Türk Halkbilimi Anabilim Dal
Hyunjoo Park
Hyunjoo Park
Türk Halkbilimi Anabilim Dal
“Kore Halk Kültüründe Ölü Gömme Gelenekleri” konulu yüksek lisans tezi
çalmalarnda Kore kronolojik tarihine göre her döneme ait mezar türleri ve ekilleri
üzerinde çaltk. Tarihi vesika nitelii tayan kültür unsurlar içerisinde deerlendirilen
mezarlar, insanlarn inanç ve düüncelerini yanstrlar.
Çalmamzdaki Kore tarihi, Kore Milli Eitim Bakanl tarafndan yaynlanan lise
ders kitabndan alnmtr. Özellikle Kore’deki yer ad ve insanlarn adn Türkçeye
çevirirken Korede kullanlan yazln kullandk. Ayrca konuyu daha kolay
anlatabilmek için konularn yannda resimlerle örneklendirmeler yaplmtr.
Son yllarda Türkiye’de Kore halk kültürlerine youn ilgi gösterilmektedir. Bu nedenle
Kore halk kültürünün ölü gömme geleneklerini bilimsel aratrma yöntemiyle
aktarmaya çaltm. Bu çalma Türkiyedeki Kore kültürüne ilgi duyanlara bir Koreli
olarak katkda bulunmay umut ediyorum.
Bu yüksek lisans tez çalmam srasnda beni yönlendiren ve bana her anlamda k
tutan danmanm Sayn Prof. Dr. Özkul Çobanolu’ya teekkür etmeyi borç bilirim.
Gerek üniversite eitimim, gerekse tez jürimde bulunan ve görüleriyle destek veren
hocalarm Prof. Dr. Metin Özarslan’a ve Prof. Dr. Nebi Özdemir’e teekkür etmeyi
zevkli bir görev bilirim.
Üniversite eitimim aamasnda bilgi ve yönlendirmelerini esirgemeyen Prof. Dr. F.
Gülay Mirzaolu Svac, Doç. Dr. R. Gülin Öüt Eker, Yrd. Doç. Dr. R. Bahar
Akarpnar, Dr. irin Ymaz ve Yrd. Doç. Dr. Zehra Kaderli’ ye teekkürlerimi sunmay
bir borç bilirim.
Ayrca bu tez çalmalarm srasnda Türkçe’ye çevrimde yardmc olan Yurdanur
Çrakman ve Gülay Bircan Hanmlara ve her zaman desteklerini üzerimden eksik
etmeyen aileme özellikle rahmetli babama teekkürlerimi sunmak isterim.
Hyunjoo Park
Ankara 2016
Ankara, 2016.
Sosyokültürel yaamda toplum içindeki bireyler için kaçnlmaz bir sondur ölüm. Ölüm,
doumla balayan geçi dönemlerin en son noktasdr. Çou zaman üzerinde
derinlemesine konuulmaktan kaçnlan ölüm, kimi toplumlar için sonun
balangcyken, kimi zaman da balangcn sonudur.
Ölümle ilgili ritüeller toplumlarda ve farkl nedeniyle etkili olmaktadr. Kore tarihine
bakldnda her dönemde farkl bir Krallk Dönemi önümüze çkar. Deien Krallkla
birlikte yönetim politikas ve halkn inanc da deiim gösterir. Ölü gömme
geleneklerinin de her dönemin yönetimi tarafndan bir gerekçeye göre deitirilmi
olduu görülür.
seçimlerini ve Kore halknn inançlar üzerinde önemli rolü olan cenaze ritüellerini
inceledik. Sonraki bölümde Kore kronolojik tarihine göre toplumun sosyal statüsüyle
ilgili konular ve her döneme ait mezar türleri ve ekilleri üzerinde incelenmitir.
Mezarlar, dikili ta, ant ve dier buluntular görülmütür.
Halkbilimi çalmalar, ölü gömme geleneklerini aratrarak o dönemin yaam
özelliklerini ve kültürünü aydnlatmak için kullanlabilir. Umarm bu aratrma daha
ileri çalmalar için bir yol gösterici olacaktr.
Bu tezimin amac; Kore kültüründeki cenaze ritüelleri, ölü gömme ilemleri, mezar
çeitleri ve Kore'lilerin ölü ve ölümle ilgili olan inançlarn merak eden Türklerin bilgi
edinmelerine katkda bulunmaktr. Kore Halk Bilimi ölüm ve sonras uygulanan tören
ve mezar çeitlerini detayl anlatarak Kore kültürünü daha iyi yanstmaktr.
Çalma kapsam, Kore tarihinin balangçndan Joseon dönemi sonuna kadar (?- 1910)
olan süreyle snrlanmtr.
vii
ABSTRACT
PARK, Hyunjoo. Tradition of Burying The Dead in Korea Folklore, Master’s thesis,
Ankara, 2016.
Death, is an inevitable event for the individuals in the sociocultural life of a society.
Death, is the last step of all the other periods of life which starts with birth. Death,
mostly avoided to be spoken on deeply, is accepted to be the start of the end in some
societies, while the end of the the start in others.
In our research, we examined burial traditions, choice of the kind of the tombs, burial
rituals and effect of these customs on the beliefs of the Korean people. In the
following section, we studied some topics related to the social status of the society and
the kinds of tombs, according to the kronological order in history. We found out several
tombs and other discoveries. Later we examined traditional burial rituals in Korean
culture. Lastly we learned that the society got influenced strongly by the Chinese
culture on the subject of death.
Another aspect of our study is the alikeness between Goguryeo and Göktürk tombs.
Especially, the tombs in Goguryeo Kingdom period is very much like that of Kül Tigin
tomb during period of Göktürks. Goguryeo, was the Kingdom ruling in the Mancurya
area, now under the Chinese sovernity. It was, then, the Göktürk period in Turkish
history. That’s why, a more detailed research could bring out a stronger traditional
relationship between the Korean and Turkish people.
The research aims to introduce the Korean culture acting on the beliefs of the society
related to the event of death and burial traditions. Studies on folk culture can be used to
enlighten the ancient characteristics of the old societies. I hope, this research will be a
helpful guide for the later studies on the subject.
Anyway, this study covers the period till the end of Josean time (?- 1910) in Korean
history.
viii
ÇNDEKLER
ETK BEYAN ------------------------------------------------------------------------------------ iv
1.1.2.1. Feng Shui Teorisine Göre yi Mezar Örnei ---------------------------------- 9
1.1.2.2. Feng Shui Teorisine Göre Kötü Mezar Örnei ------------------------------ 10
1.1.2.3. Feng Shui Teorisi çin Bibo Kavram ----------------------------------------- 11
1.1.3. Konfüçyanizm ------------------------------------------------------------------------ 13
1.1.4. Budizm --------------------------------------------------------------------------------- 15
1.1.5. Taoizm --------------------------------------------------------------------------------- 17
2.1.1. Kore Cenaze Kavram Tanm ---------------------------------------------------- 18
2.1.2. Kore Halk Kültüründe Geleneklerin Deiimi -------------------------------- 18
2.1.3. Kore Halknn Ölümle lgili nançlar ve Uygulamalar --------------------- 19
2.1.3.1. Ölümü Düündüren Belirtiler -------------------------------------------------- 19
2.1.3.2. Rüya ile lgili nançlar ---------------------------------------------------------- 19
2.1.3.3. Cenaze ile gili Gelenekler ------------------------------------------------------ 21
2.1.3.4. Komularn yapmas gereken ilemler ---------------------------------------- 21
2.1.3.5. Ata Sözleri ------------------------------------------------------------------------ 21
2.2.1. Ölüm ------------------------------------------------------------------------------------ 23
2.2.1.1. mjong ----------------------------------------------------------------------------- 23
2.2.2.1 . Chohon ---------------------------------------------------------------------------- 23
2.2.2.2. Sajasang --------------------------------------------------------------------------- 24
2.2.2.3. Bugo ------------------------------------------------------------------------------- 25
2.2.3.1. Seabyom --------------------------------------------------------------------------- 25
2.2.3.2. Banham ---------------------------------------------------------------------------- 26
3. BÖLÜM --------------------------------------------------------------------------------------- 35
3.2. Gojoseon ----------------------------------------------------------------------------------- 36
3.3. lk / ÖN ÜÇ KRALLIK ---------------------------------------------------------------- 43
3.3.1. Gaya Konfederasyonu -------------------------------------------------------------- 44
3.3.3. Kral Suro ve Kraliçe Heo Mezar ------------------------------------------------ 46
3.3.4. Gaya Mezar Kültürü --------------------------------------------------------------- 47
3.3.5. Gaya Mezarlarn Buluntular ----------------------------------------------------- 48
3.3.6. Gaya Mezar Özelliklleri ------------------------------------------------------------ 50
3.4. ÜÇ KRALLIK DÖNEM -------------------------------------------------------------- 52
3.4.1. Goguryeo ------------------------------------------------------------------------------ 54
3.4.1.4. Mezar Yaztlar ------------------------------------------------------------------ 64
3.4.1.4.2. Orhun Yaztlar ------------------------------------------------------------ 65
3.4.1.4.4. Orhun Yaztlarnda Dou Yüzünün 4. Satr -------------------------- 66
3.4.1.4.5. Orhun Yaztlarnda Dou Yüzünün 8. Satr -------------------------- 67
3.4.2. Baekje ---------------------------------------------------------------------------------- 68
3.4.2.3. Kral Muryeng Neung’dan Çkan Buluntular -------------------------------- 70
3.4.2.4. Baekje Mezarlarn Buluntular ------------------------------------------------- 71
3.4.2.4.1. Yaldzl Bronz Ayakkab ------------------------------------------------- 71
3.4.2.4.2. Sari Jangomgu (Kül kavanoz) ------------------------------------------- 71
3.4.2.4.3. Geamdongdehangno ------------------------------------------------------ 72
3.4.3. Silla ------------------------------------------------------------------------------------- 73
3.4.3.2. Silla Mezarl -------------------------------------------------------------------- 74
3.4.3.3.1. Silla Dönemine Ait Geyik Boyunzlu Altn taç ------------------------ 75
3.4.3.3.2. Cam Nesneler -------------------------------------------------------------- 76
3.4.3.3.3. Çanak Çömlekten Yaplm ki (Efendi ve Kul ) Atl Adam -------- 77
3.4.3.3.4. Hayvan Boynuzudan Yaplm Bardaklar ----------------------------- 78
3.4.3.3.5. Tunç Kase ------------------------------------------------------------------ 78
3.5. BIRLEK SLLA ----------------------------------------------------------------------- 80
3.5.2. General Kim Yoosin’in Türbesi -------------------------------------------------- 81
3.5.3. Kremasyon Yöntemi ---------------------------------------------------------------- 82
3.6.3. Goryeo Cenazesi --------------------------------------------------------------------- 89
3.7. JOSEON KRALLII ------------------------------------------------------------------- 92
3.7.4. Joseon Mezarlarndan Buluntular ----------------------------------------------- 96
3.7.5. Joseon Döneminde Mezar Ta ---------------------------------------------------- 97
3.8. MEZAR TAI -------------------------------------------------------------------------- 100
3.8.1.Mezar Ta Kökeni ------------------------------------------------------------------ 100
3.8.2.1. 5-7. Yüzyllarda Mezar Ta ------------------------------------------------- 100
3.8.2.2. Kaplumbaa Kaideler --------------------------------------------------------- 101
3.8.2.3. Kaplumbaa Hikayeleri ------------------------------------------------------- 101
xiii
SONUÇ ----------------------------------------------------------------------------------------- 108
KAYNAKÇA ---------------------------------------------------------------------------------- 110
ÖZGEÇM ----------------------------------------------------------------------------------- 126
Resim 2. Hong Neung --------------------------------------------------------------------------- 9
Resim 3. Feng Shui Teorisine göre Kötü Mezar Örnei ---------------------------------- 10
Resim 4. Bibo Örnei -------------------------------------------------------------------------- 11
Resim 5. Gobok --------------------------------------------------------------------------------- 23
Resim 8. Sangsik ------------------------------------------------------------------------------- 29
Resim 10. Sosang Töreninde Ziyafet Sofras ----------------------------------------------- 33
Resim 11. Kestane ve Hurma ----------------------------------------------------------------- 34
Resim 12. Gojoseon Dönem Haritasi -------------------------------------------------------- 36
Resim 13. Gojoseon Dönemdeki Mezarlar -------------------------------------------------- 37
Resim 14. Gojoseon Dönemdeki Reprodüksiyonu ----------------------------------------- 38
Resim 15. Goindol (Dolmen) Mezar -------------------------------------------------------- 39
Resim 16. Misongri Çömlei ----------------------------------------------------------------- 39
Resim 17. Bronz Hançer ----------------------------------------------------------------------- 40
Resim 18. Tatan Oyulma --------------------------------------------------------------------- 40
Resim 19. Kzl Kil Çömlei ------------------------------------------------------------------ 41
Resim 20. Üç Kralln Haritas -------------------------------------------------------------- 43
Resim 21. Gaya Haritas ----------------------------------------------------------------------- 44
Resim 22. Kraliçe Heo’nun Gaya’ya Yolcu Haritas -------------------------------------- 45
xv
Resim 23. Kral Suro’nun Mezar ve Hindistandaki iki Balk Figürleri. ----------------- 46
Resim 24. Gaya Döneminde Mezarn naat Süreci --------------------------------------- 47
Resim 25. Demir Zrh ve Demir Külçeler --------------------------------------------------- 48
Resim 26. Gaya Mezardan Çkan Buluntular Kafas -------------------------------------- 49
Resim 27. Gaya Dönemin Mezarlar --------------------------------------------------------- 50
Resim 28. Üç Krallik Dönemi Mezarlar -------------------------------------------------- 54
Resim 29. Tatan Yrm Mezar Türleri --------------------------------------------------- 55
Resim 30. Janggun Chong --------------------------------------------------------------------- 56
Resim 31. Kral Kwanggaeto’nun Neung’u ve Buluntular -------------------------------- 57
Resim 32. Türk Beyaz Piramit ---------------------------------------------------------------- 57
Resim 33. 4 lah Figürü 1 ---------------------------------------------------------------------- 60
Resim 34. 4 lah Figürü 2 ---------------------------------------------------------------------- 61
Resim 35. Mezar Sahibi ------------------------------------------------------------------------ 62
Resim 36. Duvar Resimleri -------------------------------------------------------------------- 62
Resim 37. Kral Kwanggaeto Mezar Yazt ------------------------------------------------- 63
Resim 38. Orhun Yaztlar --------------------------------------------------------------------- 64
Resim 39. Kül Tekin Abidesi Dou Yüzünün 4. Satr ------------------------------------ 66
Resim 40. Kül Tekin Abidesi Dou Yüzünün 8. Satr ------------------------------------ 67
Resim 41. Baekje Mezarl ------------------------------------------------------------------- 68
Resim 42. Kral Muryeong Neung ------------------------------------------------------------ 69
Resim 43. Kral Muryeong Neung’dan Buluntular ---------------------------------------- 70
Resim 44. Yaldzl Bronz Ayakkab --------------------------------------------------------- 71
Resim 45. Sari Jangomgu (Kül kavanoz) ---------------------------------------------------- 71
Resim 46. Geamdongdehyangno (Büyük Yaldzl Tunç Buhurluk) --------------------- 72
xvi
Resim 48. Deotnol Mezar -------------------------------------------------------------------- 75
Resim 49. Ta Höyük Mezar Yapm -------------------------------------------------------- 75
Resim 50. Geyik Boyunzlu Altn Taç -------------------------------------------------------- 75
Resim 51 Cam Nesneler ----------------------------------------------------------------------- 76
Resim 52. Cam Nesneler Geli Yolu --------------------------------------------------------- 76
Resim 53. ki (Efendi ve Kul ) Atl Adam -------------------------------------------------- 76
Resim 54. Gakbe -------------------------------------------------------------------------------- 77
Resim 56. Tekne eklinde Ayakkab -------------------------------------------------------- 80
Resim 57. Kral Munmu Neung’u ------------------------------------------------------------ 80
Resim 58. General Kim Yoosin’in Türbesi ------------------------------------------------- 81
Resim 59. Küllerin Konulduu Kavanoz Kaplar ------------------------------------------- 82
Resim 60. Goryeo Buluntular ---------------------------------------------------------------- 84
Resim 61. Ta Lehitleri ------------------------------------------------------------------------ 84
Resim 62. Ta Odal Mezar ------------------------------------------------------------------ 85
Resim 63. Bronz Takmlar -------------------------------------------------------------------- 86
Resim 64. Goryeo Mezar --------------------------------------------------------------------- 87
Resim 65. Goryeo Dönemin Buluntular ---------------------------------------------------- 87
Resim 66. Goryeo Mezarndaki Saklama Yeri --------------------------------------------- 88
Resim 67. Seladon Nesneler ------------------------------------------------------------------ 89
Resim 68. Kireç Dolgulu Mezar ------------------------------------------------------------ 94
Resim 69. Chilseongpan ve Mumya --------------------------------------------------------- 95
Resim 70. Kireç Dolgulu Mezar Yapm -------------------------------------------------- 95
xvii
Resim 73. Lee Yuchung Mezar -------------------------------------------------------------- 97
Resim 74. 5-7. yüzylda Mezar Ta -------------------------------------------------------- 100
Resim 75. Kaplumbaa kaidesi 1 ----------------------------------------------------------- 101
Resim 76. Kaplumbaa kaidesi 2 ----------------------------------------------------------- 101
Resim 77. Kaplumbaa ekli --------------------------------------------------------------- 101
Resim 78. Kaplumbaa Kaidesi 3 ---------------------------------------------------------- 102
Resim 79. Choi Myengchang’n Sindobisi ------------------------------------------------ 104
Resim 80. Han Gehee’in Lotus Çiçek Sindobisi ------------------------------------------ 104
Resim 81. Okge Ta 1 ----------------------------------------------------------------------- 105
Resim 82. Okge Ta 2 ----------------------------------------------------------------------- 105
Resim 83. Mangjusuk ------------------------------------------------------------------------ 106
Resim 84. Sincap ----------------------------------------------------------------------------- 106
birçok aamada deiim göstermitir. Dünyada var olan tüm toplumlarda bu deiimler
görülmektedir. Tarih süreci içerisindeki bu deiimler toplum gelenekleri, yaplan
mimar çalmalar, sunulan resimli kaynaklar, yazl kaynaklar ve mezar kalntlar ile
göze çarpmaktadr. Mezarlar tarih içerisinde oluan en küçük deiimi dahi gösterir.
Ölüm ve gömülme ekillerindeki deiim mezarlar ve kalntlar ile açk bir ekilde
önümüze çkmaktadr. Toplumlarn kültürel miras olan bu izlerin içinden mezar
ekillerini ve talarn aratrma konusu olarak aldm. Toplum geleneklerindeki
deiimin aynas olarak önümüze çkan mezarlar çalmamzda ele alnmtr.
nsan için ölüm kaçnlmaz bir sondur. Ölüm doumla balayan sürecin son noktasdr.
Çou zaman üzerinde derinlemesine konuulmaktan kaçnlan ölüm, felsefi
düüncelerin farkllna göre kimi toplumlar için bir sonun balangcyken kimi
toplumlar için de bir balangcn sonudur.
Kore tarihine bakldnda her dönemde farkl bir Krallk Dönemi önümüze çkar.
Deien Krallkla birlikte yönetim politikas ve halkn inanc da deiim gösterir. Ölü
gömme geleneklerinin de her dönemin yönetimi tarafndan bir gerekçeye göre
deitirilmi olduu görülür. Yani hükümet politikas ve toplumdaki kültürün etkisiyle
farkl nitelikte ölü gömme tarzlar ve mezar tipleri oluturulduu görülmütür.
Kore tarihindeki deiim krallk mezarlar ve üst düzey yöneticilerin mezar kalntlar
ile ekillenmektedir. Tarihi süreç içinde yönetimle birlikte deien halk inanc ve ölü
gömme gelenekleri farkl mezarlar ile tarihte yerini alr. Normal halkn mezar eskiden
bugüne üzeri toprakla örtülmü çukur mezar eklindedir. Kültür miras olarak incelenen
mezar buluntular halka ait deildir. Halka ait buluntu kaynaklar sadece Joseon
döneminde görülmektedir.
ölülerin farkl ekillerle gömüldükleri görülmektedir. Toplumlarn sosyo-kültürel
yaplarndaki deiim farkl mezarlar ve ölü gömme gelenekleri olarak yansr. Bu
gömme türlerinden en yaygn olanlar ölü bedenin ceset halinde topraa gömülmesi ve
2
cesedin yaklarak gömülmesidir. Toplumlarn bu kültürel deiimi ile ölüye olan özlem,
sevgi ve saygnn insanlar üzerindeki etkisi deimemitir.
Kore kültüründe ölümden mezara konma anna kadar çok sayda tören uygulanr.
Çalma konumuz olan Kore’de ölü gömme geleneklerini incelemeden önce Kore
kültüründeki mezar ekillerinde etkisi büyük olan inançlar inceleyeceiz.
Günümüz insan nasl ki ölümü ve sonraki hayat dini inanna göre yorumluyorsa eski
dönem insanlar da, ölüm ve ölüm sonras hayatla her zaman ilgilenmilerdir ve dini
inanlar ile bütünletirmilerdir. Kore kültüründe ölümden sonra yaam inanc oldukça
güçlüdür. Ölüm ile ilgili ritüeller bir toplumun yaam kültürünü yanstr.
Mezarlk ve defin kültürü sadece ölünün gömülmesiyle olumaz. Mezar üzerine dikilen
ta ve antla birlikte bir bütündür. Mezarlar, bulunduu kültürel, etnik, dini ve corafi
ortamn izlerini tarlar. Bu nedenle aratrma srasnda mezar ekilleri ve mezarn
üzerine dikilen talar da incelenmitir.
Halkbilimi çalmalar, ölü gömme geleneklerini inceleyerek o dönemdeki toplumsal
yaamn özellik ve kültürünü aydnlatmak için kullanlabilir. Genelde yaptm bu
çalma, konu üzerinde daha salam bir temel oluturmak için gereklidir. Bu çalma
ileride yaplacak olan aratrmalar için yol gösterici olabilir.
Tezimin amac, Türkiye’de halkbilimi okuyan bir Koreli olarak Kore halk kültüründe
olan ölü gömme geleneklerini merak eden Türklere bilgi edinmeleri açsndan katkda
bulunmaktr. Bu nedenle Kore tarih içerisindeki deiim sürecinde size Kore Halk
kültüründe ölü gömme geleneklerini anlatmaya çalacam. Kore halkbilimini ölüm ve
sonras uygulanan tören ve mezar çeitlerini detayl anlatarak Kore kültürünü daha iyi
yanstmaktr
olan süreyle snrlanmtr. Joseon döneminden sonra Kore halk imdiki Kore
Cumhuriyeti olumadan önce Japon sömürgesinde kalmtr. Japon hâkimiyetinde iken
görülen ölü gömme gelenekleri ve mezar ekillerinde farkllk göstermemektedir.
Bundan dolay çalmay bu ekilde snrlandrdm.
3
Çalma yöntemi, “Kore kültüründe ölü gömme gelenekleri” ile ilgili Kore ve
Türkiye’de kitaplar, tezler, makaleler ve internet siteleri tezim sonunda belirten
kaynakçalarndan yararlanlmtr. Daha kolay anlatm salamak için metinlerin yanna
konulan resimler Kore’deki müzelerden ve belirtilen kaynakçalardan alnmtr.
4
1.1. KORELLERIN NANÇLARI
Kore kültürü insanlarn düünme ve yaama biçimlerini düzenleyen çok sayda öe
içerir. Kore tarihinin erken dönemlerinde, dini ve siyasi ilevler birlikteyken daha sonra
ayrlmtr. Tarihi olarak Koreliler amanizm, Budizm, Taoizm ya da Konfüçyanizm’in
etkisinde kalmtr (Kwon 2013 : 164). Bu inançlar yaanan dönemdeki halkn yaam
tarznda ve sosyo kültüründe etkili olmutur. Özellikle insanlarn ölü gömme
geleneklerinde etkileri büyüktür.
Kore halk, k ve karanl ölüm algsndaki umut ve umutsuzlukla ilikilendirmitir.
Düünceleri açk renklerden siyaha doru giden kavramlar gibi umut ve umutsuzluun
her zaman deien derecelerde olduu olgusu etrafnda döner (Y. Kim 2001: 69-72).
Yaam ve ruh kaynann bata olduu düünülen eski Kore halknda ceseti mezara
koyarken ban yerletii yön çok önemlidir. Çünkü ruhun, ban konulduu yöne doru
gideceine inanlrd. Goguryeo ve Baekje halk cesetlerin ban kuzey, Silla ise dou
yönüne koymutur. Çünkü Goguryeo ve Baekje halklarn da kuzeydeki büyük ay
yldzn ölüm kontrolünü salad düünülüyordu. Silla halk ise günein dou yönüne
bakarak dou yönünü kullanmtr.
Eski Kore’de halk, ölüleri mezara gömmekle kalmayp ölülerin kullanm olduu
eyalar da gömmütür. Çünkü o dönemdeki atalar, ölümü son olarak deil baka bir
hayatn balangc olarak düünen ahiret inancna sahipti (Che 2012:13). Mezarlara
ölüleriyle beraber yiyecek, içecek, silah ve süs eyalar da gömüyorlard. Ölülerine öteki
dünyada mutlu bir hayat salamak için, torunlar hazinelerini de birlikte gömerlerdi.
Bunlar birçok kraliyet mezarlarnn kaz sonucunda ortaya çkt ve eyalarn muhteem
özelliklere sahip olduu görüldü. Fakat bu ahiret düünceleri, gömme yöntemleri ve
mezar ekilleri Budizm ve Konfüçyüsçülüün etkisi altnda deimitir.
2015 ylnda yaplan istatistik aratrmasna göre, Koreliler’in % 43.9’unun belli bir
dine mensup olduunun, dier % 56.1’in ise dini inanc olmad açkland. Dini
inançlarn dalmna bakldnda Budizm (% 15.5), Protestanlk (%19.7) ve Katoliklik
5
(%7.9) olarak görülür. 1 Anayasa Kore’de din özgürlüünü güvenceye almtr.
1.1.1. amanizm
Kore’de amanizm en eski dinlerden biridir. Korede görülen yerli inanç Musok 2 veya
Mugyo 3 denilen amanizm inancdr (H. Jung 2012 : 3). Kore’de amanizm, doada
kutsal saylan gök, ay, yldz, kaya, aaç vb. ve atalarn ruhlarna da inanmay kapsayan
geni bir inan biçimidir. Kore amanizm’inde özellikle doaüstü gücü olduuna
inanlan amanlardan büyü ilemleri yapmalar istenirdi. Bu inan günümüzde pek
yaygn olmasa da kültürel olarak halklar arasnda etkisini göstermeye devam eden bir
gelenektir. amanist inançlar, gelenekler yoluyla insanlarn günlük yaamnda yer
edinen inanlardr.
Kore mitolojisine göre Korenin kuruluu gökteki kraln olu Hwanung’un Kore’deki en
yüksek da Bekdu’ya inmesiyle balar. Hwanung, dünyay yönetmeye balamadan önce
bu dada sunak yapp ilk anma törenini gerçekletirmitir. Bu olay yeni yurt kurulurken
yaplan ilk dini tören olarak kabul edilir (Yun 1995:16-22). Hwanung’un olu Dangun 4 ,
Kore’nin ilk krall olan Gojoseon 5 ’un kurucusu ve ilk Kraldr. Siyasi ve dini toplumu
bir arada yöneten ilk kraldr. Dangun üzerinde aratrma yapan Choi Namsun 6 ,
Çince eklinde yazlan Dangun kelimesinin zamanla din adam büyücü, doktor ve
peygamberlik eden anlamnda olan danggul veya danggol 7 olarak deiime uradn
söyler (Choi 1973: 336). Tarih sürecinde Dangun önce Kral ad iken zamanla aman ad
olarak deiir.
1 19.12.2016 tarihinde Kore istatistik kurumu tarafndan 2015 ylnda yaplan nüfus ve konut saymlar
sonuçlar açkland. Sonuçlarna göre Kore toplam nüfusu 49,502,000 kiidir. Bunlardan 21,554.00( %
43.9) kiin belli bir dine mensup olduunu, dier 27,499.000 (% 56.1) kii ise dini inancnn olmad
açkland. Dini inançlarn dalmna bakldnda Budizm 7.617.000 kii (%15.5), Protestanlk 9.676.000
kii (%19.7) ve Katoliklik 3.890.000 kii (%7.9) olarak görülür. Kalan % 0.8 ise One Budizm 84.000 kii
(%0.2), Konfüçyusçuluk 76.000 kii (%0.2), Chondogyo 66.000 kii (Göksel Yol % 0.1%) ve dier grubu
139.000 kii ( % 0.3) dur. Kaynak: Kore statistik kurumu. 2 amanizmi bir halk kültürü olarak kabul ediren görü
3 amanizmi bir din olarak kabul ediren görü
4 Kore mitolojisine göre Dangun’un tam ad Dangun Wanggeom'dur. "Yüce Rahip (Dangun)" ile "Kral
(Wanggeom)" sözcüklerinden olusur. 5 Go demek eski anlamnda “Eski joseon”dur
6 Joseon kralln döneminde yaad bir vatansever tarihçidir.
7 Mudang bir lehçedir. Özellikle Kore’nin Jeonnam Bölgesinde Dangol, Danggol olarak geçer.
Babadan oula geçer; tpk Kraln, hükümdarln oluna aktarmas gibi.
Danggol da oluna devreder.
6
Dangun veya danggol Moolcada Gök anlamna gelen Tengheri (J. Lee 1999 : 88, Yun
2001: 56), eski Türkçede de Tengre adnda bir Tanrdr. Ural Altay dilinde Gök tanr
olan Tengri’nin kendi dilindeki farkl alfabe yazs ve fonetii zamanla deiim
göstermitir.
dünya arasnda bir arac olduu düünülür. amann, kötü ruh hastalna yakalananlar
iyiletireceini ve yaayanlarla ölüler arasnda var olduuna inanlan sorunlar
çözdüüne inanlrd. Mudang'n idaresi altnda yaplan dini törene Kut denilir. Bu ‘kut’
kelimesi 8 Tunguz dilinde ‘kutu’, Moolca’da ‘qutuq’ ve Türkçe’de ‘kutun’dur. Anlam
bereket ve ans demektir (Choi 2003: 7).
Korecede kadn amanlara Mudang, Masin, Falc, Danggol vb, erkek amanlara ise
Baksu denilir (Choi 2012: 5-6). Kore’de hala Danggol diye hitap edilen kadn
amannn kökeni eski Türkçedeki Tengreye dayanmaktadr. Erkek aman Baksu’dan
Uygur metinlerinde Köprülü’ye göre Baki (ruhani rahip) olarak bahsedilmektedir.
Budizmde dini vazifeler gören rahiplere Bhiku ad verildii anlatlmaktadr (Köprülü
2012:142-143). Bu balamda, anlald gibi Korece Baksu kelimesi ile söyleni
bakmndan benzerliini açkça göstermektedir.
amanizm inancnda, insan öldükten sonra ruhun ebedi hayata baladna inanlr.
amanizmde ölümün yaam ile ayr deil, bu dünyadan öbür dünyaya yolculuk eden
ruhun, sadece bedenini bu dünyada brakp öbür dünyada yaama devam edecei inan
vardr. Onlara göre dünya, gök, yeryüzü ve yeralt olmak üzere üç ksma ayrlr. Bu üç
ksmda da yeryüzü gibi benzerlikler vardr. Orada da güne, ay, orman ve yerleim
yerleri olduuna inanlmaktadr (I. Lee 2006: 406-408).
amanizm’e göre Gök Tanr (Ülgen ) ve ona bal ilahlar, evreni kontrol eder.
Yeryüzünü, yani ‘Orta Dünya’y insanlar, hayvanlar ve doa oluturur. Yer alt dünyas
olan ‘Aadaki Dünya’y ise Cehennem Kral (Erlik ) ve ona bal olan kötü
ruhlar oluturur.
8. Bkz. G.J. Ramstedt (1939) , Studies in Korean Etymology, Helsinki, 132.
Fin dilbilimci olan Ramsterdt Kore dilinin "Altay" dillerinden olduunu bu eserinde ileri sürmütür.
7
Kore halk kültür geleneinde insanlarn ömrünün Büyükay Takm Yldzlar tarafndan
yönlendirildii düünülür. Doacak çocuklar kontrol eden Samsin Halmoni ( Üç lahi
nene ) dir. Türklerde ise Umay Tanrça’s tarafndan kontrol edilir. Büyükay Takm
Yldz (7 yldz ) için insanolunun yaamnda doumdan ölüme kadar
yönlendiren olarak düünülür (Kang 2002: 17). Bu nedenle insan öldükten sonra tabuta
konulurken Büyükay Takm Yldz’nn sembolü olarak yaplan yedi delikli bir tahta 9
üzerine konulur.
nsanlar öldükten sonra yeryüzünde yaarken yapt ilere göre iyiyse cennete, kötüyse
cehenneme gider. Aadaki dünyann cehennem olduu düünülür. Issz, karanlk,
souk, açlk olan sürekli yanan bir atele cezalandran bir yerdir ( Kwon 2002 :163) .
amanlar yeryüzü ve yer alt arasnda gidip gelebilmektedir. amanlarn hastalar
iyiletirebildii, bu dünyadan dierine uurlu bir geçii garanti ettii düünülürdü.
aman ölüler ve yaayanlar arasnda gerilim yaayanlar iyiletiren, aralarnda olumlu
balar kuran bir arabulucudur.
Kore amanizm düünüünde ölü ruhlar ata ruh ve kötü ruh olarak ikiye ayrlr. Ata ruh
hayattayken güzel yaams olan iyi bir ruhdur. Genelde yaayan oula koruyucu ve
yardmc olur. Kötü ruh ise yer altna gitmeyip yeryüzünde kötülük yapmaya devam
eder. Yaayan insanlar rahatsz eder (Choi 1991: 387, 390-392).
Kore inancnda Mudang insanlarn yerine dua eder, fallara bakarak ald vahiyi
insanlara iletir. Yaayanlarla ölüler arasnda var olduuna inanlan çatma ve sorunlar
çözebilecek yetkisi olduuna inanlr. Mudang, ahirete girmedii düünülen ölen kiinin
ruhunu (kötü ruhu) göe göndermek için Chondo kut töreni düzenler (H. Jung 2012 : 6).
Eski Koreliler iyi ruhlarn insanlara ans getirdiine, kötü ruhlarn felaket getirdiine
inanrlard. amanlarn arac olmad zamanlarda da kendilerinde güçlü ruhlar
barndrdklarna inanlan büyük dalar, aaçlar ve kayalara gidilip dualar yaplrd.
imdiye kadar Kore kültüründe amanizm incelenmitir. Kaynaklar incelediimiz
üzere, eski Kore ve Türk kültüründe en temel olan halk inançlarnda kullanlan
sözcüklerin ayn kökenden geldii görülmektedir.
9 S.96’da resim (69) var.
8
1.1.2. Feng Shui Teorisi
Feng Shui’nin sözcük anlam Türkçe’de ‘Rüzgar ve Su' demektir. Temel anlam
çevreyle uyum içinde yaamaktr. Bu dünyada rüzgar ve su birbirini etkileyerek denge
ve düzen oluturmaktadr. Eski zamanlarda ev yapmak için yer seçilirken rüzgar ve su
en vazgeçilmez doal unsurlardan birisiydi (Ji 2010:110). Feng Shui teorisinin temeli de
bu doal artlara dayanr.
Bu teorisinin Han Hanedanl zamannda yazlmtr (MÖ 25), ama ilk kuramlarnn
Song Hanedanl'na (MS 960) kadar dayand gözlemlenir. Ancak Kore’de Feng Shui
ile ilgilenen birçok tarihçi ve halkbilimci, Feng Shui teorisinin Çinde baladn
savunurken, Park Siyik (Park 1987:230-243) ve Park Yongsuk (Park 1985:23-24) ise
teorinin Kore’de baladn iddia etmektedir.
Feng Shui Teorisine göre gömülmek, o döneme özgü bir ölü gömme felsefesi olmutur.
Feng Shui prensiplerine göre gömülmek, ölünün geride kalan hayattaki ailesine
mutluluk getireceine ve bu artlarn onlara daha yardmc olacana inanlrd.
Ölülerini gömdükleri yerin enerjisinin onun evlatlarn etkilediine inanlmtr.
Resim 1. Feng Shui Teorisine göre Yer Seçimi 10
Feng Shui Teorisinin en önemli elementlerinden birisi de sudur. Irmaklar ve kollar
yararl bir enerji getirir. Bu enerjinin ad Chi()’dir. Chi her yerde dolaan görünmez
bir enerjidir. Bu enerji belli yerlerde toplanr ve oras güzel bir yer olurdu.
Feng Shui prensipleri içinde var olan Yin-Yang() 11
’a göre enerjilerin uyum içinde
olan yerde insanlar bar içinde huzurlu ve mutlu yaar. Yang aktif halde hareketli olan
10
9
eril enerjiyken Yin ise edilgen ve pasif halde dii bir enerjidir. Buna göre da Yin’a ait,
su ise Yang’a aittir. Dalar hareketli olmadndan dolay Yin, su hareketli ve esnek
olduundan Yang olmaktadr. Dalar ve suyun birbiriyle uyum içinde olduu yer
mezarlk eçimlerinde çok iyi yerdi. Böyle yerlere “Meongdang” denilmektedir.
Yukardaki resim 1’de görüldüümüz gibi Feng Shui Teorisine göre etraf aaçlarla
ormanlap, rüzgarn çok esmedii, yannda sular akan yerler en iyi mezar yerleridir.
Ayn ekilde Kore halk geleneinde iyi da ve iyi rmak olan güzel bir yerde yaarlarsa
doann onlara uyum içinde salk ve bolluk bereket getireceine inanmlard. Zamanla,
Konfüçyüsçü düüncenin temel kavram olan anne babaya sayg göstermek ve Feng
Shui teorisi birleir. Joseon döneminde güzel bir yerde mezar yaplrsa çocuklara da
bereket getireceinea inanlarak en uygun mezar yeri bulmak amacyla Feng shui teorisi
kullanlmtr (Kim 2013: 7-10) .
1.1.2.1. Feng Shui Teorisine Göre yi Mezar Örnei
Resim 2’de Kore tarihinde Feng Shui teorisi’ne göre yaplan bir kraliçe mezarldr.
Joseon erken döneminde yaam tannm bir rahip (Muhak : 1327~1405) 500
sene sonra burada bir kraliçe gömülecei kehanetinde bulunmu ve taa yazlp
gömülmütür. 1895 ylnda Kore Kraliçe Myengsung (1851~1895)’un kraliçesinin
vefatnda mezarlk yaplrken bu oymalar bulunmutur.
Resim 2. Hong Neung 12
Rahip Muhak’n kehaneti 500 sene sonra gerçeklemitir (Kim 1988 : 28). Bu mezarn
ad Hong Neung’ 13
11
Yin ve Yang Teorisi dünyada varolan tüm varlklarn tamamlaycs ve bütünleyicisi olan,
Kökleri çok eskilere dayanan felsefi bir öretidir 12
. Y. Kim, 1988, s. 28. 13
. Neung’un kral veya kraliçenin mezarna verilen addr.
10
Bu örnein Kore halk kültüründe Feng Shui teorisinine ne kadar
önem verildiini ve vazgeçilmez unsur olduu bir örnektir.
1.1.2.2. Feng Shui Teorisine Göre Kötü Mezar Örnei
Oh Bin’in 15
kar mezar korumak amacyla böyle konulduu düünülmektedir. Rüzgardan korunan
mezar yamurdan korunamad. Bu tür arazide yamur yad zaman yamur sular
ortada birikir. Bundan dolay Feng Shui teorisine göre iyi bir mezarlk deildir. Oh
Bin’in soyuna bakldnda
olmadn göstermektedir. Hatta
iyi olmayan mezarln,
Örnek; Hong Neung (Joseon Kralln son Kraliçesinin mezar), Baekje Kral Muryeng’in Neung’u,
Chong ise büyük tümülüsü halinde mezar sahibi kim olduu bilinmiyor.
Örnek; Goguryeo Janggun Chong, Silla Chunma Chong. 14 Duyduuma göre benim büyük dedem de Feng Shui teorisine inanan bir bilim adam imi. Annemin
söylediine göre Kore sava zamannda onun annesinin mezarl çok yüksek bir tepeye tanm. O
mezarlktan her yer görülebiliyormu, hatta Seul bile. Dedem savatan dolay her yerin kaos durumda
olduu bir zamanda askerlerden kaçarken düzgün yollardan gidemeyince dalardan kaçm. Kaçarken
Feng Shui teorisinin prensiplerine göre çok güzel bir mezarlk bulmu. Tpk yukarda bahsettiimiz
gibi bir mezarlk. Dedem de bu mezar yerinin evlatlar tarafndan bir kraliçeye yaptrldn düünmü.
Ortamn çok kargaa içinde olmasna ramen dedem annesinin mezarn oraya tam. Hatrlyorum,
çocukluk yllarmda o mezarl ziyarete giderken kendimizi daclk yapyor gibi hissederdik. O
mezar en son ziyaretimde lise çalarndaydm. imdi aaçlar çok büyümü, orman olmu. Feng Shui
teorisine pek inanmyorum ama merak ediyorum. Acaba bu mezarda yazl olan kraliçe kim ve ne
zaman gelecek? 15
J, 2009, S. 18
Mezarlarn seçiminde her zaman Feng Shui teorisi etkili olmutur. Ancak ailelerin
mezarlar belirlenirken Feng Shui felsefesine göre yerletirme esas alnp mezar
yaplmas gittikçe iyi bir mezar yerinin bulunmasn zorlatrm ve bu durum bibo
kavramn () 17
Feng Shui teorisindeki unsurlardan hangisi eksikse o unsur yapay olarak tamamlanr.
Bu bibo düüncesi sadece mezarlk seçiminde deil aada gösterildii gibi halkn
yaam biçiminde de etkili olmutur.
Örnein Joseon döneminin bakenti olan Hanyang’n etrafndaki Gwanak Dalarnda
ate enerjisi çok yüksek olduu için yangn olasl yüksekti. Feng Shui teorisine göre
Hanyang’n bakent olabilmesi için bu olumsuzluk yok edilmelidir. Bakentin giri
kaps olan Gwanghwamun’un önüne konulan ‘Haete’ 18
ile ehirde yangn olmamas
salanr (Kim 2013 : 66). Böylece Hanyang Feng Shui teorisine uygun bir bakent
olmutur.
20
17
Feng Shui teorisine göre doal olarak bir eksiklik varsa bunu kapatmak için yapay olarak bir ekilde
tamamlamas ya da fazla ise onun dengesini salayacak ekilde çallmtr. 18
Haete: “suyu” temsil etmektedir, onu ate yiyen olarak nitelendiren hayali bir hayvandr. Kore
mitolojisinde Haete (/) aslana benzeyen efsanevi bir yaratk, aslnda ate yiyen köpek. Bunun
felaketlere ve afetlere kar koruduuna inanlmaktadr. Dahas, her türlü ykc veya iddetli olaya kar
koruduklar söyleniyor. Bu aslani cisim, tek boynuzlu at gibi tasvir edilir. 19
Kim Year jung, 2013 , S. 66, 62 20
Lee Sanhe’nin(1539~1609) mezar
12
Feng Shui teorisine göre doal olarak bir eksiklik varsa bunu kapatmak için yapay
olarak tamamlanmaya çallr. Resim 4’teki Lee Sanhe’nin mezar bibo kavram için iyi
bir örnektir (Kim 2013 : 62). Feng Shui prensiplerine göre mezar yaplrken yapay göl
ve üç tane yapay da ina edilmitir. Bunun gibi eksik olan unsurun yapay yaplarak
mezarlar ina edilirdi. Bibo kavram Kore halknn yaam ve ölümü için çok önemli bir
kavram olmutur.
Korede Feng Shui Teorisi sadece kiisel olarak kullanlmam, ayn zamanda devlet
siyasetinde de kullanlmtr. Kore’de Feng Shui hakknda yazl ilk kaynak
Samgukyusa 21
(üç ülke tarih)’da yazlmtr. Bu kitapta Baekje’nin bakentinin Buyeo
olmas ve Goguryeo’un bakentinin Pyongyang olmasnn Feng Shui Teorisine
dayanmakta olduu belirtilmitir (Kim 2013: 65). Aynen mezar yerinin güzelliinin,
çocuklarna baar getireceine inanld gibi, ülkelerin bakentleri de bu teoriye göre
seçilirse ülkenin baarsnn da yükselecei söz konusudur. Kore tarih ve kültürü
incelenirken Feng Shui Teorisinin vazgeçilmez bir unsur olduu görülmektedir.
21
.Samgukyusa (), Türkçe olarak Üç Krallk Vaka-i Namesidir. Budizm Kei Iryon tarafndan
1285 ylnda yazlm tarihi kitabdr. Kore ulusu olarak Gojoseon’un kuruluuna ait ilk mevcut kayt
Dangun efsanesinden bahsetmektedir. Kore efsaneler, halk hikayeler ve biyografilere arlk verir.
Kore'nin pek çok Krallk ve mparatorluklarnn kurulu efsanelerini de içermekte olup Kore'nin Üç
Krallk dönemini anlatr.
Samguksagi () ise Kore Üç Krallk dönemin resmi tarihi olaylarn aktarr. Goryeo Kral
njong(1109-1146) mretmeyle bilim adamlar ve Kim Busik tarafndan 1145 ylnda tamamland.
13
etkilemitir. Kore’nin ahlak geleneklerini, yaam tarzn ve ulusal kanunlarn
yönlendirmitir. Konfüçyüsçülük, MÖ 6. yüzylda Konfüçyüs tarafndan kurulan ahlâki
ve dini bir inançtr. Esas olarak doru ve yanl kurallar sistemidir. Sevgi, doruluk,
görgü kurallar ve akll yönetim ile ailenin ve toplumun iyi yönetilmesini öütleyen bir
öretidir.
Eski zamanlarda Koreliler ölüm için derin ve umutsuz düünceler barndryorlard.
Hayat ve ölüm ayrlmaz bir ekilde birbirine baldr ve sonsuz yaam döngüsünün bir
parçasdr. Konfüçyüsçülük teorisinde yaam demek, beden ve zihin (ruh ve can)
demektir. Yaamda zihin ve beden beraber ayn anda hareket eder. Ölümde ise beden ve
zihin ayrlr. Dolaysyla insan ölümü, bu iki olgunun ayrlmas olarak kabul edilir.
Baka bir deyile suyun buhar olunca göe çkmas ve buz olunca toprakta kalmas gibi
kii ölünce, zihin gökyüzüne döner, beden ise topraa geri döner (Kim 2004:5).
Burada dikkat edeceim sözcük geri dönmektir (T. Kim 2009:23). Geri dönmenin
anlam esas olarak insann gökten ve yerden geldii düüncesidir. Koreliler ölümü
“doraganda” yani geri dönü olarak isimlendirirler. “Gwiçen” olarak da tabir edilen
“cennete dönü” kavramnn arkasnda da ayn sebep vardr. Ölümün anlam cennete
ulamaktr.
Ölüler için yaplan yas- anma törenleri, Üç Krallk döneminden Goryeo dönemine kadar
amanizm ve Budizm gelenekleriyle beraber veya kaynam ekilde görülmütür.
Konfüçyüs’un ölüm düüncesine göre, kendi soyunu devam ettirebilen bir erkek çocuk
doarsa, kendisi öldükten sonra bile olunun sorumluluklar üstlendii düünülmütür.
Bu nedenle eski Kore halk kültüründe soyun devamn salayan erkek çocuk çok
önemlidir. Bu inancn temelinde atalara tapnmak esastr. Bu tapnmada her sene onlarn
22. Kurucusu Konfüçyüs ( MÖ 551- 479) adndaki bir filozoftur. Temel düüncesi “Savatan uzak ve
bar içerisinde yaanan bir dünya” olan insanlar, iyiye, doruya ve erefli bir ekilde yaamaya yönelten,
inand prensipleri yaymak için kitap yazan Konfüçyüs, daha çok akla hitap metodunu kullanmtr.
Öretisinde mistik bir tavr taknarak metafiziin her türünü reddedip ve öteki dünya hakknda
düüncelere yer vermemistir. Ancak erkek çocua çok önem verilmitirÇünkü anne baba öldükten sonra
erkek çocuk onlarn ruhlarna sayg duymak amacyla Törenlerle anacaktr.
14
denilen ölü yemei sunulmasdr. Korede o
dönemde, ölümden korkulmaz, öldükten sonra kendilerine bu töreni yapamayacak bir
oul evlatlar olmamasndan korkulurdu (Jung 2001: 28).
Bu nedenle genellikle erkek evlat sahibi olabilmek amacyla kz çocuk olsa da erkek
çocuun olmamas boanmaya yol açard 24
. Eski Kore ataerkil toplumda kadnn aile
ocann devamlln salayan erkek çocuk dourmasyla aile balar güçlendirilmi
olur. Goryeo döneminin sonuna doru Kore’ye gelen Jujagare 25
, yava yava
Hanedanl sonuna doru zirveye ulamtr. Ayn zamanda Joseon Hanedanlnda
yaayan Konfüçyüsçülerin çabalaryla genilemitir (Park 2010:12). Joseon hanedanl
srasnda oldukça önemli olan bu akm pratik örenmenin yolunu açmtr.
Konfüçyüsçülük tanrs olmayan bir felsefedir ama çalar geçtikçe Konfüçyüs ve onun
temel kurallar baz takipçileri tarafndan kutsallatrld.
23 Kore'de ölüm yl dönümü ve ataya sayg için yaplan bir tören. 24
Konfüçyüzm kavramnda evlilikte kadndan boanlabilen 7 sebep
1. Kayn anababa’nn sözünü dinlemezse
2. Erkek çocuk dourmazsa
6. Çok dedikodu yaparsa
25
Jujagare- “nsann yaam boyunca, srasyla “doum”, “ad verme”, “yetikin olma”, “evlenme”
ve “ölüm” gibi çok önemli aamalarda uygulanan adetler hakknda Juja’nn yazd kitap.
Juja’nn teklif ettii adetler öbei.
15
1.1.4. Budizm
Kore Budizm ile ilk Kral Sosurim (? – 384) döneminde Çinden gelen bir Kei (Sundo)
tarafndan Gogurya Krall ile tanmtr. 394 ylnda Beakje Krall, 5.yy’da Silla
Budizmi tanmtr. Önce Budizm Krallk yönetimindeki insanlar tarafndan
benimsenmitir (MEB 2000 : 84). Çünkü ülkeye yeni gelen keiler üst düzey
yöneticilerle iletiime geçerdi.
Silla’da Budizm anlay resmi olarak Goguryeo ile Baekje Krallklarndan 100 yl
sonra kabul edilmitir. Silla Krallnda, Budizme gönülden inanan Chadon Lee’in ar
ekilde ehit olmasndan sonra Silla Budizmi resmi olarak tand (Lee 2002:27). Budizm
Silla’nn siyas anlayn hzlca etkilerken geleneksel cenaze törenleri 6. yüzyl
ortasna doru deiim göstermitir.
Budizme göre insanlar yaarken hep istekler karsnda genel olarak ac içindedirler.
nsanin geleceini belirleyen, nedenlerin zorlad sonuçlardr. Öyleyse insann kendi
eylemlerinin sonuçlarndan kaçp kurtulmas olanakszdr. Özgün ve bamsz bir benlik
düüncesi de hayaldir ve bu hayal aclara neden olur. Bu aclardan kaçnmak için
meditasyon yaplr (Kwak 1996:21). Budizmde meditasyon yapmak, dünya hayatndaki
aclardan kurtulup huzura ulamann ve günlük skntlardan uzaklamann en kolay
yolu olarak gösterilir.
Budizim teorisine göre birbirini takip eden yeni yaamlardan oluan hayat çemberinin
hiç bitmediine ve her ölümden sonra mutlaka tekrar dirileceklerine inanld için,
önlerinde saysz imkan olduu sanlmaktayd (S.H. Lee 1998:15). Dolaysyla bir insan
herhangi bir kötülük yapmaya kalktnda, "bir sonraki hayatmda daha kötü bir hayatla
yaasam bile, bunu sonraki hayatmda telafi edebilirim" diye düünebilmekteydi (T.
Kim 2009 :10,13).
Fakat kötülükten dolay cehenneme gitse bile onun soyundan gelen erkek torunlar onu
kurtarabilen bir tören sunabilirdi. Bu tören, (T. Kim 2009:29) kiinin erkek soyu
tarafndan 49 gün (7 hafta x 7 gün) boyunca yaplan, ölülerin ruhlarn cennete
göndermek için düzenlenen Chendoje 26
ayinidir. Ölenler için yaplan bu törenin
26 Gök’e gitmek isteme töreni
16
sonunda mutlaka törenleri düzenleyen erkek soy için mutluluk ve bereket dualar da
yaplrd (Kim 2004:8). Bu törenlerden görülüyor ki ölüler için dünyada yaayan soy
çok önemlidir.
Üç Krallk dönemi veya Goryeo dönemindeki cenaze ilemler hakkndaki belgeler,
sadece kraliyet veya soylu ailelere özgü olarak kalmtr. Silla döneminden Joseon
hanedanl bana kadar yer alan yas-cenaze törenlerindeki deiimler unlardr. Silla
döneminin (özellikle Birlemi Silla döneminin) bandan Goryeo dönemine kadar
kraliyet aileleri, soylu aileler ve Budist rahiplerinin cenaze törenlerinde kremasyon
yönteminin egemen olduu görülmektedir (Shin 2016 : 24-27).
Bir aratrmaya göre, Budizm’i resmi din olarak kabul eden Silla Krallnda 21 kral
kremasyonunun olduu görülmektedir. Kremasyonun 7. yüzyln ortalarnda kraliyet
ailelerin, soylu ailelerin ve bürokratlarn arasnda yaygn olduu tespit edilmitir (Park
2010:23).
belgeler de vardr (Park 2010:24). Ama sradan insanlarn cenazelerinin nasl
defnedildiini gösteren belgeler yoktur.
balca öretisi, ebedi, hayal-ilahiler, mistik ve üstün bir varlk olarak
görülen büyücüler ile ilgilidir. Taoizmin temeli mistik panteizmdir. Tao, dünyay
yöneten sebeptir. O görülmeyen, iitilmeyen, kavranlmas mümkün olmayan bir
yaratc prensip olarak alglanmaktadr. Bir baka açdan Tao, göün ve yerin kayna,
yaratc ve yaatc kavramdr (T. Kim 2009: 23).
Taoizmde basit anlamda cehennem inanc görülmektedir (Kwon 2013 : 160). Taoizme
göre insan, ancak manevi yönüyle insandr. Taoizmde dini inancn büyüklüü mutlak
sükünet ve rahatlk içinde dünyaya srt çeviren bir hayat tarzyla mümkündür. Hayatn
tehlikesiz bir ekilde yaamak ve sürdürmek isteyen insan iyi bir yemek rejimi
oluturarak arlktan kaçnmaldr (Kim 2004:20). Böylece ölümü biraz daha
geciktirmi olur.
Taoculukta insan çabalaryla ölümden kaçlabileceine inanlyor. Onun için ölmemeye
bir çare bulmay amaçlayan çeitli eitim yöntemleri icat edildi. Örnein Sinsun
(ilahi)’un yalandrmadna inanlrd. Onun yeim ta pnarndan su içen ve hünnap
yiyen uzun yaard (T. Kim 2009:23).
Goguryeo döneminin duvar resimlerine bakldnda Taoizm inancnn düünceleri çok
belirgin görülmektedir. Resimlerde hayali ve mistik varlklar dikkat çekmektedir.
Örnein 4 lah bir figürdür ve üstün evrensel deeri ifade eder ve Goguryeo dönemi
bölümünde resimleriyle gösterilmektedir.
27
Çin’de Lao Tse tarafndan MÖ 600’lü yllarda kurulmu olan bir felsefi öretidir. Bu öretiler
gelitirilerek dine verilen addr. lahi bir kuvvetin elçisi olduunu iddia edilir
18
2.1. KORE HALK KÜLTÜRÜNDE ÖLÜM
Ölüm, kaçnlmaz bir sondur. Kore halknn geleneine göre atalara sayg büyük önem
tamaktadr. Bu anlay da cenaze merasimlerini direk olarak etkilemitir. Kore
toplumunda cenaze merasimlerine eskiden olduu gibi bugün de dier törenlerden daha
büyük önem verilmektedir.
2.1.1. Kore Cenaze Töreninin Tanm
Korede cenaze törenine Korece olarak Sangjangye denilir. Bu ‘ölüm töreni’ veya ‘yas
töreni’ diye adlandrlmtr. Sang() kelimesi hayat bitti anlamn, jang() ise cesedin
bir yere saklama anlamna ve Ye() kelimesi bir görgü veya tören anlamna gelir (Shin
2016: 14). Bir kiinin öldükten sonra mezara konana kadar olan süreci ifade eder.
Tüm bu aamalarda konfüçyüsçü kurallar esas alnr. Konfüçyüsçülükteki yas cenaze
törenlerinin özü matem elbisesi ve yas süresidir. Koguryo ve Baekje döneminde,
ebeveynler ve kocalar için tutulan yas sureci Çinler gibi 3 yld. Silla’da ise krallar,
ebeveynler, karlar ve evlatlar için tutulan süreç 1 yld (Shin 2016 : 26). Çinliler 3 yl
matem elbiseleri giyerek önemlerini giysiler üzerinde durarken, eski Koreliler ise 1 veya
3 yl yas tutarak vurgularn yas süreçlerine koydular. Genel olarak, Çinlilerin yas-
cenaze törenleri eski Korelilerine etkilemitir. Öte yandan; ilk atalar, Koguryo, Baekje
ve Silla insanlar tarafndan kan bann balangcndan Ata kültü olarak görünmütür.
Soylular da atalar için anma gelenekleri düzenlemitir. (Che 2012 : 39-41).
Sonra bu kurallar göre yaplan ritüellerini Kore halk kültüründe cenaze tören balk
altnda göreceiz.
2.1.2. Kore Halk Kültüründe Geleneklerin Deiimi
Çin yazl kayna olan Hou Hanshu kitabnda, M.S. 3 – 4 yüz yllarda, imdiki Kuzey
Kangwon eyaletinde yaam bir Ye() kabilenin ölü gömme adetinden bahsedilmitir
(Park 2010: 13). Ailede biri ar hastala yakalanr veya ölürse aile o ev terk edilir veya
19
yklr. Sonra yeni bir ev ina edip yaanr (Ha 2014 : 5). Baka bir kabile olan Dongyi
kültüründe de ayn ey söz konusudur. Burdan ölüm ve hastaln ayn olguda
algland düünülür. Cenaze yöntemlerinde ise, ölüler maaralara gömülür, çukur
kazlr, deniz kabuklar veya topraklarla örtülür, ya da mezarn ta yma yöntemiyle
icra edildii görülmektedir.
Kore halk kültüründe ölü gömme geleneini eskiden beri tarih sürecinde o dönemdeki
dinlere ait felsefi düünceleri birbirini etkilemitir. Günümüz Koresine kadar uzanan
tarih sürecinde cenaze törenlerinin çeitlilii azalm, tören zamannn ve alannn
deimesi söz konusu olmutur. Bu törenlerin modernlemesi, dünyasallama ve dinsel
özveri kayb gibi sorunlar ortaya çkmtr (Lee 2008:3).
2.1.3. Kore Halknn Ölümle lgili nançlar ve Uygulamalar 28
2.1.3.1. Ölümü Düündüren Belirtiler.
1. Kore’de karga öterse anssz bir gün öleceine ya da evden ölü çkacana inanlrd;
Karga, sabahleyin öterse çocuk, gün içinde öterse genç bir adam, akam öterse yal
adam öleceine gece yars öterse cinayet olacana inanlr.
2. Gökyüzünde bir yldz kaydnda bir büyük insann öleceine inanlr.
3. Ayna yere düürüp krlrsa ölüm olacana inanlr.
4.Uzun süre hasta olan hastann birden iyilemesi söz konusu ise ölüm olacana inanlr.
5. nsan birden huy veya davran deitirirse ölüm olacana inanlr.
6. Aln rengi siyaha dönünce ölüm olacana inanlr.
Kore halk kültür geleneinde yaygn olarak inanlan ölüm belirtisi ve olaylar ile Türk
ölü gömme geleneine bakldnda hemen hemen ayn belirtilerin ölümü çartrd
görülmektedir. Mesela bayku ya da karaku gelip evin yannda ya da çatsnda öterse o
evden ölüm çkacana inanlrd. Burdaki karaku ya da baykuun Azraile ait bir at
28 http://cafe.daum.net/hyung6000/3Izk/3198?docid=1601383082&q=%C3%CA%BB%F3%C1%FD%2
0%B1%DD%B1%E2%20%BB%E7%C7%D7&re=1,
http://busan.grandculture.net/Contents?local=busan&dataType=01&contents_id=GC04203902
2.1.3.2. Rüya ile lgili nançlar
1. Rüyada üst di yok olursa kendisinden büyük birisi ölecek, altndaki di yoksa
kendisinden küçük birisi ölecek.
3. Rüyada arabaya binerse ölecek
4. Dolabn kaps açk uyunmaz. – Açk kap ölümün ksa yolu olarak nitelendirilir.
5. Uyurken yorgan ba üstüne kadar kapatlmaz - ölü sanlp götürülebilir diye
düünülür.
6. Bir insan rüyada ölen birini görürse o insann öleceine inanlr.
7. Rüyada Azrail görmenin ölüm habercisi olduuna inanlr.
Yine eski Türk tarihine bakldnda kiinin evinin bir tarafnn ykldn, suyla
kaplandn görmesi ölümü düündürürdü. Rüyada di çektirmek ölümü düündürür.
Rüyada di çkarken çok acyp acmamasna göre yaknlk derecesi belirlenirdi. Gökte
bir yldz kaymas bir kiinin öleceine iarettir (Sever 2001:121).
2.1.3.3. Cenaze le gili Gelenekler
1. Bir yl içinde yeni bir ev ina ettiyse, o kii cenazeye gitmez
2. Düün tarihi belli olan kii cenazeye gitmez
3. Kendisi ile ilgili baka bir anma töreni varsa o kii cenazeye gitmez
4. Eer kzamk hastas ise, cenazeye gitmez
5. Cenazeden döndükten sonra tarlaya çklmaz
6. Cenazeye giderken saçlar ykanmaz; ykasa ölecek veya komularla aras açlr.
7. Cenaze arabas yola çkarken yol kesilmez
21
9. Cenazeden döndükten sonra tuvalete gidilmesi iyi düünülür.
10. Hamile kadnn cenaze evinde yemek yemesi iyi alglanmaz.
11.Bebein doaca ayda hamile kadnn ebeveyni vefat ederse cenazeye gidilmez.
12.Cenaze’ye gitmesi yasak olanlar cenazeye gitmek zorunda kalrsa 5 tane tahl (yani
Pirinç, kuru fasulye, arpa, buday , dary) kavurup torbaya koyar, gider
13. Kars hamileyse kocas cenaze arac tamaz
14. Mevtann ba kuzey yöne konulur, deilse mevta kalkacak.
15. Mevta ykanrken alanmaz
2.1.3.4. Komularn Yapmas Gereken lemler
1. Köyünde birisi öldüyse çamarlar ykanrken sopayla vurulmaz ve dar aslamaz
2. Köyünde ölü varsa erite yenmez ; erite düün yemeidir.
3. Köyünde ölü varsa diki dikilmez ; öleni beraber gitmek ister.
4. Köyünde ölü varsa oca kapatr. Ocaa bir kedi veya köpek girerse mevta kalkar.
2.1.3.5. Ata Sözleri
1. Ölen devlet bakannn yaayan köpek (hayvan) kadar deeri yoktur.
2. Öldükten sonra içilen 3 bardak içki, yaarken içilen 1 bardak içki kadar güzel deildir.
3. Köpek kakas olan yerde yuvarlanarak yaanlsa da öbür dünyada yaamaktansa bu
dünyada yaamak daha iyidir.
2.1.3.6. Dierleri
1. Korede ölen kiinin ismi krmzyla yazld için birinin isminin krmzyla yazlmas
ho karlanmaz. Bunun kiiye ölüm getireceine inanlr. Hala inanlan bu düünce
krmz kalemle birinin ismi yazlrsa onun ölmesini istedii anlamna gelir.
2. Korecede Çinceden gelen say olan 4(sa) ayrca ölüm anlamna gelmektedir. Bu
yüzden bina katlar ve ya asansör numaralarnda 4 says ölümü çartrd için
kullanlmaz yerine F(four) yazlr .
4. Atalarn anma töreninde ziyafet sofras hazrlanrken törenden önce yenmez.
5. Bakasnn elbisesini kendinden önce giyerse onun yerine ölür
6. Kötü ruhlar defettiine inanld için kapya sarmsak aslr.
7. Mezar içine çakl ta girdiyise soylarnn saç beyazlar
8. Kore’de bir gelenek olarak cenaze evinden dönünce kendi evinin kaps önüne tuz
serpilir. Nedeni tuzun negatif enerjiyi yok edeceine inanlr.
Türk ölü gömme geleneklerine bakldnda ölünün cenazesi tanrken mezarlkta bir
taa otururlar. Böylelikle ölümün arlnn atld düünülür (Sever 2001: 123). Kore
ve Türk toplumunun geleneklerine bakldnda ölümde korkunun her zaman ön planda
olduu görülmektedir. Özellikler Kore ata sözlerinde görüldüü gibi ölümden bu
dünyadaki yaam artlar kötü ve zavall olsa da bugün nefes olmann daha iyi olduu
anlatlmtr.
23
Kore’nin geleneksel cenaze merasimleri Konfüçyüsçülük törenidir. Kore Goryeo
dönemine kadar Budizm’in etkisi altnda kalm olup cenaze törenleri de Budist
törenlerine dayanmtr. Fakat Joseon döneminde Konfüçyüsçülük yaygn olmutur. Her
ne kadar konfüçyüsçülük ve Budist düünceler olsa da atalara göre ölümün anlam
tamamen gitmek deil, gidenin yerine geri dönmesidir (Lee 2008:3). Bu nedenle insan
öldüünde ‘geri dönmü’ diye kabul edilir.
Genellikle Kore’nin geleneksel cenaze töreni u ekilde icra edilir.
2.2.1. Ölüm
) yerletirilir. Ondan sonra
hastann kirli giysileri çkartlp temiz giysiler giydirilir. Ba dou tarafta olacak
ekilde uzatlp ölmeden önce son sözlerini iitmek için aileler toplanr. Buna mjong
denilir. Anne babasnn bu zamann (mjong) görmeyenlerin vazifesini yapmad
düünülür. Son olarak hastann burnu ile azn arasna bir pamuk konulup son nefes
almas izlenir. Son nefes verilip öldükten sonra aileler at yakarlar. Vefat eden kiinin
üstüne bir yorgan örtülür ve yas ilan edilir (Shin 2002:11). Ölüm haberi bütün köye
hzla yaylrd.
2.2.2.1. Chohon
dönmesi salanr. Buna Gobok 31
ve ya Chohon
Ölüm an, can çekime 30
Odann onur yeri, normalde odann en rahat ve scak yeri. 31
Ölenin ruhunu geri almak için onu çarr
24
Evlenmeyen genç bir adam (ölü erkek ise erkek, kadn ise kadn) önce ölenin yaarken
giymi olduu kyafetini giyer. Evlerinin çatsna çkp kuzey tarafna “gobok” diye
yüksek sesle seslenir. Gobok demek henüz ölümü kabullenmeyip yeniden dirilmesini
dileyerek uygulanan bir ritüeldir (Shin 1999:32).
Garyejibnam 33
’da da ruhun gücünün yukarda bulunduuna inandklar için, çatya çkp
ölen kiinin adn çardklarn söyler. Kuzey tarafta ölüleri kontrol eden ilahinin
yaad düünülmektedir. Gobok’ta kullanlm olan giysi ya evlerinin çatsna aslr ya
da mevtaya örtülür. Ama genellikle mevtaya örtülür. Gobok yapldktan sonra ölü tekrar
dirilmiyorsa öldüüne karar verilir. Ceset katlamadan önce azn açp sonrasnda
pirinç tanesi aza girecek ekilde hazrlanp bacaklar dümdüz uzatldktan sonra
balanr. Pamuk kulak ve burun deliklerine yerletirilerek böcek girmesi ve akntnn
olmas engellenir. Evlatlar ise matem kyafeti giyer. Gok ad verilen atlar yakar.
Cenaze sahibi olan kii, kyafetini ters giyer ve yemek yemesi yasaktr. E, ikinci e ve
gelin ise apkasn ve üst kyafetini çkartp saçlarn açar (Süslenme olmad
vurgulanr).
arlamak için, bir sofra hazrlanr. Evin kapsnda üç
kase pilav ile soya sosu, para ve üç tane hasr çark
giri kapsnn önüne konulur (M.S.Jo 2000 :52). Bu
ölenin ruhunu cennete götüren elçilere iyi
götürmelerini dileme anlam tar (Shin 2002:34) Resim 6. 35Azrail Sofras
Sofradaki yeni pimi lapa ve soya sosunun hazrlanmasnn nedeni ise Azrail soya sosu
yerse sk sk su içip dinlenir ve ya su içmek için geri dönecei beklentisi yüzündendir.
Üç tane hasr çark uzun yolu deitirerek giymesi için hazrlanr. Para ise ölen kiinin
ruhuna yardmc olmas için bir çeit rüvet saylr. Bunlar Korelilerin ahiret
hakkndaki geleneksel düünceleridir. Yani beden ve ruhun öldükten sonra birbirinden
32
Garyejibnam: ncelikle davranma hakknda klavuzluk yapan kitap. 34
Azrail için kurulan sofra 35
J. Shin , 2002, s. 34
25
ayrlp ölümü kontrol eden doaüstü bir varlk olan ölüler diyarnn kralnn da ahirette
olduunu düündükleri bir dünya görüünü yanstmaktadr.
2.2.2.3. Bugo 36
Bugo ad verilir. Bugo cenaze sahibi tarafndan deil, cenaze töreninin direktörü
tarafndan yaplr. Eski dönemlerde bir kada frçayla yazlp ulaklar vastasyla
bildirilirdi. Bu mektup kirli sayldndan ulaklar mektubu alcnn evinin dn brakr,
okuyanlar da yine kapnn dn koyard (Lee 2000: 35). Bugo, ölen kiinin ölümünün
bildirildii basit bir mektup olmakla kalmayp aile reisinin ölümü durumunda aile iini
devrettii yeni kiiyi darya duyurma görevini de yapard.
Ölüm haberini alan akrabalar derhal cenazenin bulunduu eve giderdi. Ölen kimsenin
soyundan gelen ve yaça da en yal olan kimse misafirleri üzüntüyle karlard.
Munsang 37
ad verilen bu taziyelerin ifade edilmesine büyük önem verilirdi. Ölen
kiinin evin kapsnda lamba aslrd. Bu lamba cenaze töreni bitimine kadar devaml
k tutmak zorundayd. Lambann abujurunda Geanjo 38
diye bir yaz vardr. Bu ölü evi
olduunu ilan etmektir (Shin 2002 :30).
2.2.3. Cenaze Töreni ve Defin ile lgili Hazrlk
2.2.3.1. Seabyom 39
Seabyom, ölüyü ahlaka uygun bir biçimde ahirete yollamak için hazrlanr. Ayrlmadan
önce son olarak ölüyü güzelce giydirmek de gelenekttendir. Temizlerken el-yüz ykama
yeni bir güne balamann hazrl olduu gibi ceset de banyo yaparak öbür dünyaya
ykanp yeni bir hayata balama hazrln yapmaktadr. Temizleme töreninde Koreliler,
mevtann gittii dünyann bu dünyann tersi yönünde olduunu düünürler. Mevta
kefenlendikten sonra doumdan farkl olarak sola doru yatrlr.
36
Temizleme
26
Tabutun alt düz olacak ekilde kireçlendikten sonra kaln beyaz bir kât yaylr üzerine
Chilseongpan 40
olduu için Chilseongpana cesedi koymak, ömrü yöneten tanrya geri verildiini
bildirmek demektir (Kang 2002: 17). nana göre insanlarn ömrü domadan önce
Büyükay Takm Yldzlar tarafndan belirlenip yaam kitabna kaydedilir. Bunu ise
ölüm tanrs olan ahiretteki kral yönetir (Lee 1985 :269).
nsann yaamn, ahiretteki kraln azaltp çoaltabildiine dair bir düüncenin
olmasnn yan sra Büyükay takmyldzlarna gidip yalvarlrsa ömrün
uzayabileceine dair söylentiler de vardr (Kang 2002 : 17). Bata ahireti yöneten kralla
beraber ahiretteki meleklerin kontrol ettii ölümün, kiinin yaad dünyada ölmeden
önce ne yapt, nasl yaadna göre ahirette nasl yaamasna karar verildiine inanlr.
Chilseongpan: yedi tane delikli tahta taban:Yedi delik gökyüzünde 7 yldz tasvir eder.
Bundan da Korelilerin eskiden beri insan ömrünün gökyüzünde olduunu
düündüklerini görebiliriz.
2.2.3.2. Banham
Banham mevtann azna boncuk ile pirinç koymas demektir. Söüt aacndan
yaplm kakla suya sokulup bekletilen pirinç ölünün azna konur. Koyan kii üç defa
yüksek sesle “Bin tane”, “ki bin tane” ve “Üç bin tane” diye seslenir. Banham, ölenin
cennete kadar olan yolculuunda gereken yemektir. Söüt aac üreme hz yüksek olan
bir bitkidir. Söüt aac ka ile uygulanmas, ölenin cennette sonsuz yaamasn
dilemektir (Kang 2002 : 16). Yegi adl kitapta çok zengin kiiler aza konulan pirinç
yerine mücevher kullanrken sradan kiilerin para kullandn yazar (Shin 1999: 35).
Yaarken paraya ihtiyaç duyulduu gibi ahirette yaarken de parann lazm olacan
düündükleri için aza mücevher veya para konulur diye yazldr.
40
Chilseong: Büyükay yani yedi yldz
27
2.2.3.3. Soyom, Daeyom 42
Yom, normalde geri almak anlamna gelerek cesedi alp balamak anlamna gelir.
Mevta sertlemeden önce Chilseongpan’a konulup, bir pamukla az, burnu ve kula
kapatp balanr. Mevta balanrken ayakucundan yukarya, batan aaya sarlr, yatay
bir ekilde yedi bantla balanr. Yüzün sarld kuma olarak yeniden domay
anmsatan iç taraf siyah d taraf krmz ipek bir kuma kullanlr. Bu uygulamaya
Soyom ad verilir (Shin 1999: 37).
Tabuta mevtay yerletirildikten sonra ölen kiinin ei ve dier kadnlarn kendi
saçlarn toparlarlar. Mevta ketenlendikten sonra yemek hazrlanr. Cenaze sahibi
alamakta zorlanp alayamazsa yerine baka bir kiiye rica edilir ve cenaze sahibi
yerine yüksek sesle alanr (Shin 2002 :13).
Ondan sonraki aamas, mevtann tabuta konulmas, Daeyom’dr. Tabuta ince kül
konularak düzenlenir ve Chilsungpan konulur. Chilseongpan’n üzerine ilte koyup
Mevta tabutun içine yerletirilir. Mevta tabutun içine yerletirilirken önce tabutun
üzerinde gergin bir ekilde serilmi yorgana konulur, sonra yorgan gevek bir biçimde
yavaça brakp mevtann tabutun tabanna yerlemesi salanr. Ondan sonra ceset ile
tabutun arasndaki bo yerler doldurmak için ölenin giysileri ya da saman, kat vb.
kullanr. Mevtann en son görüldüü bu saatte, ölen kimsenin soylar at yakarlar.
Genel olarak Seab ölüm gününde uygulanr, Soyom ertesi gün ve Daeyom ise üçüncü
günde uygulanr (Shin 2002: 13).
2.2.3.4. Sungbok 43
düzenlenir, özel yemekler düzenlenir,
cenaze sahibi matem giysisi giyer ve ilk anma töreni uygulanr. Cenaze sahibi beyaz
giysi giyer. Mintan giyer ama kollardan biri giyilmemi ekildedir. Ölen kimse erkekse
42 Ykanma 43
Bir perde. Kore sanat perdesi
28
uyguladktan sonra resmi olarak taziyeler
beklenir (Shin 1999:41).
Cenaze sahibi bir denek kullanr. Baba için cenazede bambu denei (Resim 7 de sol),
anne için cenazede paulownia aac denei (Resim 7 de sa) kullanlr. Bambu
aacnn yuvarlak oluu gökyüzünü temsil ederek babann gökyüzünden farkl olmayan
bir varlk olduunu, ayn zamanda bambu, dört mevsim boyunca deimemesiyle ayn
olarak evladn anne babasna kar olan sevgisini gösterir. Bambu ilenmeden öylece
baston olarak kullanlmasnn yan sra pavlonya
aacnn altn kare eklinde ilenip kullanldnda
annenin yatt yeri iaret eder. Fakat bu baston hem
ölen kiinin kadn m yoksa erkek mi olduunu
örenmek için hem de anne-babann ölümünün
hüznüyle güçsüz vücutlarna destek olmas içindir (Shin
1999: 42-43).
Korelilerin düünce yaps ölümün gerçeklemesiyle ruhun belirli bir süre boyunca
yaam olduu evde kalp burada ve ksmete bal ruhun iyi bir yere gideceine
cesedin ise doaya karacana inanrlar. Nefesinin kesilmesi ölümün balangc olarak
düünülür. Bunun tümüyle ölüm olduunu düünmezler. Çünkü ölümden hemen sonra
tekrar hayata dönebileceklerini düünerek yaplan dini törenlerden biri olan Gobok’ta
ölüye yaayan bir kiiymi gibi davranp atlar yaklmaz. Bilmeden ölüme kar
gelerek yaplmas ruh veya bedenin geri dönme olaslnn olduuna inandklar içindir.
Ayrca ölen kimsenin ruhunun yaadna inanlarak yaknlar tarafndan kendisine her
gün kahvalt, akam yemei ve yatak hazrlanrd. Mevtann banda Üç, be, yedi hatta
on gün boyunca beklemek adettendi. Bu pratikler srasnda çeitli cenaze arklan
söylenirdi ve tütsü yaklrd
Shin, 1999, s. 45
2.2.3.5. Sangsik 47
Sabahlar erkenden güne dounca, cenaze sahibi ile ailesi yas tutar ve Sija 48
tarak 49
Youngjwa 52
’ya konulur. Daha sonra tarak ile su kaldrlr, ölene yemekler ile içki
hazrlanr. ki defa diz çökerek ba eildikten sonra
içki kaldrp yemek ile garnitür düzenlenir.
Kasenin kapa yarm açk olan ekilde braklr ve
kak yemee sokulur, yann yemek çubuklar
konulur. Ksa bir süre sonra içilen su verilir (Shin
2002:75). Akam da ayn pratikler yaplr.
Resim 8. Sangsik 53
Bu arada olan çocuu 3 gün boyunca yemek yemez. Bunun nedeni artk yemek
yiyemeyecek olan ölüyü düündüklerindendir. Cenazeyi ykayan kii de bir öün yemez.
Cenaze töreninde, ölen kiinin yaarken kulland tabakla ölünün sol tarafna doru
sofra kurulur. Tabut söüt ve çam aaçlarndan yaplr (Shin 2002 :14).
2.2.3.6. Munsang 54
’a imza atp Buigeam(para) 56
verir. Sonra Youngjwa’ya diz çöküp tütsü yakar. Tütsünün yerine çiçekler varsa, çiçein
taç yapraklarnn ölene doru yönelmi biçimde olmas lazmdr. Sonra yerden kalkp
iki defa ba eilir. Son aamada, cenaze sahibi ile beraber ba eitikten sonra oturulup
selamlalr. Oturmazsa ayakta olarak selamlalr. Selamlalrken “Goinui
47
Hizmetçi 49
Daeyom’dan sonra mevtann konulduu yer 51
Ölenin ismi ve tarihi yazlan bir tahta. 52
Ölünün ad veya resmi konulur 53
http://blog.daum.net/fireball/13815622 54
Basalna gelenleri karlayan cenaze yaknnn bulunduu yer. 56
Cenaze törenine katlan misafirlerden ölenin ailesine verilen teselli anlam tayan para
30
gibi kalp sözlerle diler ve ya hiç bir sey konuulmamas
nezaket olarak kabul edilir.
olurdu. Gelen misafirler çeitli içecekler ve yemeklerle arlanrd.
2.2.4. Defin
2.2.4.1. Balin 58
Tabutun, evinden mezara tanmadan önce yaplan son anma törenine Balinje ad verilir.
Balin günü sabah odadan tabutu çkarmak üzere girenler tabutu odadan çkarrken
odann eik önünde kabaktan yaplm marapaya basarak herkes duyana kadar sesli bir
krlma gelenei var. Bu ölünün bu kapdan geri dönmez anlam tamaktadr (Shin
2002 :78). Evden çkp mezara tanrken
bazen yolda anma töreni yaplr.
Tabutun cenaze aracyla 59
Chulssang 60
denilmektedir. Cenaze
olmak üzere dier aile ve akrabalar tabutun
arkasn yürürlerdi. Resim 9. Cenaze tama arac 61
“Sangye” denilen cenaze arac ölenin arkadalar ve mahaledeki komular tarafndan
omuzlarda tanrd (Özdemir 1995 : 33). Tabut tanrken ar olduu hissedilse bile
ar olduu söylenmez, söylenirse ölenin kzarak daha arlatna inanlrd.
57
Tabutun aracya Korece olarak “Sangye” denilir. 60
Chulssang : Tabutun çk anlamdr. 61
M. Kim, 2003, s. 94
31
Jigwan 63
( toprak fal bakan kii) mezar yeri tespit srasnda önce da tanrsna sunu
sunar, eer bu ekilde yapmazsa, da tanrsnn öfkeleneceine inanlr (Shin 2002 : 70).
Feng Shui teorisine göre, yaam soluu topran maden damarnn üzerinde akar durur.
Yaam soluunun durduu yer mezar için idealdir. Orada mezar tesbit edilirse yaam
soluu ölenin kemiine etkiler ve soylarna bereket verir diye söylenir. Yani ksaca
genellikle mezar yeri olacak toprak Feng shui teorisiye dayanarak tesbit edilir.
Tabut, evden mezara ceneze tama arac ile gelirken önde buhurdanlkta tütsü eliinde
mezarla getirilir. Mezar etrafnda ve içinde tütsü dolatrlr. Bu tütsünün mezarda
varolan kötü ruhlar kovduuna inanlrd, ölen kimsenin çocuklar ve aile mensuplar
tabuta diz çökerek selamlatktan sonra mezara tabut indirilirdi.
Mevtann ba kuzeyde, ayaklar ise güneyde olacak ekilde tabut yerletirilir. Tabutun
kenarlar toprakla skca kaplanr. Sonra cenazeye katlanlar tarafndan mezarn içi
toprakla skca doldurulur. Pyeongtoje 64
ad verilen tören yapldkdan sonra cenaze
sahipleri at yakarak eve döner (M. Park 2006: 235). Eve varmadan önce at kesilirse
ölünün ruhu evine geri dönüp kötülük yapacana inanlr.
Bu srayla cenaze töreni biter.
Eski dönemlerde cenaze süresinde rütbe’ye göre 3 ay, 1 ay gibi farkllklar vard. Örnek
olarak Baekje Krallk döneminde incelediimiz Kral Muryeong’un 27 ay cenaze süresi
vard (Ha 2014 : 32). Günümüz Kore'de ölüm ile ilgili pratiklerin ve törenlerin bazlar
ortadan kalkmtr. Devam eden ritüeller de basitletirilmi ya da ekil deitirmitir.
Ölüm, yaayanlarna bir sürü iler brakmaktadr. Ancak ölünün yaknlarn bu ölüm
ilenii icra ettikten sonra günlük hayatlarna dönmeleri gerekmektedir. Dolaysyla ölü
gömme gelenekleri büyük önem tamaktadr
62
Mezar kazldktan sonra tabutun mezar yerine koyulma an 63
Feng Shui teorisini iyi bilen ve toprak falna bakabilen kimse 64
Mezar üstüne toprak örtüldükten sonra yaplan son tören. Törende sunulan yemekler bol olup
gelen misafir ve içiler tarafndan beraber yenilir.
32
2.3. ATALARI ANMA TÖREN
Kore halk kültüründe ölenin ruhunun evde kaldna inanldndan her sene ölüm
yldönümünü anmsamak çok önemlidir. Atalar anma törenlerinden biri Çare bir dieri
de Gice diye adlandrlr. Çare merasimi bayram sabah gerçekleen tören olup, Gice ise
atann öldüü günün gecesi (saat 24:00 – 1:00) gerçekleen törendir (Jang 2003 :5).
Genellikle atalar anma töreni olarak Gice’den bahsedilir ve bu tören Konfüçyüsçülüün
prensiplerine göre gerçekletirilir. Ama bölgelere ya da aileye göre hazrlk ve usüller
farkllk gösterir.
törene Sosang denilir (M. Jo 2000 : 25)
Sosang Hazrl: Kadnlar tarafndan ölünün yldönümünden birkaç gün önceden özel
yemekler hazrlanrd. O günün akam ölen kiinin büyük olunun evinde aile
mensuplar bir araya gelirdi. Çünkü “Jesa” adnda bir tören yaplrd. Ata ruhunun gece
yarsnda evde olacana inanldndan bu tören gece yars yaplrd. Bu törende Ata
ruhu için hazrlanan yemekler ölen kiiyi sembolize eden tahta kitabenin 65
önünde
sunulurdu. Bu tören için hazrlanan ziyafetteki yemekler bölgeye göre yada aileye göre
farkllk göstermesine ramen deimeyen yemek unsurlar vard.
Konfüçyüs prensiplerine göre hazrlanan bir sofra düzeni vardr. Bu düzene göre ölen
kiiyi sembolize eden tahta kitabenin kuzeyi esas alnarak sofra kurulmaya balanr.
Resimde görülen ok kitabenin olduu kuzey yönünü gösterir. Hemen önünden sa
tarafa çorba ve sol tarafa pilav konulur. Sonra etli, kanatl, balk ve sebzeler ile
hazrlanm yemeklerle sofra zenginletilir. Sol taraf bat sayldndan srayla hünnap,
kestane, hurma (yoksa kuru hurma ) ve armut konulur. Bunlarn yannda dier meyveler,
ekerlemeler ve içkiler sofraya yerletirilir (Yun 1994 : 300-305).
Normal hayatta sofra kurulurken pilav sol tarafa çorba sa tarafa konur. Ölen kii için
ise bu tam tersi olup sol tarafa çorba sa tarafa pilav konur (Yun 1994: 299). Hatta
günlük hayatta pilav sa tarafa çorba sol tarafa konulduunda aile büyükleri tarafndan
ölü