LH 2-3

2010-11

AURKIBIDEA

-Zer da dinosauroa 2. orria

-Nondik jaiotzen dinosaurioak 2. orria

-Noiz bizi izan ziren 3. orria

-Hiru etapa

-Lurra planetaren eraldaketa

-Nolakoak ziren dinosaurio handienetarikoak? 5. orria

eta txikienetarikoak.

–Zein motatakoak dira dinosaurioak 6. orria

-Hainbat dinosaurioren izenak 7. orria

-Zer jaten zuten dinosauroek 9. orria

-Nola dakigu hainbeste dinosauroei buruz? 10. orria

-Nola desagertu ziren dinosauroak 12. orria

- Dinosauro batzuk 13. orria

- Diplodocus eta protoceratops egitea 16. orria

1

ZER DA DINOSAUROA?

Dinosaurioak narrastiak handiak dira eta lurrean pertsonak baino lehenago

bizi ziren. Dinosauro guztiak lurrean bizi ziren. Uretan eta hegan ibiltzen

zirenak ez ziren dinosauroak.

Dinosauroek beste motatako animaliak menderatu zituzten. 150 milioi

urtetan zehar bizi ziren.

NONDIK JAIOTZEN ZIREN DINOSAUROAK?

Dinosauroak arrautzetatik jaiotzen zirean.

2

NOIZ BIZI IZAN ZIREN?

Dinosauroak lurraren gainean duela 245 milioi urte agertu ziren eta duela

65 milioi urte desagertu. Garai honi MESOZOIKOA deitzen zaio eta hiru

etapatan banatu daiteke.

HIRU ETAPA:

Triasikoa (duela 245-205 miloi urte): lur-azala

dena bat zen eta honi pangea deitzen zaio.

Triasikoan dena lehorra zegoen. Bakarrik harri

batzuk zeuden eta arbol txikik zeuden.

Jurasikoa (duela 205-135 miloi urte):

Jurasikon pangea pixkat separatzen hasi zen.

Arbolak handitzen hasi ziren eta belar pixkat

sortu zen.

Kretazikoa (duela 135-65 milioi urte):

Kretazikon kontinenteak sortu ziren.

Horregatik landarek, belarra gehiago zegon,

arbol gehiago sortu ziren: basoa sortu zen.

3

Lurra planetaren eraldaketa:

Duela 225 milioi urte Duela 200 milioi urte

Duela 135 milioi urte

Duela 65 milioi urte

Gaur egun

4

NOLAKOAK ZIREN DINOSAURIO HANDIENETARIKOAK? ETA

TXIKIENETARIKOAK?

Dinosaurio txikienetakoa Protoceratops da. Luzeran 2metro eta altueran

60cm neurtzen ditu.

Dinosaurio handienetakoa Diplodocus da. Luzeran 30metro dauzka eta

altueran 10m.

5

ZEIN MOTAKOAK DIRA DINOSAURIOAK?

Dinosaurioak sauristikoak eta ornistiko dira.

Sauristikoak: narrastian aldakak zituzten.

Ornistikoak: hegaztien aldakak zituzten.

6

HAINBAT DINOSAURIOREN IZENAK:

7

SAURISTIKOAK ORNISTIKOAK

-Amargasaurio

-Alosaurio

-Tiranosaurio rex

-Mamenquisaurio

-Arqueopteris

-Diplodocus

-Tecodontosaurio

-Gallimimo

-Espinosaurio

-Brakisauriadeinonikus

-Ornitomimo

-Belocieraptor

-Estirakosaurio

-Parafollodokus

-Ankilosaurio

-Iguanodonte

-Estegosaurio

-Tuojiangosaurio

-Lauleojaurio

-Protoceraptos

-Anatojaurio

-Coritosaurio

-Triceraptos

-Paquiofalosaurio

-Maiasauria

8

ZER JATEN ZUTEN DINOSAURIOEK?

Dinosaurio batzuk haragijaleak dira,

adibidez: Tyranosaurio rex, Alosauri,

Arkeopterix, Espinosaurio eta Beloziratops…

Dinosaurio batzuk belarjaleak dira,

adibidez: Iguanodonte,

Amenkisaurio, Estirakosaurio,

Amargasauri, Diplodokus,

Estegosauri eta Estirogosaurio…

Eta orojaleak ere badira adibidez: Gallimimo…

9

NOLA DAKIGU HAINBESTE DINOSAURIOETAZ? Guk, pertsonok,

ez genituen ezagutu. Beraz, nola dakigu nolakoak ziren, nola bizi ziren…?

Guk fosilak, hezurrak eta oinatzengatik ikasi degu. Lurreko lanetan

aztarnaren bat agertzen bada, paleontologoak joaten dira bertara.

Tiranosaurio Rex-en hezurdura Iguanodonte baten

oinatzak

Dinosauro baten fosila (segnosaurus)

Paleontologoak aztarnak aurkitzeko lurra pintzelez kentzen dute. Hezurrak

aurkitzen dituztenean, hezurrak marraztu eta argazkiak ateratzen dituzte.

Lurretik ateratako hezurrak kamioian sartu aurretik eskaiolarekin biltzen

dituzte, bidean urratzen edo puskatzen bada aztarna hori, ezin dutelako

10

informazioa ondo aztertu. Hezurrak, fosilak… aztertu ondoren museo

batean jartzen dituzte argazkiei eta marrazkiei esker. Beraiek eginiko

irudiak ikusten dituzte eskeletoa montatzeko. Azkenik aztarnekin liburuak

egiten dituzte.

NOLA DESAGERTU ZIREN DINOSAUROAK?

11

Duela 65 milioi urte meteorito bat erori zan bala bat baino azkarrago.

Ondorioz izugarrizko beroa, terremotoak eta tsunamiak sortu ziren.

Atmosfera hautsez bete zen eta eguzki izpiak ez zuten lurrera iristerik

lortzen. Lurreko tenperatura asko jaitsi zen eta guzti honekin dinosauroak

desagertu ziren.

12

DINOSAURO BATZUEN INGURUKO BITXIKERIAK:

AMARGASAURIO:

- Triasikoan bizi zen. Dinosaurio sauristikoa da. Belarjalea da.

- Luzera 10 metro (3 solairuko etxea bezala) eta 5 tona (3 auto bezala)

pisatzen zituen.

- Lepotik hasi eta isatseraino pintxoak zituen. Pentsatzen da, bere

pintxoak defenditzeko edo ligatzeko erabiltzen zituela.

ESPINOSAURUS:

- Kretazikoan bizi zen. Dinosaurio ornistikoa da. Belarjalea da.

- Luzera 15 metro (5 solairuko etxea bezala) eta 4 tona (2 auto eta erdi

bezala) pisatzen zituen.

- Bizkarrean plaka edo xafla batzuk ditu.

Defenditzeko erabiltzen zituen.

13

TIRANOSAURIO:

- Kretazikoan bizi zen. Dinosaurio sauristikoa da. Haragijalea da.

- Luzeran 12 metrora (4 solairutako etxea bezala) eta 7 tona (5 auto

bezala) pisatzera iristen ziren.

- Ibiltzeko hiru atzapar dituzte.

DIPLODOCUS:

- Jurasikoan bizi zen. Dinosauro sauristikoa da. Landareak eta fruituak

jaten ditu.

- Luzera 30 metro eta altuera 10 metro (gure eskolako patioa bezala).

20 tona (kamioi bat bezala) pisatzen ditu.

- Bere isatxa latigoa bezela erabiltzen zuen.

14

PROTOCERATOPS:

- Kretazikoan bizi zen. Dinosaurio sauristikoa da. Landareak jaten

ditu.

- Luzera 2 metro eta altuera 60 zentimetro. 177 kilo pisatzen ditu.

- Botoiak ditu sudurrean eta masailean.

15

BI DINOSAURIOREN ERAKETA (proportzioen proiektua):

Zergatik aukeratu dituzue diplodocus eta protoceratops? Diplodocus

handina zalako eta protoceraptops zeba txikiena zan.

Protoceratops paperen egingo degu zergatik txikia delako. Ondoren

pasiloko pareten jarriko degu.

Diplodocus egiteko lehenengo erregela eta metroak hartu eta pasiloa

neurtzen hasi ginen. Ez zen kabitzen eta gero patiora joan ginen. Pation

egitea erabaki genuen zeba diplodocus handia dalako. Diplodocusak 30

metro neurtzen ditu luzeran eta 10 metro alturan.

16

Nondik eta nola atera duzue papereko irudia?

Protoceratops Googletik atera dugu. Argazkia albotaka izan behar zun eta

20 cm-koa.

Diplodocus internetetik atera genuen. Alde batera begira zegoen

diplodokusa bilatu genuen eta 30 cm-ko neurrian inprimatu. Gure

diplodokusari Antonio izena jarri diogu.

17

Irudiak zatitan banatu ditugu horrela neurtzeko errexago itea. Gero

benetako neurrin itekon gorputz atal bakoitzaren lekua non jakiteko.

Protoceratops egiteko: Papereko 20 cm zenbat da benetan? 2m . Hori

jakinda, nola kalkulatu dituzue beste neurriak? Neurtutako balioari 0 bat

18

jarri eta benetako neurria lortzen genuen.

Diplodocus egiteko: Papereko 30 cm zenbat da benetan? Hori jakinda,

nola kalkulatu dituzue beste neurriak? Papereko 30 zentimetro benetako 30

metro dira. Milimetro dezimetro bilakatzen da eta zentimetro metro.

Protoceratopsa zatituta, neurriak hartzeko prest.

Protoceratopsaren neurriak.

19

20

21

Diplodocusa neurriak hartzeko prest.

Diplodocusan neurriak.

PROTOCERATOPS-EN EGILEAK:

Izan al duzue arazorik? Bai.

Zein arazo? Nola konpondu duzue?

1.-Gorputzeko atalak jartzen genitun eta neurtuta, ez genekigun

papereko zein lekutan marraztu behar genun. Puntoak jarri genitun bere

zenbakikin, eta puntuak neurtu: behetik edo goitik eta ezkerretik edo

eskubitik.

2.- Ez genekigun zein puntu zeon einda ta zein ez. Paperen neurrik

hartuta genitun puntuk zein zien jakiteko marrazkiko zenbakik borratu

genitun.

DIPLODOCUS-AREN EGILEAK:

Izan al duzue arazorik? Bai.

Zein arazo? Hasieran diplodocusaren isatsa neurtzen hasi ginen. Baina

konturatu ginen isatsan bukaera txikia zala eta ez genekin nola neurtu.

Nola konpondu duzue? Gorputz atalak neurtu beharrean puntu batzuk jarri

genitun. Eta hola errexago neurtu genun.

Eta egiten hasi garenean…

Protoceratopsen egileak: Benetako neurrik egin behar genituenean ez

genekigun punto bakoitza non zan ze marrazkin borrauta zeuden.

Marrazkin zenbaki berriak jarri, hoitatik ber genitunak arbelen jartzen

genitun eta Jessycak eta Mikelek marrazkin neurrik hartu eta besteei esan

benetako neurrin eiteko.

Bi puntuk zenbaki berdina zeukaten. Ez genekigun zein zan benetakoa.

Bietako bati beste zenbaki bat jarri genion.

Horrelakoa izango zela uste al zenuten?

Protoceratops: Ez. Guk pentsatzen genun handiagoa eta itsusigoa izango

zela.

Diplodocus: Ez, txikiagoa espero genuen.Gorputz osoa jiganteskoa eta

konparazion burua txiki-txikia. Eta isatsa kriston luzea.

ANTONIO

JOSETXO