latÍn i bachillerato · casos y funciones ... cuadro resumen de la ... en la sección apéndice...

45
LATÍN I bachillerato curso 2017 -2018 1

Upload: haduong

Post on 25-Sep-2018

299 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

LATÍN Ibachillerato

curso 2017 -2018

1

Page 2: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

.............................................................................................................................................................1LATÍN I.............................................................................................................................................1

EJERCICIOS Y TEXTOS...............................................................................................................4UNIDAD 1.1. ® repaso de la 1ª y la 2ª declinación. ...............................................................4UNIDAD 1.2. ® Adjetivos tipo I. Repaso..................................................................................4UNIDAD 1.3. Verbos. ◊ Conjugaciones. Enunciado de los verbos. ® Presente de indicativo de verbos regulares y de EO IRE. ..............................................................................................5UNIDAD 1.4. Compuestos de ◊ SVM y de ® EO. ................................................................5UNIDAD 2.2. ◊ Modo imperativo. Uso de noli + infinitivo.....................................................7UNIDAD 2.3. ® EL NOMINATIVO. Repaso y ampliación. ...................................................8UNIDAD 2.4. Las preposiciones más usuales y el caso que rigen:............................................8UNIDAD 3.1 ® El pretérito imperfecto de indicativo ...............................................................9UNIDAD 3.2. El tema verbal de perfecto. El pretérito perfecto y pluscuamperfecto. ............10UNIDAD 3.3. Pronombres personales. El reflexivo SE..........................................................11UNIDAD 4. 1. ® Repaso y ampliación: presente ( y perfecto) del v. irr. POSSVM ............12UNIDAD 4. 2. ® Repaso y ampliación: el pronombre indefinido “alius alia aliud”...............12UNIDAD 4.3 ® Repaso y ampliación. Temas en -i de la tercera declinación........................13UNIDAD 5.1. ◊ Voz pasiva.....................................................................................................13Infinitivos, voz pasiva. .............................................................................................................14 Infinitivos de presente pasivos. Pasiva refleja.........................................................................15UNIDAD 5.2 ◊ El pronombre relativo. Repaso y ampliación. ................................................15UNIDAD 6.1. El pronombre is ea id “ este, esta, esto, él, ella, ello”.......................................16UNIDAD 6.2. ® Repaso del verbo volo velle (véase apéndice).............................................16UNIDAD 7.1. Usos del infinitivo. La oración subordinada con infinitivo (introducción)......17UNIDAD 7.2 Tercera declinación: temas en -s neutros. Construcción de infinitivo (continuación);..........................................................................................................................18UNIDAD 8.1. El caso locativo. El acusativo como CCL con nombres de ciudad...................19UNIDAD 8.2. ◊ Determinantes posesivos y demostrativos. Repaso y ampliación. ................20UNIDAD 8.3. Los pronombres-adjetivos demostrativos ........................................................21UNIDAD 9.2. Usos del dativo..................................................................................................22Unidad 9.1. Adjetivos-pronombres interrogativos e indefinidos..............................................23UNIDAD 9.2. ® Repaso del verbo fero ferre (véase apéndice)..............................................23UNIDAD 10. Los grados del adjetivo......................................................................................23UNIDAD 11.1 . Numerales cardinales y ordinales. Comparación: superlativos. Quinta declinación (dies diei)...............................................................................................................25Pronombres personales, adjetivos posesivos; indefinidos uterque, neuter, alter; orac. subord. causal; orac. subord. consecutiva; modo imperativo; el participio de presente activo.............26UNIDAD 12.1 Los participios de presente activos...................................................................27

MAGISTER ET DISCIPVLI (I)....................................................................................................29adjetivos-pronombres interrogativos (continuación)................................................................29UNIDAD 13.1 COORDINACIÓN Y SUBORDINACIÓN.....................................................29UNIDAD 13.2. ◊ El participio pasivo. .....................................................................................29UNIDAD 14.1. Usos del ABLATIVO sin preposición. .........................................................30UNIDAD 14.2 Morfosintaxis verbal: el futuro imperfecto y futuro perfecto de indicativo. ...30 UNIDAD 15.1. El modo subjuntivo en verbos regulares y el verbo SVM..............................31

2

Page 3: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

UNIDAD 15.2. ◊ Verbos deponentes. Compuestos de SVM (intersum). La 3ª decl. temas en -i. ..............................................................................................................................................32UNIDAD 15.3 USOS DEL ACUSATIVO: el acusativo con significado circunstancial: dirección y duración..................................................................................................................33UNIDAD 15.4 Construcción de participio absoluto.................................................................35Adverbios derivados de adjetivos tipos I & II, en grado positivo, comparativo y superlativo. ...................................................................................................................................................35El grado en adj. irregulares; pto imperfecto indicativo en voz pasiva. LOCATIVO. Participiosactivos.......................................................................................................................................36futuro de indicativo (repaso) ; (v.deponentes (cont.)). .............................................................37UNIDAD 15.5. Grados del adjetivo: comparativo y superlativo..............................................37

LEYENDA DE MIDAS................................................................................................................41PUER ET DELPHINUS ...............................................................................................................41

APÉNDICE...............................................................................................................................42Casos y funciones......................................................................................................................42Primera declinación...................................................................................................................42CUADRO RESUMEN DE LA CONJUGACIÓN VERBAL, VOZ ACTIVA .......................43LAS CUATRO CONJUGACIONES........................................................................................44Las formas del infinitivo...........................................................................................................45

_____________________.............................................................................................................48TEMAS DE CULTURA................................................................................................................48

UNIDAD 01 UN POCO DE MITOLOGÍA: JÚPITER ...........................................................48UNIDAD 02 . ATENEA - (MINERVA).................................................................................48UNIDAD 03. DEL MITO A LA HISTORIA: LA MONARQUÍA ROMANA.......................48UNIDAD 10. [1] HISTORIA DE ROMA. LA REPÚBLICA. .............................................49 UNIDAD 10. [2] HISTORIA DE ROMA. CLASES SOCIALES.........................................50

El curso de latín de 1º de bachillerato parte de los conocimientos adquiridos en el latín de 4º de ESO. Losconocimientos gramaticales que se presuponen son:

UNIDAD I . ALFABETO Y PRONUNCIACIÓN UNIDAD 2. EL CASO Y DECLINACIÓN. Las cinco DECLINACIONES. EL VERBO SUM y derivados (possum

etc). EL INFINITIVOUNIDAD 3. EL ADJETIVO

UNIDAD 5. Enunciado de sustantivos y adjetivosUNIDAD 13.2. Determinantes posesivos meus, tuus, suus

En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales estudiados en 4º de ESO, paradigmas de sustantivos, adjetivos y verbos. También podéis pulsar en los enlaces al blog del profesorque tenéis arriba.

Método a seguir: el método asimilativoTodas las frases y textos que aparezcan en el curso deben ser copiados en el cuaderno junto con su traducción literal.El estudiante debe releer y repasar esos textos de modo periódico: primero, lectura y comprensión, luego intentará latraducción inversa. Esos textos y su vocabulario serán objeto de examen..

3

Page 4: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

EJERCICIOS Y TEXTOS

Comezaremos repasando los conocimientos gramaticales adquiridos en 4º de ESO mediante la lectura del textoPASTOR ET OVES. En esta sección además ampliamos el léxico y nos introducimos en el análisis morfosintactico defrases. Paulatinamente iremos descubriendo nuevos elementos gramaticales.

Ejercicio. [1] Lectura, comprensión, escritura y traducción. Copiar el texto latino en el cuaderno y añadir traducción (enmodo columnas bilingües).. Se aconseja consultar el diccionario VOX, o bien puedes consultar y descargar el léxico deFamilia romana que hallarás en el blog del profesor en la sección Recursos.

Ejercicio oral de repaso: por parejas, uno lee una frase y el otro le traduce. Primero traducción directa (niveles I y II),luego traducción inversa (sólo nivel II).

UNIDAD 1.1. ® repaso de la 1ª y la 2ª declinación.

Gramática: repaso de la 1ª declinación. Véase la gramática referente a Casos y funciones. 1ª declinac. en el Apéndice.

PASTOR ET OVES i

Hic vir, qui in campo ambulat, pastor Iulii est. Pastor non solus est in campo,nam canis niger cum pastore est et centum oves: una ovis nigra et undecentumoves albae. Pastor unam ovem nigram et multas oves albas habet. Is1 estdominus ovis nigrae et ovium albarum.

Pastor nigrae ovi et albis ovibus aquam et cibum dat. Cum una ove nigra etundecentum ovibus albis pastor in campo est. Cibus ovium est herba, quae in campo est. In rivo est aqua. Oves in campoherbam edunt, et aquam bibunt ē rivo, qui inter campum et silvam est. Cibuspastoris est panis, qui est in sacco.

Ejercicio. Releer el texto anterior y anotar las palabas de la 1ª declinación. Ejercitarse haciendo frases del tipo silvamagna est, videmus magnam silvam, do aquam puellae, nomen silvae, in silva lupus est...

2ª declinac. Consultar el Apéndice. || Ejercicio: releer y buscar en texto visto palabras 2ª decl.|| Practicar con dichas palabrasEjercicio oral de repaso: por parejas.

Ejercicio . Declinación temática. Mercurius et Neptunus dei Romani sunt. Romani et Graeci deosmultos habent. Sol in caelo est atque supra campum lucet. Aquilae in montibus nidos faciunt. Innidis sunt ova. In terrā inter arbores sunt vestigia lupi.

UNIDAD 1.2. ® Adjetivos tipo I. Repaso.

EJERCICIOS:Declina el adjetivo novus, nova, novum junto con los sustantivos liber libri,regina -ae, y templum -i. (novus liber, nova regina, novum templum)

1 “él” , del pronombre IS EA ID, que estudiaremos un poco más adelante.

4

Page 5: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

UNIDAD 1.3. Verbos. ◊ Conjugaciones. Enunciado de los verbos. ® Presente de indicativo de verbos regulares y de EO IRE.

Recordemos que para saber a qué conjugación pertenece un verbo hay que observar cómo es la primera persona delpresente de indicativo y el infinitivo.1ª conjugación 2ª conjugación 3ª conjugación 3ª conjugación mixta 4 ª conjugaciónporto -āre (llevar)

timeo -ēre(temer)

protego -ĕre(proteger)

facio -ĕre (hacer)

venio -īre(venir)

En latín, el enunciado completo del verbo “amar” , por ejemplo, incluye estas formas: amo, amas, amare, amavi, amatum

¿Qué es cada forma? amo, 1ª pers. sing. del presente de indicativo; amas, 2ª persona del singular del presente deindicativo; amare, infinitivo presente. Con las tres primeras formas (amo, amas, amare) conocemos el tema depresente, el cual sirve para formar el presente, imperfecto y futuro imperfecto. De la cuarta forma (amavi) obtenemosel tema de perfecto para formar, entre otros, el pretérito perfecto, pretérito pluscuamperfecto y futuro perfecto. Y laúltima forma (amatum) es el tema de supino que sirve para formar el participio de perfecto pasivo. En la sección Apéndice tienes un cuadro con ejemplos del presente de indicativo de las cuatro conjugaciones. Repásalos para hacer el siguiente ejercicio. El verbo EO IRE tiene algunas irregularidades: repásalo también.

Ejercicio oral. Conjugar el presente de indicativo e infinitivo de los verbos antes indicados: porto -āre , timeo -ēre, protego -ĕre, facio -ĕre, venio -īre, eo ire.

PASTOR ET OVES ii Iulius pastori suo panem dat. Pastor cani suo cibum dat: canis a pastore cibum accipit. Itaque canispastorem amat. In Italiā sunt multi pastores. Qui viā Appiā Romā Brundisium it multos pastores videt in campis. Numeruspastorum magnus est. Domini pastoribus suis cibum dant. Canes a pastoribus cibum accipiunt. Post campum montes sunt. Inter montes sunt valles. In campo est collis. (Collis est mons parvus.) In collearbŏr est. In silvā multae arbŏres sunt. Oves non in silvā neque in monte, sed in campo sunt. In silvā est lupus. Pastor et oves lupum timent, nam lupus oves edit. In silvis et in montibus lupi sunt, invallibus nulli sunt lupi. In caelo nullam nubem videmus. Caelum est supra terram. Montes et valles, campisilvaeque sunt in terra. In caelo sol et nubes sunt, sed supra campum caelum sine nubibus est.

Ejercicio. clasifica en columnas, según su conjugación, los verbos que encuentres en el texto anterior.

PASTOR ET OVES iii

UNIDAD 1.4. Compuestos de ◊ SVM y de ® EO.

En latín hay numerosos verbos compuestos por un verbo simple (eo, sum) y un prefijo o «preverbio»: ad·eo ad·ire«acercarse a», ab·eo ab·ire «alejarse de», ad·sum «estar presente», ab·sum «estar ausente». ejemplo:

adsum “estoy presente” adsumusades adestisadest adsunt

adesse “estar presente” adfui (& affui) “estuve presente”

Para la conjugación de EO y sus compuestos véase el Apéndice.

5

Page 6: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Pastor in sole ambŭlat. Sub arbŏre autem umbra est. Pastor, qui nullam nubem videt in caelo, cumcane et ovibus ad arbŏrem adit. Pastor umbram petit. Etiam oves umbram petunt: post pastorem adarborem adeunt. Pastor oves suas ad arborem ducit. Ecce pastor in umbrā arbŏris iacet cum cane et ovibus. Arbŏr pastori et cani et ovibus umbram dat;sed ovis nigra cum paucis aliis ovibus in sole iacet. Pastor, qui fessus est, oculos claudit et dormit. Canisnon dormit. Dum pastor in herba dormit, ovis nigra ab ovibus albis abit et ad rivum currit. Ovis nigra oves albasrelinquit et rivum petit; aquam bibit e rivo, et in silvam intrat! Canis latrat: "Baubau!" Pastor oculos apĕrit, oves aspĭcit, ovem nigram non videt. Pastor oves numerat:"Una, duae, tres, quattuor, quinque… undecentum." Numerus ovium est undecentum, non centum.Nullae oves albae absunt, sed abest ovis nigra. Pastor et canis oves albas relinquunt et silvam petunt.Pastor saccum cum pane in colle relinquit.

PASTOR ET OVES iv◊ El pronombre IS EA ID “él, ella, ello”, genitivo EIUS “de él, / ella”, “su...”. El estudio de todas sus formas sereserva para más adelante (pág. 16), pero ya vamos a ir encontrando algunas de ellas en los textos.

Dum pastor ceteras oves numerat, ovis nigra in magnā silvā, ubi via nulla est, errat. Ovis, quae iamprocul a pastore ceterisque ovibus abest, neque caelum neque solem supra se videt. Sub arboribus sol nonlucet. Ovis nigra in umbrā est. Ubi est lupus? Non procul abest. Ovis vestigia lupi in terra videt, sed lupum ipsum non videt. Itaqueovis lupum non timet. Parva ovis sine timore inter arbores errat. Lupus autem prope ovem est. Pastor etcanis procul ab ea sunt. Lupus, qui cibum non habet, per silvam errat. Lupus in silva cibum quaerit, dumpastor et canis ovem nigram quaerunt.

Mercurius imperia deorum ad homines portat; is enim nuntius deorum est.

UNIDAD 1.5 ® Repaso de la tercera declinación. Temas en consonante.

Tercera declinación

temas en consonante, masc.o fem.

temas en consonante, género neutro.

sg pl sg plNom miles milit-es corpus corpŏr-aVoc miles milit-es corpus corpor-aAcu milit-em milit-es corpus corpor-aGen milit-is milit-um corpŏr-is corpŏr-umDat milit-i milít-ibus corpŏr-i corporĭbusAbl milit-e milít-ibus corpŏr-e corporĭbus

►Son temas en consonante: [1] Los sustantivos imparisílabos (los que en el gen. sg. tienen más sílabas que en el nom.): homo hominis, caputcapitis.

Los sustantivos neutros son aquellos cuyo nominativo del singular termina en -men (cf. griego -μα):①carmen, carminis; flumen, flumĭnis, etc.. Los sustantivos cuyo nom. sing. termina en -us y el genitivo del②singular termina en -eris, -oris o -uris (cf. griego γένος, γένους < γενέσ-ος): vulnus, vulneris; corpus,corporis; ius, iuris, etc. Los sustantivos de tema en consonante dental (d/t) cuyo nominativo del singular③no termina en -s: caput, capitis; cor, cordis; lac, lactis, etc.

6

Page 7: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Ejercicio. Clasificar según su caso las palabras de la tercera declinación que aparecen en el texto anterior (PASTOR ET OVES iv) desde “Dum...” hasta “... quaerunt” .

Gramática. El análisis morfosintáctico. Usos sintácticos básicos del genitivo y del acusativo.

UNIDAD 2.1. El análisis sintáctico: usos del genitivo.

La principal función del genitivo es la de complemento del nombre (CN). Suele colocarse delante de su sustantivo alque complementa. Se traduce mediante un sintagma preposicional con la preposición "de" (la casa de madera), queejerce la misma función (CN).

Insularum incolae columbas necabant. Los habitantes de las islas mataban palomas. CN Núcleo ______ _____ Núcleo CN SJ CD V SJ V CD

Puella deae aram ornat. La niña adorna el altar de la diosa. SJ CD V

También complementan al sustantivo el adjetivo y la aposición, pero en nuestro análisis reservaremos la función deCN para el genitivo y analizaremos la función de adjetivos y aposiciones como adyacentes (algunas gramáticas, noobstante, consideran todo ello como CN) Obsérvese que en el análisis sintáctico el CN está dentro de un sintagma: el sujeto, el complemento directo o algúnotro complemento del verbo.

Ejercicio. Análisis sintáctico de: Ovis nigra vestigia lupi in terra videt.

El análisis morfosintáctico. En el análisis morfosintáctico añadimos, además de la función, la forma en que aparecensustantivos, adjetivos y pronombres, es decir el caso. Ejemplo:

Puella deae aram ornat. SJ/Nom CN/Gen CD/Ac La niña adorna el altar de la diosa. CD V

Ejercicio. Análisis morfosintáctico de: Ovis nigra vestigia lupi in terra videt.

UNIDAD 2.2. ◊ Modo imperativo. Uso de noli + infinitivo.

13.1. Morfosintaxis verbal: El modo imperativo: presente y futuro. Véase la morfología en la tabla deconjugaciones en el Apéndice.

13.2.

PASTOR ET OVES v

Pastor: "Ubi est ovis nigra? Age! quaere ovem, canis, et reperi eam!" Canis ovem quaerit et vestigia eius in terra reperit. Canis latrat. Pastor: "Ecce vestigia ovis. Ubi est ovis ipsa? Duc me ad eam, canis!" Canis dominum suum per silvam ducit ad ovem. Lupus ululat: "Uhu!"Oculi lupi in umbra lucent ut gemmae et dentes ut margaritae. Pastor, qui iamprope est, clamat: "Pete lupum!" Canis clamorem pastoris audit, et sine timorelupum petit. Lupus autem ovem relinquit et montes petit.

7

Page 8: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

SURGE E LECTO! "Hora prima est" inquit servus, "Surge e lecto!" Marcus e lecto surgit. Iam non cubat in lecto, sed antelectum stat. Marcus Davum aquam afferre iubet: "Affer mihi aquam ad manus!" Servus Marco aquamaffert et "Ecce aqua" inquit, "Lava faciem et manus! Manus tuae sordidae sunt." Marcus primummanus lavat, deinde faciem. Servus: "Aures quoque lava!" "Sed aures" inquit Marcus "in facie non sunt!" Servus: "Tace, puer! Non modo faciem, sed totum caput lava! Merge caput in aquam!" Marcus caputtotum in aquam mergit atque etiam aures et capillum lavat. Iam totum caput eius purum est. Aquanon est pura, sed sordida.

Gramática: para la forma negativa del imperativo (la prohibición) usamos el auxiliar nōlī (pl. nōlīte )+ infinitivo :Nōlī canĕre! “¡no cantes!”

Ejercicios con imperativos. 1. Cape pilam, Iulia! .2 Audi, Marce! Iulia vocem pulchram habet. 3.Age! Ascende in arborem, Quinte! 4. Iam dormi, Quinte! Dormi bene! 5. I ad oppidum, Syre, atque medicumarcesse! 6. Medicus: "Os aperi, puer! Linguam ostende!" . 7. Davus inquit , "Surge e lecto, puer!" 8. Affer mihiaquam ad manus, Dave ! 9. Sume res tuas atque abi! .10. Fac ut tibi iubeo, puer! 11. Nōlī pergĕre! .12. Nōlītemihi plus narrare de hac re!

UNIDAD 2.3. ® EL NOMINATIVO. Repaso y ampliación.

El caso nominativo ejerce las funciones de...: ①Sujeto de las formas verbales personales: exercitus rediit, el ejército volvió. ②Atributo: pater est agricola, el padre es campesino. ③Complemento predicativo del sujeto: pater venit laetus , el padre llegó alegre.

EJERCICIO. Completar.Equus et asinus, leo et lupus, canis et ovis besti___ sunt. Leo et lupus sunt bestiaefer___, quae alias bestias capi____ et ed____. In Africa sunt multi leo____.Pastores Africae leo____ timent, nam leo____ non solum ov___ pastōrum, sedetiam pastores ipsos ed____! Non bestia, sed hom____ est pastor; leones autem non solum alias bestias,sed hom_____ edunt. Ferae et hom____ amici non sunt. Canis amicus hom____est; ea bestia fer____ non est. Aliae besti____ sunt aves, aliae pisc____. Aquila est magna avis fer____, quaeparvas av____ cap___ et edit. Aves in aer____ volant. Pisc___ in aqua natant.Hom____ in terra ambulant. Homo duos pe___ hab___. Pisc___ neque alas neque

pe___ habet. Av___ quae volat alas movet. Hom___ qui ambulat pe____ movet.

EJERCICIO. Análisis morfosintáctico de las tres primeras frases del ejercicio anterior.

UNIDAD 2.4. Las preposiciones más usuales y el caso que rigen:

con acusativo con ablativoad, ante, apud “junto a”, circum “alrededor de, cerca de”, in , inter, post, per, prope “cerca de”, super “sobre”, supra “encima de”

a(b), cum , e(x), in, sine, super

8

Page 9: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

A grandes rasgos, el acusativo se emplea con preposiciones que indican movimiento hacia un lugar, mientras que elablativo indica movimiento desde un lugar, origen, causa, medio o estancia en un lugar:

Ejemplos: .1. Homines ex totā Italiā atque ex omnibus provinciis Romanis in foro Romæ conveniunt. .2. InCapitolio est templum Iovis Optimi Maximi; circum forum Romanum sunt alia multa templa deorum. .3.Puer aeger super lectum iacet. Claudia et Syra apud puerum aegrum sunt. .4. Mons Albanus prope villamIulii situs est. .5. Lupi prope oves sunt.

UNIDAD 3.1 ® El pretérito imperfecto de indicativo Al tema de presente hay que añadir un morfema -(e)-BA-2. Las desinencias personales son las mismas que para elpresente, menos en la 1ª persona que tiene un morfema -m en lugar de -o.

1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 3ª mixta 4ª conjugación

impe

rfec

to

portābam portābās portābatportābāmus portābātis portābant

habēbamhabebashabebathabēbāmushabēbātishabēbant

legēbamlegēbaslegēbatlegebāmuslegebātislegēbant

capiēbamcapiebascapiebatcapiēbāmuscapiebātiscapiēbant

veniēbamveniebasveniebatveniēbāmusveniēbātisveniēbant

Recordemos que el verbo copulativo sum esse, al ser un verbo irregular, forma el imperfecto de esta otra manera:

eram (era, estaba) eramuseras eratiserat erant

EJERCICIOS. Conjuga en imperfecto de indicativo los verbos que se indican. porto -are (llevar) timeo -ere (temer) protego -ere (proteger)facio -ere venio -ire (llegar) sum esse

Los recuerdos de CornelioCornelius: "Ego optimus discipulorum in ludo erat, nam ceteri discipuli omnes peiores erant: malecomputabant, male scribebant, male recitabant, quia cotidie in ludo dormiebant nec magistro parebant; egosolus bene computabam, bene scribebam, bene recitabam, quia numquam in ludo dormiebam, sed omniaverba magistri audiebam et semper ei parebam"

MARITVS ET VXOR (I)

Ante decem annos Iulius «pater familias» non erat, tunc enim nec uxorem nec liberos habebat. Iuliusadulescens viginti duorum annorum erat. Claudia matrona non erat, sed virgo septendecim annorum, quaeRomæ apud parentes suos habitabat. Domus eorum non procul aberat ab alia domo, in qua Iulius cumparentibus suis habitabat. Iulius et Claudia in eadem urbe habitabant, non in eadem domo. Pater Iulii, qui iam mortuus est, magnam pecuniam habebat multasque villas magnificas possidebat praeterdomum Romanam: is homo dives erat.

2 *La –ē- de –ē·ba- es una vocal que se añade en la 3ª conjugación para enlazar la raíz acabada en consonante dic- y laterminación –ba. En la 4ª conjugación se añade la vocal -e por influencia de la 3ª conjugación.

9

Page 10: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Pater Claudiae erat homo pauper, qui unam domum exiguam possidebat. Claudia igitur virgo paupererat, sed tamen Iulius eam amabat. Cur Iulius, adulescens dives, virginem pauperem amabat? Quia ea virgoproba ac formosa erat. Nec Iulius amorem suum occultabat, nam Claudiam "amicam' appellabat et multadona ei dabat. Sed tamen Claudia non Iulium amabat, sed alium virum Romanum. Ergo Iulius miser erat etnocte male dormiebat. Iulius cotidie epistulas ad Claudiam scribebat, in quibus pulchritudinem eius laudabat verbis magnificis,ac simul cum epistulis rosas aliosque flores pulcherrimos ad eam mittĕre solebat.

Ejercicio. Análisis morfosintáctico de la frase «Iulius cotidie epistulas ad Claudiam scribebat, in quibuspulchritudinem eius laudabat verbis magnificis.».

UNIDAD 3.2. El tema verbal de perfecto. El pretérito perfecto ypluscuamperfecto.

El pretérito perfecto de indicativo se forma con el tema de perfecto y unasterminaciones especiales. Obsérvese la doble posibilidad de traducción.

pto.

per

fect

o amav·ī «amé» «he amado» amav·ĭmŭsamav·īstī etc. amav·īstĭsamav·ĭt amav·ērunt ( & amav·ēre)

Verbos usuales cuyo pretérito perfecto conviene memorizar:

porto portare portavi portatum : llevardo dare dedi datum : darsto stare steti statum : estar (de pie)doceo -ēre -ui doctum : enseñar, instruirhabeo -ēre -ui -itum : tener, poseer,iubeo -ēre iussi iussum : mandar, ordenarpareo parēre parui paritum : obedecerteneo tenere tenui tenitum : sostenervideo vidēre vidi visum : vercapio capĕre cepi captum : cogercedo cedĕre cessi cessum : pasartraho trahĕre traxi tractum : arrastrardico dicĕre dixi dictum : decir

duco ducĕre duxi ductum : conducirmitto -ere mīsi missum : enviarnosco -ere nōvi nōtum : conocer, saberpōno -ere posui positum : poner, colocarscribo scribĕre scripsi scriptum : escribirtango tangĕre tetigi tactum : tocartingo tingĕre tinxi tinctum : teñirveho vehĕre vexi vectum : llevar, conducirfacio facĕre feci factum : haceraudio audire audivi auditum : oírdormio dormire dormivi dormitum : dormirvenio venire vēnī ventum : venir

Ejercicio. Buscar enunciado y conjugar el pto. perfecto de indicativo de estos verbos: pulso, laudo, scribo, do, dico, pugno, iaceo, salutare

Ejercicio. Nonne Marcus Sextum pulsavit? Primum Sextus os Marcipugnō pulsavit, deinde Marcus et Titus Sextum pulsaverunt. Pueripugnaverunt in viā angustā. Cur tam sordidus est puer? Sordidus estquod humi iacuit; humus enim propter imbrem umida et sordida est. EtMarcus et Sextus humi iacuerunt. Cum primum Marcus atrium intravit,filius patrem salutāvit. Mater interrogat filium : “Tu ne ipse istas pulchraslitteras scrips ĭ st ī ?" Marcus respondet: "Ipse ea scripsī profecto. Mihicrede!" Iulius amicum interrogāvit: "Tune solus Sextum pulsavĭsti?"

10

Page 11: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Marcus respondit: "Ego et Titus eum pulsavĭmus." Mater dixit : "Quid? Vos duo unum pulsavĭstis? Duo cumuno pugnavĭstis?" Bacchus Midæ regi munus dedit.

El pretérito pluscuamperfecto se caracteriza por un morfema -ĔRĀ- añadido al tema de perfecto.Véanse ejemplos en el Apéndice.

PENSVM A. Ejercicios con pluscuamperfectos. Mārcus sordidus erat quod humi iacuĕrat, et cruentus quod Sextus eum pulsavĕrat. Puerī in viāpugnaverant. Tergum Mārcō dolebat, quod magister eum verberavĕrat. Mārcus: «Magister me verberāvit quod in lūdō dormiveram nec eum audīvĕram, sed me laudāvit quodbene computavĕram et scrīpsĕram.» Hannibal dux magnis itineribus ad Alpes pervenerat. Omnia, quae Midas rex tetigĕrat, in aurumstatim mutabantur.

UNIDAD 3.3. Pronombres personales. El reflexivo SE

1ª persona 2ª persona

Sg. Pl. Sg. Pl.

N, V ego nos tu vos

Ac me nos te vos

G meinostri

& nostrum tui

vestri & vestrum

D mihi nobis tibi vobis

Abl me nobis te vobis

La preposición de ablativo cum siempre va detrás del pronombre. Así para construcciones como conmigo, contigo, con nosotros, con vosotros, se dice mecum, tecum, nobiscum, vobiscum.

Pronombre reflexivo y pronombres de tercera persona.

Nom. Voc. ___En latín no existe un pronombre personal de tercera persona; éste se suple conel anafórico is, ea, id, o con el deíctico ille, illa, illud. Sin embargo, existeun pronombre personal reflexivo de tercera persona cuya flexión es esta.

Al igual que con los pronombres personales, el pronombre reflexivo al iracompañado de la preposición cum se antepone: secum

Ac. sē, sese3

Gen. suī

Dat. sibi

Ab. sē, sese

Ejemplos: Sē amat – “Se ama a sí mismo”. In marī sē praecipitāvit. – “Se arrojó al mar”

Ejercicio. 1. Nobis fabulam narravit. 2. Vobiscum bellum fecimus. .3. Stulti se laudant. 4. Consul sibidomum aedificavit. 5. Unus vestrum me tradidit. 6. Multi nostrum felices sunt, multi vestrum infelices.7. Mater mecum venit. 8.- Magister nos ad se vocat. .9. Sapiens omnia sua secum portat. .10. Matresnon sibi vivunt, sed liberis suis. 11. Nobis cara est virtus, vobis pecunia. 12. Cicero sua carminalaudabat, sed omnes carmina eius irridebant. .13. Hostes se nobis tradiderunt. 14. Omnia tua mihidedisti. 15. Nos nostri milites fortiter defendunt. 16. Dux cum exercitu suo urbem cepit, sed eius incolis

3 Hay poca diferencia entre sē y sēsē, ya que las dos formas se usan indistintamente, excepto que se prefiere sēsē dondese hace hincapié (especialmente en referencia a un ipse precedente, o al principio o al final de una cláusula).

11

Page 12: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

veniam dedit. 17. Caesar copias suas divisit, sed hostes eius consilium perspexerunt. 18. Mea domustibi patet, mihi clausa est. 19. Mihi quoque caput dolet. Traducción inversa: El soldado da monedas a los niños. Los soldados nos daban monedas. Marco tedio una rosa. ¿A quién diste el libro? Os vimos en el teatro. Marco no os ha dado el libro. Nos duele lacabeza.

BESTIÆ ET HOMINES I

® Repaso del v.irr. POSSVM; indefinido alius alia aliud; pasiva impersonal -UR

UNIDAD 4. 1. ® Repaso y ampliación: presente ( y perfecto) del v. irr. POSSVM

indicativo infinitivo El verbo possum posse potui está formado con el preverbio pot- más elverbo sum. La –t final del preverbio se mantiene si la formacorrespondiente del verbo sum empieza por vocal (potest), pero setransforma en –s si la forma de sum empieza por s- (possum). Tiene uninfinitivo de presente y un imperfecto de subjuntivo contractos (posse /possem). El tema de perfecto es regular sobre el tema potu-.VéaseAPÉNDICE

pres

ente

possum

potes potest possŭmus potestispossunt

posse

In horto et in silva multæ aves sunt. Canis aves, quae inter arbores volant, aspicit. Canis ipse non volat,nam canis alas non habet. Canis volare non potest. Neque pastor volare potest. Pastor duos pedes habet,itaque pastor ambulāre potest. Homines ambulare possunt, quod pedes habent, neque volare possunt, quodalas non habent. Mercurius autem ut avis volare potest. Mercurius non homo, sed deus est. Mercurius est deusmercatorum. (Mercator est homo qui emit et vendit.) Canis catenam ferream rumpere non potuit. Magister pueros multas res docere non potuit, nam discipulipigri erant. Pueri quaestiones magistri bene respondēre non potuērunt.

UNIDAD 4. 2. ® Repaso y ampliación: el pronombre indefinido “alius alia aliud” «otro -a -o»

Singular Plural

M F N M F N

N alius alia aliud aliī aliæ alia

Ac alium aliam aliud aliōs aliās alia

Galīus

( & alterīus 4)aliōrum aliārum aliōrum

D aliī aliīs

Abl aliō aliā aliō aliīs

Ejercicio: Pisces in aqua natare possunt. Etiamne homines natare possunt? Alii hominesnatare possunt, alii non possunt. Iulius est bonus maritus qui uxorem suam neque ullamaliam feminam amat. Marcus et Quintus sunt duo discipuli: alii discipuli sunt Titus et Sextus.Portus Ostiensis semper plenus est hominum qui in alias terras navigare volunt. Ambulatoresspectatoribus varias merces in Circo Maximo offerebant: alii olivas, alii lupinos, alii dulciavendebant. Iuppiter malus maritus est, qui multas alias deas amat praeter Iunonem,coniugem suam. Venus Martis coniunx non est, sed alterius dei, cui nomen est Vulcanus.

4 Se usaba preferentemente alterīus, genitivo singular de alter

12

Page 13: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Ovis nigra cum paucis aliis ovibus in sole iacet. Ego pecuniam meam non partior cum aliis! Milites nostriprovincias ac patriam nostram a Germanis et ab aliis hostibus defendunt.

UNIDAD 4.3 ® Repaso y ampliación. Temas en -i de la tercera declinación.

temas en -i, masc. /fem. temas en -i, género neutro.sg. pl. sg. pl.

Nom. Voc ovis ov·es mare mar·iaAc ov·em ov·es mare mar·iaGen ov·is ov·ium mar·is mar·iumDat ov·i ov·ibus mar·i mar·ibusAbl ov·e ov·ibus mar·i mar·ibus

►Son temas en -i:[1] Los adjetivos tipo fortis forte, y prudens prudentis. A diferencia de los sustantivos, estos hacen el ablativo singularen -i.[2] Los sustantivos parisílabos (mismo número de sílabas): nubes nubis (gen. pl. nubium). Exepciones: pater, mater,frater, iuvenis, canis, panis, senex senis, volucris -is “pájaro”, vātēs -is “poeta adivino”.[3] Los sustantivos imparisílabos cuyo tema acaba en dos consonantes (“sustantivos de tema mixto”): dens deNTis, urbsuRBis, pars paRTis etc.. Se trata de antiguos temas en -i que perdieron esta vocal en el nom. sg. (*urb[i]s urbis > urbsurbis). También nix nivis, nox noctis, mūs muris “ratón”, os ossis “hueso”. [4] Son sustantivos neutros de tema en -i los sustantivos acabados en -AL, -AR, -E : animal animalis, exemplarexemplaris, rete retis, mare maris (estos sustantivos terminan en -i en el abl. sg.: mari) NOTA: los sustantivos de tema en -i tenían originariamente un acusativo -im, y un abl. sg. -i. Mantienen estas formasarcaicas los sustantivos vis “fuerza”, tussis “tos”, sitis “sed”. También podemos encontrarlas en navis, clavis, turris,febris, puppis, securis y los nombres geográficos en -is: Neapolim, Hispalim.

BESTIÆ ET HOMINES II

Padus magnum flumen est. In flumĭne multi sunt pisces. Pisces in aqua flumĭnis natant. In fluminĭbus etin marĭbus magnus numerus piscium est. Flumĭna et marĭa plena sunt piscium. Homines multos pisces capiunt. Nemo pisces fluminum et marium numerare potest. Pisces numerarinon possunt. Pisces in terra vivere non possunt, nam pisces in aere spirare non possunt. Qui animam habet animal est. Non solum homines, sed etiam bestiae animalia sunt. Alia animalia in terravivunt, alia in mari.

UNIDAD 5.1. ◊ Voz pasiva

La voz pasiva en latín se forma de dos maneras diferentes, según se trate de los tiempos que se forman conel tema de presente o los tiempos del perfecto.

Presente, imperfecto, futuro imperfecto Perfecto, pto pluscuamp., fut. perfecto 5

Se usan unas terminaciones diferentes Se forma con el auxiliar SVM y el participio pasivo6

laudor «soy alabado» etc.laudarĭs ( = amārĕ)laudaturlaudamurlaudamĭnīlaudantur

laudatus sum «fui alabado»laudatus eslaudatus estlaudati sumuslaudati estislaudati sunt

5 En los textos aparecen formas del perfecto pasivo, pero dejamos para 2º de bach. un estudio más pausado.6 El participio pasivo se extrae del supino, conviertiéndolo en un adjetivo de tipo I: ejemplo, amatum ► amatus

amata amatum. Su estudio y práctica se reserva para un poco más adelante. De momento, nos centraremos en la vozpasiva en los tiempos de presente.

13

Page 14: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

En el presente, pues, usamos unos morfemas de persona diferentes de los de la voz activa:

Terminaciones de persona para presente, pto.imperfecto y futuro perfecto:

-R -MUR-RIS -MINI-TUR -NTUR

[1] Presente de indicativo, voz pasiva. Ejemplos. Magister me laudat. Ego a magistro laudor. Magister telaudat. Tu a magistro laudaris. Magister Marcum laudat. Marcus a magistro laudatur. Magister nos laudat.Nos a magistro laudamur. Magister vos laudat. Vos a magistro laudamini. Magister Marcum et Iuliamlaudat. Marcus et Iulia a magistro laudantur.Las terceras personas pueden traducirse también como pasiva impersonal con “SE...” : In caelo nulla nubes videtur – En en cielo no se ve ninguna nube.

NAUTÆ ET NEPTUNUS I

Nauta, qui fluctibus iactatur ac mergitur: — "Fluctibus iactor ac mergor! Serva me, Neptune, qui prope ades,quamquam nec videris nec audiris ab hominibus."

Neptunus: — "Fluctibus iactaris, nauta, nec vero mergeris! Nam ego adsum, quamquam nec videor necaudior." Deus ab hominibus nec videtur nec auditur.

Nautae, qui fluctibus iactantur ac merguntur: — "Fluctibus iaciamur ac mergimur! Servate nos, o dei boni, quiprope adestis, quamquam nec videmini nec audimini ab hominibus."

Dei: — "Fluctibus iactamini, nautae, nec vero mergimini! Nam nos adsumus, quamquam nec videmur necaudimur." Dei ab hominibus nec videntur nec audiuntur.

Infinitivos, voz pasiva. Repasamos ahora cómo son las formas del infinitivo en voz pasiva. Vamos a trabajar primero el infinitivo de

presente. Atención a los infinitivos de la 3ª conjugación y 3ª mixta.

PASIVA y v. deponentes

1ª conj. 2ª conj. 3ª conj 3ª mixta 4ª conj

Presente

ama·ri «ser amado»

habē·ri dic·i fac·i audi·ri

Inf. de perfecto

amatum esse «haber sido amado»

habitum esse dictum esse factum esse auditum esse

Infinitivos de presente pasivos. Pasiva refleja.

Pisces numerari non possunt. Magnum ostium ā parvā puellā neque aperiri nequeclaudi potest. Germania non solum armis defenditur, sed etiam altis montibus,magnis silvis atque latis et altis fluminĭbus. Piscis qui natat caudam movet. Cum avis volat, alae moventur. Cum homoambŭlat, pedes moventur. Cum piscis natat, cauda movētur. Qui ambŭlat vestigiain terra facit. Qui volat aut natat vestigia non facit. Cum aquila supra hortum volatet cibum quaerit, parvae aves canere non audent, et inter folia arborum se occultant.Itaque aquila eas reperire non potest. Neque aves neque nidi avium ab aquilareperiri possunt, quod ramis et foliis occultantur. Spirare necesse est homĭni. Ēdĕre quoque homini necesse est, nemo enim sinecibo vivere potest. Necesse est cibum habēre. Sine pecuniā cibus emi non potest.

14

Page 15: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Necesse non est gemmas habere, nemo enim gemmas edere potest. Gemmae edi non possunt; sed quigemmas suas vendit pecuniam facĕre et cibum emĕre potest.

UNIDAD 5.2 ◊ El pronombre relativo. Repaso y ampliación.

El pronombre relativo QVI QVÆ QVOD introduce oraciones subordinadas de relativo que van referidas a unantecedente con el que el pronombre relativo concuerda en género y número. Traducción: '(el) que, (la) que,(lo) que, el cual, quien, cuyo'.

Singular Plural

M F N M F N

N qui quae quod qui quae quae

Ac quem quam quod quos quas quaeG cuius quorum quarum quorum

D cui quibusAbl quo qua quo quibus

Ejercicio. .1. Pecuniam habēre necesse est, nam qui pecuniam non habet cibum emere non potest. .2. Ceraest materia mollis quam apes, bestiolae industriae, faciunt. .3. Ferrum est materia dura ex quā cultri, gladii,stili aliaeque res multae efficiuntur. .4. Aves ova pariunt, ex quibus parvi pulli exeunt. 5. Cornelius NeposVeronensis scriptor Romanus in est, cuius duo libri usque ad nostram aetatem pervenerunt («han llegado»). 6.'Ostium' sive 'os' flumĭnis dicitur is locus quo flumen in mare influit. .7. Rhenus ac Danuvius flumĭna, quaeGermaniam ab imperio Romano dividunt, fines imperii nostri sunt. .8. Bene facĭte, quod facĭtis.Ejercicio. Análisis morfosintáctico de la frase 4.

LUPUS ET AGNUS Lupus et agnus in fluvii ripa aquam potabant. Superior stabatlupus, longeque inferior agnus. Agnus parvus et innoxius erat, atlupi audacia magna erat. Agni et cervi lupos timent, nam lupiagnos saepe dēvŏrant. Agnus lupum videt et fugam temptat,sed lupus quoque videt agnum et «Tuā causā —dicit— aquaturbida est». At agnus respondet: «tu potas superior, et aquadecurrit ā te». Tamen lupus iniustus timidum agnum vulnĕrat etdevŏrat. Sic viri iniūsti fictīs causīs viros infirmos et innoxiossaepe opprĭmunt.

UNIDAD 6.1. El pronombre is ea id “ este, esta, esto, él, ella, ello”

Singular Plural

Masc Fem Neutro Masc Fem Neutro

N is ea id ii eæ ea

Ac eum eam id eos eas ea

G eius eorum earum eorum

D ei iis

Abl eo ea eo iis

15

Page 16: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Ejercicio con is ea id. Mercurius ut avis volare potest, nam in pedibus eius alæ sunt. Marcus cumservo atrium intrat, ubi parentes sedent: ante eos in parvā mensā panis et mala sunt. Discipulus intabula sua scribit eas sententias quas magister ei dictat. Milites Romani bene pugnant, quod pilaeorum brevia et levia sunt, non longa et gravia ut pila Germanorum. «Ostium» sita est eo loco quoTiberis in mare influit. Magister Titum et Sextum laudat, quod ii semper recte quaestionesrespondent. Aves nidos faciunt in arboribus; nidi earum inter ramos et folia arborum sunt. In eoflumĭne multi sunt pisces.

MARCUS ET QUINTUS ET IULIA IN HORTO SUNT (I)Repaso verbos irreg. sum, eo y derivados, possum, pte. y pto imperfecto. El verbo VOLO VELLE. Los pronombres-adjetivos demostrativos. Repaso del determinante demostrativo is ea id. Construcción de infinitivo

UNIDAD 6.2. ® Repaso del verbo volo velle (véase apéndice)

Marcus et Quintus et Iulia in horto sunt. Iulia pilam tenet et cum pueris pila ludere vult, sed pueri nidosquaerĕre in arboribus volunt. Itaque puella ludit cum cane sua Margarita. Iulia: "Cape pilam, Margarita!" Canis pilam capit et caudam movet. Puella laeta ridet et canit. Pueri puellamcanere audiunt. Quintus: "Audi: Iulia vocem pulchram habet." Marcus: "Vox eius non pulchra est!" Canis avem supra se volare videt eamque capere vult, neque potest. Canis irata latrat: "Baubau!" Eiusvox pulchra non est, canis canĕre non potest! Aves canĕre possunt, canes non possunt. Marcus autem nidum reperit et Quintum vocat: "Veni, Quinte! In hac arbore nidus est." Accurrit Quintus.Marcus: "Age! Ascende in arborem, Quinte!" Quintus in arborem ascendit; iam is supra Marcum in arbore est. Marcus ipse in arborem ascendere nonaudet! Marcus interrogat: "Quot sunt ova in nido?" Quintus: "Nulla ova, sed quattuor pulli." Nidus est in parvo ramo. Ramus qui nidum sustinet non crassus, sed tenuis est. Ramus tenuis Quintumsustinere non potest, is enim puer crassus est. Ecce ramus cum puero et nido et pullis ad terram cadit!Marcus Quintum ad terram cadere videt. Ridetne Marcus? Non ridet. Marcus enim perterritus est. IamQuintus et pulli quattuor sub arbore iacent. Neque puer neque pulli se movent. Pulli mortui sunt.

UNIDAD 7.1. Usos del infinitivo. La oración subordinada con infinitivo (introducción).

Hay un tipo de oración subordinada, tras verbos como dicere, videre, en la cual el verbo está en infinitivo,y su sujeto en acusativo. Sigue los siguientes pasos para su traducción: (1) Traduce el sujeto y el verbo de laoración principal y añade QUE. (2) Busca el sujeto del infinitivo: está en acusativo, pero tradúcelo como talsujeto, sin preposición. (3) Traduce el infinitivo por una forma personal (indicativo, subjuntivo):

Marcus dicit Quintum in lecto esse. Marco dice QUE Quinto en la cama está. 1 2 3

Ejercicio . Frases con orac. subordinada con infinitivos activos y pasivos. Marcus et Iulia Quintum vivum esse vident. Puer autem ambulare non potest, neque enim pedes eumsustinere possunt; ergo necesse est eum portare. Quintus ā Iulio in villam portatur et in lecto ponitur. Claudiafilium suum ā Iulio portari videt, et interrogat: "Cur puer ipse ambulare non potest?" Iulius: "Quintus ambulare non potest, quod non est avis neque alas habet! Qui volare vult neque potest, adterram cadit!" Claudia Quintum ā Iulio in lecto poni aspĭcit. Syra rosam a Iulia teneri videt. Anima viderinon potest.

16

Page 17: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

MARCUS ET QUINTUS ET IULIA IN HORTO SUNT (II) Quintusne mortuus est? Non est. Quintus enim spirat. Qui spirat mortuus esse non potest. Sed Marcus eumspirare non videt. Quid facit Marcus? Marcus perterritus ad villam currit et magnā voce clamat: "Age! Veni,pater!" Iulius puerum vocare audit et exit in hortum. Pater filium perterritum ad se accurrere videt eumqueinterrogat: "Quid est, Marce?" Marcus: "Quintus...est...mortuus!" Iulius: "Quid? mortuus? O dei boni!" Pater, ipse perterritus, cum Marco ad Quintum currit. Iulia quoque accurrit cum cane sua. Quintus oculos aperit. Iulius eum oculos aperire videt. Iulius: "Ecce oculos aperit: ergo vivus est." PENSVM A. Bestiae et homines Av___ in aer___ volant. Pisc___ in aqua natant. Iulia neque vol___ neque nat___ potest. Homo duos ped___habet, itaque homo ambul___ potest. Homo mortuus se mov___ non potest. Spir___ necesse est homini, namsine anima nemo viv___ potest. Cum homo spirat, anima in pulmon___ intrat et ex pulmon___ exit. Homoqui spirat mortuus es___ non potest. Homin___ deos vid___ non possunt. Dei ab homin___ vid___ non possunt. Nemo pisces numer___potest. Pisces numer___ non possunt. Sine pecunia cibus em___ non potest. Pueri Iuliam can___ audiunt.Marcus Quintum ad terram cad___ videt. Iulius Marcum clam___ audit. Claudia saccum a Iulio in mensapon___ et aper___ videt.

PENSVM C 7. Responde Latine.Num Neptunus homo est? Quis est Mercurius? Quid agunt mercatores? Num necesse est margaritas habere?Quid est oceanus Atlanticus? Cur aquila a parvis avibus timetur? Ubi sunt nidi avium? Quid est in nidis? Quae bestiae ova pariunt? Quid agunt pueri in horto? Cur ramus Quintum sustinere non potest?

CORPVS HVMANVM I

UNIDAD 7.2 Tercera declinación: temas en -s neutros. Construcción de infinitivo (continuación);

Corpus humanum quattuor membra habet: duo bracchiaet duo crura. Bracchium membrum est et crus membrum est.In bracchio est manus, in crure pes. Duæ manus et duopedes in corpore humano sunt. In corpore unum caput est,non duo capita. In capite sunt oculi et aures, nasus et os.Super caput capillus est. Capillus virorum non tam longus est quam feminarum.Supra oculos frons est. Infra oculos genae sunt. Post frontemest cerebrum. Qui cerebrum parvum habet stultus est. Os estinter duo labra. In ore lingua et dentes insunt. Dentes suntalbi ut margaritae. Lingua et labra rubra sunt ut rosae. Homines oculis vident et auribus audiunt. Homo quioculos bonos habet bene videt, qui oculos malos habet male videt. Qui aures bonas habet bene audit, quiaures malas habet male audit. Syra male audit, ea enim aures malas habet.

Gramática: temas en -s neutros, 3ª declinac.

Ejercicio: declinar humanus -a -um (2ª y 1ª decl.) junto con corpuscorporis {n} (3ª decl.)

7 Aparece aquí ya el pronombre interrogativo quis quid sólo en nominativo. El alumno lo encontrará en el diccionariosin dificultad. Para el resto de las formas hay que esperar a su estudio particularizado más adelante.

17

Page 18: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Caput est super collum. Sub collo est pectus. In pectore cor et pulmones sunt. In corde est sanguis, qui pervenas ad cor fluit. Color sanguinis est ruber. Infra pulmones est iecur et venter. In ventre cibus est. Cor,pulmones, iecur, venter sunt viscera humana. Homo qui ventrem malum habet cibum sumere non potest, neque is sanus, sed aeger est. Homo sanusventrem bonum, pulmones bonos, cor bonum habet. Medicus ad hominem aegrum venit eumque sanumfacit. Medicus est vir qui homines aegros sanat, sed multi aegri a medico sanari non possunt. Quintus iacet. Claudia sedet. Syra stat. Estne sanus Quintus? Non est: pes eius aeger est. Puer superlectum iacet. Mater apud eum sedet manumque eius tenet. Syra non sedet, sed apud lectum stat. Claudia:"Ecce malum, Quinte." Claudia puero aegro malum rubrum dat, neque is malum edere potest. Mater ei poculum aquae dat: "Bibe aquam modo!" Claudia: "Iam dormi, Quinte! Dormi bene!" Mater manum ponit in fronte filii: frontem eius tangit. Quintus oculos claudit atque dormit. Iulius, qui cum Syro servo in atrio est, imperat: "I ad oppidum, Syre, atque medicum arcesse!"

UNIDAD 8.1. El caso locativo. El acusativo como CCL con nombres de ciudad

El locativo es un antiguo caso residual que tiene sólo el singular; sirve para traducir los complementoscircunstanciales de lugar sin preposición y se usa sólo con nombres de ciudades y de islas pequeñas. Sudesinencia es -æ (primera declinación) o bien -i (segunda declinación) (se puede confundir con el genitivo).Ejemplo: Romæ = “en Roma”, Corinthi “en Corinto”, Tarenti “en Tarento”. También se usa el locativo con algunos nombres comunes: humi “en el suelo”, domi “en casa”, domi bellique “tanto en la paz como en la guerra”.

CORPVS HVMANVM II Medicus Tusculi habitat. Iulius servum suum Tusculum ire iubet atquemedicum arcessere. Syrus equum ascendit, ad oppidum it, medicumarcessit. Servus cum medico ad villam revenit. Medicus interrogat: "Quisaegrotat?" Iulius: "Meus Quintus filius aegrotat; ambulare non potest." Medicus: "Cur ambulare non potest?" Iulius: "Quia pes eius aeger est. Puer stultus est, medice: nidum in arbore

reperit, arborem ascendit, de arbore cadit! Itaque pedem aegrum habetnec ambulare potest. "

Iulius medicum ad cubiculum Quinti ducit. Medicus cubiculum intrat,ad lectum adit atque puerum aspicit. Quintus quietus super lectum iacetnec oculos aperit. Medicus puerum dormire videt. Medicus dicit: "Puerdormit." Syra, quae male audit, id quod medicus dicit audire non potest itaque interrogat: "Quid dicitmedicus?" Claudia (in aurem Syrae): "Medicus puerum dormire dicit." Quintus oculos aperit atque medicum adesse videt. Puer, qui medicum timet, nullum verbum facere audet.

Ejercicio: análisis morfosintáctico de las frases subrayadas.

UNIDAD 8.2. ◊ Determinantes posesivos y demostrativos. Repaso y ampliación.

En las lecturas ya te encontraste los determinantes posesivos meus, tuus, suus. Su declinación sigue el modelo de losadjetivos de tres terminaciones (2ª-1ª-2ª decl.), salvo el vocativo de primera persona, que es mi. Los pronombres-adjetivos posesivos se emplean en latín menos que en español, pues se evitan cuando la posesión queda sobreentendidapor el contexto. Así, una frase como “amo a mi madre” se diría “matrem amo”, sin necesidad de representar el posesivo.

18

Page 19: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Posesivo de 1ª persona: un solo poseedor.“mi..., mis...”

Singular Plural

M F N M F N

N meus mea meum mei meae mea

V mi mea meum mei meae mea

Ac meum meam meum meos meas mea

G mei meae mei meorum mearum meorum

D meo meae meo meis meis mearum

Abl meo mea meo meis meis meorum

Posesivo de 1ª persona: varios poseedores.“nuestro(s), nuestra(s)...”

Singular Plural

M F N M F N

N, V noster nostra nostrum nostri nostrae nostra

Ac nostrum nostram nostrum nostros nostras nostra

G nostri nostrae nostri nostrorum nostrarum nostrorum

D nostro nostrae nostro nostris nostris nostris

Abl nostro nostra nostro nostris nostris nostris

Posesivo de 2ª persona: un solo poseedor. “tu..., tus...”

Singular Plural

M F N M F N

N, V tuus tua tuum tui tuae tua

Ac tuum tuam tuum tuos tuas tua

G tui tuae tui tuorum tuarum tuorum

D tuo tuae tuo tuis tuis tuis

Abl tuo tua tuo tuis tuis tuis

Posesivo de 2ª persona: varios poseedores “vuestro(s), vuestra(s)...”

Singular Plural

M F N M F N

N.V. vester vestra vestrum vestri vestrae vestra

Ac vestrum vestram vestrum vestros vestras vestra

G vestri vestrae vestri vestrorum vestrarum vestrorum

D vestro vestrae vestro vestris vestris vestris

Abl vestro vestra vestro vestris vestris vestris

19

Page 20: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Posesivo de 3ª persona: uno o varios poseedores. “su, sus...”

Singular Plural

M F N M F N

N suus sua suum sui suae sua

Ac suum suam suum suos suas sua

G sui suae sui suorum suarum suorum

D suo suae suo suis suis suis

Abl suo sua suo suis suis suis

UNIDAD 8.3. Los pronombres-adjetivos demostrativos 8

La función principal de los demostrativos es la de indicar la situación del objeto mencionado respecto del hablante. Enlatín funcionan como pronombres o adjetivos, según sustituyan o acompañen al nombre. Su declinación muestrasimilitudes con la de los nombres, aunque presentan un genitivo en -ius y un dativo en -i. Al igual que en español, sedan tres grados de distancia (éste, ése, aquél). Son los siguientes:

• is ea id “este, -a, -o” “él, ella, ello” (véase arriba, unidad vi)• hic, haec, hoc: "éste, ésta, esto". • iste, ista, istud: "ése, ésa, eso". • ille, illa, illud: "aquél, aquélla, aquello".

Ejercicio. Ille medicus crassus filium nostrum sanare non potest. Ille, qui multum edere solet, hodienec panem nec malum edit. Cur ille servus mecum venire non potest ut solet? Quis est ille dominusquem tu invocas? Hic ludi magister est melior quam ille qui me Romae docebat. Illa fessa est, quianimis in villa laborat. Illi orant atque obsecrant. Fortes sunt illi, sed Romani non minus fortes sunt.Claudia saepe de illo tempore cogitat. Ceteri discipuli docebantur ab illo magistro. Ita ex illo temporePactolus flumen in undis suis aurum vehit. Quae sunt illae res? Urbs nostra tam pulchra est quamillorum.

UNIDAD 9.2. Usos del dativo

El complemento indirecto expresa la persona (raramente un animal o cosa) sobre la que recae el daño o provecho de laacción verbal. Para traducir al castellano un sustantivo en caso dativo usaremos las preposiciones "a, para".

Stella nautae viam monstrat. “La estrella muestra el camino al marinero”.Procellae nautis non placent. “Las tormentas no agradan a los marineros”.

Otros usos son : Dativo Posesivo, con SUM: la expresión completa se traduce con el verbo①

tener: Liber est mihi. (un libro hay para mí) = tengo un libro Doble dativo (Indirecto y finalidad) Adventus militibus gaudio fui : La ②

llegada fue motivo de alegría para los soldados.

MILES ROMANVS I Adjetivos comparativos; sustantivos de temas en -i de la 3ª declinación; voz pasiva; compuestos de SVM (absum); verbo SVM con dativo ;

Marcō una soror est. Iuliae duo fratres sunt. Nomina fratrum sunt'Marcus' et 'Quintus'. Patri et matri una filia et duo filii sunt. Matri'Claudia' nomen est. Quod nomen est patri? Ei nomen est 'LuciusIulius Balbus'. Viro Romano tria nomina sunt. 'Lucius' est praenomen,id est nomen primum; 'Balbus' cognomen est. Filiis nomina sunt

8 De momento, el nominativo. El estudio de los casos oblicuos de hic, iste, ille se reserva para 2º de bachillerato.

20

Page 21: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

'Marcus Iulius Balbus' et 'Quintus Iulius Balbus'. 'Marcus' et 'Quintus' praenomina sunt filiorum. Aliapraenomina Latina sunt 'Aulus', 'Decimus', 'Gaius', 'Publius', 'Sextus', 'Titus'. Claudiae est unus frater, cui 'Claudius' nomen est (praenomen 'Publius', cognomen 'Paulus'). FraterClaudiae est avunculus liberorum. Claudius autem procul a sorore sua abest. Itaque tristis est Claudia, quaefratrem suum amat. Marcus et Iulia matrem suam tristem in hortum exire vident et patrem interrogant: "Cur mater nostra tristisest?" Iulius: "Mater vestra tristis est, quod Claudius procul ab ea abest. Claudius avunculus vester est, id est frater matris. Mater tristis est, quod fratrem suum videre non potest." Marcus: "Ubi est avunculus noster?" Iulius: "Avunculus vester est in Germania. Claudius miles est. In Germania multi sunt milites Romani."

Unidad 9.1. Adjetivos-pronombres interrogativos e indefinidos: quis quae quid “¿Quién, qué?”

Singular Plural

M F N M F N

Nquis

(qui) quae quid(quod)

qui quaequae

Ac quem quam quos quas

G cuius quorum quarum quorum

D cui quibus

Abl quo qua quo quibus

Las formas quis, quid del masculino y neutro singular se utilizan como pronombres interrogativos, mientrasque las formas qui, quod aparecen como adjetivos interrogativos:

Quis venit?, '¿Quién ha venido?' Qui servus venit?, '¿Qué esclavo ha venido?'

Quid accidit? ¿Qué sucede? Quod templum ruit? ¿Qué templo se está derrumbando?

El pronombre interrogativo se usa para introducir tanto interrogativas directas (sirvan de ejemplo las frasesanteriores) como interrogativas subordinadas o indirectas: Nescio quis venerit, 'no sé quién ha venido'.

UNIDAD 9.2. ® Repaso del verbo fero ferre (véase apéndice)

MILES ROMANVS IIIulia: "Quid est miles?" Iulius: "Miles est vir qui scutum et gladium et pilum fert. Scutum et gladius et pilum sunt arma militis

Romani. Miles est vir armatus." Iulia: "Quid agunt milites Romani in Germania?" Iulius: "Milites nostri in Germania pugnant." Iulia: "Mei quoque fratres pugnant." Iulius: "Pueri pugnis, non armis pugnant. Milites pugnant gladiis, pilis, hastis."

UNIDAD 10. Los grados del adjetivo.

Grado comparativo. La comparación de inferioridad e igualdad se expresa mediante un adverbio que modifica aladjetivo en grado positivo, y un segundo término (en el mismo caso) introducido por quam ~ . Titus minus doctus quam Marcus est. Tito es menos sabio QUE Marco Titus tam doctus quam Marcus est. Tito es tan sabio COMO Marco

21

Page 22: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

La comparación de superioridad en latín sigue un sistema diferente9. El comparativo de superioridad se formaregularmente con el sufijo -ior, -ius, añadido a la raíz del adjetivo, y declinado por la tercera declinación, como un temaconsonántico. Ejemplo con el adjetivo fortis, -e 'valiente'.

singular pluralmasc-femen. neutro masc.-femen. neutro

nominat.-vocat fort·ior fort·ius fort·iores fort·ioraacusativo fort·iorem fort·ius fort·iores fort·ioragenitivo fort·ioris fort·iorumdativo fort·iori fort·ioribusablativo fort·iore fort·ioribus

El segundo término de este comparativo de superioridad puede expresarse en latín de la misma forma queen los comparativos de inferioridad e igualdad: introducido por quam y en el mismo caso que el primer término: Titus doctior quam Marcus est.

Pero cuando el primer término va en nominativo, vocativo o acusativo, el segundo término puede expresarsetambién en ablativo (ablativo comparativo), sin ninguna partícula: Titus doctior Marcō est.

El comparativo de superioridad puede aparecer sin segundo término. En tal caso, muestra su primitivovalor intensivo, que en nuestra traducción hemos de reflejar sirviéndonos de los adverbios adecuados: Senectus est naturā loquacior, 'la vejez es por naturaleza demasiado habladora'.

* Grado superlativo. El grado superlativo de los adjetivos expresa la cualidad en alto grado. En latín se forma con los siguientes sufijos, todos declinados como adjetivos de la primera clase, añadidos a la raíz del adjetivo: * -issimus, -a, -um: es el sufijo que utiliza la mayoría de los adjetivos. * -errimus, -a, -um: para los adjetivos terminados en -er (pulcher, superl.: pulcherrimus). * -limus, -a, -um: para algunos adjetivos terminados en -lis (facilis, superl.: facillimus). El superlativo puede aparecer de forma absoluta (mons altissimus, 'una montaña altísima'), o de forma relativa(mons altissimus omnium montium, 'la más alta de todas las montañas'). El superlativo relativo puede expresar elsegundo término de las siguientes formas: * En genitivo (partitivo): mons altissimus omnium montium. El monte más alto de todos los montes * Con ex + ablativo: mons altissimus ex omnibus montibus. El monte más alto de todos los montes * Con inter + acusativo: mons altissimus inter omnes montes. El monte más alto entre todos los montes

* Comparativos y superlativos irregulares.POSITIVO COMPARATIVO DE SUPERIORIDAD SUPERLATIVO

bonus melior melius optimus -a -um

malus peior peius pessimus -a -um

magnus maior maius maximus -a -um

multus plūs plūrimus

parvus minor minus minimus -a -um

MILES ROMANVS III

Marcus: "Num Claudius et hastam et pilum fert?" Iulius: "Claudius pilum tantum fert, is enim pedes est, non eques. Eques est miles qui ex equo pugnat; quipedibus pugnat pedes est. Equites hastas, pedites pila ferunt. Pilum non tam longum est quam hasta, nequegladius peditis tam longus est quam gladius equitis. Pilum peditis sex pedes longum est." Marcus: "Quam longus est gladius eius?"

9 La perífrasis magis ... quam ~ (“más ... que ~”) la podemos encontrar en latín, pero en muy pocos adjetivos (losterminados en -eus, -ius, -uus).

22

Page 23: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Iulius: "Duos pedes longus est." Marcus: "Duos pedes tantum? Cur tam brevis est gladius?" Iulius: "Quod gladius brevis non tam gravis est quam gladius longus. Gladius equitis longior et gravior estquam peditis. Pedes, qui pedibus it multaque alia arma fert, gladium longum et gravem ferre non potest;itaque gladius eius brevis et levis est — brevior et levior quam is qui ab equite fertur. Etiam gladii qui aGermanis feruntur longiores et graviores sunt quam Romanorum, ac pila eorum longiora et graviora quamnostra sunt." Iulia: "Qui sunt Germani?" Iulius: "Germani sunt homines barbari qui Germaniam incolunt. Germania est patria Germanorum, ut Romanostra patria est." Iulius: "Sed patria nostra pulchrior est quam illorum! Atque Germani homines barbari sunt." Marcus: "Nonne fortes sunt Germani?" Iulius: "Fortes sunt illi, sed Romani fortiores sunt, nec arma Germanorum tam bona sunt quam nostra. Scutum eorum nimis parvum est, pilum nimis longum et grave; nec enim pilum tam grave procul iaci potest.Itaque pilum nostrum breve et leve est — brevius et levius quam pilum Germanorum. Patria nostra bonis armis defenditur. Nullus hostis Romam expugnare potest."

ANNVS ET MENSES

UNIDAD 11.1 . Numerales cardinales y ordinales. Comparación: superlativos. Quinta declinación (dies diei)

Annus in duŏdĕcim menses dividitur, quibus haec sunt nomina: Ianuarius,mensis primus; Februarius, secundus; Martius, tertius; Aprilis, quartus;Maius, quintus; Iunius, sextus; Iulius, septimus; Augustus, octavus;September, nonus; October, decimus; November, undecimus; December,mensis duodecimus ac postremus. Unus annus duodecim menses vel trecentos sexaginta quinque dies habet.Saeculum est centum anni. Centum anni vel saeculum est longum tempus.Duo saecula sunt ducenti anni. Homo sanus nonaginta vel etiam centumannos vivere potest; ducentos annos vivere nemo potest. Quam longus est mensis November? November triginta dies longus est.December unum et triginta dies habet. Ianuarius tam longus est quam

December, sed Februarius brevior est: duodetriginta aut undetriginta dies tantum habet. Februarius breviorest quam ceteri undecim menses: is mensis anni brevissimus est. Dies est dum sol in caelo est. Prima pars diei est mane, pars postrema vesper. Dies est tempus a manead vesperum. Nox est tempus a vespero ad mane. Vesper est finis diei atque initium noctis. Mane finis noctisest atque initium diei. Dies in duodecim horas dividitur. Ab hora prima dies initium facit. Hora sexta, quae hora media estinter horam primam et duodecimam, 'meridies' nominatur. Hora sexta vel meridies diem dividit in duasaequas partes: 'ante meridiem' et 'post meridiem'. Meridie sol altissimus in caelo est. Sex horae sunt dimidiapars diei. Nocte sol non lucet, sed luna et stellae lucent. Sol est stella clarissima, quae luce sua et terram et lunamillustrat. Dies mensis primus 'kalendae' nominatur. Dies primus mensis Ianuarii dicitur 'kalendae Ianuariae'; is diesanni primus est atque initium anni novi. Dies tertius decimus post kalendas 'idus' nominatur. 'idusIanuariae' dies tertius decimus est post kalendas Ianuarias. Item 'idus Februariae' dicitur dies tertiusdecimus mensis Februarii. Dies nonus ante Idus dicitur 'nonae' (nonae Ianuariae: dies quintus Ianuarii;nonae Februariae: dies quintus Februarii; et cet.). Tempora anni sunt quattuor: aestas et hiems, ver et autumnus. Aestas est tempus a mense Iunio adAugustum, hiems a mense Decembri ad Februarium. Mensis Iunius initium aestatis, December initium

23

Page 24: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

hiemis est. Tempus a Martio ad Maium ver dicitur, a mense Septembri ad Novembrem autumnus. Ver amense Martio initium facit. Autumnus a Septembri incipit. Autumno folia de arboribus cadunt et terram operiunt. In Germania hiemes frigidiores sunt quam inItalia: alta nive operitur tota terra et lacus glacie operiuntur; hieme Germani pueri super glaciem lacuumludere possunt. Ianuarius mensis anni frigidissimus est. Menses calidissimi sunt Iulius et Augustus. Eotempore multi Romani urbem relinquunt et villas suas petunt, neque enim totam aestatem in urbe viverevolunt. Frases con comparativos y superlativos.1. Velocissimus omnium animalium est delphinus. 2. Februarius brevior est quam ceteri undecim menses: ismensis anni brevissimus est. 3. Sol est stella clarissima, quae luce sua et terram et lunam illustrat. 4. Iuliuscotidie rosas aliosque flores pulcherrimos ad Claudiam mittĕre solebat. 5. Titus: "Certe pulcherrimae suntlitterae Sexti, sed meae litterae pulchriores sunt quam Marci." 6. Non oportet se comparare cum discipulopigerrimo ac stultissimo. 7. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris ac pulchritudinis est. 8. Egomiserrimus eram omnium adulescentium, quod tu numquam me salutabas, cum me videbas. 9. Is enimdiscipulus omnium pigerrimus est atque tam stultus quam puer barbarus. 10. Ego optimus discipulorum inludo erat, nam ceteri discipuli omnes peiores erant. 11. Inter omnes deos deasque Iuppiter pessimus maritusest ac Venus pessima uxor. 12. Claudia Iulium 'virum optimum' appellat. Item Iulius uxorem suam'optimam omnium feminarum' vocat. 13. Quintus maior est quam Iulia et minor quam Marcus. Maximusliberorum est Marcus, minima est Iulia. 14. (superlativo absoluto) Meridie sol altissimus in caelo est.

Traducción inversa: 1. La espada del jinete es más larga que la del infante. .2. Los infantes del enemigo sonmás altos que los nuestros.

UNIDAD 11. 2. La aposiciónLa aposición es un sustantivo o adjetivo sustantivado que complementa a otro sustantivo. En latín la aposición no tiene un caso propio sino que va en el mismo caso que el sustantivo al que complementa.

Diana Dea silvas amat. Apos. N SJ“La diosa Diana ama los bosques”.

Sicilia, Italiae insula, magna est. N Aposición SJ“Sicilia, una isla de Italia, es grande”.

Ejercicio: análisis morfosintáctico de la frase .7. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris acpulchritudinis est.

NOVUS DIES Pronombres personales, adjetivos posesivos; indefinidos uterque, neuter, alter; orac. subord. causal; orac. subord. consecutiva; modo imperativo; el participio de presente activo.

Nox est. Familia dormit. Villa Iulii obscura et quieta est. Marcus quietus in lecto suo cubat; is benedormit. Quintus dormire non potest, quod et caput et pes ei dolet. Bracchium quoque dolet Quinto; itaque isnon dormit, sed vĭgĭlat. Cubiculum in quo Quintus cubat non magnum est, nec magnum est cubiculum Marci. Utrumquecubiculum parvum est. Uterque puer cubat in cubiculo parvo, neuter in cubiculo magno. Neutrumcubiculum magnum est. Uterque puer quietus est, neuter puer se movet. Alter puer dormit, alter vigĭlat. Alter e duobus pueris valet, alter aegrotat. Uter puer aegrotat, Marcusne anQuintus? Quintus aegrotat, Marcus valet. Aer frigidus cubiculum Marci intrat, fenestra enim aperta est. Marcus fenestrā apertā dormit. FenestraQuinti aperta non est. Altera e duabus fenestris est aperta, altera clausa. Utra fenestra clausa est? FenestraQuinti. Is fenestra clausa dormit, quia aeger est. Ecce gallus canit: "Cucurru! Cucucurru!" Gallus canensnovum diem salutat.

24

Page 25: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Traducción inversa. Ejercicio con posesivos. 1. Nuestras ovejas están en el campo (ager agri). .2. Vuestro pastorda comida a nuestras ovejas. .3. Tu perro está cerca del árbol (prope + ac.). .4. El dueño da panes a nuestrospastores en el campo.

UNIDAD 12.1 Los participios de presente activos

En latín los participios tienen 3 tiempos, presente, perfecto y futuro . Los participios puede tener la funciónde verbo y de adjetivo.

a) Participio presente. El participio presente tiene solamente formas activas. Se forma añadiendo -ns altema de presente (o bien -(e)ns : 3ª y 4ª conjugaciones). Ejemplos:

laudare ⇒ lauda·ns, lauda·ntis (que elogia, elogiando)

habere ⇒ habē·ns, habē·ntis (que tiene, teniendo)

mittere ⇒ mitt·ē·ns, mitt·ēntis (que envía, enviando)

audire ⇒ audi·ē·ns, audi·ēntis (que escucha, escuchando)

El participio presente se declina como los adjetivos de segunda clase (tercera declinación, tema en -i). Singular Plural

Masc./Fem. Neutro Masc./Fem. Neutro

nom., voc vidēns vidēns videntēs videntia

voc vidēns vidēns videntēs videntia

ac videntem vidēns videntēs videntia

gen videntis videntium

dat videntī videntibus

abl vidente 10 videntibus

Marcus oculos non aperit neque se movet. Quintus, qui oculis apertisiacet, super lectum se vertit. Puer dormiens gallum canentem non audit.Puer vigilans gallum audit, et Davum vocat. Davus cubiculum intransinterrogat: "Quomodo se habet pes tuus hodie?" Quintus respondet: "Pes male se habet, nec pes tantum, sed etiam caputet bracchium dolet. O, quam longa nox est! Sed iam mane est, nam galluscanit. Da mihi aquam, Dave!" Davus Quinto aquam in poculo dat. Puer aquam bibit. Servus puerumbibentem aspicit. Davus Quintum in lecto iacentem relinquit et cubiculumMarci intrat. Marcus adhuc dormit. Davus ad puerum dormientem aditeumque excitat. Quomodo servus puerum excitat? In aurem pueridormientis magnā voce clamat: "Marce! Mane est!" Eo modo excitaturMarcus, et oculos aperiens servum apud lectum stantem videt. Iam neuter

e duobus pueris dormit. Aqua quā Marcus lavatur frigida est; itaque puer manus et caput solum lavat, non totum corpus. ManeMarcus caput et manus tergens Davum interrŏgat. "Cur frater meus tam quietus est?" Davus respondet:"Quintus adhuc in lecto est." Marcus: "In lecto? Quintus, qui ante me surgĕre solet, adhuc dormit! Excita eum!" "Non dormit" inquit Davus, "Frater tuus vigilat, nec surgere potest, quod pes et caput ei dolet."

10 videntī , en su uso como adjetivo

25

Page 26: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Marcus: "Mihi quoque caput dolet!" Davus: "Tibi nec caput nec pes dolet! Caput valens non dolet nec membra valentia." Marcus friget, quod corpus eius nudum est (id est, sine vestimentis); itaque Marcus vestimenta sua a servoposcit: "Da mihi tunicam et togam! Vesti me!" Davus puero frigenti tunicam et togam dat, sed eum nonvestit: necesse est puerum ipsum se vestire. Marcus primum tunicam induit, deinde togam. Toga estvestimentum album, quod viri et pueri Romani gerunt. Marcus cum servo atrium intrat, ubi parentes sedent liberos exspectantes. Parentes a filio intrantesalutantur: "Salvete, pater et mater!" et ipsi filium intrantem salutant: "Salve, Marce!" Mater alterum filiumnon videns Davum interrogat: "Quintus quomodo se habet hodie?" Davus: "Quintus dicit 'non modo pedem, sed etiam caput dolēre'". Claudia surgit et ad filium aegrotantemabit. Mater filio suo aegrotanti panem et malum dat, sed ille, qui multum edere solet, hodie nec panem necmalum edit. Puer aegrotans nihil edere potest. Davus Marco librum et tabulam et stilum et regulam affert. Iulius: "Ecce Davus tibi librum et ceteras restuas affert. Sume res tuas atque abi!" "Sed cur non venit Medus?" inquit Marcus, qui Medum adhuc infamiliā esse putat. Is servus cum pueris ire solet omnes res eorum portans. Marcus ipse nullam rem portaresolet praeter malum. Iulius: "Medus tecum ire non potest. Hodie necesse est te solum ambulare." Marcus: "...atque me ipsum omnes res meas portare? Cur ille servus mecum venire non potest ut solet?Etiamne Medo caput dolet?" Iulius: "Immo bene valet Medus, sed hodie alias res agit." Marcus: "Quae sunt illae res?" Iulius nihil ad hoc respondet et "Iam" —inquit— "tempus est discedere, Marce." Marcus malum, librum, tabulam, stilum regulamque secum ferens e villa abit. Filius a patre discedens "Vale,pater!" inquit. "Vale, Marce!", respondet pater, "Bene ambula!"

GRAMMATICA LATINA. Participium Puer vigilans in lecto iacens gallum canentem audit. Gallus canens non auditur a puero dormiente. Puerdormiens servum clamantem audit, nec a gallō canente, sed a servō clamante excitatur. Non vox gallicanentis, sed vox servi clamantis puerum dormientem excitat. Pueri vigilantes gallos canentes audiunt. Gallicanentes a pueris dormientibus non audiuntur. Pueri dormientes servos clamantes audiunt, nec a galliscanentibus, sed a servis clamantibus excitantur. Non voces gallorum canentium, sed voces servorumclamantium pueros dormientes excitant. Caput valens non dolet nec membra valentia. Canis animal volans non est; animalia volantia sunt aves.Milites inter pila volantia pugnant. 'Vigilans', 'iacens', 'canens', 'dormiens' participia sunt. Participium est adiectivum declinationis III: gen. sing. –ant·is, -ent·is (abl. sing, -e vel -i).

PENSVM A. Completar con participios de presente de los verbos dormio -ire, aperio -ire, sto stare (estar de pie), frīgeō frīgēre 'tener frío', intro intrare, discedo -ere 'retirarse', valeo -ere 'estar sano', doleo dolere, nato natare 'nadar') Puer dorm_______ nihil audit. Davus puerum dorm_______ excitat: in aurem pueri dorm_______ clamat:"Marce!" Marcus oculos aper_______ servum apud lectum st_______ videt. Servus puero frig_______vestimenta dat. Parentes filium intr_______ salutant et a filio intr_______ salutantur. Filius disced_______"Vale!" inquit. Corpus val_______ non dolet. Medicus caput dol_______ sanare non potest. Pisces suntanimalia nat_______.

PENSVM B. Ejercicio con interrogativos. Obsérvese la partícula interrogativa -ne (no se traduce). Quintusne bene dormit? Uter puer aegrotat? Estne clausa fenestra Marci? Uter e duobus pueris gallum canentem audit? Quomodo servus Marcum excitat? Totumne corpus lavat Marcus? Quid Marcus a servo poscit? Utrum bracchium toga operitur? Utrā manu miles scutum gerit? Quas res Marcus secum fert?

26

Page 27: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

MAGISTER ET DISCIPVLI (I)

adjetivos-pronombres interrogativos (continuación)

Marcus librum et tabulam et ceteras res ferens Tusculum ambŭlat. Illic est ludus puerorum. Multi puerimane in ludum eunt. Magister ludi est vir Graecus, cui nomen est Diodorus. Marcus magistrum metuit,Diodorus enim magister severus est, qui discipulos suos virgā verberat; eo modo magister severusdiscipulos improbos punire solet. Discipuli sunt pueri qui in ludum eunt. Marcus et Quintus sunt duodiscipuli. Alii discipuli sunt Titus et Sextus. Sextus, qui ante Marcum et Titum ad ludum advenit, primus ludum intrat. Sextus solus est, nam ceteridiscipuli nondum adsunt. Magister intrans Sextum solum in sella sedentem videt. Sextus de sella surgensmagistrum salutat: "Salve, magister!" Magister: "Salve, Sexte! Conside!" Sextus in sella considit. Discipulus tacitus ante magistrum sedet. Magister interrogat: "Cur tu solus es,Sexte?" "Ego solus sum, quod ceteri discipuli omnes absunt", respondet Sextus. Exclamat magister: "O,discipulos improbos...!" Sextus: "Num ego discipulus improbus sum?" Magister: "Immo, tu probus es discipulus, Sexte, at Marcus et Quintus et Titus improbi sunt!" Hic Titus ad ludum advenit et ianuam pulsat antequam intrat: discipulus non statim intrat, sed primum ianuam pulsat; tum ludum intrat et magistrum salutat: "Salve, magister!" Magister: "O Tite! Sextus iam adest..." Titus: "At Marcus et Quintus nondum adsunt!" Magister: "Tace, puer! Claude ianuam et conside! Aperite libros, pueri!"

UNIDAD 13.1. ◊ El participio pasivo.

b) Participio de perfecto pasivo. El participio perfecto se forma con el tema de supino del verbo (aparece en el enunciado de cada verbo) y la terminación -us, -a, -um. Se declina como los adjetivos del tipo I.

Ejemplos:

habeo, habere, habui, habitum ⇒ habitus, a, um (tenido)

mitto, mittere, misi, missum ⇒ missus, a, um (enviado)

audio, audire, audivi, auditum ⇒ auditus, a, um (oído)

Ejercicios. Decir los participios del presente y del perfecto de los siguientes verbos:①

partic. presente activo partic. perfecto pasivo

amo, amare, amavi, amatum

video, videre, vidi, visum

mitto, mittere, misi, missum ”enviar

invenio -īre -vēni -ventum ”encontrar”

Copiar en el cuaderno y traducir. ② Marcus enim perterritus est. Marcus perterritus ad villam currit. Quintus oculos non apĕrit? — O deiboni! Puer mortuus est!" Marcus iratus Titum pulsare incĭpit, sed magister "Desĭne, Marce!" inquit. Canis

27

Page 28: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

irata latrat: "Baubau!" Canis iratus dentes ostendit. Miles Romanus hostem armatum accurrĕre videt. Midasomnes dapes in aurum mutatas vidit. Claudia irata "Noli pergӗre!" inquit.

Atención: los siguientes participios pasivos junto con el verbo sum se traducen por pretérito perfecto pasivo: captus est “ha sido capturado”

Marcus a Sexto pulsatus est. Vox Sexti a nullo audita est. Laudatus sum a magistro. Puer improbus amagistro verberatus est. Proditionis accusatus est. Midas ex arbore virgam detraxit et statim virga aureafacta est.

UNIDAD 14.1. Usos del ABLATIVO sin preposición.

○ Separación, alejamiento: Expulsus est patria. Fue expulsado de su patria.○ Origen: Nobili genere natus. Nacido de linaje noble○ Instrumental: Cornibus tauri se tutantur. Los toros se topan con los cuernos.○ Causa : metu por miedo○ Compañía : Cum patre veni. Vine con mi padre○ Cualidad : Vir summo ingenio. Hombre de gran talento○ Modo : Cum virtute vixit. Vivió con honestidad..

UNIDAD 14.2 Morfosintaxis verbal: el futuro imperfecto y futuro perfecto de indicativo.

(véase también tabla de conjugaciones en el Apéndice)Futuro imperfecto de indicativo.

1ª conjugación 2ª conjugación 3ª conjugación 3ª mixta y 4ª conjugación

fut. imperf. amabo amabimusamabis amabitisamabit amabunt

habebo habebimushabebis habebitishabebit habebunt

legam legemusleges legetisleget legent

audiam audiemusaudies audietisaudiet audient

Ejercicio con futuros imperfectos. .1. Vobiscum bellum faciemus. 2. Tu rides, ego fleo; tu scelere vicisti,ego virtute vincam. .3. Mater mecum veniet, postea vobiscum manebit. .4. Magister nos ad se vocabit. .5. Nos nostrosque nostri milites fortiter defendent.

UNIDAD 14.3. ® Cuarta y quinta declinación (repaso y ampliación)Ejemplos con currus -us 'carro' (masc.), cornu cornus 'cuerno' (neutro), dies diei 'día' (fem.), res rei 'cosa' (fem.)

4ª declinación 5ª declinaciónmasc & fem. neutros fem. fem.

sg pl sg pl sg pl sg pl

N. Voc currŭ·s currū·s cornu cornu·a die·s die·s res resAcu curru·m currū·s cornu cornu·a die·m die·s rem resGen currū·s curru·um cornu·s cornu·um die·i die·rum rei rerumDat curru·i curr·ĭbus cornu·i corn·ĭbus die·i die·bus rei rebusAbl currū curr·ĭbus cornu corn·ĭbus die die·bus re rebus

La cuarta y quinta declinaciones se puede considerar variantes de la 3ª declinación: se trataría de aquellos sustantivoscuya raíz acababa en vocal -U o -E respectivamente. Obsérvese que los morfemas de caso de la cuarta declinación son los mismos que en la 3ª declinación (si eliminamos las vocales de enlace -(e)M, -(i)S etc. El dativo-ablativo plural debía ser -UBUS, y de hecho así aparece en las palabras arcus arcus 'arco' y artus artus 'articulación, miembro'. En las demás, adopta la terminación -IBUS de la 3ª decl. La 5ª declinación también sigue el modelo de la 3ª, excepto en el genitivo singular y plural.

Ejercicio. [4ª decl. ] . 1. Taurus cornibus petit. .2. Ōlim reges exercitus ducebant; nunc consulesexercituum duces sunt. 3. Manus manum lavat. 4. Vultus est imago animi. 5. Belli eventus in manu estFortunae. 6. In lacubus pisces sunt; in saltibus aut in specubus ferae vivunt. 7. Hieme lacus glacie

28

Page 29: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

operiuntur; hieme Germani pueri super glaciem lacuum ludere possunt. .8. In urbe Roma multaedomus sunt et multa templa deorum. 9. In mediā urbe inter colles Capitolium et Palatium est forumRomanum, quo homines conveniunt. 10. In Palatio sunt domūs magnificae.

Ejercicio. [4ª decl. & futuros] 1. Peditatus equitatusque noster hostium impetum franget. 2. Omnes civesmagistratibus parebunt. 3. Senatus magnum exercitum in hostem mittet. 4. Naves e portu procedent. 5.Vos in agris cantus avium audietis; nos domi fletūs gemĭtūsque infantium saepe audiemus. 6. Aestateagricolae ab ortu solis usque ad occasum laborabunt; autumno agricolae fructus percipient; hiemevallem nive opertam videbimus; at vere ( en primavera) montes vallesque avium cantu rursusresonabunt. 7. In dextro cornu exercitus equitatum collocabis. 8. Hostes equitatu peditatuque suo cumexercitu nostro pugnabunt. 10. Curruum cursus in circo spectabimus. 11. Senatus magnos honorestribuet exercitui post reditum in urbem. 20. Barbari nostram urbem multis militibus oppugnabunt.

UNIDAD 15.1. El modo subjuntivo en verbos regulares y el verbo SVM.

presente1 conj 2 conj 3 conj 3ªmix 4ª conj

morfema -E- morfema -A-

amĔmamĔsamĔtamĔmusamĔtisamĔnt

deleAmdeleAsdeleAtdeleAmus deleAtisdeleAnt

legAmlegAslegAtlegAmuslegAtislegAnt

capiAmcapiAscapiAtcapiAmuscapiAtiscapiAnt

audiAmaudiAsaudiAtaudiAmusaudiAtisaudiAnt

imperfecto amārēmamarēsamarētamārēmusamārētisamārent

delērēmdelērēsdelērētdelerēmusdelerētisdelērent

legĕrēmlegĕrēslegĕrētlegĕrēmuslegĕrētislegĕrent

capĕrēmcapĕrēscapĕrētcapĕrēmuscapĕrētiscapĕrent

audiremaudiresaudiretaudiremusaudiretisaudirent

perfecto amāvĕrimamavĕrisamavĕritamavĕrimusamavĕritisamavĕrint

delevĕrimdelevĕrisdelevĕritdelevĕrimusdelevĕritisdelevĕrint

legĕrim...

cepĕrimcepĕriscepĕritcepĕrimuscepĕritiscepĕrint

audivĕrim...

pluscuamp. amāvissĕm...

delevissem...

legissem...

cepissem...

audivissem...

Véanse las formas del subjuntivo de SVM en el Apéndice.

Ejercicio. Frases con subjuntivos . .1. Nostra vitia, non vitia aliēnacernamus. 2. Genua flectamus. 3. Utinam vēros amicos habeat. 4.Amemus patriam, pareamus senatui, consulamus bonis civibus.5. Cedant arma togae. 6. Dei ā nobis funestum omen avertant. 7.Urbem defendamus, ut ( para que) liberis nostris liberam patriamtradamus. 8. Pugnemus strenue, ne ( para que no) filios nostrosbarbari capiant. Simus viri strenui, ut ( para que) liberi nostri in

29

Page 30: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

libera urbe liberi sint. Utinam dei nobis victoriam dent. .9. Cautus sis. 10. Gratias deis agamus. 11. Sittibi terra levis. 12. Dominus vobiscum sit.

Completar: Volo ut ( = que) tu scrib__s litteras mihi. Visne ut d__m tibi aliquid? Marcus Titum petit, ut secumdomum ambul__t. Necesse est ut alios discipulos cognosc__s.

UNIDAD 15.2. ◊ Verbos deponentes. Compuestos de SVM (intersum). La 3ª decl. temas en -i.

Los verbos deponentes se conjugan en voz pasiva, pero su traducción es en voz activa: largior, largiris,largitur … “doy, das, da (con generosidad)”, largiri (inf.) “dar (con generosidad)”, etc. Sabemos que un verbo es deponente gracias a su enunciado: loquor, loqui, locutus sum “hablar”, sequor, sequi, secutus sum “seguir”, partior, partiri, partitus sum “repartir”.

VERBA DEPONENTIA Medus laetatur nec dominum veretur. Nauta non proficiscitur, sed ventum secundum opperitur. 'Laetari', 'vereri, 'proficisci', 'opperiri' verba deponentia sunt. Verbum deponens est verbum quodsemper formam verbi passivi habet (praeter participium: laetans, verens, proficiscens, opperiens) atque inloco verbi activi ponitur. Alia exempla verborum deponentium: consolari, conari, intueri, sequi, loqui, labi,complecti, egredi, oriri. Medus ex Italia proficiscens solem orientem intuetur. Navis e portu egreditur; aliae naves eam sequuntur.Dum Lydia loquitur, lacrimae de oculis eius labuntur. Medus eam complectitur et consolari conatur.

PENSVM A Medus et Lydia ex Italia proficisc_____ . Lydia Medum in puppim ascendentem sequ_______ . Dum nautaloqu_____, Medus occidentem intu______, unde nubes atrae ori______ . Simul tempestas or______ .Mercator tristis merces suas in mare lab______ videt; nemo eum consol_____ potest. Qui ab amicisproficisc______ laet_____ non potest.

Exempla verborum deponentium: [1] laetor laetamur, [2] vereor veremur; [3] sequor sequimur; [4] partior partimur.

Lydia: "Ego Neptunum non vereor. Tune eum vereris, nauta?" Nauta: "Omnes nautae deum maris veremur."Lydia: "Cur Neptunum veremini?" Nautae Neptunum verentur, Lydia eum non veretur.

UNIDAD 15.3 USOS DEL ACUSATIVO: el acusativo con significado circunstancial: dirección y duración.

El caso acusativo se usa principalmente como complemento directo y como complemento circunstancial,normalmente precedido de preposiciones. Ejemplos: Video puellam. Veo a la niña. CD CD Puella ambulat per silvam. La niña pasea por el bosque CC CC

El complemento circunstancial de lugar "adonde": Cuando queremos indicar en castellano el lugar adonde vamos o nos acercamos, usamos las preposiciones "a, hacia,junto a". Por ejemplo: Voy al río; Nos dirigimos a la ciudad; Huimos hacia los bosques. El latín, para expresar este tipo de CC, usa el caso acusativo con o sin preposición. El uso de la preposición dependedel tipo de sustantivo al que se refiera el complemento circunstancial. Veámoslo en este cuadro:

30

Page 31: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Nombres propios de ciudades o islas pequeñas.

El nombre común "domus-us", casa.

Acusativo sin preposición

Puer Tusculum venit..... El niño llega a TúsculoPuer domum venit...... El niño llega a casa

Este acusativo se denomina “acusativo de dirección”

Nombres comunesNombres propios delugar mayor(islas grandes,países, penínsulas,continentes,regiones)

Acusativo con preposición

Las preposiciones más usuales son:in "a, hacia"ad "a, hacia, junto a, ante"

Vir in oppidum venit ...... El hombre llega a la ciudad (al interior)Vir in Hispaniam venit ...... El hombre llega a Hispania (al interior)Puer ad magistrum venit.... El niño llega ante el maestro (junto al maestro)

La preposición "in" con nombres de persona indica hostilidad y, en ese caso, se suele traducir por "contra" Ej.:Romani in inimicos contendunt.. ..... Los romanos se dirigen contra los enemigos (hacia los enemigos)

TEMPESTAS

(ejercicio con voz pasiva, verbos deponentes y cuarta declinación)

Italia inter duo maria interest, quorum alterum, quod supra Italiam situm est, 'mare Superum' sive'Hadriaticum' appellatur, alterum, infra Italiam situm, 'mare Inferum' sive 'Tuscum'. Totum illud marelongum et latum quod inter Europam et Africam interest 'mare nostrum' appellatur a Romanis. Urbs Roma non ad mare, sed ad Tiberim flumen sita est viginti milia passuum a mari. Quod autempaulum aquae est in Tiberi, magnae naves in eo flumine navigare non possunt. Itaque parvae tantum navesRomam adeunt. Ostiam omnes naves adire possunt, id enim est oppidum maritimum quod magnum portum habet. Adostium Tiberis sita est Ostia. Alia oppida maritima quae magnos portus habent sunt Brundisium, Ariminum,Genua, Puteoli. Haec omnia oppida in ora maritima sita sunt. In ora Italiae multi portus sunt. Ex omnibusterris in portus Italiae veniunt naves, quae merces in Italiam vehunt. (Merces sunt res quas mercatoresemunt ac vendunt.) Non modo merces, sed etiam homines navibus vehuntur. Is qui navigare vult adit nautam qui bonamnavem habet. Si aer tranquillus est, necesse est ventum opperiri. (Ventus est aer qui movetur.) Cum magnus ventus flat, mare turbidum est. Tempestas est magnus ventus qui mare turbat ac fluctus facitqui altiores sunt quam naves. Nautae tempestates metuunt, nam magni fluctus naves aqua implere possunt.Tum naves et nautae in mare merguntur. Nautae nec mari turbido nec mari tranquillo navigare volunt; itaque in portu ventum secundumopperiuntur (id est ventus qui a tergo flat). Vento secundo naves e portu egrediuntur: vela vento implenturac naves plenis velis per mare vehuntur. Pars navis posterior «puppis» dicitur. In puppi sedet nauta qui navem gubernat. Quomodo navis inmedio mari gubernari potest, cum terra nulla videtur? Gubernator caelum spectat: in alto mari sol aut stellaeei duces sunt. Ea pars caeli unde sol oritur dicitur oriens. Partes caeli sunt quattuor: oriens et occidens,meridies et septentriones. Occidens est pars caeli quo sol occidit. Meridies dicitur ea caeli pars ubi solmeridie videtur; pars contraria septentriones appellatur a septem stellis quae semper in ea caeli parte stant.Iis qui ad septentriones navigant, oriens a dextra est, a sinistra occidens, meridies a tergo. Oriens et occidenspartes contrariae sunt, ut meridies et septentriones. Hodie caelum serenum et ventus secundus est. Naves multae simul e portu Ostiensi egrediuntur. Intereos homines qui naves conscendunt est Medus, qui ex Italia proficiscitur cum amica sua Lydia. Medus, quiGraecus est, in patriam suam redire vult. Graecia non modo ipsius patria est, sed etiam Lydiae. Medus et

31

Page 32: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Lydia ex Italia proficiscentes omnes res suas secum ferunt: pauca vestimenta, paulum cibi nec multumpecuniae. Praeterea Lydia parvum librum fert, quem sub vestimentis occultat.

UNIDAD 15.4 Construcción de participio absoluto

Sole oriente navis eorum e portu egreditur multis hominibusspectantibus. Navis plenis velis altum petit. Aliae naves eamsequuntur. Medus in puppim ascendit. Lydia eum sequitur. Exalta puppi solem orientem spectant. Iam procul abest Ostia,homines qui in portu sunt vix oculis cerni possunt. Medusmontem Albanum, qui prope villam Iulii situs est, cernit et "Vale,Italia!" inquit, "Valete montes et valles, campi silvaeque! Paulo post totum caelum atrum fit11, ac fulgur unum et alterum,tum multa fulgura caelum et mare illustrant. Statim sequiturtonitrus cum imbre, et simul magnus ventus flare incipit. Maretempestate turbatur, ac navis, quae et homines et merces multasvehit, fluctibus iactatur et vix gubernari potest. Nautae multum

aquae e nave hauriunt, sed navis nimis gravis est propter merces. Hoc videns gubernator "Iacite merces!"inquit nautis, qui statim merces graves in mare iacere incipiunt, spectante mercatore, qui ipse quoque navevehitur. Ille tristis merces suas de nave labi et in mare mergi videt. Nemo eum consolatur! Navis paulo leviorfit, simul vero tempestas multo turbidior et fluctus multo altiores fiunt. Medus perterritus exclamat: "ONeptune! Serva me!" sed vox eius vix auditur propter tonitrum. Navis aqua impleri incipit, neque enimnautae satis multum aquae haurire possunt. Ceteris perterritis, Lydia caelum intuetur et clamat: "Serva nos, domine!" Medus: "Quis est ille dominus quem tu invocas?" Lydia: "Est dominus noster Iesus Christus, qui non modo hominibus, sed etiam ventis et mari imperarepotest." Magnus fluctus navem pulsat. Medus Lydiam labentem complectitur ac sustinere conatur, nec vero ipsepedibus stare potest. Lydia iterum magna voce Christum invocat: "O Christe! Iube mare tranquillum fieri! Serva nos, domine!" Medus os aperit ac Neptunum iterum invocare vult, sed magnus fluctus os eius aqua implet. Medus loquiconatur neque potest.

Adverbios derivados de adjetivos tipos I & II, en grado positivo, comparativo y superlativo. Observa cómo se forman los adverbios a partir de los adjetivos rectus -a-um (tipo I) & fortis forte (tipo II).

grado positivo comparativo superlativo.

rect·Efort·ITER

rect·IUSfort·IUS

rect·ISSMEfort·ISSIME

PENSVM. Sextus rect_____ respondet, Marcus prav_____ respondet et sever_____ reprehenditur. Nemorect_____ aut pulchr_____ scribit quam Sextus; is rectissim_____ et pulcherrim_____ scribit. Luna plenaclar_____ lucet, sed sol clar_____ lucet quam luna et ceterae stellae; sol clarissim_____ lucet. Hostes non tam fort_____ pugnant quam Romani. Milites nostri fort_____ pugnant quam hostes. Nostri fortissim_____ pugnant. Marcus nimis lev_____ scribit. Magister brev_____ scribit 'Marcum improbum esse.'

11 Verbo fio fieri factus sum volverse, hacerse

32

Page 33: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

PARENTES futuro de indicativo (repaso) 12; (v.deponentes (cont.)).

Pueri parvuli qui nondum loqui possunt «ba, ba» dicuntur. Parvulus infans in cunis cubare solet. Cunaesunt lectulus infantis. Infans multas horas dormit non solum nocte, sed etiam die; nam longus somnusinfanti tam necessarius est quam cibus. Infans neque somno neque cibo carere potest. Quomodo infans, qui loqui non potest, cibum postulat? Infans qui cibō caret magnā voce vagit. Itaparvulus infans cibum postulat. Tum mater accurrit atque infantem ad pectus suum apponit. Post paucos menses novus infans in cunis erit. Claudia rursus parvulum infantem habebit neque cunaevacuae erunt. Tum Iulius et Claudia quattuor liberos habebunt. Claudia laeta cunas movebit et parva vocecantabit: "Lalla". Pater infantem suum in manibus portabit eumque non minus amabit quam mater. Pater etmater infantem suum aeque amabunt. Anno post pater et mater ab infante suo appellabuntur. Claudia autem 'mamma' appellabitur, non 'mater',neque Iulius 'pater', sed 'tata' appellabitur; neque enim infans ipsa nomina 'patris' et 'matris' dicere poterit. Infans igitur parentibus suis dicet: "Mamma! Tata!" Neque solum prima verba, sed etiam primos gradusfaciet infans. Initio pater eum sustinebit ac manu ducet, mox vero infans solus ambulare incipiet neque aparentibus sustinebitur neque manu ducetur. Infans ambulans a parentibus laetis laudabitur. Simul infansplura verba discet et mox recte loqui sciet.

PVERORVM EDUCATIO

UNIDAD 15.5. Grados del adjetivo: comparativo y superlativo.

Cornelius iam domi est apud Fabiam uxorem, quae maritum adesse gaudet. Post meridiem maritus etuxor in atrio Sextum, filium suum, exspectant. Fabia: "O, quam sola hic eram sine te, mi Corneli! Sed iam gaudeo te mecum esse." Cornelius: "Ego non minus gaudeo me esse domi apud te, uxorem meam amantissimam. In urbe Roma maleme habeo, sed Tusculi semper delector domo mea pulcherrima..." Fabia: "Num domo tua plus delectaris quam uxore tua?" Cornelius: "Scis nihil a me plus amari quam te, mea Fabia. Hac domo delector et quia ipsa per se pulchra estet quia hic uxorem meam pulcherrimam aspicio." Fabia: "Me quoque delectat domus nostra, quamquam minor est quam aliae domus nec signis deorumornatur." Cornelius: "Scio multas domos Tusculanas et maiores et meliores esse quam nostram atque columnis etsignis pulchrioribus ornari, nec tamen haec domus mihi videtur minus pulchra esse. Domus hominumdivitum signis dearum magnificis ornantur, sed domus mea femina ornatur optima et pulcherrima!" Fabia: "Verbis magnificis scis tu laudare et uxorem et domum tuam, Corneli. Mihi quoque haec domuspulchra videtur, nec ullum peristylum floribus pulchrioribus ornatur quam nostrum.

PVGNA DISCIPVLORVM Igramática: 6.2 El tema verbal de perfecto; pto. perfecto pasivo; verbos deponentes; el infinitivo de perfecto activo y pasivo; comparativos irregulares, superlativos; locativo humi.

Ecce puer qui e ludo domum revertitur. Quis est hic puer? Marcus est, sed difficile est eum cognoscere,nam sordidus est et sanguis de naso eius fluit. Hodie mane vestimenta Marci munda erant atque tamcandida quam nix nova, nunc vero sordida et umida sunt. Cur vestis Marci umida est? Vestis umida est,quod Marcus per imbrem ambulavit. Nec modo Marcus, sed etiam Titus et Sextus per imbremambulaverunt.

12 El futuro de indicativo se vio en la página 42. Ahora lo repasamos en los textos de familia romana.

33

Page 34: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

Omnes discipuli vestimentis umidis domum revertuntur. Sed cur sanguis de nasō fluit Marcō? Sanguisei de nasō fluit, quod Marcus a Sextō pulsatus est. Sextus, qui maior est quam ceteri discipuli, cum Marco etTito pugnavit et ab iis pulsatus est. Pueri pugnaverunt in viā angustā quae Tusculō ad villam Iulii fert. Marcus atrium intrans non statim a patre suo cognoscitur, sed cum primum filius patrem salutavit, Iuliusvocem filii cognoscit. Tum cruorem in facie eius conspiciens exclamat pater: "O mi fili! Quis te pulsavit?" Marcus: "Bos iratus cornu me pulsavit!" Iulius: "Id verum non est! Is qui te pulsavit cornua non gerit. A quo pulsatus es?" Marcus: "A Sexto pulsatus sum. Primum ille me pugno pulsavit sine causa, deinde ego et Titus illumpulsavi!" Iulius: "Quid? Vos duo unum pulsavistis? Duo cum uno pugnavistis?" Marcus se et Titum excusare conatur: "At pugnavimus cum puero maiore. Solus Sextum vincere nonpossum, nam is multo maior ac validior est quam ego. Sextus tam validus est quam bos!"

Ejercicio. Revisar la morfología del infinitivo y decir las varias formas de los infinitivos de audio y ducoEjercicio. Frases con oración subordinada en infinitivo. Traducción y análisis sintáctico.[1] Soror credit eas litteras Marci esse. Soror credit Marcum esa litterasscripsisse. Magister dicit Marucm in ludo dormire. Magister dixitMarcum in ludo dormivisse. Intellegebam te non cornibus, sed pugnispulsatum esse.

[2] Traducción inversa: Marco dice que Tito yace en el suelo. Marco dice queél no puede vencer a Tito.

[3] Verbos deponentes. Traducir: Marco intenta excusar a su amigo.Todos los alumnos regresan a casa con las ropas húmedas. Todos losalumnos regresaron a casa con las ropas húmedas. (revertor “regresar”,semideponente: es deponente en los tiempos del presente, pero no en lostiempos del perfecto reverti )

LEYENDA DE MIDASQuondam Bacchus Midæ regi optionem muneris dedit. Avarus rex sicoravit: "Bache, effĭce ut omnia, quae tetigero, in aurum mutentur." Deusannuit. Midas, laetitiā plenus, ex arbore virgam detraxit et statim virgaaurea facta est. Deinde saxum humō sustulit et saxum in aurummutatum est. Etenim omnia, quae tetigĕrat in aurum statim mutabantur.Primo Midas magno gaudio exsultabat; deinde servi cibos et vinum eiapportaverunt, et dives miserque rex omnes dapes in aurum mutatas

vidit. Itaque, quia fames eum urgebat sitique cruciabatur, deum rursus oravit, ut donum suumrevocaret: "Da mihi veniam, Bacche; peccavi; miserere mei." Deus, misericordiā motus, dixit: "Vade adamnem, incede ad fontes fluminis Pactoli. Ablue tuum caput totumque corpus tuum in fontibus”. Rexdeo statim paruit. Aurum flumen tinxit13 et ex corpore miseri regis in amnem cessit. Ita ex illo temporePactolus flumen in undis suis aurum vehit.

13 tingo -ere tinxi tinctum : empapar, impregnar, teñir, templar (un metal)

34

Page 35: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

PUER ET DELPHINUS Velocissimus omnium animalium est delphinus. Tantā viexsiliunt delphini, ut plērumque vela navium trānsvŏlent.

Hoc animal non solum homini, verum etiam musicae amicus est.Itaque delphinus hominem non timet, sed navigiis obviam it,adludit exsultans, certat etiam et navigia saepe praeterit.

Nobilis est haec fabula:

Puer quidam ( =cierto) delphinum panis fragmentis adlexĕrat;eum delphinus miro amore dilexit. Omni diei tempore inclamatus( =llamado) a puero, ex imo mari adnatabat ( =se acercaba nadando ),tunc praebebat dorsum, ut ( =para que) ascenderet eumque ferebata Baiano litore Puteolos ad ludum litterarium ( =escuela); deinde

simili modo rursus vehebat. Hoc officium per plures annos praestitit.

Cum puer dēcēssisset, delphinus saepe ad locum consuetum veniebat. Tandem, cum puerum noninveniret, pueri desiderio exstinctus est, atque in eius sepulcro inhumatus est.

verum etiam: sino también; obviam ire : salir al paso de …; adludo & allūdo -ere -lūsi -lusum : jugar, bromear;exsulto -are : dar saltos; certo -are : competir: etiam : incluso; saepe : a menudo: preatereo -i -ire : dejar atrás, adelantar;nōbilis -e : conocido, célebre, famoso; panis panis : pan; mirus -a -um : admirable; amor amoris : amor; diligo dilexidilectum : amar; Omni diei tempore : en cualquier momento del día; praebeo -ere : ofrecer ; dorsum -i : espalda; ascendo-ere : subir; litus litoris : costa ; baianus : de Bayas (ciudad de la Campania); Puteoli -orum : Putéolos (ciudad en labahía de Nápoles); veho vehere : transportar; rursus : atrás; officium : servicio; praesto -are praestiti -stitum : realizar,cumplir; plures: muchos; decedo -ere -cessi : morir; saepe: a menudo; consuetus -a- um : acostumbrado, exstinctus est·murió·

APÉNDICE

Casos y funciones

caso funciones básicas equivalencias básicas en castellano

Nominativo Sujeto, Atributo (sin preposición)

Vocativo Llamada o interpelación ¡oh...!

Acusativo Complemento Directo (CD) , Comp. Circunstancial (CCL) (CCT)

a ... (referido a persona) / ∅ (. a cosas)

Genitivo Complemento del Nombre (CN) de...

Dativo Complemento Indirecto (CI) a..., para...

Ablativo Complemento Circunstancial (CCL)(CCInst)Complemento Agente (CAg)

de(sde), con..., por...

Primera declinación

La integran los sustantivos y adjetivos de tema en -a. El genitivo singular acaba en -ae. La mayoría son femeninos,pero hay algún sustantivo masculino (poeta, agricola)14. Ej. aquila aquilae (águila).

14 Algunos sustantivos de la 1ª declinación hacen el ablativo plural en -abus. Son anima (el alma), asina (la burra), dea(la diosa), nata (la hija) y capra (la cabra) Ejemplo : deabus = para las diosas o con las diosas.

35

Page 36: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

sing pl

N aquila aquilae

V aquila aquilae

Ac aquilam aquilas

G aquilae aquilārum

D aquilae aquilis

Ab aquilā aquilis

SEGUNDA DECLINACIÓN Pertenecen a la segunda declinación los sustantivos cuyo genitivo acaba en -i (dominus-domini, puer-pueri, ager-agri,bellum-belli). Dentro de esta declinación podemos encontrar varios tipos de nominativos: nominativo singular en -us(en su mayoría masculinos): dominus-i (señor), populus-i (pueblo). Nominativo-Vocativo singular en -er : puer pueri(niño), ager agri (campo)15. Nominativo en -ir : un único sustantivo (con sus compuestos): vir viri (varón, hombre).Nominativo en -um (sólo neutros): bellum-i (guerra), templum -i (templo).También siguen este modelo los adjetivos de la primera clase (tipo : bonus, bona, bonum ) en los géneros masculino(bonus) y neutro (bonum).

1. Los sustantivos masculinos y femeninos con el nominativo en -usCASOS SINGULAR PLURAL

masc. & fem. neutros masc. & fem. neutrosNom -us -um - i -aV -e -um - i -aAc -um -um - os -aG - i - ōrumD - ō - isAb - ō – is

Veamos ahora la declinación de la palabra dominus domini (género masculino) templum -i (género neutro)CASOS SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURALN dominus domini templum templaV domine domini templum templaAc dominum dominos templum templaG domini dominōrum templi templorumD dominō dominis templo templisAb dominō dominis templo templis

Son femeninos los nombres de plantas así como los nombres de ciudades, islas y regiones de origen griego. Ejemplos:malus -i f. = manzano, Corinthus-i, f. = Corinto, Aegyptus-i, f. = Egipto. Los sustantivos y adjetivos acabados en -ius tienen algunas peculiaridades (filius : voc. fili, genitivo sing. fili & filii). Los sustantivos neutros se reconocen porque su nominativo acaba en -um: bellum-i (guerra), templum -i (templo).Existen tres sustantivos neutros que no siguen la norma y tienen N, V y Ac singular en -us : vulgus -i 'pueblo', virus -i'veneno', pelagus -i 'mar'.

15 Entre los sustantivos en -er algunos mantienen la -e- delante de la -r- en toda su declinación (por ejemplo puer-pueri, m. = niño), otros tienen la -e- sólo en el nominativo y vocativo singulares (por ejemplo liber libri, m. = libro). Estos sustantivos y adjetivos utilizan las mismas desinencias que acaban en -us, salvo en estos dos casos.

36

Page 37: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

ille, illa, illud “aquel, aquella, aquello”

Singular Plural

Su declinación es idéntica a la de iste.Basta sustituir ist- por ill- y elresultado será la declinación

completa.

Masc Fem Neutro Masc Fem Neutro

N ille illa illud illi illae illa

Ac illum illam illud illos illas illa

G illius illorum illarum illorum

D illi illis

Abl illo illa illo illis

CUADRO RESUMEN DE LA CONJUGACIÓN VERBAL, VOZ ACTIVA ACTIVA indicativo imperativo subjuntivo infinitivo participio

presente (desinencias personales) (desinencias personales)

-Em 1

-Es etc

-Am 2, 3, 4

-As etc

-RE -(e)ns -ntis

imperf. -(e)BAm -RĒm futuro -Bo 1, 2

-BIs etc -Am 3, 4

-Es etc-T·ūrus -a,-um

pto. perfecto

-ī etc. (desin. especiales) -ĔRĪm -ĔRĬs etc

-ISSE -T·us -a -um(voz pasiva)

pluscuamperfecto

-ĔRĀm -ĪSSĔm

fut. perfecto

-ĔRŌ -eris etc

supino amatum

gerundio amandumamandiamando

37

Page 38: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

LAS CUATRO CONJUGACIONES

MODO INDICATIVO1º conj 2ª conj 3º conj 3ª mixta & 4ª conj

pres

ente amo amamus

amas amatisamat amant

habeo habemushabes habetishabet habent

dico dicimusdicis dicitisdicit dicunt

audĭo audīmusaudīs audītĭsaudĭt audĭunt

impe

rf amabam amabamusamabas amabatisamabat amabant

habebam habebamushabebas habebatishabebat habebant

dicebam dicebamusdicebas dicebatisdicebat dicebant

audiebam audiebamusaudiebas audiebatisaudiebat audiebant

fut.

impe

rf.

amabo amabĭmusamabis amabĭtisamabit amabunt

habebo habebimushabebis habebitishabebit habebuunt

dicam dicemusdices dicetisdicet dicent

audiam audiemusaudies audietisaudiet audient

pto

perf amavī amavĭmus

amavīstī amavīstĭsamavĭt amavērunt ( & amavēre)

habui habuimushabuisti habuistishabuit habuerunt

dixi diximusdixisti dixistisdixit dixerunt

audivi audivimusaudivisti audivistisaudivit audiverunt

pto.

plu

sc.

amavĕrām amavĕrāmusamavĕrās amavĕrātisamavĕrāt amavĕrānt

habuĕrām etc.habuerashabuerat

dixĕrām etc.dixerasdixerat

audiveram etc.audiverasaudiverat

fut.

perf

.

amavĕro amaverimusamaveris amaveritisamaverit amaverint

habuĕro habuerimushabueris habueritishabuerit habuerint

dixĕro etc. audivĕro etc

IMPERATIVOpres ama

amatehabe habete

dice ( & dic )dicĭte

audi audite

futuro. amātō amātōteamātō amantō

habetō habetōtehabetō habentō

dīcĭtō dīcitōtedīcĭtō dīcuntō

auditō auditōteauditō audintō

SUBJUNTIVOpres amem amemus

ames ametisamet ament

habeas habeamushabeas habeatishabeat habeant

dicam dicamusdicas dicatisdicat dicant

audiam audiamusaudias audiatisaudiat audiant

imperf. amārēm amarēmusamārēs amarētisamārēt amarēnt

habērēm habērēmushabērēs habērētishabērēt habērēnt

dicĕrēm dicĕrēmusdicĕrēs dicĕrētisdicĕrēt dicĕrēnt

audīrēm audīrēmusaudīrēs audīrētisaudīrēt audīrēnt

perf. amavĕrīm amavĕrĭmusamavĕrĭs amavĕrĭtĭsamavĕrĭt amavĕrīnt

habuĕrīm etc. dixĕrīm etc. audivĕrīm etc.

plusc. amavissem amavissemusamavisses amavissetisamavisset amavissent

habuissem etc. dixissem etc. audivissem etc.

Las formas del infinitivo

ACTIVA 1ª conj. 2ª conj. 3ª conj 3ª conj mixta 4ª conj presente perfecto

ama·re «amar»amav·isse «haber amado»

habē·rehabu·isse

dic·ĕredix·isse

fac·ĕrefec·isse

audī·reaudiv·isse

PASIVA y v. deponentes

1ª conj. 2ª conj. 3ª conj 3ª conj. mixta 4ª conj

Presente

perfecto

ama·ri «ser amado»amatum esse «haber sido

amado»

habē·rihabitum esse

dic·idictum esse

fac·ifactum esse

audi·riauditum esse

38

Page 39: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

VOZ ACTIVA DE VERBOS REGULARES. PRIMERA CONJUGACIÓN, voz activa ACTIVA indicativo imperativo subjuntivo infinitivo participio presente amo amamus

amas amatisamat amant

ama amateamem amemusames ametisamet ament

amare amans -ntis

imperfect amabam amabamusamabas amabatisamabat amabant

futuro amabo amabimusamabis amabitisamabit amabunt

amatūrus -a,-um

pto. perfecto amavī amavimusamavistī amavistisamavit amavērunt ( & amavēre)

amavĕrim amavĕrimusamavĕris amavĕritisamavĕrit amavĕrint

amavisse

pluscuamperfecto

amavĕram amavĕrāmusamavĕrās amavĕrātisamavĕrat amavĕrant

amavīssĕm amavīssĕmusamavīssĕs amavīssĕtisamavīssĕt amavīssĕnt

fut. perfecto amavĕro amaverimusamaveris amaveritisamaverit amaverint

supino amatumgerundio amandum

amandiamando

el verbo SUM “ser, estar, haber”SUM indicativo

imperativo subjuntivo infinitivo

presente sum sumuses estisest sunt

es estesim sīmussīs sītissit sint

esse

imperfecto ĕram erāmusĕrās erātisĕrat ĕrant

ēssēm 16 ēssēmusēssēs ēssētisēssĕt ēssēnt

futuro ĕrō ĕrĭmusĕrĭs ĕrĭtisĕrĭt ĕrūnt

estō estōteestō suntō

futūrus esse

pto. perfecto fuī fuimusfuistī fuistisfuit fuērunt ( & fuēre)

fuerim fuerīmusfuerīs fuerītisfuerit fuerint

fuisse

pluscuamperfecto

fueram fuerāmusfuerās fuerātisfuerat fuerant

fuissem fuissēmusfuissēs fuissētisfuisset fuissent

fut. perfecto fuerō fuerimusfueris fueritisfuerit fuerint

16 también forem fores foret etc.

39

Page 40: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

El verbo FERO “llevar”

FERO indicativo

imperativo subjuntivo infinitivo participio

presente ferō ferimusfers fertisfert ferunt

fer ferte— —

feram ferāmusferās ferātisferat ferant

ferre ferēns—

imperfecto ferēbam ferēbāmusetc.

ferrem ferrēmusetc.

futuro feram ferēmusferēs ferētisferet ferent

fertō fertōtefertō feruntō

lātūrus

pto. perfecto

tulī tulimusetc.

tulerim etc. tulisse lātus

pluscuamperfecto

tuleram tulerāmusetc.

tulissem etc.

fut. perfecto

tulerō tulerimusetc.

laturum esse

supino lātumgerundio ferendum

EL VERBO POSSVM “poder”POSSUM indicativo

imperativo subjuntivo infinitivo

presente possum possŭmuspotes potestispotest possunt

possim possīmuspossīs possītispossit possint

posse

imperfecto potĕram poterāmuspotĕrās poterātispotĕrat potĕrant

possem possēmuspossēs possētisposset possent

futuro potĕrō potĕrĭmuspotĕris potĕrĭtispotĕrit potĕrunt

potestō etc

pto. perfecto potuī potuimuspotuistī potuistispotuit potuērunt

potuĕrim potuerīmuspotuĕrīs potuerītispotuĕrit potuerint

potuisse

pluscuamp. potuĕram etc potuissem potuissēmuspotuissēs potuissētispotuisset potuissent

fut. perfecto potuerō etcCompuestos de possum: absum, adsum, desum, insum, intersum, obsum, possum, praesum, prodsum, subsum, sum, supersum

El verbo VOLO “querer”VOLO indicativo

imperativo subjuntivo infinitivo participio

presente volō volŭmus vīs vultisvult volunt

velim velīmusvelīs velītisvelit velint

velle

volēns

40

Page 41: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

imperfecto volēbam volēbāmus volēbās volēbātis volēbat volēbant

vellem vellēmusvellēs vellētisvellet vellent

futuro volam volēmus volēs volētis volet volent

pto. perfecto

voluī etc. voluerim etc. voluisse

pluscuamperfecto

volueram etc. voluissem etc.

fut. perfecto

voluerō etc,

15.4.2. El verbo EO “ir”EO indicativo

imperativo subjuntivo infinitivo participio

presente eō īmusīs ītisit eunt

ī īte eam eāmuseās eātiseat eant

īre iēns euntis

imperfecto ībam ībāmusībās ībātisībat ībant

īrem īrēmusīrēs īrētisīret īrent

futuro ībō ībimusībis ībitisībit ībunt

ītō ītōteītō euntō

itūrus

pto. perfecto

iī, īvī iimusistī, īvistī istisiit, īvit iērunt

iĕrim iĕrīmusiĕrīs iĕrītisiĕrit iĕrint

isse

pluscuamperfecto

ieram ierāmusierās ierātisierat ierant

issem issēmusissēs issētisisset issent

fut. perfecto

ierō ierimusieris ieritisierit ierint

supino itumgerundio eundum

eundī eundō

Compuestos de EO : adeo adire. «dirigirse a, ir a» : (adeo, adis, adit, adimus, aditis, adeunt), el verbo abeoabire. «alejarse de, irse » :(abeo, abis, abit, abimus, abitis, abeunt)

_____________________

TEMAS DE CULTURA

UNIDAD 01 UN POCO DE MITOLOGÍA: JÚPITER

Júpiter (Zeus griego) se convirtió en el más poderoso de los dioses del Olimpo: dios de la luz del día, Jupiter manteníael orden entre los dioses y los hombres, e intervenía y juzgaba sus conflictos. Sus decisiones eran justas y equilibradas. No concedía favores a nadie. Sus atributos ordinarios son el cetro, el águila y el rayo. Su madre, la titánide Rea, se lo confió al nacer al cuidado de la cabra Amaltea, en Creta, porque su padre, Saturno(Crono), devoraba a los niños. Al hacerse grande, Júpiter destronó a Saturno y compartió el gobierno del mundo con sushermanos, Plutón y Neptuno. Júpiter desposó a su hermana gemela Juno. Júpiter tuvo muchas aventuras amorosas y fue el padre de numerosos dioses, semidioses, ninfas, héroes y reyes.

41

Page 42: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

UNIDAD 02 . ATENEA - (MINERVA)

La gran diosa Atenea de la mitología griega, conocida por los romanos como Minerva, nació siendo ya una mujer adulta de la cabeza de Zeus, el cual antes había engullido a Metis (titánide cuyo nombre significa “precaución”). Zeus, a causa de haberse comido a Metis, comenzó a sufrir unos dolores de cabeza intensos e insoportables, así que pidió a Hefesto, el dios de los herreros, que hiciera algo. Y sí que lo hizo: de un fuerte golpe en la divina cabeza del gran Zeus abrió la brecha por la que nació Atenea. Y este es el origen de Atenea, la diosa de la guerra, la de la inteligencia y de la artesanía, la que dio su nombre a la magnífica Atenas, su ciudad, por ella protegida. Atenea tenía como símbolos al olivo, (fue ella la que lo entregó a los griegos) y a la lechuza, siempre observadora . Solía llevar consigo el escudo de Zeus (llamado "égida"), una lanza y un casco con un penacho de plumas.

Atenea y Poseidón: La ciudad de Atenas recibió su nombre en honor a esta divinidad griega. Y ésto fue después de que Atenea compitierafrente a Poseidón por controlar la gran urbe. Poseidón regaló a los atenienses un pozo nacido de un golpe de su tridenteen el suelo, pero el agua resultó ser salada y de poco sirvió. Atenea, por su parte, hizo surgir un olivo de las entrañas dela tierra y esto sí que gustó a los ciudadanos de la ciudad que, a partir de ese momento, pasó a llamarse Atenas.

Atenea y Medusa: Según cuenta la mitología, Medusa, joven sacerdotisa de gran hermosura, fue poseída contra su voluntad por Poseidónen el templo de Atenea. Esto le pareció una gran ofensa a la susceptible diosa, la cual no sólo transformó el cabello deMedusa en horribles serpientes sino que la maldijo dotándola con una mirada que convertía a quien la sostuviera enpiedra. Cuando Perseo cortó la cabeza de Medusa, ésta fue entregada a Atenea para que la llevara en su escudo.

UNIDAD 03. DEL MITO A LA HISTORIA: LA MONARQUÍA ROMANA.

Desde la fundación de la ciudad por Rómulo hasta eladvenimiento de la República (año 509 a.C.), Roma fue gobernadapor siete reyes.

RÓMULO (753 a.C. - 715 a.C.) Rómulo fue el fundador de la ciudad y el primero de los siete reyesde Roma. Durante su reino, Rómulo quiso poblar la ciudadmediante el famoso “Rapto de las sabinas”. El rey raptó a lasmujeres de la ciudad de Cures y las llevó en Roma. Después éldividió la población entre las personas que eran aptas para combatiry los ciudadanos más nobles que formaron el Senado Romano. Tras Rómulo, sigue una serie de tres reyes de origen sabino o latino, que establecieron las bases de algunascaracter´siticas distintivas de la civilización romana. Por ejemplo, Numa Pompilio (715 a.C. - 673 a.C.) fueel fundador de la religión romana. Numa Pompilio enseñó a los romanos la forma en la que debían rendirculto a sus dioses, estableció el calendario sagrado e instituyó las principales ceremonias religiosas. Tras elpacífico Numa Pompilio, su sucesor, Tulio Hostilio, ha quedado asociado al de un gran guerrero, queorganizó militarmente a los romanos y conquistó Alba Longa, la ciudad más importante del Lacio. Lesucedió en el trono Anco Marcio (nieto de Numa), quien incorporó a Roma a los habitantes de variasciudades latinas y amplió los límites de la ciudad. Construyó el puerto de Ostia e hizo que por vez primeraRoma llegara al mar. Suyo es el primer puente de madera sobre el Tíber.

Los reyes etruscos. Un siglo después de su fundación, el primitivo núcleo de pastores había ido creciendo hasta convertirse enuna ciudad digna de tenerse en cuenta. A los cuatro primeros reyes, originarios de Roma, les sucedieron tresmonarcas etruscos, de la poderosa familia de los Tarquinios. Por contraste con sus rústicos predecesoreslatinos y sabinos, los reyes etruscos provenían de una cultura mucho más avanzada. El primero de ellos,Tarquinio Prisco (616 a.C. - 579 a.C.) organizó los primeros juegos en el actual emplazamiento del CircoMáximo, inaugurando una costumbre que no se interrumpió desde entonces. Su sucesor, Servio Tulio, fueun rey querido y respetado, que llevó a cabo importantes obras en la ciudad. Convirtió Roma en unaauténtica ciudad, con calles bien trazadas y barrios delimitados, cuyos desechos se arrojaban al Tíber a través

42

Page 43: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

de la Cloaca Máxima. Construyó la primera muralla de Roma, llamada por ello muralla serviana, de la cualasoman todavía aquí y allá abundantes vestigios. Cuando más tarde los romanos llegaron a aborrecer lamemoria de los reyes, guardaron siempre el recuerdo de Servio Tulio como un rey bienhechor.

El último de los reyes que tuvo Roma, Tarquinio el Soberbio (535 a.C. - 509 a.C.), después de haberalcanzado el poder asesinando a su suegro (Servio Tulio), Tarquinio fue el primer monarca que se rodeó deuna guardia personal para protegerse. También realizó obras de gran envergadura en la ciudad, entre las que destaca la construcción delmajestuoso Templo de Júpiter en la cima del Capitolio, que sería durante siglos el más importante de Roma.A él se deben también el servicio obligatorio en la milicia, y el reparto gratuito de trigo a la población,llamado annona. El desencadenante de su caída fue la muerte de la joven Lucrecia. Esta honesta esposahabía sido forzada por un hijo de Tarquinio, y tras confesar su desgracia a su padre y su marido, se suicidódelante de ellos atravesándose el corazón. La ciudadanía, encolerizada al enterarse del suceso, decidióexpulsar al rey y a toda su familia. Corría el año 509 a.C. y comenzaba la República romana, que gobernaríala ciudad durante cinco siglos. Tarquinio el Soberbio dejó un recuerdo tan odioso en la memoria de los romanos, que éstos renegaron parasiempre de la monarquía, y no era concebible entre los políticos de la ciudad peor traición que la de quererconvertirse en rey. Aunque hubo emperadores que superaron con creces las maldades de Tarquinio en elejercicio de su poder, en el resto de su larga historia los reyes jamás volverían a Roma.

Enlaces: Historia sencilla de Roma; WelcomeToRome.net; Monarquía romana (wikipedia);

UNIDAD 10. [1] HISTORIA DE ROMA. LA REPÚBLICA. La República va a durar aproximadamente cinco siglos. A lo largo de este periodo Roma va a convertirseen un poderoso Estado. La expansión, en primer lugar, va a producirse en la Península Itálica. En esteperiodo destaca la conquista de Roma por parte de los galos; fue la única vez, en la historia antigua de laciudad, que Roma se vio invadida y saqueada. Conquistada la Italia Central y Septentrional, continuó la expansión por el Sur, lo que llevó alenfrentamiento con las colonias griegas que se habían asentado en esa zona, conocida como Magna Grecia.La victoria sobre Pirro, que había acudido en ayuda de sus compatriotas, convertirá a Roma en dueña de todaItalia. Durante los siglos III y II a. C., Roma se enfrenta a Cartago en las Guerras Púnicas, con la que va asostener tres guerras para hacerse con la hegemonía del Mediterráneo. La más importante fue la SegundaGuerra Púnica, en la que Aníbal inflige graves derrotas a las legiones romanas. Sin embargo, la disciplina deRoma acabará imponiéndose y el general Escipión derrotará definitivamente a Aníbal. Medio siglo después,en el curso de la Tercera Guerra, Roma destruirá y arrasará Cartago hasta sus cimientos. Sin embargo, crecían los problemas internos. En los últimos tiempos de la República los conflictos socialesestallan en varias guerras civiles. La primera de ellas fue la de Mario y Sila. Al principio se alzó ganador elpartido popular, pero, tras la muerte de Mario, vendrá la reacción del partido aristocrático, con la dictadurade Sila. Se consigue un breve periodo de estabilidad con la instauración del Primer Triunvirato. Los tres hombres más poderosos del momento, Pompeyo, Craso y César, se reparten el poder. El delicado equilibrio acabará quebrándose con la muerte de Craso. Pompeyo y César se enfrentan. César se alzará con la victoria y Pompeyo será asesinado. Julio César emprende una serie de reformas, pero, antes de conseguir llevar a cabo sus proyectos, será asesinado por un grupo de senadores, en el año 44 a. C. Roma va a conocer la instauración del Segundo Triunvirato, nuevo reparto de poder entre Marco Antonio,Lépido y Octavio Augusto, éste último heredero de César. La alianza entre los tres se rompe cuando MarcoAntonio se enamora de Cleopatra, reina de Egipto, y repudia a la hermana de Octavio, con la que estabacasado. Tras vencer en la nueva guerra civil, Octavio Augusto se hace dueño absoluto del poder, lo quesignifica el fin de la República.

43

Page 44: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

véase también este enlace: La época republicana: Roma y sus circunstancias.

UNIDAD 10. [2] HISTORIA DE ROMA. CLASES SOCIALES.

Las clases sociales en Roma eran las siguientes: Los patricios fueron siempre los que gozaron de mayores privilegios. Eran los descendientes de los primeros habitantes de Roma y desde el comienzo acapararon los cargos políticos y sacerdotales; también eran los únicos con derecho a poseer tierras. Lógicamente, esta situación no era aceptada por el resto del pueblo, por lo que los enfrentamientos sociales fueron muy frecuentes en toda la historia de Roma. Los caballeros (equites) eran los ciudadanos ricos que podían servir en el ejército con un caballo y a los que se les permitía las actividades comerciales. Los plebeyos procedían de los primeros pueblos que, vencidos, fueron anexionados a Roma. En los primeros tiempos no gozaban de todos los derechos de ciudadanía, ya que carecían de los derechos políticos. Tras continuas disputas con los patricios, consiguieron una magistratura exclusiva para ellos, los tribunos de la plebe, y, gracias a éstos, el acceso alas restantes magistraturas, por lo que, a partir de ese momento, ya eran ciudadanos de pleno derecho. Los clientes eran ciudadanos libres o bien antiguos esclavos manumitidos que se ponían bajo la protección de unpatrono rico que, a cambio de algunos servicios, les ayudaba económicamente. Los esclavos carecían de todo derecho, pues se les consideraba cosas, no personas. Las razones por las que se podíaser esclavo en Roma eran diversas. También un hombre libre podía convertirse en esclavo por no pagar las deudas quehubiera contraído, por ejemplo. Había muchos esclavos, dedicados a toda clase de trabajos. Algunas profesiones en Roma sólo podían ser desempeñadas por esclavos: maestros, médicos, arquitectos, etc. Lavida que llevaban podía ser muy dura, según el carácter del amo, ya que éste podía llegar a darles muerte, sin que ello seconsiderara un crimen. Pero también era posible obtener la libertad, acto que se denominaba manumisíón, lo cual erabastante frecuente. Los antiguos esclavos se convertían entonces en libertos. Los libertos, como acabamos de decir, eran esclavos que habían conseguido la libertad; sin embargo, noposeían todos los derechos de ciudadanía. Seguían formando parte de la familia de su antiguo amo, cuyosprimeros nombres adoptaban.

UNIDAD 11. LA ROMANIZACIÓN DE HISPANIA

Por Romanización se entiende la conquista militar y cultural de Hispania por parte de Roma. Hispania resistió durantedoscientos años a la invasión romana: fue durante la Segunda Guerra Púnica cuando los romanos pisaron por primera vez suelo hispano (en 218 a. C.) y no llegó a estar totalmente sometida hasta el año 19 a. C., en que el emperador Augusto en persona se puso al frente de la campaña contra los cántabros y los astures. los últimos focos de resistencia. Como los mismos romanos reconocían. Hispania era el primer país que habían empezado a conquistar y el último en conseguirlo por completo. Este largo proceso pasó por las siguientes fases: Segunda Guerra Púnica: fue precisamente en Hispania donde saltó la chispa que provocó esta guerra, cuando Aníbalconquistó Sagunto, aliada de los romanos. Cuando el escenario de la guerra se trasladó a Italia, en Hispania quedóAsdrúbal, el hermano de Aníbal, que desde aquí le enviaba los suministros necesarios. Roma se vio obligada a acudir aHispania para poner fin al envío de refuerzos. Publio Cornelio Escipión, con la conquista de Cartagena. consiguióexpulsar a los cartagineses de Hispania, que fue convertida en provincia romana por el Senado. Guerras celtíbero-lusitanas: no todos los pueblos hispanos aceptaron pacíficamente la presencia romana y seprodujeron varias rebeliones. La primera fue la de los ilergetes al mando de Indíbil y Mandonio, que fue rápidamentesofocada. Vino después la sublevación de los lusitanos, mucho más peligrosa, pues contaban con un hábil caudillo,Viriato, que durante muchos años consiguió derrotar, con la táctica de guerrillas, a las legiones romanas. Finalmente,ante la imposibilidad de derrotarle, Roma recurrió a la traición y, así, Viriato fue asesinado por tres de suslugartenientes. Desaparecido Viriato, los romanos atacaron Numancia, que consiguió resistir heroicamente durante muchos años, hasta que fue conquistada. tras largo asedio, por Escipión, el nieto del mencionado anteriormente. En los años sucesivos se siguieron produciendo rebeliones, de cuyos protagonistas ya no nos han llegado noticias. Elcaldo de cultivo de las mismas sería el descontento de los nativos por verse privados de tierras que se entregaban a los soldados; los abusos de los gobernadores romanos; los impuestos excesivos que estaban obligados a pagar; el

44

Page 45: LATÍN I bachillerato · Casos y funciones ... CUADRO RESUMEN DE LA ... En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales

colaboracionismo. a cambio de privilegios, de las oligarquías locales; todo ello llevaba a las tribus hispanas a alzarse una y otra vez contra los invasores. Pero nada podían hacer contra el curso de la Historia. Cada vez eran más las regiones que habían cambiado sus costumbres por las romanas. Hubo varios factores que propiciaron la Romanización:[1] El latín, que se impone sobre las diversas lenguas nativas y unifica a todos los hispanos.[2] Los soldados, que, repartidos por todo el país, se mezclan con los nativos: sus campamentos, en muchas ocasiones, se acaban convirtiendo en ciudades; otras veces, se construirán ciudades para los veteranos, que, al terminar su servicio militar, prefieren quedarse en estas tierras.[3] Las vías de comunicación, que contribuirán a unir las distintas ciudades y a facilitar el comercio.[4] La fundación de colonias, desde las que se difundían las nuevas costumbres.[5] La división administrativa en provincias, lo que hizo que se convirtieran en importantes ciudades aquéllasdonde se encontraba la sede de la administración.

45