litafræði - verkmenntaskólinn á akureyrikennarar.vma.is/garmann/unak/litafraidi.pdflitafræði...
TRANSCRIPT
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 1
Litafræði
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 2
Bylgjulengd lita er mæld í
nanometrum.
Nanometri, skamstafað nm, er
einn miljónasti úr millimetra.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 3
Augað nemur lit á bylgjulengdinni
400 nm til 700 nm
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 4
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 5
Auganu getum við líkt við
ljósmyndavél.
Hvernig?
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 6
Augasteinninn er linsan,
Sjónhimnan, einnig nefnt
sjónan, er filman
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 7
Loks er það heilinn eða aftast
í honum, þar sem myndin sem
við sjáum „framkallast“
og snýst við
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 8
Sjónhimnan,nemur myndina sem við sjáum,
en þar er myndin á hvolfi,
hún samanstendur af
frumum sem nefnast
Keilur og Stafir
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 9
Stafirnir nema svart hvítt,
eru virkari í lítilli birtu,
en Keilurnar nema liti
og eru virkari í dagsbirtu.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 10
Keilurnar nema,
sem sagt,
mismunandi bylgjulengd
ljóssins
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 11
Í auganu eru
þrjár tegundir Keila,
ein nemur rautt, aðrar
blátt og þriðja tegundin
greinir grænt
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 12
Guli bletturinn, litla dældin ofan við sjóntaugina
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 13
Guli bletturinn, aftast á
sjónhimnunni, rétt ofan við þar
sem sjóntaugin fer til heilans.Samber glæruna hér að framan
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 14
Í Gula blettinum eru
sjónfrumurnar þéttastar og sjónin
því skörpust þar
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 15
+ .
Í auganu er einnig blindur blettur
þar eru engar sjónfrumur.
Bletturinn er þar sem
sjóntaugin fer til heilans
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 16
+ .Þennan blett má finna með því
að teikna plús og púnkt á blað,
með svona 10 sm. millibili.
Lokaðu hægra auganu og einblíndu
á púnktin, færðu blaðið,
að þér og frá, þar til að plúsin hverfur
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 17
+ .
+ .
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 18
Þetta er einnig hægt að sjá
með því að loka hægra auganu
og einbeita sjóninni að púnktinum,
færa þig nær eða fjær tölvuskjánum
þar til plústáknið hverfur.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 19
Í sjónhimnunni eru
120 miljón Stafirog
7 milljón Keilur
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 20
Isac Newton
var fyrstur til að tvístra
sólarljósinu.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 21
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 22
Með því að fanga sólarljósiðí gler, prisma, tvístraði hann því.
Þannig komu fram litir ljóssins
Litirnir röðuðu sér eftir
bilgjulengd sinni
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 23
Rautt 650 til 700 nm
Appelsínugult 600 nm
Gult 570 nm
Grænt 500 til 560 nm
Blátt 400
Fjólublátt400 til 450
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 24
Hvers vegna er svo erfitt að lesa
rauða stafi á bláum grunni?
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 25
Augað á í erfiðleikum með að lesa rauða
stafi á bláum grunni, vegna þess að á milli
þessara tveggja lita er mestur munur
bylgjulengdar.
Blár hefur stytstu bylgjulengdina 400 nm
en rauður lengstu 700 nm.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 26
Horfum aftur á rauða stafi á
bláum grunni,
finnum hvernig augun
„erfiða“
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 27
Regnboginn er dæmi um þetta,
sólarljósið
tvístrast í regndropunum.
Rauður er fjærst vegna þess að
hann hefur lengstu bylgjuna,
blár og fjólublár næst jörðu.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 28
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 29
Takið eftir þessu
næst þegar þið sjáið
regnbogann
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 30
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 31
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 32
Af hverju er eplið rautt?
Við erum búin að tala um
mismunandi bylgjulengdir lita.
Svo er hitt, að mismunandi efna-
sambönd taka til sín hina ýmsu
hluta ljóssins
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 33
Rautt epli tekur til sín alla hluta
ljóssins, nema þann rauða,
sem endurkastast af eplinu og við
sjáum sem rautt
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 34
Hafið þið ekki sest inn í bíl að
sumarlagi sem er með svart
áklæði og fundið hvað svarta
áklæðið er heitt?
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 35
Þetta er vegna þess að svart tekur
til sín alla liti ljóssins.
Það sem er hvítt hitnar ekki eins
vegna þess að það endurkastar
öllum litum ljóssins.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 36
Í litahringnum eru þrír frumlitirgulur, rauður og blár.
Milli þeirra eru blandlitir orange, grænn
og fjólublár.
Andstæðir litir eru einn frumlitur og
blandlitur.
Frumliturinn rauður og blandliturinn grænn,
eru andstæðir litir.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 37
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 38
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 39
Frumlitir
GulurRauður
Blár
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 40
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 41
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 42
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 43
Blandlitir
appelsínugulur
grænnfjólublár
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 44
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 45
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 46
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 47
Blandlitirverða til við að
tveir frumlitirblandast
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 48
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 49
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 50
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 51
Andstæðir
litir
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 52
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 53
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 54
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 55
Tveir blandlitir
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 56
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 57
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 58
Blæbrigði lita,
andstæðir litir tónaðirmeð hvítu,
eða lýstir
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 59
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 60
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 61
Næstu glærur sýna okkur
tvo mismunandi litahringi,
annar er eins og þegar
t.d.þekjulitum er blandað saman
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 62
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 63
Hin sýnir hvernig ljósið blandast,
þá fáum við hvítt þegar litir
ljóssins blandast.
Öfugt við þann fyrri þar sem við
fáum svart
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 64
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 65
Næsta glæra sýnir bylgjulengd
lita og hversu marga liti augað
greinir.Hafa ber í huga að þetta er glæra sem er skönnuð
eftir litprentaðri mynd, þannig að littónunum hefur
fækkað nokkuð.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 66
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 67
Augað nemur lit á bylgjulengdinni
400 nm til 700 nm
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 68
loks hvað sjónvarpsskjár skilar
mörgum litatónum
Glæran sýnir þá liti
sem augað greinir,
einnig hvað litfilma
nemur marga liti.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 69
Til dæmis er
sólarljósiðrautt við sólarlag eða
sólarupprás,því þá er sólin fjærst
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 70
Aðeins
rauða ljósiðsem hefur lengstu
bylgjulengdina,
nær til okkar
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 71
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 72
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 73
Hægra heilahvel les
litinná meðan hið vinstra reynir að lesa
orðið.
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 74
Segðu litinn
en lestu ekki orðið
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 75
BLÁR
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 76
SVARTUR
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 77
HVÍTUR
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 78
Gulur
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 79
RAUÐUR
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 80
APPELSÍNU-
GULUR
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 81
GRÆNN
VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 82
Heimildir:
Textinn er saminn af
Guðmundi Ármann,
en stuðst við nokkrar bækur um
heilann og sjónina, eins og
Maðurinn líkaminn í máli og myndum
Stefán B. Sigurðsson lífeðlisfræðingur
íslenskaði
Myndir, litahringir, tvístrun ljóssins, landslagsmynd,
regnboginn af veraldarvefnum,
Myndir af auganu fengnar úr, Maðurinn líkaminn,
Aðrar myndir eftir höfund.