OBAVLJANJE POSLOVA U VEZI SA LIČNIM STATUSOM GRAĐANA

Lični status građana

Zbog toga što ljudska prava zahtijevaju stvarnu zaštitu i što predstavljaju osnovnu karakteristiku demokratije u državi, zakonodavstvo BiH usvojilo je šesnaest međunarodnih konvencija koje su sastavni dio Ustava BiH. Između ostalog, prihvaćena je i Evropska Konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda koja se u BiH zakonodavstvu direktno primjenjuje, i ima pravnu snagu veću od svih naših zakona.

Poslovi u vezi sa ličnim statusom građana

Poslovi koje državni organi uprave obavljaju u vezi sa ličnim statusom građana obuhvataju:

1. uspostavljanje i vođenje evidencija o ličnom statusu građana i2. mijenjanje osnovnih elemenata ličnog statusa statusa građana u vezi

ličnog imena, državljanstva i evidencija o matičnim knjigama.

Lično ime

Lično ime je pravo svakog čovjeka, a korištenje imena je njegova dužnost. Ime se sastoji od imena i prezimena, a način dodjele imena, kao i svi ostali poslovi u vezi sa ličnim imenom, utvrđeni su «Porodičnim zakonom». Kod promjene imena, ukoliko je u pitanju maloljetnik, neopohodan je sporazum roditelja, a ukoliko je dijete starije od 10 godina neophodna je i saglasnost djeteta. U slučaju vođenja krivičnog postupka, ne može se vršiti promjena ličnog imena dok krivični postupak traje. Rješenje o promjeni ličnog imena donosi organ uprave.

Državljanstvo i državljanski status

Državljanstvo je veza između čovjeka i države. Državljanstvo se u teoriji shvata na dva načina i to, kao:

1. kao pravna cjelina i2. kao pravni odnos.

1. Kao pravna celina, državljanstvo predstavlja skup pravnih normi kojim se regulišu odnosi između države i državljana.

2. Kao pravni odnos, državljanstvo se shvata u javno-pravnom smislu kao odnos između fizičkog lica (državljanina) i suverene države na osnovu kojeg to lice ima određen status. Na osnovu njega, lice ima odgovarajuće obaveze i formalno-pravno, njemu su dostupna sva građanska, politčka i ekonomsko-socijalna prava u toj državi, bez obzira da li trenutno u njoj boravi ili se nalazi na stranoj teritoriji.

Državljani

Državljani su fizička lica koja su pravno vezana za određenu državu iz čega za njih proizilaze određena posebna prava i dužnosti. Državljanima su dostupna sva politička, građanska i ekonomskosocijalna prava, bez obzira da li se nalaze na njenoj teritoriji ili u inostranstvu.

Stranci

Stranci su sva ona fizička lica koja nisu državljani države u kojoj borave. To su lica koje borave na teritoriji jodne države, a državljani su neke druge države.Država može zabraniti strancima da ulaze na njenu teritoriji, odnosno, dozvoliti im da ograničeno u njoj borave. Obično se dozvoljava boravak strancima kao turistima na teritoriji jedne države u trajanju od tri do šest mjeseci.

Lica bez državljanstva

Apatridi su lica bez državljanstva. Njih nijedna država ne smatra svojim državljanima niti strancima, bilo iz razloga što nisu stekli državljanstvo u momentu svog rođenja, bilo zbog toga što su ga izgubili, a nisu stekli novo od neke druge države. Na pravni položaj apatrida primjenjuju se odredbe Konvencije o pravnom položaju lica bez državljanstva 1954, Konvencija o državljanstvu udate žeNe 1957, Konvencija o smanjenju slučajeva apatrida 1961.

Osnovni načini sticanja državljanstva

Državljanstvo kao pravni odnos između fizičkog lica i suverene države stiče se na osnovu određenih načina sticanja državljanstva, a prestaje na osnovu određenih načina prestanka prestanka. Načini sticanja državljanstva mogu biti dvojaki:1. osnovni i2. dopunski.

Propisima o državljanstvu pojedinih država najčešće je u primjeni tzv., kombinovani način sticanja državljnstva, prema kojem se državljanstvo može se steći na pet osnovnih načina:1. po porijeklu (ius sanguinis),2. po rođenju (ius soli),3. naturalizacijom,4. usvojenjem i 5. na osnovu medunarodnih ugovora.

Sticanje državljanstva po porijeklu

U odnosu na porijeklo, državljanstvo se može steći u slučaju:a) ako su oba roditelja u trenutku rođenja djeteta državljani jedne države, bez

obzira na mjesto rođenja djeteta;b) ako je jedan roditelj državljanin jedne države, a dijete je rođeno u toj državi;c) ako je jedan roditelj državljanin jedne države, a dijete je rođeno u

inostranstvu, odnosno, u drugoj državi, ukoliko bi ono bilo lice bez državljanstva;

d) dijete je rođeno u inostranstvu, a jedan roditelj mu je državljanin, pod uslovom da se do određene godine života:

1. upiše u knjigu državljana države iz koje mu je roditelj; 2. da ima stalno mjesto boravka u državi čije državljanstvo prima.

Sticanje državljanstva rođenjem na teritoriji određene države (ius soli)

Ako su oba roditelja djeteta nepoznata ili su bez državljanstva, dijete će steći državljanstvo one države na čijoj teritoriji je rođeno. Na taj način zastupljen je teritorijalni princip ius soli. Na ovaj način stečeno državljanstvo može prestati ukoliko se do navršene određene dobi života djeteta utvrdi strano državljanstvo njegovih roditelja.

Sticanje državljanstva usvojenjem

Usvajanjem se stiče državljanstvo jedne države lica koje je mlađe od 18 godina, a koje je usvojio državljanin države koja dodjeljuje državljanstvo.

Sticanje državljanstva prirodenjem (naturalizacijom)

Prirođenjem (naturalizacija), predstavlja osnov sticanja državljanstva za strance, odnosno, državljane druge države. Uslovi su: - da ima navršene određene godine života, - da poznaje jedan od jezika koji se kao službeni govore u državi državljanstva koje stiče - da mu nije izrečena mjera sigurnosti protjerivanja iz države državljanstva u pitanju, - da nije pravosnažno osuđeno za izvršenje krivičnog djela na kaznu u određenomm vremmenskom trajanju. - da se odrekne ranijeg državljanstva. U pojedinim državama postoji tzv. «olakšana naturalizacija« koja podrazumijeva sticanje državljanstva ukoliko je strani državljenin imao zaključen brak sa državljaninom države čije državljanstvo stiče određeno lice u neprekidnom trajanju od određeni broj godina i ukoliko se odrekao ranijeg državljanstva.

Sticanje državljanstva na osnovu međunarodnih ugovora

Sticanje državljanstva na osnovu međunarodnih ugovora, predstavlja način sticanja državljanstva koji postoji po međunarodnom pravu, na osnovu usvojenih konvencija o državljanstvu.

Prestanak državljanstva i dvojno državljanstvo

Državljanstvo prestaje na neki od slijedećih načina: 1. po sili zakona (kada lice stekne državljanstvo neke druge države);2. odricanjem od državljanstva; 3. otpustom iz državljanstva;4. oduzimanjem državljanstva i po međunarodnim ugovorima.

Bipatridnost, odnosno, dvojno državljanstvo podrazumijeva da domaći državljani mogu imati i državljanstvo druge države, pod uvijetom da postoje zaključeni bilateralni sporazumi između domaće države i države čije državljanstvo traži određeno lice.

Evidencija o ličnom statusu građana

Jedan od načina vršenja materijalnih radnji jeste i vođenje evidencija o ličnom statusu građana koju vode organi državne uprave. Radi se o evidencijama čije je vođenje obavezno. One sadrže lične podatke o činjenicama koje su vezane za sva lica koja se upisuju u javne evidencije čije vođenje je regulisano zakonom i podzakonskim aktom. Pod evidencijama o ličnom statusu građana podrazumijevamo: 1. matične knjige i 2. evidencije o državljanstvu.

Matične knjige

U matične knjige se upisuju lična stanja u odnosu na rođenje, vjenčanje i smrt, pa s toga postoje tri vrste ovih knjiga i to:

a) Matične knjige rođenih

To su knjige koje sadrže evidencije u koje se upisuju: ime i prezime djeteta, spol, dan mjesec i godina rođenja, čas, mjesto rođenja, državljanstvo, datum i mjesto rođenja oba roditelja, prebivalište i adresa. Naknadno se upisuje: priznavanje i utvrđivanje očinstva-materinstva, pozakonjenje, usvojenje, prestanak usvojenja, starateljstvo, bračna stanja, promjena imena i prezimena, promjena državljanstva i smrt.Rok za upis rođenog u matičnu knjigu iznosi 15 dana od dana rođenja djeteta (za mrtvo dijete, rok upisa je 24 sata). Određivanje imena rođenog djeteta mora se izvršiti u roku od dva mjeseca.

b) Matične knjige vjenčanih

U njih se upisuju činjenice koje su vezane za zaključenje braka (ime i prezime, dan, mjesec i godina rođenja, mjesto rođenja, državljanstvo, prebivalište, adresa, ime i prezime roditelja bračnih drugova, ime i prezime i prebivalište svjedoka, službena lica) . Također, u matične knjige vjenčanih se upisuju podaci o prestanku braka, kao što su: oglašavanje braka nepostojećim, poništenje braka i prestanak braka razvodom, smrću, nestankom i proglašavanjem nestalog lica za umrlo itd, podaci u vezi sa promjenom imena nekog od bračnih drugova.

c) Matične knjige umrlih

Osim činjenice o smrti, u matičnu knjigu umrlih se upisuju i lični podaci umrlog, spol, godina, mjesec, dan i sat, kao i mjesto smrti, dan mjesec i godina rođenja, mjesto rođenja, bračno stanje, državljanstvo, prebivalište i adresa stana. Također, u matičnu knjigu umrlih se upisjuju promjene bračnog stanja. Činjenica smrti se prijavljuje matičnom uredu mjesta u kojem je smrt nastupila. Smrt koja je nastala u saobraćajnoj nezgodi prijavljuje se matičnom uredu gdje se umrli sahranjuje. Potvrdu o smrti izdaje ljekar koji je konstatovao smrt. Matične knjige se vode u dva primjerka. Jedan primjerak koji se naziva izvornik čuva se u matičnom, odnosno, uredu, a drugi primjerak jeste kopija i ona se čuva u prostorijama MUP-u.

Evidencija o državljanstvu

U matične knjige rođenih lica upisuje se državljanstvo kada se utvrdi da to lice ispunjava zakonske uslove za sticanje državljanstva određene države po osnovu: a) porijekla, b) rođenjem na teritoriji BiH; c) usvojenjem. Ove matične knjige vode se na teritoriji države, kao i u njenim diplommatsko-konzularnim predstavništvima.Državljanstvo po osnovu naturalizacije se vodi u u matičnim knjigama koje se čuvaju u MUP-u, a uvjerenje o državljanstvu izdaje organ koji vodi matične knjige rođenih.

UPRAVNOPRAVNI OBLICI NASTANKA DRŽAVNE SVOJINE

Pojam državne imovine

Državnu imovinu čini pravo svojine na dobrima od opšteg interesa, dobrima u općoj upotrebi, prirodnim bogatstvima, na nepokretnim i pokretnim stvarima, novčanim sredstvima, hartijama od vrijednosti i drugim imovinskim pravima (stvarna, obligaciona i intelektualna prava), kao i ona koja se steknu u skladu sa zakonom iz javnih prihoda koji pripadaju državi.

Oblici državnog vlasništvaU pogledu razlikovanja stvari i javnih dobara osnovna podjela je ona koja podrazumijeva da stvari mogu biti predmet određenog imovinsko – pravnog prometa, dok su javna dobra uglavnom isključena iz takvog režima.Nastanak državne imovine vezan je za različite oblike upravno – pravnog karaktera sticanja državnog vlasništva, a to su : 1. eksproprijacija, 2. agrarna reforma, 3. nacionalizacija, 4. konfiskacija, 5. rekvizicija i 6. arondacija.

Eksproprijacija kao oblik sticanja državnog vlasništva na nekretninama

Eksproprijacija predstavlja upravnopravni način sticanja državne imovine. To je institut koji je sadržan u unutrašnjim pravnim porecima gotovo svih država koji označava prisilno i zakonom uređeno oduzimanje nekretnina u privatnoj svojini od strane države u općem, odnosno, javnom interesu. Medunarodno-pravna dopustivost eksproprijacije tumači se i opravdava time što se, zapravo, radi o zamjeni jedne imovine drugom, pri čemu prijašnji vlasnik, odnosno imalac prava na nekretninama, bilo da se radi o domaćem državljaninu ili strancu, prestaje biti njenim titularom uz određenu pravičnu novčanu naknadu ili, sticanjem vlasništva na nekoj drugoj nekretnini.

Značaj javnog interesa za eksproprijaciju

Eksproprijacija se uvijek vrši u općem (javnom) interesu, na način i u postupku koji je propisan zakonom, za potrebe određenog korisnika eksproprijacije. To može biti: političko – teritorijalna zajednica različitog nivoa organizovanja, privredna organizacija, ustanova, mjesna zajednica i dr.Eksproprijacija je strogo uslovljena postojanjem općeg (javnog) interesa. Taj interes je presudan u postupku koji je propisan zakonom o eksproprijaciji, a odnosi se na izgrdanju određenog objekta opće – društvenog značaja.

Predmet i svrha eksproprijacija

Predmet eksproprijacije može biti samo nepokretnost koja je u svojini građana, građansko – pravnog lica, društveno – poliitčkih zajednica i udruženja građana za koju se od nadležnog organa utvrdi postojanje općeg interesa i za koju nadležni organ donese pojedinačni upravni akt. Nekretnina koja se na taj nmačin može transformisati u državnu svojinu mora biti namijenjena u svrhu izgradnje privrednih, stambenih, zdravstvenih, prosvjetnih, kulturnih, vojnih i drugih objekata, ako i za izvođenje drugih radova od općeg značaja, a naročito rada:

a) izgradnje željezničkih pruga, puteva, mostova;b) izgradnje električnih centrala i postrojenja;c) podizanje i proširenja fabrika i fabričkih postrojenja;d) izgradnje luka, pristaništa, obala;e) regulacije vodotoka;f) pošumljavanja;g) groblja i dr.

Korisnik eksproprijacije (eksproprijant)

Eksproprijacija se vrši za potrebe korisnika eksproprijacije tako što ranijem vlasniku nekretnine prestaje pravo vlasništva na nekretnine, a novom vlasniku ono se uspostavlja na način što eksproprijacijom nepokretnosti korisnik eksproprijacije stiče pravo da tu nepokretnost koristi za svrhu radi koje je eksproprijacija izvršena. Subjekti u čiju se korist eksproprijacija vrši mogu biti: političko – teritorijalna zajednica različitog nivoa organizovanja, privredna organizacija, ustanova, mjesna zajednica i dr.Korisnik eksproprijacije nalazi se u upravno – pravnom odnosu samo sa organom javne vlasti koji provodi postupak eksproprijacije, a ne sa vlasnikom eksproprisanom nekretnine.

Vrste eksproprijacije

a) Potpuna eksproprijacija

Potpuna eksproprijacija je ona kojom se uspostavlja državno vlasništvo na eksproprisanoj nekretnini. Korisnik stiče pravo koriščenja nepokretnosti u svrhu radi koje je eksproprijacija izvršena. Potpuna eksproprijacija uvijek obuhvata sve ono što se na nekretnini nalazi, kao što su zgrade, objekti, nasadi, zasadi, ograde itd.

b) Nepotpuna eksproprijacija

Nepotpuna eksproprijacija predstavlja takav oblik sticanja nekretnine kod koje ne dolazi do promjene vlanišrva na eksproprisanoj nepokretnosti, nego se ustanovljava ograničavanje prava vlasništva. Uspostavlja se službenost na nekretnini za određeno vrijeme.

Postupak eksproprijacije

Neki od autora smatraju da provođenje postupka eksproprijacije podrazumijeva tri faze, a to su: 1. faza utvrđivanja općeg interesa, 2. faza donošenja rješenja o eksproprijaciji i 3. faza utvrđivanja naknade za eksproprisanu nekretninu.

Pripremne radnje za eksproprijaciju

Ako se vlasnik zemljišta tome protivi ili budući korisnik ne uspije postići sporazum sa dosadašnjim vlasnikom nepokretnosti o stupanju u posjed radi vršenja određenih radnji koje se mogu sastojati od snimanja , premjeravanja ili cijepanja nekretnine itd. U tom slučaju budući korisnik eksproprijacije podnosi prijedlog nadležnom organu da mu dozvoli da na određenoj nepokretnosti izvrši određene pripremne radnje.

Utvrđivanje općeg interesa

To je osnovni uslov za eksproprijaciju nekretnbine, a smatra se da je opći interes utvrđen u sljedećim slučajevima:

a) ako je akt o izgradnji objekta donijelo predstavničko tijelo ili vlada;b) opći interes se može utvrditi i posebnim aktom svih organa,

odnosno, zakonom, uredbom, odlukom, rješenjem i sl.;c) ako je donesen regulacioni plan po propisanoj proceduri i koji je

usvojen od strane predstavničkog organa nadležnog za njegovo usvajanje;

d) opći interes za istraživanje prirodnog bogatstva utvrđuje se dozvolom nadležnog državnog organa.

Donošenje rješenja o eksproprijaciji

Prijedlog za eksproprijaciju može se podnijeti tek pošto je prethodno utvrđen opći interes za izgradnju nekog objekta.1. Prijedlog za eksproprijaciju podnosi korisnik eksprorpijacije Prijedlog se

podnosi općinskom organu uprave nadležnom za imovinsko-pravne poslove. Ako je opći interes utvrđen rješenjem općinskog vijeća, prijedlog za eksproprijaciju se može podnijeti u roku od dvije godine od dana donošenja rješenja kojim je utvrđen opći interes.

2. Rješenje o prijedlogu za eksproprijaciju donosi organ uprave za imovinsko-pravne poslove općine na čijem se području nalazi nepokretnost za koju se eksproprijacija predlaže.

3. Korisnik eksproprijacije stiče pravo na posjed eksproprisane nepokrernosti danom nastupanja pravosnažnosti rješenja o eksproprijaciji ili danom koji je tim rješenjem određen, a koji ne može pasti prije pravosnažnosti rješenja o eksproprijaciji.

Naknada za eksproprisanu imovinu

Vlasnik eksproprisane nepokretnosti (eksproprijat) ima pravo na tzv. pravičnu naknadu, koju plaća korisnik eksproprijacije (eksproprijant). Svrha isplate ove naknade jeste u tome da se kompenzuju posljedice provedene mjere. Na taj način, isplatom se nadoknađuje gubitak vrijednosti oduzete nekretnine i otklanjaju pogoršani uslovi života i rada ranijeg vlasnika koji su nastali prestankom prava vlasništva, a samim tim prestankomm korišćenja na nepokretnosti. Naknada za eksproprisanu nepokretnost daje se u gotovom novcu, a uz određene uslove, može se umjesto u novcu, naknada odrediti u davanju drugog zemljišta.Za eksproprisano obradivo poljoprivredno zemljište zemljoradnika, kome je prihod od tog zemljišta uslov za egzistenciju, naknada se određuje davanjem u svojinu drugog odgovarajućeg zemljišta (osim kada korisnik eksproprijacije nema i ne može da pribavi takvo zemljište).Za oduzeta prava u pogledu zgrada i drugih građevinskih objekata, pravno lice ima pravo na naknadu u visini koja je potrebna za kupovinu takve zgrade, odnosno, objekta, ili u visini njihove građevinske vrijednosti.Troškove postupka eksproprijacije snosi korisnik eksproprijacije, a naknada u novcu se isplaćuje u roku od 15 dana od dana dostavljanja pravosnažnog rješenja kojim je određena naknada u novcu. Ukoliko se ne postigne sporazum o naknadi u roku od 30 dana od dana pravosnažnosti rješenja o eksproprijaciji naknadu će odrediti stvarno i mjesno nadležan općinski sud.

Eksproprijacija kompleksa za potrebe stambene i komunalne izgradnje

To je takav vid eksproprijacije kojim se vrši prenos prava vlasništva na kompleksu zemljišta koje se ekspropriše za potrebe stambene i komunalne izgradnje samo ako je za taj kompleks donesen regulacioni plan. Raniji vlasnik zemljišta – parcele koja ulazi u kompleks za potrebe stambene i komunalne gradnje ima prvenstveno pravo korištenja te parcele u površini koja je potrebna za izgradnju zgrade. On mora u roku od 3 godine izvršiti znatnije radove na izgradnji objekta.

Eksproprijacija na područjima koja su zahvaćena elementranim nepogodama

Za ovu vrstu eksproprijacije postoji samo jedan način utvrđivanja općeg interesa , a to je da opći interes mora biti utvrđen rješenjem od strane općinskog vijeća, protiv čijeg se rješenja ne može izjaviti žalba, ali se može pokrenuti upravni spor.

Administrativni prenos prava korištenja ili drugoh prava na nepokretnosti u državnoj svojini u svrhu izgradnje

Zakonom je ustanovljen institut administratiuvni prenos prava korištenja ili drugog prava na nepokretnosti u državnoj svojini. Ovaj institut se sastoji iz 3 dijela:

1. prenos prava korištenja u svrhu izgradnje – administrativnim putem vrši se ako pravna osoba kojoj pripada pravo koištenja na određenom zemljištu ne pristaje sporazumno da drugom licu ustupi pravo korištenja tog zemljišta.

2. ustanovljavanje prava službenosti na zemljištu koje je u državnoj svojini – može se ustanoviti samo službenost, a ne i zakup. Ovo pravo službenosti ne može se ustanoviti u korist građana.

3. privremeno zauzimanje zemljišta radi izgradnje objekta od općeg interesa – moguće je da takvo zauzimanje u korist društveno – političke zajednice, mjesne zajednice.

Konfiskacija - konfiskacija nije redovni način nastanka državne svojine, jer se provodi kao posljedica izvršenja krivičnog djela.

Agrarna reforma - prema agrarnoj reformi, zemljište prelazi u državnu svojinu kao posljedica socijalne revolucije. To je jedan vid eksproprijacije kojim se ukidaju veliki zemljišni posjedi.

Nacionalizacija - nacionalizacija se razlikuje od konfiskacije po tome što je ona posljedica jedne privredno - političke mjere i što se provodi u cilju jačanja državne svojine Provodi se, u pravilu, sa naknadom za nacionalizovanu imovinu.

Rekvizicija - Rekvizicija je institut pretvaranja privatne imovine u državnu svojinu, ali, koji za razliku od eksproprijacije podrazumijeva da se može provesti samo u odnosu na pokretne stvari. S toga je rekvizicija u odnosu na pokretne stvari isto ono što je za nepokretnost, eksproprijacija, kao upravno-pravni način nastanka državne svojine na ovim stvarima. Provodi se izuzetno u dređenim specifičnim prilikama kao što su u miru elementarne nepogode ili, u ratu upotreba privatne pokretne imovine za potrebe vođenja rata. Rekviziciju sprovodi općinski organ uprave, a mogu je sprovesti i starješine ranga komandanta bataljona ili višeg ranga.

Obavezni otkup

Ovaj vid sticanja državne imovine postojao je u periodu administrativnog socijalizma u Jugoslaviji nakon Drugog svjetskog rata. Uglavnom, obuhvatao je poljoprivredne proizvode. Obaveza otkupa nastaje donošenjem upravnog akta (rješenja), dok su ugovori imali samo nadopunjujući značaj. Zajedničko za sve načine nastanka državne svojine je bilo to što je bilo neophodno donijeti, na osnovu zakona, upravne akte (rješenja) za određena lica. Svi akti su bili deklarativnog, a ne konstitutivnog karaktera, jer je imovina postajala državna direktno na osnovu zakona, a ne na osnovu rješenja, odnosno, akta koje je u konkretnom slučaju doneseno.