kocaelİ, kandira sarisu’nun kuŞlari - trakus.org · yaşamın çeşitliliği, onu oluşturan...

KOCAELİ, KANDIRA-SARISU’NUN KUŞLARI 2010-2012

Ömral Ünsal ÖZKOÇ

KANDIRA, SARISU’NUN KUŞLARI 2012

1

Referans Gösterme: Özkoç, Ö. Ü. 2012. Kocaeli, Kandıra-Sarısu’nun Kuşları, 2010-2012 Grafik- Kapak Tasarım: Ömral Ünsal Özkoç Ön Kapak Fotoğrafları: Çobanaldatan, Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu: Arslan Kezer Sukılavuzu, Çamurcun, Kara Gerdanlı Dalgıç: Özden Sağlam Alaca Balıkçıl, Gökkuzgun, Yalıçapkını, Küçük Ak Balıkçıl: Serkan Mutan Sarısu Sahili: Ömral Ünsal Özkoç Arka Kapak Fotoğrafları: Bahçe Tırmaşıkkuşu: Emin Yoğurtçuoğlu İshakkuşu, Sutavuğu, Uzunbacak, Halkalı Cılıbıt: Serkan Mutan Sarısu Deresi: Ömral Ünsal Özkoç


2

İçindekiler

ÖZET .................................................................................................................................................... 3

ÖNSÖZ ................................................................................................................................................. 5

TEŞEKKÜRLER....................................................................................................................................... 6

1. GİRİŞ ................................................................................................................................................ 7

2. ÜLKEMİZİN ORNİTOLOJİ TARİHİ..................................................................................................... 10

2. GENEL BİLGİLER ............................................................................................................................. 11

2.1. Kuş Sayım Teknikleri ................................................................................................................... 11

2.3. Ekolojide Kullanılan İstatistiksel Analizler .................................................................................. 12

2.2. Nesli Tehlike Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi ...................................................................... 13

2.2.1.IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Açıklamaları ............................................................................... 13

2.3. Doğa Bitkileri ve Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (DOBİSU) .................................. 14

3. Materyal&Metot ........................................................................................................................... 15

3.1. Materyal ..................................................................................................................................... 15

3.1.1. Araştırma Alanı Genel Özellikleri ............................................................................................. 15

3.1.1.1. Coğrafi Konumu ve Özellikleri .............................................................................................. 15

3.1.1.3. Jeomorfolojik Özellikler ........................................................................................................ 17

3.1.1.4. Jeolojik Yapı ve Stratigrafik İstifi ........................................................................................... 17

4.5. Alanda Kaydedilmiş Nesli Tehlike Altındaki Türler ..................................................................... 44

4.5.1. Sibirya Kazı (Branta ruficollis, Pallas 1769) .............................................................................. 45

4.5.2. Pasbaş Patka (Aythya nyroca, Güldenstädt, 1770) .................................................................. 45

4.5.3. Yelkovan (Puffinus yelkouan, Acerbi, 1827) ............................................................................ 45

4.5.4. Aladoğan (Falco vespertinus, Linnaeus, 1766) ........................................................................ 46

4.5.5. Kervançulluğu (Numenius arquata, Linnaeus, 1758) .............................................................. 46

4.5.6. Gökkuzgun (Coracias garrulus, Linnaeus, 1758) ..................................................................... 46

4.7. Diğer Fauna Elemanları .............................................................................................................. 47

5. SONUÇLAR, TARTIŞMA VE ÖNERİLER ............................................................................................ 50

6. KAYNAKÇA ..................................................................................................................................... 57

EKLER……………………………………………………………………………………………………………………………………………60

SARISU’NUN KUŞLARI ........................................................................................................................ 60


3

Şekiller Listesi Şekil 1. Kuş Türü Zenginliğinin Biyocoğrafya Bölgeleri ve Ülkelere Göre Dağılımı .................................. 7 Şekil 2. Küresel Kuş Göç Yolları ................................................................................................................ 8 Şekil 3. Yeşilbaş(Anas platyrhynchos) ...................................................................................................... 11 Şekil 4. Sarısu Avifauna Araştırma İstasyonu, DOBİSU .......................................................................... 15 Şekil 5. Kukumav(Athene noctua).......................................................................................................... 15 Şekil 6. Sarısu Topografik Haritası ......................................................................................................... 16 Şekil 7. Sarısu Formasyonuna Ait Kayaç Örnekleri ................................................................................ 18 Şekil 8. Sarısu Kumsalı ve Deresi ........................................................................................................... 19 Şekil 9. Kandıra İlçesi Aylık Ortalama Sıcaklıkları, 2011 ......................................................................... 19 Şekil 10. Kandıra İlçesi Aylara Göre Yağmur Miktarı ............................................................................. 20 Şekil 11. Sahil Çamı Plantasyon Ormanı ................................................................................................ 21 Şekil 12. Çalı Vejetasyonu ...................................................................................................................... 21 Şekil 13. Sarısu Deresi ............................................................................................................................ 21 Şekil 14. Yağışlı Dönemde Oluşan Geçici Bataklıklar ............................................................................. 21 Şekil 15. Kıyı Habitatları ......................................................................................................................... 22 Şekil 16. Arazi Çalışmalarından Bir Görüntü .......................................................................................... 26 Şekil 17. Takımların Sahip Olduğu Tür Sayılarının % Grafiği .................................................................. 27 Şekil 18. Tür Çeşitliliğin Aylara Göre Değişimi ....................................................................................... 31 Şekil 19. En Yüksek Sayıda Gözlenen İlk 10 Tür ..................................................................................... 44 Şekil 20. En Yüksek Sıklıkta Gözlenen İlk 10 Tür .................................................................................... 44 Şekil 21. Sibirya Kazı(Branta ruficollis) .................................................................................................. 45 Şekil 22. Pasbaş Patka(Aythya nyroca) .................................................................................................. 45 Şekil 23. Yelkovan(Puffinus yelkouan) ................................................................................................... 45 Şekil 24. Aladoğan(Falco vespertinus) ................................................................................................... 46 Şekil 25. Kervançulluğu (Numenius arquata) ........................................................................................ 46 Şekil 26. Gökkuzgun(Coracias garrulus) ................................................................................................ 46 Şekil 27. Sarısu'nun Bazı Kelebek Türleri ............................................................................................... 49 Şekil 28. Sarısu'nun Bazı Memeli Türleri ............................................................................................... 49 Şekil 29. Söğütbülbülü(Phylloscopus trochilus) üreme ve kışlama alanları, IUCN 2012 ....................... 52 Şekil 30. Aladoğan(Falco vespertinus) üreme ve kışlama alanları, IUCN 2012 ..................................... 52

Tablolar Listesi

Tablo 1. IUCN Kırmızı Liste Sınıfarı 13 Tablo 2. Çalışma Alanın Görülen Habitat Tipleri ve Alttipleri 22 Tablo 3. Gözlem Tarihleri 23 Tablo 4. Gözlem Noktaları UTM Koordinatları; Enlem-Boylam Dereceleri 24 Tablo 5. Gözlem Noktaları ve Habitat Tipleri 24 Tablo 6. Hagemeijer ve Blair (1997)’e göre üreme kodları 25 Tablo 7. Türlerin Taksonomik Listesi, Latince ve Türkçe İsimleri 31 Tablo 8. Türlerin Görülme Sıklığı 31 Tablo 9. Türlerin Kaydedildikleri Noktalar, Gözlem Sayıları ve Yapılan En Yüksek Sayımları 35 Tablo 10. Sorensen İndeksi’ne Göre Noktalarının Benzerlik Oranları 35 Tablo 11. Üreyen Kuşlar Listesi 39 Tablo 12. Türlerin Bollukları 43 Tablo 13. Diğer Fauna Elemanları ve Taksonomik Listeleri 49


4

ÖZET

Mayıs 2010-Mayıs 2012 tarihleri arasında Kocaeli, Sarısu’da gerçekleştirileren bu çalışma ile alanın avifaunasının tespiti, populasyonların belirlenmesi ve değerlendirilmesi ile alanın avifaunistik öneminin tespiti amaçlanmıştır. 9 gözlem noktasında ve 5 hat üzerinde “Nokta ve Transekt Sayım” metotları kullanılarak gözlemler yapılmış ve kayıt edilmiştir. Elde edilen bulgular ile biyoçeşitlilik indeksi ve türlerin sıklık analizleri yapılmış; gözlemler, türlerin literatürdeki dağılım ve görülme dönemleri ile karşılaştırılmış, alanda gözlemlenen yaygın ve tehlike altındaki türlerin durumları açıklanmış ve üreyen/üreme ihtimali bulunan türler tespit edilmiştir. 17 ordo, 47 familyaya ait 165 tür tespit edilmiş, biyoçeşitlilik indekslerine göre bolluk ve sıklık analizleri yapılmış, gözlem noktalarının birbirlerine göre benzerlikleri hesaplanmıştır. Anahtar kelimeler: Sarısu, avifauna, kuş sayımı, ornitoloji, üreme


5

ÖNSÖZ

İlk defa 2009 Mayısında, Marmara Üniversitesi Biyoloji Bölümü Botanik Anabilim Dalı’nın düzenlediği bölüm kampı ile Sarısu, Kandıra’ya geldim. O zamanlar biyoloji bölümü, lisans öğrenimimin ikinci dönemindeydim ve henüz kuş gözlemi ile henüz ilgilenmiyordum. O tarihten tam 2 ay sonra TÜBİTAK’ın düzenlediği “Elazığ ve Malatya İllerinde Doğa Eğitimi’ne katıldım. Bu eğitimde tanıştığım, ornitolog Dr. Kiraz ERCİYAS ile ilk defa kuş gözlemi yaptım. O zamana kadar özellikle herpetofauna ile ilgilenen biri olarak o günden sonra kuş gözlemcisi olmaya karar verdim. TÜBİTAK eğitimi dönüşü ikinci sınıfa başladığımda kuşlar ile ilgili bir projeye başlamak istedim. Bu düşünce ile yola çıkıp, Sarısu’nun ornitofaunasını araştırmayı planlayıp, bir proje yazdım ve proje önerisini, Marmara Üniversitesi Doğa Bitkileri ve Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi(DOBİSU)’ne sundum. Bu merkez aynı zamanda bölüm kampının Sarısu’da düzenlendiği alanın ait olduğu merkezdi. Bu da hem üniversitemize ait bir alanda konaklama imkanına, hem de bir arazi çalışması yürütebilmek için uygun bir ortama sahip olmak anlamına geliyordu. Bu sebeple proje önerisini sunduğumda DOBİSU kurucusu ve müdürü olan Prof. Dr. Engin ÖZHATAY, merkez arazisini konaklama, elektrik ve su ihtiyacını karşılayabileceğim şekilde kullanımıma izin verdi. Bu izinle birlikte hem daha önce kuşlar hakkında hiçbir verinin bulunmadığı, arazi çalışmasına uygun bir alana hem de bu alan içinde yer alan bir araştırma merkezinin imkanlarına sahip oldum. Böylece Mayıs.2010’da başlayarak alanı düzenli olarak takip ettim ve kuş gözlem kayıtlarını tuttum. Şimdi ise bu kararın ardından iki sene geçti ve bu rapor ortaya çıktı. Sarısu’ya çok zaman ve bütçe harcadım. Ama bu emeğin yer aldığı bu çalışmaya bakınca ortaya çıkan sonuçtan çok mutluyum. Sarısu, kuş gözlem deneyimlerimin en çok yoğunlaştığı yerlerden biri oldu. Kuşları daha iyi tanıdım, çok deneyim kazandım. Haziran.2012 Ömral Ünsal ÖZKOÇ


6

TEŞEKKÜRLER Çalışma alanının haritasını hazırlayan, teknik bilgisini ve deneyimlerini benimle paylaşan ve yoğun programından her zaman benim için vakit ayırabilmiş olan dostum, ornitolog Kerem Ali BOYLA ‘ya; çalışmalar sırasında konaklama, elektrik, su ve güvenlik ihtiyacımı karşılayan ve bu çalışmanın başlayabilmesi için en önemli adımı atan değerli hocam, Marmara Üniversitesi Doğa Bitkileri ve Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi(DOBİSU) müdürü Prof. Dr. Engin ÖZHATAY’a; kuşlara olan ilgimi teşvik eden ve bu yolculuğa çıkmama sebep olan Dr. Kiraz ERCİYAS YAVUZ’a, bana olan daimi inancı ve desteği için değerli hocam Doç. Dr. Şener AKINCI’ya ve çalışma süresince maddi ve manevi hiçbir desteği benden esirgemeyen aileme; halk için uygun olmayan saatlerde yapılan arazi çalışmalarından rahatsızlık duymayan ve çalışma için bahçelerini ve tarlalarını çekinmeden bana açan Sarısu halkına teşekkür ederim. Arazi çalışmalarının yalnız başına gerçekleştirilirken nasıl zorluklar getirdiğini anlayan ve gerek değerli zamanlarından gerekse bütçelerinden yaptıkları fedakârlıklarla çalışma süresince beni hiçbir zaman yalnız bırakmayan değerli dostlarım başta Sercan BİLGİN olmak üzere, Burcu Y. KABAALİOĞLU, N. Kaan KARAHAN, M. Ziver DEMİR, Esra KOCA ‘ya çok teşekkür ederim. Onlar olmasaydı bu çalışmayı tek başıma sürdürülüp sonuçlandırmam asla mümkün olmazdı. Umarım ileride daha güzel projelerde, yeniden birlikte çalışma fırsatımız olur. Fotoğraflarını hiçbir maddi karşılık beklemeden benimle paylaşan Arslan KEZER, Mehmet ÇETİKOÇ, Özden SAĞLAM, Emin YOĞURTÇUOĞLU, Prof. Dr. Mustafa SÖZEN, Timur TÜRKER, Serkan MUTAN , Ömer NECİPOĞLU, Adem YAĞIZ, Cengiz ÇELİK, Mustafa MİLLİDERE, Ümit MALKOÇOĞLU, Ergün BACAK, Sercan BİLGİN, Hürmüz YENİCELİ, Nizamettin YAVUZ ve Metin BOZKURT’a sonsuz teşekkürler.


7

1. GİRİŞ Yaşamın çeşitliliği, onu oluşturan doğal süreçler ve bunları birbirlerine bağlayan ağların karmaşık ilişkileri biyolojik çeşitlilik veya biyoçeşitlilik kavramını oluşturur. Biyoçeşitlilik gerek bilimsel gerekse ekonomik nedenlerle her gün giderek artan bir hızda araştırılmaktadır. Bugün yaşadığı tahmin edilen 3-30 milyon canlı türü var iken, taksonominin babası olarak kabul edilen Carolus Linnaeus’un taksonomi ekolünü geliştirmesinden bu yana yaklaşık 250 yıl geçti ve biyologlar henüz yaklaşık 1,75 milyon kadarını adlandırıp bilim dünyasına tanıtabildiler(cbd.int,2010). Bu da demek oluyor ki keşfedilen türler tüm türlerin %15’ini kapsamaktadır. Tahmin edilen sayının çoğunluğu omurgasızlara ait olup, tüm hayvanların %97’sini içermektedir. Geriye kalan %3’lük dilimi ise 23,500 balık, 5,400 çiftyaşamlı, 7,984 sürüngen, 11,000 kuş ve 4,475-5,000 memeli türü ile omurgalılar oluşturmaktadır(Wolosz T. 1988). Kuşlara ait en eski kayıt ilk olarak Solnhofen(Almanya) yakınlarında 1860 yılında bulunan tek bir telek tüyünün fosili ile ortaya çıkarıldı. Ardından 1861’de kafatası hariç iskeleti tam olarak bulunan fosil, Hermann von Meyer adlı paleontolog tarafından Archeopteryx lithographica olarak adlandırılıp, bilim dünyasına tanıtılmıştır. Bulunan bu fosil Üst Jura jeolojik devrine aittir. Yani kuşlar veya ataları 140 milyon yıldır yerküre üzerinde kanat çırpmaktadırlar. Kuşların homeotermik(sabit vücut ısılı) ve uçabiliyor olması birçok habitata yayılma imkanı sağlamış ve heterotemik(değişken vücut ısılı) canlıların, örneğin ortak atayı paylaştıkları sürüngenlerin yaşayamadığı soğuk ve yüksek alanlara da yayılabilmelerini sağlamıştır. Bu durum da hızlı bir çeşitlilik sıçramasına sebep olmuştur. Oligosen devrinde ise bugün yaşayan kuş takımlarının hepsi oluşmuştur(Demirsoy, 2003). Bugün ise kuşlar, yaşayan 11.135 (Bird Life, 2012) tür ile tüm tetrapod1 grupları arasında en fazla tür çeşitliliğine sahip olan canlı sınıfıdır ve kutuplardan ekvatora kadar her türlü yaşam alanına uyum sağlayıp her türlü ekolojik sistemin tartışmasız çok büyük paydaşı olmuşturlar. Tür yoğunluğu en fazla Güney Amerika’nın tropikal yağmur ormanları iken, yoğunluğun en az olduğu alanlar ise kutuplardır.

Şekil 1. Kuş Türü Zenginliğinin Biyocoğrafya Bölgeleri ve Ülkelere Göre Dağılımı (Birdlife International, 2008)

1(Yun. tetras: dört; podus: ayak) Dört ayaklı. Çiftyaşamlılar, sürüngenler, kuşlar, memeliler


8

Uçma yetenekleri, çeşitli renklerdeki tüyleri, birbirlerinden çok farklı çeşitlerdeki ötüşleri ile her zaman insanların dikkatini çekmiştir. Bu özellikler, kuşların hem kültürel motiflerde yer alarak mitolojiye, edebiyata ve görsel sanatlara esin kaynağı olmasına sebep olmuş, hem de daha iyi tanınmaları için daha fazla çaba sarf edilmesine sebep olacak kadar merak uyandırmıştır. Böylece bilimsel olarak en iyi tanınan canlı grupları arasında en ön sıralarda yer almıştır. Buna karşın bildiklerimiz biilmediklerimizin yanında oldukça azdır. Coğrafik açıdan büyük kıta levhalarının karşılaşma noktasında yer alan, dolayısıyla da farklı iklim tipleri ile çok farklı habitatlara ve ekosistemlere sahip Trakya ve Anadolu toprakları, bu çeşitliliğin doğal bir sonucu olarak faunistik ve floristik açıdan dünyanın önemli alanlarından birisidir. Fakat bu önemli topraklara sahip çıkmak neye ne kadar sahip olduğumuzu ve nasıl korumamız gerektiğini anlamamız için envanter çalışmaları yapılması gerekmektedir(Oğurlu, vd., 2005). Envanter çalışmaları; koruma çalışmalarına yön verilmesi, populasyon gelişmesinin izlenmesi, populasyon ve komünitelerin kontrol edilmesi ve yönetim planlarının yapılması için büyük önem taşımaktadır. Envanter çalışmaları ile populasyonu etkileyecek ekolojik ve harici faktörlerin etki derecesi belirlenebilir, koruma faaliyetlerinin başarısı ölçülebilir, habitatlara yapılan kültürel müdahalenin yaban hayatı ile bağdaştırılması ve işletme ile faydalanmanın planlanmasından en iyi şekilde yararlanılabilir. Tür zenginliği hakkında bir takım bilgilere sahip olmamıza rağmen çok büyük bir bilgi boşluğu içinde olduğumuz bir gerçektir. Bunun nedenleri arasında birçok canlı grubunun envanterinin henüz çıkarılmamış olması, taksonomistlerin ilgilerini çoğunlukla benzer bölgelere(Örneğin, ılıman bölgelere) veya ulaşımın kolay olduğu bölgelere yoğunlaştırmış olmaları ile beraber özellikle gün geçtikçe ülkemizde biyolojik zenginliğimize verilen önemin azalması ve buna bağlı olarak habitatların kitleler halinde tahribatının gitgide artıyor olması gösterilebilir. Türkiye yüzölçümünün, yeryüzü yüzölçümüne oranı % 0.5 (yüzde yarım) kadardır ve coğrafi konumu, jeomorfolojik yapısı ve değişik iklim tiplerinin etkisi altında bulunması nedeniyle dünyanın bitki zengini ülkelerinden biridir. Türkiye florası, yeryüzünde yaşayan 500.000 den fazla bitki türünün 11.000 civarı (başka bir deyişle, yeryüzü bitki türlerinin % 1.8i) türe ev sahipliği yaparken, bunların 3.000 kadarı (floramızın % 33’ü) endemik türlerdir. Buna karşılık Avrupa kıtasında ise yaklaşık olarak 12.000 bitki türü bulunmaktadır. Türkiye’deki bitki türü sayısı, yapılan sonucunda tespit edilen yeni türlerle her geçen gün artmaktadır. Ülkemiz endemik tür oranı ve çeşitliliği açısından Orta Doğu’nun en zengin florasına sahiptir(Davis, P. H. 1965-1988; Ekim,T.,Koyuncu, M.,Vural,M.,Duman,H., Aytaç,Z. ve Adıgüzel N. , 2000).

Şekil 2. Küresel Kuş Göç Yolları


9

Zoolojik çeşitlilik açısından da önemli olan Türkiye’de, dünyada yaşayan kuş türlerinin yaklaşık % 5’i, memeli türlerinin yaklaşık % 2.9’u bulunmaktadır. Kuşların dağılışlarına göre belirlenmiş biyocoğrafik birim olan Batı Palearktik bölgenin2 sınırında yer alan ülkemiz, bu yönüyle de birçok kuş türünün yayılışına sahne olmaktadır. Diğer taraftan Batı Palearktik bölge sınırında, doğusu Kafkas Dağları ve Hazar Denizi gibi aşılması güç engellerle çevrili olması ve kuzeyden güneye doğru Avrupa-Asya ve Afrika arasında doğrudan kara bağlantısı oluşturması açısından da Türkiye, göç eden kuşlar için tam bir otoyol konumundadır (Barış, 2000) Farklı kuş türlerini Türkiye’ye çeken unsurlardan biri de habitat çeşitliliğidir. Büyük alanlar kaplayan otlaklar, çoğu kez ağaç sınırının çok üstünde 3-4bin metrelere yükselen dağ sıraları ve alpin çayırlar; tatlı, suyu acı veya tuzlu sulak alanlar; yaprak döken, ibreli, karışık ormanlar; Akdeniz bölgesine özgü makilik ve zeytinlikler; tarlalar, bağlar, bahçeler, yerleşimler gibi insan eli değmiş alanlar, farklı kuş türlerini beslenme, barınma ve yuvalanma ihtiyaçlarını karşılamaktadır (Bilgin, 2000). Batı Palearktik bölge, yaklaşık olarak 885 kuş türünü barındırmaktadır (Cramp ve ark., 1977-1993). Bu özellikleri sayesinde Türkiye ise 467 tür(Basılmamış veri) kuşa ev sahipliği yapmakta ve göç için köprüler oluşturmaktadır. Aynı zamanda yoğun içsular coğrafyası ve üç tarafı denizle çevrili olan ülkemizde ikiyaşamlılar(Amphibia) ve gerek tatlı su gerek tuzlu su balıkları da yoğunlukta bulunmaktadır. Ülkemiz sulak ekosistemler yanında çöl, bozkır, maki ve turbalıklara da sahip olduğundan sürüngen çeşitliliği için de önemli bir coğrafik nokta kabul edilir. Ülkemizin tüm bu zenginliğine rağmen uzun yıllar yaban hayatının korunması ve işletilmesinin temel şartı olan envanter çalışmaları ya yapılmamış ya büyük ölçekli alalarda yeteri kadar ayrıntı içermeyen envanter çalışmaları ortaya çıkmıştır. Buna karşın kapsamlı ve konusunda yetkin bilim insanlarının yayınladıkları envanter çalışmaları oldukça azdır ve bahsedildiği gibi bitki örtüsünün ve yaban hayvanlarının korunması ve geliştirilmesiyle ilgili çalışmalar ve bilimsel araştırmalar yeterli düzeye ulaşamamıştır. Bir ülkenin veya bölgenin sahip olduğu biyoçeşitlilik, bu çeşitliliğin dağılımı ve türlerin populasyon bilgileri hakkında en sağlıklı veri ancak yerel düzeyde yapılan envanter çalışmalarının birleştirilmesi elde edilebileceği görüşü hakimdir. Bu bakış açısı birçok küçük parçaya ayrılmış olan yapbozun ancak bu küçük parçaların birleştirilip tamamlanarak resmin bütünün ayrıntılı olarak görülebilmesi ile aynı mantığı taşır. Bu sebeplerle de canlılık envanteri çıkartmak biyologlar, orman mühendisleri ve doğa korumacılar için vazgeçilmez bir noktada durur. Ancak yaban hayatı envanteri hassasiyet isteyen zor bir çalışmadır. Çünkü elde edilen veriler daha sonrasında yapılacak olan koruma, iyileştirme ve amenajman gibi çalışmalara bir atlık oluşturacaktır(Gündoğdu, 2005). Anadolu’nun yoğun ornitofaunasının dağılımının net bir şekilde ortaya konulmasının, ancak yerel düzeyde yapılan envanter çalışmalarının birleştirilmesi ile mümkün olacağı öngörülmektedir. Bu çalışmanın ve raporun da temel amacı bu şekilde yapılacak yerel

2Dünya, her biri kendine özgü coğrafik, ekolojik ve biyolojik özelliklere sahip 8 ana biyocoğrafya bölgesine

sahiptir. Bunlar Palaearktik, Nearktik, Neotropikal, Etiyopyen, Oryantal, Okyanusya, Avustralyen ve Antarktik’tir. Palaeaarktik Avrupa, Kuzey Asya, Kuzey Afrika ve Orta Doğu’yu içine alır(Udvardy, 1975).


10

çalışmalardan birini gerçekleştirerek haritadaki boşlukların doldurulmasına küçük de olsa bir katkı sağlamak ve alanın üreyen kuşlarının listesini çıkartmaktır.

2. ÜLKEMİZİN ORNİTOLOJİ TARİHİ

Ülkemizde yapılan ornitolojik çalışmaların tarihi 16.yy’ın başlarına dayanmaktadır. Fakat esas ivme çoğunluğunu avifauna araştırmalarının oluşturduğu çalışmalarla 20.yüzyıl ortalarından sonra kazanılmıştır. Yayınlanan önemli çalışmalardan bazıları şöyledir: 1955’te Pierre Belon’un yayınladığı “L’histoire de la nature des Oyseaux”, Anadolu’nun kuşlarından bahseden ilk çalışmadır. Ali Wahby tarafından 1950 ve 1954’te yayınlanan “Les oiseaux de la region de Stamboul et de ses environs” ise bir Türk tarafından hazırlanan ilk yayındır. İlk Türkçe eserin sahibi ise Atatürk’ün talimatı ile verilen Milli Eğitim Bakanlığı bursunu kazanıp Almanya’da biyoloji eğitimi aldıktan sonra tekrar Türkiye’ye dönen Prof. Dr. Saadet Ergene, ülkemizde zooloji kürsüsünün kurucusu olan Prof. Dr. Curt Kosswig’in rehberliğiyle ornitolojiye yönelmiş ve 1945’te “Türkiye’nin Kuşları”’nı yayınlamıştır. Avifauna çalışmalarının ivme kazandığı bu yıllarda, Prof. Dr. Curt Kosswig’in “Manyas Gölü Avifaunası” çalışması sonucunda 1958’de, Manyas Gölü’nün ülkemizdeki ilk kuş cenneti koruma statüsünü almasını sağlamıştır. Türkiye’nin ilk kuş listesi 1971 yılında OST3 tarafından düzenli olarak üreyen 251 tür ve toplam 394 tür olarak belirlenmiştir (Kirwan ve ark., 2008). Kasparek, 1983 yılında yayınlamaya başladıkları “Birds of Turkey” serisinin devamı, 12 farklı alana dair 12 rapor daha yayınlamışlardır. 1953 ve sonrasında Anadolu’da detaylı araştırmalar yapan Dr. Hans Kumerloeve 1984 yılında, Türkiye’de ilk defa tanımlanan kuş türlerinin kronolojik incelemesini ve güncel taksonomik statülerini, 1986 yılında, “Bibliographie der Saugetiere und Vögel der Türkei” isimli biyografisi ile o güne kadar yayımlanmış yayınları bir kitapta toplayarak yayınlamıştır (Kumerloeve, 1984, 1986). Bu yıllardan sonra Anadolu’da yapılan ornitolojik araştırmalarda yerli araştırmacıların çalışmaları artmıştır. Örneğin; Ertan ve ark. (1989), Birdlife International4 tarafından başlatılan proje ile “Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları” envanterini hazırlamışlardır. Barış ve ark. (1996), “Türkçe Kuş İsimleri” listesini, Yarar ve Magnin (1997), 92-97 yılları arasında topladıkları kuş verileri ile “Türkiye‟nin Önemli Kuş Alanları (ÖKA)” kitabını yayımlamışlardır. Sıkı (2002), Gediz Deltası (İzmir Kuş Cenneti) çalışmalarında, tespit ettikleri kuş türleri, alan ve koruma statüleri, üreyen türlerin listesi ve alanın genel özellikleri, tehditlere karşı alanda alınabilecek tedbirleri sıralamıştır. Kılıç ve Eken (2004), “Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları (ÖKA)” güncellemesini yayımlamıştır. WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) tarafından hazırlanan “Türkiye’deki Ramsar Alanları Değerlendirme Raporu-2008” e göre Göksu Deltası tespit edilen 332 kuş türü ile 2007 yılına kadar Türkiye’deki tek bir sulak alanda gözlenmiş en yüksek tür sayısına sahiptir.

Yayımlanan Türkiye kuş raporlarından bazıları ise sırasıyla şöyledir: Beaman (1986), Turkey Bird Report 1976-1981; Martins (1989), Turkey Bird Report 1982-86; Kirwan ve Martins (2000), Turkey Bird Report 1992-1996; Kirwan ve ark. (2003), Turkey Bird Report (1997-2001). Bu zamana kadar yapılan çalışmalar ya bireysel ya da yurtdışı araştırma fonları ile gerçekleştirilmiştir. Ancak 1998 yılında Doç. Dr. Can Bilgin’in öncülüğünde kurulan Kuş Araştırmaları Derneği (KAD), sadece ornitoloji üzerine kurulmuş ilk yerli dernek olarak

3Ornithological Society of Turkey

4Eski organizasyonu ile Uluslararası Kuşları Koruma Konseyi-ICBP


11

ornitoloji tarihimizde yerini almıştır. Dernek 2011 itibari ile Doğa Araştırmaları Derneği (DAD) ismi ile araştırmalarına devam etmektedir. 1975’te kurulan ve Türkiye yaban hayatının korunması için çok emek vermiş olan Doğal Hayatı Koruma Derneği’nin5 de kuşlarla ilgili bir çok koruma ve envanter çalışması gerçekleştirmiştir. 1999’da H.Heinzel, R. Fitter, J.Parslow’un yazdığı Kerem Ali Boyla’nın çevirdiği ve uyarladığı “Türkiye ve Avrupa’nın Kuşları” ayrıntılar ve çizimlerle destekli ilk güncel kuş arazi rehberi olmuştur. Bundan sonra Kirwan ve ark.’nın 2008’de yayınladığı “The Birds of Turkey”, Türkiye’nin kuşlarına dair bugüne kadar yayınlanmış en geniş kapsamlı referans kitap olmuştur.

Bu döneme kadar yapılan çalışmaların büyük çoğunluğu yukarıda da bahsedildiği gibi avifauna, avifaunayı etkileyen faktörler ve Önemli Kuş Alanları üzerine yoğunlaşmıştır. Bu çalışmalardan farklı olarak Prof. Dr. Sancar Barış tarafından kurulan Ondokuz Mayıs Ornitoloji Araştırma Merkezi bünyesinde 2002’de kurulan Kızılırmak Deltası Cernek Kuş Halkalama İstasyonu’nda kuş halkalama çalışmalarına başlanmıştır. Bu istasyon Türkiye’de kurulan ilk istasyon olmamasına rağmen düzenli halkalama yapan ve Ulusal Halkalama Programı’na dahil olup, ülkemize ait halkaları kullanan ilk istasyon olması ile ülkemizin ornitoloji yolculuğunda çok önemli bir yere sahiptir. İstasyonda 10 yıl süresince kesintisiz halklama yapılmaktadır. Buradan başka Ankara, Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde; Kars-Iğdır, Kuzey Doğa Derneği bünyesinde halkalama çalışmaları devam etmektedir. Bu istasyonlar, bugün geldikleri noktada yalnızca bir araştırma merkezi değil, aynı zamanda birer uygulamalı eğitim merkezleri konumundadırlar. Bu tip çalışmaların yanısıra ornitoloji artık filogeni, genetik, etoloji, biyososyoloji, moleküler biyoloji, evrim gibi diğer biyolojik disiplinle beraber disiplinler arası çalışmalarda da kendini göstermektedir.

Şekil 3. Yeşilbaş(Anas platyrhynchos)

2. GENEL BİLGİLER

2.1. Kuş Sayım Teknikleri Nokta Sayım Tekniği: Farklı karakterlerde(yükseklik, habitat çeşitliliği vb.) seçilen belirli noktaların düzenli aralıklarla ziyaret edilerek belirli bir süre bu nokta üzerinde kalarak görülen ve duyulan tüm kuşların kayıt edilmesi ile gerçekleştirilen sayımdır. Kolonize türleri ve özellikle su kuşlarını saymada işlevseldir.Gizlenen türleri ise bu şekilde tespit etmek her zaman kolay değildir.

5Bugün WWF-Türkiye dahilinde faaliyetlerine devam etmektedir.

Mustafa Sözen


12

Doğrusal Transekt Sayım Tekniği: Farklı karakterlerde belirlenen hatlarda(bir habitatı bir uçtan bir uca geçecek şekilde, maksimum habitat çeşitliliğini geçebilecek şekilde vb.) sürekli yürünerek hattın her iki yanındaki türlerin ve birey sayıların kayıt edilmesidir. Gizlenen türleri fark etmek ve saymak için nokta sayımına göre çok daha avantajlıdır. Ancak büyük grupları saymak için işlevsel değildir.

2.3. Ekolojide Kullanılan İstatistiksel Analizler Nisbi Gözlem Bolluğu: Nisbi gözlem bolluğu Üker (2006)’in önerdiği formül kullanılarak hesaplanmıştır. B=n/Σnkayıtx100 (B= Nisbi gozlem bolluğu, n=Türün standart kayıt sayısı, nkayıt: Calısmada tum türler için yapılan toplam kayıt sayısı) Sıklık analizi: Sıklık analizi bir türün araştırma sahasındaki bulunma yüzdesini ifade etmektedir. Türün gözlem sayısı tüm gözlem sayısına bölünerek 100’le çarpımı sıklık değerini vermektedir (Kocataş, 1997). Sıklık (F) = Na / Nn x 100 (Na = Türün gözlenme sayısı, Nn = Tüm gözlem sayısı) Bir kommunitedeki türlerin sıklık dereceleri 5 kategoride incelenir: % 1–20 : Nadir gözlenen türler % 21–40 : Seyrek gözlenen türler % 41–60 : Genellikle gözlenen türler % 61–80 : Çoğunlukla gözlenen türler % 81–100 : Devamlı gözlenen türler. Shannon-Wiener Çeşitlilik Fonksiyonu: En yaygın kullanılan çeşitlilik indeksi Shannon-Wiener indeks (H) dir. H’nin daha yüksek değeri, türlerin dağılımının daha dengeli veya daha çok sayıda olmasından etkilenerek, çeşitliliğin daha yüksek olduğunu ve çevrenin daha temiz olduğunu ifade eder. H' = - ∑ pi ln pi fonksiyonu ile gösterilir. Burada, p turlerin oransal değerini ifade etmektedir. Türlerin oransal değerlerinin “ln” değerleri alınır ve bu değer tür sayısı ile çarpılır. Bütün türlerin “ln” değerlerinin kendilerine ait sayısı ile çarpımları toplamının negatif çarpım değeri, Shannon-Wienner (H) değerini vermektedir. NOT: Çeşitlilik indekslerinin boyutsuz ve çoğunlukla örnek büyüklüğünden bağımsız olmaları ve organizma gruplarının göreceli toleranslarına ilişkin görüş olmaması (aksi takdirde subjektif olabilir) gibi avantajlarının yanı sıra çeşitlilik indeksinin kullanımına ilişkin birkaç tartışmalı nokta olduğu da bildirilmiştir. Bunlardan en önemlisi organizma sayısını anonim rakamlara indirgemesi ve çevresel adaptasyonlarını gözardı etmesidir. İkinci olarak, sadece bütünüyle tahrip edilmemiş topluluklarda doğal olarak yüksek çeşitlilik yoktur ve sonuçta belli değerleri ekolojik hasarla bağdaştırmak her zaman mümkün değildir (Kırkağaç ve Köksal). Sorensen Benzerlik İndeksi: Örnekler ve örnekleme noktaları arasındaki tür kompozisyonu sınıflamasına benzerlik analizi denir. Bir kommuniteyi çeşitlilik ve benzerlik yönünden


13

tanımlayabilmek ve diğer kommuniteyle karşılaştırabilmek için kommunitedeki türleri ve bunlara ait bireyleri tek tek saymak gerekmektedir. Özellikle geniş kommunitelerde bu işlem oldukça zor olduğu için kommuniteyi temsil edecek örnekleme alanları seçilir ve bunlar istatistiksel yöntemler kullanılarak değerlendirilir. Bu amaçla örneklemedeki türler arası yakınlık derecesi, örnekleme istasyonlarındaki benzerlik derecesi ve örnekleme istasyonu veya kommunitelerin benzerlik indeksleri hesaplanabilir (Kocataş, 1997). Q = 2 c / a + b (Q = Sorensen benzerlik indeksi; c = İki nokta arasındaki ortak tür sayısı; a = Karşılaştırılan I. noktadaki tür sayısı; b = Karşılaştırılan II. noktadaki tür sayısı) Margalef indeksi: Tür çeşitliliği bir kommunitenin veya ekosistemin zenginliğini gösterir. Tür çeşitliliğinin belirlenmesinde Margalef İndeksi kullanılmıştır (Kocataş, 1997). D = (S – 1)/lnN (D = Çeşitlilik indeksi; S = Toplam tür sayısı; N = Toplam birey sayısı)

2.2. Nesli Tehlike Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi IUCN6 Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi (IUCN Kırmızı Listesi), bitki ve hayvan türlerinin dünyadaki en kapsamlı küresel korunma durumu envanteridir. IUCN Kırmızı Listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından sürdürülmektedir. küresel tükenme riskleri yüksek olan türleri sınıflandırmak için kolayca anlaşılabilecek bir sistem olarak tasarlanmıştır. Kırmızı Liste ile amaçlanan; koruma meselelerine kamunun ve politikacıların dikkatini çekmek ve bununla birlikte türlerin yokoluşunu azaltmak için uluslararası camiaya yardım etmektir. Güçlü bir bilimsel altyapı ile oluşturulan IUCN Kırmızı Listesi, biyolojik çeşitliliğin durumu ile iligli en geçerli rehber olarak kabul edilmektedir. IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütlerinin amaçları:

a. Değişik kişilerce tutarlı olarak uygulanabilecek bir sistem temin etmek; b. Tükenme riskini etkileyen değişik faktörlerin değerlendirilmesi için kolay anlaşılır bir c. Rehberle değerlendirmelerin nesnelliğini artırmak; d. Birbirinden çok farklı türlerin karşılaştırılabileceği bir sistem sağlamak; e. Tehdit altındaki tür listelerini kullananların her türün nasıl sınıflandırıldığını

anlamalarını sağlamaktır.

2.2.1.IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Açıklamaları

TÜR DEĞERLENDİRİLDİ

YETERLİ VERİ

TÜKENMİŞ(EX)

DOĞADA TÜKENMİŞ (EW)

TEHDİT ALTINDA

KRİTİK(CR)

TEHLİKEDE(EN)

HASAS(VU)

YAKIN TEHDİT(NT)

ASGARİ ENDİŞE(LC)

YETERSİZ VERİ(DD)

DEĞERLENDİRİLMEDİ(NE)

Tablo 1. IUCN Kırmızı Liste Sınıfarı

6International Union for Conservation of Nature: Uluslararası Doğayı Koruma Birliği


14

Tükenmiş(EX/Extinct): Son bireyin de öldüğüne hiç bir makul şüphe kalmayan türler Doğada Tükenmiş(EW/Extinct in the Wild): Sadece tarımda, tutsak olarak (örn. kafeste) veya geçmiş dağılımının çok dışına yerleştirilmiş populasyon(lar) halinde yaşadığı bilinen bir türler Kritik(CR/Critically Endangered): Neslinin doğada tükenme riskinin aşırı derecede yüksek olduğu kabul edilen türler Tehlikede(EN/Endangered): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler Hasas(VU/Vulnerable): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler Yakın Tehdit(NT/Near Threatened): Şu anda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine girmeye aday olan türler Asgari Endişe(LC/Least Concern): Yaygın bulunan türler Yetersiz Veri(DD/Data Deficient): Hakkında yeterli veri elde edilememiş türler Değerlendirilmedi(NE/Not Evaluated): Şimdiye kadar yukardaki kriterlere uygunluğu belirlenmemiş türler

2.3. Doğa Bitkileri ve Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (DOBİSU)

1989 yılında Prof. Dr. Engin ÖZHATAY tarafından kurulan Marmara Üniversitesi araştırma merkezlerinden biri olarak kurulmuştur. Türkiye’de doğal olarak yetişen tıbbi ve ekonomik değeri olan bitkilerin yayılışını tespit etmek, çeşitli kuruluşlar ve şahıslar tarafından doğadan toplanıp yurt dışına ihraç edilen bitkilerimizin tahrip ve yok edilmesini engellemek, tıbbi ve ekonomik değeri olan bitkilerimizden alınan tohum ve soğanları üretmek için sera, bahçe ve tarlalar tesis etmek, deniz ve tatlı su balığını geliştirmek için balık üretme çiftlikleri kurmak, doğal bitkiler ve su ürünleri ile ilgili faaliyetleri tüm yurda yaymak ve bu konuda yöre halkını eğitmeyi kendine amaç edinmiştir. Merkeze bağlı olan birimlerden biri olan Kandıra Birimi de Sarısu arazisi içerisinde yer alan, T.C. Orman Bakanlığı’na ait olan 40 dekarlık bir alan üzerine kurulmuştur ve Marmara Üniversitesi’ne 49 yıllığına tahsis edilmiştir. DOBİSU arazisinin içerisinde yöneyim kuruluna tahsis edilmiş olan bir idari bina bulunmaktadır. Bunun yanında dört adet konteynır da çeşitli laboratuar ve konaklama ihtiyaçlarını gidermek üzere araziye kurulmuştur. Bunlardan ikisi merkez müdürü Prof. Dr. Engin ÖZHATAY tarafından Sarısu’nun Kuşları projesi için kullanıma açılmıştır. Arazi çalışmaları sırasında konaklama ve beslenme ihtiyaçları burada karşılanmıştır.


15

Şekil 4. Sarısu Avifauna Araştırma İstasyonu, DOBİSU

3. Materyal&Metot

3.1. Materyal

Arazi çalışmaları Mayıs,2010-Mayıs,2012 tarihleri arasında Sarısu, Kocaeli’de gerçekleştirilmiştir. Seçilen noktalarda ve transekt hatlar boyunca kuş sayımları yapılmış ve gözlemler kayıt edilmiştir.

3.1.1. Araştırma Alanı Genel Özellikleri

3.1.1.1. Coğrafi Konumu ve Özellikleri

Sarısu, Kocaeli şehir merkezine 55km ve yaklaşık bir saat uzaklıkta bulunmaktadır. Kocaeli ilinin Karadenize kıyısı olan tek ilçesi Kandıra’nın ise kuzeyinde, 9 km uzaklıktaki Babaköy sınırları içinde Sarısu Deresinin Karadeniz'le birleştiği yerde konumlanmıştır. En yakın yoğun yerleşim yeri olan Kefken’e ise 2km mesafede olup batısında yer almaktadır. Alan uluslararası grid sistemine göre 36T karesi içerisinde yer almakta olup 41°09’5.76’’-41°07’22.8’’K ve 30°08’8.16’’-30°11’9.16’’D koordinatları arasında bulunmaktadır. Çalışma alanı doğusunda Cebeci ve Kefken, batısında Sarısu sınırı ile güneyinde Babaköy, kuzeyinde ise Karadeniz ile sınırlandırılmıştır.

Şekil 5. Kukumav(Athene noctua)

Serkan Mutan


16

Şekil 6. Sarısu Topografik Haritası

3.1.1.2. Topografya

Alanın tarım arazileri dışında kalan kısmı, bağlı olduğu Kandıra ilçesinde olduğu gibi dağınık tepelerle çevrilidir. İlçe merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 75 m iken; Babadağ’ı (400 m.), Çaltepesi (350 m.) gibi bölgeye göre yüksek sayılabilecek tepeler bulunmaktadır.

Sarı

su


17

Bunlardan Babadağı çalışma alanına en yakını olup alanın doğusundadır ve bu bölgenin en yüksek noktasıdır. Alandaki yükseklik ise 0-70m arasında değişmektedir. Alanın ortalama eğimi %5,6 iken,maksimum eğimi %15.4’tür.

3.1.1.3. Jeomorfolojik Özellikler Kandıra ilçesi, Miyosen Aşınım Yüzeyi’nin(MAY) Doğan ve Yuklaflı Çayları’nın gömük mendereslerle yarılıp platoya ve sırtlara dönüştürdüğü bölümde kurulmuştur. Taşkın alanı özelliği vadilerin Flandriyen transgresyonu (Günümüzü de içerisine alan buzulararası süreçte denizin karaları basması) ile boğularak tabanlı vadilere dönüştüğü anlaşılmaktadır. Erozyonal olan yamaçlar; uzanımı az ve yüksek eğimlidir. Akveren formasyonu olarak tanımlanan jeolojik birim içerisinde dolin şeklinde çukurluklar gelişmiştir. İlin kuzeydoğusunda Karadeniz kıyısında bulunan Sarısu, Kerpe, Kefken ve Cebeci yerleşkeleri, MAY’in platoya dönüştükten sonra Karadeniz’in sularının yükselmesi ile oluşmuş kıyı yerleşimleridir. Yüzey epirojenik hareketlerle(Bir kütlenin bir bütün halinde yükselme veya alçalma hareketi) kuzeybatı yönünde tiltlenmiş ve Karadeniz’in şelfini oluşturmuştur. Ancak denizin günümüz düzeyinden düşük seviyelerine göre fluviyal(Akarsu hareketleri sonucu oluşan) süreçlerle yarılan MAY, platoya dönüşmüştür. Daha sonra Flandriyen transgresyonu ile deniz günümüz düzeyine yükselerek (östatik) boğulma olmuştur (Önce denizin 2-2,5m yükselmesi, sonra günümüz deniz seviyesine düşmesi olayı). Dolayısıyla sırtlar burunları, vadiler de koyları meydana getirmiştir. Buradaki kıyılar genç olmasında rağmen burunlar dik bir şekilde geriletilmiş, deniz dalgalarının aşındırarak oluşturduğu abrazyon platformları şekillenmiştir. Hakim deniz akıntısı yönü de kuzeydoğuya doğru olduğundan enkaz göçü de aynı yöndedir. Akarsuların getirdikleri alüvyonlar ve falezlerden kopartılan kırıntılar koylarda biriktirilmişlerdir. Dolayısıyla önceleri “Haliçli Kıyılar”dan olan kıyı tipi, kıyı kordonları ve akarsuların taşıdığı kırıntılarla gelişerek “Limanlı Kıyı”ya dönüşmüştür. Limanlı kıyılar büyük akarsu ağızlarında gelişirken küçük akarsu vadilerinde vadi tabanları oluşmuştur. Bu kıyılarda rüzgar etkisi az da olsa görülmektedir. Ayrıca toprak yapısında kil, tın ve kum strüktürleri hakimdir. Bunun yanısıra sahil boyunca ve bazen de orman içlerinde parçalanmış kireç tabiatlı kayalıklar bulunmaktadır. Bu kayalar üst kratese yaşlı kalker birimleridir.

3.1.1.4. Jeolojik Yapı ve Stratigrafik İstifi Sarısu Formasyonu Bu volkanik istif yarımadayı KD-GB yönünde yaklaşık ikiye bölen bir şerit halinde yaygın yüzeylemeler verir. Fazla altere olmamış masif volkanik kayaların yüzeylediği Sarısu Köyü çevresi, istifin niteliği hakkında genel bir fikir verebilecek kesimdir. Bundan dolayı da istif Sarısu formasyonu adını almıştır. İstif volkanizmanın gelişim sürecine bağlı olarak değişik yerlerde değişik litolojilerin sıralanmasından oluşur. Sarısu formasyonun metamorfik kayalar üzerinde genelde 5-10 m kalınlıkta bir çökel düzeyi ile başlar. Bu düzey konglomera, çamurtaşı, kumtaşı ve kireçtaşı gibi litolojilerden oluşur. Bütün bu istif, özellikle üst düzeylerinde gözlenen bazalt daykları(lavın soğuması sonucu oluşmuş, koyu renkli bir kayaç olan bazalttan oluşan dikine duvarlar) ile kesilir. Sarısu Köyü


18

çevresinde gözlenen masif akıntıları bu volkanosedimenter kısım üzerinde oldukça kalın bir lav örtüsü oluşturur. Bu kesim yeşil renkli ve sert andezitik tüf ve lav, zelolitli andezit ve tüflerden oluşur.

Şekil 7. Sarısu Formasyonuna Ait Kayaç Örnekleri

3.1.1.5. Hidroloji

Kandıra’nın Karadeniz’e dökülen 3 önemli deresi bulunmaktadır. Sarısu Deresi 25 km ile bunların en uzunudur. Alanın en uzun kıyısı yaklaşık 1 km uzunluğunda olan Sarısu Sahili’nin batı ucundan denize dökülmektedir. Denize döküldüğü nokta zaman zaman balıkçılar tarafından kumları kazılması veya set yapılmasıyla değiştirilmektedir. Bazen de gerek insan müdahelesi gerek doğal sebeplerle denizle bağlantısı doğrudan engellenmektedir. Böylece ilginç bir görünüm kazanan Sarısu Deresi, akıntısının çok yavaş olmasının etkisiyle de bir akarsudan çok göl görünümü alır. Bu durum özellikle haziran ve eylül ayları arasındaki kurak dönemde görülür. Derenin çalışma alanı içerinde kalan kısmı yaklaşık 2.8km uzunluğundadır. Genişliği 30-50m, deriniği ise genelde 5-10m arasındadır. Yüsekliği yaz mevisiminde azalan Sarısu Deresi’nin debisi mevsime bağlı olarak düzensiz olmakla beraber akıntı oldukça durgundur. Su potansiyeli ise 181.5hm3/yıl’dır. Bu hacim ile il yerüstü il çıkışı toplam ortalama akımın %8.7’sine denk gelir. Sezon farklılıklarından kaynaklanan su seviyesi farkı yaklaşık 50 cm kadardır. Sarısu’daki tek tatlısu Sarısu Deresi değildir. Dereden başka, çalışma alanının GB bölümünde yer alan orman arazisi içerisinde bir gölet de bulunmaktadır. Bu göletin adına, jeolojik ve morfolojik özelliklerine dair herhangi bir bilgiye literatürde rastlanılmamıştır. Ancak yöre halkından alınan bilgi ile doğal bir gölet olduğu kanaati getirilmiştir. Çapı yaklaşık 50-60m arasındadır ve derinliği 5-6m olarak tahmin edilmektedir. Ayrıca civardaki vadi tabanlarındaki yeraltı suyu sınırlıdır ve özenle kullanılmalı, kirletilmemelidir. Sahildeki üst kratese yaşlı kalker birimleri içerisinde 0.5-1 lt/sn debili yüksek sertlikte su elde edilebilir.


19

Şekil 8. Sarısu Kumsalı ve Deresi

3.1.1.6. Atmosfer ve İklim

Kandıra’nın iklimi Batı Karadeniz ve Marmara bölgeleri ikliminin tesiri altındadır. İstikrarlı bir iklimi olmamakla beraber Karadeniz iklimi ile Akdeniz iklimi arasında geçit iklimi olma özelliğini taşır. Yazlar Karadeniz iklimine göre daha sıcak, kışlar ise daha soğuktur. Yazlar az yağışlı olmakla beraber, maksimum yağış kış mevsimine raslar. Yazın yağışlar genellikle düzensiz ve azdır. Bu özellikleri ile iklim “Bozulmuş Karadeniz İklimi” olarak adlandırılır. Rüzgârlar kışın kuzey ve kuzeydoğudan, yazları ise kuzeydoğudan eser.. Kuzeyden gelen bu sert rüzgarları, kıyı boyunca uzanan sıradağlar engeller. Bu rüzgarlar sayesinde Sarısu ve civarındaki diğer kuzey kıyıları, Kocaeli’nin yazından daha serin bir yaz geçirir. Kış mevsimi genellikle fazla sert geçmez, yağışlar genellikle yağmur şeklinde olup, kar yağışı az olmaktadır. Sarısu’da karla kaplı gün sayısı genelde bir haftadan azdır. Ancak civardaki Babadağ gibi yüksek noktalarda birkaç hafta daha kar örtüsü kalabilir. Yıllık ortalama yağış miktarı 1.000 mm'yi aşabilir ve bu bölgenin kıyıları, yıllık olarak Kocaeli’nin güneyinden yaklaşık 200mm daha fazla yağış alır (Anonim).

Çalışma alanında sıcaklık ve yağış verileri Ocak 2011-Mayıs 2012 tarihleri arasında toplanmıştır. Elde edilen verilere göre yılın en soğuk ayı ortalama 2,54°C ile Ocak iken alana ait en düşük sıcaklık, Ocak 2012’de 4 ayrı günde görülen -4°C’dir. En soğuk dönem Ocak-Mart arasında denk gelmektedir. Yılın en sıcak olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 26,74 °C’dir ve yılın en sıcak günü 35°C ie yine Temmuz’da kaydedilmiştir. En sıcak dönem Temmuz-Eylül ayları arasına denk gelmektedir.

Şekil 9. Kandıra İlçesi Aylık Ortalama Sıcaklıkları, 2011

0

5

10

15

20

25

30

Sıca

klık

(°C

)

En Yüksek Ortalama

Ortalama Sıcaklık

En Düşük Ortalama


20

Yılın en yağışlı dönemleri ilkbahar ve kış aylarına rastlar. Kandıra Nisan 2012’de toplam 97mm yağış alarak çalışma süresi boyunca en çok yağış alan ay olmuştur. En yağışlı gün ise 14.Nisan.2012 olup 38mm yağış düşmüştür. Kar yağışı ise 01.Şubat.2012’de 17.8 cm olarak ölçülmüştür. Gözlem yapılan günler içerisinde 5 gün hafif yağışlı, 2 gün sağanakla, 1 gün de sisli geçmiştir.

Şekil 10. Kandıra İlçesi Aylara Göre Yağmur Miktarı

3.1.1.7. Habitat Tipleri 3.1.1.7.1. Orman ve Maki Habitatları

Kuzey Anadolu’nun tamamı gibi Avrupa-Sibirya fitocoğrafik zonunda yer alan Sarısu’da hem Akdeniz hem de Karadeniz bitki formasyonlarına rastlamak mümkündür. Kocaeli genelinin zayıf orman örtüsüne karşın Sarısu ve çevresinde ormanlık alanlar yoğundur ve alandaki orman habiatatlarını ibreli, geniş yapraklı, karışık ve seyrek ormanlar olarak gruplandırmak mümkündür. Yalnız buradaki ormanların çoğu alanın orijinal vejetasyonuna ait değil, plantasyon ormanlarıdır. Bu alanlara plante edilen bazı türler şöyledir: Sahil çamı(Pinus pinaster), Monteri çamı(Pinus radiata), Karaçam (Pinus nigra), Kızıl çam(Pinus brutia). Bu ormanlardaki ağaçlar belirli aralıklarla ve miktarlarda yöre halkının yakacak ihtiyacı, orman ve mobilya endüstrisinde kullanılmak üzere kesilmektedir. Çam türlerinin baskın hale gelip biyokütlelerini diğer ağaçlara göre daha baskın artırabilmelerinden ötürü plante edildikleri alandaki doğal vejetasyonu tahrip ettikleri açıktır. Öyle ki burada yetişen özellikle sahil çamı ormanının ormanaltı vejetasyonu oldukça zayıf düşmüş ve belirli taksonlara indirgenmiştir. Alanın orman formasyonunu kısmen koruyabilmiş ağaç toplulukları ise başta meşe(Querqus sp.), kestane (Castanea) ve kayın(Fagus sp.) hakimiyetindeki; gürgen(Carpinus sp.), söğüt(Salix sp.) vd. ağaçlarla karışık ormanlardır. Ormanaltı vejetasyonundaki genellikle Akdeniz defneleri(Laurus nobilis Linnaeus), kartal eğrelti otu(Pteridium aquilinum) fundalar(Erica sp.) ve tükürük otu(Ornithogalum sp.) gibi otsulardan oluşur. Bunlardan meşe ve fundalar, defne ve böğürtlenlerle(Rubus sp.) birleşerek maki örtüsünü oluştururlar. Bunlara bazen çalı formasyonunda veya genç olan çam türleri ile meşeler de dahil olur.

0

20

40

60

80

100Ya

ğış


21

Şekil 12. Sahil Çamı Plantasyon Ormanı

3.1.1.7.2. Tatlısu Habitatları

Bu gruptaki habitatlar değerlendirilirken özellikle Sarısu Deresi ve derenin her iki yanı boyunca uzanan 15’er m genişliklerindeki iki bant ve orman içindeki gölet dikkate alınmıştır. Bunun yanı sıra yağışlara bağlı olarak oluşan ve tarım arazilerinin de bir kısmını kaplayan çamur düzlükleri ve bataklıklar da dahil edilmiştir. Kurak dönemde bu alanlardaki toprak sert bir yapı kazanır.

Şekil 14. Sarısu Deresi

3.1.1.7.5. Kıyı Habitatları

Sarısu Kumsalı, tüm kıyı boyunca yer alan çok sayıdaki küçük koy ve taşlık kıyıları, bunların sırtlarında yer alan kayalıklar ve deniz bu grup içerisine alınmıştır. Sarısu Deresi ile Karadeniz arasında kalan Sarısu Kumsalı sığırkuyrukları(Verbascum sp.) gibi bazı kserofit(kurakçıl) bitkileri barındırmasına rağmen vejetasyon yok denecek kadar azdır. Ancak kayalıkların tepe kısımları ve denize bakan sırtları, oldukça sık defne ve fundalıklarla kaplıdır. Bazılarının üzerinde ise plantasyon ormanlarından parçalar uzanmaktadır. Bu kayalıklar yüksek organizasyonlu bitkilerin yanı sıra su dışında kalan yüzeyleri ile likenlere, sualtında kalan yüzeyleri ile de su yosunlarına ev sahipliği yapmaktadır. Kıyı kayalıklarının yanı sıra deniz içerisindeki kayalık adacıklar ve deniz de bu grup içerisinde değerlendirilmiştir. Yakın adacıklardan en büyüğü Kadırga Adası olup, yaklaşık 70m uzunluğunda ve 25m genişliğindedir. Daha çok kış aylarında, üzerinde barındırdığı su kuşlarının kalabalık gruplar oluşturması sebebi ile özellikle takip edilmiştir.

Şekil 11. Çalı Vejetasyonu

Şekil 13. Yağışlı Dönemde Oluşan Geçici Bataklıklar


22

Şekil 15. Kıyı Habitatları

3.1.1.7.6. Kentsel Alanlar

İçerisinde yerleşim olan ve tarım için ayrılan araziler barındıran alanlardır. Araştırma sahasındaki ormanların neredeyse yarısına yakın bir alana yayılmışlardır. Ancak bir kısmı, üzerinde düzenli olarak tarım yapılmadığından zayıf da olsa doğal bir vejetasyonla kaplanıp kısa boylu çayırlarla örtülmüşlerdir.

ORMANLAR İbreli

Yaprak Döken

Karışık

Seyrek

MAKİLİK Fundalık

Defne Çalıları

Meşe Çalıları

İbreli Çalılar

Böğürtlen (Rubus sp.)Çalıları

Karışık Çalılar

SUCUL Gölet

Akarsu

Sazlık

Bataklık-Taşkın

Kumsal

Deniz

OTSU Seyrek Örtülü

Çayırlık

ÇIPLAK ALAN Kayalık

KENTSEL Yerleşim Yerleri

Tarım Alanları Tablo 2. Çalışma Alanın Görülen Habitat Tipleri ve Alttipleri

3.1.1.8. Korunma Statüsü Kandıra’ya bağlı Seyrek Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nın kuzeyi Sarısu’yu da içine alarak kıyı ile son bulmaktadır. Merkez Av Komisyonu’nun alanla ilgili kararları şöyledir: Kandıra İlçesi, Seyrek Köyü mevkii Doğusu: Sarısu Deresi Kuzeyi: Tekke Tepe’nin 400m kuzeyinden doğuya doğru çam sınırını takiben Yılgınlık Tepe, Göztepe, Tarla Tepe, Kışlalar Batısı:


23

Çalköy’den Seyrek köy yolunu takip ederek Karadeniz’e Güneyi: Sarısu Deresi’nden Doğancılı Köyü’ne buradan yolu takiben Çalköy’e kadar alan yıl boyu ava kapalıdır. Korunan alan 1.019 hektar genişliğinde ve hedef korunan türü karaca(Capreolus capreolus) ve kızıl geyiktir(Cervus elaphus). Sarısu Deresi’nde ağ, kimyasal veya patlayıcı ile yapılan balıkçılık tamamen yasak olup, yalnızca sportif olta balıkçılığına izin verilmektedir. Aynı zamanda alanın yaklaşık 15km kuzeydoğusunda bulunan Cebeci mevkinde, doğal sit alanı olan Sakarya Deltası’nın korunan alanının sınırı bulunmaktadır. Alanı korunmasına sebep olan birçok etkenin daha küçük çaptaki örnekleri Sarısu’da da temsil edilmektedir. Yani Sarısu bu korunan alanın devamı olan bir halka niteliğindedir.

3.2. Metot 3.2.1. Kullanılan Gereçler Hareket halinde yapılan gözlemlerde Nikon marka, Action serisinden 8x40 büyütmeli binoküler dürbün, özellikle deniz gözlemleri ve sayımları için Nikon marka Fieldscope 20-45x büyütmeli teleskop ile Manfrotto marka 055DB tripot, 701 HDV kafa ve Konus marka Konuspot-100 model 20-60x büyütmeli teleskop kullanılmıştır. Gözlem noktalarının koordinatlarının tespiti için 20 kanallı Garmin eTrex H GPS kullanılmıştır. Gözlenen türlerin teşhisi Collins Bird Guide 2.baskıya(Svensson ve ark., 2009) göre yapılmış, Türkçe isimlendirmede ise Türkiye Avrupa’nın Kuşları’na(Heinzel ve ark., 1995) göre verilmiştir.

3.2.2. Araştırma Alanı, Sayım Zamanları, Noktaları ve Doğrusal Transektleri

Bibby ve arkadaşları (2006) tarafından hazırlanmış olan ornitoloji tekniklerinden yararlanılmıştır. Çalışmanın amacına uygun olarak daha çok tür ve birey kaydedebilmek için belirli noktalar ve doğrusal transektler seçilerek gözlemler yapılmış ve kayıtlar alınmıştır. mayıs 2010 ve mayıs 2011 arasında alan her ay ziyaret edilememiştir. Ancak mayıs 2011’den itibaren her ay arazi çalışması yapılmıştır. Çalışma saatleri kuşların en yoğun olduğu zamanlarla örtüşecek şekilde seçilmiştir. Bu sebeple arazi çalışmaları, gün doğumunda başlar. Gün doğumundan sonraki dört saat boyunca devam eder. Öğlende çoğu tür durgun olduğu için transekt ve nokta sayımlarına ara verilir. Sadece, süzülen veya termal uçuş yapan gündüz yırtıcıları ve leylekler özellikle takip edilmiştir. Akşam arazileri ise gün batımından iki buçuk saat önce başlar ve hava tamamen kararana kadar devam eder. Havanın tam kararmasından sonra genelde 2-3 saat çalışmaya ara verilir. Verilen bu aranın ardından baykuşlar(Strigiformes) ve çobanaldatan(Caprimulgus europaeus L., 1758) gibi noktürnal türler için gece arazisi başlar.

01.07.2010 20.11.2010 03.08.2011 25.10.2011 24.03.2012

20.07.2010 21.11.2010 04.08.2011 15.11.2011 12.04.2012

22.07.2010 17.05.2011 05.08.2011 16.11.2011 29.04.2012

23.07.2010 18.05.2011 06.08.2011 22.01.2012 30.04.2012

25.07.2010 19.05.2011 07.08.2011 23.01.2012 15.05.2012

12.08.2010 20.05.2011 15.09.2011 11.02.2012 16.05.2012

21.08.2010 17.06.2011 03.10.2011 24.02.2012 17.05.2012

22.10.2010 18.06.2011 21.10.2011 25.02.2012 18.05.2012

Tablo 3. Gözlem Tarihleri


24

Kuş sayımlarını yapmak için habitat tipleri ve besin çeşitliliği göz önüne alınarak türlerin ve bireylerin daha çok yoğunlaşabileceği noktalar ve doğrusal transektler seçilmiştir. Bu şekilde belirlenen toplam 9 adet gözlem noktasına A’dan H’e kadar olan harflerle isimler verilmiştir(Bknz. Ek 1). Her gözlem noktasında en az 10dk gözlem yapılmış ve kayıtlar alınmıştır. Bu noktalara ek olarak doğrusal transekt sayım yapılan 5 adet yürüyüş hattı da kullanılmıştır(Bknz. Ek 2). Gözlem noktaları da bu transekt hatlar üzerinde yer alır.

SAYIM NOKTASI

ENLEM BOYLAM YÜKSEKLİK

A 41° 8.315'K 30° 9.132'E 0m

B 41° 8.458'K 30° 9.568'E 7m

C 41° 9.155'K 30° 10.683'E 5m

D 41° 8.041'K 30° 10.070'E 82m

E 41° 8.166'K 30° 9.700'E 16m

F 41° 7.733'K 30° 9.240'E 7m

G 41° 7.970'K 30° 9.328'E 3m

H 41° 8.095'K 30° 8.768'E 16m

I 41° 8.183'K 30° 9.218'E 4m Tablo 4. Gözlem Noktaları UTM Koordinatları; Enlem-Boylam Dereceleri

SAYIM NOKTASI

Baskın Habitat Tipleri İkincil Habitat Tipleri

A Kumsal, Deniz, Sazlık, Akarsu, Ağaçlık, Yerleşim Kayalık, Çalılık, Seyrek Örtülü

B Fundalık, Kayalık, İbreli Orman, Deniz Karışık Çalılar, Kumsal

C Deniz, Kayalık, Fundalık Seyrek Örtülü, Karışık Çalılar

D İbreli Orman, Orman İçi Açıklıklar, Seyrek Örtülü Çayırlık, Karışık Çalılar

E Kayalık, Seyrek Örtülü, Böğürtlen Çalıları Karışık Çalılar, Karışık Orman,

Akarsu, Yerleşim Yerleri

F Tarım Alanları, Karışık Çalılar Karışık Orman

G Akarsu, Tarım Alanları, Çayırlık, Kayalık,

Gölet,Sazlık Seyrek Orman, Seyrek Örtülü

H Gölet, Karışık Çalılar, Orman İçi Açıklıklar Seyrek Orman, Defne Çalıları,Tarım Alanları

I Bataklık-Taşkın, Tarım Alanları, Çayırlık Sazlık, Karışık Çalılar Tablo 5. Gözlem Noktaları ve Habitat Tipleri

Bu çalışmada aynı zamanda üreyen kuş türlerinin listesinin çıkartılması amaçlanmıştır. Bunun için belirlenen kuş türlerinin üreme durumunu kaydetmek için üreme döneminin tümü dahil olabilecek şekilde Mart ayı ortasından Mayıs sonuna kadar, Hagemeijer ve Blair (1997)’ın belirlediği gibi 16’lı kod listesi kullanılmıstır. Bu sisteme göre üremeyle ilgili olan 16 farklı davranış açıklanmıştır. Bu davranışların üremeye dair verdikleri bilginin kesinliğine göre üç ana kategori belirlenmiştir: (1)Olası, (2)Muhtemel, (3)Kesin (Tablo 6). 16 kodun yanı sıra üremeyen bireyleri de belirtmek için “0” numaralı kod da kullanılmıştır. Bu kodun kullanıldığı bireyler ya alanın üzeriden günlük geçişlerini yapan ya da göç döneminde alanı transekt geçip gidenlerdir. Ancak bazen göç sürecinde olup alanda dinlenmek ve beslenmek için mola vermiş olan bireylere verilecek kod konusunda “0” ve “1” kodları arasında kararsız kalınmıştır. Bu durumu üreyen kuşlar listesinde belirtmek için üreme kodları yerine “?” verilmiştir.


25

KOD ÜREME KODUNUN AÇIKLAMASI ÜREME

DURUMU

0 Gözlemci türün gözlem yerinde ve zamanında üremediğine emin

ÜREMİYOR

1 Tür, üreme döneminde olası üreme HABİTATINDA gözlendi

OLASI

2 Üreme döneminde ÖTEN (ya da üreme çağrıları duyulan) erkek(ler)

3 Üreme döneminde, uygun habitatta bir çift gözlendi

MUHTEMEL

4 En az iki farklı günde TERRİTORYUM belirleme davranışları ile belirgin bir territoryum gözlendi.

5 Çiftleşme ve KUR DAVRANIŞLARI

6 Muhtemel bir YUVAYI ziyaret

7 Erişkinlerin HEYECANLI davranışları ve endişeli

8 Erişkinlerde KULUCKAYA YATMA ACIKLIĞI belirlendi(elde gozlem)

9 Yuva YAPIMI ya da yuva deliği açma

KESİN

10 ERİŞKİN İLGİYİ KENDİNE ÇEKİYOR ya da yaralı taklidi yapıyor

11 Kullanılan YUVA ya da yumurta kabukları bulundu (calışma yapılmış ya da kullanılmakta olan)

12 YENİ UÇMAYA BAŞLAMIŞ (ötücü kuşlar gibi) ya da TÜYSÜZ yavru(tavukgiller ve su kuşları gibi)

13 KULLANILAN YUVA olduğunu gösteren: Yuvaya giren ya da cıkan bireyler(içerisi görülmeyen, yüksekteki yuvalar ve yuva delikleri de

dahil)

14 Erişkin YUVADAN ATIK taşıyor ya da YUVAYA YEMEK getiriyor

15 YUMURTA içeren yuva

16 İçinde YAVRU içeren ya da yavru sesi gelen yuva

? Araştırmacı 0 ve 1 kodları arasında kararsız kaldığında BELİRSİZ

Tablo 6. Hagemeijer ve Blair (1997)’e göre üreme kodları

3.2.3. Gözlemlerin Kayıt Edilmesi

Veriler, arazi çalışması esnasında not defterine kayıt edilmiştir. Her arazi çalışmasının bittiği günü takiben de ulusal kuş veri bankası olan KUŞBANK’a girilmiştir. Her gözlemde gözlenen tür ve sayısı, sayım noktası, tarih, başlangıç ve bitiş saatleri, hava koşulları, gözlemciler, gözlemi veya kuşları etkileyen insan faaliyetleri ve eğer ayırt edilebilmişse bazı türlerin cinsiyetleri, yaşları (genç-erişkin), alttürleri ve farklı varyasyonları kayıt edilmiştir.


26

3.2.4. Gözlemlerin Değerlendirilmesi Çalışma süresince yapılan 108 gözleme ait 2198 kayıt derlendikten sonra tespit edilen tüm türlerin listesi çıkartılmıştır. Liste Birdlife International’in yayınladığı taksonomik liste esas alınarak düzenlenmiştir ve bilimsel isimler en son değişiklikler ile güncellenerek verilmiştir. Türlerin korunma statüleri ise IUCN-Redlist verilerinden yararlanılarak verilmiştir. Belirli bir alanda yapılan birden fazla arazi çalışmasında her türün bireylerini her çalışmada kaydetmek mümkün değildir. Bu sebeple verilere her türün görülme sıklığının hesaplanması için “Shannon-Wiener Çeşitlilik İndeksi” uygulanmıştır. Tür zenginliğini belirlemek için ise “Margalef İndeksi” uygulanmıştır. Tespit edilen türler esas alınarak; türlerin görülme sıklığı, türlerin alanda baskınlığı ile sayım noktaları arasında benzerlik, farklılık ve çeşitliliklerin hesaplanmasındaki formüller Kocataş (1997)’dan alınmıştır. İstatistiksel veriler bulgularda verilmiş olup değerlendirilmeleri Tartışma ve Sonuç bölümünde yer almaktadır. Kayıtlar aylar üzerinden değerlendirilerek türlerin alanda görülme dönemleri belirlenmiştir. Aynı zamanda türlerin yoğunlukları incelenmiş ve elde edilen bulgular sonucunda kategorilere ayrılmıştır. Dönemsel değerlendirmeleri ise aşağıdaki gibi gösterilmiştir. H(Her Zaman): Yerli. Tüm yıl boyunca alanda görülebilen türlerdir. Aynı zamanda üreyen türlerdir. Y(Yaz Göçmeni): İlkbahar göçünü Sarısu’da tamamlayıp yazı burada geçiren türlerdir. K(Kış Göçmeni): Sonbahar göçünü Sarısu’da tamamlayıp kışı burada geçiren türlerdir. G(Geçit): Sadece ilkbahar ve sonbahar göçleri esnasında alandan geçen türlerdir. n(Nadir): Rastlantısal olarak alanda gözlemlenen, en fazla bir veya iki defa kaydedilmiş olan türlerdir. Bunun yanı sıra yukarıdaki harfli sistemin küçük yazılışı ise türlerin ikincil statülerini ifade eder. Büyük harflerle temsil edilen dönem, o türün yoğun olarak gözlemlendiği dönemi ifade ederken, küçük harfle temsil edilen dönem ise birinci harfe göre daha az yoğunlukta gözlemlendiği dönemi ifade eder. Örneğin; YG: Yaz Göçmeni ve Geçit türü. Türün hem yaz aylarında hem de göç dönemlerinde yoğun olarak gözlemlendiğini ifade eder. Gy: Geçit türü ve Yaz Göçmeni. Türün göç döneminde daha yoğun gözlemlendiğini, aynı zamanda yaz aylarında göç dönemine göre daha sayıda da olsa gözlemlenebildiğini ifade eder.

Şekil 16. Arazi Çalışmalarından Bir Görüntü


27

4. BULGULAR 4.1. Tespit Edilen Türler, Çeşitlilik ve Sıklık Analizleri Çalışma süresince alana 17 ordo, 47 familyaya ait toplam 165 tür tespit edilmiştir(Tablo 6). Tür çeşitliliği Margalef İndeksi’ne göre 15,98 olarak bulunmuştur. Kuş türlerinin takımlara göre dağılımı; Galliformes 1, Anseriformes 11, Gaviiformes 1, Procellariformes 1, Podicipediformes 3, Ciconiiformes 9, Pelecaniformes 2, Falconiformes 14, Gruiformes 3, Charadriiformes 24, Columbiformes 5, Strigiformes 5, Caprimulgiformes 1, Apodiformes 1, Crociiformes 4, Piciformes 6, Passeriformes 74 şeklindedir(Şekil ) 165 türün 36’sı yaz göçmeni, 52’i kış göçmeni, 33’si transit göçmen, 44’ü yerlidir(bkz.Sarısu’nun Kuşları).

Şekil 17. Takımların Sahip Olduğu Tür Sayılarının % Grafiği

Familya Bilimsel İsmi Ulusal Yaygın İsmi

Phasianidae Coturnix coturnix Bıldırcın

Anatidae Cygnus olor Kuğu

Branta ruficollis Sibirya Kazı

Anas crecca Çamurcun

Anas platyrhynchos Yeşilbaş

Aythya ferina Elmabaş Patka

Aythya nyroca Pasbaş Patka

Aythya fuligula Tepeli Patka

Bucephala clangula Altıngöz

Mergellus albellus Sütlabi

Mergus serrator Tarakdiş

Somateria mollissima Pufla

Gaviidae Gavia arctica Kara Gerdanlı Dalgıç

Procellariidae Puffinus yelkouan Yelkovan

Podicipedidae Tachybaptus ruficollis Küçük Batağan

Podiceps cristatus Bahri

Podiceps nigricollis Kara Boyunlu Batağan

1% 7% 1% 1% 2% 5%

1%

8%

2%

15%

3% 3% 1% 1% 2% 4%

45%

GALLIFORMES ANSERIFORMES GAVIIFORMES PROCELLARIIFORMES

PODICIPEDIFORMES CICONIIFORMES PELECANIFORMES FALCONIFORMES

GRUIFORMES CHARADRIIFORMES COLUMBIFORMES STRİGİFORMES

CAPRIMULGIFORMES APODIFORMES CORACIIFORMES PICIFORMES


28

Ciconiidae Ciconia nigra Kara Leylek

Ciconia ciconia Leylek

Ardeidae Ixobrychus minutus Küçük Balaban

Nycticorax nycticorax Gece Balıkçılı

Ardeola ralloides Alaca Balıkçıl

Egretta garzetta Küçük Ak Balıkçıl

Casmerodius albus Büyük Ak Balıkçıl

Ardea cinerea Gri Balıkçıl

Ardea purpurea Erguvani Balıkçıl

Phalacrocoracidae Phalacrocorax carbo Karabatak

Phalacrocorax aristotelis Tepeli Karabatak

Accipitridae Pernis apivorus Arı Şahini

Milvus migrans Kara Çaylak

Circaetus gallicus Yılan Kartalı

Circus aeruginosus Saz Delicesi

Circus pygargus Çayır Delicesi

Accipiter gentilis Çakır

Accipiter nisus Atmaca

Buteo buteo Şahin

Aquila pomarina Küçük Orman Kartalı

Falconidae

Falco tinnunculus Kerkenez

Falco vespertinus Aladoğan

Falco columbarius Boz Doğan

Falco subbuteo Delice Doğan

Falco peregrinus Gökdoğan

Rallidae Rallus aquaticus Sukılavuzu

Gallinula chloropus Sutavuğu

Fulica atra Sakarmeke

Recurvirostridae Himantopus himantopus Uzunbacak

Recurvirostra avosetta Kılıçgaga

Charadriidae Charadrius dubius Halkalı Küçük Cılıbıt

Charadrius hiaticula Halkalı Cılıbıt

Vanellus vanellus Kızkuşu

Scolopacidae Calidris minuta Küçük Kumkuşu

Calidris alpina Kara Karınlı Kumkuşu

Philomachus pugnax Döğüşkenkuş

Gallinago gallinago Suçulluğu

Scolopax rusticola Çulluk

Numenius arquata Kervançulluğu

Tringa totanus Kızılbacak

Tringa nebularia Yeşilbacak

Tringa ochropus Yeşil Düdükçün

Tringa glareola Orman Düdükçünü

Actitis hypoleucos Dere Düdükçünü

Laridae Larus melanocephalus Akdeniz Martısı

Larus ridibundus Karabaş Martı

Larus canus Küçük Gümüş Martı

Larus fuscus Kara Sırtlı Martı


29

Larus michahellis Gümüş Martı

Larus cachinnans Hazar Martısı

Sterna sandvicensis Kara Gagalı Sumru

Sterna hirundo Sumru

Columbidae Columba livia Kaya Güvercini

Columba palumbus Tahtalı

Streptopelia decaocto Kumru

Streptopelia turtur Üveyik

Cuculidae Cuculus canorus Guguk

Strigidae Otus scops İshakkuşu

Athene noctua Kukumav

Strix aluco Alaca Baykuş

Asio otus Kulaklı Orman Baykuşu

Tytonidae Tyto alba Peçeli Baykuş

Caprimulgidae Caprimulgus europaeus Çobanaldatan

Apodidae Apus melba Ak Karınlı Ebabil

Alcedinidae Alcedo atthis Yalıçapkını

Meropidae Merops apiaster Arıkuşu

Coraciidae Coracias garrulus Gökkuzgun

Upupidae Upupa epops İbibik

Picidae Jynx torquilla Boyunçeviren

Picus canus Küçük Yeşil Ağaçkakan

Picus viridis Yeşil Ağaçkakan

Dendrocopos major Orman Alaca Ağaçkakan

Dendrocopos syriacus Alaca Ağaçkakan

Dendrocopos minor Küçük Ağaçkakan

Alaudidae

Galerida cristata Tepeli Toygar

Alauda arvensis Tarlakuşu

Hirundinidae Hirundo rustica Kır Kırlangıcı

Delichon urbicum Ev Kırlangıcı

Motacillidae Anthus campestris Kır İncirkuşu

Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu

Anthus pratensis Çayır İncirkuşu

Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu

Motacilla flava Sarı Kuyruksallayan

Motacilla citreola Sarı Başlı Kuyruksallayan

Motacilla cinerea Dağ Kuyruksallayanı

Motacilla alba Ak kuyruksallayan

Troglodytidae Troglodytes troglodytes Çıtkuşu

Prunellidae Prunella modularis Dağbülbülü

Turdidae Turdus merula Karatavuk

Turdus pilaris Tarla Ardıcı

Turdus philomelos Öter Ardıç

Turdus viscivorus Ökse Ardıcı

Sylviidae Cettia cetti Kamışbülbülü

Locustella luscinioides Bataklık Kamışçını

Acrocephalus scirpaceus Saz Kamışçını

Acrocephalus arundinaceus Büyük Kamışçın


30

Hippolais pallida Ak Mukallit

Sylvia melanocephala Maskeli Ötleğen

Sylvia curruca Küçük Ak Gerdanlı Ötleğen

Sylvia communis Ak Gerdanlı Ötleğen

Sylvia atricapilla Kara Başlı Ötleğen

Phylloscopus sibilatrix Orman Çıvgını

Phylloscopus collybita Çıvgın

Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü

Regulidae Regulus regulus Çalıkuşu

Muscicapidae Erithacus rubecula Kızılgerdan

Luscinia megarhynchos Bülbül

Phoenicurus ochruros Kara Kızılkuyruk

Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk

Saxicola rubetra Çayır Taşkuşu

Saxicola torquatus Taşkuşu

Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan

Muscicapa striata Benekli Sinekkapan

Ficedula parva Küçük Sinekkapan

Ficedula albicollis Halkalı Sinekkapan

Ficedula hypoleuca Kara Sinekkapan

Aegithalidae Aegithalos caudatus Uzun Kuyruklu Baştankara

Paridae Parus palustris Kayın Baştankarası

Parus caeruleus Mavi Baştankara

Parus major Büyük Baştankara

Sittidae Sitta europaea Sıvacı

Certhiidae Certhia brachydactyla Bahçe Tırmaşıkkuşu

Remizidae Remiz pendulinus Çulhakuşu

Oriolidae Oriolus oriolus Sarıasma

Laniidae Lanius collurio Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu

Lanius minor Kara Alınlı Örümcekkuşu

Lanius excubitor Büyük Örümcekkuşu

Corvidae Garrulus glandarius Alakarga

Pica pica Saksağan

Corvus monedula Küçük Karga

Corvus frugilegus Ekin Kargası

Corvus cornix Leş Kargası

Corvus corax Kuzgun

Sturnidae Sturnus vulgaris Sığırcık

Passeridae Passer domesticus Serçe

Fringillidae Fringilla coelebs İspinoz

Fringilla montifringilla Dağ İspinozu

Carduelis chloris Florya

Carduelis carduelis Saka

Carduelis spinus Kara Başlı İskete

Carduelis cannabina Ketenkuşu

Carpodacus erythrinus Çütre

Coccothraustes coccothraustes Kocabaş

Emberizidae Emberiza citrinella Sarı Çinte


31

Emberiza cirlus Bahçe Çintesi

Emberiza hortulana Kirazkuşu

Emberiza schoeniclus Bataklık Çintesi

Miliaria calandra Tarla Çintesi Tablo 7. Türlerin Taksonomik Listesi, Latince ve Türkçe İsimleri

Her türün görüldüğü aylar “Sarısu’nun Kuşları” bölümünde verilmiştir. Tüm alanın çeşitliliği Shannon-Wiener İndeksi’ne göre H= 3.4503 olarak bulunmuştur. Çeşitliliğin dönemsel olarak karşılaştırılabilmesi için H değerleri aylara göre de hesaplanmıştır(Şekil 18).

Şekil 18. Tür Çeşitliliğin Aylara Göre Değişimi

Bir türün araştırma sahasındaki bulunma yüzdesini hesaplamak için sıklık indeksi uygulanmış ve çıkan sonuçlara göre türlerin sıklıkları, 5 kategoreye yerleştirilmiştir(Tablo 7).

Görülme Sıklığı Tür Sayısı

Nadir Gözlenen Türler %1 – 20 123

Seyrek Gözlenen Türler %21 – 40 21

Genellikle Gözlenen Türler %41 – 60 7

Çoğunlukla Gözlenen Türler %61 – 80 9

Devamlı Gözlenen Türler %81 –100 5

Tablo 8. Türlerin Görülme Sıklığı

4.2. Türlerin Alanlara Göre Dağılımı Gözlem nokktalarının sahip oldukları tür sayıları şöyledir: A noktası 97 tür; B noktası 61; C noktası 42; ; D noktası 56; E noktası 82; F noktası 57; G noktası 58; H noktası 55; I noktası 50 tür(Tablo 6). Noktalar arasındaki benzerlik Sorensen indeksi ile hesaplanmıştır (Tablo 7). Tür çeşitliliği açısından en zengin olan alan A noktasıdır.

3,5415

3,9545

3,7469

4,8187

5,3953

3,7744

4,7799

5,2463

2,4819

4,4447

3,7492

3,5299

0

1

2

3

4

5

6


32

Ulusal Yaygın İsmi

Gözlem Noktaları Gözlenen En Yüksek Sayı

Bıldırcın I 2

Kuğu A, B, C 8

Sibirya Kazı A 7

Çamurcun E, H 6

Yeşilbaş A, B, C, H, I 34

Elmabaş Patka A 14

Pasbaş Patka G 2

Tepeli Patka A, C 21

Altıngöz A, B 11

Sütlabi B, C 2

Tarakdiş B 1

Pufla B 1

Kara Gerdanlı Dalgıç A, B, C 10

Yelkovan A, B, C 24

Küçük Batağan A, E, G, H 13

Bahri A, B, C, E 17

Kara Boyunlu Batağan A, B, C 39

Kara Leylek H 3

Leylek D, F, G 200

Küçük Balaban A, I 2

Gece Balıkçılı A, B, D, E, G, H 17

Alaca Balıkçıl A, E, G, I 4

Küçük Ak Balıkçıl E, F 3

Büyük Ak Balıkçıl A, E, F, G, I 30

Gri Balıkçıl A, B, C, D, E, F, G, H, I 20

Erguvani Balıkçıl A, E, H 4

Karabatak A, B, C, D, E, F, G, H, I 235

Tepeli Karabatak A, B, C 300

Arı Şahini D, F, H 19

Kara Çaylak E, G 2

Yılan Kartalı A, F, H 2

Saz Delicesi E, F 1

Çayır Delicesi H 1

Çakır E, D 1

Atmaca A, B, D, E, F, G, H, I 8

Şahin A, B, C, D, E, F, G, H, I 42

Küçük Orman Kartalı D, F 3

Kerkenez A, D, E, F, G 2

Aladoğan E, D 9

Boz Doğan B 1

Delice Doğan E, D, H 2

Gökdoğan C, E 1

Sukılavuzu I 1

Sutavuğu A, E, G, H, I 15

Sakarmeke A, B, C, E 77


33

Uzunbacak A, B 6

Kılıçgaga A 2

Küçük Halkalı Cılıbıt A, C 4

Halkalı Cılıbıt A, B 2

Kızkuşu F, I 1

Küçük Kumkuşu A 6

Kara Karınlı Kumkuşu A 8

Döğüşkenkuş I 11

Suçulluğu I 2

Çulluk B 1

Kervançulluğu A, C, F, I 2

Kızılbacak A, B, C 11

Yeşilbacak A 3

Yeşil Düdükçün A, B 4

Orman Düdükçünü A 2

Dere Düdükçünü A, B 8

Akdeniz Martısı A, B 6

Karabaş Martı A, B, C 20

Küçük Gümüş Martı A, B 8

Kara Sırtlı Martı A 1

Gümüş Martı A, B, C, D, E, F, G, H, I 200

Hazar Martısı B, C 2

Kara Gagalı Sumru A 2

Sumru A, B 4

Kaya Güvercini C, F 12

Tahtalı A, B, D, E, H 590

Kumru A, F 1

Üveyik B, D, E, F, H, I 5

Guguk A, D, F, G 3

İshakkuşu E, B, D 2

Kukumav B, E, F 2

Alaca Baykuş D, G 2

Kulaklı Orman Baykuşu B, H 2

Peçeli Baykuş D, E, F, G 2

Çobanaldatan B, E, F 2

Ak Karınlı Ebabil A, B, C, D, E, F, G, H 61

Yalıçapkını A, C, E, F, G, I 4

Arıkuşu A, E, D 40

Gökkuzgun E, F 2

İbibik D, E, F, G, I 4

Boyunçeviren I 2

Küçük Yeşil Ağaçkakan H, C 1

Yeşil Ağaçkakan E, D, H 3

Orman Alaca Ağaçkakan A, E, D, H 3

Alaca Ağaçkakan B, H, I 2

Küçük Ağaçkakan H, I 2

Tepeli Toygar F, G 7

Tarlakuşu F, G 57


34

Kır Kırlangıcı A, B, C, D, E, F, G, H, I 150

Ev Kırlangıcı A, B, C, D, E, F, G, H, I 100

Kır İncirkuşu A, E 1

Ağaç İncirkuşu A, E 5

Çayır İncirkuşu A, B, G 4

Dağ İncirkuşu A, B, C, E 3

Sarı Kuyruksallayan A, B, D, E, F, G, I 50

Sarı Başlı Kuyruksallayan A 2

Dağ Kuyruksallayanı A, B, E 3

Ak kuyruksallayan A, B, C, E, F, I 21

Çıtkuşu A, B, D, E, F, H, I 3

Dağbülbülü E 1

Karatavuk A, B, C, D, E, F, G, H, I 50

Tarla Ardıcı G 3

Öter Ardıç A, D, E 2

Ökse Ardıcı A, D, E, G 2

Kamışbülbülü A, E, G, I 4

Bataklık Kamışçını G 1

Saz Kamışçını A, E, G 23

Büyük Kamışçın A 4

Ak Mukallit E, H 1

Maskeli Ötleğen A, B, D, E, F, H, I 10

Küçük Ak Gerdanlı Ötleğen C, H 2

Ak Gerdanlı Ötleğen E, H 2

Kara Başlı Ötleğen A, B, D, E, H, I 10

Orman Çıvgını E 2

Çıvgın D, E, F, G, H, I 11

Söğütbülbülü E, G, H 17

Çalıkuşu B, D 1

Kızılgerdan A, B, C, D, E, F, G, H, I 10

Bülbül A, B, C, D, E, F, G, H, I 10

Kara Kızılkuyruk A, B, C, D, E, F, G 14

Kızılkuyruk E 6

Çayır Taşkuşu A, D, E, G 14

Taşkuşu A, E 12

Kuyrukkakan A, D, E, F 5

Benekli Sinekkapan A, D, E, F, G 11

Küçük Sinekkapan E 2

Halkalı Sinekkapan E, I 2

Kara Sinekkapan A, E, H, I 6

Uzun Kuyruklu Baştankara B, D , F, G, I 37

Kayın Baştankarası F, H 12

Mavi Baştankara A, B, C, D, E, F, G, H, I 19

Büyük Baştankara A, B, C, D, E, F, G, H, I 42

Sıvacı H 2

Bahçe Tırmaşıkkuşu D, H, I 3

Çulhakuşu G 1

Sarıasma G, H, I 6


35

Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu A, D, E, F, G, H, I 14

Kara Alınlı Örümcekkuşu A, D, E, G, H 4

Büyük Örümcekkuşu F 1

Alakarga A, B, C, D, E, F, G, H, I 17

Saksağan A, C 5

Küçük Karga A, C 3

Ekin Kargası A, D, H, I 28

Leş Kargası A, B, C, D, E, F, G, H, I 20

Kuzgun B, C, D, E, F, G, H 5

Sığırcık A, D, E, F, G, I 130

Serçe A, E, F, G, I 59

İspinoz A, B, C, D, E, F, G, H, I 82

Dağ İspinozu A 3

Florya A, H, I 11

Saka A,C, D, E, F 23

Kara Başlı İskete F 4

Ketenkuşu G 29

Çütre H 14

Kocabaş D 11

Sarı Çinte A 1

Bahçe Çintesi A, B, D, E, F, G, H 28

Kirazkuşu E, F, G 3

Bataklık Çintesi A, E, G, I 10

Tarla Çintesi A, E, G 2 Tablo 9. Türlerin Kaydedildikleri Noktalar, Gözlem Sayıları ve Yapılan En Yüksek Sayımları

Noktalar arasındaki tür çeşitliliği benzerliği Sorensen İndeksi’ne göre hesaplanmıştır(Tablo. 7). Buna göre tür çeşitliliği benzerliğinin aralarında en yüksek oranda olduğu noktalar D ve F noktalarıdır. En düşük benzerlik ise C ve G noktaları arasında çıkmıştır.

A B C D E F G H I

A 1 0,58 0,50 0,50 0,62 0,46 0,50 0,43 0,46

B 0,58 1 0,60 0,50 0,46 0,46 0,39 0,47 0,41

C 0,50 0,60 1 0,37 0,36 0,44 0,34 0,39 0,37

D 0,50 0,50 0,37 1 0,64 0,66 0,60 0,60 0,49

E 0,62 0,46 0,36 0,64 1 0,60 0,61 0,56 0,50

F 0,46 0,46 0,44 0,66 0,60 1 0,61 0,46 0,54

G 0,50 0,39 0,34 0,60 0,61 0,61 1 0,46 0,52

H 0,43 0,47 0,39 0,60 0,56 0,46 0,46 1 0,55 I 0,46 0,41 0,37 0,49 0,50 0,54 0,52 0,55 1

Tablo 10. Sorensen İndeksi’ne Göre Noktalarının Benzerlik Oranları

4.3. Alanda Üreyen Türler

Arazi çalışması sırasında 86 türün üremediği, 27 türün üreme olasılığı olduğu, 16 türün muhtemelen ürediği ve 35 türün ise kesin olarak ürediği tepit edilmiştir. 1 türün ise üreme durumu belirsiz kalmıştır(Tablo 11).


36

Tür İsmi En Yüksek

Üreme Kodu Üreme Durumu

Bıldırcın 1 Olası

Kuğu 0 Üremiyor

Sibirya Kazı 0 Üremiyor

Çamurcun 0 Üremiyor

Yeşilbaş 0 Üremiyor

Elmabaş Patka 0 Üremiyor

Pasbaş Patka 3 Muhtemel

Tepeli Patka 0 Üremiyor

Altıngöz 0 Üremiyor

Sütlabi 0 Üremiyor

Tarakdiş 0 Üremiyor

Pufla 0 Üremiyor

Kara Gerdanlı Dalgıç 0 Üremiyor

Yelkovan 0 Üremiyor

Küçük Batağan 12 Kesin

Bahri 0 Üremiyor

Kara Boyunlu Batağan 0 Üremiyor

Kara Leylek 0 Üremiyor

Leylek 0 Üremiyor

Küçük Balaban 3 Muhtemel

Gece Balıkçılı 0 Üremiyor

Alaca Balıkçıl 0 Üremiyor

Küçük Ak Balıkçıl 0 Üremiyor

Büyük Ak Balıkçıl 0 Üremiyor

Gri Balıkçıl 11 Kesin

Erguvani Balıkçıl 0 Üremiyor

Karabatak 1 Olası

Tepeli Karabatak 1 Olası

Arı Şahini 0 Üremiyor

Kara Çaylak 0 Üremiyor

Yılan Kartalı 0 Üremiyor

Saz Delicesi 0 Üremiyor

Çayır Delicesi 0 Üremiyor

Çakır 1 Olası

Atmaca 3 Muhtemel

Şahin 3 Muhtemel

Küçük Orman Kartalı 0 Üremiyor

Kerkenez 1 Olası

Aladoğan 0 Üremiyor

Boz Doğan 0 Üremiyor

Delice Doğan 0 Üremiyor


37

Gökdoğan 0 Üremiyor

Sukılavuzu 0 Üremiyor

Sutavuğu 12 Kesin

Sakarmeke 0 Üremiyor

Uzunbacak 0 Üremiyor

Kılıçgaga 0 Üremiyor

Küçük Halkalı Cılıbıt 3 Muhtemel

Halkalı Cılıbıt 0 Üremiyor

Kızkuşu 0 Üremiyor

Küçük Kumkuşu 0 Üremiyor

Kara Karınlı Kumkuşu 0 Üremiyor

Döğüşkenkuş 0 Üremiyor

Suçulluğu 0 Üremiyor

Çulluk 0 Üremiyor

Kervançulluğu 0 Üremiyor

Kızılbacak 0 Üremiyor

Yeşilbacak 0 Üremiyor

Yeşil Düdükçün 0 Üremiyor

Orman Düdükçünü 0 Üremiyor

Dere Düdükçünü 0 Üremiyor

Akdeniz Martısı 0 Üremiyor

Karabaş Martı 0 Üremiyor

Küçük Gümüş Martı 0 Üremiyor

Kara Sırtlı Martı 0 Üremiyor

Gümüş Martı 1 Olası

Hazar Martısı 0 Üremiyor

Kara Gagalı Sumru 0 Üremiyor

Sumru 0 Üremiyor

Kaya Güvercini 15 Kesin

Tahtalı 13 Kesin

Kumru 1 Olası

Üveyik 9 Muhtemel

Guguk 2 Olası

İshakkuşu 0 Üremiyor

Kukumav 13 Kesin

Alaca Baykuş 13 Kesin

Kulaklı Orman Baykuşu 0 Üremiyor

Peçeli Baykuş 3 Muhtemel

Çobanaldatan 1 Olası

Ak Karınlı Ebabil 1 Olası

Yalıçapkını 0 Üremiyor

Arıkuşu 1 Olası

Gökkuzgun 1 Olası

İbibik 1 Olası


38

Boyunçeviren 1 Olası

Küçük Yeşil Ağaçkakan 1 Olası

Yeşil Ağaçkakan 14 Kesin

Orman Alaca Ağaçkakan 3 Muhtemel

Alaca Ağaçkakan 3 Muhtemel

Küçük Ağaçkakan 2 Olası

Tepeli Toygar 3 Muhtemel

Tarlakuşu 0 Üremiyor

Kır Kırlangıcı 11 Kesin

Ev Kırlangıcı 11 Kesin

Kır İncirkuşu 0 Üremiyor

Ağaç İncirkuşu 0 Üremiyor

Çayır İncirkuşu 0 Üremiyor

Dağ İncirkuşu 0 Üremiyor

Sarı Kuyruksallayan 0 Üremiyor

Sarı Başlı Kuyruksallayan 0 Üremiyor

Dağ Kuyruksallayanı 0 Üremiyor

Ak kuyruksallayan 13 Kesin

Çıtkuşu 14 Kesin

Dağbülbülü 0 Üremiyor

Karatavuk 11 Kesin

Tarla Ardıcı 0 Üremiyor

Öter Ardıç 0 Üremiyor

Ökse Ardıcı 1 Olası

Kamışbülbülü 2 Olası

Bataklık Kamışçını 0 Üremiyor

Saz Kamışçını 14 Kesin

Büyük Kamışçın 14 Kesin

Ak Mukallit 2 Olası

Maskeli Ötleğen 16 Kesin

Küçük Ak Gerdanlı Ötleğen 1 Olası

Ak Gerdanlı Ötleğen 1 Olası

Kara Başlı Ötleğen 14 Kesin

Orman Çıvgını 0 Üremiyor

Çıvgın 3 Muhtemel

Söğütbülbülü 0 Üremiyor

Çalıkuşu 0 Üremiyor

Kızılgerdan 12 Kesin

Bülbül 14 Kesin

Kara Kızılkuyruk 0 Üremiyor

Kızılkuyruk ? Belirsiz

Çayır Taşkuşu 0 Üremiyor

Taşkuşu 0 Üremiyor

Kuyrukkakan 1 Olası


39

Benekli Sinekkapan 3 Muhtemel

Küçük Sinekkapan 3 Muhtemel

Halkalı Sinekkapan 1 Olası

Kara Sinekkapan 3 Muhtemel

Uzun Kuyruklu Baştankara 11 Kesin

Kayın Baştankarası 14 Kesin

Mavi Baştankara 16 Kesin

Büyük Baştankara 16 Kesin

Sıvacı 2 Olası

Bahçe Tırmaşıkkuşu 3 Muhtemel

Çulhakuşu 0 Üremiyor

Sarıasma 12 Kesin

Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu 12 Kesin

Kara Alınlı Örümcekkuşu 1 Olası

Büyük Örümcekkuşu 0 Üremiyor

Alakarga 13 Kesin

Saksağan 11 Kesin

Küçük Karga 0 Üremiyor

Ekin Kargası 0 Üremiyor

Leş Kargası 11 Kesin

Kuzgun 16 Kesin

Sığırcık 13 Kesin

Serçe 13 Kesin

İspinoz 14 Kesin

Dağ İspinozu 0 Üremiyor

Florya 9 Muhtemel

Saka 13 Kesin

Kara Başlı İskete 0 Üremiyor

Ketenkuşu 0 Üremiyor

Çütre 14 Kesin

Kocabaş 0 Üremiyor

Sarı Çinte 0 Üremiyor

Bahçe Çintesi 12 Kesin

Kirazkuşu 1 Olası

Bataklık Çintesi 0 Üremiyor

Tarla Çintesi 2 Olası Tablo 11. Üreyen Kuşlar Listesi

4.4. Yaygın Türler

Formüle göre her bir türün nisbi gözlem yoğunluğu Tablo 12.’de verilmiştir. Elde edilen yüzde oranlarına göre nisbi bolluk oranları araştırıcıya bağlı olarak aşağıdaki gibi kategorize edilmiştir: 0 – 6% olanlar “nadir” (N), 6 – 20% arasında olanlar “nadir olmayan” (NO), 20% üzeri değerde olanlar ise “bol” (B) olarak değerlendirilmiştir.


40

Tür İsmi Nisbi Gözlem

Yoğunluğu Nisbi Gözlem

Bolluğu Gözlem Sayısı

Bıldırcın 5,64 N 4

Kuğu 12,69 NO 9

Sibirya Kazı 1,41 N 1

Çamurcun 4,23 N 3

Yeşilbaş 22,56 B 18

Elmabaş Patka 2,82 N 2

Pasbaş Patka 2,82 N 2

Tepeli Patka 5,64 N 4

Altıngöz 7,05 NO 5

Sütlabi 2,82 N 2

Tarakdiş 1,41 N 1

Pufla 1,41 N 1

Kara Gerdanlı Dalgıç 14,1 N 10

Yelkovan 8,46 NO 6

Küçük Batağan 66,27 B 47

Bahri 21,15 B 20

Kara Boyunlu Batağan 16,92 NO 12

Kara Leylek 5,64 N 4

Leylek 15,51 NO 11

Küçük Balaban 8,46 NO 6

Gece Balıkçılı 21,15 B 16

Alaca Balıkçıl 15,51 NO 11

Küçük Ak Balıkçıl 4,23 N 3

Büyük Ak Balıkçıl 22,56 B 23

Gri Balıkçıl 94,47 B 70

Erguvani Balıkçıl 14,1 NO 10

Karabatak 97,29 B 69

Tepeli Karabatak 46,53 B 33

Arı Şahini 8,46 NO 6

Kara Çaylak 7,05 NO 5

Yılan Kartalı 7,05 NO 5

Saz Delicesi 4,23 N 3

Çayır Delicesi 1,41 N 1

Çakır 4,23 N 3

Atmaca 39,41 B 28

Şahin 77,55 B 55

Küçük Orman Kartalı 5,64 N 4

Kerkenez 19,74 NO 14

Aladoğan 5,64 N 4

Boz Doğan 1,41 N 1

Delice Doğan 8,46 NO 6


41

Gökdoğan 2,82 N 2

Sukılavuzu 2,82 N 2

Sutavuğu 67,68 B 48

Sakarmeke 19,74 NO 14

Uzunbacak 15,51 NO 11

Kılıçgaga 1,41 N 1

Küçük Halkalı Cılıbıt 19,74 NO 14

Halkalı Cılıbıt 4,23 N 3

Kızkuşu 2,82 N 2

Küçük Kumkuşu 11,28 NO 8

Kara Karınlı Kumkuşu 2,82 N 2

Döğüşkenkuş 2,82 N 2

Suçulluğu 1,41 N 1

Çulluk 1,41 N 1

Kervançulluğu 7,05 NO 5

Kızılbacak 7,05 NO 5

Yeşilbacak 8,46 NO 6

Yeşil Düdükçün 8,46 NO 6

Orman Düdükçünü 4,23 N 3

Dere Düdükçünü 22,56 B 16

Akdeniz Martısı 4,23 N 3

Karabaş Martı 9,87 NO 7

Küçük Gümüş Martı 5,64 N 4

Kara Sırtlı Martı 2,82 N 2

Gümüş Martı 98,7 B 70

Hazar Martısı 2,82 N 2

Kara Gagalı Sumru 2,82 N 2

Sumru 9,87 NO 7

Kaya Güvercini 8,46 NO 6

Tahtalı 23,97 B 20

Kumru 7,05 NO 5

Üveyik 23,97 B 26

Guguk 19,74 NO 14

İshakkuşu 17,85 NO 5

Kukumav 24,99 B 25

Alaca Baykuş 25,25 B 8

Kulaklı Orman Baykuşu 10,71 NO 3

Peçeli Baykuş 25,38 B 7

Çobanaldatan 17,85 NO 5

Ak Karınlı Ebabil 25,38 B 21

Yalıçapkını 28,2 B 26

Arıkuşu 2,82 N 2

Gökkuzgun 8,46 NO 6

İbibik 16,92 NO 12


42

Boyunçeviren 2,82 N 2

Küçük Yeşil Ağaçkakan 7,05 NO 5

Yeşil Ağaçkakan 28,2 B 15

Orman Alaca Ağaçkakan 28,2 B 17

Alaca Ağaçkakan 12,69 NO 9

Küçük Ağaçkakan 11,28 NO 8

Tepeli Toygar 8,46 NO 6

Tarlakuşu 9,87 NO 7

Kır Kırlangıcı 53,58 B 38

Ev Kırlangıcı 43,71 B 31

Kır İncirkuşu 2,82 N 2

Ağaç İncirkuşu 4,23 N 3

Çayır İncirkuşu 5,64 N 4

Dağ İncirkuşu 11,28 NO 8

Sarı Kuyruksallayan 16,92 NO 12

Sarı Başlı Kuyruksallayan 1,41 N 1

Dağ Kuyruksallayanı 8,46 NO 6

Ak kuyruksallayan 63,45 B 45

Çıtkuşu 40,89 B 29

Dağbülbülü 2,82 N 2

Karatavuk 86,01 B 61

Tarla Ardıcı 1,41 N 1

Öter Ardıç 9,87 NO 7

Ökse Ardıcı 12,69 NO 9

Kamışbülbülü 28,28 B 15

Bataklık Kamışçını 2,82 N 2

Saz Kamışçını 56,4 B 40

Büyük Kamışçın 18,33 NO 13

Ak Mukallit 5,64 N 4

Maskeli Ötleğen 28,56 B 23

Küçük Ak Gerdanlı Ötleğen 5,64 N 4

Ak Gerdanlı Ötleğen 4,23 N 3

Kara Başlı Ötleğen 29,61 B 16

Orman Çıvgını 1,41 N 1

Çıvgın 14,1 NO 10

Söğütbülbülü 8,46 NO 6

Çalıkuşu 4,23 N 3

Kızılgerdan 60,63 B 43

Bülbül 32,43 B 28

Kara Kızılkuyruk 18,33 NO 13

Kızılkuyruk 5,64 N 4

Çayır Taşkuşu 9,87 NO 7

Taşkuşu 8,46 NO 6

Kuyrukkakan 16,92 NO 12


43

Benekli Sinekkapan 16,92 NO 12

Küçük Sinekkapan 5,64 N 4

Halkalı Sinekkapan 4,23 N 3

Kara Sinekkapan 7,05 NO 5

Uzun Kuyruklu Baştankara 32,43 B 17

Kayın Baştankarası 16,92 NO 12

Mavi Baştankara 66,27 B 47

Büyük Baştankara 84,6 B 60

Sıvacı 4,23 N 3

Bahçe Tırmaşıkkuşu 14,1 NO 10

Çulhakuşu 2,82 N 2

Sarıasma 11,28 NO 8

Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu 50,76 B 36

Kara Alınlı Örümcekkuşu 15,51 NO 11

Büyük Örümcekkuşu 1,41 N 1

Alakarga 77,55 B 55

Saksağan 9,87 NO 7

Küçük Karga 4,23 N 3

Ekin Kargası 12,69 NO 9

Leş Kargası 70,5 B 50

Kuzgun 36,66 B 18

Sığırcık 18,33 NO 13

Serçe 71,91 B 51

İspinoz 98,7 B 74

Dağ İspinozu 1,41 N 1

Florya 36,66 B 20

Saka 39,48 B 28

Kara Başlı İskete 1,41 N 1

Ketenkuşu 4,23 N 3

Çütre 4,23 N 3

Kocabaş 4,23 N 3

Sarı Çinte 1,41 N 1

Bahçe Çintesi 62,04 B 44

Kirazkuşu 12,69 NO 9

Bataklık Çintesi 11,28 NO 8

Tarla Çintesi 9,87 NO 7 Tablo 12. Türlerin Bollukları

Tüm alanda yapılan sayımlarda en yüksek sayıda kaydedilen tür 3734 birey ile gümüş martıdır(Larus michahellis) ve tüm türlere ait sayılan toplam bireylerin %13’üne denk gelmektedir. En çok sayılan 10 tür ise tüm türlerin %6,1’ini oluşturmaktadır(Şekil 19). Tüm türlere ait birey sayısının ise %65’ini oluşturmaktadır. Tarakdiş(Mergus serrator), pufla(Somateria mollissima), çayır delicesi(Circus pygargus), boz doğan(Falco columbarius), çulluk(Scolopax rusticola), büyük örümcekkuşu(Lanius excubitor) ve sarı çinte(Emberiza


44

citrinella) ise sadece 1 birey ile alanda en az gözlemlenen türler olmuştur ve tüm türlere ait toplam birey sayısının yalnızca %2,5’ini oluşturmaktadır.

En çok gözlem kaydı bulunan tür ise 74 gözlem ile ispinozdur(Fringilla coelebs) ve tüm gözlemlerin %69’unda gözlenmiştir. En çok gözlenen ilk 10 tür ise tüm gözlemlerin %57’sinde gözlenmişlerdir(Şekil 20). Sibirya kazı(Branta ruficollis), tarakdiş(Mergus serrator), pufla (Somateria mollissima), çayır delicesi (Circus pygargus), bozdoğan (Falco columbarius), kılıçgaga (Recurvirostra avosetta), suçulluğu(Gallinago gallinago), çulluk (Scolopax rusticola), sarı başlı kuyruksallayan(Motacilla citreola), tarla ardıcı (Turdus pilaris), orman çıvgını (Phylloscopus sibilatrix), büyük örümcekkuşu (Lanius excubitor), dağ ispinozu (Fringilla montifringilla), kara başlı iskete (Carduelis spinus), sarı çinte (Emberiza citrinella) ise yalnızca birer kez gözlenmişlerdir.

Şekil 20. En Yüksek Sıklıkta Gözlenen İlk 10 Tür

4.5. Alanda Kaydedilmiş Nesli Tehlike Altındaki Türler Kaydedilen türlerin 159’u LC(asgari endişe) kategorisindedir ve nesilleri tehlike altında değildir. Alanda nesli tehlike altında olan 6 tür tespit edilmiştir.

0%

15%

30%

45%

60%

75% 69% 65% 65% 64%

56% 56% 51% 51%

47% 46%

Gö

zle

m S

ıklığ

ı

Türler

Fringilla coelebs

Ardea cinerea

Larus michahellis

Phalacrocorax carbo

Turdus merula

Parus major

Buteo buteo

Garrulus glandarius

Passer domesticus

Corvus cornix

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

Gö

zle

ne

n B

ire

y O

ran

ı

Türler

Larus michahellis

Phalacrocorax carbo

Phalacrocorax aristotelis

Fringilla coelebs

Columba palumbus

Hirundo rustica

Passer domesticus

Parus major

Delichon urbicum

Turdus merula

Şekil 19. En Yüksek Sayıda Gözlenen İlk 10 Tür


45

4.5.1. Sibirya Kazı (Branta ruficollis, Pallas 1769) Redlist Kategorisi: EN (Tehlikede) Tehditler: Kışlama alanlarının turizme ve iskana, üreme alanlarının ise tarıma açılması; yasadışı avcılık, kirlenme, yanlış konumlandırılmış rüzgar tribünleri Populasyon Gidişatı: Düşüşte Türkiye Statüsü: Kış göçmeni Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 26.02.2012 tarihinde 7 bireylik bir sürü kaydedilmiştir. Not: Bahsi geçen tehditlere rağmen türün dünya

Populasyonundaki ani düşüşün tam nedeni bilinmemektedir.

4.5.2. Pasbaş Patka (Aythya nyroca, Güldenstädt, 1770) Redlist Kategorisi: NT (Yakın Tehdit) Tehditler: Sulak alanların yok edilmesi, barajlar, ötrofikasyon, yanlış tarım ve hayvancılık politikaları, işgalci türler, yasadışı avcılık Populasyon Gidişatı: Düşüşte Türkiye Statüsü: Yerli, kış göçmeni, geçit kuşu Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 20.07.2010 ve 22.07.2010 tarihlerinde çift halinde gözlemlenmiştir. Not: Yerel halktan alınan bilgiye göre 27.07.2010 tarihinde iki birey de avcı tarafından öldürülmüştür.

4.5.3. Yelkovan (Puffinus yelkouan, Acerbi, 1827) Redlist Kategorisi: VU (Hassas) Tehditler: Üreme alanlarında hızla yayılan predatörler olan sıçan(Rattus rattus) ve evcil kedi(Felis silvestris subs. domestica) ve yaban kedisi(Felis silvestris), uzun ömürlü hayvanlar oldukları için yetişkin ölümlerinin yarattığı nüfus düşüşü, Akdeniz'de artan turizm ve kıyı yapılaşması, kayalık alanların tahribatı, ses ve ışık kirliliği, başta petrol sızıntıları olmak üzere deniz kirliliği, yanlış balıkçılık uygulamaları, yasadışı avcılık

Şekil 21. Sibirya Kazı(Branta ruficollis)

Şekil 22. Pasbaş Patka(Aythya nyroca)

Şekil 23. Yelkovan(Puffinus yelkouan)

Emin Yoğurtçuoğlu

Özden Sağlam

Arslan Kezer


46

Populasyon Gidişatı: Düşüşte Türkiye Statüsü: Yerli, geçit kuşu Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 04.08.2011’de 10; 23.01.2012’de 8 ve 17; 11.02.2012’de 24; 26.02.2012’de 17; 10.03.20122’de 11 bireylik sürüler kayıt edilmiştir.

4.5.4. Aladoğan (Falco vespertinus, Linnaeus, 1766) Redlist Kategorisi: NT(Yakın Tehdit) Tehditler: Pestisit kirliliği yüzünden yoğun zehirlenme, tarımsal genişleme ve yapılaşma sebebi ile koloni kurdukları ağaçların kesilmesi, besin tercihlerinin değiştirilmesine zorlanması, yanlış hayvancılık politikaları, yasadışı avcılık Populasyon Gidişatı: Düşüşte Türkiye Statüsü: Geçit kuşu Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 23.07.2011’de çift

halinde; 29.04.2012’de 9; 30.04.2012’de 8 ve 7 bireylik sürüler kaydedilmiştir.

4.5.5. Kervançulluğu (Numenius arquata, Linnaeus, 1758) Redlist Kategorisi: NT(Yakın Tehdit) Tehditler: Tarımsal yoğunlaşma ve yanlış tarım politikaları, yanlış ağaçlandırma, sulak alanların tahribatı, vejetasyonun yükselmesi, gelgit setleri, kıyı doldurma, yasadışı avcılık, kirlilik Populasyon Gidişatı: Düşüşte Türkiye Statüsü: Kış göçmeni, geçit kuşu Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 23.01.2012’de 1;

11.02.2012’de 2; 25.02.2012’de 1; 10.03.2012’de 2; 23.03.2012’de 2 birey kaydedilmiştir.

4.5.6. Gökkuzgun (Coracias garrulus, Linnaeus, 1758) Redlist Kategorisi: NT(Yakın Tehdit) Tehditler: Göç esnasında Umman, Hindistan ve bazı Akdeniz ülkelerinde besin olarak kullanılmak üzere binlercesinin yasadışı avlanması, genişleyen tarım alanlarıy ve şehirleşme ile üreme habitatlarının yok olması, pestisit zehirlenmesi, üreme habitatlarını çevreleyen ağaçlık çitlerin kaybı Populasyon Gidişatı: Düşüşte

Şekil 24. Aladoğan(Falco vespertinus)

Şekil 25. Kervançulluğu (Numenius arquata)

Şekil 26. Gökkuzgun(Coracias garrulus)

Mehmet Çetinkoç

Emin Yoğurtçuoğlu

Özden Sağlam


47

Türkiye Statüsü: Yaz göçmeni, geçit kuşu Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 12.08.2010’da 2; 17.06.2011’de 1; 15.05.2011’de 2; 16.05.2011’de 1; 17.05.2011’de 1; 18.05.2011’de 1 birey kaydedilmiştir.

4.7. Diğer Fauna Elemanları Yapılan gözlemlerde amaca uygun olarak öncelik kuş türlerine verilmiş de olsa, tespit edilebilen diğer hayvan türleri de kayıt edilmiştir. Çalışma boyunca kuşlardan başka; 1 tür denizanası(Cnidaria), 1 tür ıstakoz(Crustacea), 35 tür kelebek(Lepidoptera), 4 tür balık(Pisces), 6 tür çiftyaşamlı(Amphibia), 11 tür sürüngen(Reptilia) ve 19 tür memeli(Mammalia) olmak üzere toplam 77 tür kaydedilmiştir.

Grup Bilimsel Adı Türkçe Adı

Haşlamlılar Aurelia aurita Ay Denizanası

Kabuklular Astacus leptodactylus Kerevit

Kelebekler

Iphiclides podalirius Erik Kırlangıçkuyruğu

Papillio machaon Kırlangıçkuyruk

Aporia crataegi Alıç Kelebeği

Pieris rapae Küçük Beyaz Melek

Pieris brassicae Büyük Beyaz Melek

Pieris pseudorapae Yalancı Beyaz Melek

Anthocharis cardamines Turuncu Süslü Kelebek

Colias crocea Sarı Azamet

Gonepteryx rhamni Orakkanat

Lycaena alciphron Büyük Mor Bakır Kelebeği

Callophrys rubi Zümrüt

Plebeius agestis Çokgözlü Esmer

Polyommatus icarus Çokgözlü Mavi

Libythea celtis Çitlembik Kelebeği

Nymphalis antiopa Sarı Bantlı Kadife

Inachis io Tavuskelebeği

Vanessa atalanta Atalanta

Vanessa cardui Diken Kelebeği

Polygonia c-album Yırtık Pırtık

Polygonia egea Anadolu Yırtık Pırtığı

Aglais urticae Aglais

Melitaea cinxia İparhan

Melitaea didima Benekli İparhan

Argynnis pandora Bahadır

Argynnis adippe Büyük İnci

Issoria lathonia İspanyol Kraliçesi

Kirinia roxelana Ağaç Esmeri

Pararge aegeria Karanlık Orman Esmeri

Lasiommata megera Küçük Esmer Boncuk

Lasiommata maera Esmer Boncuk


48

Maniola jurtina Çayır Esmeri

Melanargia galathea Melike

Brintesia circe Karamurat

Ochlodes venatus Orman Zıpzıpı

Thymelicus sylvestris Sarı Antenli Zıpzıp

Balıklar

Scardinius erythrophthalmus Kızılkanat

Gobio gobio Dere Kayabalığı

Cyprinus carpio Sazan

Carassius gibelio İsrail Sazanı(*İstilacı tür)

Çiftyaşamlılar

Triturus karelinii Pürtüklü Semender

Bufo bufo Siğilli Kurbağa

Pelobates syriacus Toprak Kurbağası

Pseudepidalea variabilisa Değişik Desenli Gece

Kurbağası

Pelophylax ridibundus Ova Kurbağası

Hyla orientalis Ağaç Kurbağası

Sürüngenler

Pseudopus apodus Oluklu Kertenkele

Ophisops elegans Tarla kertenkelesi

Podarcis muralis Duvar kertenkelesi

Lacerta trilineata İri yeşil kertenkele

Lacerta viridis Yeşil kertenkele

Coronella austriaca Avusturya yılanı

Dolichophis caspius Hazer yılanı

Natrix natrix Küpeli yılan

Natrix tessellata Su yılanı

Vipera ammodytes Boynuzlu engerek

Testudo graeca Tosbağa

Memeliler

Erinaceus concolor Kirpi

Talpa levantis Karadeniz Köstebeği

Myotis blythii Küçük Farekulaklı Yarasa

Lepus europaeus Yaban Tavşanı

Sciurus anomalus Sincap

Mus musculus Ev Faresi

Rattus sp. Sıçan

Apodemus witherbyi Orman Faresi

Microtus sp. -

Mustela nivalis Gelincik

Martes foina Sansar

Vulpes vulpes Kızıl Tilki

Canis aureus Çakal

Sus scrofa Yabandomuzu

Capreolus capreolus Karaca

Cervus elaphus Kızıl Geyik

Delphinus delphis Tırtak


49

Tursiops truncatus Afalina

Phocoena phocoena Mutur Tablo 13. Diğer Fauna Elemanları ve Taksonomik Listeleri

Şekil 27. Sarısu'nun Bazı Kelebek Türleri(Sercan Bilgin, Egün Bacak, Hürmüz Yeniceli)

Şekil 28. Sarısu'nun Bazı Memeli Türleri (Diğer fotoğraflar:ÜmitMalkoçoğlu)

Nizamettin Yavuz


50

5. SONUÇLAR, TARTIŞMA VE ÖNERİLER Birdlife International’ın 2012 verilerine göre, bugün dünya üzerinde 11.135 tür ile kuşlar karasal omurgalıların yaşayan en kalabalık taksonudur. Türkiye’de ise bugüne dek 467 tür (Basılmamış veri), Kocaeli’nde ise (Boyla, 2011) 250 tür kayıt edilmiştir. Sarısu’nun Avifaunası çalışmasında ise 165 tür tespit edilmiştir. Küçük sayılabilecek bir alanda 165 kuş türünün tespit edildiği göz önüne alınınca alanın ve etrafındaki bölgenin avifaunistik açıdan oldukça önemli olduğu düşünülmektedir. Bu sayı Kocaeli’nde kaydedilmiş olan tüm kuş türlerinin %66’sını, tüm Türkiye’de tespit edilen türlerin ise %35,33’ünü kapsamaktadır. Tespit edilen türlerin 36’sı yaz göçmeni, 52’i kış göçmeni, 33’si transit göçmen, 44’ü ise yerlidir. Coğrafik açıdan büyük kıta levhalarının karşılaşma noktasında yer alan, dolayısıyla da farklı iklim tipleri ile çok farklı habitatlara ve ekosistemlere sahip Trakya ve Anadolu toprakları, bu çeşitliliğin doğal bir sonucu olarak faunistik ve floristik açıdan dünyanın önemli alanlarından birisidir. Kocaeli ilinin biyoçeşitlilik zenginliğini de yine benzer sebeplerle açıklamak mümkündür. İlin coğrafik konumu itibari ile hem Marmara Denizi hem de Karadeniz ile kıyısı bulunmaktadır ve özellikle ilin Marmara Denizi’ne kıyısı olan bölümü derin bir körfez yapısını teşkil ettiği ve çevresinde önemli sulakalanları oluşturduğu için, özellikle kış aylarında su kuşlarının büyük populasyonları için oldukça korunaklı bir alan sunmaktadır. Karadeniz kıyıları ise Kuzey Avrupa üzerinden gelen ve kışı Türkiye kıyılarında geçirecek olan su kuşları için korunaklı olan irili ufaklı birçok koy bulundurmaktadır. Yalnızca kışlamak üzere ülkemizin Karadeniz kıyılarına ulaşan Altıngöz, Sütlabi, Tarakdiş, Sibirya Kazı gibi ördekgiller Sarısu’nun kendilerine sunduğu bu koylarda kışlarlar. İlin denizle olan ilişkisinin yanı sıra, iç suları da önemli biyoçeşitliliğe sahiptir. İl genelinde kuşlar açısından en fazla biyoçeşitlilik arz eden içsu Sapanca Gölü’dür. Her yıl büyük su kuşu populasyonlarına ev sahipliği yapmaktadır. Kocaeli aynı zamanda Avrasya-Afrika kuş göçü koridorunun en önemli parçalarından biri olan İstanbul Boğazı’na da yakın olması sebebi ile bu darboğazı kullanacak olan özellikle süzülerek göç eden kuşların yoğunlaşmaya başladığı alanlardan biridir. Bununla beraber Kocaeli, hem kanyon ve mağaralar gibi birçok farklı özel habitat tipini de barındırması hem de Karadeniz kıyısında yer alarak ilkbahar göçü sırasında Karadeniz’i geçecek olan göçmen kuşlar için son bir ikmal alanı, sonbahar göçü sırasında ise yine Karadeniz’i geçip ülkemize ulaşan türler için ilk dinlenme alanlarından biri olduğu için biyoçeşitliliği oldukça zengindir. Alanda, ülkemizde gözlenen 19 ordo’nun 17’sine ait temsilciler gözlenmiştir. Bunlardan en çok üyesi gözlemlenen ilk 3 ordo 21 familia ve 74 tür ile Passeriformes; 4 familia ve 24 tür ile Charadriiformes; 2 familia ve 14 tür ile Falconiformes’tir. En yüksek sayıda gözlenen ilk 10 türden(bknz. Şekil. 18) 6’sının ve en yüksek sıklıkta gözlenen ilk 10 türden(bknz. Şekil. 19) 5’inin Passeriformes ordosuna ait olması, alanda ötücü kuşların yaygınlığını açıkça göstermektedir. Alanda major bir şekilde bulunan habitatlardan sazlıklar, çalılıklar, tarım alanları, çeşitli tiplerde ormanlar ve açık alanların varlığı ile bunların arasına karışmış olan minor tipte habitatların çeşitliliği, bu ordoya ait türlerin çok geniş bir yelpazede dağılmış olan ekolojik isteklerini karşılayacak şekilde pek çok uygun habitatı barındırmaktadır. Çalışmada kullanılan gözlem noktalarından en çok tür çeşitliliğine sahip olan nokta A noktası olmuştur. Bu noktadaki çeşitliliğin sebebi kumsal, deniz, sazlık, akarsu, seyrek orman,


51

yerleşim yerleri ve bahçeleri, kayalık, çalılık gibi birçok habitat tipinin bir arada bulunması çeşitliliğin başlıca nedenidir. Bu habitat çeşitliği tabii olarak Passeriformes üylerini de yoğun bir şekilde kendine çekmetedir. Bunun yanı sıra A noktası çalışma alanın en geniş kumsalına sahiptir. Kumsalın kuzeyinde deniz, güneyinde Sarısu Deresi konumlandığından, hem denizde hem tatlı-acı sularda beslenebilen gümüş martı, karabatak, kara boyunlu batağan, yeşilbaş, gibi su kuşları ve çeşitli kıyı kuşları için caziptir. Aynı zamanda alanda sazlıkları küçük balaban, sutavuğu, saz kamışçını, büyük kamışçın, küçük batağan gibi türler yoğun olarak kullanmaktadırlar. Bununla beraber A noktasında denizde dinlenen ve beslenen Anatidae üyelerinden yeşilbaş, altıngöz elmabaş patka, tepeli patka, kuğu, sibirya kazının yanında tepeli karabatak, karabatak, kara gerdanlı dalgıç, sakarmeke, bahri, kara boyunlu batağan da yoğun olarak gözlenmişlerdir. Alan özellikle gümüş martı ve karabatak tarafından geceleri dinlenme alanı olarak kullanılmaktadır. Kuş çeşitliliğinin en yoğun olduğu dönemin göç dönemleri olduğu bilinmektedir. Buna göre aylara göre gözlemlenen kuş türü çeşitliliğinin nisan, mayıs ve ağustos, eylül, ekim aylarında artıyor olması beklenmektedir. Bu çalışmadaki sonuçlara göre(bknz Şekil 18) ise nisan, mayıs, ağustos ve ekim ayları için hesaplanan çeşitlilik bu duruma uygunken, eylül ayının 2,4819 olarak tüm yılın en düşük çeşitliliğini göstermesi bu bilgiyi yalanlar niteliktedir. Ancak buradaki sonuç kesinlikle yanıltıcıdır. Çünkü diğer tüm ayların yeterli gözlem kaydı bulunurken, elde olmayan sebeplerden dolayı eylül ayına ait gözlem kayıtları oldukça az ve yetersizdir. İşte bu sebeple belki de çeşitliliğin en yüksek çıkması gereken ay iken en düşük çıkmıştır. Yeterli gözlem ve analizlerle bunun aslında böyle olmayacağı oldukça belirgindir. Alanda en az çeşitliliğin saptandığı nokta ise 42 tür ile C noktasıdır. Ancak buradaki çeşitliliğin kısıtlı kalmasının sebebi, diğer gözlem noktalarına olan uzaklığı sebebi ile daha az ziyaret edilmiş olmasıdır. Bu sebeple C noktası yerine, C’den hemen sonra gelen I noktasının tür çeşitliliğini değerlendirmek daha doğru olacaktır. I noktasında 50 tür gözlenmiştir. Bu nokta en zengin alan olan A noktasının çok yakınında yer alması sebebi ile dikkat çekmiştir. Ancak En zengin noktaya bu kadar yakın olmasına rağmen en fakir noktayı teşkil ediyor olması olağandır. Çünkü alanın baskın ve ikincil habitat tiplerinin sayısı diğer noktalara göre daha azdır. Baskın habitat tipi özellikle sürülü bir şekilde bekletilen tarım alanıdır ve sürekli insan müdahelesi olduğundan vejetasyon çok sınırlı kalmaktadır. Alandaki çeşitliliğin esas sebebini veren bataklık ve taşkın alanlar ise sadece yağışlı mevsimlerde bir süre oluştukları için kısa süreli olarak çeşitliliğe ev sahipliği yapabilmektelerdir. Bu sebepler ile kuşların I noktası yerine hemen yakınında yer alan A noktasını seçtikleri düşünülmektedir. Çalışma alanındaki doğal ormanları oluşturan baskın ağaç türleri meşeler(Querqus sp.) ve kayınlardır(Fagus sp.). Özellikle meşelerin çok değişkenlik gösteren girintili çıkıntılı gövde yüzeyleri kayın ve diğer ağaçların düz gövde yüzeyleri ile kıyaslanınca kuşlar için daha fazla beslenme, hareket ve yuva imkanı sağlamaktadır. Aynı zamanda çoğunlukla dik uzayan ağaçlar olmadıklarından güneş ışığı meşeler arasındaki boşluklardan ormanın zeminine kadar ulaşır ve lian tabiatlı bitkilerin, çalıların ve diğer birçok bitkinin daha gelişimine olanak tanır. Böylece kuşlar için habitatlar daha da çeşitlenmiş olur. Bu sebeplerle de meşelerin hakim olduğu ormanlık alanlar diğer ormanlık alanlara göre daha fazla tür ve birey barındırmaktadır. Buralarda özellike baştankaragiller, ötleğengiller, ağaçkakangiller ve tahtalılar sıklıkla gözlenmektedir.


52

Doğal ağaçların hakim olduğu ormanlara kıyasla plantasyom ormanlarının daha geniş yer tuttuğu görülmektedir. Ancak böyle ormanlarda gerek kuşların gerekse diğer omurgalıların çok az sayıda görülmesi, alandaki yaban hayatın plantasyon ormanlarına tam olarak uyum sağlayamadığını göstermektedir. Bunun başlıca sebebinin plante edilen çam türlerinin dış salgıları sebebiyle ormanaltı vejetasyonunu oldukça indirgemesi ve ormanların tek tip vejetasyona doğru yönlenmek zorunda kalması ile açıklanabilir. Çünkü iğne yapraklıların diğer bitkiler üzerinde yarattığı bu baskı orman faunası için besin kaynaklarının tahribatı ile sonuçlanmaktadır. Çalışma alanındaki habitat tiplerinin ve vejetasyon çeşitliliğin yanısıra, diğer yaban hayat unsurları da kuşların alanı tercih etmesine sebep olmaktadır. Alanda gerek tarım alanlarının varlığı gerekse insan yerleşimi sebebi ile nüfusu yoğun olan kemirgenler özellikle baykuşların alanda gözlenmesini sağlamışlardır. Yine özellikle şahinleri ve Aredidae üyelerini de açık alanlara çekmektedirler. Alanda 86 türün üremediği, 27 türün üreme olasılığı olduğu, 16 türün muhtemelen ürediği ve 35 türün ise kesin olarak ürediği tepit edilmiştir. Kızılkuyruk(Phoenicurus phoenicurus) türün üreme durumu ise belirsiz kalmıştır. Bu belirsizliğin sebebi bu türün gözlendiği tarihler yaz ortası döneme, yani göç ve üreme dışı döneme denk gelmiştir. Bu sebeple bu tür için her hangi bir üreme kodu atanamamış ve üreme durumu “?” ile belirtilmiştir.

Söğütbülbülü(Phylloscopus trochilus) alanda üreme döneminde, uygun üreme habitatında ve üreme ötüşü yaparken gözlenmesine rağmen Türkiye’de geçit kuşu olup boreal ve ılıman iklim zonlarını üremek için tercih eder. Ancak literatürde de bilindiği üzere bu tür göç esnasında konakladığı alanda da üreme ötüşleri yapmaktadır. Ancak gözlem tarihleri değerlendirdiğinde bu türün sadece göç dönemlerinde kaydedildiği görülerek üremediğine karar verilmiştir.

Söğütbülbülü’ne benzer bir durum Aladoğan(Falco vespertinus) için de geçerlidir. Bu tür ülkemiz için geçit kuşu olup, bu duruma uygun olarak göç döneminde küçük gruplar halinde geçit yaparken gözlenmiştir. Ancak göç dönemi dışında ülkemizden hiçbir kaydı bulunmamasına rağmen çalışma esnasında biri erkek biri dişi olan iki birey beraber 23.07.2011 tarihinde gözlenmiştir. Hem çift halinde, uygun üreme habitatında hem de göç dönemi dışında gözlendikleri için üreme ihtimalleri olup olmadığı değerlendirilmiş, fakat ürediklerine dair her hangi bir kanıt bulunamadığından “üremiyor” olarak

kaydedilmiştir. Kargagillere(Corvidae), özellikle de ekin kargalarına(Corvus frugilegus) ait eski yuvalarda koloni halinde ürediği bilinen bu tür için, Sarısu gerekli yuvaları sağlamamaktadır.

Şekil 29. Söğütbülbülü(Phylloscopus trochilus) üreme ve kışlama alanları, IUCN 2012

Şekil 30. Aladoğan(Falco vespertinus) üreme ve kışlama alanları, IUCN 2012


53

Ancak bu durum belirsizliğini korumaktadır ve yeteri kadar araştırılamadığından bundan sonra Sarısu ve yakınlarındaki alanlarda yapılacak çalışmalarda dikkatli bir şekilde araştırılmalıdır. Üreme döneminde, uygun habitatta görülen ve erkeklerin üreme ötüşü yaptığı bir diğer tür ise İshakkuşudur(Otus scops). Bu türün kayıtları incelendiğinde sadece göç dönemlerinde gözlendiği ve üreme dönemini takipe eden süreçte gözlenmediği için “üremiyor” olarak kabul edilmiştir. Alanın avifaunasını önemli kılan faktörlerden biri de küresel ölçekte nesli tehlike altında bulunan 6 türe sahip olması(bknz.Alanda Kaydedilmiş Nesli Tehlike Altındaki Türler) ve ülkemiz için bazı nadir türlerin gözlenmiş olmasıdır. Alanda kaydedilen Türkiye için nadir olan türler üç tanedir. Sibirya kazı(Branta ruficollis) alanda gözlenmiş hem nadir hem de tehlike statüsü en kritik ölçüde(EN) olan türdür. Küresel nüfusu tam olarak bilinmeyen sebepler hızla düşmektedir. Türün dünya populasyonunun %70’inin Balkanlarda ve Doğu Avrupa’da yayıldığı/kışladığı tahmin edilmektedir. Bu sebeple Türkiye’nin özellikle Karadeniz kıyıları ve Marmara Bölgesi önemli bir kışlama alanıdır. Geçmiş yıllarda daha yüksek sayılarda ülkemizde kışlayan Sibirya kazı artık zor görülen bir tür haline gelmiştir. 11.02.2006’da sadece İstanbul, Büyükçekmece gölünde 340 birey sayılmışken, 2012 kışı boyunca girilen kayıt sayısı, 7 bireyi Sarısu’dan olmak üzere yalnızca 9 bireydir. Sibirya kazı gibi dünya populasyonları hassas ve avcıların dikkatini çeken türler için kış dönemlerinde Sarısu vb. Karadeniz kıyılarındaki alanlar dikkatle izlenmeli ve korunmalıdır. Nadir konuklarımızdan olan Pufla’nın(Somateria mollissima),ülkemizde düzenli bir gözlem dönemi yoktur. Bütün yıl rastlantısal olarak görülmesine karşın kış dönemi gözlem sayısı daha fazladır. Bu deniz ördeğinin görüldüğü bölge Batı Karadeniz kıyılarımızın en batısından Orta Karadeniz kıyılarına kadar olan kısımdır. Ocak 2011’den itibaren Kuşbank’ta 1’i Sarısu’dan olmak üzere 15 bireyin kaydı bulunmaktadır. Sarısu bu türün karakteristik habitatına uygun şekilde denizde, çok açıkta olmayan kayalıklar bulundurmaktadır. Yine ülkemizde kış aylarında az sayıda gözlenen Büyük Örümcekkuşu(Lanius excubitor) da Sarısu’da gözlenmiştir. Ülkemizde çoğunlukla Kuzeybatıda görülmesine rağmen dağınık bir dağılım göstermektedir. Ülkemizde kışın görülebilen tek örümcekkuşu türüdür. Sarısu’da sadece bir kez, 10.03.2012 tarihinde, kışlama habitatına uygun şekilde etrafı açık bir tarım alanında beslenirken gözlenmiştir. Çalışma boyunca kaydedilen nadir ve göçmen türlerin yanı sıra, Türkiye’yi de kapsayan Palearktik bölgeyi karakterize eden türler de gözlenmiştir. Tepeli Karabatak(Phalacrocorax aristotelis), Yelkovan(Puffinus yelkouan), Tahtalı(Columba palumbus), Yeşil ağaçkakan(Picus viridis), Küçük Ağaçkakan(Dendrocopos minor), Dağbülbülü(Prunella modularis), Çalıkuşu(Regulus regulus) gibi türler örnek verilebilir. Alanın sahip olduğu zengin biyoçeşitlilik ve sahip olduğu jeomorfolojik özellikler dikkate alındığında, Sarısu’ya oldukça yakın konumlanan, Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları’nda(Eken ve ark., 2006) sınırları ve özellikleri verilerek koruma altına alınmış Sakarya Deltası’na


54

oldukça benzer özellikler taşıdığı görülmektedir. Bu sebeple koruma sahasının Sarısu’yu ve batı yönünde devamındaki Karadeniz kıyılarını ve doğal karışık ormanları da içine alacak şekilde genişletilmesi gerekmektedir. Seyrek Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları içerisinde yer alan Sarısu’nun ava yasak saha olmasına rağmen kaçak avcılardan korunamamaktadır. Orman ve Su İşleri bakanlığı tarafından resmi gazetede 2004’te yayınlanan yönetmelikte yer alan “Yaban hayatı geliştirme sahalarında alandaki hedef tür veya türlerin, alanın taşıma kapasitesine ulaşıncaya kadar avlanma yasaktır. Ancak bireylerde genetik deformasyon, eşey oranları ve yaş dikkate alınarak genel müdürlüğün belirleyeceği esaslara göre bu alanlarda taşıma kapasitesine ulaşmadan av yaptırılabilir.” ibaresine rağmen başta alanın korunan türü olan karaca(Capreolus capreolus), yaban domuzu(Sus scrofa), çakal(Canis aureus), bıldırcın(Coturnix coturnix) ve tüm su kuşu türlerinin kaçak avı yapılmaktadır. Kaçak avı jandarmaya ihbar etmek, gsm operatörleri bölgeyi kapsamadığından her zaman mümkün olmamaktadır. Bu sebeple jandarmaya ait bir aracın bölgede her gün ve gece devriye gezmeleri büyük önem arz etmektedir. Ayrıca kaçak yaban domuzu, bıldırcın ve ördek avı yapan yerel halk da konu ile ilgili bilinçlendirilmeli ve gerektiği hallerde cezalar uygulanıp yaptırımları denetlenmelidir. Alanda 20.07.2010 ve 22.07.2010 tarihlerinde kaydedilen biri erkek, diğeri dişi olan pasbaş patka(Aythya nyroca) çifti, son görüldükleri günden 4 gün sonra yerel bir kaçak avcı tarafından öldürülmüşlerdir. Yakın tehdit(NT) kategorisinde olan bu türün populasyonu Avrupa’da hızla azalmaktadır ve avı tüm Avrupa’da ve Türkiye’de tamamen yasaktır. Av yasaklarının denetlenmesi ile ilgili kararlılık Sibirya kazı ve kervançulluğu gibi azalan diğer türler için de büyük önem taşır. Alanın üzerindeki tek insan baskısı kaçak avcılık değildir. Bununla birlikte tatil dönemlerinde yapılan günübirlik çadır turizmi, alanın tüm doğal koylarını, Sarısu deresini ve ormanlarını kirletmektedir. Çöp toplama araçlarının haftada iki kez hizmet verdiği Sarısu’da, her hangi bir çevre koruma veya temizlik görevlisi de hizmet vermemektedir. Bununla birlikte alanı ziyaret eden tatilcilerin atıklarını alandan ayrılırken ya denize dökmesi ya da çalılık ve fundalıkların içerisine bırakması, kirliliğin kalıcı hale gelmesine sebep olmaktadır. Daha önce de bahsedilen plantasyon ormanları, Sarısu’nun doğal ormanlarına kıyasla daha az biyoçeşitlilik içermektedir. Orman ağaçkakanı (Dendrocopos major), alaca ağaçkakan (Dendrocopos syriacus), çıtkuşu (Troglodytes troglodytes), büyük baştankara (Parus major), çütre (Carpodacus erythrinus), bahçe tırmaşıkkuşu (Certhia brachydactyla) ve uzun kuyruklu baştankara(Aegithalos caudatus) sahil çamlarını (Pinus pinaster) beslenme amaçlı kullanmaktadırlar. Bunlardan yalnızca bir çift orman ağaçkakanının ve büyük baştankaraların plantasyon ormanında ürediği tespit edilmiştir. Bu alanlar belirli aralıklarla sanayi için kesime açılmaktadır. Bu kesim işlemleri ocak ve şubat aylarında yapıldığı için bu yuvalara veya yavrulara zarar vermemektedir. Burada üreyen ağaçkakanlar ve baştankaralar yuvalama alanlarını değiştirmek zorunda kalabilirler, ancak civarda meşe ormanları da bulunduğundan yuva yapmak için uygun ağaç bulmakta sıkıntı çekecekleri düşünülmemektedir. Öte yandan plantasyon ormanları gerek doğal vejetasyona verdikleri zararlarla gerekse fakir biyoçeşitliliği ile alanda yetiştirilmesi uygun olmayan ağaçları barındırır. İzinli kesimlerden sonra boşalan alanlara yenilerinin dikilmesi yerine alanın doğal vejetasyonun tekrar oluşmasına izin


55

verilmelidir. Çünkü daha önce bahsedildiği gibi meşeler vd. doğal ağaç türleri daha zengin beslenme, yayılma ve üreme habitatı sunarlar. Örneğin doğal ve yaşlı yaprak döken karışık ormanlarda yoğun populasyonlara sahip olan alaca baykuş (Sitrix aluco)kayın baştankarası(Parus palustris), bahçe tırmaşıkkuşu(Certhia brachydactyla) ve sıvacı(Sitta europaea) gibi yerli türler, Sarısu’da daha sınırlı bir populasyona sahiptirler. Doğal ormanların yetişmesine izin verilmesi hem bu türlerin hem de ağaçkakanların daha sağlıklı populasyonlar elde etmesine sebep olacaktır. Gerek kuş çeşitliliği gerekse diğer fauna ve flora elemanlarının daha sağlıklı populasyonlar teşkil edebilmesi ve korunabilmesi açısından sunulan öneriler şu şekilde özetlenebilir: Bölgenin doğal ağaçlarının doğal süreçlerle ölmesine ve çürümesine izin verilmeli, bu ağaçların ölüleri ormanlardan kaldırılmamalıdır.

Plantasyon ormanları doğru dönemlerde ve periyotlarda kademeli olarak azaltılırken, bunların yerini doğal formasyon alması sağlanmalı, bu süreçte de özellikle meşelerin yetişmesi için uygun ortam hazırlanmalıdır. Plantasyon çamlarının çıra bulmak için yakılması yüksek yangın riski taşıdığından tamamen engellenmelidir. Ormanın derinlerine gizlice bırakılan aşırı miktardaki moloz yığınları toplanıp alandan uzaklaştırılmalıdır. Sarısu Deresinin boyunu kaplayan sazlıklar hiçbir sebeple yakılmamalı veya kesilmemelidir. Hem tatlısu faunasının geleceği hem de tatlısu faunası ile beslenen sürüngen ve kuş türlerinin besin kaynaklarının devamlılığı için Sarısu Deresi’nde yapılan kaçak balık avı kesin suretle durdurulmalı, yalnızca sportif olta avcılığına izin verilmelidir. Sarısu Deresi’ne salınmış olan İsrail sazanı(Carassius gibelio), üreme dönemleri dışında dereden arındırılmalıdır. Sarısu Deresi’nde kaçak balıkçılık faaliyetlerini kolaylaştırmak için yağışlı mevsimlerde derenin denize ulaşması insanlar tarafından engellenmektedir. Bu durum derenin olağan çözünmüş materyal miktarından sapma göstermesine sebep olacağından suyun kimyasal özelliklerini değiştirebilir. Bu yüzden derenin denize bağlanması gerektiği zamanlarda önünün kesilmesi engellenmelidir. Daha önce Sarısu Deresi’ne ticari üretim için salınan kerevitlerin(Astacus leptodactylus), yerel halk tarafından kontrollü bir şekilde dereye salınmadan yetiştirilip bölge ekonomisinin güçlendirilmesi için gerekli eğitimler ve hayvancılık destekleri verilmelidir. Bölgedeki yaban hayatın sürdürülebilirliği için kaçak avcılık için gerekli birimler oluşturulmalı ve denetim elden bırakılmamalıdır.


56

Kaçak avcılık sadece doğrudan hayvan ölümlerine sebep olmaz. Aynı zamanda alanda hassas üreme davranışlarına sahip karacaları ve kızıl geyikleri de ürküttüğü için üreme başarılarının düşmesine sebep olması muhtemeldir. Havaların ısınması ile aniden yoğunlaşan insan faaliyetleri sınırlandırılmalı, çadır turizmine ancak belirli alanlarda izin verilmelidir. Alanın en zengin kuş çeşitliliğine sahip noktası olan Sarısu Sahili’ne yapılması planlanan tatil köyü, sahili tahrip edeceği için buradaki beklentilerin alanın doğusunda bulunan Kefen’deki tatil köylerine yönlendirilmesi gerekmektedir. Sarısu Sahili’nde üreme davranışları gösteren halkalı küçük cılıbıt çiftlerinin(Charadrius dubius) üreme dönemlerindeki yoğun insan faaliyetleri sebebi ile alanda yuva kuramadıkları düşünülmektedir. Bu sebeple ya sahildeki turizm faaliyetleri bir süreliğine ertelenmeli ya da sarısu sahilinde çok daha küçük alanlar olan koylar insan faaliyetlerine tamamen kapatılmalıdır.


57

6. KAYNAKÇA Akçakaya, R.(Çeviren), 2001 IUCN – The World Conservation Union, IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütleri (Ver. 3.1) Artut, S., Uzunkaya, D., Kayalı, F., 2006. Kocaeli İl Çevre Durumu Raporu,Kocaeli Valiliği İl ve Çevre Orman Müdürlüğü, Kocaeli. Baran, İ., 2005. Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara. Barış, S., Bilgin C., Oksay S., Göksu A., Ertan A., Eken G., 1996. Türkçe Kuş İsimleri. DHKD & AKGT, Ankara, Türkiye. Barış, S., 2003. “Halkalamaya Giriş Kursu” notları, Kuslarda göç ve Türkiye’nin Göç Açısından Önemi. Kuş Araştırmaları Derneği – KAD, Ankara. Barış, S., Erciyas K., Gürsoy A., Özsemir C., Nowakowski J.K. 2005. Cernek,� A New Bird Ring-ing Station in Turkey. Ring 27, 1: 113-120. Barış, S., 2006. Türkiye'nin Kuşları. In: Eken G., Bozdoğan M., İsfendiyaroğlu S., Kılıç D.T., Lise Y. Eds. Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları. Doğa Derneği, Ankara. Baytaş, A., 2008. Türkiye'nin Kelebekleri Doğa Rehberi, NTV Yayınları , İstanbul Bibby. C. J., Burgess N. D. VE Hill D. A., 2000. Bird Census Techniques Cramp, S., 1977-1993. Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa: the birds of the Western Palearctic. 9 Vols. Oxford University Press, Oxford Çelikoba İ., 2008. Küçükçekmece Gölü Avifaunası (Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul Davis, P.H., (1965 - 1985). Flora of Turkey and the Aegean Islands. Vol. 1 – 9 Edinburgh; Edinburgh University Press. Davis, P.H., (1965 - 1985). Flora of Turkey and the Aegean Islands. Vol. 1 – 9 Edinburgh; Edinburgh University Press. Demirsoy, A., (2003)Yaşamın Temel Kuralları, Omurgalılar/Amniyota(Sürüngenler, Kuşlar, Memeliler) Cilt - III/Kısım - II,5. Baskı, Hacettepe Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Beytepe/Ankara. Gülsoy, S., Özkan, K., 2008. Tür Çeşitliliğinden Ekolojik Açıdan Önemi ve Kullanılan Bazı İndisler, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Sayfa: 168-178, Isparta. Gündoğdu, E., 2005. Türkiye’de Yaban Hayatı Envanteri ve Koruma Problemleri: Isparta Örneği. Çevre ve Ormancılık Şurası “Tebliğler” Mart 2005 / Antalya, 4. Cilt, 1389-1496 s.


58

Gürsoy, A., 2000. Ondokuzmayıs Üniversitesi Kurupelit Kampüs Alanı Avifaunası, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun. Hagemeijer E.J.M. ve Blair J., 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, Londra, İngiltere. http://dobisu.marmara.edu.tr/kandira-tr.htm http://www.birdlife.org/ http://www.iucnredlist.org/ http://www.milliparklar.gov.tr/dkmp/anasayfa/avyabanhaberleri/10-02-11/Yaban_Hayat%C4%B1_Geli%C5%9Ftirme_Sahalar%C4%B1.aspx?sflang=tr http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=@ http://www.tramem.org/memeliler/?fsx=@ http://www.trakel.org/kelebekler/?fsx=@

http://www.worldbirds.org/v3/turkey.php Kirwan G.M., Boyla K.A., Castell P., Demirci B., Özen M., Welch H., Marlow T., 2008. The Birds of Turkey: A Study of The Distribution, Taxonomy and Breeding of Turkish Birds. Christopher Helm. Londra, İngiltere. Kocataş, A., 1997. Ekoloji ve Çevre Biyolojisi. Ege Üniv. Basımevi., İzmir. Kumerloeve H., 1984. A Chronological Review of Birds First Described from Turkey with Their Current Taxonomic Status in 1984. Sandgrouse (6): 62-68. Kumerloeve H., 1986. Bibliographie der Saugetiere und Vögel der Türkei (Rezente Fauna), Bonner Zoologisch Monographien. Bonn. Kuş Atlası Egitim Dökümanları 1 - 2, DHKD arsivi. Külköylüoğlu, O., (2009) Çevre ve Çevre(İnsan-Doğa İlişkisi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Bolu, Türkiye. Mamıkoğlu, N. G., (2010) Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları, NTV Yayınları , İstanbul Milli Parklar, 2004, Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik, Yayımlandığı Resmi Gazete :Tarih 8 Kasım 2004, Sayı : 25637 Özhatay, N., Byfield, A., Atay, S., 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, WWF Türkiye, İstanbul, 975-92433- 7-7.

http://dobisu.marmara.edu.tr/kandira-tr.htm

http://www.birdlife.org/

http://www.iucnredlist.org/

http://www.milliparklar.gov.tr/dkmp/anasayfa/avyabanhaberleri/10-02-11/Yaban_Hayat%C4%B1_Geli%C5%9Ftirme_Sahalar%C4%B1.aspx?sflang=tr

http://www.milliparklar.gov.tr/dkmp/anasayfa/avyabanhaberleri/10-02-11/Yaban_Hayat%C4%B1_Geli%C5%9Ftirme_Sahalar%C4%B1.aspx?sflang=tr

http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=@

http://www.tramem.org/memeliler/?fsx=@

http://www.trakel.org/kelebekler/?fsx=@

http://www.worldbirds.org/v3/turkey.php


59

Özkan, K., 2010. Yıldız Dağları'nda Kuş Çeşitliliği ve Dağılımı, Yıldız Dağları Biyosfer Projesi Raporlar Serisi No:6, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara. Per, E., 2006. Beypazarı, İnözü Vadi’sinin Üreyen Kuşları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enst., Ankara. Samsa, Ş., 2012. Çardak Lagünü(Çanakkale/Türkiye) Avifaunası, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale. Sancar, B., 2000. Hayvan Coğrafyası: Kuşların Otoyolu, Yeşil Atlas Dergisi, İstanbul. Svensson L., Mullarney K., Zetterström D., 2009. Bird Guide: The Most Complete Guide to The Birds of Britain and Europe. (2nd ed.). Collins yayınları, London Tabur, M. A., Ayvaz, Y., 2007, Burdur Gölü'nün Avifaunistik Önemi, 1. Burdur Gölü Sempozyumu, Burdur, Türkiye ÜKER, F., 2006. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kampüs Alanındaki Üreyen Kusların Dağılım Haritalarının Çıkarılması, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enst., Samsun. Wolosz T. 1988. How Many Species are There? Center for Earth & Environmental Sciences, SUNY at Plattsburgh.


60

Ek 1. Gözlem Noktaları

Ek 2. Transekt Gözlem Hatları


61

Sarısu’nun Kuşları

Yalıçapkını / Serkan Mutan

kocaelİ, kandira sarisu’nun kuŞlari - trakus.org · yaşamın çeşitliliği, onu oluşturan...

Documents