kutup seyyid osman fazli divani inceleme metin

7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin

1/234

T.C.SAKARYANVERSTES

SOSYALBLMLERENSTTS

KUTUP (SEYYD) OSMAN FAZL DVNINCELEME-METN

YKSEK LSANS TEZ

Kadri ERDEM

EnstitAnabilimDal : Trk Dili ve EdebiyatEnstitBilimDal : Eski Trk Edebiyat

TezDanman:Do.Dr. B. Ali KAYA

AUSTOS-2008


2/234

T.C.SAKARYANVERSTES

SOSYALBLMLERENSTTS

KUTUP (SEYYD) OSMAN FAZL DVNINCELEME-METN

YKSEK LSANS TEZ

Kadri ERDEM

EnstitAnabilimDal : Trk Dili ve EdebiyatEnstitBilimDal : Eski Trk Edebiyat

Bu tez 27/08/2008 tarihinde aadaki jri tarafndan Oy birlii ile kabul edilmitir.

Do. Dr. B.Ali KAYA Yard. Dr. Hseyin YORULMAZ Yard. Dr. Mahmut KIRKPINAR

Jri Bakan Jriyesi JriyesiKabul Kabul Kabul

Red Red Red

Dzeltme Dzeltme Dzeltme


3/234

BEYAN

Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnn eserlerinden

yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta bulunulduunu,

kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin herhangi bir ksmnn bu

niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez almas olarak sunulmadn

beyan ederim.

Kadri ERDEM

02.05.2008


4/234

i

NDEKLER

KISALTMALAR ... iiZET .. iii

SUMMARY . iv

GR .. 1

BLM 1: KUTUP (SEYYD) OSMAN FAZLNN HAYATI-ESERLER

KL

1.1. Hayat

61.2. Eserleri .. 11

1.3. Kiilii....13

1.3.1. lm-Tasavvuf Kiilii ...13

1.3.2. Edeb Kiilii, iir Anlay....15

BLM 2: DVANIN NCELENMES

2.1. Divann ekil Ynnden ncelemesi .17

2.1.1. Vezin .. 17

2.1.2. Kafiye . 19

2.1.3. Redif ........... 22

2.1.4. Dil Ve slp zellikleri 23

2.2. Divann Muhteva Ynnden ncelenmesi. 24

2.2.1. Din.. 24

2.2.1.1. Allah............ 24

2.1.1.2. Melekler.................. 25

2.2.1.3. Din-Tarih-Efsanev ahsiyetler ........................ 26

2.2.1.4. Ayetler.. 33

2.2.1.5. Hadisler........ 34

2.2.1.6. Din Kaynakl Szler............... 34

2.2.1.7. badetle lgili Kavram ve Terimler. 35

2.2.1.8. Ahiretle lgili Kavram ve Terimler. 37

2.2.1.9. Diertikad Kavram ve Terimler . 37


5/234

ii

2.2.1.10. Tarikatla lgili Kavram ve Terimler............................. 38

BLM 3: METN

3.1. Nsha Tavsifi......... 39

3.2. Metnin Transkripsiyonunda ve mlsnda zlenen Yol. 40

3.3. Transkripsiyon aretleri 41

3.4. Transkripsiyonlu Metin. 42

SONU........ 223

KAYNAKA....... 224

ZGEM 226


6/234

iii

KISALTMALAR

AKM Atatrk Kltr Merkezi

a.s. Aleyhisselam

B. Beyit

Bkz. Baknz

c. Cilt

ev. eviren

d. Doum

DA Trkiye Diyanet Vakfslam Ansiklopedisi

G. GazelHaz. Hazrlayan

Hz. Hazreti

h. Hicri

Ks. Kaside

m. Miladi

Nr. Numara

. lm tarihis. Sayfa

TDEA Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi

TTK Trk Tarih Kurumu

t.y. Trke Yazmalar

vb. Ve benzeri

vd. Ve dierleri

vr. VarakYay. Yaynevi

yy. Yzyl


7/234

iv

SA,SosyalBilimlerEnstits YksekLisansTezzeti

TezinBal:Kutup (Seyyid) Osman Fazl Divannceleme-Metin

TezinYazar:Kadri ERDEM Danman:Do.Dr. B. Ali KAYA

KabulTarihi:27Austos2008 SayfaSays:V(nksm)+ 224 (tez)

Anabilimdal: Trk Dili ve Edebiyat Bilimdal:Eski Trk Edebiyat

Bu almamz, 17.yy.da yaam Celvet eyhi Kutup Osman Fazlnin hayat,

eserleri, divan ve divannn incelenmesi konularn kapsamaktadr.

Din-tasavvuf birahsiyet olan Osman Fazlnin tasavvuf-itikad konular ele alan

eserleri ile ilgili baz almalar yaplmtr. Ancak divan ile ilgili bilgilere bugne

kadar ulalamamtr.

Bu almamzla, Osman Fazlnin1657 ylnda (hicri 1069) telif ettii ve tek

nshas bulunan el yazmas divann ortaya karttk. almamz ana blmden

meydana gelmektedir: Birinci blm, Osman Fazlnin hayat, eserleri, tarikat

konularn; ikinci blm, divann ekil ve muhteva asndan incelenmesini; nc

blm, divan metnini iermektedir.

Bu alma ile Osman Fazlnin bilinen din ynnn yannda divan tertip edecek

kadar- bir edeb ynnn de olduunu ortaya kardk.

Anahtar kelimeler : Kutup Osman Fazl, Celvetlik, Divan Edebiyat


8/234

v

SAU, Institute ofSocial Sciences Abstract Of Masters Thesis

Title Of Thesis:Divan of Authority Osman Fazl: Examine-Text

Author:Kadri ERDEM Supervisor:Assoc. Prof.Dr. B. Ali KAYA

Date:27August 2008 Page numbers:V(first part)+224 (main thesis)

Department: Turkish Language Subfield:Turkish Languageand Literature and Literature

In this study, life, works and Divan of the Authority Osman Fazl(Sheikh of

Celvet) was examined which was live in the 17th century.

There were some studies exist in literature about Osman Fazls sufistic-firm belief

works. But there werent found any knowledges about his Divan until now.

In this work, we find the handwritten unique divan of Osman Fazls was written in

1657. This study contains three parts. The first part includes life, works and sufistic

topics of the Osman Fazl. The second part includes investigation of his divan by

formalist and contents point of views. The third part includes the main texts of hisdivan.

We were extract the literary attribute of Osman Fazl in addition to his well known

islamic and sufistic attributes by performing this study.

Key words: Authority Osman Fazl, Celvet , Literature of Divan


9/234

1

GR

17. yzyl, Osmanl tarihinde byk deiikliklerin, nceki dnemlere gre birok

olumsuzluun yaand bir duraklama dnemi, bir dnm noktasdr. Bu dnem,

Osmanl Devletinin, kaybettii savalar ve topraklar yznden darda, i isyanlar ve

istikrarszlklar yznden de ieride itibar kaybettii bir dnemdir.

17.yzylda Osmanl Devleti siyas ve sosyal ynlerden duraklamadnemine girmi, devlet tekilat, asker yap ve iktisad durum ynndenise byk sarsntlar geirmitir. Osmanlnn ilk asrnda 13 sultan tahtakarken, sadece bu asrda 9 sultan tahta gemitir. Bunlarn tahtta kalmasreleri ise ortalama 9 yldr. Hatta bu sultanlarn ekseriyeti geen asrlardaolduu gibi sancaklara gnderilip hem padiahlk iin gerekli olan

eitimden geirilmemi, hem de devlet ynetimi tecrbesikazandrlmamlardr. Hatta ehzadelik dnemlerinde lm korkusuierisinde drt duvar arasnda yaamaktan akln kaybetme noktasnagelenler dahi olmutur. Bu dnemde grlen istikrarszln bir diergstergesi de, toplam 62 sadrazamn ynetime gelmesidir. Tahta kan

padiahlarn bir ksmnn ocuk denecek yata olmalar, ynetime validesultanlarn mdahalelerine ve bununla beraber birok entrikann ortayakmasna sebep olmutur. Bu dnemde devlet otoritesinin bozulmasneticesinde stanbul, Anadolu ve baz eyaletlerde isyanlar kmtr.stanbuldaki isyanlar ou zaman maalarnn yetersizliini veyazamannda denmemesini bahane eden yenieri ve sipahiler tarafndankarlmtr. Bazen de yenieriler kimi devlet adamlar tarafndan ahskarlar iin kkrtlarak ayaklandrlmlardr (entrk ve Kartal,2005:355).

Devletin btn messeselerinde grlen bozulma ve zlme ulemay da etkilemitir.

Kadzde Mehmed Efendinin kt gidiin nlenebilmesi iin, her trl bidattan

arnarak Asr- Saadet hline dnmek gerektii eklindeki dncesi, tarihe

Kadzdeliler-Sivsler mcadelesi eklinde geecek bir mnakaann da ortaya

kmasna sebep olmutur. Mspet ilimlerin tahsili, ezan, nat ve mevlidin makamla

okunmas, devran ve seman meruiyeti vb. birok husus tartma konusu olmutur.Kadzdeliler-Sivsler meselesi XVII. yzylda stanbulda balam olmasna ramen

Anadoluda da kendisini hissettirmitir. Etkilerini azil, tayin, srgn hatta idamlara

kadar vardrmtr.

Sonu olarak XVII. yy. btn messelerinde bozulma ve zlmeyi yaayan Osmanl

Devletinin hzla kemalden zevale doru srklendii bir dnemdir. Ancak

dnemin btn bu olumsuzluklar kltr ve edebiyata olumsuz etki etmez. Edebiyatmz

nceki yzyllara gre glenerek geliimini devam ettirir.


10/234

2

Osmanl Devletinin siyas, iktisad ve itima alandaki olumsuz grntsneramen Trk edebiyatnn ykseli ve geliimini devam ettirdii grlmektedir.Belli bir gelenee tbi olan ve o gelenein belirledii kriterler ile oluumunu ve

geliimini salayan klasik edebiyat XVI. yy.da tekmln tamamlayarak muhkembir seviyeye ulamtr. Bundan dolay da bu asrdaki olumsuzluklardan fazlaetkilenmeyip geliimini devam ettirmitir. Bunda temel etkenlerden biri dephesiz iirin hayatn bir paras saylmas olmutur. Nitekim gemi asrlardaolduu gibi bu devirde de Osmanl hanedan limi ve sanatkr, dolaysyla airikoruma politikasn devam ettirmitir (entrk ve Kartal, 2005:362).

almann Konusu

17. yzyln yukarda saydmz zellikleri iinde yaayp din-siyas hayatta eitli

roller stlenerek etkili olmu bir ahsiyet olan Celvet eyhi Kutup Osman Fazlnin

hayat, tarikat, eserleri hakknda bilgi verilmesi ve divannn incelenmesidir.

almamzda, airimiz Kutup Osman Fazlnin hayatn ele aldk. Siyas ricalle

mnasebetleri, mcadeleleri, olaylara mdahaleleri ve hayatnn sonuna doru srgn

ediliini aratrdk. Mensup olduu Celvet tarikatn, Kutup Osman Fazlnin tarikat

silsilesini ve halifelerini tanttk. Eserlerini ksaca tanttk. Ayrca klasik edebiyatmzda

Fazl mahlasn kullanm airleri tantarak Kutup Osman Fazlnin ayrc ynn

belirttik. Btn bu ynleri ortaya koyduktan sonra Kutup Osman Fazlnin divann

Latin harflerine eviriyaz ile evirdik ve zerinde bir inceleme yaptk.

almann Amac

Bu alma ile bu gne kadar ortaya karlmam bir eseri, Kutup Osman Fazlnin

divann gn yzne kartarak bilim dnyasna kazandrdk. Kutup Osman Fazl ile

ilgili bilgi veren kaynaklarn hi birisi onun bir divan tertip ettiine dair herhangi bir

bilgi vermemektedir. Din-tasavvuf-itikad konularda eserler vermi bir mellif, bir

eyh olan Kutup Osman Fazlnin bir divan tertip etmi olduunu da bu almamzla

ortaya koyduk.

Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi 173-2 numarada kaytl eseri

incelenmek zere deerlendirdiimizde, eserin mellifi ile ilgili bir problemle

karlatk. Beraberce ciltlenmi farkl blmden meydana gelen kitabn 2.


11/234

3

blmnn banda Fazl divan yazyordu. 173-2 kayt numaras verilen bu

blmdeki divan Kltr Bakanl internet sitesinde Kara Fazlye atf ediliyordu. Gl

Blbl mesnevisi ile mehur olmu Kara Fazlnin divann bulmann mutluluunu

yaarken tarihler dikkatimizi ekti. Divann sonundaki fera kaydnda mellif hicri

1069 (milad 1657) tarihini ortaya koyuyordu. Kara Fazlnin, dier adyla Fazl Ali

elebinin ise lm tarihi hicri 971 (milad 1564)di. Dolaysyla bu eser Kara Fazlnin

olamazd. nk Kara Fazlnin lm ile eserin telif tarihi arasnda yaklak bir asrlk

bir zaman fark vard. Aslnda dikkatle incelendiinde bu yanllk Kltr Bakanl

internet sitesinden de fark edilebilirdi. Zira eserle ilgili kaytta alt alta stunlarda,

mellifin lm tarihi ile eserin telif tarihi yazlmt. Bu yanll ksa bir aratrmadan

sonra fark etmemizin akabinde eserin mellifi ile ilgili aratrma yapmaya baladk.Klasik edebiyatmzda Fazl mahlasn kullanm airlerimizle ilgili bilgi topladk.

Tezkirelernda tespitlerimize gre Fazl mahlas, klasik Trk edebiyatnda altair

tarafndan kullanlmtr:

1. Fazl-i Leng1Edirnede dodu. Asl ad Feyzullah olup, Fazl-i Leng (Topal Fazl) snyla tannd.

renimini tamamlayp mml Veledzdeden mlzm oldu. Resm bir greve

atanmak zere iken Kanun dneminde ld. Kendini byk bir ir ve limsanrd.(Haluk pekten vd. 1988:132.) Resm bir greve atanmadan, Knn Sultan

Sleyman devrinde lmtr. lm tarihi bilinmemektedir. Kendini byk bir lim ve

air sanan Fazl-i Lengin airlii hakknda Ak elebi unlar sylemektedir:

Merhm leng idi. Ol vasfda hmesiyle hem-reng idi. tikad zre irde ayagneker yogd. Vesair fazlda hod terz-vr bir canibe agsak dimezdi. Crullah iledeng-deng idi. Hmesiyle elbir idp ayaklarn ars-i nazma dz basup biribiriylehem-palk ile eyleseler sahn- pehn-i beyan anlara teng idi. Gayet iftihr itdgi

beyt budur ki:

Beyt:Hattun iridi virdi ba ol cemliGy diyr- Rm tutd kup cell (G.M. Meredith-Owens1971:197b).

1 Daha fazla bilgi iin bkz.: k elebi, Meir-uar or Tezkere Of Ak elebi, (G.M. Meredith-

Owens) London-1971, s. 197b (Seh Beyin Het-Behit ve Gelibolulu lnin Knhl-Ahbarnda daFazl-i Leng ile ilgili bilgiler yer almaktadr.)


12/234

4

2. Fazl (Kara)2

stanbulda dodu. Bir saracn olu olup, asl ad Mehmettir. Saraczde, daha ok da

Kara Fazl sanyla tannd. renimini tamamladktan sonra Zatnin dkknna devam

etti. Kanunnin ehzdeleri Mehmet, Musatafa ve Selime divan ktiplii yapt. II.

Selimin maiyetinde Debr-i Hakan, sonra reislkttap oldu. Ktahyada ld. lm

tarihi Hasan elebi ile k elebide h. 970/1563-64 olarak kaytldr. Fazl, btn

kaynaklarda dneminin nde gelen isimlerinden biri olarak kaydedilir. Hm-y

Hmyun, Gl Blbl, Nahlistan adl eserleri vardr. (Halukpekten vd.1988:131.)

2. Fazl3(.982/1574-75) Tevrih-i li Osman yazar dris-i Bitlisnin olu, Ebul-Fazl

elebidir. renimini tamamladktan sonra Bursa Sultaniye Medresesinde KadBadadye muid oldu. Meyyedzdeden mlzm olduktan sonra kad,

Meyyedzdenin kazaskerlii srasnda Anadolu, ardndan da Rumeli defterdar olarak

atand. Azl edilince Tophnede gzel bir bahe iinde ev, mektep ve cami yaptrd.

Burada dnemin ileri gelenleri ile sohpetler dzenledi. Hacca giderken yolda ld.

Fazlnin dilde iirleri vardr. zellikle inas ile dikkati ekti. Hafz Divanna nazire

gazel syledi. Yavuz dnemi olaylarnn tarihini yazd( Halukpekten vd.1988:131).

Divan Kayseri Raid Efendi Ktphanesinde Farsa Yazmalar arasndadr (Nr:1289)4

.Knal-zde Hasan elebi tezkiresinde, iirlerine rnek olmak zere baz beyitleri yer

almaktadr:

sman libs ile ol mhGn gibi old leme mehr

ak idp cb-i vals dest-i seherBeni ol mehden eyledi mehcr

2

Daha fazla bilgi iin bkz.: K

nal

-zade Hasan elebi, Tezkiret-uar, ( Haz. brahim Kutluk), TTKYay., Ankara 1981, II.cilt, s.751; Mustafa zkat, Kara Fazl Dvn, Marmara niversitesi TrkiyatAratrmalar Enstits (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), st., 20053 Daha fazla bilgi iin bkz.: Knal-zade Hasan elebi, Tezkiret-uar,( Haz. brahim Kutluk), TTKYay., Ankara 1981,II.cilt, s.751-754; Beyan Mustafa Bin Carullah, Tezkiret-uar,( Haz. brahimKutluk) TTK Yay., Ankara-1997, s.206-207; Meral Dal, Fazl, Ebul-fazl elebi TDEA, DergahYay., stanbul-1979, cilt III ,s.171; Ahd ve Glen-i uaras (nceleme-Metin) (Haz. Dr. SleymanSolmaz), AKM yay., Ankara, 2005. s.117 (Sehi Beyin Het-Behit ve k elebinin Meir-uar adl tezkirelerinde de airle ilgili bilgiler yer almaktadr.)4 Divan 66 varaktan olumakta olup, her sayfada 15 satr (2 stun ) yer almaktadr. 290x167(222x98)mm.lsnde, talik hatla yazlmtr. Divann ba ksmnda 13 varaklk Farsa mensur bir mukaddime yeralmakta; burada Sultan II. Bayezid, Yavuz Sultan (I.) Selim, Kanuni Sultan Sleyman ve Sultan II. Selim(Sar) vlmektedir. 13b-21b arasnda kasideler 21b-66a arasnda gazeller yer almaktadr. (bkz. Ali Rza

Akbulut; Kayseri Raid Efendi Ktphanesindeki Trke- Farsa- Arapa Yazmalar Katalou, Kayseri-1982, s.148)


13/234

5

4. Fazl (Fuzul-zde)5

Klasik Trk edebiyatnn en mehurairlerinden Fuzulnin oludur. Ahd, onu ilimle

uraan, kanaatkr, dilde iir yazabilen, zellikle muamma sylemede ve tarih

drmede usta olarak tanmlar (Haluk pekten vd., a.g.e. s.132.). Badatl Ruh,

kendisine zamann tarihisi lakabn takmtr. Murat Paa tarafndan Badatta

yaplan Muradiye Camiinin kitabesini Fazl yazmtr. h.1014 (m.1605) ylnda vefat

etmitir.

5. Atpazar (Kutup) Osman Fazl:Klasik Trk edebiyatnda Fazl mahlasn kullanan airlerden biri olan Osman

Fazlnin hayat, tarikat ve eserleri ile ilgili olarak ileride ayrntl bilgi verilecektir.

6. Fazl (eyh Nasuhi-zde)6Ad Mehmet Feyzullahtr. Doum tarihi belli deildir. skdar Doanclar Tekkesi

eyhi eyh Nasuhi-zde Alaaddin Efendinin oludur. Babasnn lmnden sonra ayn

tekkenin eyhi olmutur. h.1218 (m.1803/4) ylnda vefat etmitir.

Karlatrma ve deerlendirmelerimizin sonucunda bu eserin Kutup Osman Fazlye ait

olduuna karar verdik; zira 17.yzylda yaam ve Fazl mahlasn kullanm bir tek

air vard. O da Kutup Osman Fazl idi.

Aratrmamz sonunda ayrca airimizle isim benzerlii olan ayr air zerinde

akademik alma yapldn tespit ettik: Kara Fazl7, Seyyid Osman8 ve Seyyid Osman

Adapazar9. Bu almalar temin ettik ve inceledik. Bunun sonucunda Kara Fazl

Divannn mrettep bir divan olmayp airin mecmualardaki iirlerinin bir araya

getirilmesiyle oluturulduunu, Seyyid Osman ve Seyyid Osman Adapazar adlairlere

ilikin yaplan almalarn ise esasen tek biraire ait olduu, ancak bu durumun tezleri

hazrlayanlar tarafndan farkedilmediini belirledik. Vardmz bu sonu ayn zamanda

airimizin divannn allmad yolundaki kanaatimizi pekitirdi.

5 Daha fazla bilgi iin bkz.: Fazl (Fuzul-zde) TDEA, Dergah Yay., stanbul-1979, cilt III, s. 171.( Ahdnin Glen-i uar adl tezkiresinde de airle ilgili bilgi yer almaktadr.)6 Daha fazla bilgi iin bkz.:Halukpekten, vd., a.g.e., s.132 ( Arif Hikmet Tezkiresinde de airle ilgili

bilgi yer almaktadr.)7 bkz. Mustafa zkat, a.g..8 bkz. Muhsin SERBEST, Divan- Seyyid Osman (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi) St mamniversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kahramanmara, 20029

bkz. Harun ELEB, Seyyid Osman Adapazar Divan (Transkripsiyonlu metni) (YaymlanmamYksek Lisans Tezi)Osmangazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Eskiehir, 2001


14/234

6

BLM 1: KUTUP (SEYYD) OSMAN FAZLNN HAYATI

ESERLER- KL

1.1. Hayat

Ad, Seyyid Osman b. Seyyid Fethullahtr. Osman Fazl Efendi, Fazl-i lh, Emir

Efendi, Emir Sultan, Atpazar, eyh Osman ve Kutub Osman olarak da bilinir.

iirlerinde Fazl mahlasn kullanmtr.

umnuda10 19 Zilhicce 1041/7 Temmuz 1632 tarihinde domutur. Babas Fetullah

Ziyde, seyyid ve Osmanl ordusunda grevli bir subaydr. Seyyid bir aileden

gelmektedir. Ancak kaynaklarda nesep silsilesi ile ilgili herhangi bir bilgi yokur. Salim

tezkiresinde Ol seyyid-i sahihn-neseb olan eyh-i zi-ann nam- lileri Osmandr.

(nce, 2005:561) diyerek seyyidliini teyit etmektedir. Babas Osman Fazl Efendi on

yedi yandayken vefat etmitir. Hseyin Vassaf, babasnn Osman Fazl Efendinin

doumunda vefat ettiini belirterek validesinin terbiyesinde bydn belirtmektedir.

(Akku-Ymaz, 2006:cilt III s. 61) Ancak dier kaynaklarda byle bir bilgi

verilmemektedir. On yedi yana kadar umnudan dar kmayan Osman Fazl

Efendinin hayatnn sonraki dnemine ait bilgileri mridi ve halifesi smail Hakk

Bursevnin eserlerinden renmekteyiz.

Osman Fazl Efendi, on yedi yanda iken annesinden ilim tahsili iin izin ister.

Annesinin izninin ardndan Edirneye giderek Aziz Mahmud Hdaynin halifelerinden

Sal brahim Efendiye intisap eder. Osman Fazl Efendinin gayreti, kabiliyeti

eyhinin dikkatini eker. eyhi ona zel ilgi gsterir. Osman Fazl Efendi, eyhinin

kzn kendisiyle evlendirmek istediini anlaynca feyiz alamayaca dncesiyle

Edirneden ayrlarakstanbula gider. smail Hakkk Bursev bu durumu SalbrahimEfendinin Osman Fazl Efendiyi irat etmekten aciz olmasna balar.

Osman Fazl Efendi, stanbulda Celvet tarikatnn skdardaki Hdy Derghna

gider. Aziz Mahmut Hdynin kzdan torunu eyh Mesud Efendiye intisap etmek

ister. Ancak Aziz Mahmut Hdynin hizmetinde bulunmu yal bir dervi eyh

10 umnu, Bulgaristan snrlarnda Balkan sradalarnn batsnda sancak merkezi bir kasaba olupDobruca HavzasndaEdirneden Rusuka giden demiryolu hattnn zerinde bulunmaktadr. Ahalinin

drtte mslman geri kalan Bulgar imi. Bu gn umen adyla anlmaktadr. (Meydan Larousse,st., 1973 umnu maddesi)


15/234

7

Mesudun meczup olduunu syeleyerek onu Zkirzde Abdullah Efendiye

ynlendirir. Osman Fazl Efendi, Zkirzde Abdullah Efendiye11 intisap ederek Zeyrek

Camiine bitiik tekkesinde ikmet etmeye balar. Burada sekiz yl kadar kalr.

Osman Fazl Efendinin tarikattaki silsilesi Zkirzde Abdullah Efendi ve eyh

Dizdarzde Ahmed Efendi kanalyla Celvetiyye Tarikatnn piri Aziz Mahmud

Hdayye ular.

Osman Fazl Efendi, celvetlik esaslar zerine slkunu devam ettirir. eyhinin zahir

ilimlerde ders vermemesi sebebiyle eitli hocalarn derslerine devam ederek zahir

ilimlerle de ilgilenerek bilgilerini arttrmtr.

Bir mddet sonra eyhi, Osman Fazl Efendiyi Edirneye bal Aydos Kasabasna

halife olarak gndermitir. Bu kasaba, ayn zamanda smail Hakk Bursevnin doduuyerdir. Burada vaaz ve iratla megul olan Osman Fazl Efendi, eyhinin lm zerine

halifelikten mstakil bireyhlie kar ve Filibe beldesine gider (1068/1657).

Osman Fazl Efendi, Filibe beldesinde on be yldan fazla bir zaman kalr. Ancak

talebelerinin gnden gne artmas baz insanlar rahahtsz eder. Grd bir rya

zerine Filibeden ayrlarak 1672 ylnda stanbulda Atpazar olarak bilinen semtteki

Kul Camiinde ikamete balar. kametinin ilk yllarnda madd skntlar eken ve

geimini yazd Kuran czlerini satarak temin eden Osman Fazl Efendi daha sonrakidnemlerde refaha kavuur. Zamann Nakbleraf Kudszde Atpazar semtinde sahip

olduu bir arsay kendisine hediye etmitir. Osman Fazl Efendi de bu arsaya bir ev ina

ettirmitir.

Daha sonra Atpazar Tekkesi olarak anlacak olan mtemilat kanaatimizce Osman

Fazl Efendinin yaptrd bu evinin, Manisal Mehmed Paann Kul Camii diye anlan

camisi ile birletirilmesinden meydana gelmitir (Ylmaz, 2001:367).

Osman Fazl Efendi, hem Atpazar Tekkesinde hem de Zeyrek Tekkesinde iratfaaliyetlerinde bulunur. Ayn zamanda muhtelif camilerde de vaazlarda bulunur.

11 Abdullah Efendi, Hdy Dergh'nda yetimi, Azz Mahmd Hdy'nin halfesi Mukad AhmedEfendi (d.1045/ 1636)'den seyr u slkunu tamamladktan sonra bir mddet Manisa'da irada memurolmu, bilahare stanbul'a gelmitir. Burada nce Zeyrek Zaviyesi eyhliine daha sonra Atik Ali PaaCamiindeki Ksm elebi zaviyesi eyhliine getirilmitir. Buradan Tophane Kl Ali Paa Camii veFatih Cmii vizliine tayin edilmitir. Abdullah Efendi'nin B-re mahlasyla yazd ilhleri

bulunmaktadr. 1068 (1657)'de vefat eden eyhin kabri skdar Miskinler Tekkesi'ndedir. Osman Fazleyhi Zkirzdenin vaaz ve nashatta takrr ve tefsir bakmndan ftde ve Hdyden stn olduukanaatindedir. Ancak Zkirzdenin yazamadn da vurgulamtr. (H. Kmil Ylmaz, Azz Mahmd

Hdy-Hayat Eserleri Tarkati, s. 245; Mehmet Nermi Haskan, Yzyllar Boyunca skdar, c.I, s. 317-322; Evliyalar Ansiklopedisi, c.X, s. 217.)


16/234

8

1095/1684 ylnda da Sultan Selim Camii Cuma vaizliine getirilmitir. Bu dnemde iki

sefer hacca gitmitir. lk haccn ne zaman gerekletirdiine ilikin herhangi bir bilgi

kaynaklarda yoktur. kinci haccn 1091/1680 ylnda gerekletirmitir.

Osman Fazl Efendi sohpet, vaaz ve zikir meclislerinde Fsusul-Hikemimzakere ederken getirdii bir takm yorumlar, hem sufiyyeye kar olan, hem deonu ekemeyen bir kesimin imeklerini zerine ekmi, kendisini zaman zamaneyhlislam Minkrzde Yahya Efendiye ikyet etmilerdir (Ylmaz,2001:366).Dnemin sadrazam Kprl Fzl Ahmed Paann kendisiyle grmesi ve devaml

olarak yanna gidip gelerek sohpet etmesini istemesi hretini arttrmtr.

Osman Fazl Efendi, Osmanlnn ite ve dta byk skntlar ektii bir dnemde

yaamtr. stanbula geldiinde tahtta Sultan IV. Mehmed oturmaktadr. IV. Mehmed

babas Sultan brahimin1648 ylnda yenieriler tarafndan karlan isyanda

ldrlmesi zerine yedi yanda iken tahta oturmutur. Menfaati kiiler bu durumu

frsat bilerek haksz yere eitli makamlar elde etmilerdir. Padiahn ocuk yata

olmas valide sultanlarn birbirleri ile rekabete dmesine sebep olmutur. Bu rekabet

Ksem Sultann bodurulmas ile son bulmutur.

Osman Fazl Efendi, dnemin devlet ricali ve saray ehli ile genel olarak iyi ilikiler

ierisinde olmutur. Ancak 1094/1683 Avusturya seferinden sonra devlet ynetimi ile

aras almaya balamtr.

Ona gre bu sefer Osmanllarn hayrna deildir. Avusturya ile imzalanan bar devam

ettirilmelidir. Bu amala Merzifonlu Kara Mustafa Paaya bir mekyup yazarak sava

yaplmamasn ister. Ancak sadrazam Osman Fazl Efendiyi ve onun gibi dnenleri

dinlemez. Sava yaplr ve kaybedilir.

Padiah IV. Mehmed sava dnnde Osman Fazl Efendiyi vaaz ve nasihat iin

stanbuldan Edirneye davet eder. Osman Fazl Efendi de sultann huzurunda vezirler

ve dier devlet erknnn hazr olduu bir mecliste ar ifadelerle yaanan hezimetinsorumlusu olarak onlar gsterir. Padiahn durumu kabul ederek hata ettiklerini itiraf

etmesine ramen, bu durum baz devlet adamlarnn kendisine kin beslemesine sebep

olur.

Merzifonlu Kara Mustafa Paann ardndan sadrazam olan Kara Kethda brahim

Paann sadareti dneminde mallarna el konularak memleketi olan umnuya srgn

edilir. Osmanzde Hseyin Vassaf Sefine-i Evliyada:


17/234

9

Tarih-i Raidde okumu idim: Bir gn huzur- Hmayunda ders takrir ederkenihtilal-i alemi tasvir eylemesi padiaha keder verdiinden Hz. eyhin dmanlar

bunu frsat adderek ilkaat- mahsusalarnn neticesi umnu kasabasnda ikmetememur olmulardr (Akku vd. 2006:59). demektedir.

Osman Fazl Efendi ay srgnde kalr. Kara Kethda brahim Paadan sonra

sadarete geen Bosnal Sleyman Paa tarafndan stanbula davet edilen Osman Fazl

Efendiye itibar iade edilir. Hatta padiah bile kendisinden zr diler.

Bu srgnden sonra padiah IV. Mehmed kendisine daha fazla hrmet ederek Pazartesi

ve Cuma geceleri saraya davet ederek vaaz etmesini istemitir.

Avusturya hezimetinden sonra Budinin de elden kmas, art arda gelen baarszlklar,

Sadrazam Bosnal Sleyman Paann Moha Savanda sava meydanndan kamas

Osman Fazl Efendinin padiah ve devlet erknn iddetle eletirmesine sebep

olmutur. Bu sebeple 1687 ylnda IV. Mehmedin tahttan indirilmesi fetvasna ilk

imzay atan o olmutur.

IV. Mehmedin yerine kardei II. Sleyman tahta kar. Ancak bu padiah deiiklii de

baarszlklar ve yaanan istikrarszl giderememitir. IV. Mehmedin son sadrazam

Sivayu Paa tekrar sadarete getirilir. stanbula gelen Sivayu Paann ordusundaki

zorbalar halka zulmederler. Halk ayaklanr ve saraya ynelir. Zorbalara kar ayaklanan

halkla saray arasnda Osman Fazl Efendi kpr grevi yapmtr.Sadrazam Tekirdal Bekr Mustafa Paa Belgrad Kalesine yardm iin dzenlenecek

seferde kullanlmak zere halktan yardm toplanmasn istiyordu. Bunu ilan etmek ve

halk orduya yardm etmeye tevik etmek iin vaizlerden, zellikle de Osman Fazl

Efendiden bu durumu ilan etmesi istenmiti. Ancak Osman Fazl Efendi halktan sk sk

vergi toplanmasna karyd. Bu durumu vaizlik yapt Sultan Selim Camiinde halka

anlatarak onlar kendi istekleri ile savaa katlmaya davet etmitir. Kendisi de sava

haz

rl

klar

yapm

ve ilerlemi ya

n ramen ordu ile beraber Sofyaya kadar gitmitir.Ancak Sadrazam Tekirdal Bekr Mustafa Paa Sofyadan Belgrada gitmesine izin

vermemitir. Ordu yenilgiye urayp dnnceye kadar Sofyada onlar beklemi, daha

sonra stanbula dnmtr.

Osman Fazl Efendi, bu olaydan sonra padiahla ve dier devlet ricali ile ilikisini

kesme karar alarak kendi kabuuna ekilmitir.

Sadrazam Tekirdal Bekr Mustafa Paadan sonra sadaret makamna getirilen

Kprlzde Fazl Mustafa Paa byk bir toparlanma hareketi balatr. Rumelideki ve


18/234

10

Balkanlardaki isyanlara el atar ve baarlar kazanr. Bu tedbirleri alrken stanbuldan

ayrlnn herhangi bir karkla meydan vermemesi iin II. Sleyman, tahttan

indirilmi padiah IV. Mehmed ve ehzadeleri yanna alr. Ayrca stanbuldan gelen

haberler zerine baz hocalar srgne gnderir. Bu kiiler arasnda Osman Fazl Efendi

de vardr. Ekiyalara yardm ettii gerekesi ile Kbrsn Magosa ehrine srgn

edilmesi iin bi menur gnderilir.

Osman Fazl Efendi bu emir zerine Konya, Lrende, Silifke, Lefkoa yoluyla

Magosaya gider. Burada da irat ve vaazlarna devam eder. Ancak Kbrs valisi bu

faaliyetini yasaklar.

Osman Fazl Efendi srgn ediliinden bir sre sonra mridi, talebesi ve halifesi smail

Hakk Bursevye mektup yazarak kendisini ziyaret etmesini istemitir. smail HakkBursev de eyhinin ocuklar Mustafa, Osman Dede, Yakup Dede ve Yahya Dede ile

birlikte Osman Fazl Efendiyi ziyaret etmitir.

Bu ziyaret srasnda Osman Fazl Efendi kendi yerine smail Hakk Bursevyi eyh

tayin etmitir. Bu ziyaretten ay sonra 17 Zilhicce 1102 tarihinde (Eyll 1691) vefat

etmitir. Magosada defnedilmitir.

smail Hakk Bursev, eyhinin lmne;

Blbl-i ho lehe-i gl-zr- manadr bu eyhBulmad hir bu fnide bekdan ryih

Kudsiyan- pk-dil Hakk el ap dedilerRh- pkin azizin okuyalm fatiha (sene: 1102/1691)

beytini tarih drmtr.

Kaybolmaya yz tutan kabri zerine tahsildar Seyyid Mehmed Aa tarafndan1152/1739 ylnda trbe ve yanna bir tekke ina ettirilmitir.

Fazl, divannda kendisi ile ilgili baz bilgiler vermektedir:

airiz nkte-inasz Arabiyyl-aslzFazliya sanma ki Etrak-i diyar- Rumz (106/B5)

er-i Habib-i Ekreme vardur itaatimSnniyim ehl-i snnetem ehl-i cemaatim


19/234

11

Sdkm kavidrr Hanefi mezhebim mdamKavl-i kitaba ram u muti-i eriatim (230/B2-3)

Osman Fazl Efendi kaynaklara gre, Rumeli, Anadolu ve Hicaz blgelerine 150ye

yakn halife gndermitir. Bunlarn iinden en tannan Ruhul-Beyan tefsiri mellifi,

Celvetiyyenin Hakkiye kolunun kurucusu smail Hakk Bursevdir. Halifelerinden

bazlarunlardr: Ulu Cami vaizi Abdurrahman ker, Sunullah Amasyev, Mehmed

Karinbd, Ali Debrev

1.2. Eserleri

Osman Fazl Efendi, din ilimler, tasavvuf ve Arap edebiyat ile ilgili eserler yazmtr.

Yazd bu eserler genel olarak nceden nce yazlm eserlere haiye ve erh

eklindedir. Eserleri unlardr:

1. Misbhu'l-Kalb erhu Mifthi'l-Gayb: Osman Fazl Atpazarnin, Sadreddin

Konev (.637/1274)nin Mifthul-Gaybadl eserine yazderhidir.

2.Mir'tu Esrri'l-rfn : Bu eser Sadreddin Konevnin Ftiha tefsrinin hiyesidir.

3. el-Liht'l-Berkiyyt f Kefi'l-Hucub ve'l-Estr an Vchi Esrri Bazil

Ehadis vel- yt: Baz ayet ve hadislerin tasavvuf yorumunu yapt bu eserinde

gnlne doan bilgileri vahdet-i vcd izgisindeki bir tasavvuf anlayyla kaleme

almtr. eitli srelerden altm alt yetin tefsirin ve birka hadsi ihtva eden eser

mrdi smal Hakk Bursevnin mehur tefsri Rhul-Beynn kaynaklarndan biridir.

4. Tecelliyt- Berkyye: Bu eser Muhyiddin-i Arabnin Akyye kasidesinin erhidir.

5. Fethul Bab: Mnazara ilmine dair Adudud din Ahmed b. Rkneddin Ahmed el-ci

(. 1355)nin Risletl- Addiyye adl eserinin erhidir.

5. Risle-i Rahmniyye f Beyn-i Kelimetil-rfniyye: Esm-i ilhiyye ile ilgili bireserdir.

6. Mektbt- Osman Celvet li-Tilmziheyh smail Hakk: Bu eser Osman Fazl

Efendinin smil Hakk Bursevye yazd mektuplardan olumaktadr.

7. erhu Fussil-Hikem

8. Hiye al Muhtasari'l-Man: Bu eser Saduddin Taftznnin Muhtasarul-

Man isimli eserine yazlm bir hiyedir.

9. Hidayetl Mtehayyirin: Hikmet ve kimya ilmi ile ilgilidir.


20/234

12

10. Mutavvel Haiyesi: Beyan ilmi ile ilgilidir.

11. Hiye al Muhtasar-i erhi't-Telhs:Arap Edebiyatna dairdir.

12. Hiye al Muhtasars-Sad.: Muhtasarl-Meaninin bir haiyesi olan Haiye-i

Maribiyye ile birlikte baslmtr.

13. erh-i Tenkih: Bu eser fkha dairdir.

14. Gyetl-Mntehb

15. Hiyetu Muhtasar ala erhi Telhic'l-Miftah: Arap Edebiyatna dair bir eserdir.

Saydmz bu eserlerinin dnda, Necdet YILMAZn Osmanl Toplumunda

Tasavvuf isimli eserinde kaynak gsterilmeden Umdetl-Fevaid, erh-i Hanefiyye,

Levazh, Tuluu-ems vel-rak, lahiyyat gibi eserler de Osman Fazlye atfedilmektedir. Osman Fazlnin hayat ve eserleri ile ilgili bilgi veren dier kaynaklar bu

eserlerle ilgili herhangi bir bilgi vermemektedir.12 Necdet YILMAZ, bu eserlerden

lahiyyat isimli eserin ieriini Fazl mahlasyla yazd iirlerden olumaktadr

(Ylmaz 2001: 372373). eklinde belirtmektedir. almamzla ilgisi dolaysyla bu

eseri inceledik. ncelemenin sonucunda iirlerde Fazl mahlasnn kullanlmadn,

Seyyid ve Osman mahlaslarnn kullanldn grdk. Beraberce ciltlenmi iki

farkl eserden oluan bu kitabn ilk blmnde Tuluu-ems vel-rak adl eser,ikinci blmnde de Seyyid Osman Divan bulunmaktadr. Osman Fazlye ait

olduu zannedilen bu eser, aslnda 18.yy.da yaam Kadir tarikateyhlerinden Seyyid

Osman Adapazar tarafndan telif edilmi bir eserdir. Eserin ilk varaklarndaki Pirimiz

Abdlkadir-i Geylan. vb. ifadeler bunu ortaya koymaktadr. Seyyid Osman

Adapazarye ait olan divann bu nshasnn da konu ile ilgili yaplan almada tespit

edilmediini grdk.13

12 bkz.: Mehmet Akku-Ali Ymaz, Osman-zde Hseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, Kitabevi, st., 2006,c.III, s. 61; Muhammed Bedirhan, Osman Fazl Atpazar Hayat Eserleri ve Tasavvuf Grleri,Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi) st., 2006 s.66; SkpYldz Atpazar Osman Fazl DA c.IV, s. 84; Pervin apan, Mustafa Safay Efendi Tezkire-i Safay,AKM Bakanl Yaynlar, Ank., 2005, s.464; Adnan nce, Tezkiret-uara Salim Efendi, AKM

Bakanl Yaynlar, Ank., 2005, s.561-56213 bkz. Harun ELEB,a.g..


21/234

13

Bu eserlerinin dnda Osman Fazlye ait olduunu tespit ettiimiz h. Zilkade 1067 (m.

Eyll 1657) tarihinde telif ettii Cam-i Kasas14 adl mesnevisi de vardr. Bu eseri

divan ile beraber ciltlenmitir. lk blmde Cami-i Kasas, ikinci blmde divan vardr.

1.3. Kiilii

1.3.1. lm-Tasavvuf Kiilii

Osman Fazl Efendi, airliinden ziyade tasavvuf kimlii ile tannan bir kiidir.

Dnemin nde gelen lim ve mutasavvflardandr. Mutasavvf kimlii ar basmakla

beraber yalnzca tasavvufla itigal etmemi, talebelik dnwminde eyhi Zkirzde

Abdulllahn zahir ilimleri ders vermemesi zerine baka hocalardan zahir ilimler de

talim etmitir.

lm ahsiyetinin ekillenmesinde mensubu olduu Celvetiyye Tarikatnn kurucusu

Aziz Mahmud Hdynin ilm-i halini bilmeyen kimselerin tarikat feyzinden

faydalanamayacan, lim olmayan kimselerin rehberliinin de cehlet olacan

nemle belirtmesi (Eraydn 1994:428429). etkili olmutur. Nitekim yazd eserlerin

bir ksm zahir ilimlerle ilgilidir ve kendisi de talebelerine bu ilimleri ders vermitir.

Dervileri ile beraber medrese talebelerinin de derslerine devam etmesine izin vermitir.

Osman Fazl Efendi, tasavvuf yolda bnl-Arab ve Sadreddin Konev izgisini takip

etmitir. Yazd tasavvuf eserler bu iki zatn eserlerine erh ve haiye eklindedir. Bu

iki mutasavvf dnda fikirlerinin oluumunda selefleri Zkirzde, Hdy, ftde gibi

Celvet Tarikatnn bykleri de geni lde etkili olmutur. Eserleri vahdet-i vcud

asndan bir orjinallik tamamakla birlikte mellifin kendi ilham ve varidatnn

mahsul olmalar sebebiyle nemlidir (DA c.IV, s. 84).

14 Filtn Filtn Filn vezniyle yazlm olan bu mesnevinin bir nshas, Yap Kredi Sermet ifterAratrma Ktphanesi No: 173/1de kaytldr. Eser,

Cn u dilden Hakka hamd eyle dilBesmeleyle it kelma ibtid

beytiyle balar.Old tarih ibu msra Fazliy

Cmlesinn ruhlardn olabeytiyle son bulur. (bkz. Ycel Dal vd. a.g.e. s.80)


22/234

14

Osman Fazl Efendi, slkunu Celvet esaslar zerine yapmtr. Celvetiyye tarikat

Aziz Mahmud Hdy tarafndan teekkl ettirilmitir. Bir Celvet eyhi olan smail

Hakk Bursev Celvetiyyenin ilk defa brahim Zahid Geylanden zuhur ettiini syler.

Slikin belli bir sre iin toplumu terk ederek inzivaya ekilmesi, bu sre iindekt huylarn brakp iyi huylar edinmeye almas halvet, bu ii baardktansonra toplum hayatna dnmesi celvettir. Tasavvufta ilk dnemlerde bir makam adolarak kullanlan halvet ve celvet daha sonra birer tarikat ad olarak kullanlmtr(DA, cVII, s. 273).Celvet, yerini yurdunu terk etmek manasna gelir. Tasavvufta ise, kulun Hakknsfatlaryla muttasf olarak halvetten kna ve Onun varlnda yok oluuna(fena fillah) denir. Celvet, gerek manasyla halk arasnda, Hak ile beraberolmaktr. B heme ve b heme=Herkesle beraber, buna ramen yalnz (Eraydn,1994:426).

Celvetiyye Tarikat Halvetiyyenin bir koludur. Bayramiyye ile de dorudan ilgisi vardr.

Kurucusu zamannda ksa srede Anadoluda ve Balkanlarda yaylmtr. Toplum

hayatnda aktif rol almay ilke edinen bu tarikat yayld blgelerde halk ve elit zmre

zerinde etkili olmutur.

Celvetiyye Tarikat snn esaslara dayanan bir tarikattr. Hz. Ali kanalyla geldii iin

cehr zikri esas alr. Slk adabnn temelini Hdynin tevhid zikri adn verdii

kelime-i tevhid zikri tekil eder.

Celvetiyyede slkun tabiat, nefis, ruh ve sr olmak zere drt mertebesi vardr.eriatn mukabili olan ilk mertebede slik beden ihtiyalarn ibadetiniengellemeyecek ekilde karlar ve helal olanlarla yetinirse nefis mertebesineykselir. Bu mertebe, nefsi kt huy ve fiillerden arndrma mertebesidir. Bu iseancak srekli mcahede ve riyazetle gerekletirilebilir. Ruh ve srrn slah bumcadele neticesinde mmkn olur. Bu nertebenin mukabili de tarikattr. Ruhmertebesi, slikin ruhu ile ilgi kurduu ve marifetullaha yneldii mertebedir. Bumertebede ilm-i ledn esrar da zahir olmaya baladndan ayn zamanda kefmertebesidir ve marifet makamna tekabl eder. Marifet ve lh ak makamnaulaan slik son olarak sr mertebesine ular. Hakikatn mukabili olan bu mertebemahv, fena, tecelli ve vuslat makamdr. Slik bu mertebede kemale ermi olarakmchedattan lezzet duymaya balar.

Bu drt makamn her birini ayr ayr sembolik renklerle yorumlaya Hdyye gretabiat mertebesinin rengi siyahtr. Siyah bedenin asl olan topran semboldr.

Nefis mertebesinin rengi olan krmz havann semboldr. Ruh mertebesi sar renkile temsil edilir ve atee tekabl eder. Sr mertebesi ise saydam olup suyu temsileder. Bylece drt makam ve mertebe anasr- erbaa ile temsil edilmi olur. Slik

bu mertebeleri anca kendi vcudu ortadan kalkar, geriye vacibl-vcud olanHakkn vcudu kalr. Celvet dervii, bu usul zere slukunu tamamladktan sonraeyhi tarafndan halife tayin edilerek kendisine irad grevi verilir (DA, cVII, s.273).


23/234

15

Dier tarikatlarda sema, devran vb. isimler verilen yine, diz st oturularak icra

edildii iin Celvetiyye Tarikatnda nsf- kyam denilir. Celvet tac on terkli

olup kubbesi siyaha yakn koyu yeildir.

Tarikatn kurucusu olan Aziz Mahmud Hdy mutasavvf ve air kimlii yannda ayn

zamanda bir musikiinastr. Yazd iirleri bizzat kendisi bestelemitir. Bu durum

kendisinden sonraki Celvet eyhlerine de yansmtr. Celvet eyhlerinin birou

bestekrdr.

Celvetiyyenin skdardaki merkez derghnda Hdynin vefatndan tekkelerin

kapatlmasna kadar yirmi eyh postniin olmutur.15

1.3.2. Edeb Kiilii, iir Anlay

Mutasavvf kimlii ar basan Osman Fazl Efendinin edeb ahsiyeti ile ilgili

kaynaklarda fazla bir bilgi yoktur. Salim tezkiresinde:

Mevln-y Rmdan ehl-i haysiyyet ve sahib-fazilet olup asar- celilerindenTelvih ve Tavziha ve Muhtasar ve Mutavvele ve Sadrd-din-i Konevnin sure-iFatiha ve erh-i Fsusa mstakil havasisi olduundan maada meydan- irde

farisl-hayl-i makal ve hayiz-i kasabs-sebak-

kemal olup b-nazir olan ilahiyyatu ear ve nice asar- celill-mikdar vardr (nce, 2005:562).

eklinde bilgi vermektedir. Safay Tezkiresinde ise ear tasavufne ve gftr

knedir (apan, 2005:464). eklinde ksa bir bilgi vardr.

Osman Fazl Efendi, aada divanndan rneklerini de vereceimiz iir anlay

ile muasr tarikat ehli baz kimseleri eletirmitir. Ona gre nne gelen, iir

yazp bunu ilh olarak adlandrmakta ve meayih Kuran tilavetinden yz evirip

ilhlerle vakit geirmektedir.Mutasavvflar arasnda yaygn olan iir syleme ve iir erh etme gelenei

dorultusunda Osman Fazl Efendi de, Aziz Mahmud Hdy, Yunus Emre gibi

sfilerin iirlerini erh etmi ve talebelerine aktarmtr. Osman Fazl Efendi

divannn birok yerinde iir anlayn ve iir yazma sebebini ifade etmitir. Bir

ksmyledir:

15

Bunlarn isimleri iin bkz.: Hasan Kmil Ylmaz, Aziz Mahmut Hdy ve Celvetiyye Tarikat,stanbul, 1984, s. 258


24/234

16

iir bir mana denizidir. Bu mana hazinesinden nazm incilerini kartmakairin

grevi, arzusudur.

Bahr-i rin karna sayyad u gavvas ol yri

Kenz-i manadan nazm lllerin eyle ikar (Ks3/B2)Ona gre iir Allaha hamd etmeye, Hz. Peygamberi tavsif etmeye yaramaldr.

iir odur kim ola Rabb-l zzete hamd u senaair oldur ki ola vassaf- resul- ar yar (Ks3/B3)

Bu izgideki biriir hikmettir ve her trl vgye layktr.

n fiiril hikmet buyururah- resulHem ne denli medh olunsa irin istihkak var (Ks3/B4)

iir manasnda ilim ve hikmet olan szdr. air de mecazdan kanan kimsedir.

airimizin mecaz burada gerek olmayan sz anlamnda kullandn syleyebiliriz.ir odur kim ilm hikmet ola manasnda dercair oldur kim iderir-i mecazden firar (Ks3/B3-6)

airimiz hz. Peygamberin vasfn beyan ederek bu telifinin vefatndan sonra kendisini

hayrla yd ettirecek bir eser olmasn diler.

mdi say u himmet it kl hazretin vasfn beyanKim ola alemde senden son bu da bir yadigr (G282/B5)

Divannn sonlarnda:

Tamama irgrp hamd u senam

Resul medh idp itdim selam (G 283/B1)

diyerek divann tertip etmesine sebep olarak Allaha hamd ve resulne selam olduunu

vurgulamaktadr. Ayrca dier din byklerini ve halifeleri de unutmayarak;

dp medh ol emir-i kinatDahi yaran u ashab- kiram

mameyne dahi itdim dualar

Ki anladur ann l-i azam

Nitekim tendedr canm duadanFeramu itmem on iki imam (G 283/B2-4)

demekte ve ahirette onlarn efaatlerini ummaktadr. Bununla beraber telif ettii

divannn kendisi iin bir kurtulu vesilesi olmasn, kendisiyle beraber aile efradnn da

bu divan mnasebetiyle kurtulua ermesini dilemektedir.

Olarn hrmetine Rabb-i lemUmarm afv ide kll hatam


25/234

17

de mafur ehi v valideynimDahi hem akraba v ainam

dp divanm makbul u merub

Kabul ide mnacat u duam (G 283/B5-7)airimiz ramazan ay ve kadir gecesinde tasavvuf cezbe ve evkle bu divan telif

ettiini, uzlete ekilerek kendi ilhamn nazm ettiini belirtir.

Ola Fazliya hemie Hakka hamd u kr bi-adedRamazan u kadr u ideyn ne safal gnler old

Genc-i uzletde hame-i tabm

Bana hem ders hem sebak old (G 284/4)

Tahminimizce divannn bu gne kadar tespit edilemeyiinin sebebi budur.


26/234

18

BLM 2: DVANIN NCELENMES

2.1. Divann ekil Ynnden ncelenmesi

2.1.1. Vezin

Mutasavvf birair olan Osman Fazl Efendi tekke airlerinin hem aruz, hem de hece

vezni ile iir yazma geleneine uygun olarakiirlerinde ounluu aruzla olmak zere

aruz ve hece veznini beraberce kullanmtr. 285 adet iirden 12 tanesini hece vezni ile

yazmtr. Genel olarak aruzu uygulamada baarl sayabileceimiz Osman Fazl

Efendinin baz manzumelerinde ise aruz kusurlar grlmektedir. Metinde dipnotlarla

iaret ettiimiz bu aruz kusurlarnn dzeltilme imkn olanlarnda [] iareti ierisinde

metin tamiri yaplmtr.

Her divanda ufak tefek vezin kusurunun bulunmas olaandr. Ancak mutasavvf

airlerimizin divanlarnda, dier divan airlerlerine gre daha fazla vezin bozukluu

olduu da bir gerektir. Zira bu airler iire ncelikle bir sanat endiesiyle deil,

dncelerini bakalarna anlatmada etkili bir yntem dncesiyle bakmaktadrlar.

Divannda genel olarak gazel tarznda naat ve mnacaatlar yazan Osman Fazl Efendi

manzumelerinin 11 tanesini de (13, 21, 28, 29, 32, 33, 218, 227, 233, 250 ve 271.

manzumeler) ilh eklinde yazmtr. Osman Fazl Efendinin divannda kulland

aruz kalplar ve kullandiirlerunlardr:

Remel Bahri

1.Filtn Filtn Filtn Filn: 2, 3, 9, 27, 31, 50, 63, 82, 85, 91, 93, 95,

110,111, 132, 133, 137, 138, 143, 147, 149, 150, 162, 166, 170, 188, 190, 191, 195,

197, 198, 201, 204, 205, 207, 225, 247, 250.

2. Feiltn Feiltn Feiltn Feiln:41, 60, 68, 73, 75, 103, 106, 112, 120, 122,

130, 151, 152, 159, 160, 161, 163, 165, 169, 212, 217, 223, 234, 235, 238, 243,

264, 279.

3. Feiltn Feiltn Feiln:39, 58, 74, 172, 219, 231, 254, 267, 268.

4. Filtn Filtn Filn:20, 21, 28, 46, 47, 55, 67, 114, 117, 118, 144, 156, 173,

183, 206, 226, 233, 246, 271.

5. Filtn Filtn Filtn:15, 218.


27/234

19

Hezec Bahri

1. Mefln Mefln Mefln Mefln: 19, 22, 23, 24, 38, 49, 51, 52, 53, 80, 90,

96, 98, 105,115, 142, 155, 157, 176, 178,187, 192, 196, 199, 210, 211, 220, 236, 244,

252, 258, 259, 260, 261, 263, 273, 274, 280, 283.

2. Mefln Mefln Faln:13, 45, 48, 56,57, 59, 62, 69, 71, 83, 84, 113, 124,

126, 127, 129, 134, 136, 182, 185, 189, 194, 203, 214, 227, 228, 277, 284.

3.Mefl Mefln Mefl Mefln:35,232.

4.Mefl Mefl Mefl Faln: 34, 40, 44, 54, 66, 70, 86, 88, 100, 101, 121,

139, 158 164, 175, 266, 200, 269, 270, 278.

5. Mefln Mefln Mefln Faln:146, 229.6. Mefiln Mefiln Faln:29.Recez Bahri

1. Mstefiln Mstefiln Mstefiln Mstefiln: 17, 18, 78, 79, 92, 104, 184,

186, 239, 245.

2. Mstefiln Mstefiln Mstefiln:116, 168, 216.

3. Mstefiltn Mstefiltn:32, 33, 61, 251.

4. Mfteiln Mefiln Mfteiln Mefiln: 275.

Mnserih Bahri1.Mfteiln Filn Mfteiln Filn: 77.

Muzr Bahri

1.Mefl Filtn Mefl Filtn: 12, 141.

2.Mefl Filt Mefl Filn: 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11,25, 76, 87, 89, 97, 99, 202,

208, 230, 241.

Mctes Bahri

1.Mefiln Feiltn Mefiln Feiln:36, 37,102, 171, 174, 240, 248, 249, 255,256, 257, 272.

Seri Bahri

1.Mfteiln Mfteiln Filn:253, 276.

Hafif Bahri

1.Feiltn Mefiln Feiln:1, 26, 43, 108, 109, 119, 123, 140, 148, 153, 154, 167,

177, 180, 213, 215, 237, 242, 265, 267, 285.


28/234

20

Mtekarb Bahri

1.Faln Faln Faln Faln: 94,181, 222.

2. Fln Fln Fln Fal: 125, 131, 142, 64, 81.

Kmil Bahri

1.Mtefiln Faln Mtefiln Faln: 282.

airimiz, biriirinde de divan airlence ok az kullanlan bir aruz kalbn kullanmtr.

Bu kalp 14. iirde kullanlan Mfaletn Mfaletn Mfaletn Mfaletn

kalbdr.Bu kalp hakknda Halukpekten:

Taranan divanlardaki 28038 iir iinde yalnzca bir rneine rastlanan ve

baka airlerce kullan

lmayan 15 kal

p vard

r. lk devirlerde aruzda biraray ierisinde olan airlerin Trk aruzunu yerletirme denemeleri,sonralar deiiklik ve yenilik getirme abalar ve son devirde yetienlerinyzyllar boyu hep ayn kalplarn kullanlmasndan duyduklar sknt veayrca arknn ortaya kma nedeniyle yeni aruz kalplar arama denemelerisonucu ortaya kan ve baka airlerin benimseyip kullanmadklar bukalplar(pekten, 2004:277). demektedir.

Hece ls le Yazlmiirler

12lik Hece ls:16, 30, 65, 145,179, 193, 262.

12/13lk Hece ls:135.13lk Hece ls:107.

14lk Hece ls: 72, 221, 281.

2.1.2. Kafiye

iir, divan edebiyatnda mevzun, mukaffa ve muhayyel sz olarak

grlmtr.(Mevlev, 1973:139) Kafiye, iirde ahenk unsurlarndan biridir. airimiz

Osman Fazl Efendi Trk edebiyatnda kullanlan kafiye eitlerinden yarm, tam,zengin ve cinasl kafiyeyi kullanmtr. Zengin kafiye dierlerine oranla daha az

kullanmtr. airimiz, birok iirde tam ve yarm kafiyeyi kullanmtr. Aadaki

tabloda iirlerin sra numaralar ve kafiyeleri belirtilmitir:

Tam Kafiye2 am3 ar

6 ul

7 ar26 ab27 ab

28 an

29 ir30 ub32 et

34 et


29/234

21

36 at37 at38 at39 et

40 et41 at42 at43 at45 is46 as48 es49 ac50 ac56 ac

57 ac59 c60 ah61 ih62 ah64 ih65 uh67 ah68 ah69 ah73 ah

75 ud76 id77 ad78 ed79 ed80 ad81 ad83 id84 id89 ar

90 er91 ar92 ar93 er94 er99 ar101 az102 iz103 az104 az111 es

112 is113 is114 as115 as

117 us119 us121 e122 u123 e124 a125 a126 a127 u128 i

129 u130 as131 as136 as138 as140 us144 az145 z146 az149 at150 at

151 at152 at153 at154 ut155 az169 em171 i172 a173 a175 af

176 af177 uf178 f179 if180 if181 ef182 uf183 af184 ef185 af186 ak

187 k188 ik189 ak190 ak

191 ak192 k193 ok194 ak196 ak197 ek198 ak200 ak204 ek207 ek

209 al210 al211 ul212 al213 al214 il215 el216 al217 il218 at219 ul

220 il221 am222 em223 am231 um232 an233 in234 an235 an236 an

237 an238 eyn239 in240 an250 ah253 ah262 ah263 la264 la265 la266 la


30/234

22

267 la273 va274 li

276 ay279 i

Yarm Kafiye9 a10 a11 a12 a13 a14 a15 a16 a18 a

19 a20 a

66 h69 h70 h118 s120 141 z142 z160 u161 i162 a

163 a164 a

165 i166 i167 a168 i224 m225 am226 im246 u248 u249 u

281 y

Zengin Kafiye23 bab25 ib35 iyyet55 enc82 end195 ark208 enk

Bu tablodaki bilgiler airimizin iirlerinin %73nde tam kafiyeyi, %24nde yarm

kafiyeyi, %3nde de zengin kafiyeyi kullandn gstermektedir.

airimiz, baz iirlerinde iirin kafiyeye dzenine uymamtr. (Bkz. 5/B11, 6/B10,

8/B10)

2.1.3. Redif

Fazl divan

nda nemli ahenk unsurlar

ndan biri de rediftir. Ek, kelime ve kelime grubueklindeki rnekleri grlen redifler aada gsterilmitir.

a) Ek ve Kelime eklindeki Redif: Bir ek ve bir kelimeden oluan redif trdr.

Divanda geen bu tr rediflerin ek ve kelimeleri ile kullanldklar iirler aada

verilmitir:

21 -sin eha

22 -a hala

24 -a ya Rabb

44 -na bais

47 -le bas

51 -den ge


31/234

23

52 -dan ka

53 -den ge

54 -a ne g

58 eyleme hi

63 -m ferah

74 -un ferruh

85 -den leziz

87 -de iltizaz

88 -a iridr

95 - gr

96 -um var97 -i var

98 -n var

100 -iz biz

105 -yz biz

110 -n eyler iltimas

116 - nas

137 -ler iderarz u hulus132 -dan halas

133 -den halas

134 -a mahsus

135 -ya haris

139 -i halis

142 -in arz

143 -den araz

147 -e feyz

153 -im ifrat

158 -den ider haz

170 -im ey diri

174 -dan ol fari205 -indr senin

244 -yem ben

255 -i la ilahe illallah

257 -y ehed en-la ilahe illallah

258 -dur ya Resullallah

260 -sn ya Resullallah

261 -sn sen ya Habiballah268 -nn ola

b) Kelime eklindeki Redif: Kelime halinde meydana gelen rediftir. Divandaki

rnekleri unlardr:

4 didikleri

17 ya rabbena

31 tene-leb71 ider arh

72 isen itme uh

86 mtelezziz

107 bendeleriz

109 olmaz

148 eyle ya Feyyaz

156 it ya Hafiz

157 hafiz

159 mahzuz

227 nasib et padiah

m241 iken

243 idesin

251 iden Allah

252 Allah

254 eyle

256 la ilahe illallah

259 it ya nebiyy-Allah


32/234

24

270 ola ddi

271 et beni

285 old

282 old

c) Ekeklindeki Redif: Bir ekten meydana gelen redif trdr. Divandaki rnekleri

unlardr:

106 -mz108 -mz199 -nn201 -in202 -in203 in206 -lerin

228 -y

m229 -im230 -im269 -272 -ini275 -i277 -i278 -i280 -284 -283 -


33/234

25

2.1.4. Dil Ve slp zellikleri

Klasik edebiyatmz ierisinde deerlendirilen mutasavvf airlerimizin divanlarnn

dier divan airlerinden dil ve slp bakmndan genel olarak- farkllklar gsterdii

bir vakadr. Belli bir tasavvuf dnceye sahip olmalar sebebiyle syleyiten ok

sylenene nem verirler. Mensup olduklar tasavvuf dnceyi de dikkate alarak sanat

ve retiyi bir araya getirmeye almlardr.

Bu bilgiler nda deerlendirdiimizde, Osman Fazl Efendi de, iirlerinde sade bir

dil kullanm ve gnlk konuma dili ile genel olarak naat, mnacaat ve tevhid trnde

yazd iirleriyle duygularn samimi bir ekilde ifade etmitir. Arapa ve Farsa

kelimelere fazla yer vermemi, ikili, l terkipleri hi kullanmtr. Kendisi dedivannda bu durumu yle ifade etmektedir:

Egeri sadedr amma hakikidiririmNin olunmaya ir-i mecaziden perhiz (102/B2)

2.2. Divann Muhteva Ynnden ncelenmesi

2.2.1. Din

2.2.1.1. Allah

Dneminin nemli limlerinden olan ve Kutup nam verilen Osman Fazl Efendi,

divannn birok yerinde Allahn adn anmakta, ona yalvarmakta ve af dilemektedir.

Divanda, Allahn u isimleri gemektedir:

Afuvv, Allah, Allam, Alm, Atuf, Aziz, Baki, Bari, Basir, Cebbar, Celal, Celil,

Deyyan, Ehad, Faal, Ferd, Fettah, Feyyaz, Hadi, Hafiz, Halik, Halim, Hallak, Hakk,

Hayy, Hda, Gaffar, Gafur, Gafir, aniyy, yas, lah, zz, Kadim, Kadir, Kahir,

Kaviyy, Kayyum, Kerim, Latif, Mahmud, Mecid, Mennan, Metin, Mevla, Mucib,Muhibb, Muin, Mheymin, Mteal, Mstean, Msteas, Rabb, Rauf, Rahman,

Rahim, Rauf, Rezzak, Razk, Samed, Sani, Semi, Settar, Sbhan, kr, Tevvab,

Vahib, Vahid, Vehhab, Vedud, Yezdan.

Allahn yukarda saydmz isimleri iirlerdeki tekrarlar ve iinde bulunduklar

tamlamalarla beraber deerlendirildiinde, Fazlnin hemen hemen heriirinde Allahn

adn birka kez and grlecektir.


34/234

26

Fazl, iirlerinde, Alllahn adn genel olarak tevhid inancn tasdik etmek, hamd ve dua

etmek ve af dilemek iin zikretmektedir:

Kerim ya Rahim ya afur u ya Afuvv-Allah

Afuvv ismn hakkin eylerem afvn reca hala (G22/B6)

Divannn sonunda belirttii gibi uzletin ve cezbenin de etkisiyle olsa gerek baz

iirlerinin bir ksmnda sadece Allahn isimlerini zikretmektedir.

Ya Semi ya Basir ya AlimYa Kaviyy ya Metin ya Azim

Ya Latif ya Vedud u ya RaufYa Hafiz ya Muin ya Kerim

Ya Mucib ya Celil ya CelalYa Halim ya Aziz ya Hakim (226/B1-3)

Ya Ganiyy ya Kaviyy ya MetinYa Kerim ya Rahim ya MuinYa Semi ya Kadir ya BasirYa Rauf ya lahel-alemin (233/D1)

rneklerini daha da oaltabileceimiz bu tr ifadelerde Fazl, slm dininin tevhid

akidesine uygun bir Allah inancna sahiptir. Tek ve benzeri olmayan, btn kinatyoktan var eden, her eyi bilen, rahmeti ok, kn emri ile bir anda yaratma gcne

sahip olan bir Allah inanc.

2.2.1.2. Melekler

eitli zellikleri ile Kurn- Kerimde pek ok ayette tarif edilen meleklerden16 Fazl

divan

nda yaln

zca drt byk melein adlar

gemektedir.Cebrail, Hz. Peygambere Kuran tebli etmesi ve mirac olaynda yol gstericilii ile;

tdi Kuran-azim-an nazil CebrailEyledi taht- nbvvette saadetle karar

Azm-i mirac eyledi bireb o mir-i kainatBir buraka bindi Cebrail nnce rah-var

rdi Kudse old miraca svar evvel resulSidreye varnca old perr-i Cibrile svar (3/B 26-29)

16 Meleklerle ilgili ayetler iim bkz.:Bakara, 30-34; l-i mran 87; Zuhruf, 16-22; Mearic,1-4; Fecr, 22-23


35/234

27

srafil, srun flenmesi ile;

Sur-srafil uruldukda ehaEyle Fazli bendeni rahmetle bas (47/B5)

Cebrail, Mikil ve srfil yeryznde Hz. Peygambere dost ve yardmc olular ile;Yar idi Cibril Mikail srafil ile

Nitekim yaran idi yeryznde ar yar (3/B 49)

divanda yer almaktadrlar.

Fazl, ayrca Hz. Peygamberin btn mahlkattan nce yaratldna iaret etmek Hz.

Peygamberi temsilen drt byk melekle konuturmaktadr.(3/B4980)

2.2.1.3. Din-Tarih-Efsanevahsiyetler

2.2.1.3.1. Peygamberler

2.2.1.3.1.1. Hz. Muhammed

Fazl divannda bahsi en ok geen kii Hz. Peygamberdir. Divan da naatle

balamaktadr. Hemen hemen her iirinde Peygamber Efendimizden sz eden Fazl,

Peygamber Efendimize iyi bir mmet olabilmenin derdini, endie, phe ve korkusunu

tamaktadr. Bu endie ile dnyada hayatn zne eriebilmek iin Hz. Peygambere

naat yazmaktadr.

Fazliya turma heman nat- resul nazm itNu idem dirsen eer dnyada sen ma-i hayat (41/ B 4)

Bu gne kadar birok air Hz. Peygamer iin iirler yazmtr. Fazl de, mtevaz bir

ekilde gcnn yettiince Hz. Peygambere bir hediye sunmaktadr.

Bila-tebih o ahun ben de kadir olduum mikdar

dp nat-

erifin nazm u medh itdim o sultan

Muradm bu ki bu nazmm sunam ol hazrete tuhfeOlam ol padiahn layk- inam u ihsan

Umarm ana tazimen idp Rabbim bana rahmetde ahir nefesde reh-nma iman u Kuran (283/ 5-7)

Hz. Peygamber ile ilgili olarak yazlmiirlerden fazla yer tutmamas iin baz rnekler

vermekle yetiniyoruz:


36/234

28

Hz. Peygamber her iki dnyann aydnldr. Adaletli ve ilim sahibidir.

Hem Muhammed meh-i d alemdrlm ile adl ile msellemdr (2 /B2)

lim, edep ve benzeri btn gzelliklerin kaynadr.

lm edep hilm seha sabr u rza lutf u ataHsn hulk u marifet efkat kerem rz u vakar

Madelet gayret ecaat anda hep mevcud idiHer ne denl hub-ziba dil-ka haslet ki var (3/ 88-89)

Hz. Peygamber btn mahlkattan nce yaratlmtr. Her ey onun yz suyu

hrmetine yarat

lm

t

r.

nur- zati ile on sekiz bin alemdenMukaddem eyledi mahbubn o hazret-i zat

Eeri suret-i zahirde al-i AdemdrVe lik cmleye validdr ol kadimz-zat

Annn old bina ar u krs levh kalemAnnn old sema arz u huri v cennat

Annn oldlar icad Adem HavvaAnnn drisi sa itdi Nuha virdi necat

Annn eyledi nar haliline glenAna riayeten lyas u Hzra virdi hayatAna muhabbeten saya virdi mr-i tavilSemada eyledi sakin virp yce derecat

Ann tevabiidr cmle enbiya-i izamAnndurizzet u ikbal-i hamet darat (37/ B2-8)

Hz. brahim, soyundan Hz. Peygamber geldii iin ateten kurtulmutur.

Olmaile nur zahir ru-ybrahimdeOld ol zat-erifi nar- suzandan halas (132/B4)

Hz. smail kurban olmaktan Hz. Peygamberden dolay kurtulmutur.

tdi n ol fahr-i alem nesl-i pakinden zuhurZat-smail annn old kurbandan halas (132/B5)

Hz. Musa, Firavunun basksndan Hz. Peygamberin ismini efaati edinerek


37/234

29

kurtulmutur.

Can u dilden ism-i mstesnasn idp efiBuld Musa sklet-i Firavn- nadandan halas (132/B6)

Hz. deme melekler onun iin secde etmilerdir. Btn peygamberler onun vesilesiyle

yaratlmlardr.

Annn eyledi cmle melekler Ademe secdeAnnn old bunca enbiya v mrselin icad (80/B4)

2.2.1.3.1.2. Hz. dem

Hz. dem, Fazl divannda ilk yaratlan insan oluu, meleklerin kendisine secde edileri,

Allah u Tealann isimlerini bilmesi ile ve genelde Hz. Havva ile beraber anlmaktadr.

lahi hrmet-i Adem-safiyy hrmet-i HavvaNasib eyle bize gufrann ya Rabbiyel-ala (273/B1)

Zahir olup Adem yed-i kudretle mukaddemEsmasna alim olup stad ola ddi (270/B3)

2.2.1.3.1.3. Hz. Yusuf

Hz. Yusuf gzellii ile divanda yer almaktadr.

Kamudan old halkn hub u dil-keNetekim hub idi suretde Yusuf (182/B3)

2.2.1.3.1.4. Hz. Yunus

Hz. Yunus mehur kssas ile divanda anlmaktadr. Hz. Yunusa baln karn nasl

sknt verici ise, dnya da ahiretin sonsuz gzelliine oranla- mmine zindan gibidir.

Oldu dnya mmine zindan u kffara behitNitekim zindan olupdur Yunusa batn- semek (182/B3)

2.2.1.3.1.5. Hz. uayb

Hz. uayb Allahn korkusundan ve itiyakndan srekli alayarak defa kr oldu.


38/234

30

Derunna senn evkin havfn eyleyp tesirDem-a-dem alamakdan old defa uayb ama (273/B5)

2.2.1.3.1.6. Hz. sa

Hz. sann, Allaha olan sevgisi onu dnyaya balanmaktan alkoydu ve bekr olarak

bu dk yerden yksee kt.

Sana ak olup dnyaya asla olmad meyliMcerred gitdi sfladan alaya hazret-i sa

2.2.1.3.1.7. Hz. Hzr, Hz. Yua, Hz. Musa

Hz. Hzr, Hz.Yua ve Hz. Musa lednni17 ilmine talip olmulardr ve zahmet

ekmilerdir.

Lednni ilmine talib olup vadi-i gurbetdeBilinmidr ne zahmet ekdi Hzr u Yua Musa

2.2.1.3.1.8. Hz. Zekeriyya, Hz. Yahya, Hz. uya

Hz. Zekeriyya Hz. Yahya ve Hz. uya balarn Allah uruna, cemalinin arzusuyla fedaettiler.

Senin evk-i cemalin arzus ile ser cannFeda etdi Zekeriyya v dahi uyala Yahya (273/B7)

2.2.1.3.2. Drt Halife (r Yr)

Hz. Muhammedden sonra gelen drt halife Fazl divannda bazen tek balarna, bazende beraberce anlmlardr. Osman Fazl Efendi, drt halifeye duyduu hrmeti, onlara

olan balln iirlerinde dile getirip, onlarn hrmetine Allahtan af dilemektedir.

iirlerinin bir ksmnda isimlerini beraberce zikrettii drt halifeye ayrca zel olarak

iirler yazmtr.

17

Lednni: Lednniye. lm-i lhye ve esrr- Sbhanyeye mensub ve mteallik olan. (emsettinSami, Kmus- Trk, ar Yaynlar, st., 1996, s.1238 )


39/234

31

Old ol ah-adalet-gsterMenba- cud u seha v efkat

ar yaran- kiramk

Kanlara artuk iderdi hrmet

bu Fazli kulun padiahaHar kl anlar ile bi-zahmet (39/3-5)

Old evvel yar Ebubekr merOsman AliHilat-i slam ile old sahabe behre-dar 3/27

Yar- ar idi Bu-bekrmerOsman u AliOldular hazretine Hamza v Abbas ammeyn

Anlarn rtbeleri hrmeti ya Rabbel-azimEyle Fazli kulunu hilat-i slam ile zeyn (238/B10-11)

Muhibb-i enbiya v mmet-i sultan- kevneynemKi vassaf- EbubekirmerOsman Aliyem ben (244/B2)

2.2.1.3.2.1. Hz. Ebbekir

Hz. Muhammedin slmdan nce ve sonra en yakn dostu olan Ebu Bekirin asl

ad Abdullahtr. Hz. Muhammedin hanm Hz. Aye onun kzdr. Savalarnhibirinde Hz. Muhammedin yanndan ayrlmamtr. Mutasavvflar, Allaha,

bedenini bytmesi ve cehenneme atmas, dolaysyla cehennemi tek banadoldurarak dier Mslmanlara yer brakmamas iin yapt dua ile anarlar(Pala,2002:141).

Fazl divannda 161.ve 162. iirler Hz.Ebbekirin eitli zelliklerinin anlatlp

kendisinin methedildii iirlerdir. Bu iir gazel formunda yazlmtr. Bu iirde Hz.

Peygamberin kendisine damat oluu, yirmi sekiz aylk halifelik sresi, kendisine

Sddk nvannn verili sebebi ve aere-i mbeereden oluu anlatlmaktadr. (bkz.

161-162.iir)

2.2.1.3.2.2. Hz. mer

slmn ikinci halifesi olup hayatta iken cennetle mjdelenen on kiiden biridir.H.591 ylnda dnyaya gelmitir. nceleri koyu birslm dman iken yirmi altyandaiken krknc kii olarak mslman olmutur. Onun slm tercih etmesi ile

birlikte artkslm aktan aa sylenir olmutur. Kz Hafsa Hz. Peygamberin

ei idi. Halifelii dneminde birok yer feth edilmitir. Doru szll ve adaleti


40/234

32

ile sren On yllk halifelii dneminde doru szllktev ve adaletten ayrlmadiin kendisine Faruk nvan verilmitir(Pala, 2002:322).

Fazl divannda 161.ve 162. iirler 163.ve 164. iirler Hz. merin anlatldiirlerdir.

2.2.1.3.2.3. Hz. Osman

M. 574 ylnda Mekkede doan Hz. Osman, Affann oludur. Hz. merin ehitedilmesinden sonra nc halife olmu, 82 yanda iken, Kuran okuduu birsrada ehit edilmitir. Hz. Osman maln, mlkn slm yolunda harcad iinhadislerler vlmtr. Peygamber Efendimizin iki kzyla evlendii iinkendisine zn-nureyn(iki nur sahibi) de denir( Pala, 2002:378).

Fazl divannda 165.ve166. iirler Hz. Osmann eitli zellikleri ile anlatld

iirlerdir. Bu iirlerde yumuak huyluluu, Peygamber Efendimizin iki kzylaevlendii iin kendisine zn-nureyn dendii, edep ve ahlakyla insanlara rnek

olduu anlatlmaktadr.(bkz. 165-166.iir)

2.2.1.3.2.4. Hz. Ali

Drt halifeden sonuncusu olan Hz. Ali, Hz. Muhammedin amcazdesi vedamaddr. slm dinini kabul eden ilk drt kiiden biridir. Hz. Muhammedin

vefatndan sonra birok nemli grevde bulunan Hz. Ali, Hz. Osman n ehitedilmesinden sonra M. 24 Haziran 656da halife olmutur. Kendisini halife olaraktanmayan ve Hz. Osmann kannn yerde kaldn ne sren am valisi Muaviyeile yaplan Sffin savandan sonra halifenin hakem usulyle seilmesikararlatrldnda Hz. Ali taraftarlar ierisinde bu fikri beenmeyenler ordudanayrlmtr. Hariciler ad verilen bu kiilerin suikast neticesinde M. 661 ylndaehit edilen Hz. Alinin ei, Peygamber Efendimizin kz Fatma, ocuklar iseHz.Hasan, Hz. Hseyin ve Zeyneptir ( Pala, 2002:28,29).

Fazl, divannda 167 ve 168. iirlerinde Hz. Aliyi konu edinmitir. Velayeti, cesareti,

ehadeti, Hz. Peygamberin ilim ehrinin kaps nitelemesi anlatlmaktadr.(bkz. 167-

168.iir)

2.2.1.3.3. Ehl- Beyt ve On ki mam

2.2.1.3.3.1. Hz. Hasan, Hz. Hseyin

Hz. Hasan ve Hz. Hseyinin adlar divanda beraberce gemektedir. Onlar, gz nurudur

ve melunlarca ehit edilmilerdir.


41/234

33

Ol kurretl-ayneyn v emirul-harameyniYani ki o zehra v Alinin veledeyni

Devlet-i tamayla bir alay harici melun

Terk eylediler ayin-i haddl-Haseneyni

Fazl, divannn sonunda sz konusu divan tertip etmekle Hz. Hasan ve Hz. Hseyine

de dua ettiini ifade etmektedir.

mameyne dahi itdim dualarKi anlardur ann al-i azam

2.2.1.3.3.2. On ki mam

Fazl divannda ehl-i beyt ve on iki imam genel bir ifade ile gemektedir. ahslarn her

birinin adna zel olarak yer verilmemektedir. Fazl slam gelenee uygun olarak ehl-i

beyti ve on iki imam anmakta, onlara balln dile getirmekte ve efaatlerini mit

etmektedir.

Alinin ezvacnn ahbabnun ashabnunRuhlarna vir selam ile dem-a-dem itizar (3/B95)

Bizi kl ya lahi ana huddamBe-ruh- ehl-i beyt al-i ezvac (57/B4)

Ann aline ashabna daimMuhabbet eyleyenler oldabid (84/B4)

Nitekim tendedr canm duadanFeramu itmem on iki imam

Olar

n hrmetine Rabb-i alemUmarm afv ide kll hatam (284/B4-5)

2.2.1.3.4. Tasavvufahsiyetler

Fazl divannda brahim Edhem, Mevlana Celaleddin-i Rumi ve Ebul-Leys-i

Semerandnin isimleri gemektedir.

Mevlana Celleddin-i Rmi iir hakkndaki gr ile,


42/234

34

ir hakknda buyurm Hazret-i Molla-y RumKimyadur hem keramet hem nedim-i gam-gsar (3/B4)

brahim Edhem Belhi brakp dervilii semesi ile,

Gayetle erif olmasa dervilik eer kimTahtndan olur myd cuda padiah- Belh (70/B4)

Ebul-Leys-i Semerand, ahlak d ile divanda yer almaktadr.

Ebul-leys-i Semerkandi demi ol kamil fazlSekiz kavme yakn olan sekiz haslet ider hasl (220/B1)

2.2.1.3.5. Din-Efsanevahsiyetler

Fazl, divannda anlatmak istedii konu ile ilikilendirerek baz din-efsanev

ahsiyetlerden sz etmitir.

Gc ve kuvveti temsil etmeleri ile,

Olur mu kii la-bd bu fenada faniKuvvetde ger olursa Cem Rstem Zal (216/B4)

Tutalm kuvvet ile olmsnRstem Sam u Cem Keykavus (119/B5)rnek yaant ve anlaylar ile,

Heme fakr ile fahr eylerdi ashabEbu Derda dahi Sad ibn-i Vakkas (136/B4)

Akl temsil etmeleri ile,

ns cin Bukrat u Eflatun u Lokman olsa gerKudretin fehm eyleyp etmez taakkul hikmetin (201/B3)

Fani olular ile divanda adlar zikredilmektedir.

Olmidi arka v garbe tamamPadiah skenderbn-i Feylekus (117B/3)


43/234

35

2.2.1.4. Ayetler

Mutasavvf ve lim bir kiilii olan Osman Fazl Efendi, divanndabaz ayetlerden

iktibaslar yaparak dncesini takviye etmektedir. Ayetleri ihtiva eden beyitler aadaverilmitir.

Her umurunda diBismillahirrahmanirrahim18Ta ki her mkillerin asan ide Rabbin sana (9/B2)

zatnduruyub- nasa settarDahi cmle znb ehline gaffarnayet kl bize ol gn ki kffarDiyeya leyteni knt trabe19(13/D4)

Eyle Fazli bu ayet ile amelFettekullahe ya ulul-elbab20 (26/B7)

Lafz-knden21 itdin icad on sekiz bin alemiAr u krs cmle masnuat ta fevkes-semak (198/B2)

ahidimdirklleyin halik illa vech22Kll ey fanidr illa vechen olmazdr helak (198/B5)

Nara berden ve selamen23didii AllahnSana tazimen idi yanmaya ta zat- Halil (217/B6)

Bu szn shhatine old gvahAyet-i kll men aleyhafan24 (242B/2)

2.2.1.5. Hadisler

Fazl divanndaki hadislerunlardr:

Didi el-fakru fahri fahr-alem

Bu szle amil old

nice ehhas (136/B3)Shhatine bu szn ahid hadis-i men arafHakk idrak etmedr nefsini bilmekden garaz (143/B3)

18 Neml suresi, 30. ayet19 Nebe Suresi 40. ayet20 Talak Suresi 10. ayet21 Bakara Suresi117.ayet; Enam Suresi 73.ayet; Nahl Suresi 40.ayet; Mmin Suresi 68.ayet22 Kasas suresi 88.ayet23

Enbiya suresi 69.ayet24 Rahman suresi,26.ayet


44/234

36

Dirlerer-rzkalellah nk yokdur rayb u ekHamdullah kim dila ah olmadn bu vakte dek (201/B1)

Hilati levlakile tezyin idi

Ann in etmedi meyl-i libas (224/B1)

[] hakknda sultan- ruslL fet ill Ali l seyfe ill zlfikr (3/B82)

n resul inne mine-iril-hikmebuyururRtbe-i iri taakkul idp izan idesin (243/B2)

2.2.1.6. Din Kaynakl Szler

Fazl divannda geen din kaynakl szler salavat, istifar ve tehlil eklindedir.

Tutd afak sada-yes-salat u ves-selamOld hep nur-erifiyle mnevver her diyar (3/B16)

Ya Rabb tevbe estefirullahokdur ziyade crm kabaihDiller olupdurayetde senginKar itmez asla pend nasayih (61/D1)

Ata v rahmetin midi iledr FazliHemie ehed enla ilahe illa hu (248/B7)

Kim ki dirla ilahe illallahBirliin Halikn ider isbat (43/B2)

2.2.1.7. badetle lgili Kavram ve Terimler

Fazl, divannda slm dininin gerei olan ibadetlerle ilgili genel ifadeler

kullanmaktad

r. Mirac olay

ile ibadetlerin teklif edilip Hz. Peygamberce kabuledildiini anlatmaktadr.

Vacibat u mstehab hacc u gaza savm u salatEmr olup itdi kabul ol padiah- kam-kar (3/B38)

Arz idp be vakt namaz aline ashabnaDidi Rabbimden getrdm cmlenize ber-gzar (3/B41)

Fazl, ibadetleri Allahn bir nimeti olarak grmektedir.

Vasfn Fazli-i nalanndurur


45/234

37

Bir siyeh ru abd-i giryanndururHep senn inam u ihsanndururVacibat u farz u snnet mstehab (28/D4)

Fazl, gece klnan teheccd namazn mminliin gerei saymaktadr.

t ehl-i ilme arz u muhabbetSalihler ile kl daim lfet

Nsfu'l-leyilde eyle ibadetMmin olana budur mnasib (32/D2)

badetler, Allaha yaknlamaya birer sebeptirler.

Karin olmaa olur ana sebebSalat u gaza hacc u savm u zekat (42/B5)

badetler imann gereidir.

Fazliya var ise ger izanunEyle daim ibadet taat (43/B6)

Cehennemden kurtulmann yolu yasaklardan kamak, emirleri yapmaktr.

Hazer kl nehiyden ol emre mutiBulam dir isen ger cehimden necat (42/B6)

slm dininin balaycl eitli seviyelerdeki ibadetlerini divannda zikreden Fazl,

ayrca ahlak birtakm tler de vermektedir.

Kalp krmamak:Halim ol hem selim ol kimsenn kalbin ikest itmeMeseldr rah- mazlumdan hazer kl bed-duadan ka (52/B3)

Doru szl olmak:

znden ekki def eyle sznde sad

kul-kavl olGzn a hab- gafletden uyar cann zulmden ge (53/B2)

Kanaatkr olmak:

Eer pendim tutarsan ey karndaOlup ehl-i kanaat olma ayya (126/B1)

Sabrl olmak:

Sabur ol cevrine ehl-i nifakn

Ne lazm sana el olursa fuhha (126/B2)


46/234

38

Beddua etmemek:

derse ger sana her kim ihanet ey Fazli

Heman efendine sal bed-duadan ol fari (174/B5)

Kibirli olmamak:

Hazer it kibr riyadan FazliEyle slah ile kalbini beyaz (143/B5)

2.2.1.8. Ahiretle lgili Kavram ve Terimler

Kuran- Kerimin pek ok ayetinde dnya hayatnn geicilii anlatlmakta25, ahiretin

ise ebed olduu, insanlar iin daha hay

rl

ve kal

c

olduu belirtilmektedir.

26

Mutasavvfairimiz fazl asl hayat ahiret hayat olarak grmekte ve onu kaybetmekten

iddetle korkmaktadr. Divanda ahiretle ilgili cennet, cehennem (duzah), huri, glman

kevser, selsebil, tesnim gibi kavramlar gemektedir.

Ebed hayat kazanmak iin burada candan gemek gerektir.

erab- selsebil kevser tesnim ile andaKeyif etmek dilersen bunda bu gn cam- Cemden ge (53/B4)

Mmin olan dnya ve ehli ile beraber olmaz, ahiretin endiesini tar.

Fazliya ukbaya meyl it akbet-endi olMmin olan ehl-i dnya ile etmez imtizac (50/B5)

Cennet ve cehennem haktr.

Hakdur cehimun cennetin okduribada nimetinYokdur hemie rahmetin deryasna payan u hadd (78/B4)

Akll olan mala mlke, oluk ocua sahip oldum deyip sevinmez. Huri ve glmana

daima isteini yaants ile ortaya koyar.

Akil olan olmaya ad ehl iyal u mal ileHuri v glmana mdam eyleye arz- itiyak (186/B4)

Fazl, Allaha bin bir ismi ile yalvararak cennete girmek istemektedir.

25

Kehf 15-16; Hadd 2026 Ala 16-17; Mmin 39


47/234

39

Bin bir ismin hakk in ya KerimHem habibin hrmetin ya RahimEyleyp firdevs-i alada mukimMalik-i hura v glman et beni (271/D4)

2.2.1.9. Dier tikad Kavram ve Terimler

Fazl, itikadn snn olarak aklamakta ve amel mezhepte Hanef olduunu

sylemektedir.

er-i Habib-i Ekreme vardur itaatimSnniyim ehl-i snnetem ehl-i cemaatim

Sdkm kavidrr Hanefi mezhebim mdam

Kavl-i kitaba ram u muti-i eriatim (230/B2-3)

Veliler kazaya rza gstererek mertebelerini ylselttiler.

Annn old yce payesi velilerininKi dillerinde kavi etdiler muhabbetini

Olup sabur- bela virdiler kazaya rzamid ederler idi efkat-i hidayetini (272/B2-3)

2.2.1.10. Tarikatla lgili Kavram ve Terimler

Tarikatla igili geen kavramlaryle sralayabiliriz:

Olmala gayetiyle ibadetde iltizazSufibulur safa ile taatde iltizaz (87/B1)

Fazli er isen dnyada dervi-i nihad olZira seni de bir gn olur harca srer arh (94/B2)

Damenin tut birazizin FazliHizmetin eyle firar eyleme hi (58/B5)


48/234

40

BLM 3: METN

3.1. Nsha Tavsifi

Aratrmalarmzda Atpazar Osman Fazl Divannn baka bir nshasna rastlayamadk.

Mellifi: Atpazar Osman Fazl

stinsah Tarihi: 17. yzyl

Mstensih:-

Eser Ad: Divan

Kitabn bulunduu ktphanenin ad: Yap Kredi Sermet ifter Aratrma

KtphanesiKayt numaras: 173-2

Kitabn ebad: 175x115mm.

Rengi: Koyu kahverengi.

Cildi: Mukavva (kelerden ypranm) miklepli, emseli, iraze yok.

Hatt: Harekeli nesih

Kat zellikleri: Aharl ince krem kat. Kurt yenii yok.

Mrekep:

Ba: Hamd ol Allaha kim odur AllahSamed Vhid Vedd lah

Sonu: Fazl- Hakla temmna FazlDidi tarih Fazl- Hak old

beytiyle son bulmaktadr.

Bu el yazma kitap beraberce ciltlenmi farkl eserden olumaktadr. Kitabn baksmndaki ilk sayfalarda eitli Arapa ibareler yer almaktadr. Drdnc varaktan

itibaren Cami-i Kasas27 adnda manzum bir siyer kitab vardr. 4a-68b varaklar

27 Filtn Filtn Filn vezniyle yazlm olan bu mesnevinin bir nshas, Yap Kredi Sermet ifterAratrma Ktphanesi No: 173/1de kaytldr. Eser,

Cn u dilden Hakka hamd eyle dilBesmeleyle it kelma ibtid

szleriyle balar. Nesih hatla, 2 stunlu, 4a-68b varakta, 12 satrl, aharl ince krem kada yazlmtr.XVII. yzylda istinsah edilmi olup, emseli miklepli koyu kahverengi cilt ierisindedir. Tek krmz

izgili cetvellidir.Old tarih ibu msra Fazliy


49/234

41

arasndaki bu eserden sonra 70a-153a varaklar arasnda Divan vardr. 154a-163a

varaklar arasnda da farkl airlere ait eitli iirler vardr.164a-187b arasnda ise

Bakinin Hayriyye isimli eserinin bir nshas vardr.

3.2. Metnin Trankripsiyon Ve mlsnda zlenen Yol

1. Metnin transkripsiyonunda bilimsel eserlerde uygulanagelen MEB slmAnsiklopedisi transkripsiyon sistemi kullanlmtr.

2. Kelimelerin okunu ve yazllarnda devrin dil zellikleri elden geldiince (17.yzyl hem yuvarlak, hem de dz ekillerin beraber olduu bir dnemdir.) gz nnde

bulundurulmu, Prof. Dr. smail NVERin makalesinde teklif ettii okunu ve

ekliller genelde esas alnmaa allmtr.

3. Farsadaki vav- madulelerin vav v eklinde (vce vb.) eklindegsterilmitir.

4. Arapa ve Farsa n ek ve edatlar kelimeden ksa izgi (-) ile ayrlmtr.5. Farsa ikili tekrarlarn yazllarnda tekrarlanan kelimeler arasna ksa izgi (-)konulmutur.(ser-a-ser, dem-a-dem vb.)

6. Metnin transkripsiyonunda vezin gerei ksa okunmas gereken yerlerde uzatmaiareti kullanlmamtr.

7. le, in edatlar ile idi, ise, iken gibi i- fiilinin ald ekiller ayr olarakyazlmsa ayr, kelime ile birlikte yazlmlarsa kelimenin durumuna gre bitiik veya

ayr yazmlardr.

8. Atf vavlar kendisinden nce gelen kelimenin son nlsne gre bazen u, bazen, v eklinde yazlmtr.

9. Nshalarda b ile yazlan up, -p gerundiumu p ile yazlmtr.10. Metin tamiri yaplan yerler [] iareti ile belirtilmitir.

Cmlesinn ruhlardn olabeytiyle son bulmaktadr. (bkz. Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi Yazmalar KatalouHaz. Ycel Dal E. Nedret li Cevdet Serbest- D. Fatma Tre, YKY-1502, stanbul Haziran 2001,s. 80; Hasan Sevban KAPDAN Cmi-i Kasas (Fazl) Dil ncelemesi Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi

Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Sakarya, 2006)


50/234

42

3.3. Transkripsiyon aretleri


51/234

43

3.4. Transkripsiyonlu Metin

70a1Feiltn Mefiln Feiln

1. amd ol Allaha kim odur Allah

amed Vid Vedd u lh

2. Hem Muammed meh-i d lemdr

lm ile adl ile msellemdr

3. Oldurlemde server-i slr

Ehl-i slma hem odur serdr

4. Odurlemde mid mesd

lim kmil resl- Vedd

5. Ger olursa dil saa ilhm

Ola memdu ol resl- kirm

6. Ol lh aa mdm eram

Kola medd o servere her dem

7. Ola erv- ehl le mdm

Her maallerde ad du v selm

2Filtn Filtn Filtn Filn

1. Ger olursa bu fare luf- Rabb- L-yenmEyleyem peyamberi ecddn bir bir nim

70b2. Nr- pki nie yzbi yl muaddem al olup

tdi aa geh rk u geh scd u geh ym


52/234

44

3. Kll-i ey hep anu nrudan cd oldularAr u krs sidre v lev alem u avm

4. n d itdi yed-i udretle iydemiVirdi ol nru emnet olddem d-km

5. Gl kimden kime nal itdi ol nr-erfKimleri alnnda berr old urdub u m

6. dem Anuinn u Mehyyil Yerd28Yerd dris Metuala29 u Lemk30 N u Sm

7. Erfae31 mu Fale32 Rau hemSru 33 u Nur u zer koldlar [hep] aka rm34

8. ikr oln e- mekrn seyrn eyleyprdi brhim smle elhl kelm

9. Nesl-i smle itdi ora nal ol nr- pkHer birini tutd alnnd nie yllar mam

10. Oldu dr u aml Hemeysa u Sebe v Udd35Cmlesi ol nra mil t olunca inidm

11. rdi Adnn Nezda Mad v lysa hemHer birinde bunlar ber urd urd hem cm

28 Kaynaklarda Yerd, Verd eklinde verilen bu isim metinde Pezd eklinde yazlmtr.(bkz. bn-iHiam Hz. Muhammedin hayat c.1 ev.: Prof. Dr. zzet Hasan-Prof.Dr. Neet aatay)29 Kaynaklarda Mettualah eklinde belirtilen bu isim vezin gerei Metualah eklinde okunmutur.30 Metinde, kaynaklarda hi bahsedilmeyen Kerd eklinde bir kelime yazlmtr. Oysa yinekaynaklarda msrada verilen isimlerle birlikte tercih ettiimiz Lemk ismine yer verildii grlmtr.(bkz. bn-i Hiam a.g.e )31 Kaynaklarda Erfae olarakverilen bu isim, metinde Erfaedeklinde yazlmtr.32 Kaynaklarda Faleolarakverilen bu isim, metinde Faleeklinde yazlmtr.33 Kaynaklarda Sruolarakverilen bu isim, metinde rueklinde yazlmtr.34 Bu msrada vezin ve anlam bakmndan problemli olan kolmadlar Haa ram eklindeki ifadede

metin tamiri yoluna gidilmitir.35 Bu msra vezne uymamaktadadr.


53/234

45

12. Nie yl urd Muarla Mdrike alnnda berNr ile anlar da dnyda itdilerrm

13. ora ol nr eyledi rlet uzeyme alnnaCmlesi ol nr ile buld cihnda intim

14. Hem Kinne bin urey hem Niar Mlik Fihrlib Leyy-i Kab Mrre Kilb uayy Benm

71a15. aret-i Abdl-Menf u Him Abdl-Mualib

bn-i Abdullah Muammed es-alt ves-selm

16. Buldular bu ikr oln e- mebrn hepmil-i nr- resl olmala izz u itirm

17. Her biri arnda birh-azm-n idiOlm idi kmi cri Kabe ehrinde mdm

18. Nr her kimde olursa b-niz u b-cidlPdih olup olurd her able a rm

19. Nesl-i pkin ced-be-ced nam eyledim sulnmR- pkine heme ad alt u ad selm

20. Mderi yrn cmle nesl-i smaldirArabdraretine r yrn- kirm

21. Mderi bint Vehb Abdz-Zhre kilbKim resl sdisinci ceddidr tai kelm

22. Yr- evvel aret-i B-akr Sdd- taGl n da ecddn ey nk-i nm

23. Bufe bn-i mirbn-i mer bn-i Kabbn-i Sad u bn-i Yetm bn-i Mrre vesselm


54/234

46

24. Yr-ni aret-i Fru yani kim merGl a da kimlerdr ecdd-im

25. bn-i ab u Nefyel Abdl-zz ibn-i Riybn-i Abdullah RevAduyy u bn-i Kab nm

26. Yr-liaret-i Omn ibn-i Affn Bul-bn-i Abd-ems ibn-i Abdl-Menfdr ol hmm

27. Yr- rbir-i a yani Alyyl-Mrtebn-i b lib ibn-i Abdl-Mualibdr ol imm

71b28. rmet-i r- resl u r yr u b-af

l reh-i er-i erf zre lh mstedm

29. Fal ile fal idp Falyi eyle ehl-i fallim fllar aabul eyle dum

30. Bir kimesne abd-i i ciz b-reyimRametiden o deildr itdiim crm a

31. Pdih gerikim yet gnhm o benimLk kesmem evvel ir cenbdan recm

32. Eyle ddr-erfi grmee ly biziaretiden zr ile budur mnctm mdm

33. rmet-i dem-af avva v t drs NUmarm kim erm-sr itme bizi rz-ym

34. Ol liv kim cem olur llnda cmle midnAnlar a ki olur anlara izz- tm

35. Eyle ol cemiyyet-i kbrda tevf refVaf- suln- rislet a kim old tamm


55/234

47

36. Bustn- aba l cri nam rmalarnMenbet-g-yabbi l beni herub u m

3Filtn Filtn Filtn Filn

1. i-sl tekellmler ola leyl nehrAzm idp ilim-i nama esb-i aba ol svr

72a2. Bar-iri arna ayyd u avvs ol yri

Kenz-i mandan nam lllerin eyle ikr

3. ir odur kim ola Rabbl-zzete amd u enir oldur kola vaf- resl- r yr

4. iranda buyurmaret-i Moll-y RmKimydur hem kermet hem nedm-i am-gsr

5. n fi e-ir-i li-ikmetbuyururh- reslHem ne deli med olunsa irin isti vr

6. ir odur kim ilm ikmet ola mansnda dercir oldur kim iderir-i meczden firr

7. mdi say u himmet it l areti vafn beynKim ola lemde senden o bu da bir ydigr

8. ns cin ger olsa kttb olmya alisbKim ne vatin eyledi iyabbin gerd-kr

9. t- pki geri ora hir oldretLk evveldiramdan ol ah- izzet-medr

10. un-tndan yed-i udretle nr oldalalmad hibir mam kim itmeye get gr


56/234

48

11. Ar u krs ar u sem lev alem ems amerHep an nrndan cd itti a her ne ki vr

12. Eyledi pes nice yz [bi] kerre yz bi yl mrrT ki oldlem-i hirde cismi ikr

13. Mh-ve itti aret ram- mderden ulSye aldara v arbe o nal- meyvedr

14. Geldiler o eb udmnda felekler vecde hepOldlar seyr-i cemlinden melekleriedr

72b15. Yer gk mbeynine old melekler fevc fevc

Eylediler stne lal u cevhirler nir

16. utdfad-ye-alt u ves-selmOld hep nr-erfiyle mnevver her diyr

17. Ar u krs cennet rvn u vildn r-nems mh ar u sem hep eylediler iftir

18. Bildiler kim eyledi lemlere ramet nzlKim odur mecm- malta suln u kibr

19. Ol ki alnda adr bilmedi adrin anOl ki defterde saddr old anda nee-vr

20. liine ad hezrn ferin ol mderiKold banndan an hir o drr-i h-vr

21. Oldyet d u andn ol gece r-y zemnBunca bi yldan beri zr ekerdi intir

22. oalmt old ol eb yerde v gkte aynEvvel recm eyleyp eyn gkten kovdlr


57/234

49

23. - Kisr sde bari hem Mecs teiCmle mav old yld hem kilisalar hezr

24. lem-i fliyyetinde gne gne muciztEyledi ger cmle tafl olur ise sz uzr

25. zzet ikrm ile her rz-eb nev neml olup t ki buld erbande itihr

26. tdi urn-azm-n nzil CebralEyledi tat- nbvvette sadetle arr

27. Old evvel yr Ebbekr merOmn Alilat-i slm ile oldabe behre-dr

73a28. Azm-i mirc eyledi bireb o mr-i kint

Bir bura bindi Cebrl nce rh-vr

29. rdi Kudse old mirca svr evvel reslSidreye vrnca old perr-i Cibrle svr

30. Old Rabbl-lemne vl ell o hYabbim oaf geldi didi perverd-i gr

31. ad amde eyleyp evvel en andan selmEyleyp itdi scd ol eh-svr u nm-dr

32. Didi Mevl yabbim secdeden aldr baKim amdan sa artu eylemiim itibr

33. Hep senin itdim cd on sekiz bi lemiste benden yabbim her ne masdu ki vr

34. Yine tekrr eyledi amd u en mabdunaDidi y Rabb mmetmdrcetim leyl nehr


58/234

50

35. Evvel ir budur senden rec y RabbenKim beni mmetlerim beyninde itme erm-sr

36. Didi itdim yabbim cmlesi sa fedtme dvn- hmynumda albi inkisr

37. a Teladan ne kim itdi rec oldabld u andn old ol henah-li-tebr

38. Vcibt u msteabb acc u azavm u altEmr olup itdi abl ol pdih- km-kr

39. Syledi kmil ol eb anda osn bi kelmEyledi mabbna luf u a- y b-mr

40. b-avseyn leminden kll eyy grpDndi dstriyle a itdi drnda arr

73b41. Ar idp be vat namzline abna

Didi Rabbimden getrdm cmleize ber-gzr

42. Cmle tad itdiler mircn ab- gznMnker olup itmediler itimd ehl-i irr

43. Nie defa itdilerasker ekp cenk avBir avu k ile eylerdi advvi tr u mr

44. Emr-i Sbn ile hicret eyledikde Kabedeneb revne oldlar Bbekr ile pinhan-r

45. Az yrile akmne abbet eyledir iinde ba-y Bbekre zam urdda mr

46. tdi hir gne gne mucizt- sitDil olduda der-i ra advv-i k-sr


59/234

51

47. rdi ell Medine avmin l eyledia n ar eyle ey me bu fal itir

48. Yr idi Cibril Mkl srfl ileNitekim yrn idi yeryznde r yr

49. ord Cebrle bir gn ol imm- kintSen mi artusn mrde yosa ben miyim [a] yr

50. Didi geri sylemek terk-i edebtir y reslBen ulun alib sizden muaddem ld vr

51. Didi suln- rusl var m delili ey eKim seni benden muaddem itdi iy gerd-kr

52. Didi almrm addin esbn bilmezemLkar zre otuz bi ylda bir yldz or

53. al olaldan bende otuz bi kez ol yldz tammod oland delilim budur ey h- kibr

74a54. tdi ol demde tebessm aret-i h- rusl

Didi itme y e mr ile ba iftir

55. Anda ol yldz ki grd nrum idi ol benimBer urup ar- kebir zre olurdule-dr

56. n abbul-lah bu resme eyledi mrn beynG idp Cebril oldarusnda erm-sr

57. ord vr mdur melekler ire senden madKim mr efznlula bulm ola itihr

58. Didi Mkili mr benden artdurehBenden evvel eylemi iya an perverdigr


60/234

52

59. Old Mikile lib irdi ol sat hemenSord an dai mrn ol resl- tc-dr

60. Ol da ol necm-i mezbr delil itdi didiElli bi kez dod grdm ben o necm-i tb-dr

61. Didi kim senden da artu melekler ire hiVr mdur bir kimse kim senden muaddem old vr

62. Didi Azrili benden evvel icd itdi aBenden artudrmrde ad hezrn- hezr

63. tdi Azril nzul a da ord reslDidi mrm isb bilmezem kyidim mr

64. Lk bende al olaldan y Reslallah tammOld yetmi bi kez ol necm-i mnevverikr

65. Didi senden okmr srm melek vr m daKim oram nie zamndur kim olupdur stvr

66. Ol da srfili r eyleyp didi ehAndan evvel olmad kimse cihnda pyidr

74b67. Oldsrfile de lib reslullah hemen

Eyledi ol dem en birle uurunda arr

68. arusnda bende-ve ol vup urd didiEalat ve

kutup seyyid osman fazli divani inceleme metin

Documents