KOMPARATIVNA PRAVNA HISTORIJA(Predavanja iz ope povijesti prava i politikih institucija Mustafa Imamovi)Prvobitna zajednicaCjelokupna povijest ovjeanstva se moe podjeliti u tri velika stupnja: (1) divljatvo, (2) barbarstvo, (3) civilizaciju. Divljatvo - kao prvi i najdui stadij odlikuje se sakupljakom privredom (lov, ribolov, ubiranje plodova..) Tu se javlja artikulilirani govor, ljudi ue da koriste vatru, a od oruai oruja imaju samo kamene sjekire, koplja, luk i strijelu koje su bile jedine ovjekove tvorevine.Barbarstvo javljaju se prvi oblici proizvodnje kojise ogledaju u pripitomljavanju i uzgoju ivotinja i raznih biljaka. Ljudi otkrivaju grnarstvo , sitno povrtlarstvo ( ime se bave ugl. ene), mukarci su idalje uglavnom lovci. Na istonom kontinentu, tzv. starom svijetu, ukroene su ivotinje pogodne za pripitomljavanje, a u ishrani se poinju koristiti itarice. Na zapadnom kontinentu, tzv. novom svijetu, samo je pripitomljen konj, od itarica su gajili jedino kukuruz (koji je do otkria Amerike ostatku svijeta bio nepoznat).Tako je od doba barbarstva stanovnitvo ove dvije hemisfere ilo razliitim putevima.Drutvena podjela radaDrutveno podjelu rada moemo podjeliti na 3 stadija:1) Prva druvena podjela rada nastaje preseljenjem ljudi iz uma u rijene doline, tj. kada se dotadanji lovci i stoari poinju baviti gajenjem itarica;2) Druga podjela rada savladavanjem tehnike topljenja eljezne rude,tj. odvajanjem zanastva od poljoprivrede;3) Trea podjela rada nastaje pojavom trgovine i metalnog novca.Uporedo sa ovim razvojem javljaju se i odreene socijalno-politike institucije koje nastaju raspadom rodovsko plemenskog drutva:1) Porodica osnovni oblik organizacije primitivnog drutva . Iz nje se formira tzv. porodica krvnog srodstva (u kojoj su roditelji i djeca iskljueni iz meusobnih spolnih odnosa), te neto kasnije porodica punalua ( zabrajeni odnosi izmeu brae i sestara), sindijazmika porodica ( potiskuje oblike grupnog braka, niz pojedinanih parova ivi i zajednikom domainstvu)2) Gens ili rod razvija se iz punolaua porodice, ima materijarhalni karakter, sainjava ga grupa krvnih srodnika poteklih od zajednike pomajke. Glavne odlike roda: 1) Gens bira svog starjeinju ili poglavicu; 2) birati ili smjeniti poglavicu moe i plemensko vijee, 3) ni jedan lan roda se nije smio eniti u okviru gensa, 4) imanje umrlih ostaje lanovima gensa, 5) uzajamno pomaganje gensova, 6 ) rod ima zajedniko ime, 7) mogunost adopcije stranaca u rodu, 8) zajednike vjerske sveanosti,9) zajedniko mjesto za sahranu,10) rod ima skuptinu mukih i enskih odraslih lanova koji imaju jednako pravo glasa.3) Ropstvo, radna snaga upotrebljiva za razliite poslove. Koritenjem robova dolazi do materijalnog izdizanja pojedinih familija unutar roda koje dolaze u posjed razliitih bogastava i izdvajaju se u odnosu na svoje suplemenike. Ovo sve dovodi do tekog udarca sindijazmikih brakova i materjarhata. Postepeno se prelazi u patrijarhat. U prelaznom obliku iz matrijarhalne u patrijarhalnu porodicu , vlast muakaraca se javlja kroz 2 procesa: Ukljuivanje neslobodnih u porodicu i ustanovljavanje oinske vlasti.

4) Civilizacija ima nekoliko znaajnijih odlika a najznaajnija je monogamna porodica (ne zasniva se na prirodnim ve na ekonomskim uslovima; potinjen poloaj ene; privatna svojina)Vojna demokratija Najvii oblik rodovsko-plemenskog drutva formira ustanovu zajedniku svim barbarima nazvanu vojnom demokratijom, njeni organi su bili:1) Plemenski starjeina ili vojskovoa ( kojeg je birala skuptina)2) Vijee rodovskih starjeina,3) Plemenska ili narodna skuptina ( pravo uea u njoj su imali svi vojnici, odluivali su i najvanijim pitanjima za ivot plemena. Sve odluke su se donosile voljom veine, tj. demokratski)RobovlasnitvoRobovlasnitvo je prva klasna drutvena formacija kojom poinje trei veliki stupanj u povijesti ovjeanstva tj. civilizacija. Ovaj termin je stvoren u sovjetskoj historijografiji i oznaava klasnu strukturu koja se sastoji od 2 socijalna pola: robovlasnika i robova. Prema Marsku, azijske i antike zemlje kao robovlasnike jedino zajedniko to su imale bila je upravo klasna struktura jer su se mnogo razlikovale u ekonomiji i pravno-politikim institucijama.DRAVE STAROG ISTOKAStari Istok termin za podruje Egipta, Palestine, Male Azije, Mesopotamije, Persije, do Indije i Kine. Najstarije drave i najstariji pravni sistemi su nastali upravo u ovim djelovima svijeta prije oko 5 hiljada godina i zbog toga se on smatra koljevkom civilizacije. Ovdje se rodila civilizacija kada se zamljoradniki narodi (Semiti, Hamiti, Sumeri i Dravidi) iz prvnobitne zajednice transformiraju u dravnu organizaciju i stvaraju prve politiko kulturne sisteme.Zajednike crte ovih drava su: 1) Slab razvitak privatne svojine nad zemljom uz preovladavanje dravnog vlasnitva zbog neophodnosti vjetakog navodnjavanja zemlje (koje je vrila opina ili oblasne ili centralne uprave) ;2) Kolektivno posjedovanje robova ( koji su bili dravni i hramovski)3) Elementi patrijarhalnog ivota4) Prvobitni oblici ropstva (rob smio imati porodicu i svoju imovinu).Organizacija vlasti centralizamTekovine i elementi prvih velikih civilizacija su : drava, pismo i metal.Drave Starog Istoka odlikuje i apsolutna vlast jednog starjeine (poglavara). Model nastanka ovih draava je svudje isti, sve su prvobitno bile male gradske drave koje je jedno pleme naselilo i oformiralo svoj plemenski centar u vidu utvrenog grada. Tu je ivjelo rodovsko-plemensko stanovnitvo (ugl. njegova aristokratija), a izvan grada suplemenici (seljaci). Ovi gradovi-drave se ugl. silom spajaju u velike centralizirane drave tzv. orijetalne ili istone despotije, iji je glavni uzrok nastanka potreba za irigacionim (javnim) radovima.itava ova organizacija se ne bi mogla provesti da ljudi nisu pronali pismo. Najstarija pisma su pojmovna (ideografska) pisma : 1) pikografsko ; 2) hijeroglifi ;3) klinasto pismo. Prvo fonetsko pismo stvorili su Feniani alfabetom od 22 znaka.Indijci su znali kaliti eljezo, Egipani, Sumerci i Babilonci bakar i kalaj, te time dobijali bronzu, tj. metalna orua za javne radove i vojsku.EGIPAT Prva obavjetenja o Starom Egiptu potiu od Herodota, Diodora Sicilijanca, Strabona te Bibilije Starog zavjeta. U tom smislu najvaniji izvori su staroegipatski spomenici materijalne kulture i pismani spomenici na pipirusu. Nastao prije 6000 godina u dolini Nila ( osnovali ga hamitski narodi) Prve zajednice, gradovi-drave nazivaju se nome (gr.), prvobitni egipatski naziv bio je sepat ili hest Adz (nomarh) upravnik nome Svaka noma je imala svoj vjerski kult. Egipani su imali vise od 200 bogova i zatitinika. Najvaniji kultovi boga Ozirisa (tvorac vremena i carstva umrlih) i Amon Ra (bog Sunca) Iz ratova i razliitih saveza nastaju 2 vee drave: 1) Gornji Egipat (na 7 rukavaca Nila), 2) Donji Egipat ( bio je jai i vri savez jer je imao jedan tok Nila) 3200.god. pr. n. e. Menes (Ustolieni) silom sjedinjuje dva Egipta i osniva grad Memfis. Stari Egipat vremenski moemo podjeliti na 3 perioda:1) Staro carstvo (3000-2300 god. pr. n. e.)- raspada se usljed unutranih kriza na vie pokrajna.2) Srednje carstvo (2100-1650 god.pr.n.e) vladari tebanske dinastije ponovo ujedinjuju zemlju. Izdie se sloh bogatih seljaka,tzv. monih naceza koji nastoje zahvatiti opinsku zemlju, javlja se nezadovoljstvo siromanih seljaka i robova koji sredinom 18.st.pr.n.e. podiu ustanak)3) Novo carstvo (1600-525 god. pr.n.e)- nastaje ustankom i protjerivanjem Hiksa (pustinjskih prineva), naroda na bornim kolim, koji su vladali Egiptom 150 godina.Organizacija vlasti Stari Egipat je bio despotija sa centraliziranim birokratskim aparatom koji je bio potinjen jednom licu tj. faraonu. On je smatran za posrednika izmedju boga i ljudi,bio je prvosveenik, pripadala mu je zakonodavna vlast, u upravljanju je primao savjete od svojih dostojanstvenika nazivanih savjetnici carskih nareenja; Tradicija biljei 30 egipatskih dinastija; Dati stajao na elu birokratskog aparata, sjedinjavao administrativnu i sudsku vlast. Bio je posrednik izmeu faraona i vanjskog svijeta; Porez je uziman u naturi a iznosio je do petina ljetine, skupljali su ga inovnici a magacinima u kojima su ga ostavljali upravljao je carski blagajnik. Njime su plaani javni slubenici, inovnici, sveenici a dijeljen je narodu samo u godinama gladi; Kuni dokument omoguavao porodicama da uivaju nasljedno pravo na zemlju, kojim je vladar davao zemlju u privremeni posjed (kvazi-svojinu); Sudovi nisu bili odvojeni od uprave.; smrtna kazna se vrila spaljivanjem ili maem,u nekim sluajevima samoubistvom; u sluaju zavjere protiv drave kanjavao se neposredni krivac i cijela njegova porodica; najee su bile tjelesne kazne neto manje globe, este su bile i kazne deportizacije i prinudnog rada.

BABILON U Mesopotamiji, u dolinama rijeka Tigrisa i Eufrata ivjeli su Sumerci koji su tu osnovali vise gradova-drava, tzv. Patesijata, kojima su na elu stajali vladari ili ensi; Najvaniji gradovi bili su: Evidu, Uruk, Ur, Laga, Larsa i Uma koji su se borili za prevlast; zigurati hramovi,uzviena mjesta posveena bogovima; najvie dostignue Sumeraca bilo je stvaranje klinastog pisma, bili su pioniri matematike i astronomije, stvorili su prvi sauvani kalendar; 2300.god.pr.n.e Sumerce su pokorili Semiti, grad Akad je zagospodario Mesopotamijom; Borbu za prevlast okonao je voa Semitskih Amarita Hamurabi koji je ujedinio Mesopotamiju i izdigao grad Babilon kao centar drave (dananji Bagdad); 7.st. zavladao car Asurbanipal u ije se doba, a naroito u doba vladara Nabukodonosora Babilon (u prijevodu Boija vrata) dovava kao grad; 539. god.pr.n.e. Mesopotamiju osvajaju Persijanci; U njihovoj ogranizaciji vlasti nalazili su se: Vladar - imao titulu pates ili lugal; Nubanda- upravnik dvora, organizator javne slube, zemljoradnikih i javnih radova i glavni javni biljenik; Isaku - namjesnici i upravnici gradova procesom civilizacije se ukidaju i na njihovo mjesto dolaze akanaku oblasni upravnici i rabianum- upravnici manjih teritorijalnih jedinica. Dub-sari- pisari Vojska je bila narodna i najamnika, tj. Vojnici su dobijali zemlju kao naknadu za vojnu slubu; Sud i administracija nisu bili odvojeni; Sudilo se pred crkvenim sudovima, tj. Sudili su sveenici, a vrhovni sudija je bio sam vladar.

Starojevrejska drava

Palestina odraz babilnoskim i egipatskih politikih uticaja; na njenom tlu su nastaje prve monoteistike religije u evropsko-mediteranskom prostoru; nastala Biblija ; formirane dvije idovske drave (Izrael i Judeja); Oni se odlaskom odatle dijele na dvije velike skupine:1) Akenazi jevreji njemakog, naarskog, poljskog i ruskog govornog podruja koje su Rimljani nakon pada spomenute dvije drave naselili u Rajnsku dolinu;2) Sefardi jevreji poganjani irom Evrope, utoite nali u tadanjem Osmanskom carstvu kao muslimanskog dravi. INDIJA prvi tragovi civilizacije- u dolini rijeke Ind (dananjem Pakistanu) iz 4500.god.pr.n.e. razvijaju se 2 velika grada-drave Harapa i Mohendo Daro Mahabharata i Ramajana- epovi (izmeu ostalog) opisuju stoljetnu borbu Arijevaca i Dravida Vede i Rigvede (svete hiduistike knjige)- najstariji spomenici indijske knjievnosti, Kastinski sistem- u Indiji su ga zaveli Arijevci, formiraju se 4 zatvorene socijalne grupe:1) Svetenici (brahmani ) 2 )Katrije (ratnici) 3)Vaiije (trgovci) 4)undre (pastiri i ratari) Arijevci su na indijskom tlu formirali 10 kraljevina; Tokom 4.st. javlja se budizam i brahmanizam; U 4.st.pr.n.e Indija se politiki ujedinjuje u mono Magadha carstvo. KINA 1500.god.pr.n.e na istoku Azije stvorena drava dinastije ank u dolini ute rijeke (jedna od najtrajnijih drava na svijetu, svoj kontinuitet zadrala do danas); Kineski zid- napravljen za odbranu od srednjoazijskih barbara 214.god.pr.n.e; Privredni osnov ria; U 4. i 3. St.pr.n.e. dinastija in stvara dravu koja se do danas po njoj zove Kina. IRAN 600.god.pr.n.e dva arijevska naroda (Iranci i Meani) pod vladavinom cara Kira krecu u ekspanziju koju su nastavili naslijednici kroz 5. i 6. St. 480.god.pr.n.e- Persija se protezala od Indije do Male Azije i gornjeg toka Nila, bila je ogranizovana po sistemu satrapija, jer su na elu provincija staraku satrapi; Potovali uenje Zaratustre po kojem se u svijetu bore 2 principa : Ormuzd (dobri duh) i Ahriman (zli duh); 331.god.pr.n.e- Persijsko carstvo unitava Aleksandar Makedonski.

PRAVO DRAVA STAROG ISTOKAIzvori prava su bili : obiaji, sudska praksa i zakoni.1) Obiaji Stvaraju se iz drutvene prakse tj. Iz narodnog duha; Da bi jedno ponaanje bilo shvaeno kao obiaj bilo je potrebno:1) Dugotrajno ponavljanje jedne iste ranje na ugl. Isti nain;2) Ta radnja mora biti u skladu sa etnikim shvatanjima drutva. U rodovsko-plemenskom drutvu norma ponaanja je jedinstvena, ovjek koji je prekri izloen je negativnoj reakciji sredine i prokletstvu boanstva; nema mnogo sukoba interesa. U klasnom drutvu javljaju se sukovi interesa koji uvjetuju pojavu delikta, vri se ukidanje starih obiaja,vladajui sloj namee svoje interese (tako nastaju nove norme),nastaju nove sankcije sluei se ideolokim sredstvima,presude se izriu u ime bogova,itd.

2)Sudska praksa- pravo se rodilo zajedno sa dravom,iako nije imalo svoj puni volumen postojao je sistem obiajnog prava;- organ kroz koji se vri stvaranje novog obiajnog prava je sud (Sud je stariji od prava), djelatnosti suda se unose elementi u pravo.3) Zakon- zakon nastaje reguliranjem oblasti koje nisu imale svoj oslonac u obliajnom pravu (npr., uvoenje i reguliranje javnih dadbina koje gentilno ili rodovsko drutvo ne poznaje, zatim formiranje i reguliranje rada upravno-birokratskog aparata) ;- kod niza starijih naroda zakonima se pripisivalo boansko porijeklo (npr. Mojsijevi zakoni, 10 boijih zapovijesti, spartanski zakonik Likurgona, Hamurabijev zakonik primljen od boga Sunca..);- drakonski zakoni- strogi zakoni (znaili otar prekid sa praksom), dobili ime po mitskom atinskom zakonodavcu Drakonu koji je vlastitom krvlju pisao gradske zakone;- prvi egipatski zakonodavac Menes; kasnije zakone donosi Ramzes, a najznaaniji je Bokhorisov zakonik (ukinuo duniko ropstvo, seljacima dozoljeno da otuuju i ulau svoju zemlju, sveenicima oduzet monopol na pravo, pravni ugovori osloboeni formula)

HAMURABIJEV ZAKONIK Najznaajini zakonik Starog Istoka (nastao u 17.st.pr.n.e); Napisan klinastim pismom na glinenim ploicama; Osnovni razlog donoenja: ublaenje suprotnosti izmeu slobodnih ljudi i osiguranje ope pravne zatite. Stastoji se od 3 dijela:1) Predgovor (govori da zakon prima od boga Sunca)2) Zakonski tekst od 282 lana3) Kratki pogovor (govori o cilju zakona) Po predmetu reguliranja sadri 5 grupa propisa:1) Sud 2) Svojina 3) Brak i porodica 4) Zatita linosti 5) Rad i orua za rad Prvi put se nalazi podjela na materijalno i procesualno pravo; Veina zanimanja bila je naslijedna, slobodni seljaci su ivjeli na dravnoj ili opinskoj zemlji, plaali su porez koji je iao za odravanje hramova i vojske; Zakonik je stanovnitvo dijelio u 3 kategorije:1) Visoko plemstvo, zemljoposjednici ili avilumi,2) Siromani ljudi3) Robovi Poseban sloj inili su damkari bogati trgovci;Pravo svojine Glavna karakteristika kolektivno posjedovanje zemlje; Imovina ilku zemlja koje je vladar davao pod uvjetom ispunjenja naroitih drunosti,vojnih i upravnih u interesu drave; bila je izuzeta iz prometa, mogla je prei u naslijee (ako i naslijednici prime iste obaveze); Zakonik je titio privatnu svojinu na kojoj se zasnivalo obligaciono pravo; nisu razdvajali ugovore (na realne ,verbalne,konsenzualne),pravo uvijek bilo pojedinano i konkretno.Brano,porodino i nasljedno pravo Ugovor bio nuan za pravosnanost braka; Familija je nevjesti davala mirz, a mu eni poklone u toku braka; Po Hamb. Zakoniku razvod je za mua bio lak , a za enu teak, mogu je samo ako mu zapostavlja ili napusti kuu; ena i djeca su pod znatnom muevom vlau ,ali ena ima poslovnu sposobnost , djeca izjednaeno pravo naslijeivanja.Delikti i kazne Krvna osveta bila je zamjenjena kaznama ili globama u korist drave ili naknade tete; Znatni relikti rodovsko-plemenskog ureenja ogledaju se u:1) Odgovornosti za krivino djelo ili rodovske zajednice kada se ne pronae vinovnik;2) Odgovornosti djece za delikte njihovih roditelja;3) Protjerivanju krica iz odreenog mjesta ili doma;4) Postojanju taliona, ako su delikventi i oteeni istog socijalnog poloaja. Kanjavalo se i ocjenjivalo samo objektivno zlo.Proces ili sudski postupak

Pravni sistemi Starog Iskota nisu razdvajali graanski od krivinog postupka; Procesualno pravo se zasnivalo na samopomoi (lica sama dizala tube i uestvovala u izvravanju presude); Pred sudom su koritena kako racionalna (izjave svjedoka i pisani akti) tako i iracionalna (zakletve i boziji sudovi tzv. ordalije) dokazna sredstva; Hamb. Zakonik je nesavjesnom tuiocu i lanom svjedoku prijetio smrtnik kaznama; Presuda je objavljivana tako to bi sudija bez rijei sliku istine koju je nosio oko vrata prislanjao na elo one strane u iju korist je rijeeno djelo.

EGEJSKI SVIJET I STARA GRKA Egejski svijet obuhvata obale i ostrva Egejskog mora koje spaja jug Grke sa Malom Azijom; Prije pojave helenske kulture na ovom podruju su postojale 2 civilizacije:

1) Kritska drava Ljudi upueni u plovidbu Egejskim i Sredozemnim morem; Bavili se ribolovom, gajili masline, vinovu lozu i itarice; Stanovnitvo vjerovatno pripadalo istoj rasi kao i stanovnitvo Male Azije i Grke prije dolaska Indoevropljana; Centri kritske kulture bili su gradovi Knos (Knosos) i Fest (Festos); Mo i bezbjednost drave proistiu iz njenog vladanja trgovakim putevima Sredozemlja; Na vrhuncu moi, oko 1400god.pr.n.e civilizacija je naglo propala,njeni gradovi su uniteni, ne zna se da li je to bio zemljotres ili pustoenje nekog neprijatelja; Kriani su imali 2 slogavna pisma (1 znak 1 slog); nazivaju se crtasto pismo A (koje nikada nije deifrovano) i crtasto pismo B (dokumenti pisani njime prestavljali su spisak imovine, robova ,zanatlija itd. napisanih na jednom obliku grkog jezika kojim su se koristili Ahajci)

2) Mikenska drava Oko 1600.god.pr.n.e. Ahajci su na Peloponezu osnovali savez malih ,monih drava a sjedite saveza je bilo u gradu Mikeni; Period izmeu 1400. I 100, god.pr.n.e. u historiji egejskog regiona naziva se mikenskim (ahajskim) dobom ili mikenskom kulturom; Ova cilizacija je mjeavina ahajske i kritske kulture,religije i duhovnih obiljeja.

Trojanski rat Ahajska kraljevstva nastojala su da proire svoju vlast ka Maloj Aziji gdje ih je privlaio bogati grad Troja; Agamemnon, kralj Mikene, poveo je ahajsku flotu preko Egejskog mora; Grad su opsjedali 10 godina te su 1184.pr.n.e. izvrili pobjedonosni napad; Ovi dogaaji su ispriani u Homerovoj Ilijadi.

Helenska civilizacija Sa sjevera se na Grku sputaju novi osvajai Dorani,ija osvajanja znae kralj mikenskog razdoblja i stvaranje nove civilizacije; Dorani su bili izolovani na Peloponezu i Korintskoj prevlaci; Jonjani su drali Atiku,brojna ostrva i znatne dijelove Male Azije Eoljani su drali Beotiju i Tesaliju Plemena su se meusobno mijeala ali ipak nisu izbrisane razliku u duhovnom razvitku; Oko 800.pr.n.e plemena uzimaju zajedniko ime Heleni; Nikada se nije razvila svijest o zajednikoj dravi ali jeste o zajednikom kulturi i vjeri; svake 4 god. Odravali su u Olimpiji igre koje su dijelom imale sportski a dijelom vjerski karakter; Imali su zajedniki jezik, u tekim nevoljama su se ujedinjavali protiv neprijatelja; Privredni osnov helenizma: oskudna zemljoradnja i razvijeno pomorstvo sa trgovinom.

Grka kolonizacija

Od 1200. Do 400.god.pr.n.e Grci su osnivali stotine kolonija rasijanih du Mediterana, nastalih iz 3 razloga: 1) kao utoite za izbjeglice, 2) kao smjetaj vika stanovnika usljed agrarne prenaseljenosti,3) razgranata trgovina bila je razlog iseljavanja; ivjeli su na stupnju vojne demokratije (agor- skuptina, starjeina-bule,voskovoa-bazileus); Akropoli drzava-grad osnovana na kamenom brijegu u ije se vrijeme razvilo trgovako i zanatsko naselje; svaki je ima svoju upravu, gradom je vladala aristokratija; 2 grada su imala predvodniku ulogu tokom stoljea Grke nezavisnoti: Sparta i Atina. Sparta Nastala kada se oko 10 hiljada dorskih ratnika naselilo u dolini na jugu Peloponeza i osnovalo 5 sela zajedniki nazvanih Sparta; Dotadanje stanovnitvo pretvaraju u helote zemljoradnike koji su spartancu davali polovinu etve; nad njima su sistemski teror vrili dravni slubenici efori; U centru grada su podigli hram Strahu; Perijeci- ostalo pokoreno stanovnitvo,ugl. Trgovci i zanatlije; moralici su ratovati kao hopliti teko naoruani pjeaci; Dravni organi:1) Dva kralja,sa vojnom,sudskom i vjerskom vlau2) Geruzija ili vijee staraca (28 starjeina i 2 gernota)3) Narodna skuptina zvana Apela (svi Spartanci stariji od 30god.)4) 5 efora ili nadzornikaAtina Grad-drava nastala unutranjim raslojavanjem i raspadom rodovkih drutava; Osnivanje drave se pripisuje legendarnom heroju Tezeju, koji je itav narod podijelio na 3 klase: 1) eupatridi (rodovska aristokratija) , 2)geomore (sitni zemljoposjednici),3)demijaruge (zanatlije). Unitenu vlast bazileusa preuzelo je 9 arhonata (birani od strane Areopaga-savjeta eupatrida),imali su vremenski okonan mandat; Naukrarije teritorijalni okruzi, svaki imao svog starjeinu, svaki morao opremiti 1 brod za atinsku flotu.Solonove reforme 594.god.pr.n.e. Solon izabran za arhonta, izbaen na politiku scenu od strane trgovakih robovlasnikih kurgova; U sklopu reformi on proglaava nitavost dugova, izvrio reofganizaciju vlasti, podjelio stanovnitvo prema imovinskom cenzusu na 4 razreda,tzv. File. Razredi: 1.) graani sa prihodom od 500 i vie medimna ita godinje,2.) najmanje 300 medimna ita godinje (tzv.konjanici), 3.)sa 200 medimna ita godinje (tzv.zeugiti ), 4)svi ostali graani tzv. Teti. Solon je zakonodavnu vlast dao Narodnoj skuptini zvanoj Eklezija, izvrnu vlast Vijeu od 400 lanova, a sudsku vlast velikom porotnom sudu, tzv. Helieji.Atinska demokratija Solomonovu politiku nastavio je Pizistrat koji je nastavio demokratizaciju kroz politiku borbu, oslobodio robove dunike i dijelio zajmove seljacima; Poslije njega je doao Klisten- umjesto cenzorske uvijek teritorijalnu podjelu stanovnitva Umjesto 4 timokratske file, uveo 10 teritorijalnih koje se dijele na 3 dijela (tritije) tj.svaka se sastojala od jedne gradske,jedne seoske i jedne primorske teritorije; Tritrije su se dijelile na deme, a na elu svake bio je demarh; Ostrakizam- prognanstvo osobe iji uticaj moe ugroziti demokratske institucije; Reforme nastavljaju Perikle i Efijalt uveli da lanovi porote i savjeta budu plaeni,te da su te funkcije bile dostupne i siromanima;Atinsko pravo Ideja o pravnoj jednakosti graana; Svaki atinski graanin sa 18. Godina bi se upisivao u spisak demota (tj pripadnika dema); Status graanstva davao je pravo da se uestvuje u radu narodne skuptine,da biraju i budu birani; izvrenje ovih prava za atinskog je graanina prestavljao ast (time); atimia-gubitak asti; sastavni dio bila je i vojna obaveza; liturgija-obaveza bogatih graana-materijalna davanja u korist drave; meteci stranci u Atini; svaki je morao imati atinskog graanina kao zatitinika (prostat),plaali su poseban porez tzv. Metekion; robova je bilo oko 400 hiljada,mogli su biti privatni i dravni.Helenizam od 5. Do 4. St.pr.n.e.- u Grkoj borba za prevlast Sparte,Tebe i Atine; na sjeveru je ojaala polu-grka,polu-barbarska makendonska kraljevina; Kralj Filip Makedonski postepeno je pokorio cijelu kontinentalnu Grku,nakon njega njegov sin Aleksandar Makedonski poinje osvajati Istok; Narednih 10 godina on ratuje radei na simbiozi helenskog i orijentalnog svijeta; Nakon njegove smrti dolo je do brobi izmeu njegovih roaka i vojskovoa za prevlast i na kraju se formiraju 3 vee drave ijim su vladarima Grci dali zajedniko ime dijadosi-nasljednici. Historija ove drave se naziva helenistikom. Drave se pripale Kasandaru, Ptolemeju i Seleuk Nikatoru.

DRAVA I PRAVO U SREDNJEM VIJEKU

-uspostavljeni 800 god.Feudalini drutveni odnosi su naslali u razliitim intitucionalnim i duhovnim krugovima; u tom pogledu jasno se razlikuju 3 kulturno-politika kruga:1) Zapadnoevropski - katoliki;2) Bizantsko-pravoslavni;3) Arapsko -islamski. Drutveni i politiki reimKarakteristike feudalizma:1) Sa drutvenog gledita - nain na koji se dri zemlja privatna svojina je izgubila svoj privatnopravni karakter, za feudalnu svojinu kaemo da je podijeljena svojina;2) Sa politikog gledita postojanje hijerarhije vlasti koja djeluje nezavisno, izvuzev obaveze da zadovolji line dunost- ne postoje ni slubenici ni inovnici, svaki feudalni gospodar upravlja na svom vlastelinstvu po svom pravu.Kasnorimske institucije ,pretee feudalizma1) Prekarijum nastaje zahtjevom radnika tj, molbom (precaria), kojeg je upuivao vlasniku zemlje da mu da dionicu pod uslovom naknade u naturi. Ovaj odnos vremenom postaje nasljedan i pretvara se u kolonat;2) Patrocinijum pruanje zatite; patrocinum vicorum- zatita sela od barbarskih provala koju su pruali krupni zemljoposjednici sitnim posjednicima;3) Beneficijum nagrada u vidu polouivanja koju su drava ili bogati zemljoposjednik davali pojedincu za vrenje neke javne slube.

Feud i feudalna svojinaEvoluciom kasnorimskih sistema plodouivanja razvila su se 3 statusa u pogledu zamlje, koja nisu bila uporedna nego postavljena jedan iznad drugog:

1)slobodni posjed ili alod;2)potinjena batina ili zakupnina;3)beneficijum.Uspostavljen je novi batinski sistem u kojem je:1) Vrhovno pravo svojine pripadalo vladaru (dominium eminens);2) Feudalcu je na njegovom posjedu pripadala neposredna svojina (dominium directum);3) Seljacima je na njihovoj parceli pripadala svojina koritenja (dominium utile).Feudalna organizacija vlastiLina odanost, odnosno lina veza koja od zavisnog ovjeka stvara ovjeka svog gospodara u Evropi potike iz dvije ustanove: 1) gemanske vojne druine, 2.rimkih,tzv.domaih vojnika (scholae)1) Druina (comitatus) ideja licne vojne slube tj. One koja se ne duguje graanskih dunostima nego na osnovu izjavljene vjernosti ;2) Vojnici barbarskog porijekla, sainjavaju etu ili privatnu strau imperatora.

Trustis spoj ove dvije vojskePolitika organizacija feudalnog drutvaU feudalnom procesu koji institucionalno zaokruio u 9.st, drutvo je imalo dva opa obiljeja:1) Politika prevlast ratnikog drutva ,ija je privredna snaga poivala na vlastelinstvu;2) Duboka religioznost .Cjelokupna organizacija feudalizma poivala je na 3 ustanove:1) Hijerarhija

Vladar- vlasnik itave zemlje koju je pokanjao vazalima (feud) za linu ili civilnu slubu, ili broj ratnika za vojnu slubu.

Vazali - vojvode,grofovi i opati, koji stvaraju svoje vazale

Kmetovi zavisni seljaci; tekim radom izdravali cijelu feudalnu hijerarhiju.

2) Crkva Na prvom mjestu u hijerarhiji sa jakim privrednim i moralno- politikim uticajem; Odravala 2 neophodna instumenta: itanje i pisanje (vladari neovisni o njenim inovnicima); Ima vei broj posjeda od svjetovnog plemstva; Papa- biskup iz Rima, u poetku imao samo duhovnu vlast nad kranskim narodima irom zapadne i sredne Evrope, vremenom jestekao kontrolu nad Rimim i dijelom Italije tj.dobio i politiku vlast: Manastirske zajednice prvna lica, skup ljudi i imovine sa odreenim ciljen, stiu sva vlastelinska prava (imunitete); Crkva ima svoje pravosue, sveenik nije smio da stupi pred svjetovni sud, to su inili zastupnici (advocati i defensores); Crkva je imala i zakonodavnu (pristicala iz Biblije) i sudsku vlast (episkopi je vrili na osnovu kanonskog prava; razlikuje se duhovni i spoljanji sud);

3) Feudalni veleposjed Osnov ekonomskog i politikog ivota u sr.vj., ustanovljen feudalni politiki reim (vlastelinski reim), svi stalnovnici veleposjeda bili su podloeni vlastelinu. Banstvo sredstvo djelovanja koje ima neogranieno dejstvo na vlastelinovu teritorijalnu oblast, on ima politika,upravna i sudska prava koja su proizlazila iz banstva (bannum); Fued je ustanovljen u formi ugovora izmeu vazala i sizerena koji je imao 2 elementa: hommogium i investituru; Hommogium izjava odanosti vazala svom senioru ili sizerenu, izricana u vidu zakletve Investitura uvoenje u posjed vazala simbolinom tradicijom,predajom feuda u njegove ruke (kasnije se obavljala u vidu darovne povelje); Obaveze vazala prema senioru mogu se oznaiti sa 2 termina: savjet i pomo (consilium i auxilium) Veleposjed se dijelio na 3 djela: 1) Dominikalnu zemlju (alod)- feudalac obrauje sam, 2) Seljaka selita (urbar,beneficijum)- optereeno dadbinama (rentom) koja se javlja u 3 vida: radna renta (kuluk), naturalna i novana; 3) Opinsku zemlju;Feudalno pravo Terirorijalnost zamjenjuje personalni princip po kojem se pravo primjenjuje zavisno od plemenske pripadnosti svakog pojedinca, svako pleme je imalo svoj kodeks ponaanja koje bi pripadnici morali potovati bez obzira na teritoriju u kojoj su se nalazili (npr.sudija pitao tuenog po kojem zakonu ivi); Leges barbarorum - Zbornici svih obiajnih prava (najstariji Lex Salica); Lex romanae barbarorum- barbarski zbornici rimskog prava, Postepeno se razvija kraljevsko pravo- vailo za sve podanike jedne drave; Zemaljsko ili pokrajinsko pravo nastalo stapanjem starih obianih prava sa zakonodavnik aktima vladara (Njemaki zbornik - Sasko ogledallo, Francuski- Coutumier): Pravni personalitet- zavisio od sloja pojedinca- jedno pravo vailo za dva vladajua stalea (plemstvo i svetenstvo), drugo za kmetove a tree za stanovnike gradova;

Krivino pravo Za ista krivina djela meu staleima su propisivane razliite kazne; Openito se karakteriziralo grubim kaznama i primitivnim postupkom; Povreda pojedinca se smatrala povredom drutvenog poretka i javnog interesa, pa se veina kriv. Djela gonila po slubenoj drunosti; Nije se vodilo rauna o uraunljivosti; Princip individualne odgovornosti nije bilo primijenjivan (npr.uz delikventa odgovarala i njegova djeca); Krivina djela se djelila na: 1) teka (ubistvo,hereza,izdaja,razbojnitvo itd.)-kanjavali se smrtnom kaznom ili sakaenjem; 2) srednja (tjelesna povreda,uvreda)- kazna zatvora ili globe 3) lahka - sudija odreivao kaznu.Imovinsko pravo Alod- svojina na zemlju- razlikovao se plemeniti slobodni alod i nepremeniti slobodni alod; na toj osnovi razlikuju se alodisti :plemstvo i zavisni seljaci; Communia- (ume,vode ,ispae), opa dobra, pripadala vlastelinu,kmetovi imali kolektivno i nedjeljivo pravo uivanja; Zakup (prekarijum) neka vrsta doivotnog osiguranja, (vlasnik u nevolji daje zemlju crkvi, a ona mu je vraa uveanu, nakon njegove smrti zemlja pridala crkvi); Zalog- najee u vidu tajne hipoteke; Societas,udruenje u svrhu polovanja : 1) parea (arija)- udru. Za eksploataciju feuda,trga ili mlina, 2)Napolica zakup na dio plodova,3)Komanditno drutvo- ulog jednog ortaka u naturi ,drugog u radu- ortakluk u stoci,uvanju stada,4)solidarni orakluk akcionarska drutva u pomorstvu i bankarstvu. Brak obavezno crkveni,neraskidiv. Imovina u braku: naslijeena dobra, imovina steena prije i za vrijeme braka, udavaki uitak. Nasljedno pravo- koristi se rimska tradicija; ako nema nasljednika imovina ide u fiscus (kraljevsku blagajnu).

BIZANT (VIZANTIJA) Simbioza rimskih,grkih i istonjakih tradicija; Konstantin ,330.god, u istonom dijeli Rimskog carstva gradi Kontantinopolj na mjestu starog grkog kolonijalnog grada Bizantiona; Konstantinopolj je bio kopija Rima, nakon Konst. Smrti napreduje,dok Rim propada; Vrhunac razvoja doivljava za vrijeme cara Justinijana koji ujedinjava istono i zapadno rimsko carstvo, pravi jednu dravu sa jednimzsakonom (kodifikacija) i jednom crkvom ; Sagradio je Svetu Sofiju; Nakon njegove smrti carstva se razdvajaju, Zapadno barbarske drave, Bizant- oslanja se na 3 tradicije: rimsku ,grku i novu kransku ; raskida se jezika veza u carstvu.

Bizantski identitet Bizantijci su sebe smatrali Romejima (Romaiosi) tj Rimljanima, meutim oni su bili i Heleni tj. Grci (Jelini). Priali su grkim jezikom, ali nisu vjerovali u ono u to su Grci, tako su sebe nazivali najvie po vjeri; bilo im je vanije duhovno nego svjetovno.Slavenska invazija Istok se naao pod pritiskom barbara,Slavena; Za razliku od Zapadnog carstva koje su barbari sruili, Bizant je uspio obuzdati pritisak barbara koji su ve zauzeli njegove balkanske provincije; Bizant stvara novu vojno-administrativnu organizaciju poznatu kao tematsko ureenje (themata).Teme nova lokalna uprava do 7.st. Bizant ima rimsku lokalnu upravu sa 2 prefekture, 8 dijeceza i 60 provincija; postepeno su provincije postajale poznate kao themata ili teme i nosile su ime svog puka (komandanta) a na elu su imale generale (stratezi). Imali su vojnu i cilvilnu vlast. ukupno je bilo 25 tema, podjeljenih u 2 grupe: Istok i Zapad; Svaka tema imala je 11 klasa slubenika; najznaajni - hurtularije blagajnici i poreznici temaObnova moi Carstva Stratiotsko ureenje- davanje podraninih oblasti vojnicima uz obavezu odbrane granica; Stratioti slobodni seljaci koji sami obrauju svoju zemljinu parcelu ali su obavezni na vrenje vojne slube,imalu u puno poreskih olakica; Bizant uspjeva oduzdati snagu Slavena nastanjujui ih na Balkanski poluotok, bilo kao stratiote ili kao obine slobodne seljake; Slaveni pomlauju istroenu rimsko-bizansku dravu i poruavaju joj ivot za nekoliko stoljeaMakedonska dinastija Vrhunac binatske moi vezuje se za vladavinucareva ove dinastije; Prvi car iz Makedonije Vasilije -doao u Carigrd kao konjuar, ubio cara Mihajla;Faktori bizantske moi1) Velikim rimskih administrativnim tradicijama- ( car je imao titulu imperatora / augusta / autokratora / bazileusa; narod je bio organiziran u 4 samoupravna tijela tzv. Deme (plava, zelena, bijela i crvena) ;2) Dobroj vojnikoj organizaciji Vojska se sastojala od gradskog garnizona i jezgra carske garde;3) Dobroj fiskaloj politici-poreska politika, idravala inovniki aparat,vojsku i diplomatiju. Razlikuju se porezi na zemlju (zengaratakion) i lini porezi (glavarina i porez na ognjite)4) Prevlasti u mediteranskoj trgovini- Meu brojin manufakturama posebno je slavna proizvodnja svile.

PRAVO car je bio vrhovni sudija; nii su bili provincijski sudovi i kvestor u Carigradu gdje je zasjedao i vrhovni parini sud od 12 sudija; kazne za krivina djela su bile novane ili konfiskacija imovine ili sakaenje, postojao je samo pritvor nije bilo zatvora; Isavrijanci izdaju : Eclogu njome se uvode kranska naela u pravo,; Vojni zakonik, Pomorski ili Rodoski zakonik i Zemljoradniki zakon.

Feudalizacija Do poetka 11.st. bizantski vladari su spreavali proces feudalizacije; ekonomski i vojni organizam pokazuje znakove slabosti; Mo veleposjednika raste i oni nastoje da se doepaju seljakih imanja i pretvore njihove vlasnike u kmetove- parike; Seljaci pod pritiskom velikih poreza doborovljno naputaju slobodnu i tree posao na imanjima bogatih aristokrata ili manastira; Borba izmedju centralne vlasti i aristokratije okonala se u 11.st. pobjedom monih ljudi tj. Pronijara koji pripadaju staleu feudalnog plemstva za koje rade kmetovinjihovi posjedi se zovu pronije; Unitavanjem slobodnih seljaka dolazi do uniavanja trgovine, Bizank biva izbaen iz mediteranske trgovine.Povjesni znaaj Bizanta Bizant je nestao 29.maja 1453. Kada je sultan Mehmed Fatih II osvojio Carigrad i uinio g Istanbulom; Skoro sve Istono Evropske drave koji su bile politiki i kulturno formirani pod okriljem Bizanta duguju svoju civilizaciji njegovim misionarima i dravnicima; Slavenima je Bizant dao pismenost, religiju, feudalne institucije pravo i dravnu organizaciju.RUSIJA Nastala sredinom 9.st.- svoju vjeru i civilizaciju duguje Bizantu; Osnovao ju je voa vedskog plemena Ros (Rus ili Rjurik), koje je zaposjeo Novgorod; Njegov roak Olag osvojio Kijev i ujedinio ga sa Novgorodom tako nastaje Kijevska Rusija Ruska pravda- je najstarija zbirka ruskih zakona, nastala je u 11. i12. vijeku. U njoj su sabrani kneevske odredbe i naredbe koje su izdavali tadanjiruski kneevi. Zakoni koji su uvrteni u Rusku pravdu sainjeni su na osnovu obiajnog prava i prilagoeni potrebama vladajuih slojeva ruskog drutva. Prve odredbe potiu iz1016. iz vremena vladavine knezaJaroslava Mudrog. Kasnije slijede dopune njegovih nasljednika.

ARAPSKO-ISLAMSKI KRUGOVI Arabljani ive na 2 naina ivota: Na sjeveru: u malim nomadskim plemenima,i na jugu kao zemljoradnici po telima i trgovci po gradovima; Ove skupne su govorile na 2 razliita dijalekta arapskog jezika,klanjali se razliitim panteonima bogova;Muhammed, roen 571.god. u Mekki ; bioje osniva i voa vjerske zajednice koja je poslije njegove smrti postepeno prerasla u dravu; U toku osvajanja islam je skupio brojna stara znanja iz mnogih oblasti koja vremenom stvaraju islamsku civilizaciju. Ona povezuje sve muslimanske narode u jedan kulturni krug koji vezuju 3 jake spone: islam, opekulturni jezici (arapski,perzijski,turski) i trgovina.

1) Islamski koncept poloaja covjeka Islamsko pravo nije priznavalo nikakve privilegije bilo kojim grupama i pojedincima; Asabija solidarnost izmeu vjernika; Postojala je ekonomsko-socijalna hijerarhija; U poetku razlika je pravljena izmedju Arapa i pripadnika islama drugog etnikog porijekla (mavali); Islam je priznavao narode drugih religija (koji imaju kitabije: krani i Jevreji, stogo odvajani od murika); s njima su splapani posebni sporazumi pa su jos nazvani i zimije )ljudi sporazuma; Zimije su u islamskim dravama imali status zatiene manjine, zadravali su svoje obiaje i imali su vjersku i pravnu autonomiju.2) Karakter zemljinih odnosaSva zemlja se dijelila na 1) haraku zemlja osvojena izvan Arabije,ostala u rukama potomaka ili ostavljena pokorenim stanovnicima da je obrauju plaajui hara. 2)desetinsku- zemlje poznate pod nazivom kate, djeljene su samo muslimanima,obino ratnicima iz javne zemlje koji su za nju plaali zekat ili uur, 3) vakufsku- nepokretna imovina koji je lice dobrovoljno dali u ope korisne svrhe.

- Postojale su i privatne, mulkovne zemlje i dobra.

3) Pravni sistem i pravna shvatanja erijat islamsko pravo,sastvani dio vjere ; nisu ukljueni samo ugovori i kanjavanja nego i vjerski obredi i obaveze ; to je sistem drunosti ,etiki kodeks privatnog i javnog ivota;

Izvori prava 4 glavna izvora : 1) Kur'an -(610-632) ; 114 sura i 6.666 ajeta2) Hadis ili suna; sunnet-Muhammedove rijei i djela, stvaraju se nove norme ili potvruju stari obiaju (takrir); 6 knjiga hadisa- priznate kao kanonske;3) Idma jednoduno miljenje pravnika jedne epohe ,saglasnost kada u 2 prva izvora nema odreenog miljenja;4) Kijas ili analogija - miljenja pojednih pravnika kada u prva 2 izvora nema odgovarajuih tumaenja: u poetku su iz izdavali imami, kasnije muftije i vidu posebnih akata tzv. Fetvi.

Pravne kole U vezi sa tumaenjem erijatkog prava razvija se vie mezheba (kola miljenja) koji se zasnivaju na raliitim tumaenjima tradicije; 4 najpoznatije:1) Malikijska 2) Hanbelijska3) afijska 4) Hanefijska

Sistem pravaMaterija erijatskog prava rasporeena je u 3 cjeline:1) Ibadet (odnos ovjeka prema Bogu)- obuhvata materiju ustavnog parava i propise o poreskom sistemu;2) Muamelet (odnosi izmeu ljudi)- uvrteno nasljestvo,testament,legat;3) Zevadir ili ukubat (kanjavanje)- uvreno i meunarodno pravo,propise o ratu i miru.Krivino pravo erijatsko pravo pznaje 3 vrste krivinih djela:1) Hadd- Djela za koja su tano utvrene kazne (blud, kleveta,alkohol, kraa, razbojnitvo,otpanitvo od vjere ili apostazija);2) Dinajet - Djela za koja su kao kazna predviena krvna osveta ili plaanje umira (diyet);3) Siyaset- Djela za koja je predviena samo vrsta kazne (npr. Batine ili globe)- uvreda lano mjerenje ,kockanje,bjeanje iz vojske,itd)Graansko pravo i trgovina Faktori koji su doprinosili razvoju trgovine:1) Prirodna bogastva muslimanskog svijeta;2) Sistem transporta (karavani i jedrenjaci);3) Muslimanski trgovcima meu kojima je bilo i dosta Jevreja;4) Dobro organizirane banke sa kreditnim sistemom (kreditno pismo-sufteda; sak-ek) Ralikovali su se trgovci na malo i veliko; Sva roba iz inostranstva prvo je ila u funduk (naplaivala se carina); U gradovima su postojali dravna industija i slobodni zanati;Organizacija drave i politiki razvitak Hlife - nasljedinici Muhammeda,poglavari drave;imam Omer,Osman i Ebu Bekr- postavlja im se pitanje kako upravljati novoosvojenim teritorijama; Omerov ustav dravu ureuje kao vjerko-vojnu zajednicu u kojojje halifa emir ili komandant vojske, a dihad (sveti rat) osnovna drunost muslimana; Zaotravaju se odnosi izmeu vojniko-patrijarhalnih snaga i trgovakih elemenata iz mediteranskih gradova,koje predvodi Muavija; Sukob zavrava pobjedom Muavije koji postaje novi halifa, tako dolazi do raskola u islamu i podjele na sunite i ite. Mauvija formira arapski hilafet sa sjeditem u Damasku kojeg je oko 100 godina kasnije sruio red Abasija i uspostavilo svoj hilafet sa sjeditem u Bagdadu.Lokalna uprava Hilafeti Emevija i Abasija su bili podjeljeni u provincije koje se bile organizirane u 5 potkraljevstva u kojima su 3 slubenika obavljala trostruku vladinu funkciju:1) Politiku administraciju, 2) ubiranje poreza,3) vjersku upravu. poslije halife najvii slubenik je bio potkralj (emir,sahib) koji je u provincijama imao svog zastupnika (naib) i agenta (amil) i pripadala mu je politiko-vojna uprava;

Funkcije halife 3 osnovne dravne funkcije : halifa je civilnu vlast prenosio na vezira, sudsku na kadije a vojnu na voskovoe (emire); 2 vrste vezirata:1) tedvid- s punom vlau,neogranieni 2) tensfiz- s izvjesnom vlau,ogranieni Vezir je predsjedovao savjetu (divanu ili vladi) iji su lanoi bili najvie iz poreske uprave ili finansijskog odjeljenja;Pravosue Sudija erijatskog prava morao je biti: mukarac,punoljetan, slobodan, mentalno sposoban, musliman,pravno brazovan,zdravog vida i sluha; 2 tipa sudske vlasti:1) Vlast kadije- apsolutna i sveobuhvatna- njegove dunosti su bile odreene;2) Specijalna i ogrniena vlast (hasa) kadije u samom aktu o postavljenjuVojska i vojna uprava Haran- hilafetna tjelesna garda; jedine regularne trupe oko kojih su se skupljale druge skupine pod vlastitim starjeinama (regularne plaene trupe (dund) i razni dobrovoljci i ratnici za vjeru); 2 vrste upraviteljske vlasti:1) Opi emirat2) Specijalna vlast (hasa)- upravitelj nije imao jurisdikciju nad sudijama i finansijskim organima.

OSMANSKO CARSTVO

Nastalo kao beilik koje je osnovao voa iz plemena Oguz a izgradio njegov sin Osman; Selim I osvaja Egipat 1517., uzima titulu halife; 36 sultana u direktnoj lozi sa Osmanom,vladali preko 600 godina, (1922); Na podruja Osm. Su dali orginalne doprinose:1) U dravnitvu 2)Arhitekturi 3)Poeziji 1354. Uspostavljaju mostobran na Galipolju; Mehmed II Fatih- 29.maja 1453 -Istanbul ; Agrarno ureenje u Osm. Carstvu Sultan- imao neogranieno pravo svojine; Feudi koje je sultan dodjeljivao vojnicima konjanicima : Timari i zijameti Timari manja feudalna dobra, prihod timarnika do 19,999 aki, neslobodni posjedi, ogranien ekonomski imunitet; Zijameti- vea feudalna dobra, prihod zaima od 20 hljada do 99,999 aki,slobodni posjedi, pored ekonomskog i politika,policijska vlast; Spahije- asker- vladajua klasa u Osm. Car; Hasovi- feudalni posjedi vezani za odreenu funkciju, svojim uivaocima donosili su prihode od 100 hiljada aki i vie, imanjima upravljali preko subaa; Carski hasovi lina fudalna dobra sultana; Vakufska i privatna (mulkovna) dobra Timari i zijameti se sastojali od ifluka (posjedi muslimana) i batinu (nemuslimana) Raja zavisni ljudi; Obaveze seljaka u timarskom sistemu bile su dvojeka:1) Prema feudalcima (feudalna renta)2) Prema dravi Osnovni oblik rente bile je naturalna renta sa dvije vrste obaveza:1) desetina (uur) od glavnih zemljoradnikih proizvoda2) priselica (solarija, zaznina) takse na ivotinje , na prodaju zemljita, na vjenanja; muslimani imali olakice Radna renta seljaci 3 dana u godini radnili u korist spahija;Proces ifluenja Djelovao na raspadanje timarske organizacije, promjene u ivotu seljaka; Vojnici-feudalci dolaze do seoskih posjeda silom , tjeraju seljake na prodaju ili radi namirivanja dugova uzimaju zaloena imanja; tako zapoinje proces ifluenja i izmeu shapije i seljaka se pojavljuje trea linost, ifluk sahibija Seljak je, pored spahije,morao davati i odreeni dadbinu tzv. Devetak.

Osmanska dravna organizacija Vladajua klasa bile je vojniki stale- asker; s njima i ulema a donekle i tidar trgovci i zanatlije; Sultan- imao neogranienu vlast , sluio se centralizmom i razgranatim dravnim aparatom; Osm. Dravni sistem oslanjao se na 3 stuba:1) Administrativni kadar-pisari (kalamije), 2) vojnici (sejfije),3) vjersko-obrazovni elementi (ilmije ili dinije); Dvorski aparat inili su: zapovjednik strae tj, kapije (kapi agasi) i starjeina crnih evnula kao uvara bedema; Dravnim aparatom i poslovima su upravljali: veliki vezir, carski divan, 2 kadi askera (rumelijski i anadolski), dvojica deftedara (finansije), reis efendi (spoljni poslovi), janjiarski aga i kapudan paa (admiral flote).Lokalna uprava-do 1517. Osm. Carstvo se dijelilo na 2 upravna podruja: Rumelijski i Anadolski beglerbegluk (ejalet ili paaluk);- nakon toga se broj ejaleta poveava na 9, a za vrijeme Sulejmana na 40 (26 u Evropi);- ejaleti su se djelili na sandake kojima je upravljao sandakbeg;- nie upravne jedinice bili su kadiluci sudski okruzi; koji se dijele na nahije .Gradovi i ostala naselja 4 vrste naselja: 1) veliki gradovi (eher)2) mali gradovi (kasaba)3) trgovi (bazar)4) sela (karije) Zanatska i trgovaka samouprava bila je obuhvaena esnafskom (cehovskom) organizacijom u kojoj su djelovali: skuptina i uprava (londa- saivanjali su je ehaja,kalfabaa ,jigit i au);Millet sistem To je vrsta personalne samouprave nemuslimana u Osm. Carstvu; Grka pravoslavna crkva bila je organizirana u millet (zajednicu) pod vaseljenskim patrijarhom u Istanbulu; Uivali su vjersku i odreenu pravnu autonomiju a njihov poglavar morao je biti Osm. Podanik (zbog toga nije bilo katolikog milleta); Pored Grkog postojala su jos 2 pravoslavna milleta: Jermenski i Srpski. Jevrejski milltet-hahambara na elu;

Vojska Osm. Oruane snage sastojale su se od provincijanske (feudalna sastavljana od spahijske konjice, graniara i mjesnih garnizona) i centralne vojske (stajaa, inili su je janjiari,topije,ebei); Pomone trupe muselimi (konjanici), jaje (pjeaci), jaruci (pomone nomadske trupe); Kranske pomone trupe-martolosi i konjuari;

Pravosue Isto kao u arapskom hilafetu; 3 vrste kadija: 1)kadija 2) ovlateni zastupnik,3) sudski inspektor; Kadiju je vodio protokol zvani sidil (morali su na sudu prisustvovati svjedoci)

GRADOVI,gradska privreda i pravo Vrste gradova:1) stari rimski gradovi2) Civitates ili biskupski gradovi 3) UtvrdePostanak gradova Uslovi za nastanak grada:1) Viak hrane i zanatskih proizvoda;2) Trebala je da se pojavi potranja;3) Veliki fondovi novca kao sredstva razmjene;4) Organizirani transportni sistem;5) Stabilna vlast koja je titila trgovce od pljakaaRazvoj zanatstva Zanatlije rade za pojedine feudalce; oni im doputaju da tokom jedne sezone idu i rade za druge s tim da im po pvratku daju jedan dio ili cijelu zaradu; To im je omoguilo da utede novca kako bi se otkupili ili prebjegli drugomfeudalcu pod zatitu koji ih je zbog vjetina rado primao; Tako se vremenom stvorio sloj slobodnih zanatlija.Robni promet Ljudi koji posreduju razmjeni materijalnih dobara izmedju zanatlija i feudalaca- trgovci; Vremenom se uloge mijenjaju i zanatlije poinju zavisiti od trgovaca; Trgovina novcem pozajmljivanje novca da bi se vremenom iz njega dobilo vie novca;razvija se bankarstvo;