leki oun – neuroleptyki, tlpd, anksjolityki iii rok...

43
Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok Farmacji - analiza leków O środkowego U kładu N erwowego cz. II Materiały do ćwiczeń z Chemii Leków dla studentów 3-go roku farmacji dr n. farm Ireneusz Bilichowski wersja 2010, poprawiona i uzupełniona 1

Upload: hatuyen

Post on 02-Mar-2019

221 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

III rok Farmacji ­ analiza lekówOśrodkowego Układu Nerwowego

cz. IIMateriały do ćwiczeń z Chemii Leków 

dla studentów 3­go roku farmacji 

dr n. farm Ireneusz Bilichowskiwersja 2010, poprawiona i uzupełniona

1

Page 2: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

LEKI PSYCHOTROPOWEBardzo ogólna definicja LEKI PSYCHOTROPOWE – są to substancje które wpływają na procesy psychiczne człowieka:– uspokajają– wpływają na nastrój, myślenie, zachowanieSą stosowane w schorzeniach psychiatrycznych, a także w celu modyfikowania emocji i zachowań w życiu codziennym.

Podział farmakologiczny

Neuroleptyki (leki antypsychotyczne)

Stosowane w terapii schizofrenii oraz w fazie maniakalnej psychoz z objawami pobudzenia i agresji.Działają antagonistyczne do receptora D2­dopaminowego

Przeciwlękowo­uspokajające

PrzeciwdepresyjnePodnoszące nastrój i napęd psychoruchowy

Psychoanaleptyki

Przez wpływ na metabolizm komórek nerwowych mogą pośrednio aktywizować czynności psychiczne.

2

Page 3: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

LEKI PSYCHOTROPOWE

Pochodne fenotiazyny (trójcykliczne neuroleptyki)Działanie antypsychotyczne neuroleptyków uwarunkowane jest blokadą receptorów D2­dopaminowych oun. Posiadają także własności przeciwwymiotne i przeciwhistaminowe. 

Większość neuroleptyków blokuje nie tylko receptory D2­dopaminowe, ale także receptory innych neuroprzekażników. Wynika stąd szereg działań niepożądanych. 

Warunkiem działania neuroleptycznego pochodnych fenotiazyny jest zachowanie odległości pomiędzy atomami azotu (w układzie fenotiazyny i łańcuchu bocznym) wynosząca 3 atomy węgla. Siła działania zależy od wielkości podstawnika. Im większy podstawnik, tym mniejsza dawka leku potrzebna jest do uzyskania efektu terapeutycznego.

3

Page 4: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

7. NEUROLEPTYKI ­ POCHODNE FENOTIAZYNY I TIOKSANTENU7.1 Podstawowe struktury

Tabela 7.1 UKŁAD FENOTIAZYNY UKŁAD TIOKSANTENU

RODZAJ PODSTAWNIKA

• Alkiloamino podstawione • Piperydyloalkilo podstawione

PROMAZYNY MEPRAZYNY

PEKAZYNY RYDAZYNY

• Piperazynyalkilo podstawione

PERAZYNY

4

NC H 3

C H 3

NC H 3

C H 3C H 3N

C H 3

N

C H 3

N

NC H 3

Page 5: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

7.2 Pochodne fenotiazyny ­ przykładowe związki farmakopealne 

Tabela 7.2 Związki lecznicze pochodne fenotiazynyPochodne fenotiazyny EP 6.0

Promazyna, Promazini Hydrochloridum10­[3­(dimetyloamino)­propylo]fenotiazynaFP V, FP VI, EP 6.0PROMAZIN

Chlorpromazyna Chlorpromazini  HydrochloridumFP V, FP VI, EP 6.0FENACTIL 

Prochlorperazyny maleinianProchlorperazini Maleas, FP V,  EP 6.0CHLORPERAZINUM

Trifluoperazyna, Trifluoperazini HydrochloridumFP V, EP 6.0STELAZINE (GlaxoSmithKline)

5

Page 6: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne fenotiazyny ­ przykładowe związki farmakopealne c.d.

Perfenazyna, PerphenazinumEP 6.0

Tiorydazyna,Thioridazinum

FP V, FP VI, EP 6.0THIORIDAZINE 

10­[2­(1­Metylo­2­piperydynylo)etylo]­2­(metylotio)­10H­fenotiazyna

Flufenazyna, Fluphenazini dihydrochloridum, Fluphenazini decanoas EP 6.0

Levomeproazyny maleinianLevomepromazini Maleas, FP V,  EP 6.0

6

Page 7: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

7.2 Pochodne fenotiazyny – o działaniu przeciwwymiotnymAntagoniści receptorów D2Pochodne fenotiazyny wykazują słabe działanie przeciwwymiotne. Działanie to można zwiększyć wprowadzając w pozycję 2 pierścienia fenotiazynowego podstawnik etylenotiolowy lub metylosulfonowy.Pochodne fenotiazyny o działaniu przeciwwymiotnym

Nie farmakopealnyTioperazyna, Thioproperazine (MAJEPTYL, Sanofi­Aventis )

TietylperazynaThiethylperazine maleate (TORECAN, Krka, Novartis)

  USP 24

Nie farmakopealnyMetopimazyna, Metopimazine, (VOGALEN, Schwarz Pharma; Sanofi­Aventis )

7

Page 8: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

7.3 NEUROLEPTYKI ­ Pochodne tioksantenu

Chlorprotyksen, Chlorprotixeni Hydrochloridum,FP V, EP 6.0TARACTAN 

Flupentyksol, Flupentixoli  dihydrochloridum, FP V, EP 6.0FLUANKSOL

Obecność wiązania podwójnego w układzie tioksantenu warunkuje izomerię geometryczną. Izomer cis działa silniej niż trans.Estry z kwasem dekanowym posiadają zwiększoną lipofilowość i umożliwiają uwalnianie substancji czynnej z tkanki tłuszczowej w miejscu iniekcji (ang. ­ depot).

Klopentyksol, jako ester z kwasem dekanowymZuklopentyksolu dekanonian, Zuclopenthixoli decanoas EP 6.0,  CLOPIXOL

8

Page 9: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

7.4 NEUROLEPTYKI ­ pochodne butyrofenonuPochodne butyrofenonu z EP 6.0

Haloperidolum, FP V, FP VI, EP 6.0Haloperydol4­[4­(4­chlorofenylo)­4­hydroksypiperydyn­1­ylo]­1­(4­fluorofenylo)butan­1­on

BromperidolumBromperydolEP 6.0

Bromperidoli decanoas, EP 6.0Bromperydolu dekanonian

BenperidolumBenperydolEP 6.0m.cz. 381,4

Ester  dekanowy haloperydoluHaloperidoli decanoas, EP 6.0Haloperydolu dekanonian

DroperidolumDroperydolEP 6.0 m.cz. 379,4

9

Page 10: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

7.5 Leki przeciwdepresyjne, TLPD ­ pochodne dibenzoazepiny

TLPD – trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

Imipramina, Imipramini hydrochloridumFP V, FP VI, EP 6.0TOFRANIL (Novartis)

5­[3­(Dimetyloamino)­propylo]­10,11­dihydro­5H­dibenzo[b,f]azepina

Pierwszy trójcykliczny antydepresant wprowadzony w latach 1950 r przez Ciba­Geigy.

Opipramol, PRAMOLAN (Polpharma)FP V, FP VI, 

5­[3­(N´­β-Hydroksyetylopiperazyno)­propylo]­5H­dibenzo[b,f]azepna

AmitryptylinaAmitryptylini hydrochloridumFP V, FP VI, EP 6.0

Nie selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego monoaminy.

Doksepina, Doxepini hydrochloridum, FP V, FP VI, EP 6.0SINEQUAN (Pfizer)

10

Page 11: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

7.6 Leki przeciwdepresyjne, inne

MianserynaMianserini hydrochloridumEP 6.0LERIVON, MIANSEC (Jelfa S.A.)

SOLE LITU STOSOWANE W PROFILAKTYCE PSYCHOZ AFEKTYWNYCH

Farmakopealne sole litu:

1) Litu węglan,  Li2CO3 , Lithii carbonas,

2) Litu cytrynian, Li3+ [HO­C­(COO)(CH2COO)2]3­ , 

Lithii citras

FluoksetynaFluoxetini  hydrochloridumEP 6.0PROZAC (Eli Lilly)

Selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny.

11

Page 12: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne Fenotiazyny7.6 Własności, analiza jakościowa 

O charakterze zasadowym pochodnych fenotiazyny  decyduje trzeciorzędowa grupa aminowa  lub  atom azotu w alifatycznym 

pierścieniu heterocyklicznym. 

Atom azotu w układzie fenotiazyny nie ma adnego znaczenia dla charakteru zasadowego.ż

Stosowane są one w najczęściej w postaci soli co poprawia ich rozpuszczalność, najczęściej jako chlorowodorki lub maleiniany.

12

S

N

NC H 3

C H 3

S

N

N

C l

N

Page 13: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

REAKCJE DLA ZASAD HETEROCYKLICZNYCH -

Leki psychotropowe stanowią grupę związków zaliczanych do zasad organicznych lub zasad heterocyklicznych (atom azotu występuje w pierścieniu). 

Większość zasad organicznych trudno rozpuszcza się w wodzie. Ale badanie rozpuszczalności w wodzie nie zawsze umożliwia rozróżnienie wolnych zasad od ich soli. Użycie roztworu silnej zasady nieorganicznej ( 0,5 M NaOH) pozwala na wydzielenie wolnej zasady.Roztwory wodne wolnych zasad mają często pH powyżej 7. Odczyn roztworów soli waha się od pH 7 do 3 w zależności od mocy zasady i kwasu.

W badaniach wstępnych stosuje się reakcje ogólne z:

odczynnikiem Dragendorffa – osady barwy czerwono­pomarańczowej

roztwór jodu w jodku potasu – tworzy nierozpuszczalne w wodzie nadjodki

nasycony roztwór kwasu pikrynowego – pikryniany barwy żółtej

kwas krzemowolframowy  H8[Si(W2O7)6] x H2O – białe osady

kwas fosforomolibdenowy  H3[P(Mo3O10)4] – białe osady

sól Reineckego NH4[Cr(SCN)4(NH3)2] x H2O – trudno rozpuszczalne związki o 

barwie czerwonofioletowej

13

Page 14: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne Fenotiazyny ­  stężony  96% H2SO4

 stężony  96% H2SO4 który dzięki własnościom utleniającym daje barwne produkty z licznymi związkami. Jest on także składnikiem wielu odczynników:

odcz. Erdmana  ­ 20 ml 96% H2SO4 + 0,5 ml 0,15% HNO3

odcz. Fredego ­ 96% H2SO4 z 0,5% molibdenianu amonu

odcz. Mandelina ­ 96% H2SO4 z 0,5% wanadynianu amonu

odcz. Marquisa – 3 ml 96% H2SO4 z 3 kroplami aldehydu mrówkowego

14

Page 15: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

NEUROLEPTYKI  ­ barwne testy*Chlorpromazyna Chlorprotyksen Amitryptylina Imipramina

Formaldehyd /H2SO4czerwony –

w fiolet

czerwony

pomarańczowa fluorescencja w UV

Mandelin zielony –

w fiolet

czerwony brąz w zielony niebieski

Marquis fioletowo –

różowy

czerwony ­

w pomarańcz

brązowo ­ pomarańcz niebieski

Stęż. H2SO4czerwony pomarańczowa fluorescencja w 

UVpomarańcz niebieski

Stęż. HNO3czerwony niebieski

Dragendorff + + + +

Odczynnik Dragendorffa  KBiJ4  Jest to azotan bizmutu z jodkiem potasu, Bi(NO3)3 + KJ w 10mol /dm3 HClWykonanie badania:Rozpuścić badaną substancję w 3 kroplach 2 M HCl, dodać 2­3 ml odczynnika, ewentualnie rozcieńczć wodą do 5 – 10 ml.Reakcja dodatnia – osad pomarańczowy, czerwono­pomarańczowy do brązowego dają aminy I, II, III i IV rzędowe.

[zasada­H+][BiJ4­]

*) Clarke's Analysis of Drugs and Poisons, Pharmaceutical Press 2004Consulting Editors: Anthony C Moffat, M David Osselton, Brian WiddopManaging Editor: Laurent Y Galichetksiążka dostępna w wersji elektronicznej na stronach Biblioteki Głównej UMhttp://www.bg.am.lodz.pl/  baza danych: MedicinesComplete

15

Page 16: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Reakcje pierścienia fenotiazynowego pod wpływem środków utleniających:  96% H2SO4, 65% HNO3, 1% FeCl3, HJO4, Ce(SO4)2

16

S

N

R

R

S

N

R

R

S

N

R

R

S+

N

R

R

OH

S

N

R

R

O

W zależności od podstawników R1 i R2 wolne rodniki mogą przyjmować różne zabarwienie:

promazyna  ­ pomarańczowechlorpromazyna – czerwonetiorydazyna – niebieskie

skrypt strona 82

Page 17: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne fenotiazyny – zestawienie reakcji i własności

(1) Większość związków z tej grupy jest chlorowodorkami są więc rozpuszczalne w wodzie i dają pozytywną reakcję na chlorowiec 

związany jonowo

(2) Niektóre związki dają reakcję na chlorowiec związany kowalencyjnie

(3) Pod wpływem środków utleniających, np. 96% H2SO4, 65%HNO3, 1% FeCl3,  utleniają się tworząc charakterystycznie zabarwione 

pochodne. 

Barwną reakcję dają pochodne fenotiazyny, tioksantenu, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (Imipramina, Amitryptylina, 

Doksepina, Opipramol). Kolor i intensywność zależą od związku.

(4) Fenotiazyny po przeprowadzeniu w wolną zasadę dają sole z kwasem pikrynowym o charakterystycznych temperaturach topienia

(5) tworzą w środowisku kwaśnym sole heteropolikwasami np. z kwasem krzemowolframowym 10% r. H8[Si(W2O7)6] x H2O . 

W FP IV ta reakcja służyła jako wagowa metoda oznaczania pochodnych Fenotiazyny 

(6) Do rozróżnienia tych związków wykorzystuje się temperatury topnienia wolnych zasad i pikrynianów

(7) Wiarygodnym sposobem rozróżnienia tych związków jest wykonanie widma IR i H1NMR 

np. odróżnienie promazyny i prometazyny (Diphergan)

(8) Jedną z metod badania pochodnych fenotiazyny w Europejskiej Farmakopei jest chromatografia cienkowarstwowa (rozdz. 2.2.27) 

i chromatografia cieczowa (rozdz. 2.2.29). Wymagane są wzorce.

17

Page 18: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

promazyna prometazyna

Temperatury topnienia zasad i pochodnych pikrynianów niektórych związków

Zasada pikrynian

Chlorpromazyny HCL 194 – 197 °C 172 – 174 °C

Imipramina  HCL 169 – 173 °C 140 – 142 °C

Promazyna  HCL 177 – 181 °C 144 – 147 °C

Prometazyna HCL 218 – 225 °C 158 ­ 161 °C

Haloperidol 147 – 152 °C  226 – 227 °C

Chlordiazepoksydu HCL 212 – 218 °C

18

Page 19: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Widma UV – chlorpromazyna, promazyna rozróżnienie

Cz – chlorpromazyny chlorowodorek w Hcl 3,6 g/l max 254 i 304 nm

Z, N – promazyny chlorowodorek w Hcl 3,6 g/l max 252 i 302 nm

Chlorpromazyna ma przesunięte maksimum absorpcji o 2 nm 

z powodu atomu chloru w pierścieniu.

19

220,0 240,0 260,0 280,0 300,0 320,0 340,0 360,0 380,00,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1,40

1,60

1,80

Chlorpromazyna, Promazyna

w HCl 0,36 g/L

Chlorpromazyna

Promazyna 1:10

Promazyna

[nm]

A

Page 20: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Widma IR – chlorpromazyna

Chlorpromazyna Hcl, tabletka w KBr

20

Page 21: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Widma IR – prometazyna

21

Page 22: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

7.7 Analiza ilościowa pochodnych fenotiazynyW analizie ilościowej soli zasad organicznych ogólne zastosowanie znalazła metoda acydymetryczna w środowisku niewodnym oraz spektrofotometria w UV. Sole zawierające jony halogenkowe można oznaczać argentometrycznie metodą Volharda. Niektóre związki z tej grupy można oznaczyć wykorzystując ich zdolność do tworzenia trudno rozpuszczalnych połączeń z kwasem krzemowolframowym lub solą Reineckego  NH4[Cr(SCN)4(NH3)2] x H2O (metody wagowe wg FP IV, obecnie nie polecane).

1. acydymetrycznie w środowisku niewodnym jak chlorowodorki, w kwasie octowym dodając octanu rtęci, i miareczkując kwasem nadchlorowym wobec zieleni malachitowej.

R­NH3+Cl­  +  (CH3COO)2Hg  R­NH3

+ CH3COO­  +  HgCl2  (1) 

R­NH3 + CH3COO­  +  CH3COOH2+ClO4

­ R­NH3+ ClO4­ + 2CH3COOH  (2)

FPV poleca oznaczanie Chlorowodorku Chlorpromazyny miareczkując kwasem nadchlorowym po rozpuszczeniu w mieszaninie bezwodnika octowego i kwasu octowego, wobec zieleni malachitowej.

Gramorównoważnik = 1 gramocząsteczka

2. acydymetrycznie w środowisku niewodnym – sole kwasów np. maleiniany:

miareczkujemy bezpośrednio kwasem nadchlorowym w kwasie octowym

[R­NH3+] [HOOC­CH=CH­COO­ ] +  CH3COOH2

+ClO4­ R­NH3

+ ClO4­ + HOOC­CH=CH­COOH 

 + CH3COOH 

22

Page 23: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

A. LEVOMEPROMAZINI MALEAS, maleinian levomepromazyny

C23H28ClN2O5S Przepis: Odważkę rozpuścić w 40 ml bezwodnika octowego i miareczkować kwasem nadchlorowym PK potencjometrycznie.

Gramorównoważnik = 1 gramocząsteczka, 

B. PROCHLORPERAZINI MALEAS , maleinian prochlorperazyny

C28H32ClN3O2S Przepis: Odważkę rozpuścić w 40 ml kwasu octowego, dodać 0,2 ml 1­naftolobenzeiny (wskaźnik) i miareczkować kwasem nadchlorowym do zmiany zabarwienia pomarańczowego do zielonego. Gramorównoważnik = ½ gramocząsteczki, 

1 ml kw. nadchlorowego odpowiada 30,30 mg malenianianu prochloroperazyny

23

Page 24: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

3. argentometrycznie metodą Volharda – metoda wg FP IV

obecnie nie polecana !

Do wodnego roztworu dodajemy roztworu 0,1 mol/l AgNO3 i 25% HNO3. Nadmiar AgNO3 odmiareczkowuje się rodankiem amonowym NH4(SCN) wobec siarczanu żelazowoamonowego.

Cl­ + Ag+ AgCl

Ag+ + SCN­ AgSCN

punkt końcowy miareczkowania

(NH4)2Fe(SO4)2 + NH4SCN Fe(SCN)3 czerwone zab. + (NH4)2SO4 

4. spektrofotometrycznie w UV w 0,1 N HCl

24

Page 25: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

8. NEUROLEPTYKI  ­ pochodne butyroferonu

Pochodne butyroferonu z EP 6.0

HaloperidolumHaloperydolEP 6.0

BenperidolumBenperydol, EP 6.0

Bromperidolum, EP 6.0Bromperidoli Bromperidoli decanoas, EP 6.0

DroperidolumDroperydol,  EP 6.0

Haloperidoli decanoas, EP 6.0Haloperydolu dekanonian

Haloperidol Silny neuroleptyk ­ 50 razy silniejsze działanie od chloropromazyny, Benperydol ­ 75 razy !Wykazuje silne działanie uspokajające i przeciwpsychotyczne. Jest to jeden z najsilniejszych z tej grupy, silniej od niego działają związki podstawione bromem zamiast chlorem. W schizofrenii działa silnie na objawy wytwórcze. U osób pobudzonych zmniejsza napęd psychoruchowy, niepokój.Wykazuje także działanie przeciwwymiotne oraz hamuje skutecznie nudności i czkawkę.

25

N HN

O

O

F

N

Page 26: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Haloperidol FPV, FPVI, EP 6.04­[4(4(chlorofenylo)­4­hydroksypiperydyno]­4'­fluorobutyroferonReakcje tożsamościowe:1) Pikrynian  t.t  226 – 227 °C2) Reakcja z 1,3 dinitrobenzenem (Reakcja Zimmermana) – reakcja tożsamościowa w EP 6.0 dla pochodnych butyroferonu powstaje zabarwienie czerwone lub fioletowe po dodaniu metanolowego roztworu KOH

26

Page 27: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Haloperidol

Zawartość: Acydymetrycznie w środowisku niewodnym jak wolną zasadę, miareczkując 0,1 mol/l kwasem nadchlorowym wobec fioletu 

krystalicznego lub potencjometrycznie.

27

Page 28: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

9. TLPD ­ pochodne dibenzoazepiny

Imipramina HCl, TOFRANILImipramini HydrochloridumFP V, FP VI, EP 6.0

Tożsamość:

1) 65% HNO3 – niebieskie zabarwienie

2) 96% H2SO4 – niebieskie zabarwienie

3) Odcz. Mandelina – niebieskie

4) pikrynian t.t. 140­142 °C 

Zawartość: acydymetrycznie w środowisku niewodnym

Amitryptylina HCl Amitryptylini HydrochloridumFP V, FP VI, EP 6.0

Tożsamość:

1) 96% H2SO4 – czerwono pomarańczowe zabarwienie

2) Odcz. Marquisa – brązowo­pomarańcz.

3) Odcz. Mandelina – brąz – w zielony

Zawartość: acydymetrycznie w środowisku niewodnym

28

Page 29: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

8. Pochodne 1,4­benzodiazepiny

Pochodne benzodiazepiny 1,4 są słabymi zasadami jednoprotonowymi. Ich właściwości zasadowe wynikają głównie z obecności I 

i II­rzędowego azotu w pozycji 1. Drugi atom azotu w pozycji 4 wykazuje słabsze własności zasadowe   ( hybrydyzacja sp2).

29

Page 30: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

8.1 Pochodne 1,4­benzodiazepiny – związki farmakopealnePochodne 1,4 benzodiazepiny

R1 – CH3, H

R2 – OH, H

R3 – o, m., p. ­  F, Cl

R4 – NO2, Br, Cl, F, H

FP V, EP 6.0Diazepamum, Diazepam, RELANIUM 

7­Cloro­1,3­dihydro­5­fenylo­1­metylo­2H­1,4­benzodiazepin­2­on

FP V, EP 6.0Oksazepamum, OXAZEPAM

7­Cloro­3­hydroksy­5­fenylo­1,3­dihydro­2H­1,4­benzodiazepin­2­on i enancjomer

FP V, EP 6.0NITRAZEPAMUM, Nitrazepam

5­fenylo­7­nitro­1,3­dihydro­1H­1,4­benzodiazepin­2­on

FP V, EP 6.0CLONAZEPAMUM,Klonazepam

5­(2­chlorofenylo)­7­nitro­1,3­dihydro­2H­1,4­benzodiazepin­2­on

30

Page 31: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne 1,4 benzodiazepiny

FP V, FP VI, EP 6.0CHLORDIAZEPOXIDI HYDROCHLORIDUM,Elenium

4­Tlenek­7­chloro­2­metyloamino­5­fenylo­3H­1,4­benzodiazepiny, chlorowodorek

AlprazolamumAlprazolam,XANAX

EP 6.0

EP 6.0FLUNITRAZEPAMUM, Flunitrazepam

Triazolam

USP 24

31

Page 32: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne 1,4­benzodiazepiny – własności zasadowe

Zasadowość

Nitrazepam i klonazepam mają własności kwaśne ze wględu na obecność grupy nitrowej i elektronossący charakter grupy C=O przy C2.

32

NH

NO2N

O

NH

NO2N

O

Cl

Nitrazepam

N

N

O

Cl

CH3

NH

N

O

OH

N

N

NHCH3

ClO

Diazepam Oksazepam Elenium

Klonazepam

Page 33: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

8.2 Pochodne 1,4­benzodiazepiny – widma IR

W widmach absorpcji w podczerwieni pochodnych 1,4­benzodiazepiny obserwujemy 

liczne pasma absorpcji charakterystyczne dla zasad herterocyklicznych – grupy ­NH, oraz dla charakterystycznych podstawników. 

Klonazepam: [cm­1] NH /3200­3100/, CH /3076, 3056/, C=O /1696/, NO2 /asym. 1540, sym. 1339/

33

Page 34: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

IR

Widmo IR ­  Clonazepam, w KBr

34

3103

.2

2969

.3

3211

.3

1692

.516

14.6

1337

.512

56.2

1487

.614

01.0

869.

2

750.

2

869.

2

1100

.010

15.3

844.

8

558.

5

5001000150020002500300035004000

­20

0

20

40

60

80

Operator: A.Sut Wed Apr 22 12:53:47:88 2009 IJB­CLON

Wavenumbers

Page 35: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

IR

Widmo IR – Diazepam w KBr

35

3428

.2

2914

.8

3071

.729

70.4

1684

.516

02.6

1482

.3

1313

.9 1127

.2

706.

6813.

7

1399

.5 1200

.6

1073

.9 886.

2

582.

155

1.9

1559

.1

5001000150020002500300035004000

50

60

70

80

Operator: A.Sut Wed Apr 22 12:45:31:81 2009 IJB­DIAZ

Wavenumbers

Page 36: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

8.3 Pochodne 1,4­benzodiazepiny ­ Reakcje ogólne 

Pochodne 1,4­benzodiazepiny dają pozytywną reakcję 

(1)   z kwasem pikrynowym w środowisku bezwodnym tworzą intensywnie żółto zabarwione sole 

( λmaks = 445 nm daje jon pikrynowy). 

(2) z solą Reineckego NH4[Cr(SCN)4(NH3)2] x H2O  (czterorodanodwuamonochromianamonowy) tworzą w środowisku kwaśnym trudno 

rozpuszczalne kompleksy ­  różowe sole, które są rozpuszczalne w acetonie co jest wykorzystane w metodzie kolorymetrycznej oznaczania

 

[BH]+ + [Cr(SCN)4(NH3)2]­   BH[Cr(SCN)4(NH3)2] 

(3) tworzą także osady z kwasem krzemowolframowym 

H8[Si(W2O7)6] x H2O

36

Page 37: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

8.4 Pochodne 1,4­benzodiazepiny – REAKCJE SZCZEGÓŁOWE

(4) próba Zimmermana ­ charakterystyczna dla aktywnej grupy CH2 przy C=O .

 Wykonanie: do metanolowego roztworu badanej substancji dodać kryształ 1,3­dinitrobenzenu i 

następnie 1­2 krople 15% KOH. Powstaje pomarańczowe zabarwienie.

 REAKCJI NIE DAJE OKSAZEPAM I CHLORDIAZEPOKSYD (ELENIUM). !

37

Page 38: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne 1,4­benzodiazepiny – REAKCJE SZCZEGÓŁOWE

próba Zimmermana 

1,3­dinitrobenzen + metanolowy roztwór KOH

38

N

N

OCH 3

C lO 2 N

N O 2

O 2 N

N

N

N

OCH 3

C l O

OH

O 2 N

N

N

N

OCH 3

C l O

O

+ O H   ­

p o m a r a ñ c z o w e   z a b a r w i e n i e

Page 39: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne 1,4­benzodiazepiny – REAKCJE SZCZEGÓŁOWE

(5) Nitrazepam i klonazepam ze względu na obecność grupy nitrowej mają zwiększony charakter kwaśny. W środowisku 

zasadowym tworzą stabilizowane rezonansem aniony o zabarwieniu żółtym

Wykonanie: 10 mg substancji rozpuścić w 2 mL Metanolu (lekko ogrzać) i dodać 2 krople 10 %  NaOH.

39

Page 40: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Pochodne 1,4­benzodiazepiny – REAKCJE SZCZEGÓŁOWE

(6) 1,4­benzodiazepiny hydrolizują w środowisku kwaśnym dając odpowiednie pochodne benzofenonu. 

Obecność aminy I­rzędowej można wykryć za pomocą reakcji diazowania i sprzęgania z naftyloetylenodiaminą, obecność 

aminokwasu można wykryć w reakcji z ninhydryną.

Hydroliza diazepamu 

Przebieg hydrolizy uzależniony jest od rodzaju związku i warunków prowadzenia reakcji.

40

 

N

NCl

OCH3

N

NH2

Cl

O

CH3

O

NH

OCl

CH3

H2O / H+

COOH

NH2

Page 41: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

8.5 Analiza ilościowa pochodnych 1,4­benzodiazepiny

Diazepam, nitrazepam, oksazepam oznaczamy acydymetrycznie w środowisku niewodnym, jak wolne zasady. Po rozpuszczeniu substancji w kwasie octowym, miareczkujemy kwasem nadchlorowym wobec zieleni malachitowej.

41

N

N

OCH 3

C l

N

N+

OCH 3

C lH

+ C H 3 C O O H C H 3 C O O ­

N

N+

OCH 3

C lH

N

N+

OCH 3

C lH

C H 3 C O O ­C H 3 C O O H 2 + C l O 4 ­

2 C H 3 C O O H

C l O 4 ­

Page 42: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Benzodiazepiny ­ metody oznaczania

 Natomiast chlordiazepoksyd (Elenium) jak chlorowodorki oznaczamy w środowisku niewodnym 

dodając octanu rtęciowego.

42

Page 43: Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki III rok ...a.umed.pl/chemialekow/mat_dla_stud/LekiOUN_3rokF_cz2_fenotiazyny... · Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki LEKI

Leki OUN – neuroleptyki, TLPD, anksjolityki

Debian GNU/Linux

Openoffice.org

Widma IR zostały wykonane w Zakładzie Chemii Organicznej Uniwersytetu Medycznego w ŁodziSpektrometr FT­IR Infinity Series firmy ATI Mattson.

43