer almaktadır. Veriler incelendiğinde her bir çalışanın iş hacmine olan katkısı bakımından ilk üç sektörün sırasıyla 152,84 TL ile “Tarım-Ormancılık-Balıkçılık”, 42,42 TL ile “Toptan ve Perakende Ticaret” ve 38,37 TL ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” olduğu görülmektedir. Örneğin; “İmalat Sanayi” sektöründe 28.094 kişilik istihdam ile yaklaşık 17,3 milyar TL tutarında toplam talep gerçekleşmiş, dolayısıyla 615 bin TL’lik kişi başına düşen satış rakamı oluşmuştur. Buna karşın “İmalat Sanayi” sektöründe her bir çalışana ortalama yıllık net 35.592 TL tutarında maaş, ücret, mesai, prim, ödül vb. ödeme yapılmıştır. Bu rakamlar Tablo 5.7’nin dipnotunda yer alan denklemde kullanıldığında, “İmalat Sanayi” sektöründe istihdam edilmiş her bir çalışanın al-dığı yıllık maaşa karşılık ortalama 615 bin TL satış hacmi gerçekleştirdiği, diğer bir ifadeyle her 1 TL’lik maaşına karşılık sektörde ortalama 16,29 TL tutarında iş hacmi oluşturduğu görülmektedir.

Tablo 5.7’deki sıralamaya göre “Diğer Madencilik” sektörü 11. sırada, “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise son sırada yer almaktadır. Bu rakamlara göre “Diğer Madencilik” sektöründe istihdam edilen her bir çalışanın aldığı yıllık maaşa karşılık ortalama 129 bin TL satış hacmi gerçekleştirdiği, diğer bir ifadeyle her 1 TL’lik maaşına karşılık sektörde ortalama 7,65 TL tutarında iş hacmi oluştur-duğu görülmektedir. Son sırada yer alan “Taşkömürü Madenciliği” sektöründe ise istihdam edilen her bir çalışanın aldığı yıllık maaşa karşılık ortalama 47 bin TL satış hacmi gerçekleştirdiği, diğer bir ifadeyle her 1 TL’lik maaşına karşılık sektörde ortalama 4 Kuruş tutarında iş hacmi oluşturduğu görülmektedir. Bu rakamın “Taşkömürü Madenciliği” sektörüne en yakın değere sahip olan “Gayri-menkul” sektöründe 98 Kuruş olarak gerçekleştiği hesaplanmıştır.

“Madencilik” sektörü, konsolide olarak ele alındığında ise bu sektörde oluşan 664,9 milyon TL’lik toplam talebin bu sektördeki 13.426 çalışan sayısına oranı 49,5 bin TL’dir. Dolayısıyla bu sek-törde her bir çalışanın yıllık ortalama 49,5 bin TL satış hacmi oluşturduğu, bu rakamın her 1 TL’lik maaşa karşılık yaklaşık 12,6 Kuruş’a tekabül ettiği hesaplanmaktadır. Dolayısıyla “Madencilik” sek-törü, konsolide haliyle çalışanların oluşturduğu iş hacmi bakımından son sırada yer almaktadır.

54


Tablo 5.7: Sektörlerin İş Hacmine Olan Katkısı (2013 Yılı)

Sıra

No Sektör

Toplam Talep

(Satışlar, TL)

Sektördeki

Çalışan

Sayısı

(Kişi)

Toplam Talep

/ Sektördeki

Çalışan Sayısı

Çalışanlara

Yapılan Kişi Başı

Ödeme

(Yıllık, TL)*

İş Hacmine

Çalışan

Katkısı

(TL)**

1 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 199.161.909 126 1.583.929 10.296 152,84

2 Toptan ve Perakende Ticaret 23.776.938.659 35.994 660.586 15.288 42,21

3 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 2.243.734.727 1.079 2.079.458 52.812 38,37

4 İmalat Sanayi 17.284.283.109 28.094 615.228 35.592 16,29

5 Bilgi ve İletişim 120.764.746 473 255.575 16.128 14,85

6 Ulaştırma-Depolama 2.997.338.399 14.708 203.797 13.680 13,90

7 Mesleki-Teknik Faaliyetler 408.596.831 2.013 202.979 14.304 13,19

8 İnşaat 2.951.279.675 19.122 154.340 12.000 11,86

9 Finans-Sigorta 51.342.923 321 160.055 12.864 11,44

10 Kültür-Sanat-Spor 20.102.221 160 125.443 12.636 8,93

11 Diğer Madencilik 57.739.771 446 129.461 14.964 7,65

12 Konaklama-Yiyecek 1.321.536.461 14.488 91.216 12.552 6,27

13 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi 6.422.946 67 95.865 13.968 5,86

14 Sağlık-Sosyal Hizmetler 146.007.337 1.639 89.056 23.436 2,80

15 İdare ve Destek Hizmetleri 103.828.906 1.983 52.351 14.712 2,56

16 Eğitim 103.502.354 2.547 40.632 17.148 1,37

17 Diğer Hizmetler 62.284.273 2.167 28.748 12.840 1,24

18 Gayrimenkul 879.027 33 26.957 13.596 0,98

19 Taşkömürü Madenciliği 607.151.583 12.980 46.778 45.000 0,04

* Net ödeme

** İş Hacmine Çalışan Katkısı (TL) = ((Toplam Talep / Sektördeki Çalışan Sayısı) / (Çalışanlara Yapılan Kişi Başı Yıllık Ödeme)) – 1

Tablo 5.7’de, bazı sektörler için her bir çalışanın iş hacmine olan katkısı oldukça yüksek hesap-lanmıştır. Bu durumun; sektörün karlılığının yüksek olması, sektörde kayıt dışı istihdamın olması veya çalışanlara yapılan ödemelerin düşük gösterilmiş olması, bir işte tüm ailenin istihdam edil-miş olduğu halde sadece bir kişinin resmi sisteme kayıtlı olması gibi nedenlerden kaynaklandığı düşünülebilir.

5.6. Sektörlerin Ana Faaliyet Gelirleri Açısından Değerlendirilmesi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün 2013 yılına ilişkin “ana faaliyet gelirlerinin” da-ğılımı Tablo 5.8’den analiz edildiğinde, ilk iki sırada yer alan sektörlerin sırasıyla 21,9 milyar TL ile “Toptan ve Perakende Ticaret” ve 16,1 milyar TL ile “İmalat Sanayi” olduğu görülmektedir. “Taşkö-mürü Madenciliği” sektörü 495 milyon TL ile 7. sırada, “Diğer Madencilik” sektörü ise 49,6 milyon TL ile 16. sırada yer almaktadır. Bu iki sektör, “Madencilik” sektörü olarak konsolide şekilde ele alındığında ise yaklaşık 545 milyon TL ile 7. sırada yer almaktadır.


55

Tablo 5.8: Sektörlerin Ana Faaliyet Gelirlerinin Dağılımı (2013 Yılı)

Sıra Sektör

Ana Faaliyet Gelirlerinin Dağılımı (%100)

Toplam Ana

Faaliyet GelirleriZonguldak

Firmalarına

Satışlar

Zonguldak

Hanehalkına

Satışlar

Devlet

Kurumlarına

Satışlar

İhracat

Fason veya

Taşeron

Üretim Geliri

1 Toptan ve Perakende Ticaret 37,14 36,22 0,97 25,33 0,34 21.905.873.220

2 İmalat Sanayi 35,73 1,88 1,14 60,16 1,09 16.148.910.793

3 İnşaat 23,59 40,68 27,75 7,83 0,15 2.568.140.434

4 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 0,03 13,51 67,43 19,02 0,00 1.883.129.494

5 Ulaştırma-Depolama 35,26 25,19 14,15 21,17 4,23 1.795.857.493

6 Konaklama-Yiyecek 3,41 86,74 8,71 0,94 0,20 1.062.537.102

7 Taşkömürü Madenciliği 55,61 9,28 25,00 5,43 4,67 495.225.294

8 Mesleki-Teknik Faaliyetler 71,70 20,87 0,25 7,12 0,07 385.213.894

9 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 94,95 0,27 0,00 3,46 1,31 191.048.499

10 Sağlık-Sosyal Hizmetler 4,85 79,96 15,19 0,00 0,00 128.915.429

11 Bilgi ve İletişim 28,75 28,91 0,15 42,16 0,02 118.029.132

12 İdare ve Destek Hizmetleri 35,97 17,90 44,97 1,09 0,07 96.879.607

13 Eğitim 1,06 95,31 2,47 1,16 0,00 86.731.234

14 Diğer Hizmetler 28,80 48,38 20,77 2,06 0,00 67.364.418

15 Finans-Sigorta 23,16 76,84 0,00 0,00 0,00 51.217.517

16 Diğer Madencilik 75,23 0,86 1,64 22,28 0,00 49.603.731

17 Kültür-Sanat-Spor 0,07 99,93 0,00 0,00 0,00 11.382.239

18 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi 6,06 2,59 70,25 5,15 15,96 5.488.014

19 Gayrimenkul 8,34 91,66 0,00 0,00 0,00 711.842

TOPLAM 47.052.259.385

Tablo 5.8’deki oranlar “Zonguldak Firmalarına Satışlar” özelinde analiz edildiğinde, ana faali-yet gelirlerini “Zonguldak Firmalarına Satış” yoluyla elde eden ilk üç sektörün sırasıyla gelirleri-nin %94,95’i ile “Tarım-Ormancılık-Balıkçılık”, %75,23’ü ile “Diğer Madencilik” ve 71,70’i ile “Mes-leki-Teknik Faaliyetler” olduğu görülmektedir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise gelirlerinin %55,61’ini bu yolla sağlamakta olup 4. sırada yer almaktadır.

Tablo 5.8’deki oranlar “Zonguldak Hanehalkına Satışlar” özelinde analiz edildiğinde ana faali-yet gelirlerini bu yolla eden ilk üç sektörün sırasıyla gelirlerinin %99,93’ü ile “Kültür-Sanat-Spor”, %95,31’i ile “Eğitim” ve %91,66’sı ile “Gayrimenkul” olduğu görülmektedir. “Taşkömürü Madencili-ği” sektörü ise gelirlerinin %9,28’ini Zonguldak hanehalkına satışlar ile sağlamakta olup 15. sırada yer almaktadır. “Diğer Madencilik” sektörü ise gelirlerinin %0,86’sını bu yolla sağlamakta ve 18. sırada yer almaktadır.

Tablo 5.8’deki oranlar “Devlet Kurumlarına Satışlar” özelinde analiz edildiğinde ana faaliyet ge-lirlerini bu yolla elde eden ilk üç sektörün sırasıyla gelirlerinin %70,25’i ile “Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi”, %67,43’ü ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” ve %44,97’si ile “İdare ve Destek Hizmetleri” olduğu görülmektedir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise gelirlerinin %25’ini Devlet Kurumları-

56


na satışlar ile sağlamakta olup 5. sırada yer almaktadır. “Diğer Madencilik” sektörü ise gelirlerinin %1,64’ünü bu yolla sağlamakta ve 11. sırada yer almaktadır.

Tablo 5.8’deki oranlar “ihracat (Zonguldak ili dışına satışlar)” özelinde analiz edildiğinde ana faaliyet gelirlerini ihracat yoluyla elde eden ilk üç sektörün sırasıyla gelirlerinin %60,16’sı ile “İma-lat Sanayi”, %42,16’sı ile “Bilgi ve İletişim” ve %25,33’ü ile “Toptan ve Perakende Ticaret” olduğu görülmektedir. “Diğer Madencilik” sektörü ise gelirlerinin %22,28’ini ihracat ile sağlamakta olup 4. sırada yer almaktadır. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise gelirlerinin %5,43’ünü bu yolla sağla-makta ve 9. sırada yer almaktadır.

Tablo 5.8’deki oranlar “Fason veya Taşeron Üretim Geliri” özelinde analiz edildiğinde ise ana faaliyet gelirlerini bu yolla elde eden ilk üç sektörün sırasıyla gelirlerinin %15,96’sı ile “Su-Kanali-zasyon-Atık Yönetimi”, %4,67’si ile “Taşkömürü Madenciliği” ve %4,23’ü ile “Ulaştırma-Depolama” olduğu görülmektedir. “Diğer Madencilik” sektörü ise bu yolla herhangi bir gelir elde etmemiştir.

Grafik 5.6: Sektörlerin Ana Faaliyet Gelir Türlerine Göre Dağılımı (2013 Yılı, %)


57

5.7. Sektörlerin Ana Faaliyet Giderleri Açısından Değerlendirilmesi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörlerin ana faaliyetleri ile ilgili giderleri Tablo 5.9’da gös-terilmiştir. Tablo 5.9’dan görüleceği üzere sektörlerin 14’ünde Toplam Ana Faaliyet Giderlerinin, Toplam Ana Faaliyet Gelirlerine oranı %100’ün altında ve olumlu iken, 5’inde ise %100’ün üzerin-de ve olumsuzdur.

Toplam ana faaliyet giderlerinin toplam ana faaliyet gelirlerine oranı %100’ün altında olan sek-törler imalat sanayi, ulaştırma-depolama, inşaat, elektrik-gaz-iklimlendirme, konaklama-yiyecek, mesleki-teknik faaliyetler, sağlık-sosyal hizmetler, idare ve destek hizmetleri, eğitim, diğer maden-cilik, tarım-orman-balıkçılık, kültür-sanat-spor, finans-sigorta ve su-kanalizasyon-atık yönetimi sektörleridir.

Burada analize konu olan iki sektörden taşkömürü madenciliği sektöründe toplam ana faaliyet giderlerinin toplam ana faaliyet gelirlerine oranı %100’ün üzerinde iken, diğer madencilik sektö-ründe ise %100’ün altındadır.

58


Tabl

o 5.

9. S

ektö

rler

in A

na F

aaliy

et G

ider

leri

nin

Dağ

ılım

ı (20

13 Y

ılı)

Sıra

Sekt

ör

Ana

Faa

liyet

Gid

erle

rini

n D

ağılı

mı (

%10

0)

Topl

am A

na

Faal

iyet

Gid

eri

Topl

am T

alep

Topl

am A

na

Faal

iyet

Gid

eri/

Gel

iri O

ranı

(%)

Zong

ulda

k

Firm

alar

ında

n

Alış

lar

Elek

trik

Gid

erle

ri

Yakı

t ve

Aka

ryak

ıt

Gid

erle

ri

Faal

iyet

le

İlgili

Diğ

er

Tüm

Gid

erle

r

Çalış

anla

ra

Yapı

lan

Net

Öde

mel

er

İtha

lat

1To

ptan

ve

Pera

kend

e Ti

care

t34

,55

0,28

0,88

3,25

2,09

58,9

526

.271

.830

.695

23.7

76.9

38.6

5911

0,49

2İm

alat

San

ayi

41,4

21,

213,

198,

6710

,91

34,5

99.

161.

940.

801

17.2

84.2

83.1

0953

,01

3U

laşt

ırma-

Dep

olam

a27

,30

0,41

0,92

55,8

86,

998,

512.

878.

494.

810

2.99

7.33

8.39

996

,04

4İn

şaat

45,0

90,

132,

1214

,46

7,99

30,2

02.

870.

345.

283

2.95

1.27

9.67

597

,26

5El

ektr

ik-G

az-İk

limle

ndirm

e 10

,27

0,00

0,12

48,5

33,

6437

,44

1.56

4.12

5.71

92.

243.

734.

727

69,7

1

6Ko

nakl

ama-

Yiye

cek

51,5

11,

861,

4018

,41

15,5

111

,31

1.17

2.27

1.33

91.

321.

536.

461

88,7

1

7Ta

şköm

ürü

Mad

enci

liği

10,7

24,

620,

8113

,02

63,3

87,

4692

1.56

2.71

060

7.15

1.58

315

1,78

8M

esle

ki-T

ekni

k Fa

aliy

etle

r24

,46

0,38

2,75

21,0

914

,58

36,7

319

7.48

0.08

840

8.59

6.83

148

,33

9D

iğer

Hiz

met

ler

52,0

10,

702,

656,

5117

,36

20,7

616

0.24

0.90

262

.284

.273

257,

27

10Bi

lgi v

e İle

tişim

24,6

00,

240,

603,

575,

2465

,75

145.

422.

507

120.

764.

746

120,

42

11Sa

ğlık

-Sos

yal H

izm

etle

r17

,54

1,67

1,92

35,3

639

,02

4,49

98.4

72.5

8514

6.00

7.33

767

,44

12İd

are

ve D

este

k H

izm

etle

ri35

,43

0,51

4,20

21,6

933

,11

5,06

88.0

96.9

6610

3.82

8.90

684

,85

13Eğ

itim

11

,92

0,88

3,10

25,1

353

,47

5,50

81.6

98.3

3510

3.50

2.35

478

,93

14D

iğer

Mad

enci

lik16

,43

5,73

15,7

54,

2515

,65

42,1

942

.644

.150

57.7

39.7

7173

,86

15Ta

rım-O

rman

cılık

-Bal

ıkçı

lık26

,54

1,99

2,81

38,6

66,

9923

,01

18.5

21.0

2519

9.16

1.90

99,

30

16Kü

ltür-

Sana

t-Sp

or13

,58

5,02

4,26

43,7

312

,70

20,7

215

.946

.021

20.1

02.2

2179

,32

17Fi

nans

-Sig

orta

25,2

11,

083,

5631

,42

31,2

97,

4513

.194

.146

51.3

42.9

2325

,70

18Su

-Kan

aliz

asyo

n-A

tık

Yöne

timi

30,0

41,

5014

,76

14,8

637

,61

1,23

2.48

8.38

16.

422.

946

38,7

4

19G

ayrim

enku

l 13

,41

3,50

3,15

44,3

235

,62

0,00

1.24

5.04

887

9.02

714

1,64

ORT

ALA

MA

26,9

51,

673,

6323

,83

21,7

422

,18

89,0

9


59

5.7.1. Zonguldak Firmalarından Alışlar

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün Zonguldak Firmalarından Alışlarının (ZFA), Top-lam Ana Faaliyet Giderlerine (TAFG) yönelik bireysel oranlarının ortalaması %26,95 düzeyindedir. Grafik 5.7’den de görüleceği üzere, 8 sektör ortalamanın üzerinde, 11 sektör ise ortalamanın altın-da bir görünüm sergilemektedir.

Grafik 5.7: Sektörlerin Bireysel ZFA / TAFG Oranları (2013 Yılı, %)

En yüksek ZFA/TAFG oranına sahip ilk üç sektör sırasıyla %52,01 ile “Diğer Hizmetler”, %51,51 ile “Konaklama Yiyecek” ve %45,09 ile “İnşaat” olmuştur. Dolayısıyla bu üç sektör, kendi sektörleri de dahil olmak üzere tüm sektörlerden en çok girdi kullanan sektörler olmuştur. En düşük ZFA/TAFG oranına sahip ilk üç sektör ise sırasıyla %10,27 ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme”, %10,72 ile “Taşkömürü Madenciliği” ve %11,92 ile “Eğitim” olmuştur. Dolayısıyla bu üç sektör, kendi sektörleri de dahil olmak üzere tüm sektörlerden en az girdi kullanan sektörler olmuştur. “Diğer Madencilik” sektörü ise %16,43 oranı ile 14. sırada yer alarak iliyle bağlantıları düşük olan sektörler arasında yer almıştır.

5.7.2. Elektrik Giderleri

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörler, Elektrik Giderlerinin (EG), Toplam Ana Faaliyet Gi-derlerine (TAFG) oranı açısından değerlendirildiğinde, sektörlerin bireysel oranlarının ortalaması

60


olan %1,67’nin üzerinde değerlere sahip sektör sayısı 6 iken, altında değerlere sahip sektör sayısı ise 12’dir.

Grafik 5.8: Sektörlerin Bireysel EG / TAFG Oranları (2013 Yılı, %)

Grafik 5.8’den görüleceği üzere elektrik gideri bulunmayan “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” sek-törü haricindeki 18 sektör arasında, elektrik giderlerinin toplam ana faaliyet giderlerine oranı en yüksek olan üç sektör sırasıyla %5,73 ile “Diğer Madencilik”, %5,02 ile “Kültür-Sanat-Spor” ve %4,62 ile “Taşkömürü Madenciliği” olmuştur.

5.7.3. Yakıt ve Akaryakıt Giderleri

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörler, Yakıt ve Akaryakıt Giderlerinin (YAG), Toplam Ana Faaliyet Giderlerine (TAFG) oranı açısından değerlendirildiğinde, Grafik 5.9’dan görüleceği üzere sektörlerin bireysel oranlarının ortalaması olan %3,63’ün üzerinde değerlere sahip sektör sayısı 4 iken, altında değerlere sahip sektör sayısı ise 15’tir.


61

Grafik 5.9: Sektörlerin Bireysel YAG / TAFG Oranları (2013 Yılı, %)

Yakıt ve akaryakıt giderlerinin, toplam ana faaliyet giderlerine oranı en yüksek olan üç sek-tör sırasıyla %15,75 ile “Diğer Madencilik”, %14,76 ile “Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi” ve %4,26 ile “Kültür-Sanat-Spor” olmuştur. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise %0,81 ile ortalamanın altında bir değere sahiptir.

5.7.4. Faaliyetle İlgili Diğer Tüm Giderler

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörler, Ana Faaliyetle İlgili Diğer Tüm Giderlerinin (AFDG), Toplam Ana Faaliyet Giderlerine (TAFG) oranı açısından değerlendirildiğinde, sektörlerin bireysel oranlarının ortalaması olan %23,83’ün üzerinde değerlere sahip sektör sayısı 8 iken, altında değer-lere sahip sektör sayısı ise 11’dir.

62


Grafik 5.10: Sektörlerin Bireysel AFDG / TAFG Oranları (2013 Yılı, %)

Grafik 5.10’dan görüleceği üzere ana faaliyetle ilgili diğer tüm giderlerinin, toplam ana faali-yet giderlerine oranı en yüksek olan üç sektör sırasıyla %55,88 ile “Ulaştırma-Depolama”, %48,53 ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” ve %44,32 ile “Gayrimenkul” olmuştur. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü %13,02 ve “Diğer Madencilik” sektörü ise %4,25 oranı ile ortalamanın altında değerlere sahiptir.

5.7.5. Çalışanlara Yapılan Net Ödemeler

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörler, Çalışanlara Yaptıkları Net Ödemelerinin (ÇYNÖ), Toplam Ana Faaliyet Giderlerine (TAFG) oranı açısından değerlendirildiğinde, sektörlerin bireysel oranlarının ortalaması olan %21,74’ün üzerinde değerlere sahip sektör sayısı 7 iken, altında değer-lere sahip sektör sayısı ise 12’dir.


63

Grafik 5.11: Sektörlerin Bireysel ÇYNÖ / TAFG Oranları (2013 Yılı, %)

Grafik 5.11’den görüleceği üzere, çalışanlara yapılan net ödemelerin, toplam ana faaliyet gi-derlerine oranı en yüksek olan üç sektör sırasıyla %63,38 ile “Taşkömürü Madenciliği”, %53,47 ile “Eğitim” ve %39,02 ile “Sağlık-Sosyal Hizmetler” olmuştur. “Diğer Madencilik” sektörü ise %15,65 ile ortalamanın altında bir değere sahip olarak 11. sırada yer almıştır.

5.7.6. İthalat

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörler, İthalat (Zonguldak ili dışından yapılan tüm alım-lar) Giderlerinin (İG), Toplam Ana Faaliyet Giderlerine (TAFG) oranı açısından değerlendirildiğinde, sektörlerin bireysel oranlarının ortalaması olan %22,18’in üzerinde değerlere sahip sektör sayısı 8 iken, altında değerlere sahip sektör sayısı ise 10’dur.

64


Grafik 5.12: Sektörlerin Bireysel İG / TAFG Oranları (2013 Yılı, %)

Grafik 5.12’den görüleceği üzere, ithalat giderlerinin, toplam ana faaliyet giderlerine oranı en yüksek olan üç sektör sırasıyla %65,75 ile “Bilgi ve İletişim”, %58,95 ile “Toptan ve Perakende Tica-ret” ve %42,19 ile “Diğer Madencilik” olmuştur. Daha önce de belirtildiği üzere, bu oranın yüksek olması, ilgili sektörlerin dışa bağımlılığının yüksek olduğunu göstermesi açısından önemlidir. İtha-latı bulunmayan “Gayrimenkul” sektörü haricindeki 18 sektör arasında ithalat giderlerinin, toplam ana faaliyet giderlerine oranı en düşük olan üç sektör ise sırasıyla %1,23 ile “Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi”, %4,49 ile “Sağlık-Sosyal Hizmetler” ve %5,06 ile “İdare ve Destek Hizmetleri” olmuştur. Diğer bir ifade ile bu sektörler, ithalata olan bağımlılıkları görece olarak en düşük olan sektörler arasında gelmektedir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise %7,46 ile ortalamanın altında değere sahip sektörler arasında 6. sırada yer almıştır.

5.7.7. Toplam Ana Faaliyet Gideri/Geliri Oranı

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörlerin, Toplam Ana Faaliyet Giderlerinin, Toplam Ana Faaliyet Gelirlerine oranı analiz edildiğinde, sektörlerin bireysel oranlarının ortalaması olan %89,09’un üzerinde değerlere sahip sektör sayısı 7 iken, altında değerlere sahip sektör sayısı ise 12’dir. Ortalamanın üzerinde değere sahip sektörlerden “Diğer Hizmetler”, “Taşkömürü Maden-ciliği”, “Gayrimenkul”, “Bilgi ve İletişim” ve “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörlerinin gelirleri ile giderlerini karşılayamadıkları açıkça görülmektedir. Ortalamanın üzerindeki diğer iki sektörün ise gelirlerine oldukça yakın düzeyde giderlere sahip oldukları görülmektedir. Dolayısıyla ortala-


65

manın üzerindeki tüm sektörlerin mevcut halleriyle kârlı sektörler olmadıkları değerlendirmesini yapmak mümkündür.

Grafik 5.13: Sektörlerin Bireysel Ana Faaliyet Gideri / Ana Faaliyet Geliri Oranları (2013 Yılı, %)

Grafik 5.13’ten görüleceği üzere, bu oran açısından en düşük değere sahip ilk üç sektör ise sırasıyla %9,30 ile “Tarım-Ormancılık-Balıkçılık”, %25,7 ile “Finans-Sigorta” ve %38,74 ile “Su-Kanali-zasyon-Atık Yönetimi” olmuştur. “Diğer Madencilik” sektörü ise %73,86 ile ortalamanın altında bir değere sahip olarak 8. sırada yer almıştır.

5.8. Sektörlerin İşletme Artığı Açısından Değerlendirilmesi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün “İşletme Artığı (Kâr + Faiz + Rant + Amortis-man)” rakamları Tablo 5.10 yardımı ile analiz edildiğinde, bu sektörlerin 13 adedinin pozitif işletme artığına, 6 adedinin ise negatif işletme artığına sahip olduğu görülmektedir.

Pozitif işletme artığına sahip ilk üç sektör sırasıyla 8,05 milyar TL ile “İmalat Sanayi”, 668,2 mil-yon TL ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” ve 206 milyon TL ile “Mesleki-Teknik Faaliyetler” olmuştur. İlk sırada yer alan sektör olan “İmalat Sanayi” sektörünün tek başına toplam pozitif işletme artı-ğının %85,23’ünü, ilk üç sırada yer alan sektörlerin ise toplam pozitif işletme artığının %94,48’ini

66


oluşturmaları ise dikkat çekmektedir. “Diğer Madencilik” sektörü ise %0,14’lük paya tekabül eden 13,6 milyon TL pozitif işletme artığı ile 10. sırada yer almaktadır.

Tablo 5.10: Sektörlerin İşletme Artığı Payı (2013 Yılı)

Sıra No Sektörİşletme Artığı (Gayrisafi)

(Kâr + Faiz + Rant + Amortisman)Sektör Payı

(%)1 İmalat Sanayi 8.050.702.761 85,232 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 668.185.037 7,073 Mesleki-Teknik Faaliyetler 206.036.013 2,184 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 179.601.210 1,905 Konaklama-Yiyecek 145.508.751 1,546 İnşaat 61.979.645 0,667 Sağlık-Sosyal Hizmetler 44.214.504 0,478 Finans-Sigorta 38.645.746 0,419 Eğitim 16.780.961 0,18

10 Diğer Madencilik 13.604.839 0,1411 İdare ve Destek Hizmetleri 12.252.028 0,1312 Kültür-Sanat-Spor 4.133.994 0,0413 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi 3.968.535 0,04

POZİTİF İŞLETME ARTIĞI TOPLAMI 9.445.614.024 100,001 Toptan ve Perakende Ticaret -2.624.124.988 83,722 Taşkömürü Madenciliği -337.306.938 10,763 Diğer Hizmetler -96.544.668 3,084 Ulaştırma-Depolama -50.155.007 1,605 Bilgi ve İletişim -26.033.079 0,836 Gayrimenkul -389.553 0,01

NEGATİF İŞLETME ARTIĞI TOPLAMI -3.134.554.233 100,00POZİTİF-NEGATİF İŞLETME ARTIĞI FARKI 6.311.059.791

Negatif işletme artığına sahip ilk üç sektörün ise sırasıyla -2,6 milyar TL ile “Toptan ve Peraken-de Ticaret”, -337 milyon TL ile “Taşkömürü Madenciliği” ve -96,5 milyon TL ile “Diğer Hizmetler” ol-duğu görülmektedir. Pozitif işletme artığı sıralamasına benzer bir şekilde, negatif işletme artığın-da da ilk sıradaki sektör olan “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörünün tek başına toplam negatif işletme artığının %83,72’sini oluşturduğu, ilk üç sırada yer alan sektörün ise %97,56 gibi çok büyük bir oranı oluşturdukları dikkat çekicidir.


67

5.9. Sektörlerin Vergi Açısından Değerlendirilmesi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün toplam vergi rakamları Tablo 5.11 yardımıyla incelendiğinde, ilk üç sırayı sırasıyla “Ulaştırma-Depolama”, “Toptan ve Perakende Ticaret” ve “İma-lat Sanayi” sektörlerinin aldığı görülmektedir. Bu üç sektör bölgedeki toplam verginin %79,53’ünü ödemektedir. “Ulaştırma-Depolama” sektörü, toplam verginin %30,39’unu; “Toptan ve Perakende Ticaret”, toplam verginin %29,19’unu; “İmalat Sanayi” ise toplam verginin %19,95’ini ödemektedir. Söz konusu oranlar dikkate alındığında, Zonguldak ilindeki vergi gelirlerinde bu üç sektörün ağır-lığının olduğu net bir şekilde görülmektedir. Toplam vergiler, bileşenleri açısından ele alındığında ise “İmalat Sanayi” dışındaki diğer iki sektörde dolaylı vergilerin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Bu durum, “İmalat Sanayi” üzerindeki vergilerin ağırlıklı olarak elde edilen kârlar üzerinden alındığı-nın bir göstergesi olarak ele alınabilir.

Tablo 5.11: Sektörlerin Vergi Ödemeleri ve Sektör Payları (2013 Yılı)

Sıra

No Sektör

Ürün

Üzerindeki

Net Vergiler

Vergi Öncesi

Kâr

Vergi Sonrası

Kâr

Doğrudan

VergiDolaylı Vergi Toplam Vergi

Sektör

Payı

(%)

1 Ulaştırma-Depolama 157.980.528 417.666.866 336.509.809 81.157.057 168.998.596 250.155.653 30,39

2 Toptan ve Perakende Ticaret 129.333.180 561.257.967 450.210.942 111.047.025 129.232.952 240.279.978 29,19

3 İmalat Sanayi 61.169.913 472.584.441 379.958.720 92.625.721 71.639.546 164.265.268 19,95

4 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 11.423.971 359.118.394 320.071.060 39.047.334 11.423.971 50.471.305 6,13

5 İnşaat -3.406.948 153.999.947 125.107.183 28.892.764 18.954.747 47.847.512 5,81

6 Taşkömürü Madenciliği 20.959.236 1.697.991 1.386.356 311.635 22.895.810 23.207.445 2,82

7 Konaklama-Yiyecek 2.529.706 43.234.912 35.013.162 8.221.750 3.756.371 11.978.121 1,46

8 Mesleki-Teknik Faaliyetler 5.295.393 30.573.906 27.994.408 2.579.498 5.080.730 7.660.228 0,93

9 Sağlık-Sosyal Hizmetler 3.190.426 15.172.353 11.973.548 3.198.804 3.320.248 6.519.052 0,79

10 Eğitim 4.923.685 5.409.512 4.577.241 832.271 5.023.058 5.855.328 0,71

11 İdare ve Destek Hizmetleri 3.143.988 5.826.889 5.260.739 566.149 3.479.911 4.046.061 0,49

12 Diğer Madencilik 423.968 6.934.349 5.517.905 1.416.444 1.490.783 2.907.227 0,35

13 Diğer Hizmetler -1.541.796 20.616.492 16.490.766 4.125.726 -1.411.962 2.713.764 0,33

14 Bilgi ve İletişim 1.294.362 1.230.570 959.918 270.652 1.375.318 1.645.970 0,20

15 Kültür-Sanat-Spor 9.342 5.446.313 3.945.448 1.500.865 22.206 1.523.071 0,19

16 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 1.033.674 730.803 591.750 139.053 1.039.674 1.178.727 0,14

17 Finans-Sigorta -656.990 6.032.601 4.581.793 1.450.808 -496.968 953.840 0,12

18 Gayrimenkul 21.293 104.534 88.808 15.726 23.532 39.258 0,00

19 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi -87.598 93.818 85.780 8.038 -33.970 -25.932 0,00

TOPLAM 397.039.332 2.107.732.659 1.730.325.336 377.407.323 445.814.554 823.221.877 100,00

Çalışmanın ana temasını oluşturan “Madencilik” sektörü toplamda, %3,17’lik bir vergi payı ile altıncı sıradadır. “Madencilik”, sektörünün ürettiği toplam verginin %88,9’u “Taşkömürü Madenci-liği” sektörü, %11,1’i ise “Diğer Madencilik” sektörü tarafından üretilmektedir. “Madencilik” sektö-rünün, “Taşkömürü Madenciliği” özelinde ele alındığında, il genelinde vergi payının %2,82; “Diğer Madencilik” özelinde ele alındığında ise il genelinde vergi payının %0,35 olduğu görülmektedir.

68


Bu vergi payları ile “Taşkömürü Madenciliği” sektörü, Zonguldak genelinde 6. sırada yer alırken; “Diğer Madencilik” sektörü ise 12. sırada yer almaktadır. Her iki sektördeki vergi payları bileşen-leri açısından değerlendirildiğinde; “Taşkömürü Madenciliği” sektöründe doğrudan vergilerin ol-dukça düşük düzeyde olduğunun altı çizilmelidir. Şöyle ki; “Taşkömürü Madenciliği” sektöründeki toplam vergilerin %1,35’i doğrudan vergilerden; %98,65’i ise dolaylı vergilerden oluşmaktadır. Bu sonuç ya sektördeki kârlılığın aşırı düşük olduğunu ya da sektördeki kayıt dışılığın aşırı yüksek ol-duğunu göstermektedir. Vergiler açısından “Madencilik” sektöründe çok küçük bir paya sahip olan “Diğer Madencilik” sektöründe ise doğrudan vergiler ile dolaylı vergiler arasındaki dağılım daha dengeli bir görünüm sergilemektedir. Sektördeki toplam vergilerin %48,72’si doğrudan vergiler-den oluşmakta iken; %51,28’i ise dolaylı vergilerden oluşmaktadır.

5.10. Sektörlerin Sivil Toplum Kuruluşlarına Yaptıkları Yardımlar Açısından Değerlendirilmesi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün “sivil toplum kuruluşlarına yapmış oldukları yardımlara” göre bir değerlendirmesi Tablo 5.12 yardımıyla yapıldığında, 2013 yılında toplamda yaklaşık 8,5 milyon TL tutarında kayıtlara geçmiş sosyal yardımın yapıldığı ancak bu yardımların sadece beş sektör tarafından gerçekleştirilmiş olduğu görülmektedir.

Tablo 5.12: Sektörlerin Sivil Toplum Kuruluşlarına Yaptıkları Yardımlar (2013 Yılı)

Sıra No Sektör Tutar Yüzde

1 Toptan ve Perakende Ticaret 6.767.660 79,912 Elektrik-Gaz-İklimlendirme 1.230.000 14,523 İmalat Sanayi 309.662 3,664 Taşkömürü Madenciliği 124.821 1,475 Kültür-Sanat-Spor 36.931 0,446 Tarım-Ormancılık-Balıkçılık 0 0,007 Diğer Madencilik 0 0,008 Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi 0 0,009 İnşaat 0 0,00

10 Ulaştırma-Depolama 0 0,0011 Konaklama-Yiyecek 0 0,0012 Bilgi ve İletişim 0 0,0013 Finans-Sigorta 0 0,0014 Gayrimenkul 0 0,0015 Mesleki-Teknik Faaliyetler 0 0,0016 İdare ve Destek Hizmetleri 0 0,0017 Eğitim 0 0,0018 Sağlık-Sosyal Hizmetler 0 0,0019 Diğer Hizmetler 0 0,00

TOPLAM 8.469.073 100,00


69

Sosyal yardımların dağılım oranları sektör bazında ele alındığında; bu sektörlerin sırasıyla; %79,91 ile “Toptan ve Perakende Ticaret”, %14,52 ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme”, %3,66 ile “İmalat Sanayi”, %1,47 ile “Taşkömürü Madenciliği” ve %0,44 ile “Kültür-Sanat-Spor” olduğu görülmekte-dir. “Diğer Madencilik” sektöründe herhangi bir veri olmadığından, “Taşkömürü Madenciliği” sek-tör verisi, genel “Madencilik” sektörü verisini de yansıtmaktadır.

5.11. Sektörlerin Bazı Temel Göstergeler ile Toplam Talepleri İlişkisinin Değerlendirilmesi

Kitabın bu kısmında, sektörlere ait temel göstergelerin, bu sektörlerin toplam talepleriyle iliş-kilendirmesi sağlanmıştır. Sonuçlar, Tablo 5.13’te gösterilmektedir.

70


Tabl

o 5.

13: Ç

alış

anla

ra Y

apıla

n N

et Ö

dem

eler

, İşç

i Say

ısı,

İtha

lat,

İhra

cat

ve F

ason

/Taş

eron

Üre

tim

Ver

ileri

ile

Topl

am T

alep

(S

atış

) İliş

kisi

Sekt

örTo

plam

Tal

ep

(TT)

Çalış

anla

ra

Yapı

lan

Net

Öde

mel

er

(ÇYN

Ö)

ÇYN

Ö/T

T

(%)

İtha

lat

İtha

lat

/ TT

(%)

İhra

cat

İhra

cat

/ TT

(%)

Topl

am

Verg

i

(TV

)

TV /

TT (%)

Faso

n ve

ya

Taşe

ron

Üre

tim

Gel

iri

(FTÜ

G)

FTÜ

G

/ TT

(%)

Topt

an v

e Pe

rake

nde

Tica

ret

23.7

76.9

38.6

5955

0.15

6.19

52,

3115

.486

.268

.398

65,1

35.

548.

855.

718

23,3

424

0.27

9.97

81,

0174

.632

.947

0,31

İmal

at S

anay

i17

.284

.283

.109

999.

813.

239

5,78

3.16

9.52

6.88

118

,34

9.71

5.72

3.02

656

,21

164.

265.

268

0,95

176.

423.

534

1,02

Ula

ştırm

a-D

epol

ama

2.99

7.33

8.39

920

1.12

4.00

06,

7124

4.91

3.97

48,

1738

0.18

8.60

112

,68

250.

155.

653

8,35

76.0

49.4

232,

54

İnşa

at2.

951.

279.

675

229.

418.

249

7,77

866.

930.

757

29,3

720

1.19

2.81

26,

8247

.847

.512

1,62

3.77

6.47

50,

13

Elek

trik

-Gaz

-İklim

lend

irme

2.24

3.73

4.72

756

.981

.664

2,54

585.

649.

119

26,1

035

8.18

9.13

815

,96

50.4

71.3

052,

250

0,00

Kona

klam

a-Yi

yece

k1.

321.

536.

461

181.

828.

613

13,7

613

2.61

7.73

010

,04

9.94

8.19

10,

7511

.978

.121

0,91

2.17

7.88

90,

16

Taşk

ömür

ü M

aden

ciliğ

i60

7.15

1.58

358

4.06

8.26

496

,20

68.7

90.7

0311

,33

26.9

14.3

654,

4323

.207

.445

3,82

23.1

20.5

493,

81

Mes

leki

-Tek

nik

Faal

iyet

ler

408.

596.

831

28.7

96.3

767,

0572

.537

.195

17,7

527

.427

.763

6,71

7.66

0.22

81,

8725

8.77

20,

06

Tarım

-Orm

ancı

lık-B

alık

çılık

199.

161.

909

1.29

5.26

10,

654.

262.

266

2,14

6.61

2.93

33,

321.

178.

727

0,59

2.50

9.67

01,

26

Sağl

ık-S

osya

l Hiz

met

ler

146.

007.

337

38.4

19.2

5526

,31

4.42

4.25

13,

030

0,00

6.51

9.05

24,

460

0,00

Bilg

i ve

İletiş

im12

0.76

4.74

67.

623.

408

6,31

95.6

12.5

1779

,17

49.7

66.2

1241

,21

1.64

5.97

01,

3622

.228

0,02

İdar

e ve

Des

tek

Hiz

met

leri

103.

828.

906

29.1

70.0

6628

,09

4.45

9.19

54,

291.

059.

738

1,02

4.04

6.06

13,

9064

.694

0,06

Eğiti

m

103.

502.

354

43.6

84.1

7342

,21

4.49

0.62

44,

341.

010.

363

0,98

5.85

5.32

85,

660

0,00

Diğ

er H

izm

etle

r62

.284

.273

27.8

24.9

7244

,67

33.2

63.3

1353

,41

1.38

5.43

42,

222.

713.

764

4,36

00,

00

Diğ

er M

aden

cilik

57.7

39.7

716.

673.

254

11,5

617

.990

.490

31,1

611

.051

.277

19,1

42.

907.

227

5,04

00,

00

Fina

ns-S

igor

ta51

.342

.923

4.12

7.85

68,

0498

2.97

31,

910

0,00

953.

840

1,86

00,

00

Kültü

r-Sa

nat-

Spor

20.1

02.2

212.

025.

608

10,0

83.

303.

375

16,4

30

0,00

1.52

3.07

17,

580

0,00

Su-K

anal

izas

yon-

Atık

Yön

etim

i6.

422.

946

935.

943

14,5

730

.493

0,47

282.

542

4,40

-25.

932

-0,4

087

5.72

013

,63

Gay

rimen

kul

879.

027

443.

435

50,4

50

0,00

00,

0039

.258

4,47

00,

00

ORT

ALA

MA

20,2

7

20,1

4

10,4

8

3,14

1,

21


71

5.11.1. Çalışanlara Yapılan Net Ödemeler / Toplam Talep İlişkisi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün Toplam Talebi (Satışları) ile Çalışanlara Yaptıkla-rı Ödemeler arasındaki ilişki, bu sektörlerin çalışanlarına yaptıkları ödemelerinin, toplam talebine oranlanması yoluyla görülebilir. ÇYNÖ/TT oranı, sektörün yaptığı her 100 TL’lik satışına karşılık kaç TL’lik maaş, mesai, prim, ödül vb. ödemeler yaptığını göstermekte olup, bu oranın düşük olması beklenmelidir. Çünkü sektörlerin tek gideri çalışanlara yapılan ödemeler değildir. Buna göre 19 sektörün bireysel ÇYNÖ/TT oranlarının ortalaması %20,27’dir. Dolayısıyla Zonguldak ilinde yapılan her 100 TL’lik satışın ortalama 20,27 TL’si çalışanlara yapılan ödemeleri finanse etmektedir.

Grafik 5.14: Sektörlerin Bireysel ÇYNÖ / TT Oranları (2013 Yılı, %)

Sektörlerin bireysel ÇYNÖ/TT oranının en düşük olduğu ilk üç sektör sırasıyla %0,65 ile “Ta-rım-Ormancılık-Balıkçılık”, %2,31 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” ve %2,54 ile “Elektrik-Gaz-İklim-lendirme” olmuştur. Sektörlerin bireysel ÇYNÖ/TT oranının en yüksek olduğu ilk üç sektör ise sıra-sıyla %96,20 ile “Taşkömürü Madenciliği”, %50,45 ile “Gayrimenkul” ve %44,67 ile “Diğer Hizmetler” olmuştur. Grafik 5.14’ten görüleceği üzere, sektörlerin bireysel ÇYNÖ/TT oranlarının ortalaması olan %20,27’nin altında kalan sektör sayısı 13 iken üzerinde olan sektör sayısı ise 6’dır. Dolayısıyla ortalamanın üzerinde kalan 6 sektörün ÇYNÖ/TT oranı açısından düşük performans sergiledikleri görülmektedir. “Diğer Madencilik” sektörü ise %11,56 oranı ile ortalamanın altında bir değere sa-hip olarak 11. sırada yer almıştır.

72


5.11.2. İthalat / Toplam Talep İlişkisi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün Toplam Talebi (Satışları) ile İthalatı arasındaki ilişki, bu sektörlerin ithalat için yaptıkları ödemelerinin, toplam taleplerine oranlanması yoluyla görülebilir. İthalat/TT oranı, sektörün yaptığı her 100 TL’lik satışa karşılık kaç TL’lik ithalat harcama-sı olduğunu gösterir. Bu oranın düşük olması beklenmekle birlikte Türkiye’nin gerek hammadde ve yarı mamullerde gerekse nihai ürünlerde dışa bağımlı olduğu göz ardı edilmemelidir. Her bir sektörün bireysel İthalat/TT oranlarının ortalaması %20,14 düzeyindedir. Bu rakam, Zonguldak ili genelinde yapılan her 100 TL’lik satışın, 20,14 TL’sinin ithalatın finansmanı için kullanıldığını gös-termektedir.

Grafik 5.15: Sektörlerin Bireysel İthalat / TT Oranları (2013 Yılı, %)

Herhangi bir ithalatı bulunmayan “Gayrimenkul” sektörü haricindeki diğer 18 sektöre göre bi-reysel İthalat/TT oranının en düşük olduğu ilk üç sektör sırasıyla %0,47 ile “Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi”, %1,91 ile “Finans-Sigorta” ve %2,14 ile “Tarım-Ormancılık-Balıkçılık” olmuştur. Bu ora-nın en yüksek olduğu ilk üç sektör ise sırasıyla %79,17 ile “Bilgi ve İletişim”, %65,13 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” ve %53,41 ile “Diğer Hizmetler” olmuştur. Grafik 5.15’ten görüleceği üzere, 18 sektörün bireysel İthalat/TT oranlarının ortalaması olan %20,14’ün altında kalan sektör sayısı 12 iken üzerinde olan sektör sayısı ise 6’dır. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü, %11,33 oranı ile orta-lamanın altında olan, “Diğer Madencilik” sektörü ise %31,16 oranı ile ortalamanın üzerinde olan sektörler arasındadır.


73

5.11.3. İhracat / Toplam Talep İlişkisi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün Toplam Talebi (Satışları) ile İhracatı arasındaki ilişki, bu sektörlerin ihracat gelirlerinin, toplam taleplerine oranlanması yoluyla görülebilir. İhra-cat/TT oranı, sektörün yaptığı her 100 TL’lik satışın ne kadarının ihracattan kaynaklandığını ifade eder. Bu oranın, Zonguldak ilinin Türkiye’deki diğer illerden ve yurtdışından satış geliri elde etme ve böylece iç pazara bağımlılığını azaltarak pazar çeşitlendirme yapabilme performansını göster-mesi bakımından yüksek olması beklenmektedir. Her bir sektörün bireysel İhracat/TT oranlarının ortalaması %10,48 düzeyindedir. Bu rakam, Zonguldak ili genelinde yapılan her 100 TL’lik satışın, 10,48 TL’sinin ihracat gelirlerinden kaynaklandığını göstermektedir.

Grafik 5.16: Sektörlerin Bireysel İhracat / TT Oranları (2013 Yılı, %)

Herhangi bir ihracatı bulunmayan “Gayrimenkul”, “Finans-Sigorta”, “Kültür-Sanat-Spor” ve “Sağlık-Sosyal Hizmetler” sektörü haricindeki diğer 15 sektöre göre bireysel İhracat/TT oranının en yüksek olduğu ilk üç sektör sırasıyla %56,21 ile “İmalat Sanayi”, %41,21 ile “Bilgi ve İletişim” ve %23,34 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” olmuştur. Bu oranın en düşük olduğu ilk üç sektör ise sırasıyla %0,75 ile “Konaklama-Yiyecek”, %0,98 ile “Eğitim” ve %1,02 ile “İdare ve Destek Hizmetleri” olmuştur. Grafik 5.16’dan görüleceği üzere, 15 sektörün bireysel İhracat/TT oranlarının ortalaması olan %10,48’in altında kalan sektör sayısı 9 iken üzerinde olan sektör sayısı ise 6’dır. Dolayısıyla Zonguldak ili için ortalamanın üzerinde ihracat performansı sergileyen 6 sektör olduğu söylene-bilir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü %4,43 ile ortalamanın altında olan, “Diğer Madencilik” sek-törü ise %19,14 oranı ile ortalamanın üzerinde olan sektörler arasında yer almıştır.

74


5.11.4. Toplam Vergi / Toplam Talep İlişkisi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörler, Toplam Vergilerin, Toplam Taleplere oranı açısın-dan değerlendirildiğinde, tüm sektörlerin bireysel oranlarının ortalaması %3,14 olarak hesaplan-maktadır. Bu oranlar, sektörlerin vergi maliyetleri açısından değerlendirilebilir.

Grafik 5.17: Sektörlerin Bireysel Toplam Vergi / TT Oranları (2013 Yılı, %)

Grafik 5.17’den görüleceği üzere en yüksek vergi maliyetlerine sahip ilk üç sektör sırasıyla %8,35 oranı ile “Ulaştırma-Depolama” sektörü, %7,58 ile “Kültür-Sanat-Spor” ve %5,66 ile “Eğitim” sektör-leridir. En düşük vergi maliyetlerine sahip ilk üç sektör ise sırasıyla %-0,40 ile “Su-Kanalizasyon-Atık Yönetimi”, %0,59 ile “Tarım-Ormancılık-Balıkçılık” ve %0,91 ile “Konaklama-Yiyecek” sektörleridir. “Diğer Madencilik” %5,04 ve “Taşkömürü Madenciliği” sektörü %3,82 oranları ile ortalamanın üze-rinde olan sektörler arasında yer almıştır.


75

5.11.5. Fason veya Taşeron Üretim Gelirleri / Toplam Talep İlişkisi

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörün Fason veya Taşeron Üretim Gelirleri (FTÜG) ile Toplam Talebi arasındaki ilişki, her iki verinin oranlanması ile görülebilir. FTÜG/TT oranı, sektörün yaptığı her 100 TL’lik satışın ne kadarının fason veya taşeron üretimden elde edildiğini göstermek-tedir. Bu oranın yüksek olması sektörün, diğer sektörlere ya da kendi sektörüyle bağlantılı destek-leyici faaliyetler göstermesi bakımından önemli iken düşük olması ise sektörde kurumsallaşmanın gelişimini göstermesi bakımından önemlidir.

Grafik 5.18: Sektörlerin Bireysel FTÜG / TT Oranları (2013 Yılı, %)

Buna göre sektörlerin bireysel FTÜG/TT oranlarının ortalaması %1,21’dir. Dolayısıyla Zongul-dak ilinde yapılan her 100 TL’lik satışın ortalama 1,21 TL’si fason veya taşeron üretim gelirlerinden oluşmaktadır. Sektörlerin bireysel FTÜG/TT oranının sıfır olduğu 8 sektör bulunmaktadır. Sektör-lerin bireysel FTÜG/TT oranının en yüksek olduğu ilk üç sektör ise sırasıyla %13,63 ile “Su-Kanali-zasyon-Atık Yönetimi”, %3,81 ile “Taşkömürü Madenciliği” ve %2,54 ile “Ulaştırma-Depolama” ol-muştur. Grafik 5.18’den görüleceği üzere, sektörlerin bireysel FTÜG/TT oranlarının ortalaması olan %1,21’nin altında kalan sektör sayısı 15 iken üzerinde olan sektör sayısı ise 4’tür.

76



77

SONUÇ

Madencilik sektörünün dünya ekonomisinde oynadığı rolün Türkiye’deki karşılığı, bir bakıma Zonguldak ilinde anlam bulmaktadır. Çünkü, Zonguldak ili Türkiye’de taş kömürü üretiminde bi-rinci sırada yer almaktadır. Bu çalışmada, Zonguldak il ekonomisinde önemli bir yeri bulunduğu ifade edilen madencilik sektörünün ekonomik analizi yapılmıştır. Çalışma iki temel analiz üzerinde kurgulanmıştır. Birincisi, “üretim fonksiyonlarının tahmin edilmesini” amaçlayan ekonometrik ana-lizler, ikincisi ise “girdi-çıktı analizini” amaçlayan matematiksel ve istatistiki analizlerdir.

Ekonometrik analizler, Zonguldak ilinde faaliyet gösteren firmaların hem Zonguldak için hem de bu firmaların faaliyet gösterdikleri sektör bazında üretim fonksiyonlarının tahminlerini içer-miştir. Çalışmada En Küçük Kareler yöntemi kullanılarak iki farklı tahmin yapılmıştır. İlk olarak Cobb-Douglas üretim fonksiyonu ile sermaye, emek, ithalat ve ihracattaki değişmelerin üretim üzerinde nasıl bir etkisinin olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Cobb-Douglas üretim fonksiyonu kullanılarak yapılan analizde, Zonguldak ilinde faaliyet gös-teren 20 ve üzeri personel çalıştıran firmalar için tahmin yapmaya elverişli 389 adet firmanın verisi kullanılmıştır. Üretim fonksiyonunun sonuçlarına göre katsayıların hepsi teorik beklentilere uygun olarak pozitiftir. Sermaye stoku değişkeni istatistiki olarak %6 düzeyinde anlamlı; diğer değişken-ler ise istatistiki olarak %1 düzeyinde anlamlıdır. Sermaye ve emek değişkenlerinin toplamı birden küçük olduğu için, firmaların üretimlerinde ölçeğe göre azalan getiri olduğu söylenebilir. İhracat %100 arttığında, diğer değişkenler sabit iken, üretim %17 artarken; ithalat %100 arttığında, di-ğer değişkenler sabit iken, üretim %46 artmıştır. Bu sonuçlar, Zonguldak ilindeki üretim artışının Zonguldak dışındaki talepten daha çok Zonguldak içindeki talepten etkilendiğini göstermektedir.

Zonguldak il ekonomisini inceleyen bu çalışmada, ayrıca doğrusal üretim fonksiyonu kullanı-larak parametre tahminleri yapılmıştır. Doğrusal üretim fonksiyonunun tahmin sonuçlarında da katsayıların hepsi teorik beklentilere uygun olarak pozitif çıkmıştır. Sermaye stoku ve emek de-ğişkenleri %4 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlı iken, diğer değişkenler %1 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlıdır. Diğer değişkenler sabitken, sermaye stoku 1 TL arttığında üretim 2,62 TL, çalışanlara yapılan ödemeler 1 TL arttığında üretim 0,19 TL, ihracat 1 TL arttığında üretim 0,98 TL ve ithalat 1 TL arttığında ise üretim 0,58 TL artmaktadır. Bu sonuçlar, Cobb-Douglas üretim fonksiyonun tersine ihracatın daha ön planda olduğu görülmektedir.

Bu çalışmada, sektör ayırımına gitmeden Zonguldak ilindeki tüm firmalar için uygulanan eko-nometrik analizlerin yanı sıra Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörlerin girdi-çıktı tablosunun tahminini içeren matematiksel ve istatistiki analizler de yapılmıştır. Bu amaçla, Wassily Leontief tarafından 1930’lu yıllarda geliştirilmiş olan girdi-çıktı yöntemi kullanılmıştır. Zonguldak iline ait girdi-çıktı tablosunun oluşturulmasında ise anket yöntemi kullanılmıştır.

78


Girdi-çıktı tablosunun oluşturulması sonucu elde edilen bulgular, sektörel bazlı incelendiğin-de madencilik sektörünün Zonguldak ekonomisindeki yerine ilişkin çarpıcı sonuçlara ulaşılmıştır. “Madencilik” sektörünün Zonguldak ekonomisindeki yeri başta toplam talep, ihracat, ithalat ve istihdam olmak üzere ana faaliyet gelir ve giderleri, işletme artığı, vergi ile sivil toplum kuruluşla-rına yapılan katkılar olmak üzere çeşitli açılardan ele alınarak incelenebilir. “Madencilik” sektörünü toplam talep açısından değerlendirdiğimizde, “Taşkömürü Madenciliği” sektörü %1,16 ile Zongul-dak genelinde 7. Sırada; “Diğer Madencilik” sektörü ise %0,11 ile 15. sırada yer almaktadır. Maden-cilik faaliyetleri, tek bir sektör olarak ele alındığında ise %1,27 ile 7. sırada yer almakta, dolayısıyla herhangi bir farklılaşmayı ortaya koyamamaktadır. Toplam talebe olan %1,27’lik sektör katkısının oldukça düşük düzeyde gerçekleşmiş olması, “Madencilik” sektörünün Zonguldak ilinde toplam talep açısından öncü bir sektör olmadığını ortaya koymaktadır.

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörleri ihracat açıdan ele aldığımızda, sektörlerin yurtdı-şına yaptıkları ihracat açısından, gerek “Taşkömürü Madenciliği” gerekse “Diğer Madencilik” sek-törlerinin yurtdışına ihracatı bulunmadığından, “Madencilik” sektörünün Zonguldak ilinde toplam ihracat açısından önemli bir sektör olmadığı ortaya çıkmaktadır.

Bölgedeki sektörler ithalat açıdan ele alındığında, “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün yurtdı-şından ithalatının %0,03 paya sahip olduğu, buna karşın “Diğer Madencilik” sektöründe herhangi bir ithalat faaliyeti bulunmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla “Madencilik” sektörü yurtdışından yapılan ithalatta %0,03’lük bir paya sahip olup, 2,95 milyar TL’lik yurtdışından ithalatın 910 bin TL’lik kısmını gerçekleştirdiği görülmektedir. Bu durum, “Madencilik” sektörünün Zonguldak ilinde ithalat açısından önde gelen sektörlerden biri olmadığı şeklinde yorumlanmaktadır.

“Madencilik” sektörünün Zonguldak ilindeki istihdama olan katkısına bakıldığında sektörün bölge ekonomisinde oynadığı rol öne çıkmaktadır. “Taşkömürü Madenciliği” sektörü %9,38 oranı-na tekabül eden 12.980 istihdam ile 6. sırada yer alırken, “Diğer Madencilik” sektörü ise %0,32’lik oranı ile 446 istihdam gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla genel olarak “Madencilik” sektörü, toplam-da %9,70’lik istihdam oranı ve 13.426 istihdamı ile 6. sırada yer almaktadır. Çalışanlara yapılan “Aylık Ortalama Net Ödemeler” analiz edildiğinde ise “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün 3.750 TL ile “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” sektörünün ardından ikinci sırada yer aldığı görülmüştür. “Di-ğer Madencilik” sektörü ise 1.247 TL ile tüm sektörlerin ortalama aylık net ödemeleri olan 1.802 TL’nin oldukça altındadır. “Madencilik” sektörü açısından genel bir değerlendirme yapıldığında, Zonguldak ekonomisinde çalışanlara yapılan ödemeler açısından 2. sıradaki konumu ile önemli katkı sağlamakla birlikte istihdam sayısı açısından 6. sırada yer almaktadır. Bu durum “Madencilik” sektörünün Zonguldak ilinde çalışma hayatı açısından ilk sıralarda yer almasa da önde gelen sek-törlerden biri olduğu şeklinde yorumlanmaktadır.

“Madencilik” sektöründeki istihdam Zonguldak ilinde önemli olmakla birlikte, çalışanların iş hacmine olan katkıları sınırlı düzeydedir. Zonguldak ilindeki sektörlerde istihdam edilmiş olan her bir çalışanın 1 TL tutarında maaş, ücret, mesai, prim, ödül vb. ödemeye karşılık iş hacmine olan kat-kısı açısından bakıldığında “Diğer Madencilik” sektörü 11. sırada, “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise son sırada yer almaktadır. Bu rakamlara göre “Diğer Madencilik” sektöründe istihdam edilen


79

her bir çalışanın aldığı yıllık maaşa karşılık ortalama 129 bin TL satış hacmi gerçekleştirdiği, diğer bir ifadeyle her 1 TL’lik maaşına karşılık sektörde ortalama 7,65 TL tutarında iş hacmi oluşturduğu görülmektedir. Son sırada yer alan “Taşkömürü Madenciliği” sektöründe ise istihdam edilen her bir çalışanın aldığı yıllık maaşa karşılık ortalama 47 bin TL satış hacmi gerçekleştirdiği, diğer bir ifadeyle her 1 TL’lik maaşına karşılık sektörde ortalama 4 Kuruş tutarında iş hacmi oluşturduğu görülmektedir.

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren sektörler ana faaliyet gelirleri açısından değerlendirildiğin-de “Taşkömürü Madenciliği” sektörü 495 milyon TL ile 7. sırada, “Diğer Madencilik” sektörünün ise 49,6 milyon TL ile 16. sırada yer aldığı görülmüştür. Bu iki sektör, “Madencilik” sektörü olarak konsolide şekilde ele alındığında ise yaklaşık 545 milyon TL ile 7. sırada yer almıştır. Ana faaliyet gelirlerinin dağılımına bakıldığında ise “Zonguldak Firmalarına Satışlar” açısından “Diğer Maden-cilik” sektörü %75,23 ile ikinci sırada, “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ise %55,61 ile dördüncü sırada; “Zonguldak Hanehalkına Satışlar” açısından “Taşkömürü Madenciliği” sektörü %9,28 ile 15. sırada, “Diğer Madencilik” sektörü ise %0,86 ile 18. sırada; “Devlet Kurumlarına Satışlar” açısından da “Taşkömürü Madenciliği” sektörü %25 ile 5. sırada, “Diğer Madencilik” sektörü ise gelirlerinin %1,64’ünü bu yolla sağlamakta ve 11. sırada yer almaktadır.

Bölgedeki sektörler ana faaliyet giderleri açısından değerlendirildiğinde “Taşkömürü Maden-ciliği” sektörünün 607 milyon TL ile 7. sırada, “Diğer Madencilik” sektörünün ise yaklaşık 58 milyon TL ile 14. sırada yer aldığı görülmüştür. Ana faaliyet giderlerinin dağılımına bakıldığında “Taşkö-mürü Madenciliği” sektöründeki giderlerin %63,3’ü çalışanlara yapılan net ödemelere; %13’ü ana faaliyetle ilgili diğer tüm giderlere; %10,7’si Zonguldak firmalarından yapılan alışlara; %7’si ithalata ve %4,6’sı elektrik giderlerine ayrılmıştır. Bu oranlar incelendiğinde, sektörün gider kalemlerinden çalışanlara yapılan ödemelerin ağırlıklı bir pay aldığı görülmektedir. “Diğer Madencilik” sektörü ana faaliyet giderlerinin dağılımı açısından incelendiğinde ise giderlerin %42’si ithalata; %16,4’ü Zonguldak firmalarından yapılan alışlara; %15,75’i yakıt ve akaryakıt giderlerine; % 15,65’i çalı-şanlara yapılan net ödemelere; %5,15’i elektrik giderlerine ve %4,25’i ise faaliyetle ilgili diğer tüm giderlere ayrılmıştır.

Zonguldak ilindeki sektörleri işletme artığı açısından değerlendirdiğimizde, “Diğer Madencilik” sektörünün 13,6 milyon TL pozitif işletme artığı ile 10. sırada; “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün ise -337 milyon TL negatif işletme artığı ile 2. sırada yer aldığı görülmektedir.

“Madencilik” sektörünü vergisel açıdan incelediğimizde ise sektör toplamda, %3,17’lik bir vergi payı ile altıncı sıradadır. “Madencilik” sektörünün ürettiği toplam verginin %88,9’u “Taşkömürü Ma-denciliği” sektörü, %11,1’i ise “Diğer Madencilik” sektörü tarafından oluşturulmaktadır. Sektörün, “Taşkömürü Madenciliği” özelinde ele alındığında, il genelinde %2,82; “Diğer Madencilik” özelinde ele alındığında ise il genelinde %0,35’lik bir paya sahip olduğu görülmektedir. Bu vergi payları ile “Taşkömürü Madenciliği” sektörü, Zonguldak genelinde 6. sırada yer alırken; “Diğer Madencilik” sektörü ise 12. sırada yer almaktadır. Her iki sektördeki vergi payları, bileşenleri açısından ince-lendiğinde; “Taşkömürü Madenciliği” sektöründe doğrudan vergilerin oldukça düşük düzeyde ol-duğu vurgulanmalıdır. Şöyle ki; “Taşkömürü Madenciliği” sektöründeki toplam vergilerin %1,35’i

80


doğrudan vergilerden; %98,65’i ise dolaylı vergilerden oluşmaktadır. Bu sonuç, ya sektördeki kâr-lılığın aşırı düşük olduğunu ya da sektördeki kayıt dışılığın aşırı yüksek olduğunu göstermektedir. “Madencilik” sektöründe çok küçük bir paya sahip olan “Diğer Madencilik” sektöründe ise doğru-dan vergiler ile dolaylı vergiler arasındaki dağılım daha dengeli bir görünüm sergilemektedir.

Zonguldak ilinde faaliyet gösteren 19 sektörü sivil toplum kuruluşlarına yapmış oldukları yar-dımlar açısından değerlendirdiğimizde, “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün %1,47 ile dördüncü sırada yer aldığı anlaşılmaktadır. “Diğer Madencilik” sektöründe herhangi bir veri olmadığından, “Taşkömürü Madenciliği” sektör verisi, genel “Madencilik” sektörü verisini de yansıtmaktadır.

Madencilik sektörünün Zonguldak ilindeki genel görünümünün ekonomik bir analize tabi tu-tulduğu bu çalışmanın sonuçları değerlendirildiğinde, sektörün toplam talep açısından oldukça düşük bir potansiyele sahip olduğu görülmüştür. Bu durum madencilik sektörünün Zonguldak ilindeki ekonomik gelişmeye ivme kazandıracak ve bölgenin milli gelirden aldığı payı arttıracak nitelikten uzak olduğunun bir göstergesi olarak düşünülebilir. Sektörün dış ticaret hacmine bakıl-dığında da benzer bir durum öne çıkmaktadır. Gerek “Taşkömürü Madenciliği” gerekse de “Diğer Madencilik” kapsamında ele alınsın, sektörün dış alemle çok etkin bağlar kuramamış olduğu gö-rülmüştür. Bu durum “Madencilik” sektörünün iç piyasaya özellikle de Zonguldak çevresine odak-landığının bir göstergesi olarak ele alınabilir. “Madencilik” sektörünün öne çıktığı alanların başında istihdam gelmektedir. “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün istihdam içindeki payı yaklaşık %10 düzeyindedir. Kömür madeni ile anılan bir bölgedeki bu istihdam payı beklenen bir durumdur. İstihdam payının tamamlayıcı öğesi olan aylık ortalama net ödemeler açısından da “Taşkömürü Madenciliği” sektörü ilk sıralarda yer almaktadır. Bu durum madencilik sektörünün bölgedeki nisbi öneminin bir göstergesi niteliğindedir. Sektörün vergi potansiyeline bakıldığında ise kamu mali sistemine katkı yapan bir yapı gözlemlenmemiştir. Sektörün vergi hasılatına yaptığı katkı oldukça düşük düzeylerdedir.

Bu çalışmanın sonuçları, Zonguldak ilinde “Madencilik” sektörünün istihdam da dahil olmak üzere öncü sektör olmadığını göstermesi açısından da önem taşımaktadır. Analiz bulguları bu ifadeyi net olarak desteklemektedir. Bu çalışma kapsamındaki diğer sektörler ele alındığında;

- Zonguldak ilinde toplam talep açısından; “Toptan ve Perakende Ticaret” ve “İmalat Sanayi” sektörlerinin toplamda %78,27 gibi önemli bir paya sahip olduğu ve bu sektörleri “Ulaştırma-De-polama”, “İnşaat” ve “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” sektörlerinin takip ettiği görülmektedir.

- Zonguldak ilinde toplam ihracatta en önemli paya sahip iki sektörün toplamda %93,42 oran ile “İmalat Sanayi” ve “Toptan ve Perakende Ticaret” olduğu ve bu sektörleri “Ulaştırma-Depolama”, “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” ve “İnşaat” sektörlerinin takip ettiği tespit edilmiştir. Benzer durum toplam ithalat rakamları açısından da gözlemlenmektedir.

- Zonguldak ilinde toplam ithalatta en önemli paya sahip iki sektörün toplamda %89,71 oran ile “Toptan ve Perakende Ticaret” ve “İmalat Sanayi” sektörlerinin olduğu ve bu sektörleri sırasıy-la “İnşaat”, “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” ve “Ulaştırma-Depolama” sektörlerinin takip ettiği görül-mektedir.


81

- Zonguldak ilinde istihdama en çok katkı sağlayan sektörlerin sırasıyla “Toptan ve Perakende Ticaret”, “İmalat Sanayi”, “İnşaat”, “Ulaştırma-Depolama”, “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” ve “Taşkömü-rü Madenciliği” sektörleri olduğu görülmektedir.

- Zonguldak ilinde en çok işletme artığı oluşturan sektör %85,23 ile tek başına “İmalat Sana-yi” sektörüdür. Bu sektörü ise sırasıyla “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” ve “Mesleki-Teknik Faaliyetler” sektörleri takip etmektedir.

- Zonguldak ilinin firmalardan elde ettiği toplam vergi gelirlerine en yüksek sektörel kat-kı %30,39 ile “Ulaştırma-Depolama” sektörü tarafından yapılmaktadır. Bu sektörleri ise sırasıyla %29,19 ile “Toptan ve Perakende Ticaret” ve %19,95 ile “İmalat Sanayi” takip etmektedir.

- Zonguldak ilinde firmalar tarafından gerçekleştirilen sosyal yardımların %79,91’ini tek başına “Toptan ve Perakende Ticaret” sektörü gerçekleştirmektedir. Bu sektörü “Elektrik-Gaz-İklimlendir-me” ve “İmalat Sanayi” takip etmektedir.

Sonuçlar, Zonguldak ilinde genel kanaatin aksine öncü sektörlerin “Toptan ve Perakende Ti-caret”, “İmalat Sanayi”, “Ulaştırma-Depolama”, “İnşaat” ve “Elektrik-Gaz-İklimlendirme” sektörleri olduğunu göstermektedir. Bu sektörleri ise, yerini zaman zaman “Konaklama-Yiyecek”, “Bilgi ve İle-tişim” ve “Mesleki-Teknik Faaliyetler” sektörüne bırakmakla birlikte “Madencilik” sektörünün bir alt kolu olan “Taşkömürü Madenciliği” sektörünün takip ettiği görülmektedir. Sonuçlar bu açıdan ele alındığında, Zonguldak ilindeki madencilik faaliyetlerinin özellikle de taşkömürü madenciliğinin il genelinde öneminin; maaş ödemelerindeki ve istihdamdaki nispeten yüksek payından, çıkarılan kömürün özelliklerinden ve taşkömürünü girdi olarak kullanan ve stratejik açıdan önemli olan sektörlerin varlığından kaynaklandığı ifade edilebilir.

82



83

Ek 1: Türkiye’deki Maden Yatakları

84



85

REFERANSLAR

BAKKA (Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı) (2014), “Zonguldak”, http://bakka.gov.tr/site/sayfa/43/zonguldak#.VKl3oyusWao, Erişim Tarihi: 05.01.2015.

Durbin, J.; Watson, G. S. (1950). “Testing for Serial Correlation in Least Squares Regression, I”, Bio-metrika 37 (3–4): 409–428.

Durbin, J.; Watson, G. S. (1951). “Testing for Serial Correlation in Least Squares Regression, II”, Bio-metrika 38 (1–2): 159–179.

Ernst & Young (2011), Dünyada ve Türkiye’de Madencilik Sektörü, http://www.vergidegundem.com/tr/c/document_library/get_file?uuid=799f643c-16f0-427a-b282-b78516feaa1f&grou-pId=10156, Erişim Tarihi: 01.01.2015.

ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) (2014), “Kömür”, http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Komur, Erişim Tarihi: 05.01.2015.

Güriş, S. ve Çağlayan, E. (2010), Ekonometri Temel Kavramlar, Der Yayınları, İstanbul.

İMMİB (İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri) (2015), Maden Sektörü İhracatının Değer-lendirilmesi, http://www.immib.org.tr/tr/birliklerimiz-istanbul-maden-ihracatcilari-birli-gi-maden-sektoru-ihracatinin-degerlendirilmesi.html, Erişim Tarihi: 11.01.2016.

Jones, C. I. ve Vollrath, D. (2013), Introduction to Economic Growth, Third Edition, W. W. Norton &Company, New York, USA.

MTA (Maden Tetkik Arama) (2009), Türkiye Madencilik Sektörü Ekonomideki Yeri ve Önemi, Ankara.

MTA (2015a), Dış Ticarette Madenciliğin Payı, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=ma-den-dis-ticaret, Erişim Tarihi: 10.12.2015.

MTA (2015b), 2012 Yılı Maden Dış Ticareti, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=ma-den-dis-ticaret-2012, Erişim Tarihi: 14.03.2015.

MTA (2015c), Zonguldak İli Maden ve Enerji Kaynakları, http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_ma-den/maden_potansiyel_2010/Zonguldak_Madenler.pdf, Erişim Tarihi: 12.07.2015.

Pistoressi, B. ve Rinaldi, A. (2012), “ Exports, Imports and Growth: New Evidence on Italy: 1863-2004”, Explorations in Economic History, Vol. 49, No.2, ss. 241-254.

Reichl, C., Schatz, M. ve Zsak, G. (2014), World Mining Data, Volume 29, International Organizing Committee for the World Mining Congresses, Wien, 2014.

Salvatore, D., (2004), International Economics, Eight Edition, John Wiley and Sons, Inc., USA.

86


Snyder, C. ve Nicholson, W. (2008), Microeconomic Theory: Basic Principles and Extensions, Tenth Edition, Thomson Higher Education, Mason, USA.

T.C. Ekonomi Bakanlığı (2014), Madencilik Sektörü, Ankara.

T.C. Ekonomi Bakanlığı (2015), Emtia Raporu. Metaller ve Mineraller/Kıymetli Metaller, Hammadde ve Temel Girdiler Analiz Dairesi. 2015 / I, Ankara.

TBMM (2010), Madencilik Sektörü Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, Mayıs, 2010.

TMMOB Maden Mühendisleri Odası (2011), Madencilik Sektörü ve Politikaları Raporu, Mart, 2011.

TOBB Madencilik Sektör Meclisi (2008), Türkiye Madencilik Sektör Raporu, Yayın Sıra No:2008/77, Ankara.

TTK (Türkiye Taşkömürü Kurumu) (2014), Taşkömürü Sektör Raporu, Mayıs 2014.

TTK (2015a), Müesseseler İtibariyle Rezerv Durumu, http://www.taskomuru.gov.tr/file/Is_Zeka-si_Raporlari/REZERVLER/Rezervler.pdf, Erişim Tarihi: 10.12.2015.

TTK (2015b), Yıllık Üretimler, http://www.taskomuru.gov.tr/file/Is_Zekasi_Raporlari/Muessese_Bazinda_Yillik_Uretimler.pdf, Erişim tarihi: 04.01.2016.

Uzunoğlu, H. (2005), “Madencilikte Yeni Düzenlemeler”, İZTO AR-GE Bülten, Şubat 2005.

Weil, D. N. (2005), Economic Growth, Pearson Addison Wesley, Boston, USA.

WTO (2016), International Trade and Market Access Data, https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/statis_bis_e.htm?solution=WTO&path=/Dashboards/MAPS&file=Map.wcdf&bookmarkState={%22impl%22:%22client%22,%22params%22:{%22langPa-ram%22:%22en%22}}, Erişim Tarihi: 05.01.2016.

Vergil, H., Çeştepe, H., Dökmen, G., Şükrüoğlu, D. ve Bayramoğlu, M.F. (2015), Zonguldak İlinde Taş-kömürü Üretiminin Ekonomik Etki Analizi, Buluş Tasarım ve Matbaacılık Hizmetleri, Ankara.

Yetim, A. (2012), “Türkiye’de Madencilik Sektörü”, İZTO AR&GE Bülten, Eylül 2012.


87

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1.1: Üretici Ülkelerin Gelişmişlik Düzeylerine Göre Dünya Maden Üretimi (Ton) .......................4

Tablo 1.2: Mal Gruplarına Göre Dünya Maden Üretimi (Ton) ........................................................................4

Tablo 1.3: 2012 Yılında Ülkelere Göre Dünya Maden Üretimi (Ton) ............................................................5

Tablo 1.4: Başlıca Metal Madenlerinde Kişi Başına Tüketim (Kg/Kişi) ..........................................................6

Tablo 1.5: Yakıt ve Madencilik Ürünleri İhracatında İlk On Ülke ve Türkiye (Milyar $) ..........................7

Tablo 1.6: Madencilik Sektöründe Fiyat Değişimleri (% Değişim, Yıllık) .....................................................8

Tablo 1.7: Madencilik Sektörü Üretimi ve GSYİH İçerisindeki Payı .............................................................10

Tablo 1.8: Türkiye İhracatı İle Maden İhracatının Karşılaştırılması ..............................................................12

Tablo 1.9: Türkiye İthalatında Madenciliğin Payı ..............................................................................................13

Tablo 1.10: Türkiye’nin Maden Ticareti (1996-2012) ........................................................................................14

Tablo 1.11: Madencilik Sektörü SWOT Analizi ...................................................................................................15

Tablo 2.1: Zonguldak ve TR81 Bölgesi Maden Rezervleri (Ton) .................................................................17

Tablo 2.2: Türkiye’nin Kömür Tüketim Projeksiyonu (Bin Ton) .....................................................................21

Tablo 2.3: Türkiye’nin Ülkeler İtibarıyla Taşkömürü İthalatı (2012) .............................................................22

Tablo 3.1: NACE 2 Harf Dağılımına Göre Sektörler ve Zonguldak’daki İşletme Sayıları ......................25

Tablo 3.2: Çalışma Kapsamındaki Sektörlere Ait Açıklayıcı Bilgiler ............................................................27

Tablo 4.1: Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu....................................................................................................32

Tablo 4.2: Sektörün Kukla Değişken Kodları ve Sektördeki Firma Sayıları ..............................................33

Tablo 4.3: Sektörlere Göre Ayrıştırılmış Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu Tahmini (İhracat) ........34

Tablo 4.4: Sektörlere Göre Ayrıştırılmış Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu Tahmini (İthalat) .........35

Tablo 4.5: Doğrusal Üretim Fonksiyonu Tahmini..............................................................................................36

Tablo 4.6: Çalışanlara Yapılan Ödemeler Tahmini ............................................................................................37

Tablo 5.1: Sektörlerin Toplam Talebi (2013 Yılı) .................................................................................................40

Tablo 5.2: Sektörlerin İhracatı (2013 Yılı) .............................................................................................................42

88


Tablo 5.3: Sektörlerin İthalatı (2013 Yılı) ..............................................................................................................45

Tablo 5.4: Sektörlerin Dış Ticaret Dengesi (2013 Yılı) ......................................................................................49

Tablo 5.5. Zonguldak İlinde Sektör Bazında Dış Ticaret Dengesi ...............................................................50

Tablo 5.6: Sektörlerin İstihdam Payları (2013 Yılı) ............................................................................................52

Tablo 5.7: Sektörlerin İş Hacmine Olan Katkısı (2013 Yılı) ..............................................................................54

Tablo 5.8: Sektörlerin Ana Faaliyet Gelirlerinin Dağılımı (2013 Yılı) ...........................................................55

Tablo 5.9: Sektörlerin Ana Faaliyet Giderlerinin Dağılımı (2013 Yılı) .........................................................58

Tablo 5.10: Sektörlerin İşletme Artığı Payı (2013 Yılı) ......................................................................................66

Tablo 5.11: Sektörlerin Vergi Ödemeleri ve Sektör Payları (2013 Yılı) .......................................................67

Tablo 5.12: Sektörlerin Sivil Toplum Kuruluşlarına Yaptıkları Yardımlar (2013 Yılı) ...............................68

Tablo 5.13: Çalışanlara Yapılan Net Ödemeler, İşçi Sayısı, İthalat, İhracat ve Fason/Taşeron Üretim Verileri ile Toplam Talep (Satış) İlişkisi .............................................................................70


89

ŞEKİLLER VE GRAFİKLER LİSTESİ

Grafik 1.1: ABD, AB ve Türkiye’de Kişi Başına Maden Tüketimi (Ton) .........................................................11

Grafik 1.2: Türkiye’nin 2013 Yılı Maden İhracatının Maden Gruplarına Göre Dağılımı ........................12

Grafik 2.1: Zonguldak Taşkömürü Havzasının Bölgelere Göre Rezerv Görünümü (%) .......................19

Grafik 2.2: Zonguldak Havzası Taşkömürü Üretimi (Ton) ..............................................................................20

Grafik 5.1: Toplam Talebin Dağılımı (2013 Yılı) ..................................................................................................41

Grafik 5.2: Zonguldak İlinde İhracatın Dağılımı (2013 Yılı, %) ......................................................................44

Grafik 5.3: Zonguldak İlinde İthalatın Dağılımı (2013 Yılı, %) .......................................................................47

Grafik 5.4: Zonguldak İlinde İhracatın Gruplara Göre Dağılımı (2013 Yılı, %) .........................................48

Grafik 5.5: Zonguldak İlinde İthalatın Gruplara Göre Dağılımı (2013 Yılı, %) ..........................................48

Grafik 5.6: Sektörlerin Ana Faaliyet Gelir Türlerine Göre Dağılımı (2013 Yılı, %) ....................................56

Grafik 5.7: Sektörlerin Bireysel ZFA / TAFG Oranları (2013 Yılı, %) ..............................................................59

Grafik 5.8: Sektörlerin Bireysel EG / TAFG Oranları (2013 Yılı, %) ................................................................60

Grafik 5.9: Sektörlerin Bireysel YAG / TAFG Oranları (2013 Yılı, %) ..............................................................61

Grafik 5.10: Sektörlerin Bireysel AFDG / TAFG Oranları (2013 Yılı, %) ........................................................62

Grafik 5.11: Sektörlerin Bireysel ÇYNÖ / TAFG Oranları (2013 Yılı, %) ........................................................63

Grafik 5.12: Sektörlerin Bireysel İG / TAFG Oranları (2013 Yılı, %) ...............................................................64

Grafik 5.13: Sektörlerin Bireysel Ana Faaliyet Gideri / Ana Faaliyet Geliri Oranları (2013, %) ...........65

Grafik 5.14: Sektörlerin Bireysel ÇYNÖ / TT Oranları (2013 Yılı, %) .............................................................71

Grafik 5.15: Sektörlerin Bireysel İthalat / TT Oranları (2013 Yılı, %) ............................................................72

Grafik 5.16: Sektörlerin Bireysel İhracat / TT Oranları (2013 Yılı, %) ...........................................................73

Grafik 5.17: Sektörlerin Bireysel Toplam Vergi / TT Oranları (2013 Yılı, %) ...............................................74

Grafik 5.18: Sektörlerin Bireysel FTÜG / TT Oranları (2013 Yılı, %) ..............................................................75

90


madencİlİk sektÖrÜnÜn zonguldak İlİndekİ …...madencilik sektörünün zonguldak ılindeki...

Documents