krstarenja (kruz turizam)...najpoznatiji brod za prekoatlantska turistička krstarenja 1935. godine...

KRSTARENJA (KRUZ TURIZAM)

Iz udžbenika:

Pivac, T., Dragin, A., Dragićević, V., Vasiljević, Đ. 2016. Selektivni oblici turizma – Primeri dobre

prakse u svetu i stanje u Republici Srbiji. Prirodno-matematički fakultet: Departman za geografiju,

turizam i hotelijerstvo, Novi Sad

Osnovna namena putničkih brodova skoro dva veka bila je prelazak akvatorija. Danas je

njihova ključna funkcija kompleksnija. Boravak na brodu je postao cilj provođenja slobodnog

vremena ispunjenog brojnim aktivnostima (sport, edukacija, relaksacija itd.). Umesto brzine,

prednost kod brodova data je luksuzu i komforu. Oni su postali sinonim plovećih odmarališta

prepunih zabavnog sadržaja.

Turistička krstarenja (kruzevi) su značajna niša globalne turističke privrede sa

permanentnim povećanjem udela u ukupnom međunarodnom turističkom prometu. Ako se kao

parametar za osnovnu jedinicu smeštajnog kapaciteta uzme ležaj, krstareći turistički brodovi

(kruzeri) sadrže 0,6% ukupnog svetskog smeštajnog kapaciteta (Dowling, 2006).

Kruzevi značajno utiču na svetsku privredu. Samo u SAD-u generišu oko 0,5 miliona

radnih mesta sa platama u ukupnoj sumi od oko 15 milijardi dolara. Pored toga, za nabavku

potrebnih namirnica i raznog drugog potrošnog materijala na brodovima utroše se milijarde dolara

(neračunajući samu izgradnju broda i opremu). Države, učesnici krstarenja (emitivna i receptivna

područja) ubiraju poreze i takse, a mnogi privredni subjekti vrše naplatu za različite usluge tokom

putovanja – lučke takse, privez broda, špedicija, odlaganje smeća, tankovanje broda vodom ili

gorivom, radna dozvola zaposlenih na brodu, radna ili turistička viza, boravišna taksa putnika,

zdravstvena osiguranja putnika, osiguranje brodova, prodaja ulaznica turističkih lokaliteta itd.

(Dragin, 2008, 2010).

Ovde se već nameću neka pitanja kao što su:

Šta su to turistička krstarenja, odnosno kako se objedinjuje raznorodna ponuda brojnih segmenata

ovog proizvoda često u različitim državama?

Zbog čega su krstarenja toliko popularna, naročito među starijom populacijom?

Da li su krstarenja prisutna u Srbiji?

Krstarenje je definisano kao “putovanje morem putničkim brodom iz zadovoljstva, uz

najčešće pristajanje i kraće zadržavanje u brojnim lukama” (EnglishDictionary, preuzeto od

Dowling, 2006). Krstarenje je sve aktuelnije i na rekama. Plovni objekti za turistička krstarenja su

brodovi, jahte, gliseri i barže (http://europeanbarging.com). U ovoj lekciji akcenat će biti stavljen na

specijalizovane plovne objekte za masovna turistička krstarenja – na tzv. kruzere ili barže.

Razvoj kruz turizma postao je svetski fenomen. Do pojave vazdušnog saobraćaja (početak

XX veka), putovanja, naročito međukontinentalna, odvijala su se brodovima, koji su vremenom

izrasli u luksuzne hotele. Najpoznatiji brod za prekoatlantska turistička krstarenja 1935. godine bio

je Normandie (u vlasništvu francuske kompanije Generale Transatlantique). Britanska kompanija

Cunard Line već naredne godine zauzima vodeću poziciju u prekookeanskim putničkim

krstarenjima lansiranjem broda QueenMary, a 1940. godine floti se priključuje i brod Queen

Elizabeth. Neki od ovih brodova nakon decenija krstarenja danas predstavljaju stacionarne luksuzne

hotele privezane u pristaništima.

Razvojem drumskog saobraćaja, odnosno pojavom automobila (početak XX veka)

otvorena je nova dimenzija načina turističkog putovanja (prvenstveno individualizam). Turista je

sada već mogao spontano sesti u svoj automobil i uputiti se u “nepoznatom pravcu”,

prilagođavajući putovanje trenutnim potrebama i hirovima (sam određuje tempo i itinerer svog

putovanja). Ovakva situacija je doprinela gubljenju značaja masovnog turističkog putovanja koje u

potpunosti diktira prevozno sredstvo kao što je npr. turistički krstareći brod.

Zbog čega nautički turizam zasnovan kruzerima doživljava preporod i procvat pre četiri i

po decenije? Šta se to promenilo u motivima, odnosno savremenim turističkim potrebama?

Specifičnosti turističkih krstarenja koje su turisti prepoznali kao pogodnosti za svoja putovanja su:

turisti imaju mogućnost da obiđu veći broj destinacija (mesta, lokaliteta i dr.) u

kraćem vremenskom periodu, bez brojnih problema sa kojima se suočavaju ukoliko

putuju u drugačijem aranžmanu (gde prenoćiti, obedovati, parkirati vozilo, uzeti

transfere na relacijama saobraćajni terminal – odredište i dr.),

brodovi su po sadržaju potpuni za turistički boravak,

posada se brine da putnici (turisti) tokom celokupnog turističkog putovanja uživaju,

hrana visokog kvaliteta se servira u elegantnom, luksuznom stilu (Davidoff,

Davidoff, 1994).

Same kruz kompanije naglašavaju sledeće:

1. cena – u cenu je uključeno sve što je neophodno za savršen odmor, smeštaj, pun

pansion i najrazličitiji vidovi zabave i aktivnosti;

2. zadovoljstvo – od svih turističkih putovanja upravo krstarenja imaju najveći

postotak zadovoljnih gostiju;

3. raznolikost – krstarenja su prepuna brojnih sadržaja u bilo koje doba dana ili noći;

4. hrana – veliki izbor hrane, različiti novi ukusi, od egzotičnih do tradicionalnih jela

postavljenih u ekskluzivnim uslovima;

5. romantika – večera u restoranu sa pogledom na more i pod zvezdama, spa tretmani

za dvoje, jutarnja kafa i posmatranje izlaska sunca;

6. novi obzori - zaspati na jednom mestu a probuditi se u drugom, bez pakovanja, bez

menjanja hotela i napornog putovanja;

7. biti razmažen – prvorazredni tretman 24 časa dnevno tokom krstarenja;

8. aktivnosti – širok i raznovrstan spektar aktivnosti, od obilaženja znamenitosti, do

sportskih aktivnosti, plesa, zabave i td.

9. jednostavnost – već na polaznom mestu dobijaju se sve informacije o brodu i

itinererima;

10. društvo – sklapanje novih prijateljstava kao i provođenje kvalitetnog vremena sa

starim prijateljima na krstarenju (Aleksić, 2011).

Vodeće destinacije kruzeva su Karibi, Evropa i Aljaska. Prema navodima asocijacije CLIA

(Međunarodno udruženje kruz kompanija), u Severnoj Americi ovaj segment turističke privrede je

doživeo ekspanziju neslutećih razmera. Asocijacija okuplja 26 kruz kompanija (97% tržišta SAD-

a), sa flotom od preko 150 brodova i 16.500 turističkih agencija. Od svog osnivanja 1975. godine

cilj asocijacije je promocija kompanija (svojih članica) u SAD-u i Kanadi. Delatnosti asocijacije su

analiza i unapređenje (razvoj) krstarenja i promocija koncepta ovakvog vida putovanja (odmora)

(Dragin, 2008, 2010; https://www.cruising.org/pressroom-research/cruise-industry-source-

book/facts-about-clia).

U prvoj polovini 2005. godine CLIA je prikazala fenomen globalne ekspanzije kruzeva

podacima koji su se odnosili na 2004. godinu, u kojoj je oko 30 miliona Amerikanaca pokazalo

interes da se uključi u krstarenja u naredne tri godine, što nije moglo ni približno da se nasluti 1975.

godine, kada je asocijacija osnovana (CLIA, 2005a). U poslednjih 15 godina turistički promet

putnika međunarodnih turističkih krstarenja se na godišnjem nivou povećavao u proseku od 8%, a

samo u zadnjih nekoliko godina na godišnjem nivou više od 15% (CLIA, 2005b). Sada je na

godišnjem nivou on oko 20 miliona turista.

Održivi razvoj i bezbednost putovanja

Na trendove razvoja ovog segmenta turističke privrede ukazuje permanentno povećanje

turističkog prometa (brodova i turista). Pored lansiranja novih (dodatnih) brodova, već je

napomenuto i da se kapacitet smeštaja takođe povećava. Vlade mnogih država (poput SAD-a,

Kanade) su ovakav trend videle kao prednost u privrednom razvoju svojih zemalja, pa se njihova

angažovanost na polju razvoja kruzeva manifestuje kroz osnivanje različitih organizacija

specijalizovanih za pomenuti vid turističkih putovanja, kao i kroz izradu brojnih strategija

turističkih krstarenja na nacionalnom i regionalnom nivou. Ključni elementi pomenutih strategija su

održivi razvoj, bezbednost putovanja i unapređenje krstarenja (Dowling, 2006).

Segmenti održivosti u turističkoj privredi brodova (Paige, 1998) su: redukcija/ušteda

(reduce), ponovno upotrebljavanje (reuse), proučavanje (research), permanentno usavršavanje

znanja i veština (re-educate) i prerada (recycle) – princip 5R (Shema 1).

Shema 1. Ključni elementi održivosti - princip “5R”

Izvor: Paige, 1998

Ovo se pre svega odnosi na:

politiku otpada (deponovanje, prerada itd.),

upotrebu vode (redukcija, prerada itd.),

odnos prema “osetljivim” područjima (oblasti sa još uvek nedegradiranim

ekosistemima). Širom sveta mnoga su pod različitim režimima zaštite, a kao predmet izražene

tražnje neka su sastavni deo itinerera kruzeva.

Bezbednost putovanja je osetljivo pitanje koje naročito dolazi do izražaja kod krstarenja

baziranih na obilasku udaljenih (zabačenih) područja poput Arktika ili Antarktika. Stalna opreznost

i briga posade turističkih brodova je takođe usmerena na praćenje stanja broda tokom krstarenja, da

ne bi došlo do požara ili mehaničkog oštećenja, pa čak i potonuća (Dowling,Vasudavan, 2000).

Sve je odgovornije ponašanje kruz kompanija prema prirodi, odnosno, očuvanju životne

sredine. Kompanija Royal Caribbean Cruises je 2004. razvila i implementirala ISO 14001 - sistem

upravljanja životnom sredinom i referentni trening programa zaštite životne sredine (prvi takve

vrste kod kruzeva). Suština je redukovanje otpada na brodovima. Sistem uključuje tehnološki razvoj

broda i edukovanje posade o upravljanju otpadom.

Kompanija Holland America Line je na brodu Vista Class (težine 85.000 t) koji krstari

vodama Aljaske takođe instalirala sistem upravljanja otpadom radi očuvanja životne sredine. Sistem

podrazumeva pogon za preradu otpada i sistem za prečišćavanje već upotrebljene vode, koja umesto

da se tako zagađena ispušta u more, nakon prerade, kao tehnička voda, na brodu ponovo

upotrebljava (održavanje higijene, hortikulture na brodu i dr.). Određeni suspendovani materijal iz

otpadnih voda se može upotrebiti kao energent nekih mašina broda, a plastika, aluminijum, karton,

papir i staklo (iz smeća) se mogu prodati (nikako bacati, čime se priroda bespovratno zagađuje).

Finansijska sredstva dobijena prodajom otpada za dalju upotrebu se stavljaju u fond za posadu, koja

se na taj način motiviše da krajnje ozbiljno pristupi ovim merama (Knego, 2004).

redukcija(reduce)

ponovo upotrebljeno

(reuse)

proučavanje

(research)

permanentno usavršavanje znanja i veština

(re-educate)

prerada (recycle)

TURISTIČKA PONUDA

Destinacije turističkih krstarenja uslovljene su klimom, ali i atraktivnošću i bogatstvom

ponude (što veći broj luka na određenom, manjem rastojanju) – Karibi, Mediteran, Dunav i dr.

Krstarenja i avioprevoz nisu više konkurenti, već se obično integralno kombinuju u turističkom

aranžmanu kao jedinstvena ponuda.

Turistički proizvod je kompleksan, heterogen produkt, koji je i prostorno i vremenski

segmentisan. Za njegovo celovito postojanje ključno je prisustvo turiste (konzumenta). Pored toga,

osim materijalnih komponenti, u turističkom proizvodu učestvuju i nematerijalne komponente

(usluge). Takva je situacija i u turizmu zasnovanog na kruzevima.

Britanski teoretičar Medlik je, da bi definisao produkt hotelijerstva (koji je osnova

krstarenja), determinisao pet ključnih faktora:

lokacija (kao prostorni okvir funkcionisanja),

uslovi i pogodnosti materijalnog karaktera (oprema, uređaji...),

usluge – stil i način pružanja,

cena,

imidž (Kosar, 2002).

Zbog toga je neophodno da kreatori turističke ponude (kruz kompanije) predvide što više

potencijalnih potreba korisnika svojih usluga i da im na bazi materijalno-prostornih, tehničko-

tehnoloških i nematerijalnih (organizaciono-kadrovskih) resursa i mogućnosti ponude određenu

formu njihove sinergije. Uz to i cena treba da odgovara platežnim mogućnostima potencijalnih

korisnika.

Iz svega navedenog može se zaključiti da je u pitanju totalni proizvod. Kako Jović (1997)

ističe, totalni proizvod se sastoji iz tri elementa: jezgra proizvoda (osnova ili svrha proizvoda),

formalnog proizvoda (fizički proizvod) i proširenog proizvoda (proširene vrednosti proizvoda)

(Tabela 1).

Tabela 1. Totalni proizvod međunarodnih krstarenja Koridorom 7

Jezgro proizvoda Usluga krstarenja prema predviđenom programu

Formalni deo proizvoda Brod, hrana, ležaj, sedište u avionu...

Prošireni deo proizvoda Izleti, rekreativne aktivnosti, programi kulturnog i zabavnog

sadržaja...

Standardizacija i specijalizacija međunarodnog hotelijerstva u sferi krstarenja dovode do

ujednačavanja kvaliteta na nivou jezgra, a u izvesnoj meri i formalnog dela proizvoda. Građenje

prepoznatljivog imidža marke (brenda) svoju osnovu nalazi u proširenoj vrednosti proizvoda.

Tačnije, u proširenoj vrednosti nalazi se suština dodatne vrednosti za gosta (“value added”). Stoga,

kruz kompanije ne samo da žele sinhronizovati očekivane i doživljene koristi kod svojih potrošača,

već teže prevazilaženju očekivanog povećavanjem obuhvata koristi za turiste.

Slike 1. i 2. Struktura broda i luksuzna kabina

Izvor: http://adventure.howstuffworks.com/cruise-

ship4.htm;http://www.royalcaribbean.com/findacruise/ships/class/ship/home.do?shipCode=AL

Koncept broda, kao materijalni element produkta međunarodnih turističkih krstarenja, je

izuzetno osetljiv, pre svega sa aspekta ograničenosti prostora, koji mora da obezbedi odvijanje

radnog procesa u funkciji realizacije osnovnih i dodatnih usluga, odnosno u funkciji “proizvodnje i

potrošnje” kompleksnog produkta hotelijerstva.

Pri tome, turista ne sme da stekne utisak skučenosti. U prostorno-funkcionalnom smislu,

hotelski sektor brodova se diferencira u dve osnovne celine:

prostori namenjeni gostima (za realizaciju osnovnih i brojnih raznorodnih dodatnih

usluga) i

prostori namenjeni prijemu, skladištenju i obradi robe i materijala i boravku posade.

Prostori namenjeni gostima su: prijemni prostori, komunikacioni prostori, prostorije za

boravak gostiju (javni prostori – čitaonica, prostori za društvene igre i dr.), prostorije za pružanje

usluga hrane i pića (restorani, barovi), za pružanje posebnih usluga (sportsko-rekreativni blokovi,

saloni lepote i dr.), sanitarno-higijenske prostorije i smeštajni prostori.

Prostori namenjeni prijemu, skladištenju i obradi robe i materijala podrazumevaju

ekonomsko-tehničke prostore (magacini, radionice, kancelarija za sobarice, vešernica i dr.),

proizvodne prostore (prostori za prethodnu i finalnu obradu životnih namirnica, prostori za točenje

pića, pripremu napitaka i izdavanje konzumacija) i personalne prostore (kabine, garderoba,

trpezarija, sanitarno-higijenske prostorije).

Kruzeri

Turistički brodovi su danas preuzeli značenje hotela u punom smislu te reči (“floating

hotels” – ploveći hoteli) (Dowling, 2006). Ovakva promena je nastala zahvaljujući permanentnom

tehničko-tehnološkom i organizaciono-kadrovskom razvoju brodova, izazvani savremenim

trendovima na međunarodnoj turističkoj sceni.

Slika 3. Kruzer Allure of the Seas – sportski sadržaj na otvorenom

Izvor: http://twistedsifter.com/2011/03/the-worlds-largest-cruise-ship-allure-of-the-seas/

Decenijama je klasična forma kruzeva bila koncipirana da pruži putnicima usluge smeštaja,

ishrane i dodatnih aktivnosti (dvorana za ples, pijano bar, klub za društvene igre – kartanje i sl.,

paluba za odmaranje i sunčanje itd.). Preobražaj u ploveća odmarališta (“floating hotels”) iz

osnovnog koncepta omogućio je razvoj građevinskog materijala i konstrukcija, zahvaljujući čemu je

brodovima omogućeno da poprime dovoljno velike dimenzije za raspolaganje prostorima bogatog

sportsko-rekreativnog, relaksacionog, zabavnog i kulturnog sadržaja, što su do skoro mogli imati

samo resorthoteli locirani na kopnu. Ova ploveća odmarališta svojim sadržajem i prostranošću

oponašaju udobnosti života na kopnu. U strukturi broda su barovi, restorani, sportsko-rekreativni

blokovi (bazeni, teretane i dr.), prodavnice, zabavni centar (npr. bioskop, igraonice), informativni i

centar za komunikaciju, šetališta itd. Kabine su u odnosu na prethodna vremena prostranije i

luksuznije. Trend je da sve veći udeo kabina u celokupnom smeštajnom kapacitetu broda imaju

prozore i/ili balkone. Od skoro, optička oprema (TV i kamere postavljene na školjki broda) oponaša

prozore u kabinama gde ih nema.

Slike 4-6. Enterijer broda – razonoda

Izvor:http://maritimematters.com/2013/04/royal-caribbean-reveals-unique-new-features-of-

quantum-of-the-seas/; http://experience.usatoday.com/cruise/story/best-of-

cruising/2013/09/11/cool-cruise-ship-features/2800733/;

https://thecruisebutlerblog.wordpress.com/2013/04/16/next-royal-caribbean-ship-to-feature-gee-

whiz-ride/

Pomenuti novi koncept brodova odgovor je savremenoj tražnji, odnosno, potrebama

moderne generacije putnika – turista. Borba na tržištu usled velike konkurencije tera kruz

kompanije da neprestano usavršavaju svoju ponudu. Svaka kompanija na tržištu želi da u nečemu

bude “prva”, “najbolja”, “najveća”, a prednosti se postižu na osnovu:

sadržaja – usluge i aktivnosti na brodu (kapela za venčanja na brodu, klizališta,

kameni zid za penjanje i dr.),

novih brendova (obilazak novih destinacija, specijalizovana krstarenja),

plasiranja najvećeg broda i dr. (Dragin, 2008, 2010).

Klasifikacija turističkih brodova

Brodovi su klasifikovani prema ukupnoj tonaži i prema smeštajnom kapacitetu – broj

ležajeva ili broj kabina (Mancini, 2000). Manji brodovi daju prednost individualizaciji usluga i

namenjeni su turistima veće platežne moći. Tokom sedamdesetih godina XX veka najprofitabilniji

su bili brodovi težine 25.000 t, sa smeštajnim kapacitetom od 800 putnika (Peisley, 1989).

Projektanti i ekonomisti danas smatraju da što su brodovi veći, veća je i profitabilnost poslovanja

(kao i kod aviona) – noviji brodovi su težine 150.000-200.000 t i više, sa smeštajnim kapacitetom

od nekoliko hiljada putnika (turista) (Tabela 2). NJihova dužina premašuje 300 m

(https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_the_world%27s_largest_cruise_ships).

Tabela 2. Klasifikacija turističkih brodova Tip Težina u tonama (x 1.000) Smeštajni kapacitet (broj putnika)

Veoma mali (“Boutique”) 1-5 <200 Mali 5-25 200-500 Srednje veličine 25-50 500-1.200 Veliki 50-100 1.200-2.400 Mega 100-150 2.400-4.000

Izvor: Dowling, 2006 * Trenutno su najveći kruzeri Harmony of the Seas, Simphony of Seas, Allure of the Seas i Oasis of the Seas. Tako

npr. brod Harmony of the Seas ima maksimalni smeštajni kapacitet za 6.780 turista i 2.300 članova posade (Plush, H,

2016).

Slika 8. Komparacija tonaže i kapaciteta najvećih kruzera nekad i sad

Izvor: http://gallery4share.com/a/allure-of-the-seas-comparison.html

Mega brodovi su gigantska ploveća odmarališta (Tabela 3). Luke su tokom mnogih

putovanja postale atrakcija sekundarnog značaja (Dragin, 2008, 2010).

Veliki ili mali brod?

Za potencijalne turiste koji se prvi put odlučuju za krstarenje veoma je važno da odaberu

brod koji će ispuniti njihove želje i očekivanja.

Ne žele isti koncept odmora (krstarenja) par koji slavi svoju 30. godišnjicu braka ili grupa

prijatelja željnih relaksacije i istraživanja znamenitih mesta, odnosno par sa decom ili grupa mladih

koji su krenuli na put u potrazi za zabavom i noćnim provodom.

Veći brodovi nude širi raspon usluga – zabavnih programa, opcija za ručavanje, aktivnosti

za sve starosne grupe; dok manji plovni objekti nude intimniju, romantičniju atmosferu, veći broj

luka u koje veliki brodovi ne mogu da pristanu, otvoreni su za pregovaranje sa gostima oko

vremena zadržavanja u lukama itd.

Slike 9. i 10. Veliki i mali brod

Izvor:http://mash10.com/first-time-boat-cruise-dont-worry-well-help-get-organized-not-miss-thing-

along-way/;

http://www.caribbeannewsdigital.com/en/noticia/windstar-reveals-2016-voyages-caribbean-central-

america

Iako se na ovakvim brodovima nude najrazličitije usluge koje se ne mogu ponuditi na

manjim brodovima, putnici moraju da prihvate činjenicu da cena za to može biti čekanje u dugim

redovima (za izlazak/ulazak na brod, restorane itd.) ili slična gužva (Aleksić, 2011).

Tabela 3. Atributi velikih i malih kruzera

Segmenti Veliki brod

(preko 1.000 putnika)

Mali brod

(manje od 500 putnika)

Odredišta - Popularne turističke regije, destinacije u kojima se populacija

poveća za 2.000 do 20.000 u

zavisnosti koliko je brodova u luci tog dana

- Popularne turističke regije ali češće jedinstvene destinacije i luke koje

veliki brodovi ne mogu da posete

zbog veličine, npr. St. Petersburg, Mayro itd.

Fokus - Aktivnosti

- Zabava

- Šoping - Kockanje

- Veliki izbor restorana i barova

- Brod

- Pejzaži

- Divlji svet

- Upoznavanje različitih kultura - Aktivnosti u lukama

- LJubav prema plovidbi i moru

- Destinacija

Ishrana - Dosta opcija - Akcenat na neobičnim menijima i

prezentacijama

- Obično 2-3 opcije - Sveža hrana karakteristična za

regiju u kojoj se krstarenje odvija

Pogodan za

porodice sa

malom decom

- Da. Brodovi nude dosta opcija i za

decu i za odrasle - Podrazumevaju različite programe

za decu

- Ne naročito. Osim kada su u pitanju

specijalizovana porodična krstarenja. Inače nema

organizovanih programa za decu

Plovidba - Mirna. Obično se i ne primeti kada

se plovi

- Mirna u zaklonjenim vodama

- Uzburkana na otvorenom moru kada su talasi jači (pogotovu ako

brod nema stabilizatore)

Životni stil na

brodu

- Mega rezort - Noćenje sa doručkom

- Privatna jahta

Izleti u lukama - Fakultativni. Plaćaju se odvojeno - Obično se podrazumeva po jedna

ekskurzija u svakoj luci - Mogućnost drugih opcija

fakultativnih izleta

Prednosti - Puno opcija za aktivnosti na brodu

- Putovanja u popularne destinacije za aktivnosti i kupovinu

- Prostrane kabine

- Poželjno iskustvo za nekoga ko očekuje zabavu i bežanje od

svakodnevnice

- Povoljna cena

- Intimna atmosfera

- Opuštajuće iskustvo - Izleti obično uključeni u cenu

- Fleksibilni rasporedi (produžetak ili

skraćenje boravka u luci) - Pristajanje u luke u koje veliki

brodovi ne mogu ili neće da

pristanu

- Savršeno za nekoga ko očekuje da istražuje nove predele, upoznaje

nove kulture i ljude i uči nove

stvari

Mane - Previše ljudi,

- Redovi da se izađe/uđe na brod ili

za restoran

- Nema fleksibilnost u rasporedu - Kraće zadržavanje u lukama

- Viša cena krstarenja

- Kabine obično malih dimenzija

- Nedostatak zabave i razonode na

brodu

Izvor: http://sunstonetours.wordpress.com/; Aleksić, 2011

Deca i omladina će imati bolji prihvat na kruzerima gde postoji veliki broj aktivnosti i

programa dizajniranih specijalno za njih, dok će starije generacije željne mirnog odmora i poseta

brojnim lukama više dobiti ukoliko se odluče za manji kruzer. Kao što je već jasno, razlike u

turističkom iskustvu na velikim i malim brodovima su ogromne (Tabela 3).

Oasis of the Seas, jedan od dva najveća broda na svetu, za 100 m je duži od nekadašnjegT

itanika. Visok je kao zgrada od 20 spratova. Ima klizalište, golf teren, igralište za odbojku i

košarku, zone za decu, šoping mol, 16 barova i 24 restorana, amfiteatar na otvorenom za 750 osoba,

olimpijski bazen, 2.700 smeštajnih jedinica koje mogu prihvatiti 6.296 putnika i čak 2.165 članova

posade. Brod je je koncipiran kroz sedam zasebnih kvartova (tematskih celina). Npr. kvart “Central

Park” je prostor hortikulture – palme, vinova loza i još 12.000 vrsta biljaka

(http://www.oasisoftheseas.com/presskit).

Slike 11. i 12. Poređenja veličine kruzera QueenMary 2 sa čovekom i različitim prevoznim

sredstvima i poređenje Queen Elizabeth 2 sa svetskim znamenitostima

Izvor: https://childrensmuseumofalamance.wordpress.com/2014/04/15/titanic-remembrance-day/;

http://maritime.elettra.co.uk/qe2/;

Koliko je ovo složen sistem govori i činjenica da svaki dan treba nahraniti na hiljade

gostiju, bilo da je brod u luci ili negde na pučini. Tako npr. tokom jedne godine na kruzeru

QueenMary 2 se potroši:

- 1.350.000 kesica čaja,

- 27.000 kg kafe,

- 1.728.000 jaja,

- 420.000 paketa žitarica,

- 19.000 kg dimljenog lososa,

- 125.000 kg krompira,

- 1.573.000 litara voćnog soka,

- 7.000 pakovanja jagoda,

- 540.000 čačkalica za zube,

- godišnja potrošnja čaja može da napuni olimpijski bazen,

- godišnja potrošnja govedine jednaka je godišnjoj potrošnji grada veličine

Sautemptona,

- upotreba brašna tokom jedne godine iznosi 8.000 industrijskih vreća,

- težina ananasa upotrebljenog tokom godine jednaka je težini 50 terenskih vozila, što je

skoro 90 t,

- na Queen Mary 2 se godišnje potroši dovoljno toalet papira da se zemaljska kugla

obavije pet puta (www.cunard.com; Stupar, 2010).

Prema istraživanju koje je 2011. godine objavila Međunarodna asocijacija kruz kompanija

(CLIA) sprovedenog u SAD-u, kakav brod bi odabrali za sledeće krstarenje, odgovori su bili

sledeći:

veliki kruzer - oni koji su već krstarili (66%) naspram onih koji nisu (51%),

srednje veličine brod bi odabralo njih 41%, naspram mega kruzera (39%),

mali kruzer bi odabralo 13% ispitanika,

a butik brod svega 7%

(http://www.cruising.org/sites/default/files/pressroom/Market_Profile_2011.pdf).

Kruz kompanije, brodovi i destinacije krstarenja (brendovi krstarenja)

Najdominantnije kruzkorporacije su Carnival Corporation, Royal Caribbean i Star Cruises

Group.

Carnival Corporation, kao najveća kruz kompanija, ima flotu od preko 100 brodova, sa

ponudom na desetine različitih brendova. Ova kompanija godišnje usluži oko 10 miliona turista

(http://phx.corporate-ir.net/phoenix.zhtml?c=200767&p=irol-prlanding). Smatra se značajnim

inovatorom u međunarodnim krstarenjima, kao segmentu turističke privrede. Kompanija je započela

krstarenja sa jednim brodom 1972. godine pod imenom Carnival Cruise Line. Najveći razvoj

kompanija je doživela osamdesetih i devedesetih godina XX veka lansiranjem brenda “Brodovi

zabave”. Posebno uspešan program je i tzv. “Odmor sa garancijama” namenjen uglavnom turistima

koji prvi put krstare. Program omogućava da turisti, ukoliko nisu zadovoljni sa ovakvim načinom

putovanja i uslugama koje im brod obezbeđuje, mogu da se iskrcaju u prvoj luci u koju brod

pristaje, uz garanciju povraćaja celokupnih novčanih sredstava koje su uplatili za to krstarenje. Ova

korporacija je prva u svetu lansirala i program putovanja pod nazivom “Raj” – brodovi na kojima

nije dozvoljeno konzumiranje duvana.

Brendovi ili trgovačke marke su postale oznake za određene destinacije i itinerere, za

određene brodove, pa čak i za čitave kompanije specijalizovane za krstarenja koje ostvaruju

poslovanje u međunarodnim razmerama. Određene destinacije i itinereri zahtevaju specifičnosti u

izgradnji i opremljenosti krstarećih turističkih brodova (dimenzije, gaz, smeštajni kapaciteti,

dodatni sadržaj i oprema i dr.) i naravno pružaju određenu atraktivnost akvatorije i obala itinerera

krstarenja.

Shodno tome Carnival Corporation nastupa na tržištu pod već pomenutim brendom

“Brodovi zabave”. Oni se na tržištu promovišu kao brodovi sa prostranim sportskim kompleksima,

centrima za odmor, razonodu i zabavu.

Carnival Corporation u ponudi ima nekoliko destinacija: Karibi (celogodišnja krstarenja),

Meksička rivijera (celogodišnja krstarenja), Kanada i Nova Engleska (sezona jun-septembar),

Aljaska (maj-septembar), Havaji (u nekoliko sezona tokom godine) i Mediteran (maj-oktobar).

Sezone su pre svega klimatski uslovljene.

Cena ukupnog aranžmana (nekoliko hiljada evra po osobi) obično obuhvata i povratnu

avionsku kartu od mesta stalnog boravka do luke u kojoj počinje, odnosno, gde se završava

krstarenje. Pored toga, u cenu su uključeni obroci dok traje turistički aranžman, kao i većina

zabavnog sadržaja na brodu. Mnogi paket-aranžmani podrazumevaju i plaćene konzumacije pića i

napitaka (barovi, restorani), izlete na obalama i dr.

Specijalizovani programi krstarenja

Pored klasičnih vidova krstarenja, u ponudi mnogih kompanija su specijalizovani programi

krstarenja (Tabela 4). Akcenat takvih programa je na plesu i muzici, hrani, vinu, edukaciji,

umetničkom izražavanju putnika, na zdravlju (namirnice bogate vitaminima, namirnice siromašne

mastima, dijetalna ishrana, program vežbi sa instruktorom, banjski centar sa saunama, bazenima i

masažom) i dr.

Tabela 4. Kruzkompanije i specijalizovana turistička krstarenja Krukompanija Program

Crystal Cruises

„Festival hrane i pića“

„U zdravlju i dobroj formi“ „DŽez krstarenja“

„Računarski univerzitet“

„Ovo je vaš koncept krstarenja“

Fred Olse Cruise Lines „Umetnički klub“

„Golf program“

Royal Olimpia Cruises „Kulturološki program“

Silver sea Cruises and Relais and Chateaux „Umetnost kulinarstva“

Royal Caribbean and Whodunit Production „Krstarenje za koje vredi umreti“

Celebrity Cruises and Bon Appetit Magazine „Ukus Kariba“

Disney Cruise Line „Diznilend“

Izvor: Dowling, 2006

Biznis. Mnogi brodovi su opremljeni prema standardima neophodnim za obavljanje

poslovnih sastanaka, konferencija, naučnih skupova, promocije novog proizvoda ili projekta i sl.

(konferencijske sale, simultano prevođenje, audio-vizuelni sistem – računari, video-bimovi, plazma

ekrani, pristup internetu, satelitska video-konferencija i dr.). Ovakvi brodovi su stecište poslovnih

ljudi (poput konferencijskih ili konvencijskih hotela na kopnu), čime su doprineli i luksuznost

objekta i atraktivnost krstarenja (WTO, 2003). U poslednje vreme naročito su postali atraktivni i

brendovi međunarodnih turističkih krstarenja kao što su porodična krstarenja, kraći odmori

(putovanja) i krstarenja povodom različitih proslava. Prema istraživanju koje je 2011. godine

objavila Međunarodna asocijacija kruz kompanija (CLIA) sprovedenog u SAD-u, 10% ispitanika

su bili učesnici tematskih krstarenja, 5% podsticajnih putovanja, 3% poslovnih putovanja, 11% su

za svoj medeni mesec odabrali krstarenja, a 18% je povelo svoju decu na kruzer


Porodična krstarenja. PSA je utvrdila da je npr. u krstarenjima Britanaca 1996. godine

populacija mlađa od 26 godina učestvovala sa svega 3%. Pomenuti tržišni segment doživljava

ekspanziju u učešću u kruzevima u deceniji posle te, pa 2005. godine iznosi već 10% (više od

100.000 turista). Ovakvom trendu je išla u prilog i činjenica da su kompanije počele da plasiraju

turistička krstarenja pod brendom “Porodična putovanja”. Uočeno je da su se za takva putovanja

upravo opredeljivale osobe mlađe od 26 godina koje su na krstarenje kretale sa roditeljima ili

bakama i dekama (PSA, 2006). “Porodična putovanja” u okviru turističkih krstarenja su za kratko

vreme postala veoma popularna u svetu. Smatra se da su u pogledu tražnje koju su izazvala,

“Porodična putovanja” (krstarenja) jedan od najuspešnije plasiranih brendova na turističkoj sceni u

poslednjoj deceniji (po nekima “jedna od najuspešnijih turističkih priča XXI veka” - PSA, 2006).

Ovakva situacija je u velikoj meri uticala na promene u starosnoj strukturi turista – brodskih putnika

(prosečna starost turista na kruzevima je ispod 50, a 1995. godine je bila 65 godina, Dowling,

2006). Time su i oprema i usluge na brodovima pretrpeli određene izmene – dodati su ili obogaćeni

sadržaji zabavnog ili rekreativnog karaktera, usluga čuvanja dece, dečji obroci i dr.

Većina brodova danas sadrži dečje klubove i igraonice (u zatvorenim prostorijama i na

otvorenom), sportske terene (često na više dekova broda - veštačke zidove za penjanje, klizalište,

mini-golf igralište i dr.), mini-pozorišta, računarske i naučne laboratorije za razonodu, dečje bazene

sa toboganima, školu magije i cirkusantskih veština itd.). Pored specijalizovanog menija, za decu je

omogućeno i drugačije (adekvatnije) vreme konzumiranja obroka. Programi zabavno-rekreativnog

karaktera tokom dana su organizovani za nekoliko starosnih grupa: za uzrast do pet godina, od šest

do 10 godina starosti i za uzrast od 11 do 13 godina. Za starije tinejdžere (od 14 godina pa naviše)

na brodovima su najzanimljiviji sadržaji poput različitih klubova i diskoteka, virtuelnih video-

programa, bioskopa i dr. Pored navedenog i izleti na obalama su prilagođeni deci i omladini –

vožnja planinskih biciklova, vožnja sankama koje vuku psi, ronjenje, veslanje kanua, žurke na plaži,

roštilji itd. Za roditelje su namenjeni programi u spa-centrima (saune, masaže i dr.) ili romantične

večere za dvoje (PSA, 2006).

Kraća krstarenja (kraći odmor). Pod tempom savremenog načina života, sve je prisutniji

trend da se ljudi opredeljuju za veći broj kraćih odmora (putovanja) tokom godine. Istraživanja PSA

pokazuju da dobrobiti od takvog trenda nemaju samo aviokompanije i hoteli sa nižim cenama, već i

brodovi i kruz kompanije. U 2005. godini je npr. preko 75.000 Britanaca odabralo turistička

krstarenja u trajanju od pet ili manje noćenja. Mnogi se opredeljuju za kraća krstarenja da bi se

upoznali sa takvim vidom putovanja, nakon čega odlaze i na duže ture (PSA, 2006). Na kraća

krstarenja se najviše opredeljuju porodice i poslovni ljudi (Dowling, 2006).

Takva putovanja uključuju obilazak nekoliko atraktivnih destinacija (turisti dobijaju utisak

da je putovanje trajalo duže, jer su im impresije duboke i brojne). Kompanije koje plasiraju ovakav

brend (“Kraći odmor”) često naglašavaju da su pogodnosti koje turista dobija mnogobrojne –

korišćenje banjskog centra, romantične večere, noćni programi zabavnog karaktera, sportski tereni i

bazeni na dekovima broda, i sve to za samo nekoliko dana bez pakovanja i raspakivanja kofera u

svakoj destinaciji itinerera ili npr. korišćenja usluga taksija radi večernjeg izlaska (kakav je čest

slučaj tokom turističkih putovanja na kopnu) (PSA, 2006). U tome se ogleda specifičnost ovakvog i

sličnih programa tokom turističkih krstarenja.

U 2006. godini su npr. u Velikoj Britaniji kraća krstarenja postala popularna i zbog toga što

često isključuju prevoz avionom. Za krstarenja u trajanju od jednog do četiri dana iz određene luke

Velike Britanije organizuju se krstarenja obalama Velike Britanije i Irske ili Francuske i Islanda.

Kod petodnevnih krstarenja turisti Velike Britanije se najčešće opredeljuju za krstarenje obalama

Velike Britanije i Španije. Trend je da se ovakva krstarenja produžavaju za nekoliko dana, do obala

Grčke, Turske, Libana ili Sirije, ili se nakon višednevnog krstarenja turista stacionira u određenom

gradu još nekoliko dana - Barselona, Rim, Sankt Peterzburg (PSA, 2006).

Venčanja i Medeni mesec na moru – krstarenja povodom određenih proslava. Trend

krstarenja povodom određenih proslava je postao veoma popularan, naročito od proleća 2006.

godine, kada su kapetani tri broda kompanije P&O Cruises vodili ceremoniju venčanja na

kruzerima. U 2004. je npr. samo u Velikoj Britaniji porastao procenat venčanja na brodovima za

krstarenja za 55% u odnosu na 1998. godinu (PSA, 2006). Parovi se odlučuju na ceremoniju

venčanja na brodu – dok je brod u pokretu (na krstarenju su i mladenci i gosti njihovog venčanja) ili

dok je brod u početnoj luci (pri čemu gosti venčanja ostaju na obali i pozdravljaju mladence koji

tim brodom nakon venčanja odlaze na krstarenje). Mnogi se odlučuju na ceremoniju venčanja na

nekom karipskom ili mediteranskom ostrvu, dok je brod ukotvljen u luci. Manji broj brodova je

specijalizovan za ovakve tipove krstarenja – kompanije P&O i Princess Cruises.

Popularna su i krstarenja na kojima se obeležavaju godišnjice venčanja ili nekih drugih

značajnih događaja. Pored toga, mnogi koji obave ceremoniju venčanja žele da provedu Medeni

mesec u vidu krstarenja. Specijalizovane usluge na ovakvim krstarenjima su: doručak serviran u

kabini, romantične večere, šampanjac, cveće i bombonjere u kabini, privatne koktel-zabave sa

kapetanom broda, profesionalno fotografisanje mladenaca i dr. (PSA, 2006).

TURISTIČKA TRAŽNJA

Savremena krstarenja su započeta 1970. godine. Ubrzo su poprimila brzi tempo rasta,

postavši najdinamičniji segment putovanja i turističke privrede uopšte (CruiseLines International

Association (CLIA), 1992). Kako i drugi izvori potvrđuju, kruzevi su jedan od vodećih oblasti

međunarodnog turizma u pogledu tempa razvoja i porasta tražnje – realizovanog turističkog

prometa (CLIA, 1995; Hobson, 1993; Dragin i sar., 2014). Tražnja za krstarenjima je u periodu

1989-1996. porasla za 50%, a isti trend je ostvaren i u intervalu 1996-2000. godine (WTO, 2003).

U 1995. godini u svetu je krstarilo oko 5,7 miliona, u 2000. oko 9,6 miliona (Dowling,

2006), a u 2004. oko 14,3 miliona turista. Predviđanja su bila da će u 2006. godini promet porasti na

oko 15 miliona turista, ali supremašena, s obzirom da je za tu godinu kasnije registrovano oko 16

miliona turista (Dragin 2008, 2010).

CLIA je procenila da je u 2013. godini krstarilo 21,3 milion turista, a za 2014. godinu

prognoze su da će promet dostići 21,7 miliona putnika, što je i ostvareno. Severna Amerika je

najveće tržište krstarenja (55,1% turista kruzeva), sa značajnim rastom Evropljana (6,4 miliona

učesnika krstarenja) (https://www.cruising.org/vacation/news/press_releases/2014/01/state-cruise-

industry-2014-global-growth-passenger-numbers-and-product-o). Najveće učešće u krstarenjima iz

Evrope imaju Britanci, pa Nemci (Dragin, 2010).

Iako ovaj sektor turizma beleži rapidan progres u prometu turista na godišnjem nivou,

karakteristično je da glavninu kapaciteta na kojima se zasniva potiče od četiri vodeće kompanije. U

cilju nastavka razvoja na tržištu, ove kompanije su iznova povećale brodske kapacitete (smeštaja i

drugih usluga). Međutim bum u izgradnji brodova može dovesti do zasićenja tržišta. Za naredni

period predlažu se određene redukcije na tržištu (Dowling, 2006).

Sezone krstarenja

Klima utiče da se u toku godine težište kruzeva premešta sa jednog klimatskog pojasa na

drugi. U pogledu sezonalnosti, oblasti ka kojima je cele godine usmerena tražnja (sa neznatnim

oscilacijama) su Jugoistočna Azija i Havaji. U ostalim delovima sveta su jače izražene oscilacije

posećenosti u toku godine, a regioni poput Aljaske i Evrope u određenom delu godine uopšte nisu

predmet tražnje. Ovo pomeranje težišta tražnje sa jednog tržišta na drugo u toku godine, ključni je

faktor finansijskog uspeha kruzkompanija, koje su brodove i samo krstarenje pretvorile u

jedinstveno poslovanje. Generalno posmatrano, na tržištu krstarenja se javljaju dva tipa

repozicioniranja itinerera: intra i interregionalno.

Intraregionalno repozicioniranje – obično kraća putovanja unutar iste

makrogeografske oblasti (Severna i Centralna Amerika (Aljaska – Karibi; Karibi – Atlantik;

Aljaska – Meksička rivijera); Evropa (Severna Evropa – Mediteran) ili makrogeografska oblast

Azija-Pacifik);

Interregionalno repozicioniranje – obično duža putovanja koja uključuju krstarenja

kroz dve ili tri makrogeografske oblasti (Karibi – Mediteran; Karibi – Severna Evropa; Azija –

Pacifik – Aljaska).

Glavna turistička područja ka kojima je tražnja usmerena su Severna i Centralna Amerika

(Karibi, Meksiko, Panamski kanal), zatim slede Evropa i Južna Amerika.

Tabela 5. Najizraženija tražnja – destinacije (udeo u %)

Destinacija 2003. 2013.

Karibi 46 37

Mediteran 11 19

Severna Evropa 8 11

Aljaska 9 5

Južna Amerika 2 3

Izvor: Dowling, 2006; http://www.eturbonews.com/41786/cruise-industry-2014-global-growth-

passenger-numbers-and-product

U međunarodna turistička krstarenja se već nekoliko godina unazad uključuju najrazličitije

populacione grupe – tržišni segmenti, sa sve značajnijim udelom onih koji su prvi put učesnici

takvih kretanja (Dowling, 2006). Što se tiče starosti, danas su u proseku mlađi nego ranijih decenija

(Tabela 6).

Tabela 6. Prosečna starost turista turističkih krstarenja na svetskom nivou

Godina Prosečna starost (u godinama)

1995. 65

2000. 55

2006. 45

Izvor: Dowling, 2006

Promene demografskog profila turista na kruzerima su znatne. Primer takvih promena je

Carnival Cruises, kojim je tokom 2004. godine krstarilo 500.000 dece, što je 400% povećanja u

prethodnih 10 godina (Dragin, 2010). Pomenuti trend se nastavio i u narednoj deceniji.

Tržište turističkih krstarenja danas ima u ponudi kraća odredišta u bližem okruženju, kao i

duža putovanja na mnogo širem prostoru – u makroregionalnim razmerama (Marty, 2004).

Fenomen uzroka ovakvog razvoja je segmentacija tržišta u pogledu tražnje, ali i u pogledu izbora

paket-aranžmana (McDowell, 1995).

Najveće učešće u krstarenjima na svetskom nivou imaju bračni parovi, posebno generacije

rođene posle Drugog svetskog rata (baby boomers1). Ovaj tržišni segment tražnje ima razvijene

(ustaljene) navike da putuje. Pored toga, krstarenja kao miran i bezbedan način putovanja bogatog

sadržaja su adekvatan oblik turističkih kretanja za njihove godine. Kako ističe “Asocijacija

kompanija specijalizovanih za međunarodna turistička putovanja”: “Baby boomers“ su “srce”

kruzeva” (CLIA, 2004).

Statistički podaci potvrđuju i da su učesnici krstarenja turisti sa razvijenim navikama za

putovanjima i da mnogi kada se jednom odluče da krstare ostanu lojalni takvom načinu putovanja

(Dowling, 2006).

Glavni tržišni segmenti krstarenja su opisani na sledeći način:

1. Nemirni “baby boomers” – željni proširivanja iskustva; obuhvataju 33% tržišta

(tražnje); svaki šesti turista ovog segmenta je samo jednom krstario.

2. Entuzijastični “baby boomers” – upoznati su sa krstarenjima kao načinom turističkih

putovanja i vide ih kao trenutni prekid svakodnevnice; obuhvataju oko 20% tržišta (tražnje); skoro

50% njih je samo jednom krstarilo.

3. Ljubitelji luksuza – odabiraju usluge visoke cene i visokog kvaliteta, obično

specijalizovanih krstarenja; obuhvataju 14% tržišta.

4. Zahtevna tražnja – preferiraju što optimalniji odnos cena – kvalitet; potražuju

popuste i druge specijalne ponude sličnog tipa; obuhvataju 16% tržišta krstarenja (tražnje); čak oko

80% njih su bili više puta učesnici takvih putovanja.

5. Istraživači – osobe bogatog turističkog iskustva, zbog čega su najviše zainteresovani

za destinacije itinerera krstarenja; obuhvataju oko 11% tržišta (tražnje).

6. LJubitelji brodova – izuzetno važan segment krstarenja, jer preferira takav način

turističkih kretanja (imaju bogato iskustvo krstarenja); oko 90% njih je nekoliko puta krstarilo;

obuhvataju samo 6% tržišta (Duval, 2007).

Prema istraživanju koje je 2011. godine objavila Međunarodna asocijacija kruz kompanija

(CLIA) sprovedenog u SAD-u, demografski profil turista na kruzerima je sledeći:

Skoro je ujednačena polna struktura – žene 52%;

Prosečna starost je 48 godina;

Dominira više obrazovanje (76%);

Pretežno su u braku (79%);

Veći su prihodi u domaćinstvu ($ 97.000 na godišnjem nivou);

Penzionisan je svaki peti putnik – 20%;

1Baby boomers – Stanovništvo rođeno u prvoj deceniji posle nekog rata. U toj deceniji najčešće dolazi do naglog

povećanja nataliteta.

NJih 77% je krstarilo sa nekim (18% je povelo decu, 16% nekog drugog člana

porodice, a 19% je krstarilo sa prijateljima)


Vršena su istraživanja o satisfakciji turista koji su se vratili sa međunarodnih turističkih

krstarenja. Prema pomenutom istraživanju iz 2011. godine koje je objavila Međunarodna asocijacija

kruz kompanija (CLIA), a sprovedenog u SAD-u, čak 94% je pohvalilo svoj poslednji aranžman

krstarenja, od čega je 45% njih reklo da su bili u potpunosti zadovoljni. Poslednje krstarenje im je

trajalo u proseku 7,4 dana, a koštalo je 1.790 američkih dolara po osobi, što uključuje aviokartu i

sve troškove vezane za brod.

Na osnovu čega su odabrali svoje poslednje krstarenje, ispitanici su odgovorili na sledeći

način (moglo se zaokružiti i više odgovora): kruz sajt (38%), predlog supružnika/pratioca na

putovanju (34%), preporuka prijatelja, kolege, rođaka (32%). Najveći procenat njih rezervaciju za

krstarenje izvrši preko turističkog agenta (68%). Ipak, više od polovine smatra da će najnižu cenu

za krstarenje naći preko Internet ponuda (54%)


KRSTARENJE REKAMA

Svetsko nautičko tržište mirnim vodama (reke i kanali) je uglavnom fokusirano na tri centra:

Evropa, Afrika (reka Nil) i Daleki istok (Jangce Kjang). Rečni kruzevi ostvaruju promet od preko

1,5 miliona turista. Ova putovanja su u trajanju 7-21 dan i zasnivaju se na proputovanju kroz više

zemalja.

Slike 14. Krstarenje Nilom

Izvor: http://www.burrtravel.com/1658_2594.htm

U Evropi prema procenama, uključujući i kanalsku mrežu, ima preko 15.000 plovnih

kilometara. Tražnja je u najvećoj meri usmerena na Dunav, Rajnu, Nevu, Volgu, Labu, Senu, Ronu

i Po (MHCEF, 2005). Danas evropskim rekama krstari oko 840.000 turista. Najviše je Nemaca

(37%), zatim Amerikanaca (30%), Francuza (15%) i Britanaca (10%) (http://www.ccr-

zkr.org/files/documents/workshops/wrshp081013/6_HGrammerstorf_en.pdf).

Tendencija na turističkom tržištu rečnih krstarenja je manifestovana usled visokog životnog

standarda stanovništva određenih zemalja (države Severne, Zapadne i Centralne Evrope i SAD-a),

sve veće konkurencije brodova sa nižom cenom ponude turističkih usluga (npr. brodovi iz Rusije,

Ukrajine, Bugarske), segmentacije turističke tražnje i ponude u želji otkrivanja novih turističkih

aktivnosti, potreba za bezbednim putovanjem. Turistička rekreacija je postala dostupna širem sloju

stanovništva i našla svoju ulogu u njihovoj životnoj filozofiji. U razvoju globalnog turizma, Dunav

je zauzeo značajno mesto nosioca ponude i objekta tražnje. Zatim slede Nil i Jangce Kjang. Sve su

posećenije i ruske reke (Dragin, 2008, 2010; Dragin i sar., 2014; http://www.ccr-

zkr.org/files/documents/workshops/wrshp081013/6_HGrammerstorf_en.pdf).

KRSTARENJE KROZ SRBIJU

Kontinentalna klima Centralne i Jugoistočne Evrope uticala je na sezonalnost kruzeva koji

se realizuju u prolećnim, letnjim i jesenjim mesecima, odnosno u periodu mart-novembar.

Najintenzivnija sezona (najveća tražnja) je u periodu april-avgust. Tada su i cene aranžmana zbog

prijatnije klime više, a određuju se na osnovu trajanja putovanja, smene, deka broda, aviokarte, da li

je grupno putovanje ili ne, da li je turista lojalan kompaniji itd.

Krstarenje kroz Srbiju se odvija pre svega rekom Dunav, a neki aranžmani uključuju i deo

toka Tise. U Beogradu kruzeri pristaju na Savi (nedaleko od njenog ušća u Dunav).

Krstarenje traje od 6 do 24 dana (5-23 noćenja), a najveću tražnju imaju itinereri od 13 dana

koji sadrže Beč (Austrija), Budimpeštu (Mađarska), Osijek (Hrvatska), Novi Sad, Beograd,

Đerdapsku klisuru (Srbija), Ruse (Bugarska), Bukurešt i Konstancu (Rumunija) (Grand

CircleTravel, 2015).

U Srbiji se kroz kruzeve godišnje registruje turistički promet od preko 100 hiljada turista iz

četrdesetak zemalja. Dominiraju Nemci, pa Amerikanci, Britanci, Francuzi, Švajcarci (oko 80% od

ukupnog broja turista sa kruzera). Polna struktura je gotovo ujednačena, a prosečna starost je oko 70

godina. Turista u uzrastu do 24 godine ima u tragovima. I ovde su „baby boomers“ glavni tržišni

segment (Dragin i sar., 2007; Dragin, 2010).

Itinerer Istočnom Evropom do Crnog mora (kompanija Grand Circle Travel, USA)

Turistički program pod nazivom Eastern Europe to the Black Sea (“Istočnom Evropom do

Crnog mora”) podrazumeva krstarenje Dunavom kroz pet država: Mađarska, Hrvatska, Srbija,

Bugarska i Rumunija (Slika 15). Osnovni program je u trajanju od 13 dana, sa mogućnošću dodatka

četiri noćenja u Pragu i/ili četiri noćenja u Transilvaniji i Bukureštu, odnosno Istambulu.

Slika 15. “Istočnom Evropom do Crnog mora” (Budimpešta-Konstanca-Bukurešt)

Izvor: https://www.gct.com/trips/river-cruises/europe/eastern-europe-to-the-black-

sea/2016?icid=global:smallshiprivercruises:rivercruises:lbs2016

Program obuhvata:

dva avioleta prema regularnom redu vožnje na relaciji Boston/Nevark/NJujork –

Budimpešta i Bukurešt – Boston/Nevark/NJujork,

dobrodošlicu turista na aerodromu i dva transfera (sa i do aerodroma),

smeštaj – sedam noćenja na brodu de lux kategorije, tri noćenja u hotelu prve kategorije

u Budimpešti i jedno noćenje u hotelu prve kategorije u Bukureštu,

železnički prevoz Konstanca – Bukurešt,

27 obroka (11 doručaka, 7 ručkova, 9 večera),

šest ekskluzivnih obilazaka gradova u pratnji stručnog vodiča (Budimpešta, Vukovar,

Novi Sad, Beograd, Konstanca, Bukurešt),

fakultativni programi,

informativni materijali (mape, katalozi),

putovanje autobusima zbog obilaska kopna,

brojne usluge na brodu (sportsko-rekreativni centar), restoran, kafe, biblioteka i dr.

Glavni atributi navedenog programa prema kompaniji Grand Circle Travel su:

1. upoznavanje bogatstva kultura sa dugom istorijom – pet bivših komunističkih država,

2. obilazak Titovog memorijala – “posvećen čoveku koji je Jugoslaviju oslobodio od

komunizma”,

3. dnevni prolazak kroz Gvozdena vrata, “gde Transilvanijske Alpe izviru iz klanca

Dunava”,

4. iskustvo tradicionalnog hrvatskog gostoprimstva, što uključuje program razgledanja

prostora i konzumiranja domaće hrane i

5. pogled na živopisan krajolik Rumunije iz privatnog vagona tokom putovanja

železnicom na relaciji Konstanca-Bukurešt.

U Novom Sadu (7. dan krstarenja) predviđeno je poslepodnevno razgledanje starog jezgra

grada i program kulturno-zabavnog karaktera (na brodu, pre večere, kulturno-umetničko društvo iz

Novog Sada nastupa sa tradicionalnom srpskom igrom i pesmom).

Za Beograd (8. dan krstarenja) je takođe namenjeno razgledanje. Izlet pod nazivom

“Događaj ekskluzivnog otkrića” obuhvata obilazak starog gradskog jezgra, tvrđavu Kalemegdan,

Gradsku kuću, hram Sv. Sava (jednu od najvećih u svetu), Titov memorijal. Nakon toga, pruža se

mogućnost fakultativne posete Rezidenciji kraljice LJubice i Etnografskom muzeju u programu pod

nazivom “Ukus Beograda”.

Tokom trećeg dana krstarenja kroz Srbiju (9. dan po programu) razgleda se Đerdapska

klisura sa srednjovekovnim utvrđenjem Golubački grad i Transilvanijske Alpe. Posebna

zanimljivost je prolazak kroz “Gvozdenu kapiju”.

U formiranje, promociju, prodaju i realizaciji turističkih aranžmana direktno su uključeni

turoperatori, turističke agencije (prodaja ili serviseri kruzeva na kopnu), pristaništa, turistički

brodovi, gradski hoteli, avio i železnički prevoznici, autobusi, turistički lokaliteti i dr. Pored toga, u

vezi sa uspešnom realizacijom turističkih aranžmana su i određeni resursi receptivnih zemalja –

brodogradilišta, usluge odnošenja smeća, opsluživanje brodova gorivom i vodom, benzijske pumpe

za autobuse, usluge različitih majstorskih radionica, služba hitne pomoći, promena valute i dr. Npr.

jedan rečni kruzer svakodnevno potražuje 70-100 m3 vode iz vodovoda naselja gde je pristao, a

istovaruje po nekoliko m3 đubreta (otpada).

Srbija kroz pristajanje rečnih kruzera ostvaruje efekte od turističkih krstarenja na sledeći

način:

Otkrivanje Srbije kao turističke destinacije potencijalnim emitivnim područjima na

međunarodnom turističkom tržištu – stvaranje svesti kod turista o našem receptivnom

području.

Uključivanje različitih subjekata u turističku ponudu - promocija i prodaja;

Privlačenje investicija ka receptivnim područjima,

Razvoj turističke infrastrukture i suprastrukture (npr. u Novom Sadu i Đerdapskoj klisuri);

Otvaranje novih radnih mesta (npr. 2 dodata pristaništa u Novom Sadu zbog kruzeva);

Povećanje ukupne potrošnje kroz inostrani turistički promet (ekonomski efekti – nevidljivi

izvoz):

- Naplata usluga prihvata brodova – vez i taksa;

- Naplata usluga tankovanja brodova pijaćom vodom iz gradskog vodovoda;

- Naplata usluga preuzimanja otpadnog materijala sa brodova;

- Promena inostranih monetarnih valuta turista i posade brodova u menjačnicama i bankama

grada;

- Naplata organizovanja obilazaka kopna (autoprevoznici, receptivne turističke agencije,

usluge vodiča, ulaznice na lokalitetima);

- Naplata nastupa lokalnog folklornog društva na brodu tokom večere;

- Individualna potrošnja koju ostvaruju turisti tokom obilazaka grada Novog Sada i okoline

(npr. kupovina suvenira, razglednica, voća i drugih namirnica, konzumiranje pića, napitaka i

hrane u kafeima i restoranima) itd.

- Povećanje ukupnog turističkog prometa u Srbiji i dr. (Dragin i sar., 2004; Dragin,, 2010)

Literatura:

Aleksić, S. (2011): Turistička ponuda kompanije „Windstar Cruises“ (diplomski rad). PMF,

Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad.

Brogen, K. (2004): Guide (and Pocket Guide) 2004: Ferry, Cruise and Ro-Ro Register Yearbook.

Ship Pax Information, Halmstad.

CruiseLines International Association (CLIA) (1992): The Cruise Industry: AnOverview. Cruise

Line International Association, New York.

CLIA (1995): The Cruise Industry: An Overview. Marketing Edition. Cruise Line International

Association: New York.

CLIA (2004): Married baby boomers heart of cruise market. Cruise Line International Association

News Releas, 23 March (preuzeto sa www.cruising.org).

CLIA (2005a): CLIA celebrates 30 years of excellence with ambitious growt hand marketing

agenda. Cruise Line International Association News Releas, 2 August (preuzeto sa

www.cruising.org).

CLIA (2005b): Industry predicts cruising will be vacation of choice in 2005. Cruise Line

International Association News Releas, 19 January (preuzeto sa www.cruising.org).

CLIA (2005c): 2005 Europe cruises on all CLIA lines: deman is at all-time high so booknow.

Cruise Line International Association News Releas, 14 March (preuzeto sa

www.cruising.org).

Davidoff, R.K.,Davidoff, D.S. (1994): Sales and Marketing For Travel&Tourism, 2nd edn.

Prentice-Hall, UK.

Dragin, A. (2008): Međunarodna krstarenja Koridorom 7 i nautički turizam Srbije (doktorska

disertacija). Prirodno-matematički fakultet, Departman za geografiju, turizam i

hotelijerstvo, Novi Sad.

Dragin, A. (2010): Međunarodna turistička krstarenja Koridorom 7. Prirodno-matematički fakultet,


Dragin, A.S., Dragin, V., Plavša, J., Ivkov, A., Djurdjev, B.S. (2007): Cruise Ship Tourism on the

Danube in Vojvodina Province as a Segment of Global Tourism. Geographica Pannonica

11, 59-64.

Dragin, V., Ivkov, A. i Maletin (Dragin), A. (2004): Kruzing putovanja Dunavom kao vid

savremenih tendencija svetskih turističkih kretanja. Turizam 8, 19-21.

Dragin, A., Djurdjev, B., Armenski, T., Jovanović, T., Pavić, D., Ivkov-Džigurski, A., Košić, K.,

Favro, S. (2014): Analysis of the labour force composition on cruisers: The Danube

through Central and Southeast Europe. Journal of Transport Geography 39, 62-72.

Dragin, V. (2005): Značaj tur-operatora u promociji i prodaji kruzeva Dunavom. Turizam 9, 106-

107.

Duval, D.T. (2007): Tourismand Transport – Modes, Networks and Flows. Channel View

Publication, Clevedon, Buffalo, Toronto.

Dowling, R. K. (2006): CruiseShipTourism. CABI, Oxfordshire.

Dowling, R. K., Vasudavan, T. (2000): Cruising in the new millennium. Tourism Recreation

Research 25(3), 17-27.

Grand CircleTravel 2015. (https://www.gct.com/trips/river-cruises/europe/eastern-europe-to-the-

black-sea/2016?icid=global:smallshiprivercruises:rivercruises:lbs2016)

Jovičić, D. (1998): Turizam i životna sredina u kontekstu održivog razvoja. Doktorska disertacija.

PMF, Institut za geografiju, Novi Sad.

Hobson, J.S.P. (1993): Analysis of the US Cruise Line Industry. Tourism Management 13, 453-462.

Knego, P. (2004): Ship of the month: Oosterdam. CruiseTravel 26 (1), 30-35.

Kosar, LJ. (2002): Hotelijerstvo – teorija i praksa. Viša hotelijerska škola, Beograd.

Mancini, M. (2000): Cruising: A Guide to the Cruise Line Industry. Delmar, Albany, New York.

McDowell, E. (1995): After the storms, shipssail on. The New York Times, October 8, 11-31.

Paige, M.M. (1998): Caribbean cruising towards the millennium. Tourism Recreation Research

25(3), 17-27.

Peisley, T. (1989): New developments in world cruising. EIU Travel and Tourism Analyst 7, 5-19.

Passenger Shipping Association (PSA) (2005): Discover Cruises – Annual Cruise Review (UK and

Europe). Preuzeto sa internet adrese decembra 2006. http://www.discover-

cruises.co.uk/content%5Cusefuldocs/acr2004.pdf).

Passenger Shipping Association (PSA) (2006): Discover Cruises – Annual Cruise Review. Preuzeto

sa internet adrese decembra 2006. http://www.discover-

cruises.co.uk/content%5Cusefuldocs/acr2005.pdf.

Plush, Hazel (2016). “The world's largest cruise ship in numbers”. The Telegraph. Retrieved 27

May 2016).

Stern, S.B. (2004): Stern’sGuide to the Cruise Vacation. 14th edn. Pelican Publishing, Gretna,

Louisiana.

Stupar, M. (2010): „QueenMary 2“ – ploveći prekookeanski hotel (diplomski rad). PMF,


WTO (World Tourism Organization) (2003): Worldwide Cruise Ship Activity. World Tourism

Organization, Madrid.

http://www.ccr-zkr.org/files/documents/workshops/wrshp081013/6_HGrammerstorf_en.pdf

http://www.latecruisenews.com/tag/psa-uk/

http://www.travelweekly.co.uk/Articles/2015/03/24/53584/uk+river+cruise+passenger+numbers+ro

se+by+6+in+2014.html

http://www.eturbonews.com/41786/cruise-industry-2014-global-growth-passenger-numbers-and-

product

www.en.wikipedia.org/wiki/RMS_Queen_Mary_2

https://www.cruising.org/pressroom-research/cruise-industry-source-book/facts-about-clia

http://maritime.elettra.co.uk/qe2/

http://www.oasisoftheseas.com/presskit

http://sunstonetours.wordpress.com/

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_the_world%27s_largest_cruise_ships

http://www.royalcaribbean.com/findacruise/ships/class/ship/home.do?shipCode=AL

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_the_world%27s_largest_cruise_ships

https://www.cruising.org/vacation/news/press_releases/2014/01/state-cruise-industry-2014-global-

growth-passenger-numbers-and-product-o

http://phx.corporate-ir.net/phoenix.zhtml?c=200767&p=irol-prlanding

www.cunard.com

www.travelersadvantage.com

http://www.cruising.org/sites/default/files/pressroom/Market_Profile_2011.pdf

http://adventure.howstuffworks.com/cruise-ship4.htm

http://www.royalcaribbean.com/findacruise/ships/class/ship/home.do?shipCode=AL

http://www.luxify.de/oasis-of-the-seas-kurs-europa/

http://twistedsifter.com/2011/03/the-worlds-largest-cruise-ship-allure-of-the-seas/

http://www.caribbeannewsdigital.com/en/noticia/windstar-reveals-2016-voyages-caribbean-central-

america

http://mash10.com/first-time-boat-cruise-dont-worry-well-help-get-organized-not-miss-thing-along-

way/

http://gallery4share.com/a/allure-of-the-seas-comparison.html

https://childrensmuseumofalamance.wordpress.com/2014/04/15/titanic-remembrance-day/

http://maritimematters.com/2013/04/royal-caribbean-reveals-unique-new-features-of-quantum-of-

the-seas/

http://experience.usatoday.com/cruise/story/best-of-cruising/2013/09/11/cool-cruise-ship-

features/2800733/

https://thecruisebutlerblog.wordpress.com/2013/04/16/next-royal-caribbean-ship-to-feature-gee-

whiz-ride/

http://www.burrtravel.com/1658_2594.htm

http://www.dailymail.co.uk/news/article-2865133/Cruise-ship-passengers-confined-cabins-

norovirus-sweeps-luxury-vessel-s-heading-Australia.html

http://www.ccr-zkr.org/files/documents/workshops/wrshp081013/6_HGrammerstorf_en.pdf

krstarenja (kruz turizam)...najpoznatiji brod za prekoatlantska turistička krstarenja 1935. godine...

Documents