l’estello - ciel d'oc · proumiero annado - n°1 - mai 1910 l’estello en-atretant at mei...

19
PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello, fai-te claro E mostro lou camin ! GASCOUGNO - LENGADÒ - PROUVÈNÇO Pareissènt Cade Mes DIREICIOUN e AMENISTRACIOUN, encò de VALÈRI BERNARD, 15, quèi de Ribo-Novo, MARSIHO ABOUNAMEN : 5 FRANC PÈR AN

Upload: others

Post on 18-May-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

PROUMIEROANNADO-N°1-Mai1910

L’ESTELLO

En-atretantatmeidedcèuQues’èroalugadouoestelo

Ebrumsehumsd’ana-s’enlèu!

Estello,fai-teclaroEmostroloucamin!

GASCOUGNO-LENGADÒ-PROUVÈNÇOPareissèntCadeMesDIREICIOUNeAMENISTRACIOUN,encòdeVALÈRIBERNARD,15,quèideRibo-Novo,MARSIHOABOUNAMEN:5FRANCPÈRAN

Page 2: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

ÇOQUEVOULÈN

Coume li sèt rai de l’estello, coume li sèt coulour de l’Arc-de-Sedo counfoundu dins la lusesbrihaudanto dóu cèntre, voulèn un Felibrige luminous e clar, un Felibrige que noun siegueunicamenroudanien,maiemétóutiliparladelengod’O,disAupiPirenèuedelaLèiroàlaMar,l’unioundisomedememoraço,parlantlamemolengosoutosisamiràbliformodialeitalo.Vaquiçoquevoulèn:Eslouplenmiejourd’unoaubomiraculouso,eslacounscièncidenòstidre,eslarespelidodelaterro,esl’indountableesperitdelibertaquetoutomedigned’aquéunoumportoenéu.Etu,felibredecor,tu,patrioto,tuquefernesissesfin-qu’imesoulodavanslidòueliglòridetounpaïsd’O,vèneeménautre,leissoaquilidisputovano,lidichoverinousoebasso,l’òdi,l’ahiranço,aquelogranomaudicho,aquelogranodefourestiéqu’ansemenadinstounterrairedesiècleedesiècled’anequelimenededescor.Vène, trouvaras emé nautre ni bèn-apia nimal-apia, ni pouliticaire, trouvaras simplamen defraire,d’ami,loucordubertel’amofranco.Voulènèstremèstreaunostrecoumed’autre sounmèstreausiéu.Nosto lengoes lapusbello,nosteterraireesloupusbèu,nosteengèniesloupusclar–en’avenfaliprovo.L’ouroapicadesecoumta,desaupreçoquevoulèn,desaupreenfinsedevènem’unoamodevarletnouscharpinafin-qu’àlamortdavanslouriredifranchimandquenòstidivisiounamuson,ose,coumed’omelibreefièràl’amograndoegenerouso,sauprenseregardaliiuedinsliiuees’estregnetóutienunobrassadod’amour.L’ouroapica,l’ouroessoulenno.ÇoquenòstigrandPrimadiéentre-veguèrondinslinèblodóumatin, lou vesèn aro en pleno lus. E, se, d’ùni, coume d’eigloun parpelejon encaro davans lousoulèuegardonl’oumbrodinssisiue,paciènci!vendranànautre:NosteIdeaupòufairequeloumouloun-crèisse.Esaracoumounoavalancodesoulèususloupourridiéunitàri,suslapoustemodicentralisacioun,darrierovergougnod’unmoundedemessorgoed’engano.LAREDACIOUN.

*-*-*-*-*-*-*-*

PROUVÈNÇO

CrounicoI’apasdousbiaisd’èstrefelibre.Estrefelibrevòudire:amasalengo,amasounpaïs,esvouléparlalibramenefieramenepuramensalengomeiralo,lanetejadetóutiliselemenestrangiéque l’embastardisson, es la vèire à la tèsto dóu prougrès dins tóuti li branco de l’ativitaumano,eslavèires’espandi,sefairerespetaes’impausa.AquelovoulountadóuVerbefaicors imbrandablamenemélaterro,eçoqueloufelibrevòupèr sa lengo lou vòu tambèn pèr soun païs, valènt-à-dire ges de sugecioun, li principeinmourtau de liberta aplica dins sis afaire, soun païs se desveloupant integralamen ed’esperéuemésounengènipropre,pèrfinquecadovilo,cadevilage,cadoprouvinçosiegonlipusflourissènt,lipusindependènt,elipusfièrdóupaïsd’O.

Page 3: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

Cresequ’aquidessus,siantóuti,felibre,d’acord,eplenamend’acord,epòupasi’aguéd’autrotoco pèr nautre qu’aquelo toco de respelido. Vaqui perqué dise: i’a pas dous biais d’èstrefelibre.Mailarespelidod’unpopledemandograndourd’amoegenerousita,demandol’abandoundetout egouïsme e l’amour prefouns de tout ome qu’amo sa lengo e soun païs, qu’aquel omesiegueaudarrierescaloundelasoucieta,qu’aquelomesiegueunmiserableoquesiegueuncatau,quesiegueunpacan,unoubrié,ounfavourisadelafourtuno.Edevènparlanostolengoentoutepertout,aufougau,àl’escolo,dinslacarrieroedinsloumounde.Querèndeçoquetocolisafairedóupaïsnousescapepèrfindedestrialigermedebenurançoelifairetrachi,etambènpèrderrabalamarridogranoquepourriépustardestoufanosteaubredeliberta.Çoquediseaquitoutfelibremaiomensn’alousentimendinssacounsciènci.Maipèriévèireclar es necite de se mesfisa, e noste enemi lou mai redoutable, lou coulobre i milo tèstosèmprerenaissènto,eslapouliticoesounesperitdepartit,eslapoulitico,aqueloboufigodevènt, aquéumiraudemessorgo, óutis amirabled’engano entre limande tout gouvèr, es lapouliticoesounesperitdediscòrdiquedesseparo,enfrouminoedegaio.Dinslisescolonousensignon que bataio e mourtalage glourious (!) déurien tambèn nous ensigna li fourbariéglouriouso,veirianalorçoquei’asoutolamascod’aquelopouliticodemalur!Se,desempièiquemicoulègom’anfal’ounour–qu’envejavegaire–demeboutaentèstodóuFelibrigem’óupile sus aquelo questioun de poulitico, es que la vese s’enintra aumitan denautreàmanddesei’establipèrlapusgrandogaudenòstisenemi.Li felibre, pamens, déurien saupre miéus que degun ço qu’an à-n-espera siegue d’un rèi,siegued’unorepublico,tóutidousgloutdepoudé,tóutidouscentralisaireàmort.Fairel’istòridelareiautaes,ailas!fairel’istòridenostodesbrando,eparladerepublicoes,eméligrandmot de Liberta, Egalita, Fraternita, nosto lengo foro-bandido dis escolo, li prouvinçoescoutelado,laFrançodevengudountroupèusènsonoummenapèrliparvengudelacapitalo.Aquelesperitbistortdepouliticaiofaiquevesènaro,dinsquntoassouciaciounquesiegue,sefourmaçoqu’apellondepartitqu’entrigonpèraguélougouvèr.Eloumalurousquesetrovoàlatèstodéuèstrel’esclaudóupartitquel’anouma;aquéupartit,loupussouvènt,sauppasçoque vòu, òubeïs toujour en de rancuro persounalo, e se lou presidènt, counsciènt de sounounour,vaufairelapasosimplamenagienounèsteome,setrouvaraatacapèrloupartitquel’amountaaupinacleepèrl’autrepartitquevòupasdigerisadesbrando.Es,acò,l’anarchìoamirablo, ourdounado, engimbrado soutourniéuvamen pèr tóuti li gouvèr ouculte, qu’aproufitaeproufitarasèmpreàlacentralisaciounmoustruousoquenousdevouris.SedetàlisabitudoprenienpèddinslouFelibrige,sariélamortdenosteIdeau,elagèntqueparlopounchu,queserisdenosteacèntenoustratoemémesprèssefretariélimanetrepariédejoio.Sedetàlidivisioundevieneisistaentrenautre, loudiseauteclar, luchariéufin-qu’àlamortpèrlifairecessa,luchariéueméloudesespèrdemesentilousoulet,eloudarriéclar-vesèntd’unoassouciaciounqu’óublidolasublimitadesatocopèrtoumbadinsderepepiagesenile.Maientrefelibre,loubonsèn,coumel’òli,mountoaudessus,esei’aquàuquibourroulosounpas de durado. Podon pas èstre de durado amor que lou felibre vivènt unicamenpèr sounIdeauetenguencaroenoustilitapèrlamajouritadigèntquepènsonqu’àmastegaedourmi,digèntquepodonaguégesd’autroidèioquelibarjacadodesijournau,loufelibresurvihapèrlimenairedelapoulitico,ambiciousdesacoedecordo,loufelibreatropcounscièncidesoundevépèrseguiloufouligedóujourebadaifigoparlamentàri.Lou felibre dèu pas òublida que de grand pensaire anmes lou det sus nosto plago e n’andouna lou remèdi: Pèr se sauva de l’anaquelimen di prouvinço e bouta lou mourau à lacentralisacioun, i’a lou regiounalisme e lou federalisme. Aquéli dousmot qu’endicon cadununoformonovodelibertanousdounariend’andeeveirianlèul’ancianoglòridenòsticiéutareveni.Maisen’ensoucito!

Page 4: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

Qusen’ensoucitoenforolifelibre.Eencaro!que,pèrforçofelibre,faireobrodepatriotoesunicamen dire de vers in un banquet o canta au cabanoun: Aquéli, paurous, veson louFelibrigecoumeunsimplemouvemenliteràri,epasmai!Mau-grat ’còsegarde la fedins l’avenidenòsti revendicacioun,esquedesempièi trentoanque m’óucupe de Felibrige ai pouscu n’en mesura li prougrès dins lou pople, e afourtissequ’aquéliprougrèssounprefounsepusestenduqueçoquel’oncrèi.Mai i’a encaro forço à faire. Se trouvan à-n-un bescountour dangeirous. L’esperit de partitmenaço de nous divisa, li questioun persounalo s’enverinon, dirien qu’un esperit desouspiciounnousempachod’aguénostefrancparla.Evesequeliparaulodecouncòrdi,vesequemiproutestaciounpèrloubonsèn,misatedecourtesìoedebonvoulépodonrèncontrolarancurodisunedisautre,alorquedéurian,tóuticoutrìo,davansl’obrosuperboquenousrèstoàcoumpli,camina,lamandinslaman,loucorautel’amofièro.VALÈRIBERNARDLetroàMoussulouMenistredel’EstruciounpublicoMoussulouMenistreAunoumdóuFelibrigetoutentiévenènvousdemandadesupremidevosteproujètdelèisusl’ensignamenl’interdiciounassouludodeseservidenostolengodinslisescolo.S’esverai,coumedisiéM.Mathis‘’qu’unFrançaisdoitd’abordsavoirparlerfrançais(*)‘’vousfarenrespetousamenóusservaquesevousdemandandepermetrel’ensignamenparalèledenostolengod’Oedelalengonaciounalo,espèrquelipopledóuMiejour,fièrdesounpaïsedesounistòrisachènseservididoslengoeméjustessoeprecisioun.MoussuGuieyssevousadi:‘’Cen’estpasunequestionpolitique,puisquenoussommesd’accordentre députés deBretagne de toutes les opinions; ce serait du reste rabaisser le sujet que delivrerl’intérêtdelaraceetdelalanguebretonneàlamercid’unvotepolitiqueetàlamercidespartis. La question est plus haute… Actuellement tous les Bretons, même ceux qui parlentfrançais,nepensequ’enbreton(*)‘’.Aquéuresounamens’endevènpanpèrpanànostolengo.Enousn’endounaréspasladesmentido,voussubre-tout,MoussulouMenistre,qu’avèsvistnòsti poupulacioun trefouli souto la paraulo prouvençalo d’un carretié que couneissès equ’estimasprounpèri’aguébaialipaumoacademicoà-n’aquéuprepaus.CoumeM.Gailhard-BanceldemandantàMoussulouMenistre“d’étudierparquelmoyenuneplacepourraitêtrefaitedansl’enseignementprimaireauxdifférentsparlerlocaux(*).”Coumeéucresènqu’aquelensignamenarestariéladesercioundicampagnopèrl’eisodoverslivilo,esabènquesianpassouletàpensa‘nsinnimemeàdirequ’aquelensignamenpòuèstrefacileàdounadinslisescoloprimàrienmemetèmsqu’aquéudelalengofranceso.Rapelaren peréu à Moussu lou Menistre qu’eisisto pèr acò faire uno metodo, la metodoSavinian. E, se lou principe de l’ensignamen di dos lengo èro adóuta, d’àutri metodopedagougicos’alestirien.Enesperant,sepourriémetreentrelimandisescoulanlaproumieroqu’areçaupul’autoeunanimoaproubacioundóucoungrèsdiSoucietasavènto,ecresèn“quecesenfantssauraientbeaucoupmieuxleurlanguematernelle,etapprendraientbeaucoupmieuxlefrançais(*).”Adounc, Moussu lou Menistre, qu’avès respoundu à Moussu de Gailhard-Bancel quands’escusavodemaulegiliversdeMistralqu’adornonsadicho,quecounsideraviasl’ouratour

Page 5: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

coume un ome dóu Nord, voudrès bèn pèr prouva que sias vertadieramen dóu Miejour,recounèisse lou bèn-founda de nosto demando e autourisa d’aro-en-la nòstis istutour à seservi dins lis escolo publico de nosto lengo òucitano paralelamen à la lengo franceso pèraprendre à nòstis enfant à se servi noublamen e puramen dóu parla meirau e dóu parlanaciounau.LoucapouliédóuFelibrige,VALÈRIBERNARD.Aqueloletroesestadomandadolou7d’abriéu1910.(1e3)Journauòuficiaudóu12demars1910,1rosesihodóu11demars1910.(2)Journauòuficiaudóu11demars1910,2ndosesihodóu10mars1910.LetrodeSaviédeFourvieroEseméloupusgrandplesiquedounancoumunicaciound’aquestoletroquelouPaireSaviéabènvougunouscoumunica.Nòsticounfraireeamipodonqu’aplaudiiparaulosenadodóudireitourdóuGau.Acòesparlaenomedecor,enomefranceleiau,eavènloudred’esperaqu’aquéliparaulometranfinà-n-unincidèntpeniblequ’auriépouscuèstreesvitaem’unpaudebonsènedejudice:—Çoquediseaubailed’Occitaniamefairènen’aipaspòudeloudireenquauquesiegue.Çoque dise à l’escoundudo, dins l’oustau, perqué balançariéu de lou dire à cèu dubert, sus litéulisso? Es bèn talamen ansin que l’idèiom’es vengudo de publicama letro au Segne deVilonovo,dinsLouGaud’aquestmes.Fauparlafranc,fauparlaclar.Esvousdirequ’avèsplenopermessiound’enserimaletrodinstóutilijournauojournaletdenostoterro.Tantpissei’aderenaireedecerco-bourrolo:auranacòdivièiifihoquelileissaren…secadefigo.Em’acòpasmai.AMoussulouMarquèsdevilinovo…..Pèrloumoumenvolevousdiresènsocountourquem’esunogrossopenoquemovontourna-mai lou guespié. Lou Vivo Prouvènço i’ajudo e l’Occitania elo, i’ajudo tambèn, à prepaus dóudiscoursdeRouman,qu’eséuqu’ajitalapèiro,quandtóutièronsiauedemandavonquedelouresta.Veguen, tout ço qu’avié d’èstre di sus loumal-adoubat de Sant-Gile, e l’obro dóu çai-en-rèireCapoulié,esquen’èropa’stadieredi?Qu’èronecitederevenisusaquéliquestioun?Eroenpleninutilee,demai,dangeirous.…..Es-tipoussiblequeRouman, inteligèntcoumees,aguepasvistqu’enparlantd’aquéubiais,anavoempuralougavèue,toutaucop,metreenmarridopousturolounouvènCapoulié?AlaplaçodeValèri,auriéudegesdemodopermésacò-d’aqui,pèrmantounoresoun:unoquelaquestioundel’ancianCapouliésedevinavoentieramenclauso;unoqueniéunisisamiaviend’èstreataca,estèntd’abordquedisienplusrènoàpauprès(licopd’espingloeligrafignaduro,prounenfantoulidodeVivoProuvènçodèvonpasentrapèrcomte)epièiqu’èronabsènt;unoenfinqueValèri,aprèssaletroàDevoluy,l’endemandesouneleicioun,poudiépasleissapassa,sènsoproutèsto, ladichodóucabiscòudiLaren, suspenode faire figurode fùrbi,predicant lapasd’uncoustat,edel’autreempurantl’ahissènço.Belèu–coumeacòsedevineprounsouvènt

Page 6: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

pèr li discours prounouncia en pleno taulado, que se iémeno proun brut – forço espressiounnounfuguèronausidoosesidoplenamenpèrValèri.Mai lou discours subre-di estènt esta publica in-extenso, éu, coume Capoulié, éu, coume omeounèste qu’a pas dos paraulo, avié lou devé de proutesta publicamen contro lis ataco mau-voulèntoodestempourado,s’amasmiés,dóuCabiscòudel’EscolodeLar.Sevousparleansin,espasquelapersounoelisobrodeDevoluymefugonsimpatico,espasquevoguel’apara.Oh!noun!sel’ameritogaire,epièiapasbesoundeiéu.Çoqueveseeici,çoquetóuti li gènt à sang pausa veson coume iéu, es uno simplo questioun de bon sèn e dejustiço.Valèri l’a coumprés, a coumprés qu’après sa proumiero letro àDevoluy, poudié pas iédouna loudesdi,en’a ‘scriunosegoundo,pareigudo,aro,aquestmesdinsVivoProuvènço.Es,acò, l’aciound’un omeounèste, sena e juste, e dire denoun, lou crida sus li téule, es voulé degaietadecorfairedebourroulageemòuredechavano,esdounad’atousidevouluisto.Rouman, sabe,espascountènt.Vai respoundre,medison,e saresponsosarapublicadodins lijournau, senoun l’esdeja.Tantpispèréuepèr louFelibrige!Lousilènciaqui, sarié ‘stad’or.PènseprounqueValèrigardarasounchut,mantenèntsadichod’ounèsteomeefarabèn.S’esdi,éu,l’omedelapaseriboun-ribagnofauquelousiegue,fauquelourèste.D’éusedirajamaiqu’esl’omed’unpartit...EslouCapoulié,nimai,nimens.LouCapouliévalènt-à-direl’omedetóutilipatrioto miejournau, l’ome de tóuti aquéli que volon – coume éu lou vòu sinceramen – loureviéurepleniédenostovièioTerrod’O,desaraço,desalengo,desitradicioun.N’i’aquecercon–acòsevèi–defairedouspartitdinslouFelibrige.Valèrilouvòupas,etravaiopèr que noun i’ague plus qu’un partit. N’i’aura plus qu’un, se cadun vòu ié douna laman, enleissant de caire – qu’acò finis, pièi, pèr veni en òdi – tóuti li questioun de persouno. Vouléfavourisalirancuropersounalo,dequintecairequesetrovon,sariéindigned’éu.Esquesiaspasdemounavis?Veirès,auboutdóucomte,queValèriagantaraloubèurole,carespasunocato-miaulo,esunome franc, e la franqueta, leissas-mevous loudire, acò ‘s coume l’òli, nosteòli deProuvènço:finistoujourpèrreveniau-dessus.Vaqui, ço que vouliéu vous dire à vous qu’en estènt à la tèsto d’unoRevisto, poudès ajuda aupres-fadedouçoesantocouncòrdientre-prespèrnostenouvèuCapoulié.Agradas,etc…D.S.deF.

________0________

ChausissendeiNouestre!

Veiciloumoumenquevas’amagestralamenèstropoulitico:l’ouloessusloufue.Siéud’aquélei,bènentendu,quepènsonquelapouliticaio,eméseiproucedimendemarridofe,auriélèufademetrelamaiafrousobourroulodinsnouestofamihocoumopertoutequedevènnousn’engardacoumodetuanouestepaire.Es-tiàdirepèracòquedevènèstreavugleesourdequ’avèndenousdesinteressadeilucho,ai!las,bènsouvèntcaïnoquevansipassadinsnouèsteisendré?Siéupasbènd’aquestavis.Veguen, se voulès, la leiçoundeis evenimen: l’apasunomesadod’acò, ànouestoChambrofranceso–quel’èroquestiendel’ensignamenprimàri,-undeputadeBretagno,M.Guieysse,sidiguè lèst à vouta louproujèt endiscussien,mai endemandant sussidiarimenque siguèsse

Page 7: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

tengu comte dei dre de 300.000 Bretoun parlant que lou bretoun e desirous que dins leisescolo sa parladuro siegue apresso de-coumpagno emé lou francés. Lou menistre del’Estrucienpublico,-unMiejournau,sevousfarèn!–respoundè,tenèntseimino,quelalengofrancesoestèntuno,eslasouletoqu’enFrançopouesques’ensigna.Aqui dessus, rèn si passè, mai l’endeman pamens d’aquelo sesiho, memourablo à nouesteregard, un autre deputa, M. de Gailhard-Bancel reclamè que siguèsse fa pèr la lengoprouvençaloçoqueM.Guieyssedemandavopèrleiparlabretoun,eajustavo,M.deGailhard-Bancel,laremarcosenadoquel’ensignamendesalengomeiraloajudariéseguramenauNordcoumoauMiejouràreteni loupaïsansussaterro,enlirendèntunpaulacounscièncidesanobloòurigino.Dousotresàutreideputa,MM.Marin,l’abatLemire,apielèrondeseiresounlamemotèsi.Em’acò,pasmai:quàuqueitemìdeisaplaudimenbessai,bessai,epassoquet’aivist.Eh!bèn,nàni,auriéuvouguvèireunautreespetacle,erianendredel’espera.Contro un menistre, - ai! las, Miejournau, - que cregne pas d’acusa de separatisme unoprouvinço franceso pèr la resoun souleto que demando de counserva soun parla naturau,contro aquéu menistre, emé lou valènt deputa bretoun que proutestavo, endigna, soutol’injùrid’antipatrioutismeenflegidoàseimandant,auriéuvouguvèiretóuteinouèsteideputadóuMiejour, qu’aurien degu si senti maca, élei tambèn, dins lei sentimen de seis eleitour,auriéuvouguleivèires’aubouratout-d’un-tèms,coumoà-n-unsignau,pèrfaireentèndreunoproutestacienunanimoegrandarasso.Ah!vai,anrestamutcoumodejòbi!E s’èro estamestiédequaucunoautrodenouèsteis aspiracienmiejournalo, es-ti bèn segurquenouèsteiomeauriendiquiconmai?Eh! bèn, sera-ti nous jita dins lei draio touerto de la poulitico de dire eici que proutestan,nautre,controloumudigedestempouradenouèsteideputa?Seratifaireobrodepartitquede cridaque lei representantdóuMiejour,dequento coulourque sedigon, anmanca soundevé?E,prenèntnouèsteiamiropèrl’aveni,sourtiren-tidenouèsteidres’avènlapretencien,eis eleicien que van si faire, de demanda claramen au candidat que nous agradarié soutod’àutreisanglese,ovonoun,eseménautrepèrleirevendicacienmiejournalo?Ato!esquàside-segurquetóuteileicandidatnousproumetanttoutçoquevoudren:demanla lengo nouestro sera apresso dins leis escolo; deman noueste magistre ensignaran ànouèsteisenfant,coumosidèu, l’istòriveraiodenouesteMiejour;demanM.louMaireauraplusl’óbligacien,emél’assegurançod’unrefus,dedemandaàParisselacarrierolongo,courtoo touertodesounvilajounpourras’apelad’aro-en-avansdóunoumdeFrederiMistralodeReyer;demanlacaiotoumbarantóuteiroustidodinsnouèsteiendré.Sabèn proun ço que fau prendre dei proumesso eleitouralo, mai s’óutenian pamens quequàuqueis uno de nouèsteis aspiracien prouvincialo prenguèsson plaço dins de prougramopoulitico,aurianpasperdutoutnoueste tèms,seriéquàuqueicòupdemassodemaisus leiclavèuquevoulènfaireintra.E se ‘m’ acònous avisande leissade caire lei barjaireque fan semblantdenous ignouraoqu’avèn lue de supausa de bastard o de desracina, se chausissen dei nouestre pèr nousrepresenta, auren fa ‘noobrode felibre, es à diredepatrioto enoundepouliticaire, aurengaubejanouestedreefanouestedevé.Dr.J.FALLEN.

________0________

Page 8: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

LeiPensamendeTòniBounetS’un còup aguè passa bachelié Tòni Bounet, estènt que l’ensignamen dóu Licèu l’avié pascoumpletamendesgoutadel’estùdi,coumencèdecroumpadelibre,e,unbèujour,n’aguèntentenduparla,legiguèMirèio.D’enproumiéanèpastoutd’uno.Despuei longtèms leisiéuavienperdu l’usançodóuparlanouastre. Mai lèu entrina pèr la bèuta dóu pouèmo, pourta sus leis alo de l’estrambord,esmouguderecounouissedemotqu’auveraicouneissiépas,dinsquàuqueivihadon’ensiguèaufinboutesisentèl’amod’unfelibre.L’aviédinssounendréquàuquisàutrisardèntquecercavonalordes’agroupadinsloumemeideaupatriau.S’amiguèem‘éliepauàpau,del’unàl’autres’aprenguèronleiveritadesaraço,leisoulèteiveritapèréli–elèufuguèplendefe.Plen de fe si diguè:—Vaqui cinquanto anemai que lou Felibrige rejougne dins unmemeprougramoleibèutadel’artedelapouësiéeirealitapousitivoderaçoedeterraire.De-seguréu déu s’èstre enchancra fegound dins tóuti leis estàgi de la poupulacien d’O. Eici dinsnouàsteicoualo,luendetout,l’idèioapasencaropouscutrahien’ensianleiproumiésaposto.Mai àMarsiho, ciéuta regouirantode vido ede richesso, leis ome s’esperdonpas en juedeparaulovano,vesonclar leinecessitaecounoumicoedegrouppouderous, coustituïpèr loureviéure de nouàstei franqueso dèvon n’en faire la Barcilouno prouvençalo. À-z-Ais, vièiocapitalo, toutounoaristoucracié terradourenco, toutounouniversitadeproufessourdèvondounal’eisèmpledóubèuparlaedeicoustumotradiciounalo.DinstoutolavaudeRose,brèsdenouastoreneissènço,Arle,Tarascoun,Avignounsèntonbategal’amodóuMiejourdinsloupitredeifoulo.Em’aquéleicresènçoanè,bouanroumiéuentóuteileisesiho,entóuteileicoungrès,entóuteileiSantoEstelloecoumencèdesoufri.Lèu avié remarca pròchi d’éu d’esperit mediocre, d’ome que n’avien gaire d’amiro auto esabien pas tròu mounte anavon. Mai aquésti, parlant voulountié la lengo, èron de tèstod’aquelofouloignourèntoqueleirevouluciounàrivoleisartistodetóutileitèmssabonpastaedefesmastrouiasegoundseipantai–bouanóutisquouroesenbouanomanejuegoprounsounroles’esbrave,óubeïssèntefouart.Mais’avisèqueproungros felibre tenèntplaçoepassantpèr impourtant, fasienrèndins lavido,disienpa’nmotpèrespandisoucamenlalengoàsounentour,aquimounteaviendepes.Niseisenfantniseidonoèronentrinaàparlaprouvençau.Tòni-Bounet,bravetoujour,cercavol’esplicofavourabloàlafeblessodeisàutri.Sipensè:leifremocoumprenonpastoujoureesdificilededounaaupichounleimotquelamouiévòupascounèisse.Paspround’acò,unogrossopartd’aquelogènt,àlacarrierovoenpubli,memeentrecoulègo,franchimandejavonde-longo.ToujourbouniasTònisidisié:—Aquélisancianancoumençal’adetems.Sisounaloracoustumadipastròusimoustra.Eiçòn’espasd’ungrandcouràgi,mailacregnènçodóuridiculeleisecutoe,dinssountèms,perdudinslabourgesiéenemigo,aujavongaire.Anfal’esforsdecoungreial’Escolopèrparlaprouvençaud’escoundoun,eaqui,entreéli,à lasoustodeirisèire,segurparlongrana, tidiéuqu’acò!Pecaire! jusquodinsseichambradoloufranchimand,loufrancihots’empatouiavonde-longoàseidiscours!Mai Tòni Bounet avié uno grosso fe e s’arresounè encaro dintre éu: — Bessai èsti grosMoussu sabon sa feblessodavans l’obroquen’en anpauva la foundamento. Proubable quesouanonà-n-éli la jouventu, e,m’ourguei, fanbelloplaçoaudrole fier e arditquevòu faired’esperéu.Jamaipènsondeloucoustregneeprefèronmemesounimpaciènciimprudèntoaurepausmourtau.Touturousdesentiunsangbouièntdesboundadinsseivièicorsdesoucietadévoncrida:—Brave!marchopichot,douno-nousdevanceset’empachan,zóu!passonousdessus!...

Page 9: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

Las!pertoutleijouvèntèrontratadesounjo-fèsto,desènsorespèted’estùrti.Demaisouvèntleisencupavond’embicienpersounalo.Alorvouguènpasencarodesespera,Tònicarculèdinssounimaginacien:—Segurleisancian,leimèstre soun leiprèired’uno feardèntoe fièro.Aguènt reçaupu la revelacienproumierovoualon laservapèréli.Anpaspouscuviéuresounpantai,alor lousigardonpèrélisoulet.Lousecrètl’atrovontròubèu,anpòudelouleissadegaiaeprefiéronlouvèiremouriem’éli.Aquelegouïsmemancopasdenoublesso.TristeedevotTòniBounetescoutèeregardèaquélisancian.Alor…Alord’omed’iàgiedesènfasiencaupretoutoladóutrinodinsunsounetsusleitartifleo lou cachat. D’àutri, dins de discours franchimand, enaussavon sa pichoto amo au pichotamour de la pichoto patrìo: un sòu d’amour pèr un sòu de patrìo. D’àutrimetien tout lourespètdelatradiciendinsloubiaisdefaireloubouï-abaissoàlamododesagrand(las!arolousabonplusfaire).D’àutridespensavonsounargèntàfaireestampaderimejadosiéuno,en’avienpasunpiépèrlaproupagandopoupulàri.D’àutri,voulèntservilouprougrèsàlamododevuei,disien:Eimenlouprouvençau,estudien-louensouvetantquelèufagueplaço,pèrloubèndel’umanita…patincouffin,à-n-unlengàgiumanitàri!.Aquélidounavonlamanend’àutriquedisien:—RostandouMistral…Erodescourant.Pamens,aumitandóuvouardetavan,quàuqueisabihofasiensountravai.Debèupouèto,deflàmei patrioto li tenien sa plaço. Mai nega dins lou flot dei pouëtoun, nebla dins la sagoespessodeicourt-de-fe,dequepoudienfairearo,d’abordqu’avienpassachuprendrefermel’arjòu,menalabarcoemoustraeicoulègoloulumedeiverita?TòniBounetcoumprenguè.Pèr bounta, pèr feblesso, pèr vano-glòri tambèn, lei proumié felibre vertadié avien aculivoulentiétoutoajudod’ountequevenguèsse.Avienloujadinssounoustautóutileiamatour,tóutileicoustié,tóutileifourestié.Pèrdefèndrelousentimenpatriauavienrampelatóutileidesracina, lei Francihot, lei Parisien, tóuti leis enemi de naturo d’aquéu sentimen. Éliqu’estudiavonedefendiensalengonaciounalo,aviendifrairepatouasejairedetóuti leipaïsestràni.Eliquebarbelavond’amourdavanslabelessoensignarellodesaterro,n’avienleissaenvahi lei routopèrde touristoquevesoneméd’ueid’estrangiéecoumprenonpas.EliquepourtavonMirèio e Calendau dins soun pitre escoutavon lei resoun deis amiraire de JanAicard,bèn talamenqu’avansdeparlaprouvençaun’envenienà s’escusadisènt,oquàsi: ‘’Excusezcepetit jeu,chersconfrères,cesontpasse-tempsagréables,maiscelan’irapasplusloin.‘’E,d’efèt,n’èronpasanaluen!TòniBounetaviélafedinslousangefaguèunplan.Espasnecite,aroqueleijóuineisianunobando, de tròu cerca garrouio eis amatour, ei coustié em’ei francihot qu’an belèu renduquàuquipichotservìci.Loutèmsperduesperduesierveenrèndesilagna.Quouroleifelibrevertadié seran tóuti vertadieramen felibre, aquéli galo-bouan-tèms d’amatour veiran prounquesisountroumpadepouarto,s’enuiaranefaranlèusamalo.Maipèracòfauèstreferme,parlaclarpertoutedavanstóutiediretoujours,d’abordquel’anpancaproundi:—L’acienfelibrenco es pas un jue d’amatour, es un devé naciounau. Lou cors felibren es pas unosoucietadegensde lettres,esunoassouciaciendepatriotoe,se lei literatoure leipouèto litenon la proumiero plaço, es à coundicien que siechon d’abord de patrioto. Sei canto o seipresicançoanpèrtocounencodederevihal’amopoupulàri,d’empuraleicouràgied’apreparaloupoplemiejournauautravaiavenidoudeisecounoumistoedeirenouvaire.Anpèrmestiéd’entrinaleisomedóuMiejouràsecounèisseeli-meme,àsachédestrialeibesouneleivertudesaraço.Leifelibrenousdèvonensignadecercaedecoumpliloudestinparticuliéque,dinsunoFrançolibro,leisastreanmarcaàlaNaciend’O.PÈIREFONTAN

Page 10: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

GASCOUGNO

DEBISADOSabèscoumo,dinslasmarsencados,loubend’autasecoutislousauresfrutèscargatsdeflouse de fruto justomen espelido. Quino pietat de beire las turros fangousos sailados d’aquelmantèlblan, rosoebert! Soundounabalidos las esperensos?Quenani: sabès tabéque lasecoutidoeslousaubomendel’aurequ’auriòjamaiatchutproudesaboesariòmort,estourritpermilantotchucaires.Atal cal jutja so qu’a bufat dumpèi forso mesados sus l’aure felibren. E bòli dire aci mapensado qu’es touto à la counfisenso. Car, per countunha ma coumparasou, sufis pas à labouno culhido de l’obro sano acoumplido pel ben d’auta: cal que lou sourel e la rousadosiosquen adujats pel trabal assabentat del poudaire e de l’escanilhaire. Cal que l’EspritMètjournals’enquinquiriqueperdessusloubatracomenquebenèndetrabersa.Enprumé,etsaminènd’ounesbenguttoutacò.Iapasàdire,toutoslasforsosdenostrorassoanpreparatlaRenaichensod’ocedittat,sensquesen’endouttèsen,asPrimadèslourbiaidel’ourganisa.Mèstresesubre-mèstresdinslougai sabé, poussats per un quaucoumet de misterious à canta dins lou bièl parla mairal,mespresatmès tandous e taplamusicaire, s’atalèrond’abord à tourna a-n-aquel parla lourengdelengo.Or uno lengo es fitsado pes grans ebènomens poulitics; e nous fusquèron countràris. Esfitsado tabé,decots, s‘unparlapoupulàri, crescuten touto libertat, s’ennartounbèl jouralpun de balha quauque cat-d’obro litteràri. Lous Primadès saunejèron doun de cat-d’obros;mèsMirèiofasquètpassoquelaDibinoCoumedìoafèit.Esqu’aulotdes’afourtilibromen,laparladurod’ocabiòsupourtatunoloungopersecucioun.Enseguidoecoumoderasou,nostrosgensèronestatsmulctadospelPoudécentralisaire.Pauàpauabionperdut,enmasso,dincosalsoubenidel’anticoindependensonaciounalo.E,causoplatristo!sesentionlacadeno,plasoubenlapoutounejabon.Atalpun,coumorebiscoulanostropersounalitat?qu’ipoudionfadelibresamaidelibres?Alabets lous Primadès sentisquèron que caliò ana dret al pople, e establisquèron lasfelibrejados.–Oh!queplagnilouscourtetsdebistoque,iagaire,escupissionsulfendebrutesultutupanpan!Disipasquetoutjoursepertoutlamesuroatcheestadoserbado;mèsounsariansensacò,oun,sensacòaboutirianenquèro?Lasfelibrejadosanrebelatloumètjourasdrollesdelmètjour.Felibrejaréndemaienmaitanquequaucundesnostressarapasdambénous aus. E, quan touts farén plus qu’un, countunharén de felibreja per manteni forto epouderousolaboulountatcoumunoquefaracounsacralousdretsdelMètjour.S’endebenguèt doun que la boulegado fasquèt taco d’òli. Un pau pertout de felibresnasquèron; ta pla que, per l’unitat des esfors, calguèt adouba coumo uno lèi e coumo ungoubernomen.Aciu, tabé,podipasmegaradeplagne lousqu’anpassatchutseclinadabanl’ourganisaciounde lasMantenensos.S’aqueloourganisaciounapasbalhat, calz-oudire, soque n’èro atendut, es pas juste de l’acusa elo mêmo; so qu’es soulomen bertadè es quemanquèronlousomesqueboulguèronoupousquèronremplicoumoauriòcalgutlousdebéstenénàlourcargo.Enforodedusoutrescas,autanbaldirequel’ourganisacioundamourètsulpapè.Autromen, coumo pas trouba à prepaus l’idèio de masta countro la centralisaciounfrancimandounounitat,passoulomendedireciounmèsd’inspiracioun;unitatbailejadopelCapoulhèesouncounsel, louCounsistòri?Atalquepertoutoarmadosoulidomenestablido,l’autoritat partiò del general e, per atenge milhou cado souldat, passabo pel coulounel ou

Page 11: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

sendiccargatdeguida lous capitànisoucabiscols quedibionmena lous simples felibres sulcampcausitper labathalo.Esquel’autoritatdelCapoulhè,assistatdelCounsistòri, toucariòmens siguromen cado felibre, pres tout soul, que la d’un general s’adressan, el, à cadosouldat?Espertansoqu’ansemblatcreirelousqu’anunjourdemoulitlasmantenensos.E louresultat triguètgaireàbeni,pèiques’es troubatquitomendeMajouralsperprouna lasupressioundelCounsistòri!LasEscolosmandarionalCapoulhédecounselhèsque…lèuloumestrejarion: autromen dit l’autoritat partiriò d’en bas! Bèlo forso de resistenso control’adbersàritradiciounal,l’abarrejadisdecadunboulencoumanda!–Aroremountenunpauquet.Quourolasmanifestaciounsfelibrencosatchèronfèitbraboproupagando,s’endebenguètquequauques counfrais, ples de nostre esprit e afougats per soun aboutissomen, cresèronbengudo l’ouro de l’en aban. Se parlèt de decentralisacioun, de regiounalisme, de felibrigeintegral; acò demai enmai, dincos que se noumèt lou Capoulhè de l’Accioun, EnDevoluy.Aquestee sounbaileEnRonjat se sounemplegatsdambunsabé-faeunentrinplagransàl’obroquepensabonatendudoperl’oupinioun.Dambéd’autres,sesountroumpatssusl’ouro;mèsmeplai,àjouqu’entoutprumèèiassajatdelousdestroumpaequelousèicoumbatuts,deprouclamaquetoutsoqu’anfèitèrodinslalougicod’unplanquecresionalproufitdelacauso.–Tout juste se l’idèiode l’Accioun sourtiòde l’èuque laPoulitico crebèt lou clèsquedel seu.Aciuespliquen-nouspla.LaPoulitico,acò’sl’artdemenaunonaciounàlaprousperitatoudel’imantenitoutjoursencreichen.Inspirado,d’uncantou,perlatradiciounnaciounalo,del’autre,pelsoucid’unabeni,milhousesepotmèsques’ireligo,diurecounechel’interèspresenunicomendinssoqu’esladreto seguido de la prumèro e lou sigu preparadis al segoun. D’acò bèn que cado païs plagoubernatasapouliticoespecialoqu’enresbitanfariòl’afad’unpaïsautre.Or,nous-aus,qu’abènreculhitlatradiciound’oc,esquelapouliticod’oil,-quebalgueounàni,- sariò per nous coumbeni? De nous dire blans ou rouges, de nous entre-ahi, catoulics ourescresens,quinproufitnetiraren?Oublidenpassèntoutsdefraisapilats,perlarebiscoula,altour de nostro mai estabanido e que, des cots que nous lantsarian prèt d’elo, quaucunpouiriòsedestournael’atuca.Obe,pèiquenoussoubenèneboulènbiure,duraenousenaussa,nouscalunoPouliticofèitoàlamesuroealserbicedenostreengin.RèioRepublico,qu’acònousfarasedebenènproufortsperestapresats?L’unoul’autronousafèitdebeepouiriòitourna;nousatabéfèitdemalecalpasqu’itorne.Croutsatsoufaidits,qu’esacòaltemsounsèn?lousujètdedusoutresbèlslibresen’iaprouatal.Cardumpèiseptcentsansquelousandenostresaujolssemailo,quisariòunrenegairesepreniòpartitcountrol’unoucountrol’autre?Nous cal uno Poulitico e m’es abis que se n’abian pas uno, la nostro, lou Felibrige aniriòbistomenasAliscamps.M’esabisque lousbatsacomensquesabènbènondesoquen’abianpas.Esdounplaloumoumendipara.QuelouCounsistòrin’arrèsteladoutrino;quedecideloubiaidel’assetaedepersièguesountriounfe.Bousjuriquel’Unitatsaralèufèitoentremièilousefansd’oc,Digunrenara…ousariòqu’unbastard.C.DEGARONO.

________0________

Page 12: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

RaLeyendodeR’EsteloQu’eiuocausodeprèsquetoutseds felibrescreiudoqu’uoestelomisteriousoepla-hasentopresidodesempuchuo centenod’ans-a ad arrebiscoulamende ra lengonousto.E, dehèt, àcréie-en quauques us de noustes pouëtos naciounaus à r’amo bisounàrio, aquet sinne debouno augùrio pe ra renachençomeidialo s’eimanifestat à hèros de represos en diferentsendrets d’Occitanìo, prèsque toustem à ra bèlho d’uo grano espelido d’obros horo dedourdinàrioumentrequaucobèroeslameyadod’estrambordpatriau.E qu’ei en Gascougno que, ped permé cop, es hasou béie aquero estelo amigo. D’Espourri,noútedouscansouneyaire,enparloedbètpermé,pedtourdemilo-oueit-cent-bintenla:

Desempuchqu’èibistl’EsteloQuecàntiàmeshautobouts.

QuinouscounechedcrideYansemi:

Omalengo!toutmez-oudic,Plantàrèiunoesteloàtounfrountencrumit.

-MesYansemi,acò-ssab,mancabodemoudestìo.Dounc,ayèntbistr’estelo,s’imayinèautantlèuqueDiul’abèhètolusitoutesprèsperEdequen’abèqu’àestirasuomaentaprene-laeplanta-laountplaòucoumbengousse.Diu a de granos feblessos peds bertadès pouëtos…Tant pla que,maugrat aquet gros pecatd’ourgulh,quedechèr’esteloesclairasuoobrolouncamen…Mesudìo–eacòhouugranchegripedcantaireder’AbuglodeCastel-Cuillé–edbrutcourrouper touto ra Gascougno que r’estelo qu’abèn bisto d’Espourri e Yansemi lugreyabo enProubenço!EdsSèt,amassatàFounsegugno,s’èronabisatsatsèderahoundacioudedFelibritye,qu’edsantdeddìoèroSant-Estelo…e,pocaprès,raMaideMistralèroabugladoperalutsd’uobèroestelo,enauripedpermécopenlibedeMirelhoquibenguèdepareche.E mentre d’anados e d’anados, en bagn eds gascous birèn ed cap at en horo; ed cèudemourabo escur, e tant qu’ed Felibritye flouribo bèramen en Proubenço e-n Lengadoc, ralengoaciesperibofautodelutsperhè-labaleedepouëtospercanta-la.Enfin!udìomesclaquedecoustumo,d’edhounsd’uobatpirenencotoutd’ucop,quet’enz-arriboaquestocantoproufetico:

Entabèieedcèudemesprès,Quesoipouyadoutrosenhoro.Qu’èrotantd’oroQuer’Auboperdela-dsterrèsDroumiboencoro.

Quandtoutd’ucopunpamd’azurS’eiesquissatcoumouoteloEblancoestelo,EsteloblancoenedescurM’ahètcandelo.Edesempuchquem’ibeiclaAutanteronetcoumoeddìo,Equ’ein’aidìo

Page 13: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

Qued’uoesteloesbaparlaEnedMeidìo!

Qu’èroFiladelfodeYerdo, encoromainado,qui cantaboaciu, atpèddePic! – e coumoperencantameneslhebaboneGascouFebuseLouBournater’EscoloderaPireneos…queyamesnous’èrobisttantbèroflouridodecantsed’esfors,d’armounìoed’endabant!Mesaro…ai!quetournohènegre…Equ’eiaçò?aquetsqui-sdesseparond’aquestes!etsusquibramoncountroedsautes…Pietat!EsteloSanto!OSantoEstelo!tournatlusipourmoudeDiu,eesclairat-nousàtoutsatcop!YANDELAPLAGNO.

________0________

NOUSTO-DAMODELOURDOERALENGOD’OCQui de Gascougno, qui de Lengadoc, qui de Proubenço n’ei estat u cop ou aute, sìo enpelegrinatyesìoensimplopasseyado,enoplasentobilodeLourdo,racapitaloderassètbats,coumodisènedsbielhs,raciutatdeNousto-Damo,sedisemnous-àuti,deNousto-DamoederaGroroount

DìoenetblanquetoBièryesPrègoesourrisAtcladedscièryes.

Equaussounedsquì,d’aquets,enarribantous’entournant,edcòtoutesmougut,n’anboulutbéie e legui de loués ouelhs propres, sus ero placo à letros d’or, per à tout yâmes s’ensoubengue,rasparauletosqueraDamoberoìodechècadedesuespotsmentreraquinzenoquebengou,cadodìo,sourrisoàrapastourodeBartrès,eroamistousoBernadeto?Ebè!n’èropaseropeno!erabounofetroumpadodetantdebrabemoundeemhèdocoumouo bouno e bèro causo mau emplegado e perdudo, pourmou que nou soun pas aquiu rasparaulosderaBiéryes!Eraplacoàbètèsteenmarbre,erasletrosanbètèsteenor,raDamodeMassabièlonoudigoupas:

Jesuisl’ImmaculéeConception!mespla:

Quesoir’InmaculadoCouncepciou

AtauenOcpursancés!MestausparauletossagradosBisteenfrancésEstenbirados…

Mesquebousdemandatseguramenquinamenespotqu’uotanthortomensounyos’estènioatauenpleo luts,despuchcinquantoans-a,sensequ’essìotroubatentoutedpaïsnousteusoulabesqueprousouciousderabertatousoulamenubrabeomedecaperaprourelityouseproupatriotoperproutestacountroutaumancamenbisàbisderaSantoBièryesd’abord–pusqueedhètdenoupastenguecoundededtextedesuasparaulos,d’escoune-laserebira-lassenseumoutd’abisned’esplic,acòeicoumoqui-òubalhouolessoudesabé-bibe,coumoqui-

Page 14: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

òudits:qu’ei atauqu’auré calut dise! – epuch tabéuomespresanto enyustìciopernoustolengo,deyamesquesufisamenescuminyadodetantd’autesestrems,ailas!Toutatcountràri:cadocopquebousabisatd’estirasusaquetpuntr’atencioudequidedret,qu’èi à qui mes biste parlara d’auto causo: ‘’ Puch qué! ra Santo-Bièryes a pas soulamenboulutparlapedsOccitans;aparlatpertoutsedsfrancés,peracatouliquitatentiero!‘’Dabacòqu’edspelegrisd’Espagno,d’Italìoed’Austrìoed’alhussounplaabançatsdabanteroplacoenfrancés,hé!Ah!s’àlocd’abéemplegateroparladurod’edsouelhèsdeGascougnos’èro,rabounoBièryes,esprimadoen lati, ah!quebeiretquinobèroplacoen lengoBiryilienco i’auréenoGrotoenplaçoder’auto!Noum’ànendouncpasdisequ’eipertoutsedscatoulicspousquenleguiecoumpreneques’eicoumetutaquetpecatcountrorabertat,ques’eihètoaqueroenyustìcioànoustolengo.Meseroscausosesbenyonquauquecopd’erosmèmos…-eyoubeieddìoountedsoccitansd’abord,edsfrancimansenseguido,boutaranendoutteedsdisesderaBièryeserasbisiousderamainadopercisamenàcausod’aqueroplaco: ra formorecounegudo fausso,edhounsserasouspectat!Epermiècounde,noubouleripasèste,debèropauso!neatsouelhsderaSantoBièryes,neà-d-aquets de ra pousteritat, ed arrafinat à r’amo estreto e louyèro – sàbi pas encoro suénoum–quiprenoususeddereparaçoqui-òusemblaboèsteuofautoderapartderaMaideDiuenhasèntgrabaepausaàr’entradoderaGrotoraplacofrancimandoquisabem.FILADELFODEYERDO.

________0________

RESSOUON

Felibrige

Santo-Estello.–Es lou5de junvenènt,àPerpignan,vilomajourodóuRoussihoun,que louFelibrigecelebrara,aquestan,lafèstodeSanto-Estello.Lafèstoauraluesoutoloupatrounàgidóu municipe e de la Soucieta d’Estùdi Catalano, qu’en Vergès de Ricaudy, n’es l’egrègipresidènt. Aquéu jour si fara peréu la distribucien dei Jue Flourau de la dicho Soucieta.S’inagurarapueiloumounumendeMontanyasregaladas.Lapintourescoeclassicocoublodei‘’Mattes‘’asseguraralouservìcimusicaudelaSanto-EstelloeraviraleisassistènteméleisèrpoupulàrideCatalougno:MontanyasdeRegaladas,En Jandelriu,Ahontes laBepa,Venturasona l’esqueilli. La gravita soulennode l’innede laCoupoSanto saramaiquemaimessoenreléupèraquéleisartistod’elèi.Enfin,l’auraunoSerdana.Astradoànounplus,laSanto-Estellod’aquestanveirasirenousal’amistafegoundedeifelibrede Franço e de Catalougno, car dèvon li veni en fogo nouèstei fraire Catalan,Maiourquin eValencian.Countrarimenàçoqu’anouncièronquàuqueijournau,esaprèslaSanto-Estello,à-n-unodatoencaro noun fissado, que lou Counsistòri s’acampara pèr la revisto de l’estatut e lanouminaciendeimajourau.Estènt douna l’impourtènci deis afaire à trata, talo decisien siguè presso unanimamen àCarcassouno,lou2dejanvié,dinsl’acampadodóuburèudóuFelibrige.

Page 15: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

LasalocounsistourialodóuPalaisdóuFelibrige,enArle,gràcià lamunificèncid’unmecènoquefarencounèissepustard,dèus’adournadepinturoistouricocoumpousadoeeisecutadodelamandóuCapouliéenValèriBernard.LouCapouliéestèntlibredechausid’esperéuleisujètàtrata,n’enveicilatiero:Suslaparetàmandrechoenintrant:LouLiound’Arle;laMouertdeSimoundeMountfort;laCoumtesso.Suslaparetàmansenèstro:AvignounautèmsdelaRèinoJano;lourèienPèire;laDamadelRat-Penat.Leisarcounsèu,leicantouneleisubre-pouertosarantambènpintaemédemoutiéualegouriretrasèntleisaubreeflourdóuMiejour.Aquéleipinturopouedonqu’empural’amofelibrencodenouèsteimajourau.PèraparaPort-Miéu.–Loudiminche,13demars,susl’estigançodelaSociétéNautiquedeMarsiho, mai de 3.000 Prouvençau dóu ribeirés si soun acampa à Port-Miéu, uno dei puspoulìdeicalancodelamarnouestro,calancoqu’unosoucietad’endustriausènsovergougnoesentrind’abasimapèrloupusgrandproufiédeseisaciounàri,quàsitóuteifourestiécacan.Leifelibremarsihés s’èron jougnu à lamanifestacien ourganisado à bel esprèssi pèr proutestacontroaquéleidestrùssie,poudènvadireautamen,detóutileisestrofosuperboeleidiscourschanuprounounciaà-n-aquelefèt,esencaroleidichoprouvençaloqu’anloumaifaferniloupople.Quvapousquèpasvèire,àquedelegidinslouGaloiProuvençaudemarslouracontepèr loumenu d’aquelo proutèsto, raconte countenènt lei vers dóu presidènt deiTroubaireMarsihés,enP.Pflüger,elousirventescenflamadóucapouliédóuFelibrige.Lou Jubilèu d’Enri Fabre. – Lou diminche, 3 d’abriéu, s’es fa fèsto à Serignan au sabèntentoumoulougistoEnriFabre,majouraudóuFelibrige.Louburèudóucounsistòri,nounavisad’aquelofèstopretoucanto,apaspouscupourtasounóumàgiauvalerouscoulègo,esbènderegreta.Aquis’esunpaurenouvelaçoquemalurousamenarribèdejadinsleiproumiéjourd’avoustpassa,pèrl’inaguraciendóumounumendeClouvisHuguesà-n-Embrun.Esclar,pamèns,que lacargodemenaquentosoucietaquesieguea jamaibaia loudoundedevinacien.Acò’sbessaiungrandmalur,bordqued’ùneiquel’an’enfangrèugeaunouvèuburèucounsistouriaucoumod’autre,l’apaudetèms,àl’encian.Acòrèndenouvellounobènvièioistòri:-Oh!quesiésnegre!disiél’agassoaucroupatas!-Etu,n’asdebèurode!aquestelirepliquè.FreiriéProuvençalo. – Loumeme jour, lou counsèu federaude laFreiriéProuvençalo, s’esacampa,ausètidel’EscolodelaMar,15,carrieroMonte-Cristo.AprèsliturodóuverbaudóuCoungrès d’Aubagno, s’es parla dei fèsto alestido pèr l’Escolo deis Aup, à prepaus de lacelebraciendóuVIenCoungrèsdelaFreiriéquesitendra,aquestan,enterroajacènto,dinslavilodeFourcauquié.LousòciTeodorJullien,delegadeisAupen,dounèleisentre-signenecitesusleifèsto.Setoutcaminoaugratdesounescolo,poudènafourtid’aquelofelibrejadosarauno dei pusmarcanto de l’annado. Eto, si pòu pas ounoura tóuti leis an lamemòri d’omeautantdignamencounoueissuquevafuguèLeoundeBerluc-Perussis,undeimeiourapouestodenouestoreneissènço.

Page 16: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

Assabé. – Sara rendu comte dins lei coulouno de l’Estello de tout oubràgi felibren, vocouncernantlouFelibrige,baston’ensieguemandadouseisemplàriàladireicien.AunumeròvenèntparlarendeFrancilho,pouèmodóumajourauRoubertBenoit,editapèr louBournat,emaidei tresvoulumedeversdeRavousGinèsto,Amo trevado,LaCoulougnoenribanado eCarnavalejado,quevènondenousarriba.L’ESCOUTAIRE.Lougèrent:A.Conio.Marsiho.–EmpremariéSamatetCie.

________0________

IstòrideProuvènçoPèrLoueiROUX,counsiémunicipaudeMarsiho

AVANS-PREPAUSS’esfapround’istòrideProuvènço,maideguna‘encaroassajaden’enescriéureunodinslalengomeiralo.-Esaucoungrèsd’Avignoun,en1896,qued’Arbaud,unjouineefiéudefelibresso,n’enlarguèl’idèiobello.–Alor,unomequevòufaireobropatriouticoengardantl’anounime,semoundè1000frpèrèstredespartientresprèsitresoubragelimaisustanciauelimiésadouba.Acòd’aquiemaid’aurrenousadecidad’entre-prendreuntravairabastousmaiplend’atrivançoperquénostopatrìon’eslousujètàlafesarebreeflouri,eperqué,tambèn,senounsianfavourisadóusort,auren,pèrsoubro,loucountentamenelajoioden’enmiéscounèisselidescasènçoeligrandour,lichabènçoelimalur.

LIBREPROUMIÉDELAPRIMOEPOCOGEOULOUGICOAUDESMENBRAMENDEL’EMPÈRIDECARLE-MAGNE

CHAPITREPROUMIÉ

LAPROUVÈNÇOITÈMSGEOULOUGI,COUNFIN,TEMPOUROEFLOUROMESEIOUNPRIMITIÉU.–Aquéuqu’auriévistlaProuvènçoàl’epocodelagrandomarqueligeoulogueanappela“marsiluriano”equelaveiriéàl’ourod’uei,sariétoutesbalausidetalotremudacioun. Alor, dins l’insoundablo liuenchour d’aquéu passat sóuvertous, à penoquàuquis isclo, d’aqui, d’eila, s’aubouravon coume de grand moustre entre-dourmi. E, aunostre,èron,aquélimoustre, l’EsterèueliMouro,loupichotmassisdeSant-MartinVesùbielis isclo d’Iero. Aquéli proumié terren soun countempouran de la Corso e dóu Planestèu-Centrau.Tambèn,ijourdeplueio,tauvaloundisalentourdelaGàrdi,àl’ubadiMouro,dirias,

Page 17: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

raport à si castagnaredo, d’un tros di Ceveno o de l’Auvergno, car li castagné crèisson,d’ourdinàrisuslifounsdeséuseque,sedevino,soundeterrenprimitiéu.Aquéu meseioun se destingo en generau pèr la tencho grisasso dóu sòu. Lou caladat deMarsihocoustituïpèrdepourfirebludeSant-Rafèuapartènà-n-aqueloepoco.Lirocogranivoperèuebènmiés encaroamorque formon lou jasproumeiren supourtant li diferènt founsgeoulougi.Ausafrasemésipampihetodemicaquecrevelonlicarrairomountagnierod’aquéliregiounsedevinoqu’aquélirocotironsounóuriginodóufiò.E,veramen,isenviround’Ieroede Sant-Troupès, pèr li draiolo que s’abrivon vers la mar, l’on jurarié camina subre unopóusso d’or e de diamant. Es naturalamen dins aquéli rode que s’atrovo touto merço demineraurare.EPOCO PRIMÀRI. – A l’entour dóu meseioun qu’aven descri, sens relàmbi, la naturocoumplirasounobroseculàri.Lisauristre,lilavàssi,lisendoulible,lisentrevaudejalibreedecalourasso, lou bacelamen sempiterno de l’erso mourdènt lou ribeirés, tóuti aquéli forçocoutrìo,d’esperlongo,rouigaranlarancaredoprimitiéuvo.Librigouletoentiradoaufounsdisaigo s’entre-pausaran segound lou caprice de l’oundo, s’aliencharan pièi e s’entaularan pèrfourma li terren baudrous assoula pèr la mar atravalido. Aquéli terren se cristalisaran, sefueietaranenescaiolo,enlausino,ennéulo,enpan-de-graio,enblesto,enardaisoeseclafiran,à forço de tèms, de sistre, de tipo-tapo e d’aurre encaro. Mai emprunten pas sus l’epocosegoundàri.Adejaliproumiérisescapodelavidoanfababòuausendisaigo.Aperaquiversloumememoumenliribagevers laGrand’Coumbo,Bessejo,segarnissondebruiaduroqueprepararan loublue lamenetode l’endeveni.N’avènquàuqui trahinoprincipalamendins lifoussadóufortLamalgo,àTouloun.EPOCOSEGOUNDÀRI.–Aqueloobrocoumplido,seduerbl’èroditarasco,digrandcoulobreedisescamandreespetaclousIchthyosaure,Plesiosaure,etc.Dinslisaigo,àbóudre,dedèntdeloup (1) soun recuberto pèr de nouvèlli liechado. De bancado de courau s’aubouron susl’emplaçamendelaCadiero,dóuBaussetede-longdel’EstangdeBerro.Vers la finiciounde laperiodosegoundàri lamarse reculo,e secafis laProuvènçodevàstipalunountes’amoulounondepouderousdepostdetourbo.Aquéucarboun,mensancianqueloubluelameneto,esperéumensdur.EslouquetironàManosco,àFuvèu,auBausseteméauPland’Aup.Labruiaduroque,enjusqu’eici,nounaencaroapartenguqu’àlafamihodipinedisap,coumençodemultiplicasiseisemplàrienouspresèntod’aubrepanouiouse largedefueio.Toutaquelaubransemiraiodinsde lau inmènseountesounen trindese fourmadecausse clauvissous, coume pèr eisèmple li de Rougna, e de s’entre-pausa d’argielo roujo,coumelideVitrolo.EPOCO TERNÀRI. – La periodo eigassouso s’es countinuado durant touto l’epoco ternàriinferiouro. Fau se figura la Prouvènço coume recuberto de clar que, dintre, se ie venienescampa de grand courrènt d’aigo, semblablamen aquéli qu’avenon li lau de l’Americosetentriounalo.LiprincipauèronaquélideMarsihoed’Aise, subre-tout, loudeManosco.Àsounentouresusliribodigrandflùvitrevavonderinoceros,desingeedecabrolo.Aqui,enbando,vivienlishipparions,aujòuantiquedóuchivauequesiosatassadinslouLeberounanrenduaquelomountagnouniversalamencelèbro.La floro d’alor, emé si canfrié, si tulipié, si paumié, es l’entre-signe segur d’uno tempouroanalogoauclimatatuaudeMadère.À-n-aqueloperiodo laBassoProuvènço, -pèr lavaladodóuRose,-coumunicavoeméloulaudeGenèvoqueteniétoutolaSouissoe,pèrlavaladodóuDanùbi,eméliborddelaMarNegro.Çoqueprovoaquéudireesqued’ùnisespècid’animausalabrous de l’Estang de Berro se capiton vuei parié rèn que dins li palun de la Russìomiejournaloedisenviround’Odessa(2).

Page 18: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

Anfin, esperéuà-n-aquelo epocoque l’espetaclousmassisdisAup s’enausso.D’alordato lacounstitucioundefinitiéuvodelaregiounaupèstro.Eiçaàl’epocomioucènosourgissonpièilisAupMaritimo,louVentour,laSanto-Baumo,lisAupiho,lacadenodelaNerto,del’Estello,deCarpiagno,delaTrevaresso,loumontVentùri,bastotóutilifourcadurodisAupdeProuvènço.Nosto regioun enjusqu’aro palunenco, plato e gabinouso nous aparèis emé sa fisiounoumìogeneralodevuei.I’aurabènencaroquauqueremudo-remudo,lamarpoudrabèns’avançafinquesubre l‘emplaçamend’Aurenjo, toujourspèr lavaladoroudanenco,eseretira,pièi,delalouribanatuau,maiaquélitempèrisounrelatiéuvamenpauimpourtènt.Dinsacò,faunoutaencarolouderevihamendel’ativetainterno,aprèsunolongopountanadoderepaus.Adounc,entrequ’enAuvergnos’aubouronlimassoenormodegihasdóuPue-de-Doumo,enProuvènçolivoulcanperéufendasclonliserre,ecitarenaquéudeBèu-Liòpròchi-z-AisemélicouladodeBandòu,d’Evenosed’Óulioulo.(1)Esd’aquéunoumque,dins lisAup,apèlonaquélisospeirificaenformodecigarobatejabelemnitepèrlisabèntequeprouvènond’unoespècidesùpi.(2)TenènaquélidetaidelaboucomemodeMoussuMarioun,proufessourdegeoulougìoàlaFacultadeMarsiho–eiérevènl’ounourdelisaguédestousca.EPOCO QUATERNÀRI. – Eici sian à l’aubo de l’epoco atualo. Es plus dins li depost efetuasoutolimarquefautafuraliselemendenostoistòri.Toutd’abord,noutanunomudacioundeclimat.Avèncounstata, adès,uno floroquàsi troupicalo.Aro la temperaturo s’afrejoulis. Lisauristre rounflon e derrunon de glavas aboundous. Es l’endoulible. La Durènço e lou Rosebarrulon d’aigo cènt cop mai que de nòsti jour. Li valengo se cavon, lou nivèu ancian del’Uvèuno,pèreisèmple,s’acusoperfetamen,vuei,autuvequ’enbèu-copd’endrétrepassodecinquantomètre lou nivèu atuau. Lou Rose, éu, avié cènt cano de founsour, aperaqui versGravesoun.Toutlouterrund’aqueloepocoqueformolapartidosuperficialodelaruscoterradourencosedestrìodiprecedèntençoquepresèntoplus l’aspètditerrenbaudrousadoubaplan-planet,enliechado,maiençoqu’es,aucountràri,fourmaàl’asardd’assoulunirregulié,counsequèncid’unchirounagedeguisaigomaiomensrabènto.N’esunosortodepastouifadegrantoedecodebarrula,amoutelieassoulidadinslabaudro,lasabloel’argèli.Es tambèn alor que d’elefant gigantesc e pelu Elephas meridionalis, fugènt lou gèu e lisanguielounserambonsèmpremaiverslouMiejour.TóutiliplanestèudelaBasso-Prouvènçoe subre-tout lis Eigalado, procheMarsiho, recaton, noumbrouso, li soubro di osso d’aquéligrandbestiàri.LACAMARGOELACRAU-APAREICIOUNDEL’OME.–Entre-tèmslisespetaclousvedretocounglas que descendien dins la valado de Durènço enjusquo eiçavau souto Briançounacoumencèrondesefoundreedes’agrasa.Liflùviqueregounflond’aquelodebacloderrabon,dinssacourso,aubreeroco.LouRoseeDurènçosejougnènttremudonenisclolacadenodisAupiho; l’un entrinco d’edifica la Camargo gràci i depost aboundous que si aigo carrejon,l’autreenvahissèntun inmènserelarg loucafisdecoudoulieroevaqui l’óuriginode laCrau(1).Alor,aumitandisourse,dis ieno,digrandbrausauvageebanaru, l’omesepreparoà luchapèr gagna samiserablo vido. La Prouvènço es definitiéuvamen engimbrado. D’aro-en-la lisetèrniremudo-remudoquelanaturoiécoumpliseiécoumpliranousempachonplusden’endesmarcalicounfingeougrafi.

Page 19: L’ESTELLO - CIEL d'Oc · PROUMIERO ANNADO - N°1 - Mai 1910 L’ESTELLO En-atretant at mei ded cèu Que s’èro alugado uo estelo E brums e hums d’ana-s’en lèu ! Estello,

(1)Papoun, louproumié,adescurbertque la fourmaciounde laCrauesdegudoàDurènço,car, louproumié,adestouscaquesicodevariolitessecapitondins lou liéd’aqueloribieroerèn qu’aqui. Despièi, d’àutri sabènt an counfirma aquelo oupinioun en nous aprenèntqu’aquélipèirosounóuriginàrid’endessubreBriançoun.Apoundrenque,n’envoulèntesplicalaprouvenènço, lisancian,pèr laboucod’Eschyle, lisatribuïssienà-n-unoplueioque lidiéuaurienmandadoà-n-Erculepèrs’aparadinssouncoumbatcontroligigant.LI COUNFIN DE PROUVÈNÇO. – Es, geougraficamen, bournado au levant pèr lis Aup, aumiejourpèrlaMieterrano,aupounèntpèrlouRose,àl’ubapèrunolignoimginàrinounbèndemarcadoquetirariédelaciéutad’EmbrunàSant-Pau-Tres-Castèu.EnsarrodouncliBouco-dóu-Rose, lis Bàssis Aup, emé lou Var que coustituïsson proupramen la prouvinço d’aquéunoum;Vaucluso,despartamenfourmapèrlamajopartdel’anciancoumtatVenaissin;pièi,endarrié liò,un trosdisAutisAupede laDroumo, apartenènt,pouliticamen, auDòufinat, loucoumtatdeNiçoelasoubeiranetadeMounegue.(Asegui)

________0________

©CIELd’Ocóutobre2018