i

T.C

SELUK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

JEODEZ VE FOTOGRAMETR ANABLM DALI

YKSEK LSANS SEMNER

LEICA GEO OFFICE

GPS DEERLENDRME

YAZILIMINININ TANITIMI

Hazrlayan

mer SALGIN

Danman

Prof. Dr. Cevat NAL

KONYA, 2006

i

TEEKKR

Lisans ve Yksek Lisans eitimimdeki almalarmda ve Seminerimin

hazrlanmasnda bilgi ve hogrsyle yardmlarn ve ynlendirmelerini esirgemeyerek

byk bir zveri sarfeden deerli hocam Sayn Prof. Dr. Cevat NALa, Seluk

niversitesinde Yksek Lisans yapmama olanak salayan ve ders dneminde bana

bilgileriyle kendimi gelitirmemde emekleri geen tm hocalarma, bu gnlere

gelmemde fedakarlklarn ve sevgilerini esirgemeyen Tapu ve Kadastro Genel

Mdrl Jeodezi ubesindeki deerli mesai arkadalarm ve manevi destei ile beni

yalnz brakmayan sevgili eim Nihal SALGINa teekkr bir bor bilirim.

mer SALGIN Jeodezi ve Fotogrometri Mhendisi

i

ii

ZET

15 Temmuz 2005 tarihinden itibaren Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri

retim Ynetmeliinin yrrle girmesiyle birlikte, GPS teknolojisi ile lme teknii

jeodezik almalarda vazgeilmez bir yntem olmutur.

GPS ile lme teknii basit anlamda, bir geriden kestirmedir. Yeryznde

koordinat hesaplanmas istenen noktaya alet kurularak, uzayda uygun geometrideki en

az drt uydudan toplanan sinyalin deerlendirilmesi tekniidir.

GPS ile arazide toplanan datalar broda yazlmlar yardmyla deerlendirilir.

GPS deerlendirme yazlmlar genel anlamda, akademik ve ticari deerlendirme

yazlm olarak iki snfa ayrlr.

Bu almada, Leica firmasnn GPS deerlendirme yazlmlar iinde en son

srm olan Leica Geo Office Trke 1.0 versiyonu kullanlarak, arazide toplanan ham

datalardan final koordinatlarnn elde edilii aamasna kadarki blmleri irdeleyeceiz.

ii

iii

ABSTRACT

Surveying techniques with Global Positioning Systems (GPS) has an

inalienable role in geodetic works since 15th July 2005 by coming into force of the Big

Scale Map and Map Information Production Regulations.

In a simple meaning, GPS surveying technique is a resection. This is a signal

evaluation technique that the signals are collected from at least four satellites in suitable

geometry in the space, for setting the receiver on the point whichs coordinates are

wanted to calculate.

Data received with GPS in the field are evaluated with the help of the software

in the office. In general, GPS evaluation software is classified in two kinds, which are

academic and commercial.

In this study, we will examine the parts from raw data collected in the field to

derivation of the final coordinates using Leica Geo Office Turkish 1.0, the last version

of the evaluation software of Leica firm.

iii

iv

NDEKLER

1. GR ................................................................................................................................. 1 2. LEICA GEO OFFICE ..................................................................................................... 3 2.1. Leica Geo Office (LGO) Programnn altrlmas ................................................... 3 2.2. Yeni Bir Proje Almas.................................................................................................. 4 2.3. Proje Ayarlar .................................................................................................................. 6 2.3.1. LGO programnda yeni koordinat sistemi oluturulmas .......................................... 8 2.4. Projeye GPS Datasnn Yklenmesi ............................................................................ 12 2.5.Datalarin ncelenmesi Ve Dzenlenmesi...................................................................... 15 2.6.Single Point Positoning ................................................................................................ 16 2.7. Baz zmleri ............................................................................................................... 18 2.8. Baz zmlerinin rdelenmesi ..................................................................................... 22 2.9. Dengeleme ncesi Verilerin Analizi ........................................................................... 29 2.10. Serbest Dengeleme...................................................................................................... 32 2.11. Uyuum Testi Yaplmas ............................................................................................ 35 2.12. Dayal Dengeleme ....................................................................................................... 39 2.13. Sonu Koordinatlarnn Alnmas .............................................................................. 45 2.14. C3 ve C4 Derece Noktalarn Deerlendirmesi .......................................................... 46 2.15. LGO PROGRAMINDAN RINEX DATA ALMA................................................... 47 3. SONULAR .................................................................................................................... 48 4. KAYNAKLAR ................................................................................................................ 50

iv

v

EKLER DZN

ekil 2.1 : LGO programnn altrmas (Birinci yol) ....................................................... 3 ekil 2.2 : LGO programnn altrmas (kinci yol) ......................................................... 4 ekil 2.3 : LGO Yeni Bir Proje Almas (1.adm) .............................................................. 5 ekil 2.4: LGO Yeni Bir Proje Almas (2.adm) ............................................................... 5 ekil 2.5 : Proje Ayarlar ....................................................................................................... 6 ekil 2.6 : Proje Ayarlar Genel Penceresi ........................................................................... 7 ekil 2.7 : Proje Ayarlar Koordinatlar Penceresi ................................................................ 8 ekil 2.8 : Yeni bir projeksiyon oluturulmas ..................................................................... 9 ekil 2.9 : Derecelik Bir TM Projeksiyon Ayarlar...................................................... 10 ekil 2.10 : Yeni Koordinat Sistemi Oluturulmas ........................................................... 11 ekil 2.11 : Yeni Oluturulan Koordinat Sistemi Ayarlar ................................................ 11 ekil 2.12 : Projeye Data Yklenmesi ................................................................................ 12 ekil 2.14 : Veriyi Projeye Ata Penceresi ........................................................................... 14 ekil 2.15 : GPS-Deer. Mens ........................................................................................ 15 ekil 2.16 : Kartezyen Koordinatlar Bilinen Noktann Koordinatlarn Girilmesi .......... 16 ekil 2.17 : SPP Noktasnn Seilmesi................................................................................ 17 ekil 2.18 : Baz zmleri .................................................................................................. 18 ekil 2.19 : Baz zmlerinin kaydedilmesi ..................................................................... 19 ekil 2.20 : Deerlendirme Deitirgelerinin Almas ..................................................... 19 ekil 2.21 : Deerlendirme Deitirgeleri Genel Penceresi .............................................. 20 ekil 2.23 : Baz zm Sonularnn Analizi .................................................................... 22 ekil 2.24 : DOP Deerlerinin Analizi ............................................................................... 23 ekil 2.25 : Ykseklik A Deerlerinin Analizi ............................................................... 23 ekil 2.26 : Azimut A Deerlerinin Analizi .................................................................... 24 ekil 2.27 : Baz zm Sonu Raporu ............................................................................. 25 ekil 2.28 : Nokta zeliklerinin rdelenmesi ..................................................................... 26 ekil 2.29 : Nokta zm Sonularnn rdelenmesi ......................................................... 26 ekil 2.30 : Nokta Uydu Penceresi Almas...................................................................... 27 ekil 2.31 : Uydu Zaman karma-Ekleme....................................................................... 28 ekil 2.32 : l An karma-Ekleme .............................................................................. 29 ekil 2.33 : gen Kapanma Deerlerinin Manel Hesaplanmas ................................... 30 ekil 2.34 : gen Kapanma Deerlerinin Otomatik Hesaplanmas ................................ 31 ekil 2.35 : Otomatik Hesaplanan gen Kapanma Deerleri Sonularnn Alnmas... 32 ekil 2.36 : Dengeleme Parametrelerinin Belirlenmesi ..................................................... 33 ekil 2.37 : Dengeleme Paremetrelerinden Koordinat Sisteminin Belirlenmesi ............. 33 ekil 2.38 : An Serbest Dengelenmesi............................................................................. 34 ekil 2.39 : Serbest Dengeleme Sonularnn Alnmas .................................................... 35 ekil 2.40 : Uyuum Testi Yaplmas in Datum Transformasyon Komutunun altrlmas ......................................................................................................................... 36 ekil 2.41 : Uyuum Testi Yaplmas in ki Sistemin Belirlenmesi .............................. 37 ekil 2.42 : Uyuum Testi Yaplacak Noktalarn Eletirilmesi ....................................... 38

v

vi

ekil 2.43 : Uyuum Testi Sonucunun Alnmas ............................................................... 39 ekil 2.44 : Proje zellikleri Mensnn Almas ........................................................... 40 ekil 2.45 : Proje Koordinat Sisteminin Ayarlanmas ....................................................... 40 ekil 2.46 : Nokta zelliklerinin Ayarlanmas .................................................................. 41 ekil 2.47 : Nokta Tr ve Koordinatlarnn Deitirilmesi ............................................. 42 ekil 2.48 : Dengeleme Mens Genel Deitirgeler Komutunun altrlmas ........... 43 ekil 2.49 : Koordinat Sisteminin Ayarlanmas ................................................................. 43 ekil 2.50 : A Dengele Komutunun altrlmas ......................................................... 44 ekil 2.51 : An Dengeleme Sonularnn Alnmas ........................................................ 45 ekil 2.52 : Sonu Koordinat Deerlerinin Alnmas ........................................................ 46 ekil 2.53 : RINEX Data Alma ........................................................................................... 47

vi

1

1. GR

Hzla gelien teknolojinin rnlerinden, her meslek dal gibi belki de dier

meslek dallarndan daha fazla jeodeziciler yararlanmaktadrlar. 1960larda ABD

tarafndan Polaris fzelerinin ynlendirilmesi amacyla gelitirilen Transit Uydu

Sisteminin askeri baarsna sivil kullanmdaki yararlar da eklenince, daha ksa

zamanda ve daha incelikli sonular veren yeni bir sistem aray balad. Bylece GPS

(Global Positioning System) dncesi ortaya atld ve ksa bir sre ierisinde hayata

geirildi.

Klasik jeodezik lme tekniklerinde karlalmakta olan; kontrol noktalarna

ulam, zaman, hava artlar, noktalar aras gr zorunluluu gibi problemleri ortadan

kaldran ve daha hassas lme sonularnn elde edilmesini salayan bu sistem; dnya

elipsoidini belirleme, global ve blgesel hareketlerin izlenmesi, mhendislik projeleri,

anlk lokal ve mhendislik deformasyonlarnn srekli izlenmesi, saysal arazi modelleri

iin gerekli bilgileri salama ve dier harita, kadastro, mhendislik lmeleri ve corafi

bilgi sistemleri bata olmak zere birok jeodezik projelerde kullanlmaktadr. Ayrca

GPS in hzl geliimi ile elde edilen yksek doruluk sonucunda GPS haritaclk

sektrnn dnda da olduka yaygn olarak kullanlmaktadr.

GPS kullanm ile daha hassas l sonularnn elde edilmesi yannda zaman

ve maliyet bakmndan da tasarruf salanmas, ayrca GPS kullanm alannn

yaygnlamas sonucunda firmalar da GPS alclar ile deerlendirme yazlmlarna

byk nem vermeye balamtr.

Gnmzde kullanlan birok GPS alcs ve bu alclarn toplad ham datalar

ile ortak data format olan RINEX datalar deerlendiren GPS deerlendirme yazlmlar

vardr. rnein; Topcon GPS alclar ve pinnacle deerlendirme yazlm, Trimble GPS

alclar ve TGO (Trimble Geomatics Office), TTC (Trimble Total Control)

deerlendirme yazlmlar, Astech GPS alclar ve AOS (Astech Office Suite)

2

deerlendirme yazlm, Leica GPS alclar ve Ski, Ski Pro, LGO (Leica Geo Office)

deerlendirme yazlmlar.

Ben bu seminer almam da LGO (Leica Geo Office) Trke 1.0 versiyon GPS

deerlendirme yazlmnn kullanmn anlatacam.

3

2. LEICA GEO OFFICE

15 Temmuz 2005 tarih ve 2005/9070 karar sayl Byk lekli Harita ve

Harita Bilgileri retim Ynetmeliine gre Leica Geo Office programnda, bir projenin

deerlendirilmesi iin aadaki admlar srasyla uygulanr.

2.1. Leica Geo Office (LGO) Programnn altrlmas

LGO programn altrmak iin iki yol vardr. Birincisi Windows balat

mensnden programlar, LEICA Geo Office, LEICA Geo Office Combined exe

dosyasn altrmak (ekil 2.1); kincisi ise Windows masastndeki LEICA Geo

Office Combined exe ksa yol tuunu altrmaktr (ekil 2.2).

ekil 2.1 : LGO programnn altrmas (Birinci yol)

4

ekil 2.2 : LGO programnn altrmas (kinci yol)

2.2. Yeni Bir Proje Almas

LGO program aldnda soldaki Projeler mensne girilir. Alan Proje

Ynetimi penceresinde bolukta sa klik yaplarak yeni seenei seilir (ekil 2.3).

Daha sonra alan pencereden projenin bilgisayardaki yerini ve ismini belirleyerek LGO

programnda yeni bir proje almas ilemi tamamlanr (ekil 2.4).

5

ekil 2.3 : LGO Yeni Bir Proje Almas (1.adm)

ekil 2.4: LGO Yeni Bir Proje Almas (2.adm)

6

2.3. Proje Ayarlar

Proje Ynetimi penceresinden ilgili projenin zerinde sa tklanarak ekrana

gelen menden zellikler komutu altrlarak (ekil 2.5), Proje zellikleri

mensnden Genel penceresi alr. Genel Penceresinden proje ismi, ayn noktaya ait

farkl zmler iin konum ve ykseklikteki snr fark deerleri ve uydu saati ile

kullanc saati arasndaki fark deerleri ayarlanr (ekil 2.6).

ekil 2.5 : Proje Ayarlar

7

ekil 2.6 : Proje Ayarlar Genel Penceresi

Proje zellikleri mensnden Koordinatlar penceresinde projenin koordinat

sistemi ayarlar yaplr. rnein baz zmleri ve serbest dengeleme WGS-84 koordinat

sisteminde yaplrken, dayal dengeleme daha nceden oluturulmu lokal koordinat

sisteminde yaplr (ekil 2.7).

8

ekil 2.7 : Proje Ayarlar Koordinatlar Penceresi

2.3.1. LGO programnda yeni koordinat sistemi oluturulmas

Ynetim penceresinden Koordinat Sistemleri mens alr. Yeni bir koordinat

sistemi oluturmadan nce, koordinat sisteminde kullanacamz projeksiyonu

oluturmak gerekmektedir. Yeni bir projeksiyon oluturmak iin, projeksiyonlar

mensnde bolukta sa tklanarak yeni komutu altrlr (ekil 2.8) ve alan yeni

projeksiyon penceresinden alacak olan proje ile ilgili bilgiler girilir.

9

ekil 2.8 : Yeni bir projeksiyon oluturulmas

lkemizde kullanlan 3 derecelik Gauss Kruger Transverse Mercator

projeksiyonu iin TM, 6 derecelik Gauss Kruger Universal Transverse Mercator

projeksiyonu iin UTM seilir. rnein; oluturacamz bir 3 derecelik projeksiyon

ayarlar iin projeksiyon ad (rn.: 39-3), tr (TM), sahte saa (500000), sahte yukar

(0), balang enlemi (0), dilim orta meridyeni (rn.: 39), dilim genilii (3),

balangtaki lek faktr (1.0) deerleri girilir (ekil 2.9).

10

ekil 2.9 : Derecelik Bir TM Projeksiyon Ayarlar

Projeksiyon oluturulduktan sonra koordinat sisteminin oluturulmas

gerekmektedir. Bunun iin ncelikle Koordinat Sistemleri mensnden bolukta sa

tklanarak yeni komutu seilir (ekil 2.10) ve alan Yeni Koordinat Sistemi

penceresinden oluturulacak olan koordinat sisteminin ad, yerel elipsoidi ve

projeksiyonu seilir (ekil 2.11).

11

ekil 2.10 : Yeni Koordinat Sistemi Oluturulmas

ekil 2.11 : Yeni Oluturulan Koordinat Sistemi Ayarlar

12

2.4. Projeye GPS Datasnn Yklenmesi

LGO programnda alan bir projeye datann yklenmesi iin, Veri Girii

mensnden Ham Veri komutu altrldnda Ham Veri eri Aktarm penceresi alr

(ekil 2.12).

ekil 2.12 : Projeye Data Yklenmesi

13

Bu pencereden LEICA serisi tm aletlerinin ham datas ile GPS ortak data

format olan RINEX datalar seeneinden projeye yklenecek olan datann format ve

bilgisayardaki yeri belirlenir (ekil 2.13).

ekil 2.13 : Ham Veri eri Aktarm Penceresi

14

Projeye yklenecek datalarn tr ve yeri belirlendikten sonra eri Aktar

komutu altrlarak veriyi projeye ata penceresi alr. Veriyi projeye ata penceresinden

projeye yklenecek datalarn incelenmesi ve editlemesi yaplabilir (ekil 2.14). Arazide

elde edilen datalardaki nokta numaras, anten ykseklik hatalar gibi hatalar bu menden

incelenerek dzeltilebilir.

ekil 2.14 : Veriyi Projeye Ata Penceresi

15

2.5.Datalarin ncelenmesi Ve Dzenlenmesi

Baz zmlerine gemeden nce noktalara ait nokta numaras, anten

ykseklii, l sresi gibi bilgilerin incelenmesi gerekmektedir. Nokta numaras, anten

ykseklii, l sreleri bilgilerin de, datalarn yklenmesi srasnda incelenip

dzenlemeler yaplabilecei gibi, datalarn projeye yklenmesiyle GPS-Deer.

Mensnden de yaplabilir (ekil 2.15).

ekil 2.15 : GPS-Deer. Mens

16

2.6.Single Point Positoning

Baz zmlerine gemek iin adaki bir noktadan referans olarak k almak

gerekmektedir. Ada referans olarak baz zmlerine k verecek nokta iki ekilde

seilebilir. Birincisi ada ITRF Datumunda koordinatlar bilinen bir nokta var ise

(rnein TUTGA noktalar); Grnm/Dzen mensnden bu noktann zerinde sa

tklanarak zellikler komutu altrlr. Alan genel penceresinden nokta tr kontrol

yaplarak koordinat tr kartezyen olarak seilir ve bilinen kartezyen koordinatlar

klavyeden girilir (ekil 2.16).

ekil 2.16 : Kartezyen Koordinatlar Bilinen Noktann Koordinatlarn Girilmesi

17

Ada referans olarak k verecek noktann belirlenmesindeki ikinci yol ise

Single Point Positioning denilen Tek Nokta zmdr. Tek Nokta zm, proje

ann navigasyon koordinatlar ile dnya zerindeki konumunun metre hassasiyetinde

yaklak olarak belirlenmesidir. SPP iin seilen noktann zerinde sa tklanarak SPP

komutu seilir (ekil 2.17) ve daha sonra deerlendir komutuyla SPP zm yaplr.

SPP deerlendirme sonucu irdelenir ve ykle komutu ile saklanr.

ekil 2.17 : SPP Noktasnn Seilmesi

18

2.7. Baz zmleri

Baz zmleri iin SPP veya kontrol noktas referans olarak iaretlenip,

oturumlardaki dier noktalar gezici olarak iaretlenir ve baz zmleri deerlendir

komutuyla yaplr (ekil 2.18), baz zmleri sonucunda ykle komutuyla istenen baz

zmleri saklanr (ekil 2.19). Daha sonra oturumlardaki dier baz zmleride

gerekletirilerek proje andaki gerekli tm bazlar deerlendirilir.

ekil 2.18 : Baz zmleri

19

ekil 2.19 : Baz zmlerinin kaydedilmesi

Baz zmleri srasnda kullanlacak olan process paremetreleri bolukta sa

tklanarak Deerlendirme Deitirgeleri komutuyla irdelenebilir (ekil 2.20).

ekil 2.20 : Deerlendirme Deitirgelerinin Almas

20

Deerlendirme Deitirgeleri mensnde Genel, Strateji, Geniletilmi kt ve

Otomatik Deerlendirme olmak zere drt pencere vardr. Genel penceresinden uydu

ykseklik alar ile projede zmde kullanlacak olan uydu numaralar deitirilebilir

(ekil 2.21). Yani baz zmlerinde kullanmak istemediimiz uydunun atlmas ilemi,

bu menden yaplabilir.

ekil 2.21 : Deerlendirme Deitirgeleri Genel Penceresi

21

Deerlendirme Deitirgeleri Strateji penceresinden; zm frekans

(Otomatik, L1, L2, L1+L2, L3), zm yaplacak en uzun baz mesafesi, zm iin e

zamanl en az sre, epok aral kullanma oran, troposferik model, iyonosferik model ile

stokastik modelleme kullanlmas ile ilgili deiiklikler yaplabilir (ekil 2.22).

ekil 2.22 : Deerlendirme Deitirgeleri Strateji Penceresi

22

2.8. Baz zmlerinin rdelenmesi

Baz zm sonularn irdelemek iin, sonular mensnden ilgili bazn

zerinde sa tklanarak analiz komutu altrlr (ekil 2.23) ve alan sonu

penceresinden uydularn l sresince elde ettii; DOP deerleri (ekil 2.24),

Ykseklik alar (ekil 2.25) ve Azimut alar (ekil 2.26) hakknda bilgi alnabilir.

ekil 2.23 : Baz zm Sonularnn Analizi

23

ekil 2.24 : DOP Deerlerinin Analizi

ekil 2.25 : Ykseklik A Deerlerinin Analizi

24

ekil 2.26 : Azimut A Deerlerinin Analizi

Ayrca baz zmleri sonucunda, sonular mensnden rapor ksmndan ilgili

baz seilerek de baz zm irdelenebilir. Rapor ksmndan proje bilgileri, nokta bilgisi,

deerlendirme deitirgeleri, uydu seimi, gzlem istatistikleri, belirsizlik istatistikleri,

faz sramas istatistikleri ve son koordinatlar bilgileri alnabilir (ekil 2.27).

25

ekil 2.27 : Baz zm Sonu Raporu

Baz zmleri sonularnn irdelenmesinin bir baka yntemide

Grnm/Dzen mensnden nokta zerinde sa tklanp zellikler komutu

altrlarak (ekil 2.28), ortalama penceresinden ilgili noktann hangi noktalardan

zldn ve farkl zmler arasnda konum ile ykseklikteki fark miktarlarn

irdeleyebiliriz (ekil 2.29).

26

ekil 2.28 : Nokta zeliklerinin rdelenmesi

ekil 2.29 : Nokta zm Sonularnn rdelenmesi

27

Baz zm sonularnn irdelenmesinden sonra; daha hassas bir baz zm

iin bazen lm srasnda data toplamasna ramen baz uydularn zmde

kullanlmamas veya ly bozduu tespit edilen bir ksm lnn lden karlmas

gerekebilir.

Uydu atmak iin ilgili nokta zerinde sa tklanarak uydu pencereleri komutu

altrlr (ekil 2.30) ve alan Uydu Pencereleri penceresinden bolukta sa tklanarak

uydu zaman karmak iin Pencereleme (Darda Brakarak) komutu, uydu zaman

eklemek iin ise Pencereleme (Dahil Ederek) komutu (ekil 2.31) altrlr.

ekil 2.30 : Nokta Uydu Penceresi Almas

28

ekil 2.31 : Uydu Zaman karma-Ekleme

l annn belirli bir ksmnn karlmas ilemi iin GPS-Deer. mensnden

bolukta sa tklanarak Pencereleme seeneinden l sresi karmak iin

Pencereleme (Darda Brakarak) komutu, l sresi eklemek iin ise Pencereleme

(Dahil Ederek) komutu (ekil 2.32) altrlr.

29

ekil 2.32 : l An karma-Ekleme

2.9. Dengeleme ncesi Verilerin Analizi

GPS alarnn dengelenmesinden nce an i gvenirliini artrmak ve hatalar

elemine etmek iin sabit noktalar arasndaki baz llerinin, tekrarl baz llerinin ve

lup kapanmalarnn analiz edilmesi gerekmektedir.

GPS almalarnda sabit kontrol istasyonlar arasnda da lmeler yaplr

(rnein TUTGA noktalar). Bu llerin faydas, GPS lme sisteminin ve sabit

noktalarn her ikisinin birden doruluunu kontrol etmektir. llen ve bilinen baz

uzunluklar arasndaki farklar belirlenir. Eer farklar tolerans deerlerinden daha

bykse bunun sebepleri ortaya karlmaldr. Bilinen ve llen baz bileenleri

arasndaki baz uzunluuna blnr ve 1 000 000 arplarak, ppm (parts per million)

olarak sabit noktalar arasndaki baz llerinin analizi yaplr.

30

llerin tutarln deerlendirmek iin dier bir prosedr, tekrarl ller

yaplan bazlarn (rnein B..H.H.B..Y.kapsamnda pilye tesisi olmayan C1 derece

AGA ve C2 derece SGA noktalarndaki iki farkl oturum) analizidir. Tekrarl ller

farkl oturumlarda alnr ve sonular karlatrlr.

GPS alarnda birbirine bal pek ok kapal lup olumaktadr. Her bir lup iin

X, Y, Z koordinat farklarnn cebrik toplam sfr olmaldr. Lup kapanmalarnda her

baz en az bir kez hesaba girmelidir. Herhangi bir lupta beklenilmeyen bir kapanma varsa

lup baznda kaba hata yapld anlalr.

LGO yazlmnda Lup kapanma deerlerinin hesaplanmas manel ve otomatik

olmak zere iki ekilde yaplabilir.

Lup kapanma deerlerinin manel hesaplanmas iin; Grnm/Dzen

mensnde bolukta sa tklanarak Show GPS Loop Misclosure komutu altrlarak

(ekil 2.33) hesaplanmak istenen gen kenarlar seilir.

ekil 2.33 : gen Kapanma Deerlerinin Manel Hesaplanmas

31

Lup kapanma deerlerinin otomatik hesaplanmas iin; Dengeleme mensnde

bolukta sa tklanarak evrim Kapanmalarn Hesapla komutu altrlr (ekil 2.34)

ve adaki tm gen kapanma deerleri Dengeleme mensnde bolukta sa tklanarak

Sonular, evrimler komutuyla incelenir (ekil 2.35).

ekil 2.34 : gen Kapanma Deerlerinin Otomatik Hesaplanmas

32

ekil 2.35 : Otomatik Hesaplanan gen Kapanma Deerleri Sonularnn Alnmas

2.10. Serbest Dengeleme

An serbest dengelemesi iin nce dengeleme parametrelerinin kontrol

edilmesi gerekir. Dengeleme parametrelerine bakmak iin Dengeleme mensnde

bolukta sa tklanarak Yaplandrma penceresinden Genel Deitirgeler komutu

altrlr (ekil 2.36). Alan mende dengeleme paremetreleri kontrol edilir ve

zellikle serbest dengelemenin yaplaca koordinat sisteminin WGS84 seilmesine

dikkat edilir (ekil 2.37).

33

ekil 2.36 : Dengeleme Parametrelerinin Belirlenmesi

ekil 2.37 : Dengeleme Paremetrelerinden Koordinat Sisteminin Belirlenmesi

34

Dengeleme paremetreleri belirlendikten sonra a serbest dengelenir. An

serbest dengelemesi iin Dengeleme mensnden bolukta sa tklanarak A Dengele

komutu altrlr (ekil 2.38), serbest dengeleme sonular Dengeleme mensnden

bolukta sa tklanarak Sonular penceresinden A komutu altrlr (ekil 2.39).

ekil 2.38 : An Serbest Dengelenmesi

35

ekil 2.39 : Serbest Dengeleme Sonularnn Alnmas

2.11. Uyuum Testi Yaplmas

Dayal dengelemede sabit olarak kullanlacak olan noktalarn belirlenmesi iin

noktalar arasnda bir uyuum testi yaplmas gerekir. Uyuum testinin iki veya

boyutlu yaplabilecei ve uyuum testi sonucunun 3 ppm.den kk olaca,

B..H.H.B..Y.nin 15 nci Maddesi c fkrasnda belirtilmitir.

Uyuum testi; dayal dengelemede sabit olarak kullanlacak noktalarn serbest

dengelemeden elde edilen koordinatlar ile yine bu noktalarn l epouna kaydrlarak

hesaplanan l epou koordinatlar arasnda yaplr.

LGO programnda uyuum testi yapmak iin; Aralar mensnden Datum

Transformasyon komutu altrlr (ekil 2.40).

36

ekil 2.40 : Uyuum Testi Yaplmas in Datum Transformasyon Komutunun altrlmas

Alan Datum ve Harita penceresinden uyuum testinin yaplaca iki koordinat

sistemi seilir. lk sistem olarak serbest dengelenmi proje; ikinci sistem olarak ise, yeni

bir proje alarak dayanak nokta l epou koordinatlarnn yklendii proje seilir.

Her iki projede seildikten sonra Eletir komutu altrlr (ekil 2.41).

37

ekil 2.41 : Uyuum Testi Yaplmas in ki Sistemin Belirlenmesi

Uyuum testinin yaplaca iki koordinat sisteminin belirlenerek eletir

komutunun altrlmasndan sonra, seilen her iki projedeki noktalar ekrana gelir. Her

iki sistemdeki noktalarn numaralar ayn ise bolukta sa tklanarak Oto Eletir (ekil

2.42) komutuyla, nokta numaralar farkl ise ilgili noktalar zerinde sa klik yaplp

Eletir komutu altrlr.

38

ekil 2.42 : Uyuum Testi Yaplacak Noktalarn Eletirilmesi

Uyuum testi yaplacak noktalarn eletirilmesinden sonra; elenen noktalar

Datum ve Harita penceresinin alt ksmnda ekrana gelir ve Rapor komutu altrlarak

yaplan uyuum testinin sonucu elde edilir (ekil 2.43).

39

ekil 2.43 : Uyuum Testi Sonucunun Alnmas

2.12. Dayal Dengeleme

GPS tekniiyle oluturulmu alarnn serbest dengelemesi hibir zorlama

olmadan WGS84 elipsoidinde yaplrken, dayal dengelemesi lokal koordinat sisteminde

bilinen nokta koordinatlarnn deimez (sabit) alnmasyla yaplr.

Dayal dengelemeye gemeden nce; an koordinat sistemi, ilgili projenin

zellikler mensnden (ekil 2.44) Koordinat penceresindeki Koordinat Sistemi (ekil

2.45) seenei; daha nce Koordinat Sistemleri mensnden oluturulmu olan, lokal

koordinat sistemine ayarlanr.

40

ekil 2.44 : Proje zellikleri Mensnn Almas

ekil 2.45 : Proje Koordinat Sisteminin Ayarlanmas

41

Dayal dengelemede sabit olarak alnacak noktalarn bilinen kesin

koordinatlarnn girilmesi iin; Dengeleme mensnden ilgili nokta zerinde sa

tklanarak zellikler (ekil 2.46) mens altrlr ve alan Genel penceresinden nokta

tr Kontrol seilerek, noktalara ait bilinen kesin koordinatlar girilir (ekil 2.47).

ekil 2.46 : Nokta zelliklerinin Ayarlanmas

42

ekil 2.47 : Nokta Tr ve Koordinatlarnn Deitirilmesi

Proje koordinat sisteminin belirlenen lokal koordinat sistemine ayarlanmas ve

dayanak noktalara ait koordinat deerlerinin girilmesinden sonra, an dayal

dengelemesi yaplr. Dayal Dengeleme iin nce Dengeleme mensnde bolukta sa

tklanarak Yaplandrma seeneinden Genel Deitirgeler komutu altrlarak

(ekil 2.48), Koordinat Sistemi Yerel Jeodezik seeneine ayarlanr (ekil 2.49).

43

ekil 2.48 : Dengeleme Mens Genel Deitirgeler Komutunun altrlmas

ekil 2.49 : Koordinat Sisteminin Ayarlanmas

44

Dayal Dengeleme yapmak iin Dengeleme mensnden bolukta sa

tklanarak A Dengele komutu altrlr (ekil 2.50), dengeleme sonularn grmek

iin ise Dengeleme mensnden bolukta sa tklanarak Sonular seeneinden A

komutu altrlr (ekil 2.51).

ekil 2.50 : A Dengele Komutunun altrlmas

45

ekil 2.51 : An Dengeleme Sonularnn Alnmas

2.13. Sonu Koordinatlarnn Alnmas

Proje sonunda noktalara ait Kartezyen, Corafi ve Grid koordinat deerleri

Noktalar mensnden alnr. Koordinat deerleri alnmak istenen noktalar; Ctrl ve Shift

tular yardmyla seilerek, kopyala yaptr komutlar ile istenen saysal ortamda

kaydedilebilir (ekil 2.52).

46

ekil 2.52 : Sonu Koordinat Deerlerinin Alnmas

2.14. C3 ve C4 Derece Noktalarn Deerlendirmesi

C3 ve C4 derece noktalar, kendisinden st derece noktalardan en az iki

bamsz bazdan elde edilir. C3 ve C4 derece noktalarnn deerlendirilmesi, ana an

aksine referans epounda yaplr. Yani; TUTGA, C1 ve C2 derece noktalardan oluan

ana a l epounda deerlendirilip referans epouna geri hz hesab ile dnlrken,

C3 ve C4 derece noktalarn deerlendirmesi dorudan referans epounda yaplr.

47

2.15. LGO PROGRAMINDAN RINEX DATA ALMA

Rinex data alnacak noktalar GPS-Deer. Mensnden belirlenerek zerinde

sa tklanr ve RINEX olarak dar aktar komutu altrlr (ekil 2.53).

ekil 2.53 : RINEX Data Alma

48

3. SONULAR

Gnmzde zaman ok nemli bir faktr haline gelmi olup, mhendislik

uygulamalarnda en az sre ile maksimum doruluk elde etme dncesi n plana

kmtr. GPS teknii ile yaplan uydu bazl mhendislik projelerinde, en az sre ile

maksimum dorulukta projelerin sonulandrlmas; arazi almalarnda GPS

alclar ile belirlenen l yntemleriyle lnn yaplarak data toplanmas ile

arazide elde edilen datalarn bro da GPS yazlmlar yardmyla deerlendirilmesine

baldr.

Arazi almalar iin eitli bilim adamlar tarafndan yaplan almalar

uygun uydu geometrisi ve en az 4 uydu ile faz balang belirsizliinin zlmesi

sonucunda 20 km.ye kadar uzaklklar iin beklenen jeodezik duyarlklar elde etmeye

yeterli olduunu gstermektedir.

Post processing denilen GPS datalarnn bro da deerlendirilmesi ilemi

iin gnmzde ok eitli GPS yazlmlar vardr. GPS yazlmlar ile hem kendi

GPS alcsnn ham datalar hem de GPS yazlmlarnn ortak format olan RINEX

datalar deerlendirilebilir. Leica Geo Office yazlm LEICA firmas tarafndan GPS

alclaryla birlikte verilen en son srm GPS deerlendirme yazlmdr.

Son zamanlarda fazlaca GPS ticari deerlendirme yazlmlar olmasna

ramen, seminer almam da anlattm LGO yazlm, editleme ve programn

kullanm srasnda kullancya ok fazla pratiklik salamaktadr. nk LGO ticari

yazlm, Berlin niversitesinin bilimsel yazlm olan ve datum parametrelerinin

belirlenmesi, sabit GPS istasyonlarnn deformasyonlarnn analizi ve hzlarnn

belirlenmesi, plaka hareketlerinin tespiti ve buna bal olarak jeodezik almalara

yn verilmesi, lke jeodezik kontrol alarnn oluturulmas gibi birok bilimsel

projelerde kullanlan BERNESSE akademik yazlm hazrlayanlarn danmanlnda

hazrlanm olan bir ticari yazlmdr. Mhendislik projelerinde SRE,

HASSASYET ve MALYET kriterleri arazi almalarnda olduu gibi bro

49

almalarnda da ok nemlidir. Dolaysyla zellikle sre ve hassasiyet kriterlerini

kullancya fazlasyla salad iin, LGO yazlmnn GPS datalarnn

deerlendirilmesinde kullanlmas tavsiye edilir.

50

4. KAYNAKLAR

[1] Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmelii, 15 Temmuz 2005,

Ankara

[2] Eren, K., Uzel, T., (1995), GPS lmeleri, Y.T.., Yayn No:301, stanbul

[3] nal, C., (2005), Dengelemede zel Konular, Yksek Lisans Ders Notlar, Konya

[4] Yldz, F., Kahveci, M., (2001), Global Konum Belirleme Sistemi, Ankara

[5] www.leica.com

[6] www.sistemas.com.tr

[7] Leica Geo Office GPS deerlendirme Yazlm Yardm Mens