I1II

, I ./1' r

KRETANJE ODNOSA IZMEDJU DUŽINE KOSTIJU I MASE TIJELA UMUŠKARACA

KONSTANTIN MOMIROVIĆ i FRANJO PROTFAKULTET ZA FIZIČKU KULTURUSVEUČILIŠTA U ZAGREBU

Korelacije mase tijela sa onim mjerama longitudi-nalne dimenzionalnosti skeleta koje su najbolje saturiranesa ovom latentnom dimenzijom, ili koje su važne za procje-nu m6rfološkog sklopa kreću se, u muškaraca starih od 12do 21 godin~ u skladu sa polinomijalnim trendom trećeg stup-nja. Funkcija ima maksimum u periodu izmedju 13 i 14 godina,što se može pripisati inercijalnom efektu genetičkih faktoraod kojih zavisi kongruentnost morfoloških karakteristika, iminimum oko 19-te godine, što je vjerojatno posljedica iner-cijalnog efekta perturbacija do kojih dolazi u periodu ado-lescencije.

- 2 -

1. PROBLEM

Kompozicija ljudskoq tijela u znatnoj mjeri ovisiod relacija izmedju longitudinalne dimenzionalnosti skele-ta ~ mase tijela (Behnke i Wilmore, 1974). Zboq toga se priprocjeni morfološkoq, ili čak konstitucionalnog sklopa u~ravilu stavljaju u neki odnos jedna ili više mjera longi-tudinalne dimenzionalnosti s~eleta i masa tijela; ova jepraksa redovita pri odrecjivanju indeksa tzv. idealne tje-lesne tež ine (~ec.ved, 1980; Gospodnetić, Gredelj i Momirović,~980; ~eath ~ Carter, 1967; Conrad, 1963; Sheldon, Stevens i'::.'u.c}:erI 1954;.

Većina tih postupaka* implicitno pretpostavlja dasu relacije lonqitudinalnih dimenzija skeleta i mase tijelakonstantne, ili barem konstantne u nekom dovoljno dugom pe-riodu morfološkog razvoja. Ta je pretpostavka, naravno, po-g~ešna; ispitivanja latentnih dimenzija antropometrijskihvarijabli na uzorci~a različite dobi (Momirović, 1969; Kure-, ., 1VT' . ..< S" ., š+- Rad" ć . V' k i.č Xt 1.J..:"C, ••oru rov ;.c , ,,:o:,a:1ovJ.c,currn, o j ev; J. as ac+s a i.ec ,~}75) redov~to pok~zuju da korelacije izmedju različitih mje-~a lo~~itud~nalne dimenzional~osti skeleta i mase tijela nisu~ednake u uzorciMa ispitanika koji se nalaze u različitim fa-zarna razvoja.

Kovarijabilite~ rnorfoloških karakteristika mora za-visiti od ~~~og skupa činilaca od koga zavisi i njihov vari-~a~~l~~e~, il_ bar veći d~0 njihova varijabiliteta. Zbog toga~<::.et<:n-i e kov ax 2.jao;~.iteta mc r f oLo š kLh karakteristika mora po-~~z::"va~~neke 72ko~itosti, i te zakonitosti moraju biti takveC2. se ?1:'.ogcpL.p=-S':.':':'djelovanju osnovnih zakona rasta i raz-voja. Svrha je ovc~ rada da procijeni oblik funkCije promjenare:acija izmedju mjera longitudinalne dimenzionalnosti skele-~a i mase tijela, i da formulira r.eke pretpostavke o mogućim~iniocima odgovornim za oblik te funkcije.

* o meLom broj u i r vzenek:e vidi u Medved, 1980.

- 3 -

2. METODE

Ispitivanje je provedeno na 10 uzoraka od po 202ispitanika u svakom od njih. Uzorci su izvučeni iz subpo-pulacija, starih 12 (1) 21 godinu, muškog spola, stanovni-ka SR Hrvatske. Efektiv svakog uzorka osiguravao je 200stupnjeva slobode za procjenu koeficijenata korelacije mje-ra longitudinalne dimenzionalnosti skeleta i mase tijela.

Za procjenu longitudinalne dirnenzionalnosti skele-ta uzete su visina, dužina nogu (mjerena do simfiziona) ,raspon ruku i biakromialni raspon. Visina, dužina nogu iraspon ruku su mjere koje su, u svim periodima razvoja, upravilu najbolje saturirane faktorom longitudinalne dimen-zionalnosti skeleta*. Biakromialni raspon je slabo saturi-ran ovom latentnom dimenzijom, ali ipak spada u klasu lon-gitudinalnih mjera; u ovu je analizu uvršten zbog toga štoneki indeksi idealne tjelesne težine, pored visine, uzimajuu obzir još i ovu varijablu**.

Za procjenu mase tijela uzeta je tjelesna težina.

Promjene relacija, procijenjenih produkt-momentkoeficijentima korelacije, izmedju longitudinalnih dimenzi-ja skeleta i mase tijela analizirane su tehnikom polinomi-jalnih trendova. Red trenda odredjen je tako da je kao opti-malni red uzet onaj nakon koga nije bilo značajnog porastakoeficijenta determinacije.

* Momirović, 1969; Stojanović, Momirović, Vukosavljević i Sol arić,1975,

** Gospodnetić, Gredelj i Momirović, 1980.

- 4 -

3. REZULTATI

Promjene povezanosti sve četiri mjere longitudi-nalne dimenzionalnosti skeleta i mase tijela mogle su seaproksimirati polinomijalnim trendovima trećeg stupnja. Re-zultati dobijeni ovim analizama prikazani su u tabelama 1 i2 i grafikonima I, 2, 3 i 4.

Kako se vidi, veze visine, dužine nogu, raspona ru-ku i biakromialnog raspona sa masom tijela slijede u bitiistu funkciju. Ta funkcija ima maksimum u periodu od 13 do14 godine, i lokalni minimum u periodu od 19 do 20 godine.

Aproksimacija stvarnih vrijednosti koeficijenatakorelacije longitudinalnih skeletalnih mjera i mase tijelanije medjutim jednako dobra za sve analizirane skeletalnedimenzije. Visina i raspon ruku kovariraju sa masom U funk-ciji dobi na osjetno striktniji način nego biakromialni ras-pon; dužina nogu ponaša se slično rasponu ruku i visini.

Odstupanja od trenda izrazitija su u periodu puber-teta, dakle u zoni lokalnog maksimuma, i u dvadesetoj godini,dakle neposredno nakon lokalnog minimuma. Odstupanja u pe-riodu puberteta ovise, vjerojatno, od dva bitna činioca. Prvije, naravno, hormonalna neravnoteža koja remeti efekte gene-tičkih činilaca koji su odgovorni za kongruentnost morfološ-kog sklopa. Drugi je razlika izmedju fiziološke i kronološkedobi za znatan dio ispitanika u ovom periodu razvoja.

Teže je naći razlog sistematskog odstupanja korela-c~Ja longitucinalnih skeletalnih mjera i mase tijela u dvade-setoj godini, koje je prilično izraženo kod visine tijela, aosobito kod dužine nogu. Kako se vjerojatno ne radi o arte-faktu uzorka (jer se sve mjere ponašaju na isti način), uzrokbi, čini se, trebalo potražiti u procesima reorganizac~Je ko-ji su tipični za završetak faze razvoja i u kojima dolazi doinfleksije trenda veza izmedju dobi i morfoloških karakteris-tika.

- 5 -

Tabela 1

REZULTATI ANALIZE TRENDA POVEZANOSTI VISINE (V), DUŽINENOGU (D), RASPONA RUKU(R) I BIAKROMIALNOG RASPONA (B) SAMASOM TIJELA (M) KOD MUŠKARACA. SA t JE OZNAČENA DOB, SAr KOEFICIJENT KORELACIJE A SA p PREDVIDJENA KORELACIJA NAOSNOVU POLINOMATREĆEG STUPNJA

t r(VM) p (VM) r(DM) p (DM) r (RM) p (RM) r(BM) P (BM)

12 .75 .72 .67 .64 .70 .67 .72 .6813 .70 .77 .62 .69 .67 .75 .60 .7114 .84 .77 .74 .68 .83 .76 .80 .7015 .69 .74 .59 .63 .69 .73 .63 .6616 .73 .70 .58 .54 .71 .67 .61 .6217 .64 .64 .40 .46 .58 .61 .58 .5618 .59 .59 .46 .39 .57 .55 .52 .5219 .57 .55 .41 .36 .54 .51 .50 .4920 .48 .54 .25 .38 .46 .52 .46 .5021 .60 .57 .54 .48 .61 .58 .56 .54

Tabela 2

KOEFICIJENTI ZA ODREDJIVANJE POLINOMIJALNOG TRENDA (a), KOEFI-CIJENTI DETERMINACIJE (02), KOEFICIJENTI MULTIPLE KORELACIJE (n)I STANDARDNE POGREŠKE (o) RELACIJA VISINE (V), DUŽINE NOGU (D),RASPONA RUKU (R) I BIAKROMIALNOG RASPONA (B) SA MASOM TIJELA (M)KOD MUŠKARACA STARIH 12 - 21 GODINU

TREND ac al a2 a3 82 n o

VM -7.7346 1.6261 -0.1010 0.0020 0.803 0.896 0.057~DM -12.4980 2.5840 -0.1648 0.0034 0.772 0.878 0.086RM -11.1164 2.2692 -0.1409 0.0028 0.793 0.891 0.059BM -6.5284 1.4181 -0.0903 0.0018 0.714 0.845 0.067

•

- 6 -

Sigurno je, medjutim, da su relacije longitudinal-nih dimenzija skeleta i mase tijela različite u različitimperiodima razvoja. Maksimum u periodu izmedju 13 i 14 godinemože se vjerojatno pripisati inercijalnom efektu genetičkihfaktora od kojih zavisi kongruentnost morfoloških karakteri-stika. Minimum u periodu oko 19-te godine vjerojatno je po-sljedica inercijalnog efekta perturbacija do kojih dolazi uperiodu adolescencije. Stoga pri ma kom pokušaju odredjiva-nja morfoloških sklopova ili morfoloških taksona, i pri sva-kom pokušaju da se konstruira neki racionalni indeks idealnetjelesne težine treba dinamiku tih relacija uzimati u obzirna mnogo sustavniji način no što je to do sada bila praksa ubiološkoj antropologiji i većini paraantropoloških disciplina.

LITERATURA

1. 3eh~ke, A.R. and J.H. Wilmore:Evaluation and regulation of body composition. Prentice-Hall,E~glewood Cliffs, 1974.

2. Conrad, K.:Der Konstitutiontypus. Springer, Berlin, 1963.

3. Gospodnetić, R., M.Gredelj i K.Momirović:Racio~alna procedura za odredjivanje indeksa idealne tjelesnetežine. Kineziologija, 10 (1980), izv.br.3, 39-44.

4. Heath, B.H. and J.E.L.Carter:A modified somatotype method. American Journal of Antropology,21 (1967), 57.

5. :.1edved,R.:Sportska medicina. Jugoslavenska medicinska naklada, Zagreb,1980.

6. Momirović, K. i sur.:Faktorska struktura antropometrijskih varijabli. Institut zakineziologiju, Zagreb, 1969.

7. Momirović, K., R.Gospodnetić, M.Gredelj, A.Hošek i M.Stojanović:Taksonomski komponenti na varijablite koi se značajni zaprocenka na ideaInata telesna težina. Fizička kultura, Il(1981),3,5-7.

8. Sheldon, W.H., S.S.Stevens and W.B.Tucker:The varieties of human physique, Harper, New York, 1954.

9. Stojanović, M., K.Momirović,_ R.Vukosavljević i S.Solarić:Struktura antropometrijskih dimenzija. Kineziologija, 5,(1975), 1-2, 1.93-205.

( (GRAFIKON 1

TREND POVEZANOSTI VISINE (V) I MASE TIJELA (M) UMUšKARACA

GRAFIKON 2TREND POVEZANOSTI DU2INE NOGU (D) I MASE TIJELA (M)

U ~1UšKARACA

r(VM)

tr (Dr1) ,

90 90o . 8080

~Y

~I o

70 \- o 70o/

60 ~ o60 I- <; o o <, oG),

50 - 50"

40 l ~O40 o

30 - 30I o

20 L 20

10 I- to1-- __t____•.J.-_L...--l. ____

~~~_I I __ .-1. _____ I II I

12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 t 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 t

r(RM)

GRAFlk'ON 3

(•

70 t~·--60 -

GRAFIKON 4TREND POVEZANOSTI BIAKROMIALNOG RASPONA (B)

I MASE TIJELA (M) U ~1USKARACATREND POVEZANOSTI RASPONA RUKU (R) I MASE

TIJELA U MUSKARACA

90

80

50 .-

40

30

20

10

o

r(I3t~)

90

80 - e

70 o- ~

o 60 - oG

o - 50 .-o

40 ,-

30

20

10 r~t'3-1~-1~-~-:7-~I I ---L---L.. I I I I L I

12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 t

o~

o

L J.. I

19 20 21 t