kosten-batenanalyse van een epb- gestandaardiseerd...

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2011 – 2012

Kosten-batenanalyse van een EPB-

gestandaardiseerd kantoor versus een

passiefkantoor

Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van

Master of Science in de Bedrijfseconomie

Pieter Gilliaert

onder leiding van

Prof. Tom Verbeke

PERMISSION

Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of

gereproduceerd worden, mits bronvermelding.

Pieter Gilliaert

Kosten-batenanalyse van een EPB-gestandaardiseerd kantoor versus een passiefkantoor

Pieter Gilliaert I

Woord vooraf Dit werk werd geschreven naar aanleiding van de masterproef in het kader van mijn opleiding Master in

de Bedrijfseconomie – optie Bedrijfseconomie.

Vorig jaar ben ik afgestudeerd als Industrieel Ingenieur Bouwkunde. Graag had ik in deze Master

Bedrijfseconomie een masterproef geschreven die mijn huidige opleiding en mijn vooropleiding

combineert. Gezien mijn interesse in de energieprestaties in gebouwen was mijn keuze snel gemaakt.

Een kosten-batenanalyse van een EPB-gestandaardiseerd kantoor versus een passief kantoor bleek

ideaal te zijn.

Vooreerst zou ik graag mijn promotor Professor Tom Verbeke bedanken voor de begeleiding en de

mogelijkheid die hij mij heeft geboden om deze masterproef te schrijven.

Graag zou ik mijn dank willen betuigen aan alle personen die mij hebben bijgestaan om deze

masterproef tot een goed einde te brengen. Met speciale dank aan ir. Sien Vervoort en ir. Joost

Verstraete van Ingenium N.V. die mij spontaan met raad en daad hebben bijgestaan. Ook wens ik alle

personen en bedrijven te bedanken die mij informatie en prijsoffertes hebben geleverd.

Ook zou ik graag mijn vrienden en ouders willen bedanken voor de steun die ze mij hebben geboden

tijdens het schrijven van deze masterproef. Ook gaat mijn dank uit naar Stijn Jonckheere voor het

verschaffen van informatie betreffende fiscaliteit. Daarbij wil ik ook speciaal mijn vriendin Stefanie

Jonckheere bedanken voor alle steun en voor het nalezen van deze masterproef.


Pieter Gilliaert II

Inhoudsopgave Woord vooraf .......................................................................................................................................... I

Inhoudsopgave ....................................................................................................................................... II

Lijst van figuren ................................................................................................................................... VIII

Lijst van tabellen ..................................................................................................................................... X

Inleiding .................................................................................................................................................. 1

1 Klimaatverandering, de grootste mondiale uitdaging van deze eeuw op vlak van milieu .................. 4

1.1 Inleiding .................................................................................................................................. 4

1.2 Klimaatbeleid op mondiaal niveau ........................................................................................... 4

1.3 Klimaatbeleid op Europees niveau ........................................................................................... 6

1.4 Klimaatbeleid op nationaal en Vlaams niveau .......................................................................... 8

2 EPB-standaard versus passiefstandaard........................................................................................... 9

2.1 Inleiding .................................................................................................................................. 9

2.2 EPB-standaard ......................................................................................................................... 9

2.2.1 K-peil ..............................................................................................................................12

2.2.2 Maximale U-waarden of minimale R-waarden.................................................................12

2.2.3 E-peil ..............................................................................................................................13

2.2.4 Minimale ventilatievoorzieningen ...................................................................................15

2.2.4.1 Classificaties................................................................................................................ 16

2.2.4.2 Luchtdebieten ............................................................................................................. 19

2.2.5 Bouwknopen...................................................................................................................21

2.2.6 Risico op oververhitting ..................................................................................................21

2.2.7 EPB-software versie 1.6.2................................................................................................21

2.3 Passiefstandaard ....................................................................................................................22

2.3.1 Warmteverliezen beperken met behulp van isolatie .......................................................24

2.3.2 Warmteverliezen beperken met behulp van luchtdichtheid ............................................24

2.3.3 Warmtewinsten optimaliseren met behulp van passieve energie ....................................25

2.3.4 Luchtkwaliteit waarborgen met behulp van ventilatie met WTW ....................................25

2.3.5 Hernieuwbare energie met behulp van zon, wind en aarde .............................................26

2.3.6 Laag energiegebruik met behulp van efficiënte apparaten ..............................................27

2.3.7 Passiefcertificaat .............................................................................................................27


Pieter Gilliaert III

2.3.8 PHPP-software ................................................................................................................28

2.3.8.1 Wat is PHPP?............................................................................................................... 28

2.3.8.2 EPB-software versus PHPP-software ........................................................................... 28

2.3.9 Overzicht van de eisen en maatregelen ...........................................................................30

3 Kantoorontwerp.............................................................................................................................31

3.1 Inleiding .................................................................................................................................31

3.2 Ontwerp kantoorgebouw .......................................................................................................31

3.2.1 Functie ............................................................................................................................31

3.2.2 Afmetingen .....................................................................................................................31

3.2.3 Oriëntatie .......................................................................................................................33

3.2.4 Draagconstructie ............................................................................................................33

3.2.5 Indeling ruimtes ..............................................................................................................34

3.2.6 Ontwerpbezetting ...........................................................................................................35

3.2.7 Brandveiligheid ...............................................................................................................36

3.2.8 Planontwerp ...................................................................................................................36

3.2.9 Overige gemeenschappelijke ontwerpaspecten ..............................................................39

3.3 EPB-gestandaardiseerd kantoor ..............................................................................................39

3.3.1 Inleiding ..........................................................................................................................39

3.3.2 Ontwerp van de schildelen ..............................................................................................40

3.3.2.1 Vloer ........................................................................................................................... 40

3.3.2.2 Plat dak ....................................................................................................................... 41

3.3.2.3 Wanden ...................................................................................................................... 42

3.3.2.4 Vensters en deuren ..................................................................................................... 43

3.3.2.5 Bouwknopen ............................................................................................................... 44

3.3.3 Ontwerp van de installaties .............................................................................................44

3.3.3.1 Verwarming ................................................................................................................ 44

3.3.3.2 Koeling ........................................................................................................................ 46

3.3.3.3 Ventilatie .................................................................................................................... 48

3.3.3.4 Verlichting .................................................................................................................. 51

3.3.4 Overzicht en resultaten ...................................................................................................54

3.4 Passief kantoor .......................................................................................................................56

3.4.1 Inleiding ..........................................................................................................................56

3.4.2 Ontwerp van de schildelen ..............................................................................................57


Pieter Gilliaert IV

3.4.2.1 Vloer ........................................................................................................................... 57

3.4.2.2 Plat dak ....................................................................................................................... 58

3.4.2.3 Wanden ...................................................................................................................... 59

3.4.2.4 Vensters en deuren ..................................................................................................... 60

3.4.2.5 Luchtdichtheid ............................................................................................................ 61

3.4.2.6 Bouwknopen ............................................................................................................... 61

3.4.3 Ontwerp van de installaties .............................................................................................61

3.4.3.1 Verwarming ................................................................................................................ 61

3.4.3.2 Koeling ........................................................................................................................ 63

3.4.3.3 Ventilatie .................................................................................................................... 65

3.4.3.4 Verlichting .................................................................................................................. 66

3.4.3.5 Fotovoltaïsche zonne-energie ..................................................................................... 68

3.4.4 Overzicht en resultaten ...................................................................................................68

4 Investeringsanalyse ........................................................................................................................73

4.1 Inleiding .................................................................................................................................73

4.2 Algemeen ...............................................................................................................................73

4.2.1 Kosten van de schildelen en installaties...........................................................................73

4.2.2 Financiële steunmaatregelen ..........................................................................................74

4.2.2.1 Verhoogde investeringsaftrek voor energiebesparende investeringen ........................ 75

4.2.2.2 Ecologiepremie (EP-plus) ............................................................................................. 76

4.2.2.3 Korting op onroerende voorheffing voor verlaagd E-peil ............................................. 77

4.2.2.4 Groenestroomcertificaten voor fotovoltaïsche zonnepanelen ..................................... 78

4.2.2.5 Overzicht financiële steunmaatregelen ....................................................................... 78

4.2.3 Investeringsanalyse .........................................................................................................78

4.2.3.1 Basiskenmerken van een investering ........................................................................... 78

4.2.3.2 Specifieke kasstromen van de investering ................................................................... 79

4.2.3.3 Beoordelingscriterium 1: Terugverdientijd .................................................................. 82

4.2.3.4 Beoordelingscriterium 2: Verdisconteerde terugverdientijd ........................................ 83

4.2.3.5 Beoordelingscriterium 3: Netto contante waarde ........................................................ 83

4.2.3.6 Beoordelingscriterium 4: Inwendige rendementsgraad ............................................... 84

4.2.3.7 Beoordelingscriterium 5: Winstgevendheidindex ........................................................ 85

4.2.3.8 Vereist rendement ...................................................................................................... 85

4.3 Investeringsanalyse ................................................................................................................89


Pieter Gilliaert V

4.3.1 Gebouwschil ...................................................................................................................91

4.3.1.1 Horizon ....................................................................................................................... 91

4.3.1.2 Initiële investering ...................................................................................................... 91

4.3.1.3 Energiebesparing of extra energieverbruik .................................................................. 95

4.3.1.4 Onderhoudskosten ..................................................................................................... 95

4.3.1.5 Belastingsbesparing door afschrijfkosten .................................................................... 95

4.3.1.6 Financiële steunmaatregelen ...................................................................................... 95

4.3.1.7 Beoordelingscriteria .................................................................................................... 95

4.3.2 Luchtdichtheid ................................................................................................................97

4.3.2.1 Horizon ....................................................................................................................... 97

4.3.2.2 Initiële investering ...................................................................................................... 97

4.3.2.3 Energiebesparing of extra energieverbruik .................................................................. 98

4.3.2.4 Onderhoudskosten ..................................................................................................... 98

4.3.2.5 Belastingsbesparing door afschrijfkosten .................................................................... 98

4.3.2.6 Financiële steunmaatregelen ...................................................................................... 98

4.3.2.7 Beoordelingscriteria .................................................................................................... 98

4.3.3 Verwarming ..................................................................................................................100

4.3.3.1 Horizon ..................................................................................................................... 100

4.3.3.2 Initiële investering .................................................................................................... 100

4.3.3.3 Energiebesparing of extra energieverbruik ................................................................ 101

4.3.3.4 Onderhoudskosten ................................................................................................... 102

4.3.3.5 Belastingsbesparing door afschrijfkosten .................................................................. 102

4.3.3.6 Financiële steunmaatregelen .................................................................................... 102

4.3.3.7 Beoordelingscriteria .................................................................................................. 102

4.3.4 Koeling ..........................................................................................................................104

4.3.4.1 Horizon ..................................................................................................................... 104







4.3.5 Ventilatie ......................................................................................................................108


Pieter Gilliaert VI

4.3.5.1 Horizon ..................................................................................................................... 108







4.3.6 Verlichting ....................................................................................................................112

4.3.6.1 Horizon ..................................................................................................................... 112







4.3.7 PV-panelen ...................................................................................................................116

4.3.7.1 Horizon ..................................................................................................................... 116







4.3.8 Totale investeringsanalyse ............................................................................................119

4.3.8.1 Horizon ..................................................................................................................... 119







4.3.8.8 Inflatie ...................................................................................................................... 126

4.3.8.9 Niet ingecalculeerde factoren ................................................................................... 127


Pieter Gilliaert VII

4.4 VBA-aangestuurde Excel-sheet .............................................................................................128

5 Sensitiviteitsanalyse .....................................................................................................................130

5.1 Inleiding ...............................................................................................................................130

5.2 Variabelen ............................................................................................................................130

5.2.1 Energieprijzen ...............................................................................................................130

5.2.2 Vereist rendement en belastingsvoet ............................................................................131

5.2.3 Afschrijvingsmethode ...................................................................................................132

5.2.4 Financiële steunmaatregelen ........................................................................................133

6 Besluit ..........................................................................................................................................136

Lijst van geraadpleegde werken ............................................................................................................XIII

Internetbronnen .................................................................................................................................. XIV

Hoofdstuk 1 ..................................................................................................................................... XIV

Hoofdstuk 2 ...................................................................................................................................... XV

Hoofdstuk 3 ..................................................................................................................................... XIX

Hoofdstuk 4 ..................................................................................................................................... XXI

Hoofdstuk 5 ....................................................................................................................................XXIII

Offertes ............................................................................................................................................. XXIV

Bijlage 1: Berekening van het verwarmingsvermogen van de AWW ................................................... XXVI

Bijlage 2: Fiche passief kantoor ........................................................................................................ XXVIII

Bijlage 3: Input EPB-software .............................................................................................................. XXX


Pieter Gilliaert VIII

Lijst van figuren Figuur 1: CO2-concentraties in Europa 2010, Bron: ...................................... 6

Figuur 2: Aandeel sectoren in de uitstoot van broeikasgassen, Bron: .................... 8

Figuur 3: EPB-eisen 2012, Bron: ................................11

Figuur 4: U- en R-waarden 2012, Bron: ............13

Figuur 5: Stroomschema berekening E-peil met EPU-methode, MS Visio 2007 .......................................15

Figuur 6: Minimum debiet niet-residentieel, Bron: .............................19

Figuur 7: EPB-software versie 1.6.2 ........................................................................................................22

Figuur 8: Trias Energetica,Bron: ...................22

Figuur 9: Specifieke jaarlijkse energievraag t.o.v. passiefhuizen, Bron: ............23

Figuur 10: Isoleren, Bron: ...........................................................24

Figuur 11: Luchtdichtheid, Bron: ................................................24

Figuur 12: Warmtewinsten, Bron: ..............................................25

Figuur 13: Ventilatie met WTW, Bron: ........................................25

Figuur 14: Warmterecuperatie met bypass, Bron: ......................26

Figuur 15: Hernieuwbare energie, Bron: .....................................26

Figuur 16: Efficiënte apparaten, Bron: ........................................27

Figuur 17: Passiefhuiscertificaat, Bron: .......................................27

Figuur 18: Compactheid, Bron: ..............32

Figuur 19: Basisplan, MS Visio 2007 .......................................................................................................33

Figuur 20: Legplan, MS Visio 2007 ..........................................................................................................34

Figuur 21: Grondplan gelijkvloers, MS Visio 2007 ...................................................................................37

Figuur 22: Grondplan verdieping +1, MS Visio 2007 ...............................................................................38

Figuur 23: Vloeropbouw EPU, AutoCad 2012..........................................................................................40

Figuur 24: Dakopbouw EPU, AutoCad 2012 ............................................................................................41

Figuur 25: Wandopbouw EPU, AutoCad 2012 .........................................................................................42

Figuur 26: Actieve koeling, Bron: Breesch H., Cursus Bouwfysica 2, Kaho Sint-Lieven, Gent ....................46

Figuur 27: Ventilatieschema gelijkvloers, MS Visio 2007 .........................................................................50

Figuur 28: Ventilatieschema verdieping +1, MS Visio 2007 .....................................................................50

Figuur 29: Rendement in lumen/W, Bron: Breesch H., Cursus Bouwfysica 2, Kaho Sint-Lieven, Gent ......52

Figuur 30: Vloeropbouw passief, AutoCad 2012 .....................................................................................57

Figuur 31: Dakopbouw passief, AutoCad 2012 .......................................................................................58

Figuur 32: Wandopbouw passief, AutoCad 2012 ....................................................................................59

file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424915file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424917file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424918file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424919file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424920file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424922file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424923file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424924file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424928file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424929file:///C:/Users/Pieter/Dropbox/School/Masterproef/Teksten/Masterproef__Pieter%20Gilliaert.docx%23_Toc325424933


Pieter Gilliaert IX

Figuur 33: Extra afvoeropening vergaderzaal 0.9, MS Visio 2007 ............................................................66

Figuur 34: Ecologiepremie kenmerken, Bron: ......................76

Figuur 35: Stroomschema investeringsanalyse, MS Visio 2007 ...............................................................90

Figuur 36: Cumulatieve kasstroom schilopbouw ....................................................................................96

Figuur 37: Cumulatieve kasstroom luchtdichtheid ..................................................................................99

Figuur 38: Cumulatieve kasstroom verwarming....................................................................................103

Figuur 39: Cumulatieve kasstroom koeling ...........................................................................................108

Figuur 40: Cumulatieve kasstroom ventilatie........................................................................................112

Figuur 41: Cumulatieve kasstroom verlichting ......................................................................................116

Figuur 42: Cumulatieve kasstroom PV-panelen ....................................................................................119

Figuur 43: Cumulatieve kasstroom totale investeringsanalyse excl. PV-panelen ...................................124

Figuur 44: Cumulatieve kasstroom totale investeringsanalyse incl. PV-panelen ....................................126

Figuur 45: Input-wizard, keuzeformulier ..............................................................................................128

Figuur 46: Input-wizard, investeringen .................................................................................................129

Figuur 47: Input-wizard, financiële gegevens ........................................................................................129

Figuur 48: Input-wizard, financiële steunmaatregelen ..........................................................................129

Figuur 49: Invloed van de financiële steunmaatregelen op de NCW (incl. PV-panelen) .........................133

Figuur 50: Invloed van de financiële steunmaatregelen NCW (excl. PV-panelen) ..................................134


Pieter Gilliaert X

Lijst van tabellen Tabel 1: Verschillen EPW - EPU ..............................................................................................................14

Tabel 2: Classificatie binnenluchtkwaliteit ..............................................................................................16

Tabel 3: Classificatie buitenluchtkwaliteit...............................................................................................17

Tabel 4: Classificatie kwaliteit van de toevoerlucht ................................................................................17

Tabel 5: Classificatie kwaliteit van de afvoerlucht ...................................................................................17

Tabel 6: Classificatie energetische prestatie ventilatoren .......................................................................18

Tabel 7: Classificatie controle binnenluchtkwaliteit ................................................................................18

Tabel 8: Classificatie drukvoorwaarde ....................................................................................................18

Tabel 9: Vloeroppervlakte per persoon volgens technische bijlage VI van NBN EN 13779 .......................20

Tabel 10: Overzicht van de eisen en maatregelen voor een passief gebouw ...........................................30

Tabel 11: Ontwerpoppervlakte per indeling ...........................................................................................35

Tabel 12: Minimale vloeroppervlaktes werkruimtes ...............................................................................35

Tabel 13: Benaming verschillende ruimtes .............................................................................................36

Tabel 14: Vloeropbouw EPU ...................................................................................................................41

Tabel 15: Dakopbouw EPU .....................................................................................................................42

Tabel 16: Wandopbouw EPU ..................................................................................................................43

Tabel 17: Vensters en deuren EPU .........................................................................................................43

Tabel 18: Geklimatiseerd volume per ruimte..........................................................................................47

Tabel 19: Berekening minimale ventilatievoorzieningen .........................................................................48

Tabel 20: Eisen verlichting in kantoorgebouwen volgens NBN EN 12464-1 .............................................53

Tabel 21: Berekening verlichtingsontwerp EPU ......................................................................................54

Tabel 22: Overzicht EPB-gestandaardiseerd ontwerp .............................................................................55

Tabel 23: Resultaten EPB-gestandaardiseerd ontwerp ...........................................................................55

Tabel 24: Vloeropbouw passief ..............................................................................................................57

Tabel 25: Dakopbouw passief.................................................................................................................58

Tabel 26: Wandopbouw passief .............................................................................................................59

Tabel 27: Vensters en deuren passief .....................................................................................................60

Tabel 28: Berekening verlichtingsontwerp passief ..................................................................................67

Tabel 29: Overzicht passief ontwerp ......................................................................................................69

Tabel 30: Resultaten passief ontwerp exclusief PV-panelen ...................................................................70

Tabel 31: Resultaten passief ontwerp inclusief PV-panelen ....................................................................72

Tabel 32: Overzicht financiële steunmaatregelen ...................................................................................78


Pieter Gilliaert XI

Tabel 33: Euribor-rente op 3 maanden 2003-2012, Bron: ...........................87

Tabel 34: Jaarlijks verwachte dividendrendement van de BEL20, Bron: ................88

Tabel 35: Koerswinst BEL20 over 20 jaar, Bron: ....................................................89

Tabel 36: Prijsraming schilopbouw EPB-gestandaardiseerd kantoor .......................................................91

Tabel 37: Prijsraming schilopbouw passief kantoor ................................................................................92

Tabel 38: Meerkost schilopbouw ...........................................................................................................94

Tabel 39: Investeringsanalyse schilopbouw ............................................................................................96

Tabel 40: Prijsraming luchtdichtheid passief kantoor .............................................................................97

Tabel 41: Meerkost luchtdichtheid .........................................................................................................98

Tabel 42: Investeringsanalyse luchtdichtheid .........................................................................................99

Tabel 43: Prijsraming verwarming EPB-gestandaardiseerd kantoor ......................................................100

Tabel 44: Prijsraming verwarming passief kantoor ...............................................................................101

Tabel 45: Meerkost verwarming...........................................................................................................101

Tabel 46: Investeringsanalyse verwarming ...........................................................................................103

Tabel 47: Prijsraming koeling EPB-gestandaardiseerd kantoor .............................................................104

Tabel 48: Prijsraming koeling passief kantoor .......................................................................................105

Tabel 49: Meerkost koeling ..................................................................................................................105

Tabel 50: Investeringsanalyse koeling ..................................................................................................107

Tabel 51: Prijsraming ventilatie EPB-gestandaardiseerd kantoor ..........................................................109

Tabel 52: Prijsraming ventilatie passief kantoor ...................................................................................109

Tabel 53: Meerkost ventilatie...............................................................................................................109

Tabel 54: Investeringsanalyse ventilatie ...............................................................................................111

Tabel 55: Prijsraming verlichting EPB-gestandaardiseerd kantoor ........................................................112

Tabel 56: Prijsraming verlichting passief kantoor..................................................................................113

Tabel 57: Meerkost verlichting .............................................................................................................113

Tabel 58: Investeringsanalyse verlichting .............................................................................................115

Tabel 59: Prijsraming PV-panelen passief kantoor ................................................................................116

Tabel 60: Meerkost PV-panelen ...........................................................................................................117

Tabel 61: Investeringsanalyse PV-panelen ............................................................................................118

Tabel 62: Prijsraming EPB-gestandaardiseerd kantoor..........................................................................120

Tabel 63: Prijsraming passief kantoor excl. PV-panelen ........................................................................120

Tabel 64: Prijsraming passief kantoor incl. PV-panelen .........................................................................121

Tabel 65: Meerkost passief kantoor excl. PV-panelen ...........................................................................121

Tabel 66: Meerkost passief kantoor incl. PV-panelen ...........................................................................121

Tabel 67: Totale investeringsanalyse excl. PV-panelen .........................................................................124


Pieter Gilliaert XII

Tabel 68: Totale investeringsanalyse incl. PV-panelen ..........................................................................125

Tabel 69: Invloed inflatie op de NCW ...................................................................................................127

Tabel 70: Invloed energieprijzen op de netto contante waarde ............................................................131

Tabel 71: Invloed van het vereist rendement en de belastingsvoet op de netto contante waarde ........132

Tabel 72: Invloed van de afschrijvingsmethode op de beoordelingscriteria ..........................................133

Tabel 73: Gegevens berekening AWW................................................................................................ XXVI

Tabel 74: Vermogen voor verwarming tijdens de dag ........................................................................ XXVII

Tabel 75: Vermogen voor verwarming tijdens de nacht ..................................................................... XXVII

Tabel 76: Input EPB-software .............................................................................................................. XXX


Pieter Gilliaert 1

Inleiding De klimaatverandering, het broeikaseffect en oliecrisissen liggen aan de basis van het energiebeleid dat

tot op heden zowel op mondiaal, Europees, nationaal als op Vlaams niveau wordt gevoerd. De huidige

Vlaamse energieprestatieregelgeving voor gebouwen is daar een onderdeel van.

De CO2-concentratie in de atmosfeer baart de wereld zorgen. CO2 komt vrij bij de verbranding van

fossiele brandstoffen met betrekking tot de opwekking van energie. Het totale jaarlijkse energieverbruik

bedraagt voor Vlaanderen ongeveer 800.000 TJ/jaar. Daarvan wordt 40% verbruikt in de residentiële en

de tertiaire sector. Daarom is de gebouwensector een belangrijke factor op weg naar energiebesparing

en beperking van de CO2-emissies. Energiebesparingen kunnen in de hand gewerkt worden door

‘Rationeel Energiegebruik’ (REG).

Tot op heden is er nog steeds een grote mogelijkheid voor energiebesparing in tertiaire gebouwen. In de

woningbouw zijn de begrippen energiezuinigheid en energiebesparingen al flink ingeburgerd. Dit is in

sterk contrast met kantoorgebouwen, waar het energieverbruik eerder als een noodzakelijke kost wordt

gezien. Energieverbruik van kantoorgebouwen is binnen bedrijven vaak een relatief kleine kost en wordt

daarom snel uit het oog verloren. Bij kantoorgebouwen blijkt de marge voor energiebesparing vrij groot

te zijn. Door de hoge compactheid, minder invloedrijke koudebruggen en de mogelijk tot

standaardisatie heeft energiezuinig bouwen bij kantoorgebouwen meer voordelen dan nadelen. Door de

grote compactheid is het veel eenvoudiger dan bij woongebouwen om de energiebehoefte voor

verwarming te verlagen. Er moet echter wel voldoende aandacht besteed worden aan het comfort in de

zomer. De energiebehoefte voor koeling zo laag mogelijk houden blijkt één van de grootste uitdaging te

zijn bij zeer energiezuinige tertiaire gebouwen.

Het economisch optimum verschuift langzaam naar beneden onder de eisen van de

energieprestatieregelgeving. Bijgevolg is het economisch interessant om bij de bouw van een nieuw

kantoorgebouw niet enkel te voldoen aan de huidige energieprestatieregelgeving, maar ook om verder

te gaan in de maatregelen om energie te besparen. Experts beweerden in 2010 reeds dat het

economisch optimum van woongebouwen zich bevindt in de buurt van ‘lage-energiegebouwen’. Ook

wordt er beweerd dat energiebesparingen bij kantoorgebouwen rendabeler zouden kunnen zijn dan bij

woongebouwen. De vraag dringt zich op of dit optimum bij kantoorgebouwen al eventueel bij de

passiefstandaard zou kunnen liggen. Daarom wordt in deze masterproef een aanzet gegeven om dit

verder te onderzoeken. Er zal een kosten-batenanalyse gemaakt worden van een EPB-gestandaardiseerd

kantoorgebouw versus een passief kantoorgebouw. Er zal met andere woorden onderzocht worden of


Pieter Gilliaert 2

het economisch rendabel is om een nieuw kantoorgebouw volgens de passiefstandaard te bouwen in

plaats van volgens de EPB-standaard.

In deze masterproef zal in een eerste hoofdstuk een korte blik geworpen worden op de grootste

mondiale uitdaging van deze eeuw op vlak van milieu, namelijk de klimaatverandering.

Daarna wordt er in een tweede hoofdstuk een overzicht gegeven van de eisen volgens de huidige

energieprestatieregelgeving, ook wel EPB-eisen genoemd, en een overzicht van wat de passiefstandaard

inhoudt.

In het derde hoofdstuk wordt het algemeen kantoorontwerp besproken en het ontwerp van de

schildelen en de installaties voor zowel het EPB-gestandaardiseerd kantoor als het passief kantoor. Het

EPB-gestandaardiseerd kantoorgebouw zal op een zodanige manier ontworpen worden dat deze zo

goed mogelijke de huidige energieprestatieregelgeving benadert. Het passief kantoorgebouw zal op een

zodanige manier ontworpen worden dat deze voldoet aan de eisen van de passiefstandaard. Ook wordt

er zoveel mogelijk getracht om te voldoen aan de aanbevelingen voor de certificatie.

In het vierde hoofdstuk wordt de eigenlijke kosten-batenanalyse uitgevoerd. Om het EPB-

gestandaardiseerd kantoor ten opzichte van het passief kantoor te kunnen afwegen, worden alle

meerkosten bepaald om deze te kunnen verwerken in de kosten-batenanalyse. Deze

investeringsanalyse zal iedere energiebesparende maatregel, inclusief subsidies, evalueren en daarna

worden alle maatregelen samen onder de loep genomen om te kunnen besluiten of de

energiebesparingen al dan niet rendabel blijken te zijn. In de investeringsanalyse worden de meerkosten

van het passief kantoorgebouw ten opzichte van het EPB-gestandaardiseerd kantoorgebouw

vergeleken. Met behulp van de klassieke methoden zoals de ‘Netto Contante Waarde’ en de

‘verdisconteerde terugverdienperiode’ zal iedere maatregel beoordeeld worden op zijn rendabiliteit.

In het laatste hoofdstuk wordt een korte sensitiviteitsanalyse uitgevoerd. De energieprijzen zijn een erg

variabele factor in de investeringsanalyse en bijgevolg moeten verschillende scenario’s ontworpen

worden waarbij de energieprijzen stijgen of dalen met een bepaalde groeivoet. Tevens wordt de

afhankelijkheid van de steunmaatregelen in de vorm van subsidies en aftrekposten geëvalueerd, evenals

het vereist rendement, de belastingsvoet en de afschrijfmethode.

In deze masterproef worden volgende aannames gedaan met betrekking tot de bouwheer van het

kantoorgebouw. Het betreft een:

KMO met een jaarlijks belastbaar inkomen van € 100.000,00 in de periode 2012-2032;

bedrijf met een aanvaardbare hoofdactiviteit volgens de NACE-code;


Pieter Gilliaert 3

bedrijf die zijn hoofdactiviteit hoofdzakelijk uitoefent in het Vlaamse Gewest;

bedrijf zoals vermeld in artikel 3, 1° van het decreet betreffende het economisch

ondersteuningsbeleid van 31 januari 2003;

bedrijf die het kantoorgebouw met de bijhorende installaties in gebruik neemt op 30 juni 2012.

Alle figuren en tabellen die in het bijschrift of de tekst geen expliciete bronvermelding hebben, zijn zelf

gemaakt met behulp van MS Office Excel 2007, MS Office Word 2007 of MS Office Visio 2007.


Pieter Gilliaert 4

1 Klimaatverandering, de grootste mondiale uitdaging van deze eeuw op vlak van milieu

1.1 Inleiding

Dankzij het broeikaseffect is er op aarde een leefbaar klimaat. Het natuurlijk broeikaseffect komt tot

stand door de aanwezigheid van broeikasgassen in onze atmosfeer. De zonnestraling komt in de

atmosfeer, waarna de zonne-energie door het aardoppervlak wordt omgezet in warmte en waarvan een

deel wordt gereflecteerd. Dankzij de aanwezigheid van de broeikasgassen wordt deze gereflecteerde

warmte gedeeltelijk tegengehouden. Onder broeikasgassen verstaan we H2O (waterdamp), CO2

(koolstofdioxide), CH4 (methaangas), CFK’s (Chloorfluorkoolstofverbindingen) en andere. Dit natuurlijk

broeikaseffect wordt sinds de industriële revolutie versterkt doordat er sindsdien alsmaar meer

broeikasgassen de atmosfeer ingestuurd worden, waarvan CO2 als grootste boosdoener wordt aanzien.

Naar aanleiding van dit versterkt broeikaseffect is de aarde langzaam aan het opwarmen en wordt de

natuurlijke klimaatverandering onherroepelijk versneld. De opwarming van de aarde kan grote gevolgen

hebben, zoals meer extreem weer met overstromingen en droogtes, stijging van de zeespiegel met

bedreiging van verschillende planten- en diersoorten tot gevolg.

De CO2-emissies ontstaan bij het verbranden van fossiele brandstoffen bij de productie van energie.

Ondertussen proberen we wereldwijd om zoveel als mogelijk over te schakelen op het produceren van

‘groene energie’. Een grote uitdaging is tevens het verminderen van het energieverbruik. Om deze

uitdagingen in goede banen te leiden, wordt er overgegaan tot het voeren van een klimaatbeleid.

In dit hoofdstuk wordt een kort overzicht gegeven van het klimaatbeleid op mondiaal, Europees,

nationaal en Vlaams niveau. Omdat dit enkel als inleidend hoofdstuk bedoeld is, worden enkel de

belangrijkste gebeurtenissen en beleidsplannen kort aangehaald.

1.2 Klimaatbeleid op mondiaal niveau

Een eerste erkenning van het probleem vond al plaats tijdens een eerste wereldklimaatconferentie in

1979. Na een tweede wereldklimaatconferentie in 1990 werd er op mondiaal niveau gewerkt aan

Klimaatverdragen. In 1992 stelde de Verenigde Naties een klimaatverdrag op met als doel de

concentraties van broeikasgassen te stabiliseren tot op een niveau waarbij een gevaarlijke menselijke

beïnvloeding van het klimaat wordt vermeden. Deze afspraken bleken niet voldoende te zijn om het


Pieter Gilliaert 5

doel te bereiken, dit mede doordat er geen bindende emissiereducties afgesproken werden. Daarna is in

1997 het klimaatverdrag van 1992 uitgebreid met het welbekende Kyoto Protocol, waarin wel bindende

emissiereducties van broeikasgassen werden afgesproken. Het Kyoto Protocol heeft als doel de

gemiddelde jaarlijkse emissies van broeikasgassen te reduceren met gemiddeld 5,2% tegen de periode

2008-2012 ten opzicht van deze in 1990 in alle geïndustrialiseerde landen. De emissiereductie die

voorop gesteld werd voor België bedraagt 7,5%. Dit zou een eerste stap moeten voorstellen richting

verdere vergaande emissiereducties.

In 2007 is er op de klimaattop in Bali begonnen met de eerste stappen naar mondiale afspraken over

broeikasgassen na afloop van het Kyoto Protocol in 2012. Op deze klimaattop werden geen

kwantitatieve doelstellingen opgesteld. Op deze klimaattop werd verwezen naar een rapport van het

IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change, waarin staat dat als er een stabilisatie van de

hoeveelheid CO2 (gericht op het beperken van de opwarming tot ongeveer 2°C ten opzichte van het pre-

industriële niveau) in de atmosfeer wil gerealiseerd worden, er emissiereducties moeten gerealiseerd

worden van 25% tot 40% in 2020 en 85% tot 95% in 2050 voor geïndustrialiseerde landen.

In 2008 volgde een nagenoeg vruchtloze klimaattop in Poznan waarin slechts enkele afspraken werden

gemaakt, gevolgd door de klimaattop in Kopenhagen van 2009 waarin enkel de doelstellingen worden

bevestigd zonder deze te kwantificeren en bindend te maken.

In 2010 volgde de klimaattop in Cancún waar een aantal maatregelen worden voorgesteld. In het

akkoord werden geen nieuwe doelstellingen opgenomen, maar werd wel de basis gelegd voor de

opvolging van het Kyoto Protocol na 2012.

Tijdens de laatste klimaattop in Durban in 2011 zijn alle landen, waaronder ook de grootste CO2-

producerende landen zoals de Verenigde Staten, India en China, tot een consensus gekomen over een

soort ‘roadmap’ voor bindende afspraken. In 2015 zou er een verdrag op tafel moeten liggen en deze

zou in werking moeten treden in 2020. In Durban werd tevens het Kyoto Protocol, welke in het

daaropvolgende jaar zou aflopen, verlengd, maar niet door alle deelnemers die hadden ingetekend op

het Kyoto Protocol van 1997.


Pieter Gilliaert 6

1.3 Klimaatbeleid op Europees niveau

Ook Europa heeft onder invloed van het Kyoto Protocol de beperking van de uitstoot van

broeikasgassen als prioritaire doelstelling.

Figuur 1: CO2-concentraties in Europa 2010, Bron:

In 2003 heeft het Europese Parlement de ETS-richtlijn goedgekeurd, het Europese CO2-

emissiehandelssysteem. Aan dit systeem nemen grote bedrijven met een grote energiebehoefte deel.

Elk bedrijf krijgt een hoeveelheid emissierechten en indien dit bedrijf meer CO2 uitstoot dan kan hij

emissierechten kopen van een ander bedrijf dat minder CO2 uitstoot dan zijn emissierechten.

Ondertussen zijn er reeds 2 handelsperioden achter de rug, 2005-2007 en 2008-2012. Bij iedere nieuwe

handelsperiode wordt het emissieplafond verder verlaagd. In de derde handelsperiode, 2013-2020,

komt één Europees plafond in tegenstelling tot de voorheen geldende nationale plafonds.

Ook hier wordt verwezen naar het rapport van het IPCC dat gericht is op het beperken van de

opwarming van de aarde tot ongeveer 2°C ten opzichte van het pre-industriële niveau. Om deze

doelstelling te halen stelde de Europese Raad in 2007 voor om tegen 2020 een reductie van minstens

20% ten opzicht van 1990 te realiseren. Daarbij komen ook nog doelstellingen betreffende

hernieuwbare energie, biobrandstoffen en de voor deze masterproef meest relevante doelstelling

betreffende energiebesparing. Deze laatste doelstelling houdt een energiebesparing in van 20% van de

actuele raming in 2020.


Pieter Gilliaert 7

In 2002 keurde het Europese Parlement en de Europese Raad de richtlijn voor energieprestaties in

gebouwen goed. Deze richtlijn staat meer bekend onder de naam EPBD, ‘The Directive 2002/91/EC of

the energy performance of buildings’. De 4 hoofdzaken van de richtlijn zijn:

een algemene methode voor het berekenen van de energieprestaties van gebouwen;

1. Thermische kenmerken van het gebouw (buitenschil, binnenruimten, luchtdichtheid,

enzovoort)

2. Verwarmingsinstallatie en warmwatervoorziening, met inbegrip van de

isolatiekenmerken

3. Airconditioningsysteem

4. Ventilatie

5. Ingebouwde lichtinstallatie (vooral buiten de woonsector)

6. Positie en oriëntatie van de gebouwen, met inbegrip van het buitenklimaat

7. Passieve zonnesystemen, zonwering

8. Natuurlijke ventilatie

9. Kwaliteit van het binnenklimaat, inclusief het kunstmatige binnenklimaat

Bij deze berekening wordt, indien van toepassing, rekening gehouden met de positieve

invloed van:

10. Actieve zonnesystemen en andere verwarming- en elektriciteitsystemen op basis van

hernieuwbare energiebronnen

11. Elektriciteit geproduceerd door middel van warmtekrachtkoppeling

12. Verwarming- en koelsystemen per blok of wijk

13. Natuurlijk licht

minimale waarden voor de energieprestatie van nieuwe gebouwen en noemenswaardige

renovaties;

systemen voor het certificeren van nieuwe en bestaande gebouwen;

regelmatige inspecties van verwarmingsketels en centrale lucht-klimatisatie en het beoordelen

van verwarmingsketels ouder dan 15 jaar.

In 2010 werd een herziening van de EPBD ingevoerd. In deze herziening werden strengere voorwaarden

voor de energieprestaties in gebouwen gesteld.


Pieter Gilliaert 8

1.4 Klimaatbeleid op nationaal en Vlaams niveau

Het Belgisch klimaatbeleid wordt hoofdzakelijk verdeeld tussen de 3 gewesten in het ‘Vlaams

Klimaatbeleidsplan’, het ‘Brussels Lucht-Klimaatplan’ en het ‘Plan Wallon air climat’. Het overkoepelend

klimaatplan is het ‘Nationaal Klimaatplan van België’. De emissiehandel wordt op nationaal niveau

geregeld en beheerd in het nationaal register voor broeikasgassen.

De Vlaamse regering keurde in 2005 het ‘Vlaamse Klimaatbeleidsplan 2006-2012’ goed. In dit

beleidsplan zitten verschillende maatregelen verwerkt, waaronder ook de basis van de huidige

energieprestatieregelgeving. In hoofdstuk 2 wordt hierop verder ingegaan.

In 2010 werd een voortgangrapport opgemaakt waarin staat dat in Vlaanderen in 2009 een reductie van

de broeikasgasuitstoot van 7,8% ten opzichte van 1990 werd gerealiseerd. Dit is onder de Kyoto-

doelstelling voor Vlaanderen, maar er werd toch een tekort vastgesteld voor de niet-ETS-sectoren,

waaronder de sector gebouwen valt.

Figuur 2: Aandeel sectoren in de uitstoot van broeikasgassen, Bron:

In 2012 werd er begonnen met het voorbereidingstraject voor een nieuw ‘Vlaams Klimaatbeleidsplan’.

Dit nieuwe beleidsplan zal bestaan uit twee onderdelen, enerzijds het Vlaams Mitigatieplan en

anderzijds het Vlaams Adaptatieplan. Het Vlaams Mitigatieplan zal een doorgedreven strategie bevatten

om tegen 2020 een verdergaande verlaging van de broeikasgassen te realiseren. Het Vlaams

Adaptatieplan zal een strategie bevatten om de negatieve effecten van de klimaatverandering te

verminderen en de positieve effecten te benutten.


Pieter Gilliaert 9

2 EPB-standaard versus passiefstandaard

2.1 Inleiding

Zoals aangehaald in het vorige hoofdstuk, wordt er in het eerste punt van dit hoofdstuk dieper ingegaan

op de Vlaamse energieprestatieregelgeving. Met deze energieprestatieregelgeving wil de Vlaamse

overheid er voor zorgen dat er in Vlaanderen energiezuinige en comfortabele gebouwen gerealiseerd

worden. Deze regelgeving is geldig voor zowel nieuwbouw als voor ingrijpende renovatie. Door

energiezuinige gebouwen te realiseren, wordt enerzijds gezorgd voor een beter leefmilieu en anderzijds

voor economische voordelen ten gevolge van de energiebesparingen.

Als tweede onderdeel van dit hoofdstuk worden de strengere eisen van de passiefstandaard besproken.

Naar aanleiding van de steeds strengere Europese richtlijnen voor energieprestaties in gebouwen

werden er standaarden opgesteld die de maat van energiezuinigheid bepalen. Hieronder worden de

standaarden die momenteel gelden weergegeven in volgorde van energiezuinigheid, te beginnen met

de minst energiezuinige standaard:

‘EPB-standaard’: volgens de huidige energieprestatieregelgeving;

‘Lage energie standaard’: met een beperktere energievraag;

‘Passiefstandaard’: zeer energiezuinig met de nadruk op de lage energiebehoefte;

‘Nul-energiestandaard’: aanvulling van de passiefstandaard waarbij de balans van het totale

energieverbruik nul bedraagt.

Andere varianten zoals ‘positieve-energie-gebouwen’, ‘zonne-gebouwen’ en ‘autarke-gebouwen’

worden niet vermeld bij voorgaande standaarden, doordat er voor deze varianten nog geen algemeen

aanvaarde certificering bestaat.

2.2 EPB-standaard

De eisen die gesteld worden binnen de Vlaamse energieprestatieregelgeving worden kortweg de ‘EPB-

eisen’ genoemd, waarbij de afkorting EPB staat voor ‘EnergiePrestatie en Binnenklimaat’. Deze

energieprestatieregelgeving wordt tot uitvoering gebracht door het Vlaams Energieagentschap (VEA).

Oorspronkelijk zat de energieprestatieregelgeving omvat in het EPB-decreet van 22 december 2006 en

in het besluit van de Vlaamse Regering van 11 maart 2005. Momenteel zit deze regelgeving in het


Pieter Gilliaert 10

Energiedecreet van 8 mei 2009 en in het Energiebesluit van 19 november 2010 met inbegrip van alle

wijzigingen die sindsdien zijn uitgevoerd.

Binnen de EPB-standaard gelden er verschillende eisen. Deze zijn afhankelijk van de bestemming van het

gebouw, de aard van de werken en de datum van aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning. In het

vervolg van deze masterproef wordt er van uit gegaan dat:

het gebouw de bestemming kantoor heeft en is bijgevolg volgens de EPB-eisen bestemd voor

een dienstverleningsfunctie waarin voornamelijk administratief werk wordt verricht;

de aard van de werken nieuwbouw betreft en dit wordt volgens de EPB-eisen enkel beschouwd

als nieuwbouw als het gaat om een volledig nieuw gebouw, zonder voorafgaande sloopwerken;

de aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning ingediend wordt na 1 januari 2012.


Pieter Gilliaert 11

Figuur 3: EPB-eisen 2012, Bron:


Pieter Gilliaert 12

Zoals te zien in figuur 3 moet het kantoorgebouw voldoen aan volgende eisen:

een K-peil van maximaal K40 voor het volledige gebouw;

maximale U-waarden of minimale R-waarden voor scheidingsconstructies (muren, vloeren,

daken, ramen, deuren);

een E-peil van maximaal E70 per eenheid van bestemming;

er moeten minimale ventilatievoorzieningen voorzien worden.

In tegenstelling tot woongebouwen wordt bij kantoorgebouwen geen maximale netto-energiebehoefte

vastgelegd en moet volgens de eisen het risico op oververhitting niet gecontroleerd worden,

niettegenstaande dat bij het comfort in kantoorgebouwen oververhitting een belangrijke factor is. In het

volgende hoofdstuk komt oververhitting bij het ontwerp van de koeling meer in detail aan bod. Tevens

moeten bouwknopen verplicht ingerekend worden bij het bepalen van het K- en E-peil.

Vanaf 1 januari 2014 worden de EPB-eisen opnieuw verstrengd. Zoals eerder aangegeven wordt in deze

masterproef uitgegaan van de EPB-eisen die in het jaar 2012 geldig zijn.

2.2.1 K-peil

Het K-peil geeft de maat van thermische isolatie in het gebouw weer en geldt voor het volledige

gebouw. In de huidige regelgeving wordt deze vastgelegd op maximaal 40 punten. Hoe beter het

gebouw geïsoleerd is, des te lager en dus ook beter het gebouw scoort in het K-peil.

2.2.2 Maximale U-waarden of minimale R-waarden

De warmtedoorgangscoëfficiënten (U-waarden) en warmteweerstanden (R-waarden) geven de maat

van thermische isolatie per scheidingsconstructie weer. Deze waarden zijn weergegeven in figuur 4.


Pieter Gilliaert 13

Figuur 4: U- en R-waarden 2012, Bron:

Vanaf 1 januari 2014 gelden opnieuw strengere U- en R-waarden.

2.2.3 E-peil

Het E-peil geeft de maat voor de energieprestatie van het gebouw (per eenheid van bestemming) weer,

inclusief de vaste installaties aanwezig in het gebouw. In de huidige regelgeving wordt deze vastgelegd

op maximaal 70 punten voor zowel woongebouwen als voor kantoorgebouwen. Hoe beter het gebouw

presteert op vlak van energieprestatie, des te lager en dus ook beter het gebouw scoort in het E-peil. De

methode waarbij het E-peil wordt berekend voor een kantoorgebouw wordt de EPU-methode genoemd

en de methode voor woongebouwen wordt de EPW-methode genoemd, waarbij de ‘U’ staat voor

utilitair en de ‘W’ voor woongebouwen. De gelijkenissen en verschillen tussen de EPU- en EPW-methode


Pieter Gilliaert 14

zijn weergegeven in tabel 1. Er moet opgemerkt worden dat de bepalingsmethoden van de verschillende

componenten bij EPU niet altijd identiek zijn aan deze bij EPW.

Tabel 1: Verschillen EPW - EPU

Verschillen EPW - EPU

EPW EPU

Ruimteverwarming Ja Ja

Warm Tapwater Ja Nee

Bevochtiging Nee Ja

Hulpenergie Ja Ja

Verlichting Nee Ja

Koeling Ja Ja

PV en WKK Ja Ja

Het E-peil bij een kantoorgebouw is afhankelijk van:

de verhouding tussen het beschermd volume en het warmteverliesoppervlak (compactheid);

de thermische isolatie (K-peil);

de luchtdichtheid;

de ventilatievoorzieningen;

de verwarmingsinstallatie;

de oriëntatie en bezonning;

de koelinstallatie;

de verlichtingsinstallatie.

In tegenstelling tot bij woongebouwen wordt het systeem voor warmwatervoorziening hier niet in

rekening gebracht voor de berekening van het E-peil. De vraag naar warm tapwater in een normaal

kantoorgebouw is immers zeer klein.

De verschillende variabelen die volgens de EPU-methode het E-peil beïnvloeden, zijn te vinden in het

stroomschema in figuur 5.


Pieter Gilliaert 15

Figuur 5: Stroomschema berekening E-peil met EPU-methode, MS Visio 2007

Zoals aangegeven op de figuur wordt het E-peil weergegeven door onderstaande formule.

Er wordt niet dieper ingegaan op iedere variabele die het E-peil beïnvloedt, omdat dit buiten de scope

van deze masterproef valt. Bij het ontwerp in het volgende hoofdstuk worden de relevante eisen die

nodig zijn bij het ontwerp kort toegelicht.

2.2.4 Minimale ventilatievoorzieningen

In dit onderdeel van het hoofdstuk worden de eisen die gesteld worden aan hygiënische ventilatie

besproken. Volgens het Vlaams Energieagentschap blijkt de lucht in woningen en gebouwen soms tot

tweemaal zo ongezond te zijn als de buitenlucht. Dit kan gevolgen hebben voor zowel de gezondheid

(irritatie, hoofdpijn, allergieën, …), het comfort (geur, tocht en condensatie), het gebouw (schimmels en

vochtschade). Om dit probleem aan te pakken is een gepaste ventilatiestrategie vereist. Een goede


Pieter Gilliaert 16

ventilatiestrategie start met een goede luchtdichtheid van het gebouw. Een slechte luchtdichtheid zorgt

immers voor oncontroleerbare lekdebieten in het kader van ventilatie. Er moet in het gebouw een

degelijke basisventilatie voorzien worden. Deze basisventilatie zorgt ervoor dat elke ruimte op elk

moment van de dag kan voorzien worden van een bepaalde hoeveelheid verse lucht. Er bestaan 4

soorten basisventilatiesystemen:

1. ventilatiesysteem A: natuurlijke toevoer en natuurlijke afvoer;

2. ventilatiesysteem B: mechanische toevoer en natuurlijke afvoer;

3. ventilatiesysteem C: natuurlijke toevoer en mechanische afvoer;

4. ventilatiesysteem D: mechanische toevoer en mechanische afvoer.

In de ventilatiestrategie kan ook intensieve ventilatie van speciale ruimtes (garages, stookplaatsen,

server- of kopieerruimtes, …) opgenomen worden.

De bepaling van de minimale ventilatievoorzieningen is anders dan bij woongebouwen. In deze

masterproef zullen enkel de ventilatievoorzieningen van kantoorgebouwen besproken worden.

De norm NBN EN 13779 handelt over ‘Ventilatie voor niet-residentiële gebouwen - Prestatie-eisen voor

ventilatie- en kamerbehandelingsystemen’. De eisen die gesteld worden aan ventilatie in niet-

residentiële gebouwen zijn te vinden in technische bijlage VI van de norm NBN EN 13779.

Om in het volgende hoofdstuk het ventilatiesysteem op een correcte manier te ontwerpen, wordt hier

een overzicht gegeven van de verschillende classificaties en minimale luchtdebieten.

2.2.4.1 Classificaties

De classificatie volgens binnenluchtkwaliteit wordt weergegeven in tabel 2, waarbij IDA staat voor

‘Indoor Air Quality’. Volgens technische bijlage VI van NBN EN 13779 volstaat minimaal IDA3.

Tabel 2: Classificatie binnenluchtkwaliteit

Klasse Omschrijving

Verschil in CO2-

concentratie tussen

buiten- en binnenlucht

Ventilatievoud met buitenlucht

in ruimten voor menselijke

bezetting (niet-rokerszone)

IDA1 Hoge luchtkwaliteit ≤ 400 > 54,00

IDA2 Middelmatige luchtkwaliteit 400 - 600 36,00 – 54,00

IDA3 Aanvaardbare luchtkwaliteit 600 – 1.000 22,00 – 36,00

IDA4 Lage luchtkwaliteit > 1.000 < 22,00


Pieter Gilliaert 17

De classificatie volgens buitenluchtkwaliteit wordt weergegeven in tabel 3, waarbij ODA staat voor

‘Outdoor Air Quality’.

Tabel 3: Classificatie buitenluchtkwaliteit

Klasse Omschrijving

ODA1 Zuivere lucht die slechts tijdelijk mag worden verontreinigd (bijvoorbeeld door pollen)

ODA2 Lucht met een hoog stofgehalte

ODA3 Lucht met een hoge concentratie verontreinigende gassen

ODA4 Lucht met een hoog stofgehalte en een hoge concentratie verontreinigende gassen

ODA5 Lucht met een zeer hoog stofgehalte en een zeer hoge concentratie verontreinigende gassen

De classificatie volgens de kwaliteit van de toevoerlucht wordt weergegeven in tabel 4, waarbij SUP

staat voor ‘Supply Air’.

Tabel 4: Classificatie kwaliteit van de toevoerlucht

Klasse Omschrijving

SUP1 Toevoerlucht die enkel uit buitenlucht bestaat

SUP2 Toevoerlucht die uit buitenlucht en hergebruikte lucht bestaat

De classificatie volgens de kwaliteit van de afvoerlucht wordt weergegeven in tabel 5, waarbij ETA staat

voor ‘Extract Air’.

Tabel 5: Classificatie kwaliteit van de afvoerlucht

Klasse Omschrijving Hergebruik

ETA1 Lage vervuilingsgraad Mag hergebruikt en doorgesluisd worden

ETA2 Matige vervuilingsgraad

Mag niet hergebruikt worden, maar mag worden

doorgesluisd naar toiletten, e.a.

ETA3 Hoge vervuilingsgraad Mag niet hergebruikt en doorgesluisd worden

ETA4 Zeer hoge vervuilingsgraad Mag niet hergebruikt en doorgesluisd worden

De classificatie volgens de energetische prestaties van de ventilator wordt weergegeven in tabel 6,

waarbij SFP staat voor ‘Specific Fan Power’. Volgens technische bijlage VI van NBN EN 13779 mogen

enkel ventilatoren van de klassen SFP1, SFP2 en SFP3 voorzien worden.


Pieter Gilliaert 18

Tabel 6: Classificatie energetische prestatie ventilatoren

Klasse Soortelijk vermogen

SFP1 < 500

SFP2 500 - 750

SFP3 750 - 1.250

SFP4 1.250 - 2.000

SFP5 > 2.000

Er is ook een classificatie voorzien voor de controle van de binnenluchtkwaliteit (IDA-C), zie tabel 7.

Volgens technische bijlage VI van NBN EN 13779 mogen IDA-C1 en IDA-C2 niet toegepast worden.

Tabel 7: Classificatie controle binnenluchtkwaliteit

Klasse Omschrijving

IDA-C1 Geen regeling

IDA-C2 Manuele schakelaar

IDA-C3 Klokregeling

IDA-C4 Aanwezigheidsdetectie

IDA-C5 Regeling naargelang de bezetting

IDA-C6 Direct regeling

Volgens de energieprestatieregelgeving moet het globaal ontwerptoevoer- en ontwerpafvoerdebiet niet

perfect in balans zijn. Wel moet er voldaan worden aan een drukvoorwaarde. Er wordt een classificatie

voorzien voor de drukvoorwaarde, zie tabel 8 waarbij PC staat voor ‘Pressure Conditions’.

Tabel 8: Classificatie drukvoorwaarde

Klasse Drukvoorwaarden in een ruimte

PC1 ≤ - 6 Pa

PC2 -6 tot -2 Pa

PC3 -2 tot +2 Pa

PC4 +2 tot +6 Pa

PC5 ≥ + 6 Pa


Pieter Gilliaert 19

2.2.4.2 Luchtdebieten

Er wordt bij het bepalen van de minimale luchtdebieten een onderscheid gemaakt tussen ruimten

waarin gerookt mag worden en ruimten waarin het verboden is om te roken. Voor de eenvoud worden

hier enkel de eisen gegeven voor ruimten waarin het verboden is om te roken. Deze aanname wordt ook

in het ontwerp overgenomen.

Bij het bepalen van de luchtdebieten wordt een onderscheid gemaakt tussen:

een ruimte bestemd voor menselijke bezetting (kantoren, restaurants, …);

een ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting (archief, toiletten, …);

een speciale ruimte (stookplaats, …).

Elk van deze 3 heeft een eigen methode voor de bepaling van het minimum debiet (zie figuur 6).

Figuur 6: Minimum debiet niet-residentieel, Bron:


Pieter Gilliaert 20

Ruimte bestemd voor menselijke bezetting

Bij ruimten bestemd voor menselijke bezetting wordt het minimum debiet bepaald volgens de bezetting

van de ruimte. De bezetting van de ruimte is het maximum van de ontwerpbezetting dat is vastgelegd

door het bouwteam en de berekende bezetting. De berekende bezetting is te bepalen aan de hand van

de te hanteren waarden bij de bepaling van de bezetting nodig voor de berekening van het minimum

ontwerpdebiet in ruimten bestemd voor menselijke bezetting die te vinden is in technische bijlage VI

van NBN EN 13779. In tabel 9 zijn enkele relevante waarden weergegeven.

Tabel 9: Vloeroppervlakte per persoon volgens technische bijlage VI van NBN EN 13779

Ruimte Vloeroppervlakte per persoon (m²/pers)

Kantoor 15,00

Hoofdingang 10,00

Ontvangstruimten, receptie, vergaderzalen 3,50

Keukens, kitchenettes 10,00

Kopieerruimte 10,00

Overige ruimten 15,00

Zoals te vinden in figuur 6 volstaat het om 22,00 m³/h per persoon te voorzien. Samen met de bezetting

van de ruimte kan het minimum debiet berekend worden.

Ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting

Bij ruimten die niet bestemd zijn voor menselijk bezetting wordt een onderscheid gemaakt tussen

toiletten en overige ruimten. Bij toiletten wordt het minimum debiet bepaald door het aantal aanwezige

toiletten (25,00 m³/h per toilet) of indien deze niet gekend zijn aan de hand van de vloeroppervlakte

(15,00 m³/h per m²). Bij alle overige ruimten volstaat het om een minimum debiet te nemen van 1,30

m³/h per m².

Speciale ruimte

Onder speciale ruimten worden ruimten verstaan met een speciale verontreiniging. Daarbij gelden

normaliter andere regelgevingen en normen. Technische bijlage VI van NBN EN 13779 is hier niet van

toepassing.

Drukvoorwaarde

De drukvoorwaarde wordt gecontroleerd met behulp van de formule:


Pieter Gilliaert 21

met:

qV,supply = luchttoevoerdebiet [m³/h];

qV,extract = luchtafvoerdebiet [m³/h];

= lekdebiet bij 50 Pa [m³/h] van het gebouw.

2.2.5 Bouwknopen

Volgens het Vlaams Energieagentschap wordt een bouwknoop omschreven als de verzameling van

plaatsen in de gebouwschil waar extra warmteverlies kan optreden. Deze term is niet te verwarren met

een koudebrug. Een koudebrug is een plaats in de gebouwschil waar er effectief warmteverlies

optreedt.

Volgens de energieprestatieregelgeving moeten bouwknopen verplicht worden ingerekend in het K-peil

en het E-peil voor gebouwen die onderhevig zijn aan de EPB-eisen voor nieuwbouw en waarvoor een

stedenbouwkundige vergunning is aangevraagd of een melding wordt gedaan na 1 januari 2011. In

bijlage IV en V van het EPB-besluit wordt een keuze gelaten tussen drie methoden om de bouwknopen

in te rekenen:

1. optie A: de gedetailleerde methode, waarbij moeten alle bouwknopen zo gedetailleerd mogelijk

moeten ingegeven worden;

2. optie B: de methode van de EPB-aanvaarde bouwknopen, waarbij moeten enkel de niet-EPB-

aanvaarde bouwknopen ingegeven moeten worden en er een kleine forfaitaire toeslag van

ongeveer 3 K-punten voorzien wordt voor de EPB-aanvaarde koudebrugarme bouwknopen;

3. optie C: forfaitaire toeslag, waarbij hoeven de bouwknopen niet ingerekend hoeven te worden,

maar een forfaitaire toeslag van ongeveer 10K-punten zal worden voorzien.

2.2.6 Risico op oververhitting

Oververhitting is een belangrijk aspect in kantoorgebouwen. Om goed te kunnen presteren moet een

minimum aan comfort op vlak van temperatuur altijd gegarandeerd kunnen worden. Toch moet in de

huidige energieprestatieregelgeving het risico op oververhitting in kantoorgebouwen niet gecontroleerd

worden.

2.2.7 EPB-software versie 1.6.2

Het Vlaams EnergieAgentschap heeft een programma ontwikkeld die de belangrijkste aspecten van de

energieprestatieregelgeving bevat. Met deze software is het mogelijk om het K- en E-peil te berekenen

na invoer van alle nodig gegevens. Deze software wordt gratis ter beschikking gesteld en wordt

regelmatig voorzien van updates indien er veranderingen plaatsvinden in de regelgeving. In de volgende


Pieter Gilliaert 22

hoofdstukken van deze masterproef zal gebruik gemaakt worden van versie 1.6.2 van de EPB-software

om berekeningen uit te voeren.

Figuur 7: EPB-software versie 1.6.2

2.3 Passiefstandaard

De passiefstandaard vindt zijn oorsprong in de Trias Energetica. Door de Trias Energetica toe te passen,

wordt er spaarzaam en verantwoord omgegaan met energie.

Zoals te zien in figuur 8, bestaat de Trias Energetica uit

3 pijlers:

1. beperken van het energieverbruik door de

energieverliezen te beperken;

2. gebruik maken van duurzame energiebronnen;

3. efficiënt en spaarzaam gebruik maken van

eindige energiebronnen.

De passiefstandaard is een constructiestandaard voor

zeer energiezuinige gebouwen waarbij het comfort

zowel in de zomer als in de winter gegarandeerd wordt

zonder gebruik te maken van een traditioneel ‘actief’

koeling- en verwarmingssysteem. De nadruk bij een

passief gebouw ligt vooral op het minimaliseren van de energiebehoefte en minder op de invulling van

de lage energiebehoefte. Zeer goede thermische isolatie, zeer goede luchtdichtheid, een

balansventilatie met een hoge warmteterugwinning en het gebruik maken van passieve interne winsten

en zonnewinsten liggen aan de basis van een goed ontworpen passief gebouw. Zoals te zien in figuur 9

bedraagt de specifieke jaarlijkse energievraag van een passieve woning ongeveer 75% minder dan een

Figuur 8: Trias Energetica,Bron:


Pieter Gilliaert 23

EPB-gestandaardiseerde woning. Deze vaststelling kan doorgetrokken worden naar de tertiaire sector,

waar kantoorgebouwen zich in bevinden, dit als we het sanitair tapwater eruit halen, een efficiënt

koelsysteem integreren en de huishoudapparaten vervangen door kantoorapparatuur.

Figuur 9: Specifieke jaarlijkse energievraag t.o.v. passiefhuizen, Bron:

In dit onderdeel van het hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de eisen die gesteld worden aan

een passief gebouw en de bijhorende maatregelen, richtlijnen, berekeningen met de specifieke PHPP-

software en de certificering volgens het PassiefHuisPlatform (PHP). De eerste 4 eisen zijn bij een passief

gebouw van essentieel belang om de energiebehoefte drastisch te verlagen. De 2 daaropvolgende

punten zijn aanbevelingen om enerzijds richting een nul-energiegebouw te gaan door hernieuwbare

energie te gebruiken en anderzijds de energiebehoefte verder te verlagen door gebruik te maken van

efficiënte apparaten.


Pieter Gilliaert 24

2.3.1 Warmteverliezen beperken met behulp van isolatie

De warmteverliezen die plaatsvinden via de vloer, het dak, de

muren en de ramen en deuren kunnen beperkt worden door

een ver doorgedreven thermische isolatie in de gebouwschil.

Door de isolatie blijft de warmte in de winter langer binnen en

in de zomer blijft het gebouw langer koel. Onder een ver

doorgedreven isolatie wordt zowel een dikke isolatieschil,

afhankelijk van het soort isolatiemateriaal, als een goede

uitvoering van de bouwknopen verstaan. Het

PassiefHuisPlatform beweert dat in een goed geïsoleerd

gebouw een vermogen van slechts 10 W/m² nodig zou zijn.

In het passiefconcept worden geen specifieke eisen aan de diktes van de thermische isolatie opgelegd,

maar streefwaarden voor de maximale warmtedoorgangscoëfficiënten:

U-waarde van vloeren, muren, daken < 0,15 W/m²K;

U-waarde van buitenschrijnwerk < 0,80 W/m²K;

U-waarde van beglazing < 0,80 W/m²K;

Lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt < 0,01 W/mK.

2.3.2 Warmteverliezen beperken met behulp van luchtdichtheid

Luchtdicht bouwen is het vermijden van ongecontroleerde

luchtlekken in de gebouwschil. Ongecontroleerde luchtlekken

vinden plaats bij alle mogelijke kieren en spleten in de

gebouwschil en zorgen voor een slechte vochthuishouding,

geurverspreiding, schimmelvorming en niet te onderschatten

warmteverliezen. Door luchtdicht te bouwen worden

warmteverliezen beperkt en kan er gezorgd worden voor een

kosten-batenanalyse van een epb- gestandaardiseerd...

Documents