Zesp Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji www.accept.umk.pl 1

Katarzyna Smulska

Koncepcja szczliwej szkoy Aleksandra Sutherlanda Neilla

Jak bardzo dowiadczenia z dziecistwa rzutuj na nasze poczynania z yciu dorosym oraz doborze

cieki yciowej i w co naleaoby wyposay dziecko, aby stao si szczliwym, zaradnym i spenionym

czowiekiem? Te niezwykle istotne pytania zadawa sobie przez cae ycie Alexander Sutherland Neill. Sam

pochodzi z rygorystycznej rodziny, pozbawionej ciepa i mioci, przesyconej take gbok wiar

i pobonoci. Dugo szuka swojej drogi zawodowej, zmuszony przez rodzicw do ksztacenia si na

kierunku, ktry zdecydowanie byo odmienny od jego zainteresowa i wykazywanych umiejtnoci (mia by

urzdnikiem lub aptekarzem, po fiasku zwizanym z jego postpem w tych zawodach podjto decyzje, e

zostanie nauczycielem). Dodatkowo straszony by piekem i wiecznym potpieniem, e sta si zalknionym

i niepewnym siebie modym czowiekiem1.

Decydujc si na prac nauczyciela, z czasem zostaj nawet dyrektorem szkoy, wtopi si idealnie

w system, ktrego sta si integraln czci. Niestety, przez cay czas odczuwa swoisty dyskomfort

dotyczcy rygorystycznych zasad funkcjonowania jednostki edukacyjnej pierwszej poowy XX wieku. Kary

cielesne podwaay jego wewntrzne przekonanie, e cieka ta nie jest waciwym rozwizaniem, dcym

jedynie do bezwzgldnego podporzdkowania sobie dzieci2.

Spotykajc na swojej drodze rnych postpowych mylicieli i pedagogw, takich jak: Maria

Montessori, Jean Piaget, Rabindranath Tagore, Bertrand Russell, modyfikowa swoje przekonania, stajc si

coraz bardziej liberalnym. By zapraszany na liczne odczyty, konferencje i seminaria, gdzie prbowa zaraa

swoim entuzjazmem do wiary w dziecko i jego naturalnych umiejtnoci.

Neill wychodzi z zaoenia, e dziecko naley obdarzy zaufaniem i wolnoci, pozwoli mu

dokonywa wyborw, uczy kierowa si nie tylko intelektem, ale take intuicj. Chcia on pozwoli dzieciom

rozwija w peni swoj osobowo, kreatywno, ch poznawania i doznawania. Jego szkoa, Summerhill3

zaoona w 1921 roku w Leiston w hrabstwie Suffolk, prawie 100 mil od Londynu, zasadniczo rnia si od

innych placwek owiatowych, gdy dominowaa tam cakowita swoboda w doborze przedmiotw, czasu ich

przebiegu i miejsca. Dzieci nie zmuszano do uczestniczenia w zajciach, wychodzc z zaoenia, e prdzej czy

pniej same przycz si do grupy. Dzieci nie byy przypisywane do konkretnych klas, ale podzielone na

1 Wicej: E. Januszewska, Dojrzewanie do wolnoci w wychowaniu. Recz o A. S. Neillu, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2002, s. 13 27. 2 Wicej: ibidem, s. 23 24. 3 A. S. Neill, Summerhill, Almaprint, Katowice 1991.

Zesp Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji www.accept.umk.pl 2

kilka grup pomieszanych ze sob pod wzgldem wieku i pci. Niezaleno podopiecznych szkoy Summerhill,

moliwo nieograniczonej zabawy, eliminacja jakichkolwiek przejaww indoktrynacji, zarwno tej

politycznej, jak i religijnej oraz moralne, sprawiy, e placwka ta poddawana bya wielu kontrolom wadz

owiatowych, prbujcych dopatrzy si w niej zagroenia dla masowego systemu szkolnictwa4.

Innowacyjnym pomysem wprowadzonym przez Neilla by samorzd szkolny. Mia on rozbudza

w dzieciach poczucie przynalenoci do grupy, ale take odpowiedzialnoci za podejmowane decyzje.

W sposb demokratyczny i samorzdny decydowano o ksztacie i kierunku zmian w szkole. Kady mia

rwnowany gos i mg go zabra podczas zebra nazywanych Oglnym Spotkaniem Szkoy5.

Jednak gwnym zaoeniem szkoy byo nauczy dzieci y szczliwie i to wanie odpowiednie

wychowanie miao ich do takiego przygotowa. Prba sterowania nimi i kierowania otoczenia postrzegana

bya przez Neilla negatywnie. Swoj negacj wyrazi take w stosunku do systemu Montessori, w ktrym

zabawa przebiega pod okiem nauczyciela i jest przez niego nadzorowana. Rwnie system oceniania

i nagradzania jawi si Neillowi jako ten, ktry wypacza podstawowe zadanie edukacji i wychowania. Dzieci,

zamiast uczy si tego, czego pragn, ucz si tego, co jest im potrzebne do zdania kolejnych egzaminw6.

Jako e dziecistwo odgrywa w przekonaniu Neilla kluczow rol w ksztatowaniu si modego

czowieka, tym bardziej krytycznie spoglda on na szkoy publiczne, postrzegajc je jako miejsca

wypaczajce naturalne inklinacje dziecka. Wanie to rygorystyczne i narzucajce podejcie do dziecka

w szkoach masowych sprawio, e zaczli si zgasza do Neilla rodzice poszukujcy pomocy, wsparcia,

alternatywy. Dostrzegali on w jego szkole szans dla swoich dzieci i traktowali to miejsce jako bezpieczny

azyl. Niepodwaalnym atutem szkoy Summerhill by i jest to, e uczniowie nie s tam anonimowi, zagubieni

w tumie. Kady nauczyciel zna ich potrzeby, zainteresowania, a co za tym idzie jest w stanie lepiej i trafniej

przygotowa kolejne zajcia.

Wszystkie argumenty przedstawione wyej s niezwykle istotne dla odpowiedzenia sobie na pytanie,

dlaczego tej alternatywie edukacyjnej stworzonej przez Alexandra Sutherlanda Neilla udao si przetrwa

i nie zgin pod naporem wielu czynnikw, i tych, finansowych, i tych historycznych. Najwaniejszym

ogniwem wydaj si jednak ludzie, ktrzy przez wiele lat tworzyli struktury tej szkoy, wierzc w przesanie,

jakim kierowa si zaoyciel, e najwaniejszym okresem w yciu jest dziecistwo i naley zrobi wszystko,

aby umoliwi dzieciom wzrasta w takim przychylnym otoczeniu. Ludzie wchodzcy w skad szkoy to

zarwno nauczyciele, osoby wspomagajce, jak i rodzice, ktrzy odwayli si odda swoje dzieci pod opiek

4 Wicej: E. Januszewska, op. cit., s. 45 47. 5 Wicej: A. S. Neill, op. cit., s. 36 43. 6 Wicej: ibidem, s. 24 27.

Zesp Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji www.accept.umk.pl 3

tej wanie niekonwencjonalnej placwki oraz dzieci, ktre wykazuj ch uczszczania do niej i utosamiaj

si z ni, traktujc j niejednokrotnie raczej jako swj drugi dom, a nie szko.

Pomimo licznych przeciwnoci, pozostawi Neill po sobie ogromn spucizn. Najlepszym dowodem

nieprzemijalnoci szkoy jest nie tylko budynek i historia, ale take liczne publikacje, artykuy oraz programy

telewizyjne. Liczba goci corocznie odwiedzajcych szko to okoo tysic osb z caego wiata, chccych

obejrze to miejsce i na wasne oczy zobaczy jak funkcjonuje. Ogniwem zapewniajcym kontynuacj dziea

Neilla s najwierniejsi jej wychowankowie kierujca szko Zoe Readhead, crka Alexandra Sutherlanda

Neilla, i William Readhead, jego wnuk, ktry jest w niej nauczycielem.

Krytycznym momentem w istnieniu szkoy bya kontrola Inspektorw Jej Krlewskiej Moci OFSTED7

w 1999 roku. Przez dziesi poprzednich lat, corocznie, szkoa bya wizytowana i oceniana. Oceny te nie byy

zbyt przychylne, a osoby dokonujce oceny przejawiay negatywny stosunek do zaoe szkoy8. Wizytacja

1999 roku bya przeomowa, gdy wnioski kocowe podwaay podstawowe jej zaoenia. W rezultacie

doprowadzio to do podjcia decyzji przez Zgromadzenie Szkoy, aby odda spraw Summerhill do

Niezalenego Sdu Szkolnego i podj walk o jej uratowanie i zachowanie dobrego imienia. Powoano

niezalen komisj skadajc si z osb wolnych od wszelkich uprzedze, nigdy w aden sposb

niezwizanych ze szko, ale mogcych rzetelnie i skrupulatnie dokona wizytacji. Trwaa ona 17 dni

i obejmowaa wszystkie aspekty ycia szkoy. Raport zosta w pniejszym okresie opublikowany w rnych

rodkach masowego przekazu (The Independent, the Daily Express, BBc, wiadomoci ITV, Times Educational

Supplement).

Rozpoczcie kampanii na rzecz edukacji alternatywnej i zoenie pozwu do sdu rozpoczo walk

o dalsz przyszo szkoy, ale take stao si precedensem dla wielu podobnych instytucji edukacyjnych.

Zwrcono si o wsparcie do organizacji midzynarodowych o wszelk pomoc w osigniciu tego celu.

Pikietowano przed siedzib rzdu na Downing Street. Nauczyciele i uczniowie przybyli take na spotkanie

z parlamentarzystami Izby Gmin w 2000 roku, aby skonfrontowa zarzuty stawiane szkole w raporcie.

Rozprawa przed sdem w Londynie zakoczya si anulowaniem zarzutw i ustaleniem Deklaracji Intencji,

w ktrej zawarto treci dotyczce kolejnej wizytacji i formy jej przeprowadzenia9.

Rezultat procesu pokaza, e jest miejsce na midzynarodowej arenie edukacyjnej dla jednostek

takich jak Summerhill. Co wicej, wydarzenia te skonsolidoway ca spoeczno w walce o ratowanie szkoy

przed zamkniciem. W dziaania, ktre do tego doprowadziy, wczyli si aktywnie zarwno nauczyciele,

7 OFSTED Office for Standards in Education. 8 Wicej: E. Januszewska, op. cit., s. 105 106. 9 Wicej: ibidem, s. 117 133.

Zesp Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji www.accept.umk.pl 4

rodzice, jak i dzieci, ale take absolwenci i osoby z zewntrz. Nagonienie caego incydentu sprawio, e

o istnieniu i dziaalnoci Summerhill dowiedziao si jeszcze wicej osb na caym wiecie, a idea

demokra