barbelowww.barbelo.com.pl isbn 978-83-933112-5-5

projekty kostiumów baletowych Leonardo Mariniego w zbiorach Muzeum Teatralnego w Warszawie

barbelo

www.barbelo.com.pl

La_bella_isbn 978-83-933112-5-5_OKLADKA.indd 1 06/05/2012 22:12:19

projekty kostiumów baletowych Leonardo Mariniego w zbiorach Muzeum Teatralnego w Warszawie

Muzeum Teatralne

w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej

Warszawa 2012

Wystawa

La bella semplicità 15 maja 2012 – 30 czerwca 2012

Teatr Wielki – Opera Narodowa

Dyrektor Naczelny Waldemar Dąbrowski

Muzeum Teatralne

Kierownik Andrzej Kruczyński

Włoski Instytut Kultury

Dyrektor Paola Ciccolella

Komisarz wystawy i autor scenariusza: Katarzyna Wodarska-Ogidel

Aranżacja plastyczna: Adam Karol Drozdowski

Współpraca: Monika Bocheńska, Monika Chudzikowska,

Maryla Staniszewska, Marta Zembrzuska

Projekcje multimedialne: Przemysław Grela

Konserwacja obiektu: Piotr Matosek

Prace techniczne: Mariusz Podurgiel

Promocja wystawy: Marta Zembrzuska

Biuro wystawy: Małgorzata Hubicz

Katalog

Koncepcja katalogu: Katarzyna Wodarska-Ogidel

Redakcja: Maryla Staniszewska

Współpraca redakcyjna: Marta Zembrzuska

Korekta: Paulina Domachowska-Gałkowska

Przygotowanie ilustracji: Arkadiusz Rabiński

Projekt grafi czny i skład: Błażej Gałkowski

Druk: Argraf, Warszawa

Copyright © 2012 by Muzeum Teatralne and Wydawnictwo Barbelo

Wszystkie prawa zastrzeżone

isbn 978-83-933112-5-5

Wydawca:

Wydawnictwo Barbelo

ul. Bacha 34/812

02-743 Warszawa

barbelo@barbelo.com.pl

barbelowww.barbelo.com.pl

Katarzyna Wodarska–Ogidel

a bella semplicità

projekty kostiumów baletowych Leonardo Mariniego

w zbiorach Muzeum Teatralnego w Warszawie

1972 roku zbiory Muzeum Teatralnego w Warszawie powiększyły

się o pochodzący z kolekcji Stanisławy i Wilama Horzyców album

kostiumów baletowych zaprojektowanych przez Leonardo Mariniego dla

Teatro Regio w Turynie, noszący tytuł Abiti per i Balli di Mezzo Carattere

e Grotteschi. Eseguiti al Re’ Teatro di Torino. Inventati, Disegnati e Diretti

da Leonardo Marini Diseg’ del Re di Sardegna Parte Terza.1 Większość

prac Mariniego, zawarta w 16 woluminach pochodzących ze zbiorów Te-

atro Regio, przechowywana jest obecnie w Biblioteca Reale w Turynie

i liczy prawie 1700 projektów. W Turynie znajduje się także osobny zbiór

prac artysty w Museo civico d’arte antica i Galleria Sabauda. Oprócz

tego projekty Mariniego posiada Biblioteka Opery Paryskiej. Natomiast

21 projektów kostiumów podpisanych L. Marini pittore del teatro stanowi

własność Fundacji Abegg w Riggisbergu w Szwajcarii.2 W kolekcji Metro-

politan Museum of Arts w Nowym Jorku znajdują się przede wszystkim

projekty dekoracji wnętrz — dar Leona Dalvo.

Albumy z kolekcji Biblioteki Królewskiej w Turynie zawierają projek-

ty do konkretnych spektakli. Tak na przykład tom IV, noszący tytuł Abiti

di Caratteri Diversi, zawiera 102 karty z projektami do przedstawienia

W

8

Bacco e Arianna Angela Tarchiego wystawionego w 1784 roku z okazji

wizyty króla szwedzkiego Gustawa III oraz oper: Volodimiro Domenica Ci-

marosy, Ifi genia in Aulide Luigiego Cherubiniego, La Disfatta dei Mori

Giuseppa Gazzanigi, Briseide Francesca Bianchiego, Il Trionfo di Clelia

Angela Tarchiego i L’Olimpiade Vincenza Federiciego.3 Natomiast album

warszawski jest zbiorem 44 akwarel przedstawiających kostiumy baletowe

damskie i męskie, przede wszystkim o charakterze narodowym bądź ludo-

wym oraz różnorakie kostiumy pasterskie, wieśniacze i stroje szaleńców.4

Jak zaznaczono już w samym tytule albumu, są one typowe dla la danse

demi caractère i la danse grotesque wyodrębnionych przez Jeana-Georgesa

Noverre’a w jego Lettres sur la danse, et sur les ballets z 1760 r.5 W przeci-

wieństwie do la danse noble nawiązywały często do sielankowych scenek

pasterskich i wiejskich lub tańców ludowych, takich jak włoska siciliana,

francuski menuet, gawot i mussette, bretoński passepied czy angielski

gigue. Balet komiczny upodobał sobie ponadto występujące już od połowy

XVII w. różne motywy egzotyczne i orientalne: kozackie, ormiańskie czy tu-

reckie, a także chińskie i japońskie.6

W projektach Mariniego pochodzących ze zbiorów Muzeum Teatralne-

go odnajdujemy wiele z tych wątków. Pojawiają się wielobarwne kostiumy

Anglików, Szkotów, Hiszpanów czy Holendrów. Są też stroje: polski, czeski,

ormiański i tatarski, ale także liczne ubiory pasterzy, wieśniaków i prostacz-

ków. Część kostiumów o charakterze narodowym można próbować połączyć

z określonymi tańcami — na przykład projekty strojów marsylskich z la

matelotte, modnym w XVIII w. francuskim kontredansem, wywodzącym się

z tańców żeglarzy francuskich, angielskich i szkockich, z żywiołowym an-

gielskim guigiem lub popularnymi w tym okresie pastorale scozzese. Czasem

udaje się nawet odszukać konkretne utwory, jak chociażby popularny balet

La Provençale Jeana-Josepha Moureta.

W albumie znajduje się także pięć projektów strojów szaleńców wy-

wodzących się jeszcze z tradycji comedii dell’arte i weneckiego karnawału,

a należących do repertuaru popularnego przez cały wiek osiemnasty danse co-

mique, którego przykładem może być Le carnaval et la folie André Cardinala

9

Destouchesa. Jednym z bohaterów tego typu tańców był Comus, syn Dio-

nizosa, bóg wesołości i świętowania, którego kostium, w stylistyce zbliżonej

do stroju La Pazzia Mariniego, znaleźć można wśród projektów Louisa

Boqueta znajdujących się w zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwer-

syteckiej w Warszawie. Natomiast w pozostałych trzech strojach szaleńców

Marini użył znanego już wcześniej rozwiązania w postaci kaskad koloro-

wych falban mających podkreślać frywolność, a które znaleźć możemy m.in.

w zachowanym projekcie kostiumu La Folie, autorstwa Claude’a Gillota, do

spektaklu Les Quatre Éléments André Cardinala Destouchesa i Michela Ri-

charda Delalande’a z 1721 r.7

Dzięki zachowanej dokumentacji księgowej Teatro Regio wiemy, że pro-

jekty Mariniego były później realizowane w pracowniach teatru i stanowiły

własność Società dei Cavalieri, która fi nansowała ich wykonanie.8 W 1768

roku koszt uszycia kostiumu dla śpiewaka wynosił około 25 lirów, tancerza 7,

a statysty 4 liry i 10 soldów.9

Leonardo Marini urodził się 15 sierpnia 1737 roku. Był synem Teresy Bor-

bonese oraz pochodzącego z Sycylii Stefano Mariniego, który w latach 50.

i 60. XVIII w. zajmował się projektowaniem kostiumów operowych i baleto-

wych dla Teatro Regio.10 Leonardo zaczął pracę w Teatro Regio od sezonu

1767/68 i kontynuował ją do 1799 r. Tak długi okres zatrudnienia może

świadczyć o pozytywnym odbiorze jego projektów zarówno przez widownię,

jak i stronę zamawiającą, czyli Società dei Cavalieri. Początkowo, we wcze-

snych latach 60., pracował jako malarz. Do zachowanych dzieł z tego okresu

należy fresk Bitwa pod Rethel wykonany na zamówienie księcia Luigiego

Vittoria di Savoia w Carignano. W trakcie swej kariery w Teatro Regio arty-

sta ten zatrudniany był także na dworze królewskim, gdzie pełnił rozmaite

funkcje. W 1775 r. został nominowany na stanowisko królewskiego rysow-

nika dla potrzeb wojskowych (regio disegnatore per le militari occorrenze).

Ignazio Nepote wspominał, że stał się on prawdziwym wirtuozem nie tylko

jeśli chodzi o projektowanie kostiumów teatralnych, lecz także mundurów

wojskowych.11 Trzy lata później Marini był już profesorem Królewskiej

Akademii Malarstwa i Rzeźby, a w 1782 r. został rysownikiem zwyczajnym

17

Strona tytułowa albumu MariniegoZbiory Muzeum Teatralnego w Warszawie

19

Szaleństwokarta nr 1

20

Naśladowczyni szaleństwakarta nr 2

21

Strój szaleńcakarta nr 5

22

Naśladowca szaleństwakarta nr 3

23

Naśladowczyni szaleństwakarta nr 4

24

Hiszpankarta nr 50

25

Hiszpankakarta nr 51

62

Wieśniaczkakarta nr 19

Na 2 i 3 stronie okładki wykorzystano wzór z wyklejki libretta baletu Kapitan Sander na

wyspie Karolinie, 1789. Egzemplarz z biblioteki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego

w zbiorach Muzeum Teatralnego w Warszawie.

Tekst złożono krojem Fleischman BT Pro autorstwa Charlsa Gibbonsa wydanym przez

MyFonts. Krój powstał w oparciu o rokokowe czcionki Johanna Fleischmanna wykonane

w Holandii w latach 30-tych XVIII wieku.

Wydrukowano na papierze Munken Pure 130 g/m2..

barbelowww.barbelo.com.pl isbn 978-83-933112-5-5

projekty kostiumów baletowych Leonardo Mariniego w zbiorach Muzeum Teatralnego w Warszawie

barbelo

www.barbelo.com.pl

La_bella_isbn 978-83-933112-5-5_OKLADKA.indd 1 06/05/2012 22:12:19