kpss tarih-2012

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

1/131

FARKLI KAYNAKTAN HAZIRLANMITIR.

TTooppllaamm 113300 SSaayyffaa

TARH 2012

DZENLEYENZAFER ZTRK

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

2/131

******************************************************************************************

1

TARH 2012 ZAFER ZTRK

NDEKLER

No Konular Sayfa N.1 A. slamiyet ncesi Trk Kltr - Medeniyet 22 B. lk Mslman Trk Devletleri - Beylikleri 133 C. Osmanl Devleti Kurulu Ykselme Gerileme Dnemleri Kltrler 304 D. Osmanl Devleti XIX. Yzyl (Dalma) Dnemi Siyasi Tarihi 49

5 E. Osmanl Devleti XX. Yzyl Dnemi Siyasi Tarihi 566 F. Kurtulu Sava Hazrlk Dnemi 747 G. I. TBMM Dnemi ve Muharebeler 828 H. Atatrk Dnemi Politika Gelimeleri Siyasi nklplar 1019 I. Atatrk lkeleri 107

10 J. Atatrk nklplar 11111 K. Atatrk Dnemi Trk D Politikalar ve Atatrk Sonras Dnem 119

130

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

3/131

******************************************************************************************

2


A. SLAMYET NCES TRK KLTR MEDENYET

Trk = Doan, Treyen, Gl, Kuvvetli anlamndadr. Trk adn ilk olarak Gktrkler kullanmtr. Trk tarihine ait bilgilerin detayl ulalamamas, Trklerin geni corafyaya yayldklarnn ve yazy

ge kullandklarnn kantdr. Trklerin Ana Yurdu Orta Asyadr. Anadolu, 1071 Malazgirt sonrasnda Trkiye olarak

adlandrlmtr.

a) Trk Gleri Sonular:

Nedenleri Sonular* klim deiiklii, tarm alanlarn daralmas, * Trk kltr farkl yerlere yaylmtr.

* Bamsz yaama duygusu, zgryaanacak yerlere gitme arzusu,

* Gidilen yerlere devlet ynetimi ve askeri tekilatlanmakonularnda rnek olmutur.

* Trk boylarnn birbirleriyle mcadeleleri, * Gidilen blgelerde farkl devletler kurulmutur.* Hayvan hastalklar, ekonomik skntlar, * Uzak blgelere giden Trkler benlikleri kaybetti.

* Nfusun artmas ve ekonominin

etkilenmesi,

* Trklerin geni corafyaya yaylmas ve ok sayda

devlet kurmas, Trk tarihini btn incelemeyi zorlatrd.* D glerin basks (Mool, in, Tunguz), * Orta Asya Trk nfusu azalmtr.

* Yeni yerler ele geirme arzusu. * Bozkr Trk kltr yaylmtr.

* Trkleri uzun mesafelere g etmelerini kolaylatran etkenler:a) Atn evcilletirilmesi, b) Tekerlein kullanlmas, c) Tekilatlk zellikleri.

* Avrupaya g eden topluluklar:Hunlar, Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Peenekler, Kumanlar, Kpaklar ve Ouzlar.

b) Orta Asya lk Kltr Merkezleri:

Kltrler Buluntular

1Anav Kltr(M 4500 M 1000)

* En eski kltr. Yerleik hayata gemiler ve tulal evlerde oturmular.Tarm ara-gere, hayvanclkla ilgili eyalar, dokumaclk, seramik kaplar.

2Kelteminar Kltr(M 3000)

* Aral Glne dklen delta iindeki Orta Asya kltrdr. Balklk veavclk ile ilgili kalntlar var.

3Afanasyevo Kltr(M 3000 M 1700)

* En eski kltrlerdendir. Avc ve sava biimde yaamtr. Altaydalarnn evresinde yaamlardr. (Kartal resimleri, bakr eyalar, vb.)

4Andronova Kltr(M 1700 M 1200)

* Afanasyevo kltrnn gelimi halidir. lk defa altn ve tuntan yaplmeyalara rastlanr. Altay- Ural evresinde yaamlardr. (Bakr heykeller)

5 Karasu Kltr(M 1200 M 700) * Kltrler arasnda demiri ilk ileyenlerdir. Bu topluluk, zeri adrlartl, drt tekerlek arabalar kullanmlardr. (Altn eya-heykeller)

6Tagar Kltr(M 700 M 100)

* Kltrlerin en gelimiidir. ki yz keskin hanerler, ine, bilezik, kpegibi eyalar brakmlardr. (Metal silahlar, hayvan sluplu objeler)

c) lk Trk Devletleri Topluluklar:

1. skitler (Sakalar):

Devlet Adamlar : Alp Er Tunga Tomris Hatun (M 700 MS II. Yy)Etkinlik Alan : Orta Asya bats ile Karadenizin kuzeyi ve Kafkaslar aras blge.

Trklerin ilk siyasal topluluudur. Atl-gebe uygarlnn yaratclardr. (At ilk evcilletirenlerdir.)kinci bir yaama inanmlardr. Balbal ad verilen mezar talarnn ilk rneklerini vermilerdir.ranllar Saka, Yunanllar skit adn vermilerdir. Ekonomileri, tarm ve hayvancla dayanr.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

4/131

******************************************************************************************

3


Pantolon, kemer, kemer tokas ilk defa kullanlmtr. Koumlar kullanarak atn etkinliini arttrmtr.En nemli szl edebiyat eserleri u ve Alper Tunga Destanlar.

2. Asya Hun (Byk Hun) Devleti:

Devlet Adamlar : Teoman, Mete Han (M III. yy MS 216)Etkinlik Alan : Orta Asya geneli (tken)

Trklerin tarihte bilinen, ilk tekilatl ve Orta Asyada kurulan ilk Trk devletidir.En nemli szl edebiyat eserleri Ouz Kaan Destan.Teoman dneminde, inliler ile pek yoluna hkim olmak iin mcadeleler edilmitir.in Seddi, Hunlarn aknn durdurmak iin inliler tarafndan yaplmtr. (Teoman dneminde bitmi.)Trk tarihinin ilk yazl antlamasn inliler ile yaplmtr.Metehan dneminde, Hun imparatorluu en gelimi dnemini yaamtr. Orta Asyada yaayan

Trkleri tek bayrak altnda toplayan ilk Trk hkmdardr. Ynetimde Kurultay (Toy) Meclisini (Trkgeleneini kili Sistemi) oluturmu, ilk dzenli ordusunu (onluk sistemi) kurmutur. Trk d politikasnntemellerini atmtr: ini fethetmi; ancak kalabalk nfusundan benlikleri kaybetme korkusundan ini baskaltna alarak vergiye balamtr. pek Yolunun tam denetimi kurulmutur.

Metehann lmnden sonra taht kavgalar ve in saldrlar sonucunda devlet zayflam ve ikiyeayrlmtr: Gney Hunlar, inlerin hkimiyetine girmi; Kuzey Hunlar, Kaan Balamir nderliinde batya

g ederekKavimler G denilen olaya neden olmutur.

KAVMLER G (375)Nedenleri Sonular

in basksna dayanamayanHunlarn yeni yerleim yerleriaramalar ve Batya gleri,

Hun Trklerinin nndeduramayan Germen (Ostrogot,Vizigot, Alan, Frank, Germen,Gepit, Vandal) kavimlerininAvrupa ilerine g etmek zorundakalmalar.

lk a kapanm, Orta a almtr.Roma mparatorluu; Bat ve Dou (Bizans) Roma olarak ikiye

ayrlmtr.

Avrupa Hun Devleti kurulmutur. (Balamir tarafndan)Avrupaya yeni milletlerin girmesi ile etnik yaps deimi ve

gnmz Avrupa dzeni olumutur. Siyasi alanda derebeylik (feodalite),

dnce alannda Skolastizm etkili olmutur. Germen kavimleri etkisiyleHristiyanlk yaylmtr. Otorite boluundan da Katolik kilisesiglenmitir.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

5/131

******************************************************************************************

4


3. Avrupa Hun Devleti:

Devlet Adamlar : Balamir, Uldiz, Attilla (375 - 469)Etkinlik Alan : Karadenizin kuzeyi, Dou ve Orta Avrupa (Macaristan)

Kuzey Hunlar tarafndan Balamir nderliinde kurulmutur. Balamir, Avrupann yaklak 100 ylsiyasi hayatn ynlendirmitir. Uldz dneminde, iki aamal politika yrtt: Dou Romay etkisizletirme veBat Roma zerine yrmek. Bu seferler sonucunda bu devletlere Avrupa Hunlarn stnl kabul ettirilmitir.

Attila Dnemi: En nl hkmdardr. Bizans ile Anatolis ve Margos Antlamalar yaparak vergiyebalamtr. Sarayda, Latin ve Germen dilleri de konuturulmutur. Macar dili ve kltrnde Hun etkisinisalamtr.

Avrupaya g eden Hunlar, merkezden yeni glerle desteklenmediinden asimile olmulardr. Attillalm sonras taht kavgalar ve Bizans saldrlar sonucu yklmtr.

4. Gktrkler (I. Gktrk):

Devlet Adamlar : Bumin Kaan, stemi Yabgu, Mukan Kaan (552 - 658)Etkinlik Alan : Orta Asya, Bat Trkistan (tken)

Trk adn tayan ilk Trk devletidir. Bamszlk sava vererek kurulmutur. Bat Trkistan,Trklemitir. Hunlarn zayflamasndan sonra Orta Asyaya egemen olmulardr.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

6/131

******************************************************************************************

5


Dou Bat (ikili ynetim) eklinde ayrlmtr. Dou (Bumin Han) Bat (stemi Yabgu) eklindedir.Gk Tanr inancn benimsemilerdir.

pek yolu denetimini salam ve ini vergiye balamlardr. Dank Trkleri birletirmiler.Mukan Kaan dnemi, en gl dnemlerdendir. Sasani Devleti (ran) ile ibirlii yaparak Akhun

Devleti (Avarlar) yktlar. pek yolu zerinde Sasanilerin glenmesi ile de Bizans Devleti ile ibirlii yaparakSasanileri malup ettiler. kili Politika uygulanmtr. Dengeci politikay ilk kez izlemitir. Bizans, bir eliyollamtr.

inin Bl Parala Ynet politikasna dayanamayarak 562de ikiye ayrlm ve belli zamanlardainin hkimiyetine girmitir.

5. Kutluklar (II. Gktrk):

Devlet Adamlar : Kutluk Kaan (l-Teri Kaan), Bilge Kaan, Kl-Tigin, Tonyukuk (682 - 745)Etkinlik Alan : Orta Asya (tken)

ine kar bamszlk mcadelesi verilerek kurulmutur. kinci Trk adn alan devlettir. Trklerin ilkmilli mcadelesi olarak bilinir (Kutluk Ayaklanmas).

lk Trk alfabesi Gktrk Alfabesini oluturmulardr.Trklere ait ilk milli kaynakOrhun Abideleri (Gktrk Kitabeleri) yazlmtr.En nemli szl edebiyat eseri Ergenekon Destan.Ulusal zelliklerinin korunup gelitirilmesine nem verdiler.in basks ile zayflayp, Karluk Basmil Trklerinin destek verdii Uygurlar tarafndan ykld. (744)

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

7/131

******************************************************************************************

6


6. Uygurlar:

Devlet Adamlar : Kutluk Bilge, Kl Kaan, Bi Kaan (745 - 840)Etkinlik Alan : Orta Asya (tken Ordubalk (Karabalgasun))

KarlukBismillerle birleerek devlet kurulmutur. (Moyen-ur, Krgz, Karluk, Trgi, Basmil Trkler).Manihaizm Budizm inanlarn benimsediler: Sava zelliklerini kaybettiler, et yenilmesi

yasakland, tarmla uratlar ve ilk kez yerleik hayata getiler. Ayrca Manihaizmde geen terimleriTrkeye evirerek Ulusu kimliini srdrmek amacndadrlar.

Yerleik hayata getiklerinden; ilk ehirleri (Bebalk, Ordubalk, Turfan, Karaar) kurdular ve Trktarihindeki ilk mimari eserleri ina ettiler.

Minyatr ini sanatn gelitirdiler. inden rendikleri kt ve matbaay gelitirdiler. Sulamakanallar yaptrdlar. Duvar resimleri (fresko) yapld. Tarm ve ticaret ile uramlardr. Mool devletinde yeralan Turfan Uygurlar, Moollarn Trklemesinde nemli rol oynadlar. Orta oyunu sahneleyerek, Trktiyatrosunun temelini atmlardr.

kinci Trk alfabesi olan Uygur Alfabesini oluturup kullanmlardr.En nemli szl edebiyat eserleri G ve Treyi Destanlar.nemli yazl edebiyat eserleri Karabalgasun ve Sine Ui Yaztlar. Trk Hukukunu (Treleri), ilk

kez yazl hale getirdiler.

7. Avarlar:

Devlet Adamlar : Bayan Kaan (Orta Asya IV. Yy Avrupa VI. VII. Yy )Etkinlik Alan : Orta Asya Avrupa (Dou Orta) [Romanya-Macaristan]

inliler tarafndan Juan Juan, Arap ve Bizansllar tarafndan Avarlar olarak bilinirler. Gktrkbasksyla Macaristanda byk devlet kurmulardr.

stanbulu kuatan ilk Trk devletidir. Bizansllarla mcadeleler yapmlardr.Macar Hrvat, Romen ve Bulgar kltr zerinde derin izler brakt. Slavlar tekilatlandrmlardr.zengiyi kullanan ilk devlettir. Gk-Tanr inancn terk ederekHristiyanl benimsediler.Franklar tarafndan yklmtr.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

8/131

******************************************************************************************

7


8. Bulgarlar (til Tuna Bulgarlar):

Devlet Adamlar : Kubat (VI. Yy)Etkinlik Alan : Volga Tuna Irmaklar Boylar

Ouz Hun Trklerinin karmyla Volga-Kuban nehirleri boylarnda Byk Bulgaristan kuruldu.Daha sonra ikiye ayrld: til (Volga) Bulgarl, slamiyeti; Tuna Bulgarl ise Hristiyanl benimsedi.Hkmdar, Hristiyan olduktan sonra da ar unvan ald. Tuna Bulgarlar, zamanla Trklk zelliklerinikaybettiler.

stanbulu kuatan dier bir Trk topluluudur.

9. Macarlar:

Devlet Adamlar : Arpad (IX. Yy)Etkinlik Alan : Volga Tuna Irmaklar Boylar (Macaristan)

Peeneklerin basksyla Macaristana yerletiler.Hristiyanl benimsediler ve Trklk zelliklerini yitirdiler. 1000 ylna doru resmi din ilan ettiler.

Dillerinde birok Trke szck barndrarak kimliklerini korudular. (1870de ilk Trkoloji Enstits ald.)Almanlarn douya yaylmalarn engelleyerek Balkan kavimlerini Germenlemekten korudular.10. Hazarlar:

Devlet Adamlar : Bulan, Ubaca, Menae II (630 - 958)Etkinlik Alan : Don Volga, Kuzey Kafkasya (Hazar Gl evresi)

Gktrklerin yklmasndan sonra kurulmutur.st tabakann ou Musevilii benimsediler. (Tek Musevi Trk Toplumu). Ancak toplumda farkl

dinlere inananlar olduundan, hogrl bir ynetim anlay hkimdir. Halk arasndaki davalara da HakimlerKurulu (Mslman-Hristiyan-aman karm) bakard. Hazar Birlii. til ehrinde eitli dini meknlar yanyana olmaktadr. Kafkaslarda Mslman Araplarla savatlar. Bu da Orta Asya ve Kafkaslara slamiyetinyaylmasna engel oldular.

Krk yoluna (Sibirya Hazar Denizi aras) hkim olunmutur. Ticaret olduka gelimitir.Rus Kreznii tarafndan yklmlardr. (Ruslarla mcadeleleri yznden)11. Peenekler:

Devlet Adamlar : Turak (IX. XI. Yy)Etkinlik Alan : Karadenizin kuzeyi - Balkanlar

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

9/131

******************************************************************************************

8


Devlet kuramam bir Trk topluluudur. cretli asker olarak (Bizans ordusunda) grev aldlar.Malazgirt savanda Bizanstan Seluklularn yanna geerek sava kazanmalarna yardm ettiler.ou Hristiyanl benimsediler ve Kpaklar tarafndan ykldlar.12. Kumanlar (Kpaklar):

Devlet Adamlar : (XI. XIII. Yy)Etkinlik Alan : Kpak bozkr - Macaristan

Gktrklerin bir kolu iken Mool basksyla Dou Avrupaya g ettiler. Rus prenslikleri ile mcadeleederek, Ruslarn Karadenize inmelerini nlemilerdir. Macarlarn etnik yapsnn olumasnda ve RomenDevletinin kuruluunda etkilidirler. Fiziki gzellikleri ve savalklaryla nldrler. Ayrca eitli devletlerdeasker ve ynetici olarak etkinlikte bulundular. Moollarn Trklemesini saladlar.

X. Yy Kpak ve Ouzlar arasnda geen mcadeleler Dede Korkut Hikyelerinde konu olmutur.Ruslara devlet tekilatlanmasnda rnek oldular. Ruslarla uzun sreler mcadeleler ettiler.

13. Sibirler (Sabar):

Devlet Adamlar : Balak Han, Boaruk Hatun (VI. Yy)Etkinlik Alan : Orta Asya (Don-Volga nehirleri aras) Bat Sibirya

Sasanilerin yannda yer alarak Bizansla savatlar. Anadolunun ilerine kadar sren aknlar yaptlar.Avarlar, Sasaniler ve Bizansllarla yaptklar savalarla zayfladlar. nce Gktrke, sonra Hazarlarn

egemenliine girmilerdir.

14. Trgeler:

Devlet Adamlar : Baga Tarkan (VII. Yy)

Etkinlik Alan : Orta Asya Bat Trkistan (Balasagun)Emevilerle Mavernnehirde savatlar. Emevilerin Orta Asyada yaylmalarn nleyerek; blgenin

Araplamasn engellediler ve halkn ekonomik karlarn korudular.Ticarete nem verdiler. lk Trk madeni paras basp kullanld.Uygurlardan sonra yerleik hayata geen ikinci Trk devletidir.inin Bl Parala Ynet politikasna dayanamayarak ykldlar.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

10/131

******************************************************************************************

9


15. Ouzlar (Ouz Yabu Devleti):

Devlet Adamlar : Kzerkin (X. Yy)Etkinlik Alan : Hazar Denizi Seyhun Nehri evresi.

Trk boylar iinde en kalabalk aktif boydur. Balkanlar ynnde g eden Ouzlar, Hristiyanlbenimsediler ve Uz adn aldlar. Uzlarn bir ksm Peeneklerle beraber Bizansn yannda savaa katldlar veMalazgirt savanda Seluklularn yanna getiler. Gneye inen Ouzlar ise, slamiyeti kabul ettiler ve BykSeluklu Anadolu Seluklu- Osmanl Devleti eklinde byk devletler kurdular.

X. Yy Kpak ve Ouzlar arasnda geen mcadeleler Dede Korkut Hikyelerinde konu olmutur.1000 ylnda Ouz Yabgu Devleti ykld.

16. Krgzlar:Devlet Adamlar : (IX.- X. Yy)Etkinlik Alan : Orta Asya (tken)

Uygur devletini ykarak kuruldular. 1207de Mool hkmdar Cengiz Han, Krgzlar hkimiyeti altnaalmtr. (Mool hkimiyetini kabul eden ilk Trk devletidir.)

XIX. Yyda Rus egemenliini tandlar; Sovyetlerinin dalmasndan sonra Krgzistan Devletini kurdu.En nemli szl edebiyat eseri Manas Destan. (En uzun szl edebiyat eseridir.)En nemli yazl edebiyat eseri Yenisey Yaztlar.

17. Karluklar:

Devlet Adamlar : (XII. Yy)

Etkinlik Alan : Orta Asya (Bat Trkistan)Gk-Trklerin yklmasnda etkili oldular. Talas Savanda, inlilere kar Mslman Araplardan yana

oldular (Mslmanla geen ilk Trk boyudurlar.) Bylece, Orta Asya Trk hkimiyetinde kalmtr.Karahanllarn kuruluunda etkili olmulardr.

1221 ylnda Mool hkmdar Cengiz Hana tabii olan topluluktur.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

11/131

******************************************************************************************

10


18. Akhunlar (Eftalitler):in egemenliine girmeyen Hunlardan bir ksmnn Hindistann kuzey kesimlerine g eden ksm

olarak bilinirler. Kazakistan, Afganistan ve Semerkant blgelerinde faaliyet gsteren Akhunlar, Gktrk Sasani i birlii sonucunda ykld.

d) lk Trk Devletlerinde Toplum Devlet:

1.) Devlet Ynetimi Askerlik - Hukuk:

Ou

Urug

Boy

Budun

l(Aile ferdi) (Slale) (Slale Birlii) (Millet) (Devlet)

Hkmdar ve ailesine ynetme yetkisi Gk-Tanr tarafndan verildiine ve Kut yetkinin kan yoluylahanedann erkek yelerine geerdi. (Taht kavga nedenleri). Hkmdar; orduyu komuta eder, treyi uygular,adaleti salar, halk korur ve toy dzenler. Devlet ileri, Kurultay (Toy-Kenge) denen byk meclistekonuulur. (Meclis danma niteliinde kalr.)

Hkmdar nvanlar : Kaan, Han, Hakan, Yabgu, Tanhu, dikut, lteber, any.Hkmdar Sembolleri : Taht (rgin), Ota (adr), Sancak, Sorgu (Kotuz), Davul (Nevbet), Unvan

alma, Yarl (Bayraktar), Bayrak, Yay.Kurultay yeleri : Hakan (Kurultay Bakan), Hatun (Katun), Hanedan Mensuplar, Hkmet

yeleri (Aygucu, Bitigci, Tamgac, Tarkan, Tudun, Al), Boy Beyleri, Bal Devletlerin Yneticileri.Hatun; kurultaya katlabilir ve yabanc elileri kabul edebilirlerdi. Kendisine ait adr olabilirdi.Aygucu: vezirdir ve hkmdara danmanlk yapard.Tarkan (Suba): Ordu komutandr ve askeri durumlardan sz sahibidir.Bitiki: Katiptir. Yazmalara bakar.Tamgac (Ksmi Bitiki): D politikaya ve yazmalara bakar.Yargucu: Yarg (Hkim)dir. Treleri iyi bilir, mahkemelere bakar ve cezalar verir.Tudun: Vergi memurudur. Ayrca Validir.Alg: Hazine grevlisidir.lk Trk devletleri Dou-Bat (Sa-Sol) eklinde ikili ynetimle ynetilirler. Dou ynetimi, gnein

douundan tr kutsal kabul edilir ve Hakan tarafndan ynetilir. (Batya gre stndr.). Bat ynetimi,yabgu (hkmdar kardei) tarafndan ynetilirdi. (Federal sistem). Tiginlerin (Hkmdar ocuklar) tahta verasetsistemi ile geileri, kurultayn ve beylerin ortak karar ile alnrd.

Trk ordusunda cretli askerlik grlmemitir. Savalarda Turan ve Hilal taktikleri kullanlr. Ordu Millet anlay egemendir (gebe yaamn etkisinden tr). Mete dneminde Onlu Sistem getirilmi ve birokdevletin askeri rgtlenmesine rnek olmutur. Yaam gebelik olduundan yaylak- klak anlay

benimsendi. Kadnlar da gebelik yznden askerlik yapard. Ordu, gnll ve atlyd.lk Trk Devletlerin Ksa mrl Nedenleri: Kut anlay, Veraset Sistemi ve Boylardan Kurulmas.Trenin Deimez Kurallar: Eitlik (Tzlk), yilik (Knilik), Yararl Olma (Uzluk), Kiilik.Trenin Kaynaklar: rf-adet-gelenekler, Kurultayn kararlar ve Hakann emirleri (vasiyeti).Uzun sreli hapis cezas uygulanmazd (gebe yaam). Treye herkes uymak zorundayd. Mahkeme

bakanna Yargan, kaann bakanlk ettii mahkemeye Yargu denirdi.Trk hukuku ilk kez Uygurlar tarafndan yazl hale getirildi. (Yerleik hayata geme nedeniyle.)

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

12/131

******************************************************************************************

11


2.) Ekonomik Yap:Toplumda, ekirdek aile tipi grlr, ataerkil yap n plandadr. Toplumda tek ele evlilikgeerlidir.Geim kayna hayvanclktr. Uygurlarda ise yerleik hayata getiklerinden tr tarm yaplmtr.

Hayvancla bal olarak dokumaclk gelimitir. Ticaret de nemli bir yer etmitir.Trklerin hra Mallar : Et, deri, canl hayvan, ksele, silah ve madeni rnler, hayvansal

gdalar, dokuma rnleri.Trklerin thal Mallar : Tarm rnleri (hububat), ipek kuma, giyim eyas.pek Yolu (in Karadeniz aras) ve Krk Yolu (in Hazar/Bulgar lkeleri aras) nemli ticaret

yollardr.Madencilik de sava aralarna duyulan ihtiya ve baz yaplarn yapmnda gerekli olmalarndan tr

gelimitir. zellikle demircilik.

3.) Dini nan Sistemi:Totemizm: Kutsal bitki hayvanlara ballkamanizm: By gizli glere inanmakDoalar Kltr: Tabiattaki gizli glerin olduuna inanmak (da, gne, vb tapmalar.)Atalar Kltr: len kiilere atalara ait hatralara kutsal saymak.Gk Tanr nanc: Can veren, yaatan, ldren, tek olan varlktr. Tanr inanc vardr.

Kam: Din adamlar. (aman, Baks, Kam)Yu: ller iin dzenlenen cenaze trenidir. Yu a denen ziyafetler verilir.Kurgan: llerin gmld mezarlardr. kinci hayata inanld iin eyalarla gmlrd.Balbal: Kurganlarn bana dikilen talardr ve kiinin ldrd dman saysnca dikilir.Uma: CennetTamu: CehennemUmay: Tanra

Budizm Manihaizm-Budizm Hristiyanlk Musevilik slamiyet

UygurlarTrgiler Uygurlar

MacarlarTuna BulgarlarPeeneklerUzlar (Ouzlar)

KumanlarAvarlarHazarlar (ou) Karluklartil Bulgarlar

Ouzlar

4.) Yaz Dil ve Edebiyat:

SZL EDEBYATSAVLAR SAGU KOUK DESTAN

Ataszleridir.len kiilere yaplan

atlardr.Kopuz mzik aletiyle

sylenen iirdir.Bir ulusun bandan geen

nemli olaylar.

TRKDESTANLARI

Devletler Destanlar Konular

skitler (Sakalar)Alp Er Tunga Alp Er Tungann lm zerine yaplan at.

u Byk skender Saka Hkmdar unun mcadeleleri.Hunlar (Asya) Ouz Kaan Mete Hann bymesi, Orta Asya siyasal birlii ve lkesi.

Gktrkler (II.)Ergenekon Ergenekon araziden Gktrklerin k aray.

Bozkurt Tek kalan Trkn bozkurt tarafndan yetitirilmesi.

UygurlarTreyi Hakann kzlarn Tanrlarla evlendirmesi ve bozkurt ruhu.

G Ktlk yznden g seferi.Krgzlar Manas Manas adl yiidin yaam. En uzun destandr.Ouzlar Dede Korkut Ouz-Kpak mcadelesidir. Sorunlar treye gre zer.

TRKLERN KULLANDIKLARI ALFABELERGktrk Alfabe Uygur Alfabe Kiril Alfabesi Sod Alfabesi Arap Alfabe Latin AlfabeEn eski ve milli. kinci milli. Rusya Trkleri. Ticari amal. slami Arap. Genel.

TRKLERN KULLANDII TAKVMLER12 Hayvanl Hicri Takvim Celali Takvim Rumi Takvim Miladi Takvim12 ayn hayvanlarl

zamanlandrlmasMekkeden Medineye G balangc

Byk SelukluMelikah dnemi.

Osmanl Devletidnemi takvim

1926dan sonrakikullanlan takvim

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

13/131

******************************************************************************************

12


YAZILI EDEBYAT RNLERDnem Yaztlar erii Etkileri

Krgzlar Yenisey (V. Yy) Y. Krgzlara ait mezar tadr.

Gktrk(Orhon)

Vezir Tonyukuk Ant(727)

Devletin kuruluunuanlatr.

Gktrk devleti kuruluu,gelitirilmesi, in ilikileri, hukukve inanlardan bahsedilir.lk Trk alfabesi kullanlmtr. lk

yazl milli kaynaktr. Ulusu sosyal anlay hkimdir.

Kl Tigin Ant (732)Devletin genilemesindekardeinin roln anlatr.

Bilge Kaan Ant(735) Bilge Kaan hakkndakonuulur.

Uygur

ine Ui Yazt(759)

Uygur devletinin kuruluu ve zaferlerinden bahsedilir. Gktrkalfabesiyle yazlmtr.

KarabalasagunYazt (826)

Mani dini anlayn yanstr. Gebe topluluklar yerleikyaama ve din deitirmeye zendirilir.

Gebe Dnemde Sanat Yerleik Dnemde Sanat (Uygurlar)Resim (kee zeri resimler) Fresk (Duvar Resmi)Heykel (Balballar) HeykelMzik (askeri bando) Minyatr

ini

Mimari (Tapnak, ehir, Saray)

Eski Kltr Merkezleri

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

14/131

******************************************************************************************

13


B. LK MSLMAN TRK BEYLKLER DEVLETLER

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

15/131

******************************************************************************************

14


Trkler, Hz. merin ran fethiyle Mslmanlarla komu oldular. Hazarlar Trgiler, Araplarn Orta Asya Kafkasyada yaylmna engel oldular. Emeviler Dnemi; devletin rk politikas ve Horasan Mavernnehir blgelerinin fethedilmesi ile Trk

Arap savalarna neden olmutur. lk Arap Trk arpmas, Hz. Osman dnemindedir. (Emeviler, rk politika izlemitirve Arap olmayan mslmanlar ikinci snf vatanda olarak grlmektedir.)

Abbasiler Dnemi; rk politikadan vazgeip, mmeti politikaya gemitir. Trkler, ilk bata buna kar ksada, Mslmanla kitleler halinde bu dnemde girmilerdir.

751 Talas Sava (inliler & Abbasiler [Karluk, iil, Yama Trkleri] ): Nedeni : Orta Asyaya ve pek Yoluna hkim olmak.

Sonular :inler yenildi ve geri ekildi. Orta Asya, uzun sre inin egemenliinden kurtuldu.Trkler, kitleler halinde slamiyete girdiler ve bu etki ile geni alana yayld.Trk slam devletlerinin kurulmasna ortam salad.Kt, matbaa, pusula, barut, mrekkep ise in dnda Araplara geti. Kt ise in dnda retilmeye

baland.Trkler, Abbasi idari kademelerinde grevler ald. Abbasilerle ticari, siyasi ve dini ilikileri gelitirdiler.

(Trklerden oluan ordu iin Avasm Semerra ehirleri kurularak buralara yerletirildi.)

Trklerin slamiyeti Kabul Etme Nedenleri Trklerin slamiyete KatksFetih cihat anlay benzerlii (yeni yerleri ele

geirme arzusu),Tek tanr inan benzerlii (Gk Tanr Allah),Ahiret inanc ile kurban kesme benzerlikleri,Ruhban (ayrcalkl) snfn olumamas benzerlii,Trklerdeki hogr, eitlik, drstlk anlayn slam

dininde de olmas,Abbasilerin lml politikas, tccar kltrel

etkileimler ve yeniliklere ak olunmas etkenleri.

slamiyetin geni alanlara yaylmasn saladlar.Halifelik makamn korudular ve varln srdrdler.slam kltrn gelitirdiler.Mslmanlar aras birlii saladlar.Hal Seferlerine kar (Bizansa) slamiyeti korudular.

lk Trk slam Devletleri: Karahanllar (840), Tolunoullar (868), hitler (935), Gazneliler (963), Byk Seluklular (1040),

Harzemahlar (1097), Eyybiler (1174), Memlkler (1250), Osmanllar. slam kabul eden ilk Trk boyu Karluklardr.

A. Karahanllar Devleti Dnemi (840 1212):

Kurucusu : Bilge Kl Kadir Han, Saltuk Bura Han, Yusuf Kadir Han.Kurulduu Yer : Bat Trkistan (Karluk + iil + Yama Trkleri)

Boylar federasyonu eklinde kuruldular. (Orta Asya Trk Devletlerine benzerler.) slamiyeti benimseyen ilk Trk devletidir. Trk slam sentezini balattlar. Trklerin youn olduu corafyada devlet kurmalar, Ulusal Kimliklerini korudular. Her alanda Trkeyi kullandlar. (Arapa ile Farsa etkili olamad.) Trk tarihinin ilk posta rgtn kurdular. Semerkantta at medresede ilk burslu eitim retim ve renci uygulamasn balatt. Resmi dil Trke, yazmalar Uygur Alfabesi (Trk slam kltrnn temelini attlar.) Bimarhane denilen hastaneler atlar. Trklerde slami dnemin ilk edebi eserleri ortaya kt. Ribat denilen kervansaraylar ina edilerek ticaretin gelimesine katk saladlar. Dou Bat eklinde blndler; Douyu Moollar, Baty Harzemahlar ykt.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

16/131

******************************************************************************************

15


B. Gazneliler Devleti Dnemi (963 1187):

Kurucusu : Gazneli Mahmut, Alp Tekin, Mesut.Kurulduu Yer : Afganistan (Gazne), Hindistan, ran (Hint Yarmadas)

smini kurulduu yerden alrlar. Bugnn Pakistann temellerini atmlardr. Gazneli Mahmut Dnemi;

Trk tarihinde Sultan unvann kullanan ilk hkmdardr. (Sultan; halife araclyla Tanr adna devletiynetme yetkisi hkmdar ve ailesine verilen sistemdir. Orta Asyadaki Kut anlayndan biimce farkldr.)

Devleti imparatorluk haline getirmitir. Hindistana 17 kez sefer dzenleyerek slam ile tanmasn salad.Snni halifeyi iilere kar korudular. slam dnyasnn siyasi liderlii Trklere gemitir. (Sultan unvanla)eitli etnik unsurlardan oluan cretli ordular kurdular.

1040 Dandanakan Sava (Gazneliler (Seluk Dnemi) & Byk Seluklu Devleti):Gazneliler sava kaybettiler.Yklma srecine girmilerdir.

1187 Gurlular tarafndan (Afgan topluluu) ykldlar. Resmi ve Edebi Dilleri Farsa, Saray dili Trke, Bilim Dili Arapa (Trkenin geliimi yavalamtr.)

Bilim Edebi Eserleri; Firdevsi ehname Eseri (Sultan Mahmut iin)

C. Byk Seluklu Devleti Dnemi (1040 1157):

Kurucusu : Turul ar Beyler, Alparslan, Melikah, Sencer.Kurulduu Yer : ran, Suriye, Arap Yarmadas, Anadolu, Kafkaslar, Filistin, Mavenannehir.

Ouz boyuna mensup Trklerden kuruldular. Ouzlarda komutan Seluk Bey ile devlet ismini almtr. Hattailk hkmdar olarak da bilinir.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

17/131

******************************************************************************************

16


Turul ar Bey Dnemi: (Turul: Dou Kanad; ar: Bat Kanad)1038 Horasana egemen olarak ve Niaburda adna hutbe okunarak devletin bamszl ilan edildi.1040 Dandanakan Savanda Gazneli Devletin Horasandaki gcne son verildi ve devletin kuruluu

resmileti. (ran Horasan blgeleri)Turul Bey, Abbasi halifesine yardm karlnda Dounun Batnn Sultan unvann ald. slamiyetin

siyasi stnl Trklere geti, kurum ise Araplarda kald.1048 Pasinler Sava (Seluklular (ar Bey) & Bizansllar, Grcler): Anadoluya aknlar yapmak ve kefetmek zerine kmtr. Sava Seluklular kazanarak Anadolunun fethini yapmak iin aknlar hemen balattlar.

Alparslan Dnemi:Anadolunun fethi iin Kafkaslara, Suriyeye seferler dzenledi.Vezirlie Nizaml Mlk getirildi. En nemli i d siyaset belirlendi.26 Austos 1071 Malazgirt Sava (Byk Seluklu Devleti & Bizansllar): Ama, Anadolunun hkimiyetini almaktr. Durum, Bizans ar yenilgi alarak geri ekildi. Anadoluda I. Beylikler dnemi balad. (Seluklu

devletine bal kalacaklardr.) Anadolunun kaplar Trklere ald. Anadolu, Trk yurdu olmaya balad. Bizans basklar, Trk slam dnyasnda zayflad. Hal seferleri balad. (Bizans yardm istemesiyle) Anadoluda Trk beylikleri kuruldu ve Trkiye tarihi dnemi balad.

Melikah Dnemi:Devlet, imparatorluk dzeyine ulamtr.Sleyman ah, zniki alarakAnadolu Seluklu Devletini kurmutur. (1077)En byk medrese olarak BadattaNizamiye Medreseleri, Nizamlmlk tarafndan ald.mer Hayyam, Sultan Melikah adna Gne yl esasl Celali Takvimi (Takvim-i Meliki) hazrlad.kta Sistemi (Topraklarn devlet grevlilerine hizmet karl braklmas esas) uyguland.Sultanlar, tahta geecek erkek ocuklarn (meliklerini) eyaletlere vali olarak gnderirdi. Atabeyler ise, bu

melikleri her konuda yetitirmek zere grevlendirirdi.iilere kar Snnilerin koruyuculuunu yapmlardr.

Batn Hareketi: Hasan Sabbah nderliinde yaplmtr. Devletin varln bu hareketle tehlikeye drd. Taht kavgalar yaanm, merkezi otorite zayflamtr. Yneticilerin ran kkenli olmas, Trkmenlerin

dlanmas, atabeylerin bamsz hareketleri, Abbasi halife politikalar ve Moollarn saldrlaryla devlet oldukazayflamtr.

1141 Katvan Sava (Byk Seluklu Devleti & Karahtaylar (Mool Kolu) ):Moollar sava kazanmlar ve Seluklu Devletini ykmlardr.

Resmi ve Edebiyat dili Farsa, Saray dili Trke, Bilim dili Arapa.Not:Kurulduklar yerin dnda slam yayanlar: Gazneliler Hindistan; B. Seluklular Anadolu.Not:Msrda Kurulan Trk devletleri: Tolunoullar (865), Akitler (935), Eyybiler (1174), Memlkler (1250).

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

18/131

******************************************************************************************

17


D. Tolunoullar Devleti Dnemi (865 905):

Kurucusu : Tolunolu Ahmet (Abbasi Msr Valisi)Kurulduu Yer : Hakire (Msr)

Msrdaki lk Trk slam devletidir. Gl ordu donanma sayesiyle; Suriye ve Filistine egemen olmulardr. Msr yeniden ina etmilerdir. Nil evresine bentler ve sulama kanallar yapmlar (tarm gelitirmek iin). Msrda Trk slam mimarisinin ilk rneklerini vermilerdir. En nemlileri; Tolunolu Ulu Camisi. Maristan denilen hastaneler kurdular. Abbasiler tarafndan ykldlar.

E. Akitler (hidler) Devleti Dnemi (935 965):

Kurucusu : Muhammed Bin Toga (Msr Valisi Abbasi)Kurulduu Yer : Hakire (Msr); Suriye, Filistin, Lbnan, Hicaz (Mekke Medine).

Kutsal topraklara hkim olan lk Trk Devletidir. El-Kindi; Tarih alannda nemli almalar yapm kimseler bu dnemde yaamtr. Fatmiler tarafndan ykldlar.

F. Eyybiler Devleti Dnemi (1174 1250):

Kurucusu : Selahaddin EyybiKurulduu Yer : Hakire (Msr); Suriye, Filistin, Yemen.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

19/131

******************************************************************************************

18


1187 Httin Sava (Eyybiler & Kuds Hal Krall):Filistin ve Kuds, hallardan alnd.Kuds Hal Krall ykld. III. Hal Seferleri balad.

Memlkler tarafndan ykld.G. Memlkler Devleti Dnemi (1250 1517):

Kurucusu : Aybek, Baybars.Kurulduu Yer : Msr, Suriye.

En gl dnemini, Sultan Baybars dneminde yaamtr.Ayn- Calut Sava (Memlkler & Moollar):

Moollar yenilgiye uratld. Msr ve Kuzey Afrikann Mool istilas nlendi.Moollardan kaan Abbasi halifesini himaye altna aldlar. Ancak halifelik Memlkl Sultanlara gememi

ve bunu korumulardr. Memlklerde, her komutan tahta geebilme hakk olmu ve srekli taht kavgalarna neden olmutur.Mercidabk (1516) Ridaniye (1517) Savalar (Memlkler & Osmanl Devleti (Yavuz dnemi)):

Osmanl Devleti tarafndan Memlkler yklmtr.

Halifelik, Osmanllara gemitir.

H. Harzemahlar Devleti Dnemi (1097 1231):

Kurucusu : Anu Tigin, II. Arslan, Muhammed, Celalleddin.Kurulduu Yer : ran (Harzem), Maverannehir, Trkmenistan.

Kurulduu yerden adn alrlar. Moollarla youn mcadeleler yaamlardr. 1230 Yassemen Sava (Harzemahlar & Anadolu Seluklular):

Harzemler sava kaybettiler ve yklma srecine girdiler. 1231 Moollar (Cengiz Han) tarafndan ykldlar.

I. Babrler Devleti Dnemi (1526 1857):

Kurucusu : Z. Muhammed BabrahKurulduu Yer : Hindistan

Hindistanda slamiyetin yerlemesini salad. En nemli eserleri; Tac Mahal (ah Cihan tarafndan ei Mmtaz Mahale yazld.)

Kurulan I. Beylikler:1. Saltuklular,2. Artuklular,3. Mengcekliler,4. Danimentliler,5. aka Beylii,6. Anadolu Seluklular

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

20/131

******************************************************************************************

19


TRK SLAM KLTR VE MEDENYETLER

slamiyetten nce Devletler slamiyetten Sonra DevletlerEgemenlik kayna Tanr Gk Tanrdr. (Kut inanc) Egemenlik kayna Abbasi halifesidir, Tanrsal.lke hanedann ortak maldr. (Hkmdar) lke hanedann ortak maldr. (Hkmdar ailesi)Federal (dou bat) ynetim vardr. Gazneliler dnda federal yap yoktur.Kurultay ok etkilidir. Divan tekilat (Kurultaya gre etkisizdir) vardr.Hkmdar yetkilerini; Tre ve Kurultay kstlar. Hkmdar yetkilerini; er-i Hukuk- Gelenek kstlar.

Ordu Millet anlay vardr. (cretsiz ordular)

cretli ordular (Gulam, Hassa, vb) yaygndr.Hukuk, trelere gre ekillenir. rf-i er-i Kurallar, hukuk sisteminde etkilidir.Devlet Tekilat:

DEVLET TEKLATI1. Merkez Ynetimi 2. lke Ynetimi

a. Sultan b. Divan a. Melik Atabey b. Valiler (hne, Amid)

Hkmdarlk Unvanlar Hakan, Han, Bey, lig, Bura, Nasr, Kara, Kadir, Melik, Sultan, ahinah, Padiah

Hkmdarlk Sembolleri

Hutbe (Dua), Sikke (Para), Alem (Bayrak), Menur (Dini onay),

Sancak,Saltanat adr,Tura (Sultan mza), Taht,

Nevbet (Davul), Hilat (Giysi), etr (emsiye), Unvan,

Asa,Tu,Arma,Kl Kuanmak.

Naib Tolunolu Akitler zaman hkmdarlarn ocuk yata olmasndan dolay devleti yneten yetkili.Divan- Saltanat Byk Seluklu Dnemi devlet meselelerin grld kuruldur.Atabey Seluklularda meliklerin iyi bir ynetici olarak yetitirilmesini salayan grevlilerdir.hne Eyalet vilayetlerin banda bulunan idari askeri yetkilidir.Hacip Sultan ile dier devlet yneticilerin yazma ve grmelerini yapar.Amil Vilayetlerin vergisini toplayan kiidir.Amid Vilayetlerde ynetimden sorumlu sivil grevlilerdir.Muhtesip Vilayetlerdeki ticari hayatn dzenlenmesi ve belediye almalarndan sorumludur.

BykSelukluDevletiBykDivan

1. Divan- Berid Posta ve haberleme ileri

2. Emr-i Dad Adalet ileri3. Divan- stifa (Mstevfi) Mali ve Vergi gelirlerle ilgili iler4. Divan- Arz (Emr-i Arz) Ordu ve Askeri ile ilgili iler5. Divan- Tura (Emr-i Tura) ve d yazmalarla ile ilgili iler6. Divan- raf (Mrif) Mali denetim ile ilgili iler (Gelir ve giderler)

7. Dier Divanlara. Niyabet-i Saltanatb. Kabz- Divanc. Mezalim Divan Hkmdarn bakanlk ettii yksek mahkeme (ar siyasi su)

LKE YNETMSYAS YNETC MAL YNETC DN GREVLS YARGI GREVLS

Melik, hne Amid, Amil Hatip Kad

HUKUK SSTEMA. ER- HUKUK B. RF- HUKUK

slam kurallar oluturur.Davalara kadlar bakarlar.Kadlara bask uygulanamaz, yarglanamazd.Miras, Boanma, Evlenme, Vakflar, TicaretMeseleleri konular kapsamndadr.Divan yeleri ile veziri yarglayabilir veyatutuklayabilirdi. (Divan yeler yarglanabilirdi.)

Treler hukukudur.Davalara Emir-i Dad bakard.lke gvenliini bozanlar ve kanuna kar gelenler bu hukuklayarglanrd.Askeri davalardan Kad-i Leker sorumludur.

Ulak Haberleme ve posta ilerinden sorumludur.

ltizam

Bir yerin vergi gelirinin ihaleye karlmas, ihaleyi alan mltezimin de devlete pein deme yapmas

usuldr.Dirlik Devlet grevlilerine yaptklar grevler karsnda verilen topraklardr.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

21/131

******************************************************************************************

20


Seluklu Devleti Ordu, Ynetim, Vergileri

BYK SELUKLU DEVLET ORDUSU1. MERKEZ ORDU 2. EYALET (TARA) ORDUSU 3. YARDIMCI KUVVETLER

A. Guleman- Saray Ordusu kta OrdusuBal devlet beylik askerleri,Trkmenler (snr boylarnda),Gnlller.

Farkl milletlerin ocuklarn, kkyalarda yetitirilerek oluturulmas Meliklerin emrinde olan, ikta

toprana bal askerlerdir.En kalabalk ordudur.Tamam atldr.

B. Hassa OrdusuEsir edilen- satn alnan genlerden

oluurlar. Sultana bal ordudur.Ordu komutanna Suba denir.

lk Trk slam Devletlerinde Ordular

ORDU

Karahanl Ordusu Hassa Ordusu, Saray Muhafzlar, Eyalet AskerleriGazneli Ordusu Gulam Ordusu, Eyalet Ordusu, cretli Askerler (Bu dnemde filler de kullanldlar)Harzemah Ordusu Hassa Ordusu, Valilerin Askerleri, kta AskerlerTolunolu Ordusu

Kpak Trkmenlerinden oluan ordularAkitler Ordusu

SELUKLU DEVLET TOPRAK YNETMHas Arazi kta Arazi Mlk Arazi Vakf Arazi Haraci Arazi

Devlete aittir.Gelirler, dorudanhazineye giderler.Hkmdar ve ailesi,dorudan kullanlr.

Meliklere, emirlere,komutanlara grevlerikarlnda verilir ve

bu topraklardangelirlerle geinilir.Atl askerlerinmasraflar karlanr.

Kiiye aittir.Topraklar satlabilir,devredilebilir.

Gelirler, hayrkurumlarna ve

bilimsel kuruluagnderilir.Sosyal hayrkurumlara verilir, camivb yaplar yaplr.

Gayrimslim halknelindeki topraklardr.Gelirler, dorudanhazineye aktarlr.

VERG SSTEMA. ER- VERGLER B. RF- VERGLER

r vergisi (Mslman iftilerden alnan vergi),Hara vergisi (Gayrimslim iftilerden alnr),Cizye vergisi (Gayrimslimleri askerden uzak tutmakiin alnan vergi)

Anam vergisi (Kkba hayvan iin alnan vergi),Bac vergisi (Pazar vergisi),Gmrk vergisi,Esnaf tccarlardan alnan vergiler.

Ahi Tekilat: Esnaf ve zanaatkrlarn, aralarnda dayanmay arttrmak iin oluturduklar yapdr. Ticari rgtlemedir. retim etkinlikleri dzenleyerek ekonomik yaam geliime katkda bulunur.Byk Seluklu Devletinde Zanaatkrlk: Madencilik, ktlk, gm iletmecilii, kuma retimi, seramik, silah, vb. alanda etkilidir. Loncalarla esnaflar rgtlendi.Byk Seluklu Devletinde Ticaret: Seluklular; bakr, gm, altn paralar kulland. En ok kullanlan; dirhem ve dinar. Ticareti gelitirmek iin; han, ribat (kervansaray), bedesten yapmna nem verilmitir.

KULLANILAN DLLERDevletler Resmi Dili Eitim Dili Edebiyat Dili Saray / Ordu Dili

Karahanllar TRKE TRKE TRKE TRKEGazneliler FARSA ARAPA FARSA TRKETolunolu ARAPA ARAPA ARAPA TRKEAkitler ARAPA ARAPA ARAPA TRKESeluklular FARSA ARAPA FARSA TRKE

Karahanllar, ulusal kimliklerini korudular. Farkl dillerin kullanlmasyla; Trkenin geliimi yavalad, halk devlet arasnda kopukluklar olutu, kltrel

atmalar da yaand.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

22/131

******************************************************************************************

21


TRK SLAM DEVLETLERNDE EDEBYAT

A. KARAHANLILAR DNEM1) Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib (1018 1069)

Uygur Trkesi ile yazld.lk edebi Trk slam eseridir.Mutluluk veren bilgi kutlu bilgi anlamndadr.Devlet adamlarna t veren eser Siyasetnamedir.

2) Divan- Lgatit Trk Kagarl Mahmut (XI. yy)

lk Trke ansiklopedi, szlk ve dil bilgisidir.lk Trk Dnya haritas bu eserdedir.Eserde; Trkenin zenginliini ortaya koymak ve Arapa karsnda nemi vurgulamak.

3) Atabetl Hakayk Edip Ahmet Ykneki (XII. yy)Uygur alfabesiyle yazld.Ahlaki retiler (mutluluk, cmertlik) ierir. Hrsl olmann ktl anlatlr.Gereklerin Eii anlamndadr.

4) Divan- Hikmet Hoca Ahmet Yesevi (1166)Arap alfabesiyle Trke olarak yazld.Tasavvuf edebiyatnn ilk rnekleridir.slam tasavvufunu Trklere retmeye alan dini ahlaki eserdir.

B. GAZNELLER DNEM

1) ehname Firdevsi (934 1020)ran air Firdevsi tarafna, Sultan Mahmut tarafndan yazdrld.ran milli destan olarak benimsendi.

2) Asarl Bakiye Biruni

C. HARZEMAHLAR DNEM1) Mukkadimetl Edeb Zemaheri

Bu szlkte, Trk leheleri hakknda bilgi verir.D. BYK SELUKLULAR DNEM

1) Siyasetname Nizaml MlkDevlet tekilatlanmasn anlatr.

2) Rubailer mer Hayyammer Hayyam tarafndan yazlm iirlerdir.Tasavvufu nitelii ile tannr.

3) Celali Takvim mer HayyamSultan Melikah adna hazrlanm Gne yl esasl takvimdir.

4) Muhakemetl Lugateyn Ali ir NevaiTrk dili ve edebiyatnda yazlm bir eserdir.

5) Kasideler Enveri

TRK SLAM DEVLETLERNDE DESTANLAR

KARAHANLILAR DNEMSaltuk Bura Han DestanCengizname

TRK SLAM DEVLETLERNDE BLM ADAMLARI

1) Farabi (870 950) : (Al-Phorobius) Trk slam devletlerinde pozitif bilimi balatm, gelimesine katk salamtr. Muallim-i Sani (kinci retmen) olarak tannr. (Aristoyu yorumladndan) En nemli eseri; El Medinetl Fazla (Erdemli Kent) hsl Ulm (limlerin Saym) eseriyle ilimleri ilk kez snflandrd. Felsefe, Matematik, Fizik, Astronomi, Mantk, Psikoloji ile ilgili 160 eser yazmtr.

2) El - Biruni (973 1051) : (Al-Boran)

Bilimin nndeki en byk engel, serbest dncenin olmayn savundu. Matematik, Geometri, Corafya, Astronomi alanlarnda 100 civar eser yazd. Eseri; Asarl Bakiye (Asyal Milletler Hakknda)

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

23/131

******************************************************************************************

22


Enlem boylam dairelerini hesaplad; Dnyann Gne etrafndaki dnnn 1 ylda gerekletiini ispatlad;Ekvator uzunluunu 15 km yanlma payyla buldu; Yldzlarn uzakln ve alarn len aletler gelitirdi; 16 maddeninzgl arln hesaplad.

3) bn-i Sina (980 1037) : (Avecenna) Farabiden etkilendi. (Felsefi bilgilerin esaslarn alr.) Tp, Matematik, Mantk, Astronomi, Felsefe, Botanik, Zooloji konular zerinde 220 eser vermitir. Tp alannda en nemli eseri El Kanun Fit Tbb asrlarca Avrupada ders kitab olarak okutuldu. Kan

dolam zerinde almalar yapt.

4) bn-i Rd : (Averoes) spanya (Endls)da yetimitir. Aristoyu tanmtr. Avrupada Rnesansn balamasnda etkilidir. Aklclk (Mutezile) mezhebinin nclerindendir. Akl, dinden stn tutmutur.

5) Gazali (1058 1111) : Din bilimcidir ve dini her eyden stn tutmutur. (Byk Seluklu Dnemi) Siyasi blc din anlaylarla mcadele etmitir.Nizamiye Medresesinde retmenlik yapmtr. Kelamcdr. En nemli eseri; hyal Ulumiddin.

6) mer Hayyam (1123) :

Byk Seluklular dnemi nl bilgin ve airdir. Cebir, Geometri, Astronomi, Matematik, Edebiyat alanlarnda almalar yapmtr. Celali Takvimini hazrlamtr. Ayrca, Rubailer gnmze ulaan eserlerdir.

7) Utbi : Gazneliler dnemi yaamtr. Tarih-i Yemini eserinde dnemin olaylarn anlatr.

8) Ulu Bey (1394 1449) : nl astronomi bilginidir. Yldzlarn Fihrist Cetvelleri eserini yazmtr. Semerkandda nl rasathanesini kurdu. Ali Kuu, Ulu Beyin rencisidir. (Timurlularda)

9) El Harezm (780 850) : (Algebre) Matematik, Astronomi, Corafya bilginidir. Cebri sistemletirdi. Kitabl Cebr Vel Mukabele adl eseri Bat dillere evirdi.

10) Zemaheri : Tefsir gramer alannda alt. Keaf ve Mukaddemetl Edeb adl gramer kitab nemli eseridir.

11) Ali ir Nevai : Timur Devleti zaman yaayan aatay Trkesinin en byk airidir. Muhakemetl Lugateyn eserinde Trkenin Farsadan daha zengin dil olduunu anlatr.

TRK SLAM DEVLETLER ETM - RETM

Karahanllar Dnemi Medreseler Seciye, Hamidiye MedreselerGazneliler Dnemi Medreseler Beyhakiye Medresesi

Seluklular Dnemi Medreseler Nizamiye Medresesi (Badat), Niabur Medresesi

TRK SLAM SANATI

MimariDini Cami, Mescit, Medrese, Trbe, Kmbet, Klliye, Tekke, ZaviyeSivil Kk, Saray, Darifa, Kervansaray Han, Hamam, Kpr, maretAskeri Kale, Sur

El Sanatlarinicilik, Maden ilii, Ahap lemecilii, Camclk, Kuyumculuk, Tezhip, Halclk, Hattatlk,Minyatrclk, vb.

Trklerin slam Mimarisine Katklar: st ste ift kubbe, Silindirik yivli minareler, (Klliye; Tm Dini Yaplar Topluluu) Dikdrtgen be keli mihraplar, Kmbet tipi mezarlar.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

24/131

******************************************************************************************

23


ANADOLU TRKYE TARH

LK BEYLKLER DNEM (I. BEYLKLER)

lk Beyliklerin zellikleri : Anadolunun fethini hzlandrdlar. Anadoluyu Trkletirmede, slam dinini yaymada etkilidirler. Fethedilen yerleri Hallara kar korudular. Anadoluyu imar ederek, kalc eserler braktlar. ilerinde serbest; d ilerinde Byk Seluklu Devletine balyd.

A. SALTUKLAR (1072 1202) : (Erzurum Kars Bayburt civar) Anadoluda kurulan ilk Trk beyliidir. Erzurum Ulu Cami eseridir. Grc ve Ermenilerle mcadeleler etmilerdir. Anadolu Seluklu Devleti tarafndan ykld.

B. MENGCEKLLER (1080 1228) : (Erzincan Kemah Divrii civar)

Anadolunun Trklemesinde nemli katklar olmutur. Grclere kar savatlar. Divrii Ulu Cami ve Darifas eseridir. (UNESCO-1985 kltr miras seildi.) Anadolu Seluklu Devleti tarafndan ykld.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

25/131

******************************************************************************************

24


C. DANMENTLLER (1080 1178) : (Sivas Tokat Niksar Malatya evresi) Hallara kar mcadeleler etmilerdir. Danimentname adl esere konusu olmutur. En gl beyliktir. Anadoluda bilinen en eski medrese Yabasan Medresesi (Tokat Niksar) Anadolu Seluklu Devleti tarafndan ykld.

D. AKA BEYL (1081 1093) : (zmir ve evresi) aka Bey, ilk Trk denizcidir. Denizcilik, bu beylikle balad. stanbulu kuatan ilk Trk slam devlet adamdr. Anadolu Seluklu Devleti tarafndan ykld.

E. ARTUKLULAR (1102 1409) : (Diyarbakr Mardin Batman Hasankeyf evresi) Hallara kar mcadele etmitir. Artuklu Saray ve Malabadi Kprs eserleridir. Anadolu Seluklu Devleti tarafndan ykld.

F. ANADOLU SELUKLU DEVLET (1077 1308)

Kurucusu : Sleyman ahKurulduu Yer : znik (Merkez), Konya (Hal Seferinden tr buraya merkez kaydrld)

Sleyman ah Dnemi:1077 Byk Selukluya giritii mcadeleden dolay kuruldular.Suriye Seluklular ile mcadele etti ve sonunda ldrld.

I. Kl Arslan Dnemi:aka Beyliine son verdi.I. Hal Seferi sonucunda znik Bizansa verildi, Konya merkez yapld.Dou Seferine karak Malatyay ald.

I. Mesut Dnemi:II. Hal Seferine baaryla kar koydu.Bu dnemde Anadolu, Trkiye adyla andrld.Adna ilk Anadolu Seluklu paras (Sikke Bakr) bastrld.

II. Kl Arslan Dnemi:Anadoluda Trk siyasi birliini salamaya alt.Adna gm para bastrd.Kardei ahin ah isyann bastrd; Danimentliler, Musul Atabeylii ile mcadeleler ettiler.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

26/131

******************************************************************************************

25


1176 Miryokefelan Sava (Anadolu Seluklular & Bizansllar): Bizans yenildi, Trkleri Anadoludan atma umutlar sona erdi. Anadolunun Trk yurdu olduu kesinleti. Hal Seferi ile Bizansa geen stnlk sona erdi ve Anadolu Seluklularna geti.

HALI SEFERLER (1096 1270)NEDENLER SONULARI

Kuds ele geirmek,Seluklular Anadoludan atmak,Ticaret yollarn ele geirmek,Dounun zenginliklerini elde etmek,Kluni Tarikatnn kkrtmalar,Bizansn Avrupadan yardm istei

Kuds, Mslmanlarda kald.Trk slam topraklarnn imar bozuldu.Kt, Matbaa, Barut, Pusula, vb malzemeler Avrupaya tand.Barutun ateli silahlarda kullanlmasyla Avrupadaki derebeylikler de

zayflad.

I. Gyaseddin Dnemi:Antalya Samsun liman ehirleri alnd.Donanmalar kuruldu. Denizcilik faaliyetleri balad.Venedik ile ticaret anlamalar imzaland.Ticari gelitirme devlet politikas izlendi.

I. zzeddin Dnemi:Sinop fethedildi. lk tersanede kuruldu.

Kbrs ile ticaret antlamas imzaland.Kervansaray yapmna hz verildi.Tccarlar iin Sigortaclk Sistemi balatld.Trabzon Rum mparatorluu ile ukurovadaki Ermeniler vergiye baland.

I. Alaaddin Keykubad Dnemi:Devletin en gelimi dnemidir.Mengceklilere son vermitir. Anadoludaki Trk birlii byk lde saland.Alanya alnarak buraya tersane kuruldu.Konya, kltr ve sanat merkezi haline getirildi.Ahi Tekilat gelitirildi.Anadoluda hanlar ve kervansaraylar yapld.1230 Yassemen Sava (Anadolu Seluklular & Harzemahlar): Harzemah Devleti ykld, Moollar ile snrda olundu. Tampon blgenin kalkmasyla Moollar tarafndan gelen Trk gleri artmtr.lk defa deniz ar seferi Krma yapld. Krmda Sudak Liman ele geirildi ve blgeye Trk tccarlar

yerletirildi.Yabanc tccarlara ticari ayrcalklar verildi, sigorta uygulamas balatld.

II. Gyaseddin Keyhsrev Dnemi:1240 Babailer (Baba shak) Ayaklanmas kt. Devlet bu ayaklanma ile gszletirildi.1243 Kseda Sava (Anadolu Seluklular & Moollar): Moollara kaybettiler ve Anadoluda Mool hkimiyeti balad. Anadoluda Trk Birlii dald ve II. Beylikler ortaya kt. Moollar tarafndan Anadolu tahrip edildi, halk yoksullua ittiler. Orta Asyadaki Trkmenler batya g ettirildi. Siyasi ve ekonomik istikrar bozuldu. Tek olumlu etkisi, Moollardan kaan Trk nfusunun ou kesimi Anadoluya girerek bu blgelerin

Trklemelerini hzlandrmtr.Sava sonrasnda Anadolu Seluklular ikiye blnm. Bana lhanl (Mool) valisi getirilerek devlet

yktrlmtr. (1308)

Anadolu Seluklular Ykan Etkenler: Baba shak isyan, Mool istilasyla merkezi otoritenin zayflamas, Hal Seferlerinin Anadoludaki etkileri, II. Beyliklerin zararl etkileri, Yanl politikalar izlenmeler, lkenin hanedan yelerince bllmesidir.

II. BEYLKLER DNEM (ANADOLU) (14. YY)

Anadolu Seluklu Devletinin dalmasyla kurulan bamsz beylikler olmutur.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

27/131

******************************************************************************************

26


A. Karamanoullar (1256 1487) : (Konya civar) Trke, resmi dil ilan edildi. Osmanlya en ok direnen beyliktir. Bizans ve Venediklerle anlamlardr.

B. Germiyanoullar (1299 1429) : (Ktahya Denizli evresi) Anadoludaki gl beyliklerdendir. Osmanlya nce eyiz, sonra miras eklinde topraklar devretmilerdir.

C. Karesioullar (1304 1360) : (Balkesir anakkale evresi) Osmanlya katlan ilk beyliktir. Denizcilikte ilerlemitir. nemli donanmaya sahiptir.

D. Menteeoullar (1261 1424) : (Mula Fethiye evresi) Denizci bir beyliktir. Hac lyas Cami eseridir.

E. Aydnoullar (1308 1426) : (Aydn Birgi evresi) Denizci bir beyliktir. sa Bey Cami eseridir.

F. Saruhanoullar (1313 1410) : (Manisa evresi) Denizci bir beyliktir.

G. Osmanoullar (1299 1922) : (St - Domani) Anadoluda Trk birliini salad. ktaya yaylan bir imparatorluk kurdu. Ayrca en uzun sre kalan beyliktir.

H. Hamitoullar (1300 1423) : (Isparta Eirdir - Antalya) Osmanlya bir parasn para karlnda topraklarn sattlar.

I. Ramazanoullar : (Adana evresi) Osmanlya katldlar. Denizci bir beyliktir.

J. Candaroullar (1292 1461) : (Sinop Kastamonu evresi) Deniz kuvvetlerine sahiptir. (sfendiyaroullar) Bilim adamlarn destekleyerek kltrel faaliyetlere nem verdi.

K. Dulkadiroullar : (Malatya Elbistan evresi) Yavuz Sultan Selim dneminde Osmanlya katlmlardr.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

28/131

******************************************************************************************

27


L. Canikoullar (Taceddinoullar) : (Bafra Ordu evresi) Denizci bir beyliktir.

M. Eretna Beylii (1335 1381) : (Orta Anadolu Sivas) Mool lhanl Devleti uzantsdr.

N. Akkoyunlular : (Bayburt Urfa Diyarbakr) Dou ve Gneydou Anadolunun Trklemesinde rol oynadlar.

O. Karakoyunlular (1308 1426) : (Dou Anadolu) Azerbaycann Trklemesinde rol oynadlar.II. BEYLKLER DNEM KLTR MEDENYET

Devlet Ynetimi: Egemenlik, hkmdar ve ailesinindir anlay devam etmitir. Veraset sistemi de belirsizdir. Anadolu Seluklular, Byk Seluklulara gre otoritesi gldr.

lke YnetimiMerkez Tekilat Saray, DivanTara Tekilat Merkeze Bal, Meliklerin Ynettikleri, U Beylikler

Hkmdarlk Unvanlar Sultan, Keykubat, Rukneddin, Sultan- Galip, zzeddin, Imameddin, Alaaddin, Gyaseddin

DVAN TEKLATI1 SULTAN Devlet bakandr.2 NYABET- SALTANAT Sultan bakentte olmad zaman yerine Naip (Vekil) bakanlk eder.3 VEZR

DVAN YELER (ALT GRUP)a Meveret Meclisi Hkmdar olacak kii belirlenir. Devletin i d politikalar burada konuulur.b Divan- Tura Devletin i d yazmalarn yapar. Bakana Turai (Mni) denir.c Divan- Arz Merkezdeki ordunun her trl ihtiyacndan sorumludur. Banda Emir-i Dad bulunur.d Divan- stifa Devletin mali ilerine, gelir giderlerine bakar. Banda Mstevfi bulunur.e Divan- Pervane Topraklarn datmn yapar. Arazi kaytlarn tutar. Banda Pervaneci bulunur.f Mezalim Divan Halkn ikyetlerinin dinlendii divandr. rfi hukuk ilerinden Emr-i Dad sorumludur.

SARAY GREVLLEREmir-i Alem Bayrak ve sancaklardan sorumludur. Candar Saray gvenliinden sorumludur.Emir-i Silah Silahhaneden sorumludur. anigir Sultann yemeinden sorumludur.Camedar Saray terzisidir. Emir-i Ahur Saraydaki at bakclardan sorumludur.

ORDULARKARA ORDUSU

DENZ ORDUSUMerkez Ordu Tara Ordu

Guleman Saray, Hassa Ordusu kta Askerler, Yardmc Kuvvetler Meliks-Sevahil (Reisl Bahr)

TOPRAK YNETMHas Arazi kta Arazi Mlk Arazi Vakf Arazi

HALK SINIFIKONARGERLER EHRL KYL

U blgelerdeki Trkmenler,hayvanclkla ynetilirler.

Devlet memuru, tccarlar, bilimadamlar, esnaf zanaatkrlar.

Devlet topran ileyen halk.

EKONOM SINIFISANAY TCARET MALYE

Dokumaclk, inicilik, MadencilikKt malat

Devletin ana politikas:Sigortaclk, limanlar, hanlar, sanayi vegmrkler

r, Hara, Cizye, Liman geliri,gmrk vergiler, maden gelirler,hediye, ganimetler

AH TEKLATI :Kurucusu : Ahi EvranAmac : Sosyal adaleti gerekletirmek.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

29/131

******************************************************************************************

28


Ahi Tekilatnn Grevleri YasaklarEsnaf ile devlet arasndaki ilikileri dzenler.Zor durumdaki esnafa kredi salar.retimi ihtiyaca gre ayarlar, kalitesiz bozuk mallar kontrol eder.Mesleki eitim salar, mallarn fiyatlarn ayarlar. (Narh kesme durumu)Tccarlara can gvenlii iin ticarette ilk kez Sigorta Sistemi uyguland.

Gayrimslimler ye olamaz.Vergiler toplayamazlar.Esnaflar aras davalara bakamazlar.

DL VE EDEBYATIYazma Bilim Dili: ARAPA Edebi Resmi Dili: FARSA Saray Ordu Dili: TRKE

Not: Resmi dili Trke olan Trk-slam Devletleri: Karahanllar, Karamanoullar, Memlkler, Osmanllar.

HALK EDEBYATI ESERLER DNRLERDESTANLAR Battalgazi, Daniment Gazi, Cengizname, Ebu Mslim Destanlar.

eyh Ahmet Glehri Felekname (Gezegenler) Kularn DiliAk Paa Garipname (Trkeye deer verilmediinden yaknlr.)Beylikler Dnemi Farsa Arapa eserler, Trkeye evrilmitir.

TASAVVUF EDEBYATI ESERLER DNRLERMEVLANA Divan- Kebir, Mesnevi, Fihi Mafih, Mektubat. (Farsa yazlmtr.)YUNUS EMRE Divan, Risaletn Nushiyye (Trke yazld)

HACI BEKTA-I VEL Makalat (Anadolunun Trklemesinde nemli rol var.)

DVAN EDEBYATI ESERLER DNRLERHoca Dehhani Seluklu ehnameGlehri Mantkut Tayr (Kularn Dili)Ahmedi Cemid HuritGermiyanl Ahmet Divan, skendername

airler, iirlerini divan denilen kitaplarda toplarlard.

TARKATLARBabailik Tarikat Mevlevilik Tarikat Bektailik Tarikat

Anadolu Trklemesi ve slamla genilemesini saladlar.

ANADOLU SELUKLU DNEM MMAR ESERLER

1. CAMLER : Dini yerlerdir.Konya Alaaddin, Nide Alaaddin, Sivas Ulu Cami, Malatya Ulu Cami, Ankara Aslanhane Cami.

2. MEDRESELER : Eitim retim bilim alanlardr.Yabasan Medresesi (Danimentliler); ifte Hunad Hatun Medreseleri (Kayseri), Sral Karatay nce

Minareli ifte Minareli Medreseler (Konya); Caca Bey Medresesi (Krehir) [En uzun sre rasathane olarak kullanld];Gk Buruciye ifte Minareli Medreseler (Sivas).

3. SARAYLAR : Hanedan yelerinin kald yerdir.Alaiye Saray (Alanya); Kubadabat Saray (Amasya); Kudabiye Saray (Kayseri).

4. DARFAHANELER: Hastanelerdir.Gever Nesibe (Kayseri), Torumtay ifahane (Amasya), Alaaddin Keykubat ifahane (Aksaray).

5. MESCTLER : Minberi ve minaresi olmayan kk ibadethanedir.Sral, Karatay, Ta Mescitleri (Konya).

6. KLLYELER : Cami etrafnda ekillenen birok amal yap: Cami + Medrese+Hastane+BedestenHunad hatun, Hac Kl Klliyeleri (Kayseri); Sahip Ata Klliyesi (Konya).

7. ANIT MEZARLAR : Kmbet (Piramit atllar); Trbe (Kubbeliler) ekillerindeki mezarlardr.Melik Gazi (Krehir); Mama Hatun (Erzurum); II. Kl Arslan (Konya); Dner Kmbet (Kayseri); Emir Saltuk

(Erzurum); Ulu Trbe (Ahlat); Sultan Melik (Kemah).

8. KERVANSARAYLAR : Han (Kk yerlerde); Kervansaray (Byk yollarda) konaklamalar iin yaplr.Evdir, Krkgz, resun, iftlik, Ezine Pazar, Sultan, Zazaddin, Sar, ay, shakl, Az Kara, Altnapa Hanlar.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

30/131

******************************************************************************************

29


9. FAHANE : Hastanedir. (Kk tarzda)

10. BMARHANE : Akl hastanesidir.

11. TABHANE : Hastane k yoksullarn kald yerdir.

12. MARETHANE : Aevidir. Yoksullar iin alr.

13. HAMAM : Temizlik yaplan yerdir.

14. BEDESTEN : Ak Kapal arlardr.

15. YAPI SSLEME MALZEMELER : Ta, Tula, Ahap, Al, ini (Sslemede).

16. EL SANATLARI : Seramik, Cam, Minyatr, Maden, Dokuma, El Yazmalar (Hat, Tezhip, Cilt).

17. SSLEMEDE KULLANILAN FGRLER: Kabartma, iniler, Bitki-Hayvan-nsan Motifleri, Geometrikekilleri, Yaz (Hat).

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

31/131

******************************************************************************************

30


C. OSMANLI DEVLET KURULU YKSELME GERLEMEDNEMLER VE KLTRLER

OSMANLI DEVLET KRONOLOJS

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

32/131

******************************************************************************************

31


A. KURULU DNEM (1281 1451)

1. OSMAN BEY DNEM (1281 1324) Bilecik, negl, Yarhisar ve Karacahisar alnd. 1302 Koyunhisar Sava (Osmanl & Bizans Devleti):

znik, zmit, Bursa fethi kolaylat. Bursa kuatld; ama alnamad. Ahilik Tekilatnn dini ve ekonomik gcnden yararlanld. lk kezbakrdan Osmanl paras (mangr) bastrld. lk Osmanl Vergisi konuldu.

2. ORHAN BEY DNEM (1324 1362) Bursa fethedildi; bakent yapld. 1329 Maltepe Sava (Osmanl & Bizans Devleti) yapld. znik ve zmit alnd. Karesioullar Beylii, Osmanlya katlan ilk beyliktir. Donanmasndan yararlanld. Karamrselde ilk tersane ald. 1353 impe Kalesi alnd. nemi, Balkanlarda ilk Osmanl topradr. lk Divan tekilat oluturuldu. lk dzenli ordu (Yaya Msellemden oluan) kuruldu. lk kez gmten Osmanl paras bastrld. (1327) lk Osmanl Medresesi (znik Sleyman Paa Medresesi) ald. Vezir atamas yapld. (U beyliinden devlet tekilata bu dnemde geildi.) Sancaklara suba kadlar atand. (Adli tekilat oluturuldu.)

3. I. MURAT (HDAVENDGAR) DNEM (1362 1389)

1362 Srpsnd Sava (Osmanl & Hallarla):Hallara kar yaplan ilk savatr. Hallar malup edilmitir.

1364 Sazldere Sava (Osmanl & Bizans Devleti):Edirne fethedildi; Bakent yapld. (Fethedilen yerlere yakn olsun diye yaplmtr.)

1371 irmen Sava:Makedonyann fethi kolaylamtr.

skn politikas uyguland. (Konarger Trkmenlerin Balkan topraklarna yerletirilmesidir.) lk kez Sultan unvan kullanld. Rumeli Beylerbeyliikuruldu. lk kez defterdar atamas yapld. Maliye tekilat oluturuldu. Kapkulu Oca (Yenieri Oca da iinde) kuruldu. Topu Oca sistemi temelleri atld.

Tmar Sistemi, etkili biimde uyguland. Kazaskerlik makam oluturuldu. lke padiah ve oullarndr. anlay yerletirildi. Germiyanoullar (eyiz ile); Hamitoullar (Para ile) topraklar alnmtr. (Anadoluda Trk birlii iin). 1389 I. Kosova Sava (Osmanl Devleti & Hallar):

lk kez savata top kullanld.Savan kazanlmasyla balkanlarda fetih kalc hale geldi.Sava meydannda I. Murat ehit dt.

4. I. BAYEZD (YILDIRIM) DNEM (1389 1402) lk kez Anadoluda Trk birlii saland. Anadolu Hisar (Gzelcehisar) stanbul fethi iin yaptrld. Anadolu Beylerbeylii kuruldu. (Ktahya merkezli) 1396 Nibolu Sava (Osmanl Devleti & Bizansllar):

Hallar yenildi, Bizans Osmanlya vergi demeyi kabul etti. lk Osmanl tersanesi Geliboluda ald.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

33/131

******************************************************************************************

32


1402 Ankara Sava (Osmanl Devleti & Timur Devleti):Osmanl ordusu, Timur ordusuna yenildi ve I. Bayezid esir dt.I. Bayezidin oullar arasnda taht kavgalar meydana geldi.stanbul fethi gecikti; Bizansn mr uzad; Balkanlarda ilerleyiler ise durdu.Fethet Devri (1402 1413)ne girildi.Rumeliye yerleme politikasnn nemi anlald.

5. I. MEHMET (ELEB) DNEM (1413 1421) Osmanl Devletinin 2. kurucusu saylr. (Birlii tekrar salamtr.) Osmanlda ilk dini toplumsal ayaklanma olan eyh Bedrettin Ayaklanmas bastrld. Mentee, Saruhan ve Candaroullar Beyliklerle mcadeleler edildi. 1416 Venediklerle Marmara Denizinde iki deniz sava yapld; ama sonu alnamad.

6. II. MURAT DNEM (1421 1451) Anadolu Beyliklerle mcadeleler edildi: Candarolu, Menteeolu ve Aydnolu Beylikleri kaldrld. Balkanlarda fetihler devam edildi; ama stanbul fethi olamad. 1444 Segedin Antlamas (Osmanl & Macarlar):

Osmanl kuvvetleri, zladide yenildi ve otoritesi sarsld.10 yl boyunca aralarnda sava yaplmayacaktr.II. Murat taht gnll olarak terk etti ve II. Mehmet tahta geti. (Gnll terk eden tek padiahtr.)

Antlamay bozan Hallar, Osmanlya saldrnca II. Murat tahta tekrar geerek 1444 Varna SavandaHallar yenilgiye uratt.

1448 II. Kosova Sava (Osmanllar & Hallar):Avrupa devletleri taarruzdan savunma durumuna getiler.Trklerin Balkanlardan atlamayaca kesinleti.

B. YKSELME DNEM (1453 1579)

Osmanl Devleti Ykselme Dnemi zellikleri: Snrlar geniledi, devlet imparatorluk dzenine geti. pek ve baharat yollarnn denetimini ele geirdi. Anadoluda Trk Birlii saland. Karadeniz ve Akdeniz, Trk Gl oldu. Msr, Arap Yarmadasnn fethiyle slam aleminin lideri oldu.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

34/131

******************************************************************************************

33


1. II. MEHMET (FATH SULTAN MEHMET) DNEM (1451 1481)

1453 stanbul fethedildi.STANBUL FETH (1453)

SEBEPLER SONULARI (Stratejik Neden) Bizansn Osmanl toprak

btnln bozmas. (Siyasi Neden) Bizansn Avrupa Balkan devletlerini,Anadolu Beyliklerini ve Osmanl ehzadelerini kkrtmas.

(Ekonomik Neden) Boazlarn ve Ticaret yollarnnkesime noktalarnn Bizansta olmas. (Dini Neden) Hz. Muhammedin stanbul fethine dairszlerinin olmas.

Bizans mparatorluu ykld. stanbul bakent yapld. Boazlar ve ticaret yollar ele geirildi; ticaret gelirleriartt ve toprak btnl saland. Orta a son buldu; Yeni a balad. Osmanl Devletinin slam dnyasndaki prestiji artt.

lk kez altn para bastrld. Rumeli Hisar (Boazkesen) yaptrld. Topkap Saray ina edildi. Seddlbahir ve Kilitbahir Kaleleri ina edildi. Sahn- Seman Medresesi (En byk eitim kurumlarndan) ald. Enderun Mektebi, devlet adam yetitiren okul haline getirildi. Kapkulu askerlerine Clus Bahii datm yasallat. 1461- Trabzon alnarakPontus Rum Devleti ykld. 1473 Otlukbeli Sava (Osmanl & Akkoyunlular):

Akkoyunlular yenilgiye uratld.Douda gven saland.

1475 Krm alnd, Karadeniz Trk Gl haline getirildi. 1479 Hallarn oluumunu engellemek iin Venediklilere ticari imtiyazlar verildi. talyaya deniz seferi dzenlendi ve Otranto ehri ele geirildi. (Fatihin lmyle ehir boaltld.) Divan geniletildi ve Sadrazam (Veziriazam) divana bakanlk etti. Balkanlarda Bosna halk Mslmanl kabul etti ve Bonak adn ald. Bilimsel hayat zenginletirildi, bu alanda ilerlemeler saland. Venediklilerle uzun sre deniz savalarna girildi. Mora, Eflak, Bosna ve Arnavutluk alnd. Fatih Kanunnamesi (Kanunname-i Ali Osman) hazrland ve yasallat:

Karde katli yasallat. (Taht kavgalarn nlemek, merkezi korumak iin).

Saltanat Yasas (Clus datm, Sancak Sistemi, Msadere Sistemi) yasallat.

2. II. BAYEZD DNEM (1481 1512) Cem Sultan ile iktidar kavgas yaand. syan sonras Rodos valyelerine snarak Osmanlya kar

kullanlmas, fetih hareketlerinin durmasna neden oldu. ahkulu Ayaklanmas (ran Safevi Devleti kkrtmas) bastrld. Memlkler ile baarsz savalar yapld. Karamanoullar Beylii ortadan kaldrld. Venediklilerle deniz sava yapld. Mora Yarmadasnn fethi ise tamamland. Yavuz Sultan Selim tarafndan tahtan indirildi.

3. I. SELM (YAVUZ SULTAN SELM) DNEM (1512 1520)

Yenierinin destei ile tahta gemitir. (Ordu siyasi olaylara karmtr.) Anadoluda kan Bozoklu Celali Ayaklanmalar bastrd. 1514 aldran Sava (Osmanllar & Safeviler):

Safevi Devleti yenilerek Dou Anadolu Osmanl egemenliine girmitir. 1515 Turnada Sava (Osmanllar & Dulkadiroullar, Ramazanoullar):

Dulkadiroullar ykld.Ramazanoullar Beylii Osmanlya geti.Anadolu Trk Birlii tam olarak saland.

1516 Mercidabk Sava (Osmanllar & Memlkler):Memlkler yenildi; Suriye ele geirildi.

1517 Ridaniye Sava (Osmanllar & Memlkler):Memlkler yenildi; Msr ele geirildi.

Msr Seferleri yapld. Sonunda Memlkler ykld; Baharat Yolu denetimi tamamen Osmanlya geti. Hicaz veYemende fethedildi.

Msrdan birok bilim adam stanbula getirildi. Kutsal Emanetler stanbula getirildi. Halifelik makam Osmanlya geti. Teokratikleme sreci balad. (Hilafet)

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

35/131

******************************************************************************************

34


4. I. SLEYMAN (KANUN SULTAN SLEYMAN) DNEM (1520 1566) Tahtta en uzun sre kalan padiahtr. 1526 Moha Meydan Muharebesi (Osmanllar & Macarlar):

Macaristan, Osmanl hkimiyetine girdi. 1529 Viyana kuatld; k mevsiminden tr kuatma kaldrld. 1532 Almanya seferi dzenlendi. 1533 stanbul Antlamas (Osmanl & Avusturya) ile imzaland. 1535 Fransaya ilk kez kapitlasyonlar verildi. (Avrupadaki Hal Birliini nlemek iin) 1538 Preveze Deniz Sava (Osmanllar (Barbaros Hayrettin Paa) & Hallar):

Akdeniz Trk Gl haline geldi.Rodos fethedildi.Kuzey Afrikann fethi tamamland; Cezayir Trablusgarp ele geirildi.

Osmanl kanunlar gncellendi, devirmelerin ynetimdeki etkileri arttrld. 1555 Amasya Antlamas (Osmanllar & ran Safevi Devleti):

Irak ve Bat ran ele geirildi.ran ile yaplan ilk yazl antlamadr.

Hint Deniz Seferleri yapld: Hint ticaret yolunu ele geirmek ve Portekizleri saf d brakmak iin bu seferler yapld; sonucunda istenilen

baarlar kazanlamad ve devleti sarst. Piri Reis (Kitab- Bahriye), Seydi Reis (Mirat-l Memalik); corafi keifler iinde corafya biliminde

ilerlemeler saladlar. Sleymaniye Cami ina edildi. Sleymaniye Medreseleri ald. (Ebu Suud Efendi) Zigetvar Seferi yapld. Bu seferde vefat etti.

SOKULLU MEHMET PAA DNEM (1564 1579) VEZRAZAM Kanuni, II. Selim, III. Murat dnemlerinin sadrazamdr. Ynetimde etkisi ok etkili olduundan bu dneme Sokullu Devri denir. Kbrs Adas fethedildi. 1571 nebaht Deniz Sava (Osmanllar & Hallar):

Hallar Osmanl donanmasn yaktlar.Osmanl yenilerek Akdenizdeki stnl sona erdi.

Tunus alnmasyla Kuzey Afrikann fethi tamamland. Don Volga kanal, Svey kanal ve Karadeniz Marmara kanal projelerini hayata geirmeye alm; ancak

baarsz olunmutur.

5. II. SELM DNEM (1566 1574) Kbrs Adas alnd. 1571 nebaht Deniz Sava (Osmanllar & Hallar):

Hallar Osmanl donanmasn yaktlar.Osmanl yenilerek Akdenizdeki stnl sona erdi.

Devlet ilerine saray kadnlar kart. Selimiye Cami, Edirnede ald. Don Volga kanal, Svey kanal ve Karadeniz Marmara kanal projelerini hayata geirmeye alm; ancak

baarsz olunmutur. Sokullu Mehmet Paa, dneme damgasn vurdu.

6. III. MURAT DNEM (1574 1595) Sokullu Mehmet Paann lm ile Duraklama Dnemine geildi. Sancak uygulamasnda deiiklie gidildi. Sancaa kan son ehzadedir.

C. DURAKLAMA DNEM (1579 1699)

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

36/131

******************************************************************************************

35


1. III. MEHMET DNEM (1595 1603) Dirlik sistemi bozuldu. Osmanl & ran savalarnn balayp, yarm yzyl boyunca srd dnemdedir. Celali isyanlar younlat. Kafes Usulnn uygulanmasna geildi: ehzadelerin sancaa kma uygulamasna son verildi; deneyimsiz

yeteneksiz padiahlarn baa gemesine neden oldu.

1596 Haova Sava (Osmanllar & Avusturya):Avusturya yenildi, Eri Kalesi alnd.Batda kazanlan son meydan muharebesidir.

Vergiler arttrld ve yeni vergiler kondu.2. I. AHMET DNEM (1603 1617)

Ekber ve Ered Sistemi, taht kavgalarn nlemek amacyla getirildi. (En yal en olgun ye) ran ve Avusturya ile savalar devam ettirilmitir. Kadnlarn siyasetteki etkileri younluk kazand. Sadrazam Kuyucu Murat Paa, Celali isyanlarn bastrmak ve otoriyeti salamak iin iddete bavurdu. Sultan Ahmet Cami ibadete ald.

3. II. OSMAN (GEN) DNEM (1618 1622) Osmanlnn ilk slahat padiahdr. lk kez saray dndan evlenerek, saray kadnlarnn devlet zerindeki etkileri azalmtr. eyhlislamn fetva dnda ilere karmas (atama) engellenmitir. Yenieri ordusunu ortadan kaldrmak istedii iin ldrlmtr.

4. IV. MURAT DNEM (1623 1640) Osmanl & ran savalarna devam edilmitir. Yenieri Ocan itaat altna alm ve sistemini yeniden dzenlemitir. stanbulda dzen salamak iin ki Ttn Yasaklar getirildi. Revan ve Badat seferleri dzenlendi.Koi Bey Risalesi; Koi Beye hazrlatlan, devletin sorunlar ve zmlerine ynelik raporlardr. Kkl

zmlere sahip olmas ramen, IV. Murat lmyle uygulanamad.

ayaklanmalar bastrld. 1639 Kasr- irin Antlamas (Osmanllar & ran):

Gnmzn Trkiye ran snrlarnn temelleri atld.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

37/131

******************************************************************************************

36


5. IV. MEHMET DNEM (1648 1687) 1645 1669 yllar arasnda yaplan Girit Adas Seferleri, uzun mcadeleler sonucunda fethedildi. 1672 Buca Antlamas (Osmanllar & Lehistan):

Lehistan Seferi yapld ve Eri Kalesi alnd.Osmanl, Batda en geni snrlara ulat.

Dnem sadrazam Tarhuncu Ahmet Paa, ilk kez mali yl btesi hazrlad:Bte an kapatmak iin saray masraflar azaltld.Hazineye para aktarmak iin yeni kaynaklar buldu.

karlar zedelenen taraflarca idam edildi. Kprller Ailesi i bana getirildi: Kprl Mehmet Paa: Saraya baz artlar srerek sadrazamla getirildi. Bu artlar yznden merkezi

otorite sarslmtr. Saraya sunaca tekliflerin kabul edilmesi, szlerine itimat edilmesi, ikyetlerinde nce kendisine sunulmas, Devlet memurlar atama, azledilmelerinde hareket serbestlii, Orduyu disiplin etmek gibi birok etkende bulunmay istemektedir.

Fazl Ahmet Paa: lkede dzeni salam, bte a dzeltmek adna almalar yapm ve Girit fethi ileordunun gveninin yerine getirtmitir.

1683 Viyana Seferi yaplmtr:Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa tarafndan Viyana kuatlm; ancak kuatmann uzamas ve Krm

Hanlnn yardma gelmemesinden dolay Osmanl Devleti bozguna uratlmtr.Bozgundan sonra Trkleri Balkandan atmak iin Kutsal Hal ttifak (Avusturya, Lehistan, Venedik, Malta)oluturulmutur.

Osmanl Devleti, Avrupa karsnda savunma durumuna gemitir.

6. II. SLEYMAN (1687 1691) II. AHMET (1691 1695) DNEMLER Kutsal ttifak ile Osmanl Devletinin savalarnn yapld ve srdrld dnemdir.

7. II. MUSTAFA DNEM (1695 1703)

1699 Karlofa Antlamas (Osmanl & Avusturya Lehistan Venedik):Osmanl Devleti, byk apta ilk kez toprak kaybetti.Osmanl Devleti, Gerileme Dnemine girmi ve Sakarya Savana kadar ekili sreci balamtr.

Osmanl Devleti, kaybettii topraklar geri alma mcadelesine girmitir. 1700 stanbul Antlamas (Osmanl & Rusya):

Osmanl & Rus Mcadeleleri balad. Sonunda baz yerler verildi.Rusya, ilk kez Karadenize inmitir. (Scak denizlere).

Padiah, kanl Edirne olay ile tahttan indirildi.OSMANLI DEVLET DURAKLAMA NEDENLER

NEDENLER DI NEDENLERMerkezi ynetimin bozulmas (kafes sistemi, vb.)Ekonominin bozulmas (savalar, kapitlasyonlar, vb.)Eitim sisteminin bozulmas (bilimde gerilik, vb.)Ordu Donanmann bozulmas (devirme bozulmas)Sosyal yapnn bozulmas (Tmar sisteminin bozulmas,nfus glerinin art ile dengesizlik, vb.).

mparatorluun doal snrlara ulamas (ller,okyanuslar engeli, vb.),Corafi keifler, Rnesans ve Reform hareketleri

(nemli yollarn yer deimesi, bilim-teknikte gerilik),

Avrupada Osmanlya kar Kutsal ttifakn olumas.

Duraklama dnemi slahatleri; askerlik ile maliye (ksmen) alannda olmutur. (Hukuk alannda deil.)

OSMANLI DEVLET SYANLARI1) Eyalet syanlar Bu isyanlar, devlet denetimini azaltmaya yneliktir. (Eflak, Bodan, Krm, vb.)

2) Celali (Anadolu) syanlar

Merkezi otoritenin bozulmas, vergide adaletsizlikler yaanmas, para ayarnnbozulmas, toprak dzeninin bozulmas, tmarlarn datlmasnda sorunlar yaanmassebebinden kmtr. Anadoluda can-mal gvenlii kalmam ve kylerden kente ghareketleri (yatay hareketlilik) artmtr.

3) stanbul (Merkez) syanlarKapkulu askerlerince karld. Kiilere yneliktir. Nedeni; askere alakasz kiilerin

alnmas, maalarn dzenli denmemesi, clus bahilerin dk ayarl paralarladenmesi, baz devlet adamlarnca yenierilerin kkrtlmalar gelir.

Vaka i Vakvakiye (nar) Olay: Yenieriler, sulu grdkleri 36 devlet adamn istemiler ve isyandaldrlenler nar aacnda aslmlardr. (IV. Mehmet zamannda).

Bu dnemde, Pozitif bilimlere nem azalm;Beik Ulemal (babadan ola geen) km, ocuklar Mderristir.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

38/131

******************************************************************************************

37


D. GERLEME DNEM (1699 1792)

1. III. AHMET DNEM (1703 1730)

1711 Osmanl & Rus Sava (arlk Rusyann u nedenlerden tr savaa girmitir):Krm ele geirmek ve Karadenize inmek,Balkanlardaki Slavlar ile Ortodokslar himaye etmek,Lehistan Baltk Denizi egemenlie almak,Boazlar ele geirerek scak denizlere inmek.

1711 Prut Antlamas (Osmanl & arlk Rusya):Sadrazam Baltac Mehmet Paa, Rus ordusunu yenilgiye uratt.stanbul Antlamas ile Rusyaya verilen yerler geri alnd ve Karadeniz tekrar Trk gl oldu.

1715 1718 Osmanl & Venedik, Avusturya Sava: Osmanl, Moray geri almak iin Venediklileri yenmi.Ancak; Avusturya, Venediklilerin yannda yer alarak Osmanly yenmitir.

1718 Pasarofa Antlamas (Osmanl & Avusturya Venedik):Karlofa Antlamas ile kaybettii topraklar almak iin savaan Osmanl, yeni topraklar kaybetti.Batnn stnln kabul etti.Bat kltrn tanyabilmek iin Bat ile savalar keserek bar politikas izledi.

1718 1730 Lale Devri (1718-Pasarofa Antlamas, 1730-Patrona Halil syan):Dnemin sadrazam Nevehirli Damat brahim Paadr.Dnemin en nl minyatr ustas Levni, airi ise Nedimdir.Avrupann nemli ehirlerinde (Paris, Viyana, Londra) geici elilikler ald.lk geici elilik ve elisi; Paris Yirmi Sekiz Mehmet elebi (Paris Sefaretnamesi).Geici elilikleri, Avrupadaki gelimeleri yakndan takip etme isteinden amtr.

1727 lk Trk Matbaas Sait Efendi ve brahim Mteferrika tarafndan kuruldu.Matbaada baslan ilk eser; Vani Efendi Vankulu Lgatidir.Matbaada baslacaklar, dini eserler dndakiler olmutur.Dou Klasikler, Trkeye evrildi.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

39/131

******************************************************************************************

38


stanbulda ktphaneler ald.Yalovada kt fabrikas kuruldu.stanbulda ini imalathanesi ve kuma fabrikalar ald.Yenierilerden, Tulumbaclar Oca (tfaiyeciler Bl) oluturuldu.lk kez iek as yapld.III. Ahmet emesi ve Nuru Osmaniye Camisi, Borok Rokoko tarznda yapld.Askeri tarzda hibir yenilik yaplmad.1730 Patrona Halil syan: Damat brahim Paann at zevk devrinden memnun olmayan ve ran

Seferinin olumsuz haberlerin gelmesinden rahatsz olan bir topluluk, Damat brahim Paay ve bir grup devlet adamn

idam etmiler, Sadabad Kkn yakmlar ve Nedimi ldrmlerdir. syann ardndan III. Ahmet tahttan indirildi.

2. I. MAHMUT DNEM (1730 1754) Humbarac Ocann bana, Avrupadan getirilen Fransz Kont D Boneval (Humbarac Ahmet paa), Osmanl

tarihinde Avrupadan getirilmi ilk askeri uzmandr. lk askeri slahat yaplmtr: Ordu sistemi; alay, blk, tabur uygulamasna gre yeniden dzenlenmi. lk kez

Avrupadan askeri alanda rnek alnd. 1734 ylnda Hendesehane (Subay yetitirmek iin teknik okul) ald. 1725 1732 Osmanl & ran Savalar: 1724-Osmanl & Rusya arasnda yaplan stanbul Antlamas (rann

Kafkasya topraklarnn paylalmas)na tepki gstererek her ikisine birden sava am; ancak baarsz olmutur. 1732 Ahmet Paa Antlamas (Osmanl & ran):

ran, baz topraklarn Osmanlya vermitir. 1736 1739 Osmanl & Avusturya Rusya Savalar: Rusyann Krm tehdit etmesi, Lehistan meselesi,

Eflak Bodann kkrtlmas ve Avusturyann da ittifakyla Osmanlya sava amlar ve sonunda Osmanl, ikisinebirden galip gelmitir.

1739 Belgrad Antlamas (Osmanl & Avusturya Rusya):Osmanlnn son kazanl antlamasdr. Kaybettii bir topra almtr.

1740 ylnda arabuluculuuyla Fransaya verilen kapitlasyonlar, srekli hale getirilmitir.3. III. MUSTAFA DNEM (1754 1774)

Topu Oca slah edilmitir: Ar toplar yerine hafif toplar dklmtr. Srat Topular Oca kurulmutur. Donanma glendirilmitir. lk kez i borlanmaya gidilmi ve Esham Senetleri dzenlenmitir. Mhendishane-i Bahr-i Hmayun (Deniz kuvvetlerinin subay ihtiyac) adyla denizcilik okulu ald. 1768 1774 Osmanl & Rus Savalar: Rusyann Lehistan igali sonunda Leh vatanseverlerin Osmanlya

snmas ve Rus askerlerinin Osmanl topraklarnda katliam yapmalar, sava sebebi olmutur. Sava srasnda ilk kez Rusdonanmas Akdenize girerek emede Osmanl donanmasn yakmtr. 1774 Kk Kaynarca Antlamas (Osmanl & Rusya):

En ar antlamadr.Karadenizde Trk egemenlii sona ermitir.Osmanl ilk kez sava tazminat demitir.Krm bamsz olmu; halkn dini bakmdan halifeye bal kalmtr.Rusyaya ilk kez kapitlasyonlar verilmitir.Rusya, Osmanl iindeki Ortodokslar sahiplenmitir.

4. I. ABDLHAMD DNEM (1774 1789) Yenieri saym yapld. lk kez ulufe alm satm yasakland. stihkm okullar ald. Clus Bahii kaldrld. Esham Senetleri uygulanmaya konuldu. Avrupadan Mhendis Uzmanlar getirildi. 1774 Kk Kaynarca Antlamas imzaland. Bu antlama ile Rusya, Osmanlnn i ilerine karma hakk

elde etmi ve Osmanl vatandalar Ortodokslar himayesine almtr.

5. III. SELM DNEM (1789 1807)Nizam- Cedit dnemi olarak anlr. Devlet dzeninde radikal deiiklikler yaplmasnn nemi kavranmtr. Gerek anlamda ilk slahat padiahtr. Avrupadaki elilikler srekli hale getirilmitir. lk daimi elilik; Londra Eli Yusuf Agh Efendi. Danma (Meveret) Meclisleri toplayarak, devlet adamlarndan raporlar almtr. Nizam- Cedit adnda yeni ordu kurmutur. Hazine kayna, rad- Cedittir. Ordunun Levent Nizamiye Klalar yapld. Tersanelere nem verilerek kullanlabilir hale getirilmitir.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

40/131

******************************************************************************************

39


Mhendishane-i Berr-i Hmayun (Kara kuvvetlerinin subay ihtiyac) kuruldu. eyhlislam yetkileri kstlanm; kadlar grev yerlerine gnderilmitir. lk kez devlet matbaas (Matbaa-i Amire) kuruldu. lk kez yabanc dil eitimi balanmtr. Askeri teknik okullarda Franszca zorunlu dil kabul edilmitir. Yerli mal kullanm zorunlu hale getirilerek, kullanm zendiren ilk padiahtr. 1787 1792 Osmanl & Avusturya Rusya Savalar: Rusya ve Avusturyann, Osmanly aralarnda

paylamak istemesinden tr kan savatr. Avusturya geri ekildi, Rusya krl kmtr. 1791 Zitovi Antlamas (Osmanl & Avusturya):

Fransz ihtilalinin Avusturyay korkutmas (ok uluslu olduundan) ile aldklar yerleri Osmanlya gerivererek ekildi. 1792 Ya Antlamas (Osmanl & Rusya):

Krm, Rusyaya verildi.Osmanl Devleti, dalma dnemine girdi.

1798 Fransann Msr gali:Msrn zenginliklerinden yararlanmak, yeni smrgeler elde etmek, ngilterenin smrge yollarn keserek,

Akdenizdeki karlarn engellemek ve Akdenizde ekonomik kar elde etmek iin Msr igal etmitir.Rus ve ngiltere, Osmanly destekleyerek, Fransz donanmalarn yakmtr.Fransa, 1801 El Ari Antlamasn imzalayarak geri ekilmitir.

Osmanl denge politikalarna ynlenmitir. Avrupa ile siyasal kltrel ilikiler de artmtr.Napolyon, Akkada bozguna uratld. 1807 Kabak Mustafa syan: Bu isyanla III. Selim tahttan indirilmi ve Sultan IV. Mustafa tarafndan da

ldrlmtr.

Not: III. Selim; askeri, ekonomik ve idari alanlarda kkl slahatlar yapm; ama devletin paralanmasna engelolamamtr. lk programl slahatlar, bu dnemde yaplmtr.

FRANSIZ HTLAL (1789)

Fransz htilali Sebepleri Osmanl Devleti zerindeki Etkileri

Fransadaki krallk ynetimin basks,Halkta burjuva snfnn olmas,Siyasi ekonomik yapy beenmeyen

aydnlar,

Amerikada cumhuriyet rejim etkileri,Soylularn lks ve sorumsuz yaamalar,Aydnlanma ann balamas.

Milliyetilik akmnn etkisiyle; Osmanldaki aznlklar ayaklanmayave birou bamsz olmaya gittiler. Osmanlnn paralanmasnda temeletkendir.Olumlu etkisi; Osmanl aydnlarnn Avrupadaki gelimelerden

etkilenmeleri sonucu Tanzimat, Islahat fermanlar ile Merutiyetinilannda etkili oldular.Bamszlar: lk ayaklanan Srplar, lk bamsz olan ise Rum

(Yunanllar) oldular.

CORAF KEFLER (XV. XVI. YY)Yeni ticaret yollar bulmak amacyla Avrupallarn bilinmeyen lkeleri bulmak iin balatt gezilerdir.

Corafi Keiflerin Sebepleri Corafi Keiflerin Sonular

pek Baharat yollarnMslmanlarda olmas,

Corafi bilginin ilerleyii,Pusulann kullanlmas,Okyanusa dayankl

gemilerin yaplmas,Cesur gemici

kaptanlarn yetimesi.

Avrupann ekonomik seviyesi ykseldi. Rnesans balatt.Kefedilen yerlerde smrge anlay kurdular.Dou ticaret yollar ve Akdeniz limanlarnn nemi yitirildi. Osmanly ekonomik ve

ticaret ynnden vurdu.

Ticaretle uraan burjuvalar zenginleti.Hristiyanlk yayld. Din adamlarna olan gven azald.Yeni bitki hayvan trleri Avrupaya tand.Amerikann eski medeniyet merkezi anlald.Osmanlda vergi geliri azald, kapitlasyonlar artt. Ayrca madenlerin Osmanl

pazarna girmesiyle enflasyon artt ve halk isiz kald.pek baharat yollar, Svey-Don- Volga kanallarnn 1869 1952 yllarnda tekrar

almasyla tekrar nemlileti.

RNESANS HAREKET (XV. XVI. YY)Avrupada edebiyat, sanat ve bilimde gelimelerin olmasdr.Etkileri:

Deney- gzleme dayal Pozitif Dnce yaylm; Skolstik Dnce ise yklmtr. Osmanl, Avrupadaki gelimelere yabanc kalm, bilim gelimelerde Avrupann gerisinde kalarak yklmasrecine girmitir. Daha sonralarnda reform ve sanayi inklplarnn kmasna zemin hazrlamtr.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

41/131

******************************************************************************************

40


REFORM HAREKETLER (XVI. YY)Bu zaman srecinde Hristiyanln Katolik Mezhebinde yaplan dzenlemelerdir.Etkileri: Avrupada mezhep birlii bozuldu; Protestanlk, Kalvenizm ve Anglikanizm gibi mezhepler ortaya kmtr.

(Almanya merkezlidir.) Din devlet ileri birbirinden ayrld. Laik eitim kurumlar ald. Engizisyon Mahkemeleri kuruldu. Skolstik

dnce ise ykld. Reformun Osmanlda etkisi olmamtr. Osmanl, reform hareketlerini ve mezhep ayrlklarn desteklemitir.

Hristiyanlarn dinsel zgr olmalar bunda etkilidir.

SANAY NKILBI (XVIII. YY)ngilterede balayp, tm dnyaya yaylan teknolojik gelimelerdir. nsan hayvan gcne dayanan imalattan,

buhar makine gcne geilmitir.Etkileri: Kk imalathanelerin yerini byk fabrikalar almtr. Osmanlda kk el tezgah atlyeleri kapatlm ve

Avrupann ak pazar haline gelmitir. retim art olmu ve ii snflar ortaya kmtr. Hammadde Pazar ihtiyac nedeniyle, smrgecilikler artm ve Osmanl topraklar Avrupallarca igal edilmi.

Bu durum rekabetlerin artmasna ve dnya savalarnn ortaya kmasna neden olmutur. Yeni dnce akmlar ortaya kmtr: Liberalizm, Sosyalizm, Kapitalizm. Osmanlnn ithalat ihracat dengesi bozulmu ve ekonomide k (siyasi paralel ile) hzlandrmtr.

Kapitlasyonlar genelletirilmitir. Kylerden kentlere gler, hzl biimde artm ve dengesizlikler ortaya kmtr. Yeni kanallar (Panama, Svey) alarak ticaret canlanmtr.

OSMANLI DEVLET KLTR MEDENYET

OSMANLI DEVLET BAKENTLERSt Karacahisar znik Bursa Edirne STANBULErturul Osman Bey Dnemleri Orhan Bey I. Murat II. Mehmet

Hkmdarlk Unvanlar Bey, Gazi, Han, Hakan, Hnkr, Hdavendigar, Padiah, Sultan, Halife.

Hkmdarlk Sembolleri Hutbe, Sikke (Para), Davul (Nevbet),

Sancak,Hilat (Giysi),etr (emsiye),

Tu, Tura, Kl alay,

Ota,Taht.

PADAH YETKLERYasama Yetkisi Yrtme Yetkisi Yarg Yetkisi Siyasi Askeri Yetki

Gsteren Belgeleri

Padiah, Divan- Hmayunile yrtme gcn kullanr.Fatihten itibaren yetkiler,Veziri Azamda topland.Padiah olmadnda bileiler yrtlr ve sonucu

padiaha sunulur. Son kararhkmdarlarn olurdu.Ynetici atamalarna kadarher eit ynetme ilerininyrtcs kurumsal olarakda hkmdarlardr.

Hkmdarlarn er-i yargyetkisi yoktu ve kadlara bilemdahale edemezdi. Kad,haksz bir hkm vermise de(rvet almsa), hkmkazaskerlerce dzeltilirdi.Msadere Sistemi; kulkkenli devlet yneticileri(kanunsuzlarsa) yarglamadanldrme ve mallarna elkoyma yetkisidir. (Padiaha)Kulluk Sistemi; devirmesistemi ierisindeki kiilerzerinde padiahn ldrmeyetkisidir.

Sava bar karar vermeyetkisi padiahndr.Padiahlar, ordularn bizzat

bakumandandr. Byk venemli seferlere kendilerigiderler. Kk seferlereSerdar ismi verilenkumandan tayin edilir.

Ferman,Kanunname,Adaletname,Berat (Atama karar),Yasaknameler,Tevki (Kadya ferman)

Uyulan Hukuklar

rfi Hukuk; Trkgelenek ve greneklerdenalan; ferman- berat- divan-kanunname ve adaletnamekararlardr.eri Hukuk; Kuran

hadislerinden; yani slamhukukundan alr. Mslmanolanlara geerlidir.

Padiah Yetkilerini Kstlayan Belgeler: Sened-i ttifak (1808), Tanzimat Ferman (1839), Islahat Ferman (1856), Kanun-i Esasi (1876).

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

42/131

******************************************************************************************

41


OSMANLI DEVLET VERASET SSTEM GELM DNEMLEROsman Orhan Bey Dnemleri lke hanedan yelerinin ortak maldr.I. Murat Dnemi lke padiah ve ocuklarnn maldr.II. Mehmet (Fatih Sultan) Dnemi lke sadece padiahn maldr.I. Ahmet Dnemi Ekber (En byk kii) Ered (En olgun kii) sistemi

OSMANLI DEVLET EHSADELER VE ETMLERLakaplar elebi, Efendi.

Eitimleri

Sancak Sistemi; Lala eitmeni ile sancaa gnderilirler ve idari askeri alanlarda eitim alrlard.Vali olarak atanr, eitli kademelerde deneyim kazanrd. (Anadolu sancaklarna giderlerdi.)Kafes Sistemi; III. Mehmet dneminde getirtilmitir. Sarayn imirik denilen blmnde eitilirdi.

Yeteneksiz padiahlar kmtr. Son sancaa kmadan tahta oturan ilk padiah; I. Ahmettir.

7/29/2019 KPSS TARIH-2012

43/131

******************************************************************************************

42


Divan- Hmayun (Merkez Hkmet):Osmanl merkez hkmettir. lk kez Orhan Bey dneminde kuruldu.Padiah, burann kararlarna uymazd; sadece danrd. (Danma organdr.)Siyasi, askeri, adli, mali iler grlr ve karara balanrd.Divana Fatihten itibaren Veziriazamlar bakanlk ettiler. Kanuniden itibaren ise Kubbealt denilen yerde toplanr.

II. Mahmut dneminde kaldrld ve Nazrlk (Bakanlk) sistemi getirildi.Fatih Kanunnamesiyle dzene sokuldu. Topkap Saraynda toplanlrd.

OSMANLI TOPLUM HAREKETLER

Yatay Hareketlilik ()Halkn bir yerden baka bir blgeye yerlemesidir. Fethedilen yerlere Anadolu Trkleri,

Rumelideki Hristiyanlar ise Anadoluya gleri olmasdr.

Dikey Hareketlilik ( )Ynetilen snf mensuplarnn askeri snfa geebilmesidir. Hristiyanlar, devirme ile

Mslmanlar, medrese retimi sayesiyle geerlerdi.

OSMANLI TOPLUMUYnetime Gre Snf Kyl, ifti, Tccar, Esnaf, Zanaatkr.

Yerleime Gre Toplum ehirliler, Kyller, Gebeler.

OSMANLI DEVLET LKE YNETMLERKY KAZA SANCAK EYALET DEVLET

OSMANLI DEVLET YNETM BRMLERYnetim Birimleri Yneticileri Gvenlik Sorumlusu Yarg Sorumlusu

Eyalet Beylerbeyi Subalar KadlarSancak Sancakbeyi Subalar KadlarKaza Kad Subalar KadlarKy Ky Kethdas (Muhtar) Yiitba (Tmar Sahibi) Kad Naibi (Vekili)

OSMANLI DEVLET EYALETLERSalinayesiz / Yllksz

(Merkeze Bal)Salinayeli / Yllkl(zel Ynetimli)

mtiyazl (Ayrcalkl)(Bal Beylik Hkmetler)

Tmar (dirlik)

kpss tarih-2012

Documents