K.K.T.C.

YAKIN DOGU ONiVERSiTESi

· FEN - EDEBiYAT FAKULTESi

TURK DiLi VE EDEBiYATI BOL0M0

GUL YABANi ROMANININ iNCELENMESi

MEZUNiYET CALl$MAS1

AhmetEROGLU

MAVIS 1999

LEFKO$A I KIBRIS

K.K.T.C.

YAKIN DOGU ONiVERSiTESi

FEN- EDEBiYAT FAKULTESi

TURK olu VE EDEBiYATI B0L0M0

GULYABANi

AhmetEROGLU

OSYM NO : 9519500483 Okul No : 950823

Tezin Darusmam

Doc.Dr.Bulent YORULMAZ

MAVIS 1999

LEFKOSA I KIBRIS

Huseyin

Rah mi

Gurp1nar

GULYABANi

(ROMAN)

ONSOZ

Bu bitirme tez cahsmasi Yakm Dogu Dili ve Edebiyati Bolumu Yeni Turk Edebiyat1 kapsarm dahilinde yapilrmstrr.

Cah~mada HOseyin Rahmi Gurpinar'm Gulyabani adh romanmda « maddi - kOltur » aynntrh olarak incelenmlstir. Bu kapsam icerisinde bilinmeyen kelimeler ve deyimler crkartihp tahlil edilrnistir.

Bu cahsrnada beni yonlendiren, her turlu yardrrm ve elestlrtyi esirgemeyen, daima fikirlerinden istifade ettigim bitirme tezi darusmarum kryrnetli hocam Dcc.Dr.Bulent YORULMAZ'a tesskkur ederim.

Ahmet EROGLU » ,

Yaym Haklan : Ozgur Yaymlan

On Birinci Bas1m :

Ocak 1995, istanbul

0ZG0R YAYINLARI

GiRi$

Gulyabani; yazann cin, peri ve gulyabani gibi bos inanc;lann nasil kotuye kullanilarak saf ve namuslu insanlarm kandmld1gm1 vurgulayan, bos inanclan mahkQm ederek bilimsel dusunceyi savunan romamdir.

Gulyabani, bOtOnOyle batu inane; temine dayanan, fikir, vaka, satuslar, c;evre, ve Oslup arasrnda stkt rnunasebet kurulan bir romandrr. Yazar, eserini, neticesi sonunda anlasilan esrarll bir plana gore kurmus olmakla beraber hayaletlere inanan eski kadm tiplerini Muhsine, <;e~mifelek, Rusen Kalfa ve Hanimefendi'yi gOzel cantandrmustrr. Kadmlann cahil ve safdil olmalan dolayrsryla burada tern, drsandan romana sokulan bir fikir olmaktan cikarak samslann hayatlannm canh bir unsuru haline gelmi~tir.

$efika Hamm, parasma goz diken haytrsiz yegeni tarafmdan OskOdar'da Bulgurlu dolaylarmda bir konakta cinlere, perilere tehdit ettirilmektedir. Evde, korkutulan Oc; kadrn daha vardir: <;e~mifelek Kalfa, zenci Rusen Dad1 Olaylar Muhsine'nin agzmdan anlatthr. DOgOm, Muhsine'yi seven Hasan admda gene; bir koylO tarafmdan c;ozOIOr. Gulyabani k1llgma girerek kadmlan dehsete dusuren kisinin konagm kahyasi Bekir, cin k1llgmdaki adamm da $efika Harurn'm yegeni $evki oldugu anlasthr. Sonunda Muhsine ile Hasan evlenirler.

i<;iNDEKiLER

GiRi$ I. HOSEYiN RAHMi GORPINAR

1.1. Yazann Hayati 1.2. Yazarhqa Baslarnasi 1.3. Romancrhqi 1.4. Konulan 1.5. Romanlannda i~ledigi Tipler 1.6. Roman Teknigi 1.7. Gen;ekgiligi ve D0galc1l1g1 1.8. Oil ve Anlatrrru 1.9. Yazd191 Turler

1 1 2 4 5 8 8 9 10 10

II. YAPITLARI 11. 1 . Roman 12 11.2. Oyku (Hikaye) 12 11.3. Oyun 12 11.4. Kalem Tartismalan 13 11. 5. Maka le 13

Ill. HOSEYiN RAHMi GORPINAR'IN ROMANCILIGININ BA$LICA QZELLiKLERi 14

IV. HOSEYiN RAHMi GORPINAR'IN ROMANLARINDA ASLi TiPLER 21

V. HOSEYiN RAHMi GORPINAR'IN « YOKSEK FELSEFESi » 40

VI. S0ZL0KTE KULLANILAN KISAL TMALAR 55

VII. BiLiNMEYEN KELiMELER VE DEYiMLERiN MANALARI 56

VIII. ACIKLAYICI NOTLAR 119 Vlll.1. GUL YABANi'NiN YENiLMESi VE

MASKESiNiN D0$0R0L0$0 119 Vlll.2. GUL YABANi ROMANINDAKi

CiNLERiN iSiMLERi 120

IX. GULYABANi ROMANININ BOLOMLERi 122 IX.1. HANIMNiNEDEN Y AZARA MEKTUP 122 IX.2.(1 ). MUHSiNE HANIM 123 IX.3.(2). AGLATICI BiR YOL 124 IX.4.(3). «YEDi COBANLAR » CiFTLiGi 125 IX.5.(4). AY$E HANIM'IN DUBARASI 126

IX.6.(5). KORKULU BiR AK$AM YEMEGi 127 IX.7.(6). PERiLER 128 IX.8.(7). GERi D0NMEK OLANAKSIZ 129 IX.9.(8). BiLMECE i<;iNDE BiLMECE 129 IX.10.(9). AHU BABA YAHUT GULYABANi 130 IX.11.)10). HANIMEFENDi'Yi ZiYARET 130 IX.12.(11 ). SAM SAM 131

IX.13.(12). A$1K BiR PERi 132 IX.14.(13). PERiYLE S0YLE$ME 133 IX.15.(14). MUHSiNE'YE OLAN AYNEN

HASAN'A DA OLMU$ 134 IX.16.(15). TUHAF BiR SINAV 135 IX.17.(16). KANLI BiR D0V0$ME 136 IX.18.(17). HANIMEFENDi'NiN NEFESi 137 IX.19.(18). HEPiMiZ HAKKINDA iDAM HOKMO 138 IX.20.(19). GUL YABANi'NiN YENiLMESi VE

MASKESiNiN D0$0R0L0$0 139

X. 80$ iNAN<;LAR VE POZiTiF D0$0NCE YOLUNDA 141

XI. SON UC 143

XII. BiBLiYOGRAFYA 145

XIII. iNDEKS 147

I. HUSEYiN RAHMi GURPINAR

Romanim1zda dogalc1l1gm ve ger9ek9iligin en onernli kavsaklanndan biri olan

Huseyin Rahmi Gurprnar, sanat yasarru boyunca hep aklm ve rnantrqm yanmda

, olrnus; romanlanyla, oykuleriyle, yazilanyla toplumun 9agda~la~mas1 yolunda,

yobazhga, gericilige, bagnazhga, somuruculuqe kars: savasrmstrr. Onu

boylesine verimli, 90k okunan bir yazar yapan da bu ozelligi olmustur. Huseyin

Rahmi, Turk toplumunun buyuk bir donusurn surecine girdigi bir donemde, yani

dogru zamanda ortaya 91km1~ bir dusunur-yazardrr.

1.1. YAZARIN HAYATI

17 Agustos 1864'te, lstanbul'un Ayaspasa semtinde dogan Huseyin Rahmi

Gurpmar, hunkar yaverlerinden Mehmet Sait Pasanm ogludur. Ancak babasmm

pek etkisi altmda kald1g1 soylenemez; cunku, Mehmet Sait Pasa, gorevli olarak

zamarnrun 9ogunu Istanbul dismda ge9iren bir kimsedir. Annesi de, kucuk

Huseyin Rahmi daha dart bucuk yasindayken olunce, yapayalruz kalir. Bu

nedenle cocukluqu teyzesinin Aksaray'daki konaqmda ge9er.

Tipik bir Osmanh konutu olan konakta kadmlar arasmda yasarm

romanlarmda i~ledigi olaylar ve ozellikle kadm tipleri konusunda buyuk bir

gozlem birikimi saglamasmda en onemli etken olacaktir,

Seiki de anne imgesi ve bu imgeden cok cabuk aynlmas,, romanlarmdaki ve

oykulerindeki "Annem okur yazar bir kadrndr. Beni dart bucuk yasmda teyzemin

egitici kucaqma birakarak pek gene;; iken, yirmi iki yasmda oldu. Soz annemden

acihnca, kendimi tutamam, aglamadan duramam. Cunku kendisine pek

duskundurn. Kucagmdan hi9 inmezdim." (Yalmlastmlrrusttr, Yeni Turk Dergisi,

say: 25, 1934). Buna karsm Huseyin Rahmi, ilk ogrenimden sonra, once

Beyaz1t'taki Mahmudiye Ru~tiyesi'nde okumaya baslar ama diploma almadan

Mahrec-i Aklam ad, verilen bir tor meslek okuluna ge9er. Bu okul, devlet

memuru yetistiren bir okuldur. 1878'de Mulkiye ldadisi'ne yazrlrr: ancak ikinci

siruftayken, hastaland191 icin aynlmak zorunda kahr. Agzmdan kan gelmi~tir. Bu

durum, gene;; Huseyin Rahmi'yi urkutur, Annesinin de veremden olmus olmast,

1908 Me~rutiyeti'nden sonra, resmi gorevinden aynhr ve yapnlanru

yayrmlarnaya baslar,

1912'de, Heybeliada'da yaptird1g1 koske tasrrur ve ornrunun otuz yihru bu

koskte ge9irir. 1914'te DarOlbedayi kuruldugu zaman olusturulan "edebi kurul"

Oyeligine atarur. lkdam gazetesinde, tiyatro yazuan da yaytmlar. 1936'da

Kutahya milletvekili secilmesiyle baslayan siyasi yasamr, iki donern sonra

1943'te sona erer.

yazann, bir bakrma mikrop korkusunun da nedenini olusturur. Yakmlannm

belirttigine gore, oldukca "kuruntulu" bir ki~iligi vardrr ve i~i, baskalanyla iliskiden

kacrnaya kadar gotoror.

1880'de Adliye Nezareti Umur-u Cezaiye Kalemi'nde (Ceza lsleri BOrosu)

memur olarak cahsrnaya baslar. Daha sonra lkinci Asliye Mahkemesi namzet

Oyeliginde bulunur.

11.2. YAZARLIGA BASLAMASI

HOseyin Rahmi'nin annesi de babasi da okumus insanlarda. Babasmm divan

silri yazd191 da bilinmektedir. Kendisinin yetenegi de k090k yasta ortaya

91km1~tir; 1887'de yayunlanan ilk yazrsr, lstanbul'da Bir Frenk adrru tasrr, Bu

oyku, hayli de begeni toplar.

Bu yrllar, Tanzimat ikinci kusak yazar ve sairlerinin, edebiyat dOnyasma

egemen oldugu, Servet-i FOnun ku~agmmsa yazi alanma crkmaya hazrrlandrq'

y11lardir. $iirde, cosumculuk (romantizm) kendisini duyururken, roman ve

oykude, Sarnipasazade'nin SergOze~t rornaruyla K090k $eyler adrl oyku kltabr,

Nabizade Nazim'rn Zehra rornaruyla Karabibik adh ilk dogalc1 (naturalist) uzun

oykusu, Recaizade Ekrem'in Araba Sevdasi rornaru adebiyatrrruza bOyOk

acrhmlar getirmi~ dilde, anlatimda, anlati estetiginde bOyOk bir geli~me

saglanm1~tir. Bunlarm yarn sira, ama bambaska bir yolda yazan, donemin basm

ve yazm alanmdaki devi Ahmet Mithat Efendi'nin her tOrden yazd1g1 romanlan,

2

HOseyin Rahmi'nin ilk romanr da, 1887'de Ahmet Mithat Efendi'nin 91kard1g1

TercOman-1 Hakikat gazetesinde, tefrika edilmeye baslar. Kendisi, rornaruru

Ahmet Mithat Efendi"e gondermi~. ertesi gOnO romanm gazetede

yayrmlanacagtm, kendisinin matbaaya 9agnld1gm1 okuyunca gozlerine

tnanamarruetrr: "Hazretin huzuruna bOyOk bir helecanla crktrm. GOr kaslt, kara

sakalh, iri yan, heybetli bir zat... Beni goronce ilk sorusu su oldu:

-Kimsin sen cocuqurn?

-$1k yazan HOseyin Rahmi.

Korktuqurna ugrad1m. Efendi'nin yOzOnde derhal bir gOvensizlik gOIOmsemesi

belirdi. (.) Bana pek alayct gelen bir sesle:

-Oglum, senin agzm daha sot kokuyor. Bu roman usta i~i. Senin ne

kalemin, ne yazt gOcOn, ne deneyimin, ne de gorgon henOz bunu yazmaya

yeterli degil. Bu ger9ek goronoyor. Sen boyle bir ~ey tasvirine ozenebilirsin,

ama tek basma basararnazsm. Sana bir yardrrn eden var. Baban rmdir,

agabeyin midir, arkadasm rrudrr, o kimdir? Soyle ...

( ... ) Koca Ahmet Mithat Efendi'nin bu suclamasi karsismda kuculdum,

buzuldurn, hicbir soz bulamadtrn, Sonunda gozlerimden dokulen iki damla,

huzunlu bir yanrt yerine ge9ti. Bu saf, masumca aglay1~1m Efendi'ye dokundu,

hemen:

--Aglama ... Aglama, inandrm ... dedi.($1k'm onsozunden, ikinci basrrn,

Ibrahim Hilmi KOtophanesi, 1920)

Boylece HOseyin Rahmi, yazm dOnyasma, hem de onu, daha sonra krzirn

vermeyi dusunecek kadar begenen ve seven Ahmet Mithat Efendinin desteqiyle

girmi~ olur. (Ahmet Mithat Efendi'nin, kendisine krzirn verme teklifini nazikce

reddeder ve ornur boyunca evlenmez.)

okuru hem anlati turunu okumaya ahstrrrms, hem de romanlanyla

ge9inebilmesi, gen9 yazarlan yureklendirmistlr.

3

1.3.ROMANCILIGI

4

HOseyin Rahmi, daha ilk yapttryla, yani $1k romarnyla bOyOk bir On kazarur.

Buna kendisi de sasirmrstrr. Nedenini Ahmet Mithat Efendi'ye sorduqunda, su

yanm alrr, "Oglum, senin kafandan daha 90k seyler dogacak gibi gorOnOyor. Eserinin en bOyOk erdemi, okuyanlan kahkahalarla gOldOrmesidir."

Gercekten de, HOseyin Rahmi, ustadi Ahmet Mithat Efendi gibi, hem

okurlanru bilinclendirrneye, 9agda~la~tirmaya, bos inanlardan, 9agd1~1hklardan

kurtarmaya 9ah~1r, hem de bunu yaparken eglendirmeye okura hosca vakit

ge9irtmeye 9ah~1r. Bu arada, ilerde deginilecegi gibi, belki biraz asmya kacar, ogreticiligin dozunu kacmr: ama onun inancma gore, roman estetigi ister

zedelensin, ister zedelenmesin, bunun o donernde, o kosullarda, yasarnsal bir geregi vardrr.

HOseyin Rahmi'nin romanlannda, ilk kez yapmacrksrz bir yerlilik vardir.

lstanbul'un bOtOn semtleriyle, mahallenin delisinden konak harnmefendisine,

sokak cocuklarmdan kaympederinin evine yan gelen i9gOveyine kadar. Kimi ve

neyi konu olarak ahyorsa, onu yerli renkleriyle betimlemesini bilir. lffet romarunm yay1mland1g1 srrada (1897) romanm konusunun bir Fransiz

yapitmdan a~mld1gm1 ileri sOrenlere, sair Andelib'in verdigi yarut, ilgin9tir: "lnsaf

ediniz yahu, Fransa'da Edimekapi mezarl1g1, Yenibahce caym, Kale Dibi

mahallelerimizin hayati var m1d1r/ HOseyin Rahmi bu halk1 dil siveleriyle, bOtOn

adetleri, feci ve gOIOn9 ahlaklan, sefaletleriyle yasafmrstrr, Mezarhklarda

gordOgOmOz ~iir de bOsbOton yerlidir, hie Fransiz ~iirselligini andrrmaz. lffet ·ipligi, yunu, boyast yerli olan eski Turk hall Ian kadar TOrktOr!

HOseyin Rahmi, sanati, halki yOkseltmek icin bir arac olarak gorOr. Bu

nedenle, bOtOn yazarhk yasarru boyunca Ozerine gitmedigi, elestirip alay

etmedigi hicbir toplumsal kurum yoktur; iki yOzlO aile ahlakrrn (daha dogrusu

ahlaks1zhgm1), dini kotOye kullarnp dOnyahklanrn dogrultan yobazlan, kansirn ya da kocasrru aldatan esleri, her torlO rezaleti Avrupalilasmarun bir geregi olarak goren kadinlan, toyo bitmedik yetimin hakkrru gasp eden ticaret erbabrru

yergilerinin hedefi olarak lslerken, amaci yalrnzca okuru biraz olsun

Gercekten de HOseyin Rahmi GOrpmar'm yaprtlarmda, cosurncutuqun,

duslemlerin, bOyOk asklann, kara sevdalann, yasamrn dussu yanlarmm yeri

yoktur. Kendi deyisiyle o, okurlanru yOksek bir felsefeye dogru yOkseltme

amacmdan baska bir arnacla yazmaz; bunun icin de konulanru secerken,

bunlarm yasarrun icinden sayfalar olmasma ozen gosterir. lstanbul'un kenar

semtlerinde, mezarhklarmda, 9ingene mahallelerinde, konaklannda, $irket-i

Hayriye vapurlannda, gazinolannda, yazhklarmda, gezi yerlerinde vb. dclasir,

okurlanru dolastmr, Berna Moran'm deyisiyle, "Halk cahil kaidikca hi9bir seyin

duzelmeyeceqtne inand1gmdan, halkm geleneklere, goreneklere ve dine dayah

zihniyeti yerine, Batr'run akla, bilime dayah pozitivist zihniyetini yerlestlrmek

lstemietir. Onun icin, romanlannda hep 'eski kafa', 'yeni kafa' dedigi iki zihniyetin

9arp1§t1gma taruk oluruz." (Selim lleri ile yapt1g1 konusmadan), Bu amacmm ger9ekle§tirmek icin, Istanbul, bir laboratuardrr sanki.

dusundurmek ve eglendirmektir. Kendisini "Oslupsuzlukla suclayan yazar ve ', \

elestirmen $ahabettin SOleyman'a §6yle yarut verir: "Karsimrzda yOkselmek

ozlemiyle ellerini bize uzatrms milyonlarla halk var. Bir milletin genel kOltOrO,

birka9 estetik hocasmm arastrrmalarmm sonuclanyla olculemez, I Halk i9in

edebiyat olmazrrus ... Ne sacmalrkl Halk bilgisizlik icinde bogulsun, koca bir millet yok olmaya mahkum olsun, biz karsidan seyrine bakahm, oyle mi? Siz

edebiyati kendi araruzda ge9erli bir kalp paraya, yalnrz seckinlere ozgO bir sifreye cevirmek istiyorsunuz." (Cad, <;arp1yor'dan).

1.4.KONULARI

Refik Ahmet Sevengil, HOseyin Rahmi GOrpmar adh yapitrnda, "Halk icin

yazan yazar, konulanru ve tiplerini halkm yasayrsrndan, dusuncesinden,

konususundan aldr. Ostadm rornanlanru okurken, bu kitaplardaki kahramanlan

bir bir tarur gibi olurum. Onlar yazann dO§lemgOcOnOn (muhayyilesinin) yaratt1g1 tiplerdir ama bu hayal aleminin yaratiklan, sokakta dolasan, vapura, tramvaya,

trene binen, sizinle konusan, benim yarumda oturan ger9ek insanlardan hi9 de baska torlO degillerdir." Demektedir. (1944,s.58).

5

Huseyin Rahmi Gurprnar'm Romanian ve Romanian ve Romanlannda

$ah1slar Kadrosu adh yapitmda Onder Go9gun, Huseyin Rahmi'nin i~ledigi

konulan ~oyle srruf suuflandtrmaktadrr:

1. Batrhlasmayi yanhs anlayan, davraruslan Turk toplumunun

gelenekleriyle tezat teskil ettigi i9in gulOn9 durumlara dusen, alafranga, zuppe

ve dejenere tiplere yer veren eserler ($1k, Milrebbiye, Metres, $1psevdi,

Tutusmus Gontilter, Gonill Bir Degirmendir Sevda Ogiltilr, Dirilen lskelet, Kaderin Cilvesi, Can Pazan).

2. Toplumun gerisine itilmi~, yokluklar icinde kivranan, genellikle her turlu himayeden mahrum, zavalh, aciz kimseleri ve onlann problemlerini, dustukleri kotu durumlan ele alan eserler (/ffet, Nimetsines, Hakka S1gmd1k, Billur Kalp).

3. Bat,I seylere inanan ve birtakim fantastik unsurlann etkisinde kalan tipleri konu edinen eserler (Kuyruklu Ytkit: Altmda Bir lzdivag, Gulyabani, ceai, Efsuncu Baba, Muhabbet T1ls1m1, Mezanndan Kalkan $ehit, $eytan l§i).

4. Kan-koca ge9imsizliklerin ve bunlann zeminini hazrrtayan 9e~itli faktorleri isleyen eserler (Mutallaka, Tebessilm-i Elem).

5. Kadrnrn veya erkegin istegine aykm olarak yapilan evlilikleri ve bunlarrn olumsuz neticelerini konu alan eserler (Muadele-i Sevda, Tesadilf, Sevda F:;'e§inde, Son Arzu).

6. Yash erkeklerle evlendirilen gen9 ktzlarm fizyolojik ve ruhsal crrprnmalanru, ev icindekl veya d1~rndaki kendi yasttlan delikanhlarla gayri rnesru monasebetlerini, turlu maceralanrn ve neticede tam anlarmyla ahlaki

dO~O~lerini sergileyen eserler (Toraman, Cehennemlik, Dilnyanm Mihveri Kadm tm Para mi>. Namuslu Kokotlar).

7. Toplumu temelinden sarsan sosyal meselelerin en mOhimlerinden birini te~kil eden fuhusu, son derece realist olculer icersinde gozler onune seren eserler (Hayattan Sayfalar, Kokotlar Mektebi).

6

8. Felsefeyi hareket noktasi kabul ederek, dunya ve ahretle ilgili 9e~itli

hadiselerle ugra~an filozof tavirh kimseleri, onlann fikri ve ruhsal yaptlanru,

anlayislanm, davrarus ozelliklerini, egilimlerini ve ideallerini ele alan eserler

(Deli Filozof, lnsanlar Once Maymun mu idi?).

_ 9. Ruhsal bakrmdan hasta tipleri ve onlarm toplum icersindekt son derece olumsuz, zararh hareketlerini, bir psikolog titizligiyle tahlil ve tenkit eden eserler (Ben Deli miyim?, Utanmaz Adam).

10. llerlemis yaslanna ragmen, hala olgunla~mam1~ ve kendilerini sadece cinsel i9gudulerine teslim etmis tipleri, yer yer hicvederek ele alan eserler (Ev/ere $enlik Kaynanam Nasif Kudurdu?).

11. Tehditle para srzdrrmak arnacryla kacmlan insanlan ve onlara tOrlO eziyetler cektiren e~k1yay1 konu alan eserler (E§k,ya lninde).

12. Bastan sona polisiye bir nitelik tasryan, gerilimi yuksek eserler (Kesik Ba§).

13. Ruhculuk ve bu nedenle ruh9uluga inanan kimselerin ge9irdikleri sarsmttlan konu alan eserler (OWier Ya§,yor mu?)

14. <;e~itli psikolojik zikzaklar cizerek, careyi canlanna kryrnakta bulan ve

neticede intihar manyasma tutulan zavallllan ve onlarm bu hallerini tasvire yonetik eserler ( OWm Bir Kurtulu§ mudur?). (1993, s.603-6-4 ).

Bu struflandrrrnadan da anla~1lacag1 gibi, Huseyin Rahmi, genel olarak

toplumun ve insanlarm her turlu olumsuzluklanm, suca yonelmelerini, toplumsal

ve dinsel yolsuzluklanm, cinsel kudurqanhklarrrn, saflrklarrru, dogalc1lara ozgu bir gozlemci ger9ek9ilikle i~lemi~tir.

7

1.5.ROMANLARINDA iSLEDiGi TiPLER

8

Yine Onder Go9gOn'On kapsamh suuflandumasma gore, HOseyin Rahmi'nin

romanlannda i~ledigi tipler, toplumun her kesiminden, her yastan, her ruhsal

durumda olan tiplerdir: Yoksullar, dilenciler, evlathklar, oksuz ve yetimler, gayri

mesru , cocuklar, iffetsizler; mOlkiyeliler, hukukcular, askerler, doktorlar, eczacrlar, ogretmenler, din adamlan, mOrebbiyeler, bOrokratlar, k090k

memurlar, polisler, yazarlar, polltikacrlar, sairler, rnusikisinaslar, ressamlar,

tiyatrocular, sporcular, harp zenginleri, vurguncular, mirasyediler, i9gOveyi

olanlar, ) dullar, dolandmcilar, fahiseler, metresler, muhabbet tellallan,

beslemeler, dadtlar, kalfalar; aydmlar, yanaydmlar, cahiller; alafranga-dejenere­

zuppe tipler, tutucular, yobazlar, milliyetcller, devrimciler, yenillkciler,

pozitivistler, enternasyonalistler, namussuzlar, kalenderler, kaderciler, filozof

ge9inenler; Fransrzlar, Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Ruslar; hovardalar,

stpsevdiler, Istanbul hantmefendllerl, istanbul beyefendileri, fedakarlar, dedikoducular, fettanlar vb.

BOtOn bu tipler arasmda, HOseyin Rahmi GOrpmar'm ozel bir beceriyle

canlandrrdrqt tipler, kadmlar, ozellikle yash kadrnlardrr. Bir9ok elestirmen bu

konuda, onun k090k yasta teyzesinin konaqmda tanid191 kadmlan gozlemledigini soyler.

1.6.ROMAN TEKNiGi

HOseyin Rahmi GOrpmar'm romanlarmda teknik bir yetkinlik olmad191 genel

kabul goren bir yarg1d1r. Roman estetigi tekniginin yenile~tigi, 9agda~la~t191 bir donernde, Servet-i FOnOncularla ayru zaman diliminde ya~ad191 dusunulurse, bir Halit Ziya U~akhgil'in, bir Mehmet Raufun romanlannda ulastiklan dOzeyle

kar~1la~tmld1gmda HOseyin Rahmi'nin romanlarmm (ve oykOlerinin) ger~kten teknik kusurlar ta~1d191 soylenmelidir.

Ornegin, dogalc1lan ve ger9ek9ileri ornek almasma karsin, romanm akrstru srk srk keserek kendi dusuncelerlnl soylernesl, hem roman teknigi acismdan

kusur sayrltr. Hem de ger9ek9i ve dogalc1 akamm anlatrlan olaylara romancmm

kansmamasr, yorum yapmarnasr, yalruzca olayt betimlemesi anlayrsma

aykmdrr, Romandan bir ders, bir sonuc crkanlacaksa, bunu okurun anlayrsma

ve yorumuna brrakrnak ger9ek9iligin ve dogalc1llgm genel kurahdir. Murebbiye

rornarunda HOseyin Rahmi, Fransiz mOrebbiye Anjel'in ge9mi!}ine deginirken,

onun duskun bir kadm olduqunu belirtir ve donemin Paris'inin betimlemesini

yaparken, ahlak dO!}OklOgOnOn yol a9t191 felaketler Ozerinde uzun uzun durur; sozu dogalc1lara getirerek, dogalc1llgm nasu bir sanat akrrru olduqu, hangi ozelllkleri bulundugu konusunda bilgi verir. Gulyabani'nin sonunda da,

Gulyabaninin gizi cozuldukten sonra, aslmda bunun bos inanctan baska bir !}ey

olmadrqm), bu bos inanclardan dolayr, acrkqozlerin insanlan dolandrrdiqrrn anlanr.

9

HOseyin Rahmi'nin teknik ozelliklerinden biri de, roman kurgusunu estetik bir bicimde duzenlemeylsl, dolayrsryla konunun geli!}imini yalruzca olaylarm akisma

brrakrnasrdrr. Bu nedenle de ortaya crkan zorluklan, dOgOm noktalanrn kimi

zaman mant1ga uygun gelmeyen yollarla cozrnek zorunda kalmakta, o zaman

da yetkin olmaktan uzak, naif bir roman canst ortaya crkmaktadtr. Ancak bu

konunun, onun romanlannda gOlmece ogelerinden birini olusturduqu da soylenmelidir.

1.7.GERCEKCiLiGi VE DOGALCILIGI

HOseyin Rahmi, sanatmda ger9ek9ilik ve dogalc1llk akrrnlanndan 90k etkilenmis ve bu yolda yaprtlar vermistir. Onun yapitlannda, dogalc1 gelenege

uygun olarak topluma kotumser, yergici bir gozle bakrlir ve cocuklar drsmda "iyi

insan" bulmak 90k g09tOr. Yazann bu koturnserliqinde, annesini gen9 yasta yitirmesinden hastallk korkusuna kadar pek 90k etken bulmak olasrdir: ama asil etkeni, belki de bir fotograf objektifi gibi betirnlediql toplumda aramak yerinde olur.

As1I olarak ger9ek9iligi ald191 halde, HOseyin Rahmi'nin romanlannda neden­ sonuc ili!}kisi de oldukca zayiftrr. Kahramanlar daha 90k "yazar oyle ya da boyle istegi icin" "oyle ya da boyle" davrarurlar. <;onkO yazann olaylan duzenleylslnds

neden-sonuc ili!}kisine dikkat etmekten 90k baska arnaclan vardir: "Okuru

bilinc;lendirmek". Bununla birlikte, Selim lleri'nin kendisiyle yapt191 konusrnada,

Berna Moran, hakll olarak suntan soylemektedir: "Okurlanru yuksek bir

felsefeye dogru c;ekmeye c;all~t1gm1 soyleyen Gurprnar'm bunu ba~ard191

soylenemez. Ondan aktlda kalan, gOlmecesi, turlu tipleriyle, canh bir istanbul

yasarmdrr. Okura asilamaya c;all~t191 ve onernlt sayd191 fikirlerin pek c;ogu

gOrOltoye gitmi~tir. <;unkO bunlan romarun olay orgOsOyle butunlestirerek lsleyememlstlr."

Onun dogalc1l191 konusunda soylenecek bir baska yarg1 da, dogalc1lann

genel olarak i~ledigi her toplum ic;in gec;erli olacak iliskileri, ask, cinayet, evlilik

ili~kileri, kan ya da kocanm ihaneti gibi konulan degil, yazann kendi

toplumunun, hatta denebilir ki istanbul'da yasayan insanlann (bu topluma ozqu)

ili~kilerini islemesldtr. Bu da asllnda romantiklere ozgO konu anlayrsmdan baska

bir ~ey degildir.

1.8.DiL VE ANLATIMI

Huseyin Rahmi Gurpmar, romanlannda da oykulerinde de dil estetigine onem

vermez. Ilk yaprtlannda yer yer Servet-i FOnun anlanrmru uygular. Daha

sonraysa hem sozcuklerl, hem de anlatrrm yalrnlasmaya yonelir. Bu konuda,

Cad, 9arp,yoradh polemik kitabmda (1913), "Dilimizde sadeligin zorunlulugu ve

onernl ciddi olarak bilindigi gun, edebiyat baslamrs olacaknr," demektedir.

1.9.Y AZDIGI TURLER

Huseyin Rahmi'nin en verimli oldugu tor, rornandrr. Roman drsmda oyku,

oyun, makale gibi turlerde de yazrmstrr. Yazm ve dil konusundaki gorO~lerini,

kalem tarnsrnalannda dile getirmi~tir.

Gonut Ticareti, Melek Senmistim $eytan,, lki Hodilgiln Seyahati, Meyhanede

Hentmlsr gibi kitaplarda toplad191 oykulerinde, romanlannda oldugu gibi, arnact

yine toplumsal yergi yoluyla halkm bilinc; duzeyinl yuksettrnektlr, Oykuierinin dili,

romanlarmdan daha yalm, yap, bakrmrndan da daha basittir.

10

Kal~m tartrsrnalan Cad, c;arp,yor ve §ekavet-i Edebiyye (Yazm E§k,ya/1g1)

adrl yapitlannda yer ahr. Bu kitaplardaki yazilar, romanlanna yapilan elestirilere

verdigi yarntlardir, Kalem tartrsmalannda Huseyin Rahmi, kendi yazdiklanmn

uzerine titreyen, hrrcm ama yazmci ki~iliginden emin bir yazar kimligi gostermektedir.

11

II. YAPITLARI

(Tarihler, kitap olarak 91kt1g1 y1II

gostermektedir):

11.1.ROMAN

$1k (Ayna, 1889), lffet (1896) Mutallaka (1898), MOrebbiye (1899), Bir

Muadele-i Sevda (1899), Metres (1899), TesadOf (1900) Nimetslnas (1901), $1psevdi (1911 ), Kuyruklu Yrldrz Altmda Bir lzdivac (1912), Sevda Pesinde

(1912), Gulyabani (1912), Cad, (1912), Hakka S1gmd1k (1919), Toraman

(1919), Hayattan Sayfalar (1919), Son arzu (1922), TebessOm-i Elem (1923),

Cehennemlik (1924), Efsuncu Baba (1924, Ben Deli miyim? (1925), Billur Kalp

(1926), Tutusmus Gonuller (1926), Evlere $enlik Kaynanam Nasil Kudurdu? (1927), Muhabbet T1ls1m1 (1928), Mezanndan Kalkan $ehit (1929), Kokotlar

Mektebi (1929), $eytan l~i (1933), Utanmaz Adam (1934), E~k,ya lninde (1935), Kesik Ba~ (1942), GonOI Bir Yel degirmenidir Sevda Ogotor (1943), OIOm Bir

mvov,r? (J94S), Di,r,i)en )ske)et (1.946), Dilnyan1n MJllveri Kadm mi

), Deli Filozof (1964), Ac, GOIO~ (TebessOm-i Elem, 1967), Can

nlar Maymun muydu? (1968), Namuslu Kokotlar (1973)b

nc ·»i (1920), Meyhanede Harumlar (1924), Namusla Aclrk Meselesi

(1933), lki HodOgOn Seyahati (1933), TOnelden Ilk <;1k1~

(1939), Melek Sanrmstrrn $eytani (1943), Eti Senin

12

'

Hazan BOlbOIO (1916), Kadm Erkeklesince (1933), lki Damla Yas (1973), Tokusan Kafalar (1973).

11.4.KALEM TARTISMALARI

Cad1 <;arp1yor (1911 ), $ekavet-i Edebiyye (1933),

11.5.MAKALE

Muntehabat-i HOseyin Rahmi I BOlbOI Yuvasi (1989 -1890).

13

Ill. HUSEYiN RAHMi GURPINAR'IN ROMANCILIGININ BA~LICA OZELLiKLERi

HOseyin Rahmi, ilk eserlerinden son yazrlanna kadar hep ayru ozellikleri

surdurmustur.

Romanctlrqm bashca ozellikleri sunlardir:

1- Genel olarak Realizm etkisi altrndadrr. Hemen butun eserleri birer gozlem

urunudur, Bu konuda kendisi soyle demektedir:

Bir sanatkar tabiat, ne kadar vuzuh ve s1dk ile istinsah edebilirse

eserine o kadar ruh vetmis olur. lcatta hi9bir muhayyile tabiat kadar zengin ve rengoin olamaz. (Son Arzu, mukaddime)

Roman ahlakm eynesut«. Onun objektifi gordOgO manzaray, eltr. (Ben Deli miyim? Savunmasr, "Vakit'' gazetesi, 1 Ekim 1340 "1924")

HOseyin Rahmi'yi yakmdan taruyan bir yazar da, bir konferansmda, onun

cahsma yontemtni ~oyle anlatrmstrr:

Kendisinin birco« not defterleri verau; biryerde otururken, yolda giderken filan dikkate §Byan bir vaka oldu, bir mO§ahede filan ge9ti mi

hemen defterine not eder, sonra romanda strest gelince bu ma/zemeyi

kullentr. (Refik Ahmet, HOseyin Rahmi Bey, Hayati ve Eseri: GOzel

Sanatlar Birligi'nde verilmis bir konferans; DarOlbedayi, 1932, no. 35)

2- Kimi eserlerinde, Natoralizm etkisi altmdadrr. Caude Bernadr'm bilime

uygulad191 deneyim (experimentation)'i Zola romana uygulam1~ ve boylece

"Deneysel Roman" (Le roman experimental) meydana gelmi~ti. HOseyin Rahmi

14

de, kimi eserlerini bu yonternle yazrmstrr (Milrebbiye, Hayattan Sayfalar, Ben Deli miyim?)

Yazar, Natoralizm uzerine dusuncelenni Murebbiye romanmda bir kahrarnarnn agzmdan ~oyle anlatmaktadrr:

Ahlak,yyundan olmak icin ahlaks1z/Jg1 tedkik etmek icap eder. ( .. .)

Eski "moral" ile yenisini ve bilhassa edebiyat ile "moral" i yekdigerinden

tefrik etmek leztmatr. (. . .) Ahlak1yyun-i kadime levse el degdirmeden

bunun mahiyyat, hakkmda hilkilm ve rey vermek iddia-yi garibinde

bulununsrmts. ( ... ) "Naturalizm" ve "experimentalisme" usulleri edebiyata

tatbik edileli beri, tedkik ve tahrir yo/Ian degi§ti. "Claude Bemard"m usul-i

tecrilbiyyeyi "fizyoloji''ye, ttbb« tatbikinden sonra roman, usul-i

tetkiyyesince filnun-i tecrilbiyye idadma girmek istkieatrn gosterdi. (. . .) Bu

kaideye tebaan biz de romenienmnae ya§atacag1m1z aza-yi vak'ay,

tabiattan birer "tip" omek olmak ilzere intihab eder, bun/arm valideyn ve

ecdad/ar,ndan irsen ahz edecekleri bilnye ve mizac ve ahval-i saire-i

hulkiyyeleriyle sonradan it;inde ya§ayacak/ar, adat, ahlak ve usul-i

mai§eti nazar-1 i'tibara olarak filan §erait-i hulkiyye ile dogup ve filan

ahval-i ictimaiyye ilzere ya§ayan bir adamm sergilze§t-i omru, tesadilf edecegi vukuat-i hayatiyyeye nazaran tabiaten ne yolda gilzeran olmak

ve ne gibi netayic qosterme« icab ediyorsa, bunu son derecede bir mutabakat-i tabiiyye ile tasvir ederiz. (Milrebbiye, 1315 "1889': s. 40-44)

Bugiln Natilralizm, Realizm'in fenni hududu dahilinde bir hikaye

yazmak bilyilk bir ihataya lilzum gosteren derin bir ilimdir. Gilne§iyle,

havas,yla, ictimaiyyat, ve ahlak1yla, iyi kotil mizac ve adetleriyle, hestt,

biltiln maessesetiyt« bir muhit stecskstruz. Sonra her tabakadan intihab

edeceginiz ksbrememenmzm ruhlarma hu/ul ile, namus/u, namussuz,

terbiyeli, terbiyesiz, magdur, gaddar, zalim, mazlum §ahsiyetleri bir vaka

it;inde, tabiatta gordilgilmilz gibi yeseteceksimz. lctimai tilrlil tilrlil

Ben Deli miyim? Romani aleyhinde actlan davada, eserini savunurken, ~oyle dernistir:

15

mil§terek yara/ar, ececekstmz. Frengi, cinnet gibi feci' emrazm irsi

te'siratm, gostereceksiniz. Tabible beraber fahi§elerin muayenesine

gideceksiniz, morga gireceksiniz, te§rih masasmm ba§mda r;ilrilmil§

etleri, sinirleri kensttrecskstruz. Fenn-i hakikat namma yilrilyecek ve

insanlardan hir;bir §ey gizlemeyeceksiniz. Hakiki hikayecilik biltiln ulumu,

filnunun ihtiva eden, her fenallg,, her merezt, her gizli teseas, yerey)

aydmllga cikeren yilksek bir kudrettir. (Ben Deli miyim?savunmas1, Vakit, 1 . 1 0 .1340 "1924)

3- . Nati.iralizm etkisinin sonucu olarak, kimi eserlerinde bastan sona, kimi

eserlerinde de yer yer, hayatm "cirkin, bozuk, gi.ili.in<; yanlanru ahr, bu yanlan a91ga vurur. Kendisi ~oyle demektedir:

* lnsanlarm kabahatlerini, gilnahlarm, kendilerine ar;,k olarak

gostermeli ki, onlen tekrardan kecinstnter. insanllk odur ki, ba§kalarmm

yanmda yapmamas, leztm gelen §eyi, yalmzken de yapmamall. Bunten

soy/emek leumatr. Nice adamlar, herkesr;e fena tanmm1§ mevzular

etrafmda scz soylemi§lerdir. Edebiyatm cercevesine her §ey girer, fecaat

ve istikrah bile. ("Hi.iseyin Rahmi ile", Yeni Adam, 1941, no. 324).

* Romanm fezalar kadar geni§ sehest her mevzu icin ar;1kt1r.

lctimai ve bilnyevi her marazm her r;e§idi biltiln ilryanllk/ar,yya hikayelere

girer. ("Hakim/ere, Kaarilerime, Efkar-1 Umumiyyeye", Son Telgraf,

23.9.1340 "1924)

* Herhangi bir sanat eseri bir mezbeleyi, bir cifeyi de tasvir etse,

hakikate mutabakat, itibariyle nezihtir. (Ben Deli miyim? Savunmasr,

Va kit)-

4- Hi.iseyin Rahmi, toplum hayatrmrzda Tanzimat'la baslayip Mesrutiyet,

Birinci Di.inya Savasi, Cumhuriyet gibi turlu donernler gosteren degi~melerin,

insanlarm hayatlannda ve gori.i~lerinde meydana getirdigi etkileri ve tepkileri ele alrms, bunlan birer olay cercevesi icinde islernistir.

16

Daha ilk romanmdan baslayarak, bircok eserlerinde eski ile yeni catrsrnasrru

ana tema olarak secmis: boylece, kimi eserlerinde, geleneklerin y1k1h~1

sirasmda eskiye baglanamayan, yeniyi de hazmedemeyen taklitci, zuppe tipi

($tk, $tpsevdi, vb.); kimi eserlerinde, insan ic;gOdOsOyle toplum kurallan

arasmdaki uyusmazhk Ozerine egilmi~ ve eski devrin kati ahlak kurallanyla

bagda~amayan yeni dusunceli insanm eski dozen icindeki olumsuz etkisini (lffet, Mutallaka, Tesadilf, Nimetsines, Bir Muadele-i Sevda, Sevda Pesinae,

Son Arzu) gostermi~tir.

Birinci Donya savasr icinde maddi manevi butun degerler altust olup da

toplum katlan arasmdaki farklar daha keskin c;izgilerle ortaya cikmca, yazar eskiden toplumla birey arasmdaki uyusrnazhktan dogdugunu belirttigi

kotOIOklerin bu kez katlar arasmdaki uc;urumlardan, kuwetli ile zayif arasmdaki

catismadan dogdugu gorO~One varrrus, "gOcO yetenin yetmeyeni bag,rta bag,rta

yenesi"nden (Kaynanam Nasti Kudurdu) yakmrnrs ve yalmz cikar kaygusuna

dayanan ili~kilerin dogurdugu sapikhklan, kudurganhklan gostermi~; ilk

romanlarmda gorOlen zuppe tipinin yerine, bu sefer, hayat savasinda basan

kazanmak icin ahlaksizca yasamayt ilke edinen kisileri ele almrs, bunlann cikar

ve zevk elde etmek lcln butun deger yarqtlanru nastl c;ignediklerini lslemlstir (Hakka S1gmd1k, Billur Kalb, Tebessilm-i Elem, Cehennemlik, Muhabbet

T1ls1m1, Ben Deli miyim? Kokotlar Mektebi, Utanmaz Adam, vb.)

5- Eserlerini birer gozlem sonunda yazmakla birlikte, anlatmak istedigi seyleri

daha iyi belirtebilmek icln kimi zaman mubalaqaya kacrnrstrr. Bu konuda ~oyle demektedir:

Sanatm da daima hakikatle tesviye olunamayan bir mefkuresi verair ki,

bazan milbalagaya, bazan da tabiatm kusutienm ortmege meyil gosterir (Son Arzu, mukaddime)

6- HOseyin Rahmi'nin romanlan "tore rornaru''drr. BOyOk konak ve yahlarda ya~ayan insanlardan en kenar mahallelerde yasayan yoksul halka kadar, pasasi, efendisi, harurm, kucukbeyi, gelini, kaynanas,, mOrebbiyesi, metresi,

zOppesi, zamparasi, delisi, doktoru, hacrsr, hocasi, ufurukcusu, tulurnbacrsr,

17

dilencisi, vb. ile eski lstanbul'un her katmdan insanlan onun eserlerinde kendi

cevreleri, krhklan, gorenek ve gelenekleri, dusunceleri, inanclan, dilleri ve her

turtu ozellikleriyle yasarnakta: yanm yuzy1I onceki lstanbul'un ath tramvaylan

($tpsevdij, Kag1thane alemleri (Bir Muadele-i Sevda), Ramazan gecelerinde

$ehzadeba~1 gezmeleri (Son Arzu), mahalle baskmlan (Tebessilm-i Elem), olu

gomme torenleri (Hayattan Sayfalar), kenar mahalle kadmlanrun konusmalan

(Tesadilf), veb. Butun aynntnanyla yazrya ge9irilmi~ bulunmaktadrr.

7- "Sanat icin sanat" goru~unu benimseyen Edebiyat-1 Cedide'ciler, aydm

kisilere seslenirlerdi. Huseyin Rahmi ise dogrudan dogruya halk tabakasma

seslenmistir. Butun eserlerinde halkm toplumsal egitimini yukseltme amaci

gutmu~. b6ylece, Edebiyat-1 Cedide goru~unun tam tersine, "toplum icin sanat"

gorO~OnO benimsemi~tir. Kendisi ~oy/e demektedir:

* Edebiyattan, sanattan gaye herhalde bir menfaat-i ictimaiyyedir.

($akaavet-i Edebiyye, 1329 !1913'; s. 55).

* Benim gibi havastan ziyade avamm, ekalliyyetten ziyade

ekseriyyetin terbiye-i ictimaiyyesine hasr-1 nets etmi§, bu emel ile

senelerce 9alt§mt§ bir hadim-i samimiyi devirmek i9in sskiirmey: sere!

zannetme. (Cad, 9arp,yor, 1329 "1913", s. 58)

* Edip, muharrir ismi etnunce, vuku-i ilmi ve edebisini

kasabalanm,zm, koytertmitln en izbe k6§e bucaklarma kadar nesir

imkentnt dil§ilnen ve bu memleketin ihtiyacatm, tamam,yle mildrik hay,r­

hah bilyilk kafalar teztmair. ($akaavet-i Edebiyye, s. 59).

* Avam i9in edebiyat olemezmts ... Ne hezeyan! Avam cehl i9inde

bogulsun, biz kar§idan seyrine bakaltm oyle mi? (Cad, 9arp1yor, s. 57)

8- Kendisini, "krrk yrldrr kafasma doldurdugu felsefeyi etrafma sacan bir

mDrebbi" (Son Telgraf, 23.9.1924) diye goren yazar, ha/km bilgisini geni~letme

·• ttpkt Ahmet Mithat gibi, hikaye aractlrqryla yapmaqa 9al1~1r. Fakat Ahmet

at'tan aynld191 nokta, ogretmek istedigi seyleri kendi agzmdan degil de,

ramanlardan birinin agzmdan vermesindedir. Sozgelimi, bir yerde mantarlar

18

uzerine uzun uzun konusulur. (Milrebbiye), alafranga sofrada yemek yeme usulu tarif edilir ( $tpsevdi), bir baska eserde de «determinizm» felsefesi anlatihr (Tebessilm-i Elem), vb. Yazar, soyle demektedir:

* Ben her eserimde kaarilerimi avami §athiyyat arasmda yilksek bir

felsefeye dogru gekmege ugra§mm. ($akaavet-i Edebiyye, s. 68)

* Bana eserlerimde fazla felsefe yapt1g1m1 soylilyorlar. Fakat herkez

kupkuru felsefeyi okur mu? Halka on/an okutmak igin hikayenin iginde

perc« parga vermeli. («Hilseyin Rahmi /Je» Yeni Adam, 1941, no. 324).

9- Halk lcln yazi yazmanm dogal bir sonucu olarak, halkm anlayablleceql dille

yazmak gerektigini dusunrnus, butun eserlerini sade bir dille yazmaga yall~m1~tir. Dil konusunda ~oyle demistir:

Lisan denilen §eyi, yazarlarm yalntz kendileri degil, okuyacaklann

ekseriyyeti de anlamak mesrutiur. ( .. .) Lisan bir nevi tarikat esran degildir

ve oyle olamaz. Yaztlan bir eseri onun muharririyle birkag havassmdan

ba§kas, anlayamazsa, affedersiniz, ona lisan denemez. ($akaavet-i

Edebiyye, s. 121).

Dille edebiyatm ayn ayn seyler olduqu kamsirun egemen oldugu bir devirde,

onlarm birbirinden ayntarnayacaqrrn savunrnus, boylece, kendi 9ag1rn astp gelecegin dil ve sanat tutumuna yol gostermi~tir:

* Liserumtzde sadeligin elzemiyyet ve ehemmiyyeti cidden bilindigi giln

edebiyat ba§lamt§ otecektu: (Cad, <;arp,yor, s. 1)

* Edebiyat, gayesine dogru tea/i lcin 9,rpmd1gm1 kanadlarmm kuvvetini

lisandan etecekiu; lisan, tayyare-i sanatm pervanesidir. ($akaavet-i

Edebiyye, s. 49).

19

12- Sonuclar genellikle acikh ve ahlakidir. <;ogu zaman gOldOrOcO sahnelerle

aslayan eserler, boylece, uzuntu verici olaylarla sona erdirilmis olur.

* Fikir kuvvetsiz olursa ne yaparsamz nafile, Fikirde kuvvetl olursa

odun gibi yaztlsa yine okunur. («HOseyin Rahmi ile», Yeni Adam, no. 34).

10- COmleleri kurulus bakrrrundan kusursuz olmakla birlikte, Oslubu ozenli

degildir. Osluptan once dusunceye onern verrnis, saglamllg1 sOse yeg sayrrus:

butun eserlerini sussuz, sade ve dogal bir antatrmla yazrrusnr:

* Bizim icin eru« edebiyatta, her §eyde, her yerde sthhati ziynete tercih edecek zaman qetmistlr. (Cad, r;arp,yor, s. 63).

* Ne eskilere, ne yenilere benzemeyen, kendime has, a91k, sade bir

Oslubum vardtr. Muvaffak,yyetimi temin eden de i§te bu sassuz, §B'§aas,z ifademdir. (Cad, <;arp,yor, s. 46),

11- Romanlannm cans: kuwetli olmakla birlikte, okuyucuyu eglendirmek,

lki biraz da gazetede tefrika sayistm 9ogaltmak i9ni uzanlan taklitli

onusmalar, makale cesnlll felsefi dusunceler, vaka d1~1 bilgi vermeler

yOzOnden ana vakanm yOrOyO~O aksarnaktadrr. (sozqelimi, $tpsevdi"de

alafranga sofrada yemek yeme usulOnOn anlatrlmasi tam 60 sahife sorer).

20

IV. HOSEYiN RAHMi GORPINAR'IN ROMANLARINDA

ASLi TiPLER

1889 yrlrnda $rk romanryla yazr hayatrna atrlan HOseyin Rahmi GOrprnar,

1908 de memuriyeti brrakarak kalemiyle ge9inmege karar verdikten sonra olurn

tarihi olan 1944 yrlrna kadar 9ogu gazetelerde tefrika edilen pek 90k roman

yazmr~ ve bunlarda TOrkiye'nin yOz elli-iki yOz yrldan beri ge9irdigi kOltOr ve

medeniyet buhranryla ilgili alafrangalrk, batrl inane, ahlak ve ge9im stkrntrsi

arasmda catisma, ask ve evlilikte anlasmazhk, sosyal sefalet, eski ahlak

kaidelerine, orf ve adetlere isyan konularrnr ele alrmstir.

Eserlerinde bu konularr bazen hakim bir tern, bazen ikisini veya 090nO bir

arada kullanan romancr, onlarr anlatmak icin gOnlOk hayatta yapt191

rnusahedelerden faydaland191 gibi, muhayyel vaka ve tipler de icat eder. Fikir ve

anaat catrsrnalanyla beraber, konusanlann sosyal durumlarrnr, mizac ve

karakterlerini if~a eden nOktelerle dolu, eglenceli diyaloglar tertip etmekten

oslamr. Gen9lik yrllarrnda ornek ald191 Ahmed Midhat Efendi gibi o da

okuyucularrna bahis konusu meseleler Ozerinde ders ve bilgi vermeyi vazife

sayar.

HOseyin Rahmi, edebiyatrn sadece bir sanat olduquna kani degildir. Yazarrn

hi9 olmazsa TOrkiye'nin iclnde bulunduqu durum karsismda bir uyarrcr olmasrnr

da ister. Eserlerinde edebiyatrn sanat seviyesine yOkselebilmesi icin riayet

etmesi zaruri olan estetik prensipleriyle, kendisine gore dogru bulduqu felsefi,

ahlaki ve ictlmai fikirler arasrnda muvazene kurrnaqa cahsrr, Yazar bazr

eserlerinde bu gayesine ulasrnrs, bazrlarrnda ulasamarmstrr. Her romanrnda

unsurlar arasrndaki mOnasebet degi~iktir.

Edebi eserin bir bOtOn olduqunu gozonOne almayanlar tecrit ettikleri bazr

unsurlara gore HOseyin Rahmi'yi naturalist ve realist bir romancr olarak

gostermi~lerdi. BOtOne degil, parcaya dayanan bu goro~ dogru degildir. HOseyin

Rahmi bazr fikir ve usullerinden faydalanmakla beraber, hayata fazla ciddi ve

21

objektif bir gozle bakan Fransiz naturalist ve realist ekolOnOn prensiplerine bagl,

kalmarms, gerek vakalanrn kurar, gerek tiplerini yaratirken gazete okuyuculanru

uyandirma, eglendirme maksadryla r;e~itli malzeme, usul ve vasrtaya

basvurmustur. Agah S1m Levend'in de belirttigi gibi, HOseyin Rahmi «edebi

mesleklerin hepsinden fayda'annustrr»."

Eserlerinde, rnusahede kadar muhayyile ve icadi ile ansiklopedik bilgi ve ntezinin de bOyOk pay, vardrr.

Gazetelere roman yeti~tirmek i9in durmadan yaz, yazmak mecburiyetinde

kalan HOseyin Rahmi, biraz da halka hitap etmesi dolayrsiyla eserlerinin

yap,sma ve Oslubuna fazla itina etmemistlr, Romanlanru teskil eden r;e~itli

nsurlar, vakalar, karakterler, durumlar ve konusrnalar arasmda mOkemmel bir

learn ve muvazene yoktur. Bunlardan bir r;ogu kolayca crkanlabjlir. Biz

rada HOseyin Rahmi'nin romanlannda asli tipleri incelemek istedigimiz icln

at bakrrrundan cok mOhim olan yap, meselesi Ozerinde durmayacaqiz. alruz tiplerle yakmdan ilgili bazi noktalan belirteceqiz.

HOseyin Rahmi, romanlannm r;ogunda muayyen insan ve cemiyet gorO~OnO

ya koymak istedigi ir;in sahrslanru onceden belli sernalara gore yaratrmstrr.

lar umumiyetle E.M. Foster'in «doz» (flat) diye adland1rd1912 tek cepheli,

noglunun kompleks temayOllerini ve ir; catrsrnalann hesaba katmayan,

ayyen bir hususiyeti mubalaqah olarak belirtmek rnaksadiyla yaratrlrnrs

rdir. Onlann karakterlerini E.M. Foster'in verdigi olr;Oye gore bir tek cOmlede

-,asa etmek rnumkundur. Tek 9ekirdekli ve sabit karakter\i olan bu tipler

basianndan bir 90k hadiseler ger;tigi halde roman boyunca ayrn kahrlar ve baska isimler alarak muhtelif romanlannda tekrar gozOkOrler. Romane, onlan

yeniden ele allrken isimleriyle beraber beden yaprlanru, sosyal statOlerini ve kOltOrlerini degi~tirir, fakat bu degi~iklikler onlann davrarusian, duygulan ve

dO~Onceleri Ozerinde mOessir olmaz. Bu HOseyin Rahmi'nin insanlan ir;gOdOleri

ve sabit fikirleri bakimmdan ele almasmdan, kahrarnanlanm sematik kallplara gore yaratmasmdan ileri gelir.

· Agah Sim Levend, Hnseyin Rahmi Gurpmar, Ankara 1964, s.46. 1 E.M. Foster, Aspects qftp.e Novel, 1964. S. 75.

22

Bunun bir baska sebebi de HOseyin Rahmi'nin insanlann degi~mez ruh

allerine, psikolojik yasanttlanna degil, d1~ gorOnO~lerine sosyal davraruslanna

ve bilhassa konuya ehemmiyet vermesindendir. HOseyin Rahmi bir 90k

rornanlanru bilhassa batrl inane konusunu ele alan eserlerini «esrar romanlan»

seklinde yazrrustrr. Bunlarda cozulmesi lazirn gelen bir sir vardir, Bu sir menfaat

veya baska sebepler dolayrsryla safdil insanlann battl inanctanndan

faydalanmak isteyenlerin oynadrklan oyundan ibarettir. Roman bu srrnn kesf

uzerine kurulur. Bunlarda ve daha baska eserlerinde heyecan verici vakalar

tertip etmekten hoslanan rornanci «doz» karakterleri kullarur.

HOseyin Rahmi'nin romanlannda canh olan ve okuyucuya ger9eklik intibarru

veren bashca unsurlar, diyaloglan ile bazt mekan tasvirleridir. Yazar, insan

sikolojisi hakkmda basit, sematik fikirlere sahip oldugu icln baz: eserlerinin

~slubuna hakim olan ve umumiyetle sahrslanru hareket ettiren amillerin sosyal

ve psikolojik teferruat incelemelerine giri~mez.

HOseyin Rahmi'nin kendisine has bir tip yaratma usulO vardir, Bunlardan biri

~h1slara tasidrklan bashca ozellige uygun hakiki, mecazi veya yan mecazi

· imler vermektir. Bunlar yazarm insanlan sernalastrrma temayOIOnO gostermesi

bakrrnmdan dikkate sayandir. Bu semalastrrmemn baslica gayesi muayyen bir

ususiyeti iyice belirtmek, komik romanlannda ise okuyucuyu gOldOrmektir.

Bu durum HOseyin Rahmi'nin romanlarmda canland1rd1g1 tiplerin

repertuvanru yaprnayt kolaylastmr, Kitaplarmm adlan bile bize bu hususta bir

kir verebilir: §1k (1889) da o devir Turk cemiyetinde alay konusu olan alafranga

·pi canlandmr. lffet (1896) iffetli bir gen9 kizm sefalete dustukten sonra 9ektigi

isnraplan anlatrr. MOrebbiye (1898) de muhafazakar bir Osmanh ailesine

mOrebbiye olarak girmege muvaffak olan Paris'li bir fahisenin konaqm butun

erkeklerini nastl bastan 91kard1g1 hikaye olunmustur. Metres (1898) romanmda

ayru tip baska bir cerceve ve macera icinde yeniden ele almrrustrr, §1psevdi

(1911) roman mm kahrarnarn §1k'ta portresi cizilen alafranga tipin bir baska

~megidir. Gu/yabani (1912) de banl inanclara inanan kadmlar ortaya

onulrnustur. Ayru y1I nesredilen Cad, romanmda ayru tern baska bir sekllde

23

HOseyin Rahmi'nin romanlannda bazilan esas kahramanlarmdan 90k daha

canll fakat romandaki yerleri tali derecede veya krsa sOren bir y1gm satus vardrr.

Karikatore varan bir portre tasviri, bir konusma, bir jest ve hareketle

canlandmlan bu tali sahrslarrn, asli kahramanlann icinde yasadiklan dunyayi

gozonune koymakla beraber, romanlarm esas konusu veya aksiyonlanyla 90k

s1k1 mOnasebetleri yoktur. Biz burada romancrrun asli tiplerini ele ald191m1z icin

24

tekrarlarnr. Toraman (1919) da ya~h bir adamm evlendigi gene;: kadmla dO~Op kalkan oglu, Cehennemlik (1924) de evin u~agma goz koyan ve onu bastan

cikaran yash bir kadm, Efsuncu Baba (1924) da tilsrma inanan ve gizli hazineler

kesfine cahsan orta 9ag art191 bir tip, Meyhanede Hammlar (1926) da

Cumhuriyet devrinde ilk defa hOrriyetlerine kavusan gen9 krz veya kadmlar, Ben Deli miyim? (1926) de bir ruh hastasi, Utanmaz Adam (1947) ile Deli Filozof

(1964) ta tabiatct gorO~ adrna ahlak kaidelerine isyan eden tipler tasvir olunmustur.

Romanlarma verdigi isimlerden de anla~1ld1g1 Ozere, HOseyin Rahmi bu

eserlerinde muayyen zihniyet ve davraruslan temsil eden tipleri ortaya koyma

gayesini gOtmO~tor. Yukarda adlan zikredilmeyen romanlarda da belli konular

ve muayyen tipler vardrr. Ilk devrilerde yazd191 Mutal/aka (1898) da bahis onusu olan kaynana tipi Ev/ere $enlik-Kaynanam Nest' Kudurdu (1927) da

yeniden ele ahrur, Kuyruklu Y1/d1z Altmda bir izdivag (1912) romanmda mahalle

admlanyla aydm fikirli bir dellkanh ve bir gen9 krz. Nimet§inas (1901) ile Billur

Kalb (1926) da iffet goibi namus yOzOnden intihar eden gen9 krzlar, Mezarmdan

Kalkan $eh it ( 1928) ile Dirilen lskelet ( 1946) da batrl seylere inananlarla

inanmayanlar. Kokotlar Mektebi (1922) ile Gonill Bir Ye/ De{Jirmenidir Sevda

Ogiltilr (1943) romanlannda cinsi arzulanna gore yasayan ve bunu hayat gorO~lerinin temeli yapan ki~iler bahis konusudur.

} Hiiseyin Rahmi'nin romanlanndaki asli ve tali sahislar eski talebelerimden Sudi Baybars tarafindan mensup olduklan ictimai tabakalara, zihniyetlerine, mizaclanna, milliyetlerine, cinslerine ve yaslanna gOre tasnif edilerek incelenmistir. Sudi Baybars: Huseyin Rahmi Gurpmar'm Y arattigi Tipler, Tez, TOrkiyat Bnstitusu Nr. 320; istanbul Universitesi Turkoloji Bolumunde Huseyin Rahmi Uzerinde daha bir

arastirmalar yapilmistir. 1938-39 yilmda Mustafa Gurses, Huseyin Rahmi Gurpmar adh tezinde daha ziyade romancmm eserlerinin ozetlerini yapmakla yetinir (Tez, Turkiyat Enstitusu, Nr. 98). 1953 yilmda )'Wtl Koksal Huseyin Rahmi'nin II. Mesrutiyet'e kadar yazdigi romanlan, (Tez, Turkiyat Enstitusu Nr., 954 te Goksin Guzak II. Mesrutiyet'ten Cumhuriyet'e kadar cikan romanlarmi (Tez, Turkiyat Enstitusu,

.ilr. 451), konu, sahislar, Kompozisyon ve uslup bakimmdan tahlil etmislerdir. 1954-55 de S.Eri§en HOseyin Rahmi'de ask temini (Tez, nr. 459); 1970 de c;.Durmu§oglu yazarm 1923-24 yillan arasmda .~1g1 romanlan (Tez,nr. 966), F.Tilrk ise 1918-23 arasi roman ve hikayelerini (Tez, nr. 1012) · lemislerdir. HOseyin Rahmi'nin sosyal gorusleri, A.-0.D.T.C. Fakilltesi dergisi, c. 3, nr. 3, 1945

25

onlar Ozerinde durmayacaqrz."

«Tip» kelimesini, bazi psikologlann kullandtklan manada muhtelif insanlarm

ayat karstsinda alrms olduklan tavirlara ve hakim temayOllerine gore

sokulabilecekleri grup veya nev'i manasmda kullaruyorum, Mesela alafrangalar, yahut batn inane, olanlar, bu bakrmdan bir grup veya tip teskil ederler. Romane,

onlan hayatta gordOgO muhtelif insanlarm kendinde uyand1rd1g1 intibalarla uayyen bir sernaya, bir tipe gore insa eder. Onlar musahede ile bir

O~Oncenin mahsulOdOrler. Burada musahedenin mi, yoksa pesin bir kanaatm , on planda geldigini tayin etmek cok gOytOr. HOseyin Rahmi romanlannda

saruslanm canlandirmak icin musahedelerinden bol bol faydalanrmstrr. Fakat onlarla alay etmek, okuyuculanru gOldOrmek veya kendi insan ve cemiyet

orO~OnO telkin etmek rnaksadryla bazen karikatOre gittigi, bin bir nuansi olan yat1 ~emala~tird1g1 da muhakkaktrr, Niyazi Berkes'in de belirttigi Ozere,

Oseyin Rahmi eserlerinde TOrkiye'nin Tanzimat'tan sonra geyirdigi «sosyal

seleleri icine alan bir tek roman yazm1~ gibidir ve buna da belirli bir insan ve

cemiyet goro~o hakim olmaktadtrs".

Yalruz bu hOkmO verirken romancmm tipler ve durumlar kadrosu ayrn kalsa

a zengin bir yaratma kabiliyeti gosterdigini, sadece «belirli insan ve cemiyet

orO~OnO» mOdafaa etmekle kalmayarak roman sanatmm temel prensiplerine

iayet etmeye yal1~t1gm1 unutmamak lazrmdrr. HOseyin Rahmi her seyden once

ir sosyolog veya ideolog degil, bir rornancidrr. Fikir, onun ye~itli cepheleri olan

sanatmm ancak bir tarafiru teskll eder ve kanaatrrruza gore degerli ve mOhim

Ian bu tarafmdan ziyade tip yaratma, canh konusrnalar ve sahneler tertip etme,

knik ve Oslubuyla cok yakmdan ilgili olan gOldOrme gOcOdOr.

HOseyin Rahmi'nin tiplerini psikologlann tesbit ettikleri orneklere veya sosyal

tabakalara gore tasnif etmek mOmkOndOr. Fakat o, sahrslanru yaratirken daha

ziyade geni~ halk kOtlesinin hayata oldukca basit bak1~ tarzma gore hareket

etmlstir. Bundan dclayi onlan psikolog veya sosyologlarm tasniflerine

durmaga kalkmak zorlayrci olur. Mesela HOseyin Rahmi'nin romanlannda

insi arzularma tabi olanlar veya batil inanclanna gore hareket edenler ne

ayyen bir sosyal tabakaya, ne de muayyen bir beden yaprst veya mizaca

sahiptirler. A9hk ve sefalet lclnde bulunanlar arasmda cinsi arzulanna gore

reket edenler oldugu, gibi, 90k ahlakhlar, bu yOzden intihara kalkanlar da

rdir. Okur yazar olduklan bildirilen saluslardan bir 9ogu cahil halk gibi

~- -ocoden medet umarlar. Zeng in tabakaya mensup olanlardan bazilan dOrOst

ahlakli, bazilan dejeneredir. Kanaatima gore HOseyin Rahmi'nin

anlanndaki sahislan tasnif ederken takip edilecek en dogru yol, yazann

htelif romanlarmda tekrarlad1g1 asli tiplerden hareket etmektir. Bunlardan en

dikkati cekenleri birbirleriyle monasebetlerini de goz onune alarak, ~oyle

ralayabiliriz.

1- Alafrangalar ve onlan istismar eden Fransiz fahlseleri

2- Bat1I inanca gore hareket edenler ve onlan 9e~itli bakimlardan istismar

eden sahrslar

3- Ahlak ve namusa bOyOk deger verenlerle i9gOdOlerine gore hareket eden

ve bunu hayata felsefesi haline getirenler.

HOseyin Rahmi, sosyal sefalet meselesini, bir siruf meselesi olmaktan 90k, bir

lak meselesi olarak ele alrrustrr. Baz: romanlarmda zenginler, ahlak

nsiplerini maske gibi kullanan insanlar olarak gosterilmi~lerdir. Aclar bu

skeleri yrrtarlar ve ahlakstzlrklanru i9gOdOleriyle mazur gostermege 9ah~1rlar.

~,seyin Rahmi'nin romanlarmda emekcilerln haklanna dayanan, namuslu

h~may1 ahlak prensibi haline getiren ve bu prensip adma isyan eden asli bir

rastlarulmaz. Onda Ahmed Midhat Efendi, Narruk Kemal, Halid Ziya,

hmet Rauf, Halide Edib, Yakup Kadri, Resat Nuri, Peyami Safa, Ahmet

mdi Tanpmar ve son devir romancrlanrun eserlerinde goronen mOsbet

1f11 kahramanlar da hemen hemen yoktur.

26

HOseyin Rahmi'nin yaratt191 tiplerin eserlerindeki yeri, fonksiyonu, hayat

sefesiyle munasebeti, mekanizma ve hududunu ana c;izgileriyle belirten bu

hattan sonra, az once verilen semaya gore eserlerini krsaca gozden

irmek istiyorum:

27

1- Alafrangalar ve Frans1z Fahiseleri: Avrupalt cahsma tarzrru ve yuksek

-ttorono degil de, ktltk ve ktyafetini ve eglence seklini taklit eden alafranga

ini Turk romanma ilk once sokan Ahmet Midhat Efendi otmustur. Felatun Bey

Rak,m Efendi (1876) romanmda o Tanzimat devrinde yasayan biri menfi,

kisi mOsbet vasiflan haiz iki genci tasvir ve mukayese eder. Yazar bunlardan

·nncisini gOIOnc; bulur ve gOIOnc; gosterir, ikincisine ise hayran olur. Ve eserinde

"'-er verdigi Avrupaltlar vasrtasiyla onu yuceltir.

elatin Bey bir mirasyedi, sathi kulturu olan bir genc;tir. Avrupaltltgt disa ve

tense dayantr. Midhat Efendi'nin kendi idealizasyonu olan Rakrrn Efendi ise

n derece caliskan, agtr bash, kulturlu ve ~ahsiyet sahibi bir delikanhdtr.

HOseyin Rahmi ilk romaru olan §1k'ta Ahmet Midhat Efendi'nin bu romaruru

ek tutmus, fakat mOsbet tipi cok silik btrakarak, menfi tipin gOIOnc;IOgOnO

ha kuvvetli bir sekilde belirtmistlr. Romanda gOIOnc; olmayan, alafranga bir

Ork genci vardrr: Ma~uk Bey. 0 zengin, yaka~tklt ve kOltorlO bir delikanhdrr.

OZel bir ltalyan ktzryla sevisir, fakat romanm astl kahramarn cok cirkln oldugu

Ide kendisine hayran olan, iktisadi durumu ve kulturu rnusaid olmad191 halde

franga gorOnmege ozenen $ohret Bey'dir. Kendisine bir asalet ada da

duran $at1rzade $ohret Bey tam bir budaladrr, <;irkin ve a~ag11tk bir fransiz

isesi olan Potich, onun bu budalal1gmdm bol bol istifade eder. Onu her vesile

yolar. Neticede $ohret Bey, kendisine cins diye yutturulan bir sokak

eginin Beyoglu'nun kibar lokantalannda yapt191 zararlar, annesinin kupelerlni

arkadasi Ma'suk.Abey'in misafirlerinin elbise ve esyalanm calmasi yOzOnden

pse atrhr.

HOseyin Rahmi bu eserinde alafranqahk ile a~ag11tk duygusu ve onu telafi

arzusu arasmdaki munasebeti cok iyi yakalarmstrr. Adtntn da telkin ettigi Ozere,

~hret Bey'e hakim olan ihtiras kendisini gosterme arzusudur. Yazann Fransrz

ahisesine verdigi Potich adr da alaylr bir mana tasrr: Fransrzca <;in ve Japon

vazosu manasma gelen bu kelime onu taklit eden ic;i renkli eli~i kagrtlanyle

--10 adi, taklit cam vazo manasma da gelir. ilk romanr olmasma ragmen

-seyin Rahmi bu eserinde tiplerle vaka arasmda iyi bir muvazene kurmus, jest

hareketle beraber durum komigi yaratmaqa da muvaffak olmustur.

Milrebbiye romanmda Fransrz Fahisesi baska bir isim altmda tekrar

rsirmza crkar, Ve asli kahraman haline gelir. Yazar onu bu sefer gene; ve

~-el olarak gostermi~, TOrkiye'ye gelmeden onceki muhitine ve hayat

ubesine geni~ yer vermistir. Angel (Melek) adim tasiyan bu gene; ve gOzel

isli kiz, ta~1d191 adm zrddma tam bir seytandrr. Yazann bir cok sahis lannda oldugu gibi burada da kahramanma ironik bir ad verdigini gorOyoruz. gel, annesini, kendisini ve daha bir cok gene; k121 igfal eden erkeklerden

ikarn almak icin onune gelen her erkegi bastan c;1karmag1 gaye edinmistir, 0,

Oseyin Rahmi'nin daha sonraki romanlannda geli~tirdigi cinsiyet nazariyesinin

·r oncusudur. Hayat gorO~O bakrmmdan Fransrz natoralistlerinin fikirlerini

nimseyen Angel'e gore ahlak bir maskeden ibarettir. insanda esas olan

iattrr.

Angel'in baska bir ozelligi HOseyin Rahmi'nin daha sonra yaratt191 tiplerde

rulecegi Ozere ta~1d191 hayat felsefesine gore suurlu olarak hareket etmesi ve

'f olmastdrr. Milrebbiye romanmm diger kahramanlan bir bir onun tuzaqma

rler. Bunlardan en komigi Dehri Efendi'dir. Dehri Efendi'nin komikligi

ersahi otoritesi ile cocuk mizacr ve gOIOnc; allameligi ve bilhassa romanm

unda otoritesini siftra indiren davrarusi arasmdaki tezattan ileri gelir. Yasrna

ma bakmadan o da oglu $em'i gibi mOrebbiyenin tuzaqrna d user, Yazann

a Dehri adrrn vermesi, ukalalrg, ile alay etmek, ona gonoc; bir feylesof tavn

ek icln olmalrdrr. Dehri kelimesi osmanlrcada «dOnyanm sonsuzluquna

mp, oteki dOnyay, inkar eden, ruhun cesetle birlikte oldOgOne inanan,

nsizca materyalist manasma gelir» Bununla beraber Dehri Efendi HOseyin hmi'ni daha sonra yazd191 Deli Filozof romanmm kahramanr gibi insicamlr bir

tyat felsefesinin savunucusu degildir. Onu canlr ve komik yapan da tezatlr bir

kteri haiz olmasrdrr. Milrebbiye romanrndaki sahislann her biri aile iclndeki

28

Yazar bu sahrslar arasrnda kansik mOnasebetler kurar. Suni bir tesir brrakan

lanlar ve vakalar dolayrsiyla Metres romaru komik bir macera roman: haline

lir. Burada tipler baktmrndan yeni olan, alafranga tiplerin Fransrz fahlseleri

ibi aktif hale gelmeleri, kurnaz bir hOviyet kazanmalan, $ohret Bey gibi aptal

29

urumlanna, yaslanna, kOltorlerine ve beden yaprlarma gore tavsif edilmislerdlr.

omanm canh taraflarmdan bir hem karakterleri veren, hem de komik tesirler

andrran konusrnalandrr. MOrebbiye romaru HOseyin Rahmi'nin karakter,

trika, durum, dialog, tahlil ve sosyal hiciv unsurlanru muvazeneli bir sekilde

lland1g1 en mOkemmel romanlarmdan biridir.

Vine alafrangallk temini ihtiva eden Metres romanmda bu muvazene ve

-~-nlOk yoktur. Yazar burada karakter romanmdan macera rornarn kutbuna

yar. $ah1s kadrosunun zenqlnlestirmek, ve vakayi kompleks hale getirmek

in iki romarn birlestirmis gibidir. MOrebbiye romanmda satuslann ve vakanm

lr konak icinde toplanmasmdan ve onlar arasmda sik: bir mOnasebet

rulmasmdan ileri gelen teksife kansrk, Metres romanmda bir dag,lma ve bu

"1lmaya mani olmak icin bir zorlama vardrr,

Roman, merkezini Hami Bey'in teskf ettigi alafranga Turk ailesi ile kendine

bir cevresi olan Fransiz fahlsesi Parnasse olmak Ozere iki krsrna

lrmsnr. Ba~lang19ta Hami Bey ve cevresini tarutan yazar, sonra onu

asse ve cevresindekilerle temasa ge9irir. Birinci krsirnda kocasi oldukten

ra dOnyanm zevkini 91karmaga bakan yash ve suslu Firuze Hanrm'la

,franga oglu Hami Bey'i ve onun eski tipte bir kadm olan kanst Saffet Harum'i

~rOrOz. Paris'te gezip tozduktan sonra TOrkiye'ye donen Hami Bey, ad, gibi saf

n ~i~man ve alafranga bir ~~kle sokrnaqa cahsrrsa da muvaffak olamaz.

srru kaybetmemek i9in tOrlO ezalara katlanan Saffet Hanrm'm tipi ve

rumu romanda gayet komik olarak tasvir edilmistir. Romanm ikinci krsmmda

smdan memnun olmayan alafranga Hami Bey'in Parnasse'la monasebeti

latnrmstrr. Parnasse'm ayn ayn idare ettigi iki a~1g1 vardir: Reyhan ile MO~tak.

rsrlanna zengin bir rakip 91kt1g1nr goren bu iki alafranga delikanll Hami'ye bir

n oynamaga karar verirler. Reyhan, Hami Bey'in yash annesi Firuze Harurm

stan cikararak parasm, yiyecek, Mustak safdil Saffet Harum't elde edecektir.

mamalandir. Onlara hakim olan vasrf Avrupalllan d1~ gorunu~leri bakimmdan litten ziyade cinsi arzulanrn serbest bir sekilde tatmin veya para elde etmek

in ahlak kaidelerin pervasizca c;ignemeleridir. Bu cepheleriyle onlar,

ancmm daha sonra yaratacaqi «Utanmaz Adam» tipi ile onun benzerlerinin

culeridlr. Huseyin Rahmi bu sonunculara hareketlerini rnesru gosteren bir

yat felsefesini, ahlaki kiyrnetlerin tam inkan manasma ald191 naturalizm ve

teryalizmi mudafaa ettirir. Bu gec;i~i hazirlayan daha onceki alafranga tiplerin

frangallkla serbest cinsi rnunasebeti birlestirrneleridir.

§1psevdi romanmm kahramaru Meftun Bey, Ham Bey'in baska bir ornegidir.

da Paris'e giderek tam bir alafranga olarak doner, Kalaballk aile c;evresine,

seksen yasrndaki ninesinden hizmetci kadmlara kadar alafrangallk dersi verir.

derslerden en cok istifade eden krz kardesi Lebibe'dir. Lebibe, komsulann n muhafazakar Kasun Efendi'nin oglunu bastan cikanr, Bundan

.ydalanmay1 dusunen Meftun, Kasun Efendi'nin servetinden faydalanmak icin

un kizi Rabia'ya talip olur. Huseyin Rahmi burada alafranga bir Turk ailesiyle

uhafazakar bir Turk ailesini yanyana getirir. Fakat maceraya ehemmiyet

rdigi icin, derin ve teferruatll karakter ve davrarus tahlilleri yapmaz. l~i daha

a kanstirmak ic;in araya Makferlan ve kansrru sokar. Mahir, Makferlan'm

nsma asrk olur v.s.

Romanda bastan crkan veya bastan cikanlan daha bir cok sahrs vardir.

Bunlarm hemen hepsi tek bir temayOle gore adeta mekanik olarak hareket

ederler. lc;lerinde bu ternayullere karst koyucu bir kuvvet ve prensip yoktur.

omanda tipler bakmundan rnuhirn olan noktalardan biri Meftun Bey'den

aJafrangahk dersi alan gene; kizlann da bunu cinsi serbestlik manasmda

anlamalan ve uzerinde hie; dusunrneden tatbike gec;meleridir.

Kuyruklu Y1/d1z Altmda Bir lzdiva9 adh romanmda aktuel bir hadiseden

ydalanan yazar, aydm fikirli bir delikanh ile bir gene; kiz: eski zihniyete bagh

dmlar arasma sokar. Rornarun erkek kahramaru lrfan Galip, eek geri buldugu halle kadmlarma dunyarun yarundan gec;ecek olan Haley yrldizrna dair

rsler verir. Yazar, ona bir ferdiyet kazandrrmak icin birbirine zit vasiflar izafe

etmistir. Mesela lrfan Galip bir kadm dusrnaru olmakla berabsr kadmlann

30

suna gitmeyi de arzu eder. Kendisine mektuplar yazarak ileri fikirli olduqun

ildiren Feriha'yt takipten geri kalmaz. <;ok gOzel, 90k zeki, 90k kOltorlO olan

eriha o zamanki TOrkiye'de kadmlann pece ve kafes arkasmda esir

lmalanndan sikrlan ve buna isyan eden bir tiptir. Konferanslarma devam ettigi

rfan Galib'e asrk olur ve onu mektuplanyla kendine cezbeder. HOseyin Rahmi

u romanmda ilk defa mOspet vasiflar ta,1yan, Avrupallca dusunen, irade ve

,uuruna sahip bir gift yaratrr ve onlan blrtestlrlr.

Bu y1llarda Avrupall aydm kadtn tipinin musahhas bir ornegi olan Halide Edip

yaz1 hayatma atrlmrs bulunuyordu. Handan ile Kuyruklu Y1ld1z Altmda Bir

izdiva~ ayru y1I (1912) nesrolunurtar. ikinci Me,rutiyet devrinde aydtn kadtnlartn

sosyal hayata kansmalan HOseyin Rahmi'ye tesir etmis olmahdrr. Halide Edib'in

nenoen'! ile mukayese olunursa d devirde Ostad mevkiinde olan Milrebbiye

romanctntn rornam 90k zayif kahr. Bunun sebebi onun tiplerini pesln bir fikre

gore yaratmasma karsihk Halide Edib'in hayat ile ger9ege daha yaktn otmasi,

TOrkiye'de dogmakta olan «yeni kadtn» m ideal ve meselelerini bizzat

ya,amas1d1r. Seiki yine devrin tesiri altmda HOseyin Rahmi ayru y1I ne,rettigi

«Sevda Pe§inde» adh romanmda, a,k1 i9in intihar eden asil ruhlu bir gen9 kadtn

ipi yaratrrustrr. Ayn-1 nur'un arkadasi Seza Hamm da iyi kalbi, olgun bir

kadmdrr.

Tebessilm-i Elem romarurun erkek kahramanlarmdan Kenan Bey alafranga

capkm bir adamdir. Kansi Rag1be onun alafrangallk icabt olarak gosterdigi

hareketlerin sebeplerini anlayacak kadar zekidir. Kocasmm 9apkmhklann1

ogrenince ondan bosamr.

Cumhuriyetin ilk y1llannda yaz1lm1, olan Meyhanede Hammlar romanmda

kadtn hOrriyetinden istifade etmek isteyen kadmlar, kocalanyla beraber

meyhaneye giderler, fakat orada k1skan9llk yOzOnden cekisirler ve karakolluk

olurlar. Tutu§mU§ Gonilller (1926) romanmda hOrriyeti cinsi arzulanna gore

yasamak telakki eden Cumhuriyet devri gen9 kizlan tasvir edllrnistlr. Billur Kalb

(1926) de i' hayatma anlan gen9 kizlardan bazilan duser, bir tanesi kurtulur. Bu

romanda ge9im zaruretleri ile cahsrnak zorunda kalan gen9 krztann

kar,11a,t1klan meseleler ele ahnrrusnr. Daha once de soylernis oldugumuz gibi

31

Oseyin Rahmi diger Turk rornancrlannm eserlerinde gorUlen bati kulturunu tam

nasiyla lclerine slndlrrnis, cahsan.bedbaht da olsalar c;e~itli meziyetleriyle

· sanda sevgi ve hayranllk duygusu uyandrran bir kadm ve erkek kadm

hraman yaratmarrustrr. Bu, hayatta boyle tiplerin bulunmamasmdan ziyade

azann hayata bakrs tarzr, okuyucuyu gUldUrme arzusu ve TUrkiye'de

t1llla~may1 HUseyin Rahmi'nin kahramanlan gibi anlayan kimselerin c;oklugu

izah olunabilir.

2- Bat1I inanclara gore hareket edenler ve onlar1 cesitli maksatlarla

istismara cahsan tipler:

Alafrangallkdan sonra HUseyin Rahmi'nin en cok Uzerinde durdugu

:onulardan birisi batn inanclardrr. 0, bu konuyu muhtelif romanlannda c;e~itli

krrnlardan ele alrmstrr. Yazann battl inancla ilgili baslrca eserleri sunlardrr:

esadilf (1900), Kuyruklu Y1/d1z Altmda Bir lzdivaq (1912), Gulyabani (1912),

Cad, (1912), Hakka S1gmd1k (1919), Efsuncu Baba (1924), Muhabbet T1/s1m1

1928), Mezarmdan Kalkan §ehit (1928), Dirilen iskelet (1946). Diger

anlannda da batu inancla ilgili bir cok unsurlar vardir,

HUseyin Rahmi'nin romanlarmda batrl inanclar bazen romanm vakasrrn

rl1 bir sekle sokan bir vasrta, bazen bir sahsm karakterinin temeli, bazen

rinde nazari olarak konusulan bir fikir konusudur. Her romanm ag1rl1k

sma ve yapisma gore, bu temin kullarulrs tarzi degi~ir. Bizi burada

-· ndiren banl inanch tiplerle onlan c;e~itli maksatlarla istismar eden

rslardtr. Bu sonuncularm durumu ve fonksiyonu da romandan romana

i~ir.

HOseyin Rahmi'nin bu temden faydaland191 ilk roman Tesadilf'tilr. Burada

ru erkegi seven iki gene; kadm, Nefise Hamm admda ahlaksiz ve sahtekar bir

~- -oco kadma basvururlar, Roman esas itibariyle kansi ile metresi arasmda

bocalayan bir erkegin (Mail) mUtereddit durumunu anlatrr. Mailin kanst Saibe ile tresi $6hret birbirlerinden habersiz Nefise Harurn'a giderler. Bir gUn

tresinden suphelenen ve pesine dusen Mail de Nefise Harum'm evine gelir.

nst ile metresinin tesadUfen orada bulunmalan hazin ve komik sahneler

32

Gulyabani, butunuyle batrl inane temine dayanan, fikir, vaka, sahrslar, cevre,

Oslup arasmda sikt munasebet kurulan bir rornandir. Yazar, eserini, neticesi

nunda anlasilan esrarh bir plana gore kurmus olmakla beraber hayaletlere

anan eski kadm tiplerini, Muhsine, c;e~mifelek, Rusen Kalfa ve Harumefendl't

uzel canlandirrmstrr. Kadmlann cahil ve safdil olmalan dolayrsiyla burada tern,

1~andan romana sokulan bir fikir olmaktan cikarak sahislann hayatlannm canli

ir unsuru haline gelmi~tir.

33

ratrr, Romandaki fonksiyonu asli olmamakla beraber, yazar Nefise Hamm

ini canh bir sekilde tasvir etmistir. 0, safdil insanlann batrl inanylanndan

.ydalanan ahlaksiz ve kurnaz bir kadrndr. Dikkate sayan olan nokta, bu cahil

ma basvuran Saibe'nin okur-yazar, $ohret'in ise bir fahise olmasrdrr,

Kuyruklu Ytldtz Altmda Bir izdivaq' ta asli kahramanlar, daha sonra

"rbirleriyle blrlesen ve aydm ki~iler olan lrfan ve Medlha'dtr. Baslanqicta

dmlara dusman olan lrfan Galip, kuyruklu yrldrzm dunyaya carprnasmdan

orkan mahalle kadmlanna konferanslar vererek onlan korkutur. Bu kadmlar

arasmda sahslyetini roman sonuna kadar gizleyen Feriha da vardir. Yazar

halle kadmlanru konusturmak suretiyfe canfl bir ~ekfide tasvir etmi~tir. Fakat

nlar tali saruslardrr, Tesadilfte ofdugu gibi burada da batil inane, baska

islarm hayatma uzaktan bagl1, romanm esas konusuyla alakasi olmayan bir

ir.

cadr, oldukten sonra cadi olarak gozOktOgO ve kocasmm yeni zevcelerini

orkuttuqu ve bogdugu rivayet edilen kiskanc bir kadmm hayaleti etrafmda, pek

ikna edici olmayan dolasik vakah bir romandtr. Naslt Nefi admda bir zatm

k1skany kansi Binnaz yah komsusu baska bir kadmla, ikisinden birisi oldukten

sonra cadt rolO oynayarak olenin kocasmm tekrar evlenmesine mani olma

hususunda birbirlerine soz verirler. Komsu kadm olen Binnaz'm hayaleti sekline

girerek Na~it Nefi'nin yeni evlendigi kadmlan korkutur. Roman, hayaletlerin ash

olmad191 ana fikrine dayanan bir «sir» romarudrr, Bir tip yaratmaktan cok kansrk

vakalar icad etmege ehemmiyet veren yazar, uzun konu$ma ve izahlarla

ayaletlerin ash olmadrqrru belirtir.

Hakka S1gmd1k romanmda, NOshet Ulvi admda acikqoz bir delikanh vurguneu

esnaftan para srzdrrmak lcin mahallede herkesin tan1d191 aptal Veli'nin admdan

faydalarur. HOseyin Rahmi bu romanmda birinei dOnya savasi srrasmda halkm

yektigi sefaleti, hacuik perdesi arkasma s1gmarak halki soyan tuccarlarai ele

ahr. Bat1I inane; daha ziyade vakaya baghd1r. Aptal Veli adma tOecarlara mektup

yazan a91kgoz delikanh roman sonuna kadar rnechul kahr.

HOseyin Rahmi'nin banl inane; konusunda yazd191 en kuvvetli roman Efsuncu

Baba'd1r. Romanm admdan da anlastlacaq: Ozere, burada bir tip ele ahnrms ve

teferruath bir sekilde i~lenmi~tir. EbOlfazl Enderi kendisi gibi batil inanclara bagh

bir babanm ogludur. Orta9ag kitaplanru okuyarak ger9ekler alemiyle olan monasebetini tamamiyle keser. Romane, onun safdil manclanndan istifeaede

eden iki Ermeni ile EbOlfazl'm krzrru seven bir delikanh tipi de yaratir. Yazar

ger9i bu eserine de maeera romanlanna has bazi vakalar kmstmr. Fakat

EbOlfazl ile Ermenileri zengin jest, mimi, taklidi konusrna ve dekor tasviri

vasrtastyla 90k eanh bir sekilde antatir.

Mezanndan Kalkan §ehit romanmda da Gulyabani ve Cadl'da oldugu gibi

ayalet rolOnO oynayan bir sahrs vardir. Yalruz bu sahis iyi kalbli bir insandtr.

Muzaffer admda bir gene;, sankarms savasmda olen arkadasi $evket'in ya~h

annesini teselli i9in onun hayaleti seklinde gozOkOr. $evki Bey admda ein ve periye inanmayan bir zat eesaretle pesine duserek hayaletin oyun oynayan bir

insan oldugunu meydana cikanr, Bu kisa ozetten de anla~1laeag1 Ozere

Mezarmdan Kalkan §ehit bir karakter rornaru degil, merakh bir vakaya dayanan

bir sir rornarudrr.

Dirilen lskelet romanmda yazar ayru oyuna basvurur. Yalruz bu roman tipler

bakrrrundan daha 9e~itli ve daha canhdrr. Alafranga ve aydm fikirli insanlarla

safdiller kars: kar~1ya getirilir. Romane, araya kansrk ask maceratanm da sokar.

Romanm kadm kahramanlarmdan tatar Nasrra, tabiatustu kuvvetlere inanrnast

bakimmdan Peyami Safa'nm Matmazel Noralya'nm koltugu adh romanmm kadm kehrarnamru andrnr. Peyami Safa'nm rornaru, Dirilen lskelet'e nazaran

daha ikna edieidir. HOseyin Rahmi'nin bir 90k eserlerirnde gorOlen inslcarnsiz

34

unsurlan bir araya getirme temayulu, bu romanmda en son smmna ulasir.

Bununla beraber eserde yer yer hayattan sahifeler vardrr.

AbdOlhamid devri pasalanndan $em'i Pasa'nin kalaballk konaqrnda geyen ve

muhtelif sahrslar arasmdaki cinsi mOnasebetleri komik bir sekilde ortaya koyan

Muhabbet T1/s1m1 romanmda koylO Ali'nin ahlaksiz ve sahte bir pirden Oy

epucuk kar!?1llg1 ald1g1 muska bir batrl inane motifi olarak muhim ibir rol oynar.

Ali bu muska sayesinden pervasiz bir Don Juan kesilir. Tipler ve durumlar

bakirmndan cok zengin olana bu romarnnda HOseyin Rahmi eserlerinden

y0gunun ana temlerini teskil eden cinsi arzularla batrl inane motifini basanh bir

tarzda birlestlrlr.

HOseyin Rahmi nastl alafranga tiplerle alay etmek icin bati kulturunu icine

sindlrmis, akh basmda mOsbet tipler yaratrnarrussa, eserlerinde din duygusunu

derin bir sekilde yasayan insanlara da yer vermernistir. Bu, onun mevcut ahlak

nizamma karst koyan tipleri anlatt1g1 romanlannda daha acrk gorOldOgO uzere,

dini esas itibariyle batil inane telakki etmesinden ileri geliyor eamyorum.

Materyalist felsefe ounu, neticede dini, hatta klasik ahlaki inkara kadar

gotormO!?tOr.

3- Ahlak ve namusa biiyiik deger verenlerle icgiidiilerine gore yasamay1 hayat felsefesi haline getirenler:

HOseyin Rahmi'nin romanlarmda ahlak ve namusa bOyOk deger veren ve

onun ugruna_ olumu goze alan bazi sahislar vardrr. Fakat o, daha ziyade

ahlaks1zllg1 prensip haline getiren, naturalist ve materyalist felsefeye gore

davraruslanru rnesru gostermeye cahsan tipler yaratrmstrr.

Genylik yrllarmda kaleme ald1g1 lffet romanmm kahrarnaru lffet, admm ifade

ettigi gibi cok namuslu ve kOltOrlO bir geny krzdir, Akrabasmdan Latifi romantik

bir askla sever. Zengin bir ailenin krz: olan lffet, babasi oldukten sonra annesi

ve kucuk kardesiyle beraber sefalete duser. Onlan kurtarmak iyin araci bir

kadmm tani!?t1rd1g1 zengin bir adamla gizlice dO!?OP kalkmaga baslar. Fakat

ahlak duygusu dolayrsryla ya!?ad1g1 hayata katlanamayarak intihar eder. lffet

35

anmda ruh asaletiyle maddi sefalet arasmdaki mucadele ortaya

nulmustur, Kulturtu olmakla beraber, o devir Turkiye'sinln kapah cemiyetinde

imini temin edemeyen lffet, hayat karsismda maglup olur. Romanmda esas

a ile alakasi olmayan sahrslara romantik ve realist goru~u rnudafaa eden

harrir ile doktora fazlasiyle yer veren yazar; lffet'i bastan cikaran adarm

nllkta brrakir.

Bir Muadele-i Sevda romanmda ailesinin zoruyla sevrnediqi bir adamla

ndirilen Bedia, baska bir kadmla evli bulunan sevgilisi Fatin'le dusup

lkmakla mahzur gormez ve bu hareketini ailesinin zoruyla evlendlrilmis

siru ileri surerek mesru gostermege c;all~1r. Huseyin Rahmi daha bir cok

anlarmda bu temi kullarur.

Nimet§inas romanmda Talat Hamm kocasrrn elden kacrrmarnak icin ona, a~1k

ugu hizmetc;i krz: bizzat istemeye kadar fedakarllg1 gaze ahrken, Neriman

disinden buyuk iyilik gordugu harumma karst duydugu sayg1 dolayasiyla bu

ifi reddeder.

Sevda Pe§inde adh romanda Bir Muadele-i Sevda'daki tern bir baska sekilde

almrmstrr. Fakir bir ailenin kiz: olan Ayn-1 nur zengin bir ailenin c;ocugu olan

ihi ile evlendirilir, fakat onu sevmez. Genc;lik y1llannda asrk oldugu llharni ile

lusur. Durumunu ahlaka aykm gordugu icin sevgilisiyle beraber intihar eder.

Toraman'da ya~l1 bir adam gene; bir kadmla evlenir. Fakat bu evlendigi kadm

a once oglu ile dusup kalkan bir fahisedir. Gene; oglu evde uvey annesiyle

atca sevlslr. Huseyin Rahmi'nin bir cok romanmda gene; kizlar ve delikanlllar

ne ve babalanna karst sayg1 duymazlar. Bunda onlann ahlakstz ve otoritesiz

larmm da rolu vardir.

Tebessilm-i Elem romanmda kocasmm ihanetine taharnmul edemeyerek

dan bosanan ve baska bir adamla evlenen Rag1be'nin yarusira kendisini cinsi

arzulanna; kaptirmaktan alamayan, bu yuzden basina bir cok felaketler gelen

at durumunu, Huseyin Rami'nin de inand1g1 determinist felsefe ile izah eden

nan dikkate sayan bir tiptir. Romancmm daha sonraki eserlerinde geni~

36

rak ele ald191 bu felsefi ve ahlaki goro~ burada vaka ve tipleri fazla

amadan kahramarun kendi hayat tecrObesine baglt olarak olculu bir sekilde

ya konulmustur. Metresi tarafmdan birkac; defa ihanete ugrayan, baska birisi

evlenmis olan kansmdan da yuz bulamayan Kenan, neticede intihar eder.

Bir roman olmaktan ziyade uzun bir hikaye saytlabilecek olan Hayattan

hifeler, HOseyin Rahmi'nin mucerret fikir kan~tirmad191 en realist ve objektif rlerinden birisidir. Yazar burada Edirnekap1 mezarl191 civarmda yasayan sefil

mlan anlatrr. Fakat romantntn maksadi iffet'te oldugu gibi okuyucuda

rhamet duygusu uyandrrmak degildir. Dilencilikle yasayan oc; kadrn, ya~lt

cer, dostu Sabire, Sabire'nin krz: Hormuz ve ya~lt manav Veli Aga hep cinsi ularma gore yasayan tiplerdir. Onlar romancmm insan hayatiru idare ettigini

ledigi iki temel prensibin, achkla cinsi arzunun en safa timsalleridir. Nazari

inertn yerini musahhas teferruat zenginliginin ald191 bu romanda tez, tipler

1tas1yla ortaya konulmustur.

Eski bir konak halktn1 teskil eden kadtn, erkek, yash ve gene; insanlann

yrimesru ve dolasik cinsi mOnasebetlerini komik bir sekilde ele almasi

mundan Muhabbet T1/s1m1'na cok benzeyen Cehennemlik romanmda useyin Rahmi baska eserlerinde ortaya koydugu tiplerl ufak tefek ferdi farklarla

en hemen aynen tekrarlar.

Daha onceki romanlarmda ahlak kaidelerini c;ignemekte mahzur gormeyen bir

sahrslan ortaya koyrnus olan HOseyin Rahmi, Cumhuriyet devrinde belki

mi ve gayri resmi bir sekilde muhafazakarhqa karsi acrlan sistematik ve

lojik kampanyadan cesaret alarak «Bolsevik Ahlaki» adtnt verdigi bir hayat

rusunun savunucusu olan tipler yaratrmstrr. Klasik ahlak kaidelerinin hepsinin

iata aykm ve sahte olduklanru ortaya koyan bu romanlar adeta bir seri teskil

erler: Ben Deli miyim (1925), Kokotlar Mektebi (1928), Utanmaz Adam

(1934), Gonill Bir Ye/ Degirmenidir Sevda Ogutilr (1943), Deli Filozof (1964),

Kaderin Ci/vesi (1964). Bunlann hepsinin musterek taraf klasik ahlak kaidelerini reddeden, «Bolsevlk Ahlakr» na gore yasayan ve bunu rnudafaa eden tipleri

canlandtrmastdrr. Ben Deli miyim'de bu hayat goro~o kacrk bir adam tarafmdan

aya konulur. Kokotlar Mektebi'nde serbest cinsi munasebet sosyal bir

37

Oessese haline gelir. Utanmaz Adam'daki Avnussaba ahlakhlik taslayan

sanlann ahlak kaidelerini bir maske olarak kullandtklanru, butun insanlarm

OdOlerine tabi olduklanru, kendisinin riyasiz bir sekilde bu tabiat prensiplerine

ere ya~ad1gm1 soyler. GonOI bir ye/ degirmenidir sevda ogiltilr romanmda

nsrru aldatan adam bu hareketinin ilmi sebeplerini izah eder ve herkesin

ndisi gibi oldugunu ileri surer. Ben deli miyim, Utanmaz adam, Gonill bir ye/

degirmenidir romanlannm ~ekil bakrrrundan musterek olan taraf birinci sahrs

jzmdan anlatrlmrs olmalandir. Bu anlatrs tarzi bir yandan ortaya konulan

lrteri cok carprct yaparken, ote yandan bir roman kahramanma soylettirildikleri

in romancryt muhafazakarlann hucurnundan korur. Belki kendini mudafaa

-~oncesiyle yazar, bu sahrslan akil ve kultur bakimmdan da zayrf gostermi~tir.

nseyin Rahmi'nin genylik yrllannda tesiri altmda kald1g1 Natoralizm bu

anlarda bir edebiyat akrrru olmaktan cikarak bir hayat felsefesinin temeli

line gelmi~tir. Deli filozof roman mm kahrarnaru akh basmda, kulturlu bir tiptir.

"'lunu tamamiyle serbest olarak yetistlrir, fakat kendisi ve oglu bu dO~OnO~ ve

ay1~ tarzmda bir cok engellerle karsrlasirlar. ,,

Huseyln Rahmi'nin bu romanlan Naturalist felsefeye dayanmakla beraber

p1 bakrrrundan Naturalist edebiyat akimma uygun degildirler. Yazar trkhrn

im ahlaki, felsefi, ictimai fikirlerle doldurduqu bu eserlerinde de macera

anlanna has vakalar uydurur. Kahramanlarma mudafaa ettirdigi fikirleri

diye almaktan uzaklastiran komik durumlar yaratrr. Bundan dolay: onlan

"'erlendirirken tecrit etmek, romaru te~kil eden diger unsurlardan ayrrrnak

"'ru olmaz.

Bu makalede Huseyin Rahmi'nin romanlannda yaratt191 sahrslann en umumi

gileriyle musterek olan taraftanru tesbite yall~t1k. Burada bir kere daha

arlayallm ki, yazar bu gruplara giren roman kahramanlanndan her birine

Ian ferdilestiren bir cok hususiyetler vermlstir. Biz bunlardan ancak bir kacma

ret edebildik. Yazann satuslanru ferdilestirmek icln kulland191 malzeme ve

igi aynca incelemek lazrmdir. Huseyin Rahmi bu gruplardan birine

ulamayacak baska tipler de yaratrrustrr. Biz butun eserlerinde srk sik

error eden «asli» tipleri goz onune koyduk.

38

Bu tipleri fazla keskin olmayan tarihi bir geli~meye gore siralayacak olursak,

Huseyln Rahmi'nin II. Mesrutiyet devrine kadar daha ziyade alafranga tiplerle

amuslu ve ahlakh tipleri ele ald1gm1, II. Me~rutiyetten Cumhuriyet'e kadar olan

39

' devrede ustuste batn inane; konusunu i~ledigini, Cumhuriyet devrinde ise

~udulerine gore yasarnayr hayat felsefesi haline getiren ve klasik ahlaki red ve

inkar eden tipler yaratt1g1n1 soyleyebillriz. Huseyln Rahmi'nin romanlanndan

azrlan olurnunden sonra nesrolunrnustur. Bir cok romanlannm yazurslanyla

asrhslan arasmda gecikmeler vardrr, Romancmm hayat goru~u ve tekniqinin

geli~me ve degi~melerini tam olarak tesbit edebilmek icin biyografisiyle beraber

Osveddelerine dayanan bir arastrrma yapmak lazrmdrr.

HOseyin Rahmi'nin romanlarmdaki asli tipler, sanat bakrrnrndan kusurlan ve

ziyetleri bir yana, AbdOlhamid devrinden bugOne kadar Tork toplumunda

ydana gelen hayat goru~u ve ya~ay1~ tarzmdaki degi~iklikleri aksettirirler ve

slanndan gec;en macera, tavrr ve hareketlerindeki rnubalaqa ve gulOnc;luk,

rnayullerini ortaya koyarken kullandiklan ifade tarzi ne olursa olsu karakterinin

ana c;izgileriyle bu devirlerde yasayan insan tiplerine benzerler. Bu romanlarda

eksik olan yine ayru devirlerde yasarrus, musbet meziyetleri haiz olan, kultur ve

deniyet degi~mesinin trajedisini derinden yasayan, bir ideal ugruna savasan )

olen insanlardrr, Hayata fazla bedbin ve materyalist bir gozle bakan,

endisini alay ve mizaha fazla kaptrran, psikolojik nuanslara pek ehemniyet

rmeyen romancr, sahslyeneri fazla belirmemls birkac kahrarnaru rnustesna,

eserlerinde boylelerine yer vermernlstir. Fakat bir romancidan her ~ey

klenemez. Diger Turk romanctlan arasmda onlan canlandrran ve inceden

ceye tasvir ve tahlil edenler vardrr.

Kaplan; Mehmet: Turk Edeblyati Ozerine Arastirmalar I, Dergah yay., 1992,

s.459-475

V. HOSEYIN RAHMi GORPINAR'IN

«YOKSEK FELSEFE» Si

Ahmet Mithat gibi, sanatm yararh olmasi gerektigine inanan ve halk icin

yazan HOseyin Rahmi Gurpinar, «sanat icin sanat» ilkesine inanan ve

seckinlere seslenen U~akhgil'in tam karst kutbunda yer ahr: ama halka asilamak

istedigi dunya gorO~O bakrmmdan da Ahmet Mihtat'm. Gurpmar't bir romanci

olarak ele ahrken halk91hgmm ne tor bir halkcihk olduqunu, halki ne yolda

egitmek istediqini, ne gibi degerler uzerinde durdugunu ve okurlann dikkatini ne

gibi sorunlara yoneltmeye 9all~t1gm1 saptayarak, tuttugu bu yolun romancrhqiru

nasrl etkiledigin arastrrmak dogru olur karusmdayrm. Bundan oturu bu bolurnde

Gurpmar'm dunya goro~ono kisaca belirttikten sonra gelecek bolurnde

§ipsevdi'yi inceleyerek romancrhqrnda ne derece basanh olduquna bakabiliriz.

Romani, halkt egitmek amaci ile kullanma konusunda Ahmet Mithat'1 izleyen

GOrpmar'm ondan aynld191 nokta, getirmek istedigi deger degi~ikliginin 90k

daha koklu olmasidrr. Ahmet Mithat temelde, halkm, Islam ideolojisinden

kaynaklanan degerlerini paylasan bir adamdr, GOrpmar ise politika, ahlak ve din

alanlarmda halkm gorO~Onden 90k ayn fikirler besliyordu, ozellikle lkinci

Me~rutiyet'in ilanmdan sonra yazd191 romanlarda. Kendisi §ekavet-i Edebiye'de

yazar olarak amacm, ~oyle ac1klar: «Ben her eserimde kari'lerimi, avami

pthiyyat [eglenceli fikralar] arasmda yuksek bir felsefeyi dogru cekmeqe

"ra~t1m!». Romanlannda dile getirdigi bu «yuksek felsefe»yi biraz a~ag,da

lemeden once, GOrpmar'm yapmak istedigini krsaca belirtmek gerekirse,

nebilir ki; halkm geleneksel inanclara yerlesrnis dusuncelere, goreneklere ve

ine dayall zihniyeti yerine, Batr'nrn akla, bilime dayah pozitivist zihniyetini

stirmeye cahsmrstrr, Onun iclndlr ki romanlannda hep, «eski kafa», «yeni

» dedigi iki zihniyetin 9at1~t191 gorOIOr. Gercl «yeni kafa»y1 temsil edenler

r zaman olaylara akrl yoluyla bakabilen, tarafsrz bilimsel bakrst hazmetmis

· iler degildir, 9ogu, icinde yasadiklan toplumun ahlakrm reddeden zrpciktr

40

· ilerdir, ama GOrpmar bunlan yine de, kendi tuttuqu birtakim yeni fikirleri

ya surmek icln kullarur. Nedenine a~ag1da gelecegiz.

GOrpmar'm okura asilamak istedigi «yOksek felsefe» ozellikle 09 alanda

estenr kendini: toplumsal adalet, kadm-erkek iliskisi ve din.

TOPLUMSAL ADALET. GOrpmar'm halk91hgm1 yalruz Ahmet Mithat'mkinden

"ii, halki aydmlatabilmek icin Turkcenin sadelestirilmeslni savunan Gen9

lemler grubunun «halka dogru» akrmrndan da ayrrmak gerekir, 90nkO

Orpmar'm halk91hgmm 90k daha simfsal bir i9erigi vardir, GOrpmar'm

lk91hgmm bu yonO ll.Mesrutiyet donerninln dusun ortammdaki solculuk

aktmirun bir parcasrdtr. Otuz 09 yrllrk istibdat donerninden sonra 1908'de

srutiyet'in tlarn ile gelen ozqurluk havasmda, Batrcrlar, lslamcrlar, Turkculer

ademi merkeziyetciler gibi ~~itli akimlan temsil edenler arasmdan

Orkiye'de ilk kez sesini duyuran sosyalistler de rasthyoruz.

Oyle anlasthyor ki Osmanh lrnparatorluqu'nda sol gorO~lerin ilk krpirtilan

908'den az once Selanik'de Yahudi ve Bulgar aydmlannm giri~imleriyle

slarrusn. Derken 1909'da Selanik Sosyalist i~9iler Federasyonu kurulmus ve

Ork:9e, Rumca, Bulgarca ve Ladionaca dillerinde yaymlanan Amele Gazetesi

kanlmrstr'. Beri yandan lzmir'de, ayru y1I, Mehmet Mecit ve etrafmdaki k090k

ir grup lrgat gazetesini, lstanbul'da k090k bir aydmlar cevresi, 191 O'da l§tirak

gazetesini yaymlamaya baslamrslardr. Ayru y1I Osmanll Sosyalist Ftrkast

ruldu. Krsacasi 1908'den sonra Selanik, Izmir ve lstanbul'da onernli olmasa

bir sol faaliyet vard 1.

Aynca GOrpmar'm Babrali'deki yakm cevresine bakarsak, bu cevrenin de

nbul'daki sol faaliyet icinde yer ald1gm1 gozlemleriz. Yazanrmzm 1908'den

sonraki butun rornanlanru yaymlayan Ibrahim Hilmi, Haydar Rifat (Yorulmaz)m

George Tournere'den 9evirdigi Sosya/izm adh kitabi, bir sunus yazrs: ekleyerek

91 O'da yaymtanmrstr. Ibrahim Hilmi'nin «TOrkiye ve Sosyalizm» adh bu takdim azrsr, Mete Tuncay'a gore TOrkiye'de bu konu «ustunde ilk dusunrne ~balanndan»d1r. Daha sonra, solculuqundan oturu 1925 tutuklamalarmda yedi

41

Sermaye ve dirayet sahibi olmeq! bir «hek» addiyle yilzlerce ki§iyi

<;ali§tmp on/arm mesaisinin semerelerini [emeklerinin gelirim] bir veya

birka<; adamm kendi kasalarma indirmeleri usul-il gayri adilanesi devam

ettik<;e bu dilnya dilzelmez (. . .) Mi/yon/area lira Iara malik bir adam o

42

la mahkum olan Ibrahim Hilmi2, Gurpmar'm hem yayrmlayrcrst hem de yakm ostu idi. 1908'de Bo§bogaz i/e Gilllabi gazetesini de birlikte crkarrmslardr,

urprnar'rn o yillarda beliren solcu fikirlerle ilgilendigi ve hatta bir noktaya kadar

lardan etkilendiqin kusku yok.

$ehabettin Suleyrnan'm Rilbap dergisinde, halk icln edebiyat olamaz diyerek Cad, rornaruru elestirmesi Ozerine kaleme ald191 cevapta, Bati'da halk icin

manlar, oyunlar yaz1ld1gm1 ve iclerinde, bizim yazarlanrruza ders verebilecek

syalistlerin de bulunduqu iscllertn tiyatrolan doldurduqunu belirttikten sonra · deki durumu ele alir.

Halk icin edebiyat olamaz dil§ilncesini benimseyen bir milletin ame/esi

de, bizim rencber Haso gibi elifi gorse mertek zanneden nim-behimi [yan

hayvani] neviden olur. Alt, ay <;a/J§ir,· kuru ekmek, beyaz su ile iktifa eder

[yetinir]. 0 tahammillfersa messk-t yevmiyesinin [dayamlmaz, zahmetli,

emeginin] kimler ene kazand,rd1gm1 anlamaz. Hukukunu taleb edeme:z3.

diyerek halk i9in edebiyatm nicin gerekli olduqunu acrklarrus olur. Ben de,

lk91llgmm sirnfsal bir i9erigi vardir derken, somuru konusundan halkm gozOnO

aya 9all~t1gm1 soylernek istemistim.

Turk edebiyatmda, bir iki sayfayla da olsa, ekonomik adaletsizlige.ernek ve

rmaye sorununa, sornuru duzenine deginen ilk roman da $ipsevdi (1911)

ur. Rornarun bir yerinde Meftun Bey, enistesi Mahir'e, babasrrun kasasmdan

1 senetleri calmasiru onerirken ~oyle konusur:

Bkz.Georgei S.Harris, Turkiye'de Komunizmin Kaynaklan, (Bogazici Yaymlan, 197)s.22-24 : : Bkz.Mete Tuncay, Turkiye' de Sol Akimlar 1908-1925, (Ankara Oniversitesi Siyasal Bilgiler Fakiiltesi 'aymlan, 1967)s) 42,43,190.

3 Cadi Carpiyor (1913)s.67.

kadar serveti nereden kezenmts? .. Dilnyada mevcut serveti nilfus besm«

taksim edersek her ferde bilyilk bir §ey isabet etmiyor. Nasif olmu§ da o

milyoner, o bir adam, binlerce insam hisselerinden mahrum ederek

kendi kesest derununa [i<;ine] yahut imzest altma o kadar serveti vaz ve ithal edebilmi§? Bunu kazan<; namiyle insanlardan <;a/mi§ ( ... ) Onlar seni

beni <;all§tmyorlar, bize la§ey [hi<;] kabilinden bir ilcret vererek

mesaimizin semeresini elimizden allyorlar. (. . .) l§te o milyonerler benim

gibi sivri ak1/lllan sevmezler. 9ilnkil ben kafadakiler, rontgen sue!

vazedilmi§ gibi on/arm icin! d1§m1 seyrederler, hakikati bilirler. Senin gibi

ahmaklar ise «Cenebt Hak ona vermis, bana vermemis» sozilyle iki elini

bogrilne sokup oturuner'.

Gurpmar'in blrcok romanmda bu goro~o dile getiren benzer parcalar yer ahr,

baz: romanlan -da vardrr ki dogrudan dogruya toplumsal ve ekonomik

alet sorunu ile ilgilidir. Bu romanlarda, aclann ve fakirlerin, boyle bir somuru

,uzeninde zenginleri soyrnasirnn sue sayrlmayacaq: fikrini savunur yazar.

Hakka S1gmd1k (1919) adh romanda, AbdOlhamit donerninde mal mOlk

inrnis, servete konrnus, kornsu iki aile vardrr, Halk, Birinci Donya Savas:

rasmda achktan kmhrken bunlar bolluk icinde yasamaktadrrlar. lspanyol

lesi salqrru baslar o srrada. Bu iki aile, evliya gozO ile baktlan Abdul Veli'den

ktuplar: ahr ve para yollamadiklan takdirde cocuklanrun ve gelinlerinin

klerini ogrenirler. Bir an gelir, korkudan yollamak zorunda kahrlar parayi.

rcekte bu oyunu NOzhet ulvi adrnda bir adam, ac kalrrue cocuklara para

lmak arnaciyla tasarlarms ve uygulam1~t1r. Sonunda gider komisere teslim ur ve bu dolandmcilrq: nicln yapt1gm1 anlatirken yine ekonomik adaletsizlikten,

salann zengin struftn crkarlanna uygun duzenlendiqinden soz eder:

Srpsevdi, 2. Baski (Hilmi Kitabevi, 1946)s.394-395. Him gondermeler ve almtilar icin bu baski knllamlmistrr.

43

Hakim smtflar samimi olmadtklan icin mesele dilzelmiyor. $imdi

gozleri eciten mahkumlar, hakimlerle mevkilerini degi§tirmege

ugrtJ§tyorlar. Bakaltm i§ ne deh§et olacak?5

Nuzhet Ulvi iyi kalpli, durust bir adamdir, yapt191 bir cesit hirs1zhg1 da aclan

rtarmak icin yapmrstrr, kendi crkan icin degil. Yazar Nuzhet Ulvi'den yana ugunu hie; saklamaz. Komiser bile bunun bir hrrsrzhk sayilmayacaquu, bir

-nah degil sevap olduqunu soyler ve Nuzhet Ulvi'ye o kadar hak verir ki onu

klamak zorunluluqundan kurtulmak icin gorevinden istifa eder.

lkdam gazetesinde 1924'de tefrika edilen ve kitap halinde ilk kez 1968'de . Ozan tarafmdan sadelestlrilerek yayimlanan Can Pazan'nda serseri

mmdan Cle; fakir gene; haydutluk, dolandincrhk ve sante] yoluyla para

nmak icin bir c;ete kurarlar. Romanm basmda Ma!?uk arkadaslarma bu i!?i

ul ettirmek icin haksiz kazanc;lardan dem vurur ve Bolsevik kitabt okuyan bir

dasmdan ogrendiklerini onlara anlatmaya cahsrrken, zenginlerin malmda

di haklan olduqunu soyler: «$imdi bu cemakanlarda gordugunuz butun

slar senin, benim, bizden daha ziyade aclann gaspedilmi!? haklarrrmz,

anrmzdtr.» (s28). Dunyada herkesin birbirini aldatarak i!?ini yuruttugunu,

ginlerin hileyle, hrrsrzhkla servet edindigi yollu bir nutuk c;ektikten sonra da,

lsevikler insanlar arasmda butun hile ve hurdalan kaldmp acrk ve durnduz

mak istiyorlarrrus. Artik zengin, fakir, ac, tok olmayacakmrs» der (s.30).

unda Ma!?uk'un hakh olduquna ve okumus adamlar bu ise bir care bulana ar, zekaca kendilerinden bir gomlek a!?ag1sm1 vurmaya karar verirler.

anm geri kalan kisrnmda Yavuzlar Cetesi karabcrsacilan, vurgunculan,

inleri soyarak birc;ok i!? basanrlar. Gurpinar, «sevimli delikanhlar» dedigi bu clerden yanadrr. Onlan savunur, yurt drsma kacirtrr ve caldrklanru helal

· ir. lster ki, adalet, asil buyuk vurgunculardan hesap sorsun.

Yine bir hirsrz ve dolandmci c;etesinin zenginleri soymasi konusu uzerine

lmus Utanmaz Adam (1930)'da, komunist fikirleri, c;etenin Oyelerinden

ap'm agzmdan dinleriz. $ahap dunyadaki insanlann ancak onda birinin kttklan vakit karm doyurabildiklerini, ac;hgm care bulununcaya kadar da

a Sigmdik, 2.bask1 (Hilmi Kitabevi, 1950)s.114.

44

··riertn parahlan soymak icln her turlu yola basvuracaklanru soyleyerek uzun

n konusur, Romanm asrl kahramanr, cetenln basi Avnusselah da toplumda

en dolaplan bilen duzenbaz, utanmaz, kurnaz bir tilkidir. Dolandmcthk,

htekarhk ve santajlarla servet yapar. Avnusellah igren9 bir adamdir ama

urpmar onu da elde ettiklerini yanma kar birakrr, cunku Avnusellah -1ugunu, hrrsrz oldugunu inkar etmez ve bu bakimdan, Gurpinar'a gore yine

ussuzlukla para kazanrms, i~ini kanuna uydurmus iki yuzlu zenginlerden

ha durusttur.

1934'de yazilrms ve 1949'da basrlrrus clan Dilnyanm Mihveri Kadi mt, Para

1? Romanmda, yasarn kavgasmda atrlan, biri kadm, u9 ki~ilik bir 9ete

unizm konusunu tartrsrr ve aralannda komunizrni uygulamaya karar verirler.

r9i Gurpmar yapitlannda lstanbul'un sirurlan icinde kalmrs Anadolu'ya nmarrustrr; bununla birlikte Turk koylusunun somuruldugune ilk kez acrkca

ret eden de sarunm yine Gurpmar olur. Romanm kahramanr Edip Munir'in

ag.zmdan konusarak icin bosaltrr bu konuda:

Eger hayatm 9all§ma mukabilinde kezerntmest i9timai bir serise bu §Brim o nevi ai/e/er [§ehir ve kasabalardaki zengin ai/e/er] arasmda hi9

hilkmil olmad1g1 garillilyor. Degirmenin suyu nereden geliyor? c;all§an

kimdir? Kaylil.

Kaylil kadm, toprak, fl§kl i9inde hayvanlarla beraber 9all§,yor ( .. .)

Zengin §ehirliye bu retein veren, kaylilyil o mesekkeiler« [zahmetli

islere] mehkum eden Allah mt? Kanun mu? Bir dogu§ tesadilfil mil?

Bu nun il9ilnden biri degil, yalmz kaylilniln cehaleti (. . .) Bu gil9lilgiln ha/Ii

mukadderatm /aftan ibaret oldugunu anlayacak kadar umumi cehaletin

yontulacag, gilne b1rak1/abilir. (. . .) bugilnkil «Fa§izm»ler, «Nazizm»ler

cenien 9apten yap1/m1§ muvakkat birer barajd1r ki biriken akmt, emenstz

saatte co§fugu vakit banilerile beraber binay, da silrilp gatilrecektir8.

Dtmyanm Mihveri Kadm mi, Para mi? (Hilmi Kitabevi, l 949)s.95-96.

45

Aym Edip Munir yapt1g1 santajlar sayesinde zengin olunca fikir degi~tirir ve

kendisinden yardim isteyen eski arkadaslarina artrk komOnizme inanmadrqrm,

komunizrnin ger9ekle~meyecek bir hayal olduqunu soyler. Arkadaslan ise

olanaksiz gorOlen seylerin bazilanmn ger9ekle~ecegini ve insanlar arasmda

e,itsizligin azalacaqmi iddia ederler.

Toplumsal adaletsizlik Ozerine yazilmrs bu romanlarda, sosyalizm ya da

omOnizm, rornarnn basmda ve sonunda soz konusu edilir. Basta adaletsizliqe

isyan eden ac serseriler dOzeni degi~tirmeye calrsmaz, ona uyarlar ve kendi

acalanrn kurtarmak icin dalavere carkma katrhp ge9imlerini saglamaya bakarlar.

Boyle olunca roman, somuru olgusunu sergileyerek sornutlastiracak yerde,

sosyalizm ile yOzeyden ilgili kisilerin yapt1g1 soygunlarm anlatan bir polis

romarnna donusur. Toplumsal adaletsizlik de hrrsrzlarm ozru olarak bir nutuk

feklinde ortaya sOrOlmekle kahr. Hicbir zaman geli~tirilen bir tema halini almaz.

Romanm sonunda, zengin olan serseri de gorO~lerini degi~tirir ve 9ogu kez

ezenler arasma katilarak komOnizmin ger9ekle~emeyecegi tezini savunur.

GOrpmar~a gore komOnizmin ger9ekle~emeyecegi tezini savunur. GOrpmar'a

gore insanoqiu bencil ve cikarct oldugu icln, sirnf degi~tirerek Oste cikanlar da

alttakilerin tepesine binmeye bakar her zaman. Boylece, bu romanlardaki

sosyalizm sorunu da bir ahlak sorununa donusur. Boyle bir toplumda calrnak

amussuzluk mudur sorununa. Yapitdan crkarrlan sonuc ise, boyle haksiz bir

duzende kolelik ruhunu attp, hrrstzhk yoluyla da olsa, zenginleri carprnarun sue

say1lmayacag1dir. Zaten, daha sonra gorecegimiz gibi, Gurpmar'in

ozelliklerinden biri de toplumda yerlesmis ahlak degerlerinin ge9erliligini

irdelemek ve yeni degerler getirmeye cahsmaktir. Bu konuda Nietzsche'nin cok

etkisinde kald1g1 acrk a«Ustad1m», «prim»diye sozunu ettigi bu filozoftan

omanlarma parcalar alrr ve ornegin Avnusselah'a ceviri yaptmr, Kendisinin de

yetmi~ yasrndayken Nietzsche'nin yaprtlanru cevirmeye kalkt1gm1 Refik Ahmet

Sevengil'den ogreniyoruz7. Gerc;:i Nietzshce'nin, geleneksel ahlakr, sonepelerin,

orkaklann ahlaki olarak goren, bunlara tepeden bakan, gOce yonelik ustun

adarmrn islemez romanlannda. Oston adarru degil, ama yasarnak lcm savasan, ahlak kurallanm tammayan, baskalanru alt eden kurnaz ve becerikli htrsiz

Huseyin Rahmi Gilrpmar(Hilmi Kitabevi, 1944 )s.134

46

ornegini i~ler. Unutmayalrm ki bu adamlar, zenginlere, vurgunculara

musallatt,rlar, fakirlere degil. Romandaki islevlennden biri, ezilenlerin zararma

servet edinip bolluk iyinde yasayan, acrrnasrz, sozde namuslu zenginleri

cezalandrrmaktadrr, GOrpmar yasalann yaparnadrqm: bu kucuk htrsrzlara

yaptmrken intikam almanm keyfini duyar adeta. Sornuru ve vurgun dOzenini

farkedip yasalara kars: crkanlar (onu dOzeltmeye cahsmasatar da) bozuk

dOzene baskaldrrmrs olurlar. Bu bakrmdan namussuzluk sayrlmaz yapnklan.

«Ay kalmaktansa calmali» ilkesinde Nietzsche'den esinlendigmin bir karntt da

Kesik Ba§'tad,r. Romanda bu ilkeye gore davranan ve i~i cinayete dek

gotOrenlerin bu felsefesi icin, «Nietzsche gibi bazi filozoflar da olmernek iyin

oldOrmeyi mObah gosterecek yollar anyorlar» diyerek bu konudaki kaynagm1 belli eder.

47

Gurpmar'rn komOnizm hakkmda bilgisinin yOzeyde kald1gm1 ve cok genel

urden oldugunu belirtmeye gerek yok. Sermaye ve emek sorunundan

plumsal adaletsizlikten soz eder; yasalarm egemen struflann crkarlanrn

orudupunu, y1gmlann somOrOldOgOnO tekrar tekrar soyler, ama sorunlan

arksist temellere oturtmaz. KomOnizmin uygulanabilmesini, insanlann iyi

ahlaklr olmasma bagl1 gordOgO iyin de sonunda umudunu keserek

eryekle~emeyecek bir hayal sayar komOnizmi. GOrpmar'm kitaplannda bu ve

nzeri konularda sezilen kararsrzhk, aslmda ideolojisindeki bir yeli~kiden

ynaklanmaktadu. Zira, GOrpmar aydmlanma felsefesine belbaglad191 icin hem

plumsal ve siyasal sorunlann akilla, halk yrgmlannin bilgisizlikten

rtanlmasryla yOZOmlenebilecegine inarur, hem de insanm mayasmm bozuk

duguna ve bundan oturu kotOIOklerin hicbir zaman dOzelemeyecegine.

DIN-ERKEK iLi$KiSi. GOrpmar'm tarafsiz ve akrlci bir tutumla

aklasrlmasrru istegi bir konu da kadm-erkek ili~kisidir. Yalruzca yeni bir ahlak

anlay1~1 getirmek iyin degil, cinselligin insan tabiatmda cok cnernll bir yer

uguna ve insanr mutsuzluga sOrOkledigine inand191 icin. Toplumdaki

asalann, torelerin, ahlak anlayrsrnm, czellikle kadmlar aleyhine i~ledigini

ostermek ister. Kadm-erkek ili~kileri konusunda da yine haksrz bir dozen surup

itmektedir. Kadr'n evlilik kurumunda erkekle esit haklara sahip degildir. Kadm

ocasrru secemez, istedigi zaman bosanamaz, Yasak ask sucunu isleyen

erkege ceza verilmez, ama kadm lanetlenir ve fahise damqasrm yer. Aldanlan

ocanm namusunu kanla temizlemesi de dogal sayrhr. Tanzimat'tan bu yana

adm haklanru savunan baska yazarlar da 91km1~t1; ne var ki Gurpmar, gerek

a~k felsefesi, gerekse evlilik kurumunun kendisini kuskuyla karsilamasi ve

amus kavramma yaklasmu bakrrnrndan diger yazarlardan aynhr.

Gurpmar'rn yapitlannda kadm-erkek ili~kisi 90k lslenen bir konudur, ama bu

ili~ki, hicbir zaman, birbirini seven iki gencin sonunda evlenip mutluluqa

erismesiyle sonuclanrnaz. Bu tor roman yazmaz Gurpmar, Cunku onun

anlayisrna gore ask 91lgmhk sayrlabilecek korkunc bir cinsel tutkudur ve kisa

zamanda doyuma ulasarak soner, Onun icin, idealize edilmis bir ask ~oyle

dursun, Gurpmar'm romanlarmda karsihkh derin bir sevgiye dayanan ve uzun

sore devam eden bir ili~ki ya da evlilik de yer almaz.

Evlilik hakkmdaki fikirlerini ~oyle acrkliyor kendisi: «Bana gore ask ( ... )

fizyolojik> antarmyla muhakkak bir cinnettir ( ... ) En ~iddetli nobetlerini gen9likte

yapar. Evlenmekte ask lazim rmdrr? Sevmeden evlenmektense ask ile birbirine

aglanmas1 elbette daha hostur ( ... ) $u kadar ki ask kart koca arasmda

··anihaye iyi ge9inmeyi temin eden bir efsun degildir. Onceden sevdanm al

mantosuyla ortulu kalan kusurlar, gozler gonuller yavas yavas sevgiden

donunce sonradan birer birer meydana crkar, lyi ge9inmenin sartlan ekseriye

tesadufun hediyesidir8. Bu sozler Gurpmar'm romanlarmda neyi ortaya koymak

· tedigini 90k iyi acrklryor.

Kansiru, kocasrru ya da sevgilisini aldatanlar, belli bir srmfm, bir zumrenin

insanlan degildir. Zengini, fakiri, ihtiyan, genci, eski terbiye ile yetisrnis olanlan,

alafrangahga ozenenleri hepsi bu tutkunun ruzqanna kaptrrrrustrr kendini.

Gurpmar'a sorarsamz birbirini aldatmayan kart koca yok gibidir. Aldatmayanlar,

ellerine frrsat ge9medigi i9in bu i~i beceremezler ve o zaman da aile icinde

ge9imsizlik, hrr gur ahr yurur. Hicbir yazarda bu kadar 90k zina olayma

rastlanmaz. Hem de zincirleme olarak. Koca kansrru aldatirken, kanst da onu

aldatrr ve beri yandan kocarun metresi, adamm arkadasryla iliski kurarak onu

48

anr vb. Onun icin Miirebbiye gibi bir romanda arnac, alafrangahga ozenip de

banci morebbiye tutmanm neden olacag1 kotuluklerl lsaret etmektir turunden

rumlar yanhsnr. Miirebbiye'de vein baton erkekleri Franstz tahlsesinin

indeyse oteki romanlarda da Turk hizmetcilerinin, cariyelerin pesindedirler.

Tabiatm maksad1 ziirriyettir [d6/diir] ( .. .) Ah bu besen kanunlar.

Tabiatle bir tor/ii uygun getirilemiyor. lnsan monogam degildir, yani bir

aha kotusu, ailenin Oyeleri arasmda bu ask tutkusu isleri 91grmdan cikanr.

megin Cehennemlik'de hep birlikte yasayan kalaballk bir aile ele alrrur. Ailenin

ba91, ya911 Hasan Ferruh Efendi'nin gen9 kansi Cazibe, goromcesi Ferhunde'nin

oglu Muzaffer ile sevisir; Ferhunde Hamm'm kendi ya911 kocastru begenmez ve

rdesi Ferruh Efendi'nin evlat edinip bOyOttOgO $emsi'yi bastan cikanrken

endi k1z1 Mahmure de ayru $emsi ile sevismektedir: oysa Ferruh Efendi'nin k1z1

1fet de $emsi ile nisanll gibidir. Aldatmater.krskancnklar, gebe kalmalar,

· tiharlar icinde surup giden bir rezaletler yumag1. Yazann yapitlannda, ask

onusunda belirtmek istediklerinden biri sudur: bu tutku insana iyilik, mutluluk

getirmez, tersine onu narnussuzluqa, a9ag1hk seyler yapmaqa, h1rs1zllga ,

cinayete iter. Kansma tutkusu yOzOnden onu baska bir erkekle paylasmaya razi

olacak kadar a9agila9an ve onurunu 9igneyen kocalar rrn istersiniz: kiskancuk

yOzOnden kendi kiztru olume sOrOkleyen ya da eslerini zehirleyenler mi

· tersiniz; sevdigi kadma para yeti9tirmek icin fakir anasmm bir kenarda birikrnis

birka9 kurusunu calip onu sefalete ve olume yollayan gen9ler mi istersiniz; Ovey

annesiyle sevisip babasmm olumune neden olan ogullar rru istersiniz, bunlarm

tarlusu ile dofudur GOrpmar'm romanlan.

Askm her zaman mutsuzlukla sonuclanmasrrun nedenine gelince, bunun da

aciklamast vardtr. Kadmla erkegin birbirini istemesi, doganm, taro sOrdOrme

yasasmm geregidir ve cinsel istek doyurulunca sevgi son bulur. Oysa ahlak

anlay191 ve toplum yasalan insanlan tek ki9i ile yetinmeye zorluyor. S0nu9 ister

istemez yasak asktir, zinadtr. Baska bir deylsle, doga ile toplum yasalan ters

dusuyor. Deli Filozofda kendi gorO~lerini dile getirmek i9in kulland191 karakter

Hikmettullah'dan dinleriz bu tezi:

8 Bkz. Muzaffer Gokman, Aciklamah Huseyin Rahmi Gurpmar Bibliyografrasi ( 1966)s.211

49

kadmla izdiva9 etmek h1/kiyetindedir

poliendtr, yani 90k zev9 istet".

50

Aym lddiayr, daha once Kokotlar Mekteblnde yazd191 onsozde de bulabiliriz.

GOrpmar'm "bu-ask felsefesinin kaynag1 schcpenhauer'dir ve bunu saklamaz

a. Etkisi altmda kald191 bu filozofu srk srk anar romanlarmda .

Evlilik kurumu insan tabiatma uygun degilse ve bir cozurn saglam1yorsa nedir

GOrpmar'm onerisi? Bazi romanlannda «bolsevik usulO evlenme» dedigi

serbest ask rm? Donya genelindeki bu sorun Gurpmar'i cok i~gal eder ve

romanlarmda tekrar tekrar egilir bu soruna. Bu konuda tehlikeli sayilacak

gorO~leri de «yeni kafa» dedigi, okurnus, becerikli, at1lgan ve zeki gene; krzlara soyletir genellikle. Bu krzlar Turk toplumunda kadmm ezildigini, erkekle esit

aklara sahip olmadrqrru, her seyin erkeklerin cikanna gore duzenlendiqlni iddia

ederler. Bu kizlann daha koktenci olanlan bu kadarla da yetinmez, evlilik d1~1

serbest askt savunurlar. Bunun ilginc; bir ornegi Tutusmus G6niiller'deki

emiye'nin tom topluma baskaldirarak evlilik kurumuna meydan okumasmda

gorOIOr.

Emekli bir Osmanll pasastrun kiz: olan Lemiye evinden kacarak evli bir

adamm metresi olur ve bir gun adamm kartsi onlan basar. Lemiye ile kadm

arasmda patlak veren tartisma eski kafa ile yeni kafa arasmda bir tartrsmadrr.

Kadm, Lemiye'yi biri' fahise olarak suclarken, okurun da payla~t191 din ve ahlak

kurallanna dayanmaktadir. Lemiye ise asil kadmm suclu sayrlacaqrru, cunku

kansrru artrk sevmeyen bir kocanm evlilik bag1 lcinde zorla tutulmasmm yanus

oldugunu ve kadmm sozunu ettigi namus, iffet, ahrette mutluluk gibi kavramlann kof sozcukler olduqunu soyler. Lemiye'ye gore bunlar «tandrrname

hikmetleri»dir, kendi soylediklerl ise kadmm akhrun eremeyeceql «yOksek bir

felsefe»dir.

Toplumun degerlerini sahte sayan, namus, dOrOstlOk gibi sozcuklerin

anlamsrz olduqunu iddia eden «Bolseviklere rahmet okutacak» blrtakrrn

Deli Filozof ( 1946)s.102

~-~1eri savunan ve evli bir erkekle gizlice yasayan bu gene; krz ahlaksrzm teki

"-ii mi? Baska bir yazar ona bu darnqayt vururdu kuskusuz. GOrpmar ise oyle

rmyor. Gerc;i kimden yana olduqunu acrkca belli etmiyor, ama bu olaydan

ra bakiyoruz romanm geri kalan kismmda Lemiye baska turlu bir namus

lay1~1yla hareket eden durust bir kadm olarak c;iziliyor. Bir rnaqazada

,~irken mudurun uygunsuz tekliflerine evet demektense isten cikrp ac

lmayi tercih ediyor. MOdOr anhyor ki o, onuruna son derece duskun, parayla

la onem vermeyen acayip bir kadmdrr. GOrpmar da romanm sonunda

miye'nin namus anlayrsrrun toplumunkine uymad1gm1 ve namus maskesi

nda her rezilligi gizli gizli yapan insanhktan, Nietzsche gibi onun da igrenir

le geldigin soyler.

Gurpmar'a gore serbest ask bir cozum degilse de dogaya daha uygun ve

ha az zararhdir. Romanm baska bir yerinde, nikahm, taraflann birbirine sadrk

lmasun saglayamad1gm1 ve islenen gunah1 daha da ag1rla~t1rd1g1rn, oysa

kar bir erkegin c;apkmhgmm ve kocasiz bir kadmm iffetsizliginin yalrnz

ndilerini ilgilendiren bir ahlakstzhk olduqunu soyler.

Gurpmar'm ask romanlarmdaki yeni kafa gene; kizlarla toplumsal adalet

--erinde durdugu romanlarda duzene baskaldiran haydutlar arasmda,

savunduklan degerler bakrrnrndan ortak yonler goze carpar, Bu yeni kafa krzlar

erkekler, baskalanrnn yasalara, geleneklere uyar gibi goronop de gizli

pakh bir sekilde yaptiklanru acrkca yapan, iki yuzlu davranmaya tenezzOI

etmeyen kisllerdir. Kaderin Cilvesi'ndeki Seniha serbest ask yasarnakla ovunur,

~nkO daha namuslu bulur bunu. Bu genc;lerin serbest ask yasamalan

tamarmyla onaylanacak bir ~ey olmasa bile) iki yuzlu bir ahlakm surup gittigi bir

:oplumda, digerlerininkine oranla daha durusttur; trpki tursrzlarm, namuslu rolu

oynayan, haksiz kazanc saglam1~ zenginlerden daha durust sayrlrnalan gibi.

Yine bu hrrsrzlar gibi, bu yeni kafa gene; kizlar da, bazen GOrpmar'm nefret

ettigi zengin ve simank erkekleri cezalandirmak ic;in arac olurlur. Bir Muade/e-i

Sevda'da (1889) Bedia zorla evlendirildigi ve bosanmayi kabul etmeyen simank, zengin Naki Bey'i perisan eder ve sonunda bosanarak kendi sevdigi

adamla evlenmeyi basanr, Kader'in Cilvesi'nde (tefrlkasi 1925) afakir ama yeni

51

Refile Ahmet Sevengil, Huseyin Rahmi Gurpmar s.165.

52

Seniha, kendisini para gOcOyle metres tutan ya911 ve zengin $adi Bey'in

mundan getirir bu ili9kiyi.

Toplumsal ve ekonomik adalet konusunda, insanlar arasmda e9itligi

layacak bir duzenin kurulamayacagtru, yOnkO bunun insanm tabiatmda var n bencillige ters d09tOgOnO gormo9tok. Kadm-erkek ili9kisi sorununda da

rum ayru: toplumun yasalan ve ahlak kurallan insan tabiatma ters dusuyor.

erkek askta bir ki9i ile yetinebilir ne de kadm. Dogaya aykmdir bu zorlama

toplumsal dertlerimizin pek yogunun kaynag1, yasalar ve toreler ile insan

iatt arasmdaki bu uyusmazhktir.

GOrOldOgO gibi kadm-erkek iliskllerl alanmda, GOrpmar, yalruz kadm haklanru

nmak ve bazi adetlerimize karst cikmakla kalmarrus, cok daha koktenci

"i!;iiklikler gerektiren bir ahlak anlayrsmdan soz etmistir. GOrpmar asm

~---~lerini TOrkiye'de uygulanmas1ni dusunerek yazrmyordu kuskusuz. Bunlar

rik dOzeyde ilgi duydugu ve ancak fanteziye kacar bir bicirnde ele alabilecegi

. Halki «yOksek bir felsefeye» cekrnek isteyen GOrpmar'm karsisma crkan

buyuk engel, ku~ku yok ki halkm ideoloiisinin belirleyici ogesi olan Islam dini

i. Din, sorunlara akrlla yaklasrnaya, geleneklerin oiusturduqu dusunce

hplanndan kurtulmaya meydan vermiyordu. Ne var ki, o zamanlarda adine

ogrudan dogruya kars: cikmaya da olanak yoktu. GOrpmar din ve Tann

kkmdaki dusuncelerinl ancak Cumhuriyet doneminde, 1931 'de tarnamladrqr

Deli Filozofda acrklayabitmistir. Refik Ahmet Sevengil'e yazd1g1 8 EylOI 1930

rihli bir mektupta, romanmdaki deli filozof karakterinden soz ederken onun her

erde dogruyu soyledigini belirttikten sonra «ona hemen hepsini soyleteceqim»

er10. Daha onceki romanlannda 'TesadOf, Gulyabani, Cadi, Hakka S1gmd1k,

Efsuncu Baba, Mezanndan Kalkan $ehit, Dirilen lskelet) bOyOcOIOk, falcrlrk,

akrcrlrk gibi seylerin, cin, peri, hortlak gibi dogaOstO varhklarm v gOylerin bos

inanclar olduqun anlatmak icin bunlarla ilgili olaylann akrlla ve doga yasalanna

uygun bir sekilde acrklanabileceqini gostermek ister.

<;orutmeye c;all~t191 inanclar, dinde kolelik ruhu asilayan, tevekkOI, ahnyazi,

ismet ve nzk gibi, insanlan haksizhklar karsismda boyun bOkmeye iten

mlsktnlestlrtci inanclardrr. Halk bunlara inand191 sOrece somurulmekten

urtulamayacaktrr. Ornegin Dilnyanm Mihveri Kadm mi, Para mi? romanmda

Edip Munir zenginlerin fakir koylunun sirtrndan haksiz kazanc saglad1gmdan

soz ederken, «bu gOc;IOgOn halli, mukadderatm laftan ibaret olduqunu anlayacak

adar umumi cehaletin yontulacaqr gone brrakilabilir» diyerek dinin bu konudaki

olumsuz etkisine isaret eder.

Din ve · Tann hakkmdaki dusuncelerini en acrk bir sekilde, az once

soyledigimiz gibi Deli Filozofda gorOrOz. Bu konuda ic;ini uzun uzun dokmek

· in, bir gazeteci ile deli filozof Hikmetullah arasinda bir soylesl dOzenler ve

azetecinin sorulanna verdirdigi cevaplarda dinin ve Tann'run, insanlan disiplin

altmda tutmak ic;in icat edildigini karutlamaya c;ah~1r. Romanm basmda

cFilozofun Cenabi Hakka ltirazr» bolurnunde Tann'ya soylenenler arasmda su

parca GOrpmar'm alayh tutumunu en iyi gosteren orneklerden sayilabllir:

Senin bu ak1/ almaz gayri mesul [sorumsuz] fantaziye/erine kar§J

alimler, §airier: «HayJr ve set hep sendendir ilahi» nakaratiyle birer maval

okuyup geqiyor/ar.

Hakikat bu ise, iyilere milkafat kotillere mucezet neden? Benden

evvelki bir qok filozoflar gibi, bu sekuten qigneye qigneye benim de

agz,m kopilrdil.

Senin densizliklerine kar§J ha/km bir sozil verdtr: «Hikmetinden sual

o/unmaz.» Niqin olmasm? YarattJklarmm iqinde aklen sana tefavvuk

[ak1/ca s,,enden ilstilnlilk} iddiasmda bulunan/ar ve senden daha magrur

gorilnenler var.

Yeryilzilnde §imdi co« moda olan cumhuriyet idaresi gok/ere de

sirayet ederse, o zaman sen halini gorilrsiln. <;unkil seni ihtihap [seqmek]

iqin rey veren bulunmayacaktJr.

53

Sana §erikin, nazirin [benzerin] yoktur diyorlar. lneruyor musun? Bir

Oluhiyet [tannltk] yenstnes, ag1/trsa o zaman hakikat, anlarsm.

Seninkilerden iyi dOnyalar kurmak iddiasma kalki§an ukela [ak1/lt] kullann ver",

GorOldOgO 9ibi Gurpmar'rn halka asilamak istedigi fikirler koklu deger

degi!i,iklikleri anlarruru tasir ve felsefesi 90k kararnsardrr. lnsan dogu!i,tan bencil

ir hayvandrr ve yasarn bu bencil insanlar arasinda sonu 9elmeyen korkunc ve

·"'ren9 bir didismedtr. Altta kalarun earn ciksm ilkesince sOrdOrOlen bu bireysel

srrnfsal kullananlar 90910 olur, ahmaklan ezerler. Onun icin tom dOnyada

· sanlar, 90910 ve 909soz, zeki ve ahmak, aldatan ve aldanan olmak Ozere iki

rsimdrr.

Gurpmar'm bu dOnya 9orO!i,OnOn oz90n olmadrqrru soylerneye 9erek yok

sarun. Darwinizm'in topluma uy9ulanmas1 ve Marksist yonde yorumlanrnast

iyebilecegimiz bu 9orO!i,On, Bati'daki dusunurler bir yana, TOrkiye'de de

omegin Asaf Nefi tarafmdan 1909'ta U/um-u lgtimaiye ve lktisadiye adh derqide • savunulduqunu ogreniyoruz. Hilmi Ziya Olken, Asaf Nefi'nin felsefesini

aciklarken, onun Darwinizm'i toplumsal 9er9ege uyqularken, Dr. Suphi Ethem

beraber Marksizme yakla!i,t191n1 soyl0yor12.

Yazarm bu dOnyada 9orO!i,OnO inceledigimiz zaman su 9er9ek ortaya 91k1yor

Id GOrpmar / II. Me!i,rutiyet doneminin ilerici akrrnlanna ayak uydurrnus ve

TOrkiye'de iktisat, ahlak ve din alanlannda koklu degi!i,iklikler on9oren ama

tutarll olmayan birtakrrn dusunceler 9eli!i,tirmi!i,ti. Aydmlanma felsefesi,

Marksizm, Nietzsche ve Schopenhauer'in bir arada yogruldugu bu «yOksek

felsefe» zamanla daha karamsar bir nitelik kazanrrus ve GOrpmar sonunda

dOnyaya kOserek kendi kosesine cekilmistir.. ',

11 Deli Filozof (Pinar Yayinlan, 1964)s. 8-9. 12 Tilrkiye'de Cagdas Dustmce Tarihi (Viken Yay, 1979)s. 171-173.

54

VII. SOZLUKTE KULLANILAN KISAL TMALAR a. Ada kaba. Nezaket d1:;;1 sozcuk

Alman ca kars. Karsrt anlam

a lay. Alay olarak soylenir kim. Kimya terimi

anat. Anatorni terimi Lat. Latince

Ar. Arapca mant. Mantik terimi

argo. Argo sozcuk mat. Matematik terimi

ask. Askerlik terimi mec. Mecaz

Bile:;;ik sozcuk meteor.Meteoroloji terimi

ag. Bagla9 Mog. Mogalca

iy. Biyoloji terimi muz. MOzik terimi

bot. Botanik terimi oz.a, Ozel ad Cerm. Cermence ruhb. Ruhbilim terimi

cogr. Cografya terimi Rus. Rusca

9. <;ogul s. Sifat

den. Denizcilik terimi Si. Sinema terimi

dilb. Dilbilgisi terimi sp. Spor terimi

ed. Edat, T. Turkce

egitb. Egitimbilim terimi tar. Tarih terimi

Fiil ti. Tiyatro terimi

Far. Farsca tic. Ticaret terimi

fels. Felsefe tkz. Teklifsiz

fiz. Fizik terimi toplb. Toplumbilim terimi

Fr. Fransrzca Onl. Onlem

gokb. Gokbilim terimi vb. ve benzerleri

ek. Hekimlik terimi yar. Yardrmci fiilO

hkr. Hakaret bildiren sozcuk yerb. Yerbilim terimi

hlk. Halk arasmda kullarur Yun. Yunanca

huk. Hukuk terimi zf. Zart

Ing. lngilizce zm. Zamir

Isl. lslavca zoo I Zooloji

lsp. lspanyolca * Deyimlere ge9ildigini belirtir.

It. ltalyanca

VII. BiLiNMEYEN KELiMELER VE DEYiMLERiN MANALARI

BA$LANGIC

HANIMNiNEDEN Y AZARA MEKTUP Bey Oglum!

1) dua Ar. Tanrr'ya yalvarma, yakarrs, 2)

$ikayet, -ti a.Ar.Memnuniyetsizlik belirten soz ya da yazr, srzlanma, yakrnma.

b. $ikayette bulunmak: Yakrnmak. 3) Alafranga s.lt.Bahf: bicimde olan, alaturka karsrtr : alafranga sarkuar.

) Esera. Ar. 1. Meydana getirilen degerli ya da onemli sey, yaprt: $airin yeni eseri.

2. lz, isaret: Buralarda sudan eser yok.

(5) Hikaye a. Ar. 1. Bir olayrn sozlu ya da yazrlr olarak anlatrlmasr.

2. Belli bir zaman ve yerde az sayrda ki~inin basrndan ge9en, ger9ege uygun bittakrm olaylar anlatrlan ya da birkac kisinin karakteri cizilen roman tOrOnden kisa yaprt, oyko.

* Hlkaye.etmek : Anlatmak,. Soylernek.

tasvir a. Ar. Bir s eyi bOtOn aynnnlanyla anlatma, betimleme. 2. hik.Resim.

* Tasvir etmek 1) Ayrrntrlarryla anlatmak; 2) Resminr yapmak.

(7) Bendeniz [Eski nezaket dilinde]: kolenlz. 8) mahsus (a.s. hiss'den) 1: Hissedilen, bes duygu'dan biriyle duyulan, anlasrlan, duyulur.

2. Belli, aslkar, meydanda.

: H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 23 : H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 23 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.23 "' H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 23 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 23 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 23 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 23 H.R. Gurprnar "Gulyabani" syf 23

56

3. s. Ar. OzgO: <;ocuklara mahsus bir bahce. 4. zf.Ar. 1. Ozellikle bile isteye, bilhassa: Soyledigini mahsus yaprnadrm.

· 2. ~akadan : Mahsus soyluyor, inanmaym.

Murekkep yalamak: Okumak, ogrenim gormek. gozlu~: . Gozleri iyi gormeyenlerin daha iyi gorebilmeleri icin taktiklan ya da

eri korumaya yarayan cerceveli camdan arac. )ayna a.far.1.1~191 yansitan, varhklann gorOntOsOnO veren, cilah ve sirh cam.

2. mec. Bir ~eyi canlandtran, goz onune getiren: YOz ruhun aynasrdir.

3. Ayna ... zamarn bulurlasnran ve ebedilestiren bir aractrr. cin a.Ar. 1. Masallara ve kimi inanclara gore, goze goronmeyen yaratrk,

peri a. Far. Cinlerin gOzel ve aumh olarak tasarlanan dlsilerine verilen ad.

* Peri gibi : <;ok gOzel. * Perileri bagda~mak: Uyusup antasmak. * Perisi hoslanmamak : Yakmhk duymamak, rsmamamak,

Carfambakar1s1: Orkotoco masal varhklan dev. a.Far. 1. Masallarda korkunc, iriyan, 90k 90910 kuvvetli ve genellikle

kotol0k90 olarak anlanlan hayali yaratik. 2. Olagandan 90k bOyOk irilikte insan ya da hayvan 3. Mee. lnsan gOcOnOn 90k OstOnde basarilan gosteren kimse.

gulyabani: ;OrkOtOcO masal varhklan ) tandtr a. Ar. 1. Yere cukur haztrlayarak yapilan bir 9e~it fmn.

2 .. Bazi yerlerde, krsm ayaklan isrtmak icin mangahn ustunu yorganla

orterek haztrlanan dozen. '8) cin. a. Far. 1. Masallara ve kimi inanclara gore, goze goronmeyen yaratik.

9) peri. a. Far. Cinlerin gOzel ve alrmh olarak tasarlanan disilerine verilen ad.

:~ gulyabani: OrkOtOcO masal varuklan.

57

H.R Gurpmar "Gulyabani" syf.24 H.R Gurpinar "Gulyabani" syf.24 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.24 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.24

..: H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.24 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.24

s R.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.24 5 H.R. Giirpinar "Gulyabani" syf.24 - H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.24 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.25 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.25 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.25

)cad1 a.Far.1.Geceleri dolasarak, insanlara kotuluk ettigine inarulan hortlak

2. Huysuz ve cirkin ihtiyar kadm

kuruntu a. 1. Keto olanaklan akla getiripi OzOlme, evham.

2. Olmayacak bir seyin olacaqrru sanmak,vehim.

ispirrtizma a. Fr. 1. Canhlann beden d1~1 yasantrsrru, ruhun yapisuu

lemeyi amaclayan goro~.

2. Ruhbilim

«Nat Pinkerton» Bir polisiye roman kahramaru,

gulyabani : OrkOtOcO masal varlrklan.

~ zihin a. Ar. 1. Canhnm duygu ve davranrslan dismdaki alqilarna ve

-~onme bolurnu,

2. Hafiza bellek: Zihinde tutmak. Bir ~ey zihinde kalmak. Zihinden

58

t

crkmak.

3. Anlayrs, kavrayis akil: Matematik zihnine girmiyor.

) roman. A.fr. Genellikle insanlarm serOvenlerini, karakterlerini, dusunce ve

uygularm1 (Hayali ya da ger9ek olaylara dayanarak) aynnttlanyla kendine ozgO

ir bicirnde anlatan, acrklayan uzun doz yaz: tOrO.

~ Bendeniz [eski nezaket dilinde]: Koleniz

~Masai.A Ar. 1 Genellikle halkm yaratt191, ag1zdan ag1za, kusaktan ku~aga

-r0p gelen, olagan Osto kisllerin basmdan ge9en olagan d1~1 olaylan anlatan

·kaye turu: Halk masali.

2. Mee. Ba~ ve yalan soz.

~ ev a. 1. Bir kimsenin ya da ailenin icinde ya~ad191 yer, konut.

2. lcinde bir i~ gorOlen ya da bir kOltOr etkinliginde bulunulan, belirli kar

arnacla kultamlan yer: Ordu evi, sanat evi, ogretmenler evi, konuk evi. 31) Oda. A 1. Evin ya da bir yapmm duvarla birbirinden aynlrrus bolurnlerinden

r biri : Yatak odasi, cahsrna odasr, sandrk odasr,

•· HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.25 - HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 25 :; HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 25 :" HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.25 - HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.25 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.25

· H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf.25 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.25 ::9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.25 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.25

31 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.25

2. Aym meslekten olanlann olul?turdugu resmi birlik: Ticaret odasi, Elektrik mOhendisleri odasr.

(32) musvedde a. Ar. 1. Yaz: taslag,, karalama.

2. Koto benzeri: insan mosveddesi

.... "Roman mosveddeleri iclnoe, onlar icin yaztlanlardan memnun olmadtklan sayfalan altp gotOrOyorlar derdim.

(33) kag1t a. Far. OstOne yaz: yazmak ya da oteberi sarmak gibi bir 90k islerde

ullarulan, hamur durumuna getirilmil? i;el?itli bitkisel maddelerden yaprlan ince aprak, 34)

Hikaye a. Ar. 1. Bir olaym, sozlu ya da yazrh olarak anlanlmasr.

2. Belli bir zaman ve yerde az sayrda kil?inin basmdan ge9en, geri;ege

gun birtakrrn olaylar anlatilan ya da birkac kisinin karakteri cizilen roman -r0nden krsa yaprt, oyku,

* Hikaye etmek: Anlatmak, soylernek.

:~ dev. a. Far. 1. Masallarda korkunc, iriyan, 90k 90910 kuvvetli ve genellikle :otOIOki;O olarak anlatuan hayali yarank.

2. Olagandan 90k bOyOk irilikte insan ya da havyan.

3. mec. lnsan gOcOnOn 90k OstOnde basanlar gosteren kimse.

carsambakans« OrkOtOcO masal varltklan

) ameliyet a. Ar. 1. Operator tarafmdan, hastarun bir taranru kesme, yarma dikme yoluyla yaptlan. tedavi. 2. Eylem

ameliyat odasr, A. Ar.Far. Hastanelerde hastalara ameliyat yaptlan oda.

atolye a. Zanaatcrtann ya da resim, heykel gibi sanatlarla ugral?anlann hl?ttklan yer,y il?lik, atelye.

kimyager a. Ar. Kimyac,

) operator a. Fr. 1. Ameliyat yapan hekim, cerrah.

2. Bazt teknik ayg1tlan isleten kimse .

.::: HR Gurpinar "Gulyabani" syf.25 -= HR Gurpmar "Gulyabani" sy£25 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£25

~ HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£25 HR Gurpmar "Gulyabani" sy£25

- HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£25 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£25 HR Gurpmar "Gulyabani" sy£25 HR Gurpmar "Gulyabani" sy£25 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£25

59

bilgin a. Herhangi bir konuda derin bilgisi olan kimse, alim. kabil 1. Kabul eden, kabul edici.

2. Olan, olabilir.

Lak1rd1 a. 1. Soz: Lakrrdryi kesmeyin.

2. B10~ soz, dedikodu, laf: Lakrrdrdir o, aldrrmal

Lakrrdt altmda kalmamak: Kendine gore kmci olan her soze mutlaka karsrhk rmek.

k1rd1y1 ezip bOzmek: Soylemesini beceremeyip ayrn seyleri yinelemek.

Bilim a. Evreni ve olaylan konu edinip, deney yollan ile ve gerc;ege yanarak kanunlara yOkselmeye cahsan bilgi, ilim.

Goklere c1karmak (birini) : Onun yaptrklanru, niteliklerini abartarak ovmek, u yOceltmek (Kars. OvgOler dOzmek.)

) teleskop a.' Yun. Gozlemevlerinde gokcisimlerini gozetlemeye yarayan ~yuk dOrbOn.

) mikroskop a. Yun. KOc;Ok cisimlerin caplanru bOyOltOp, daha iyi belirtmeye,

~stermeye yarayan bir mercek sisteminden olusrnus optik ayg1t. zerre a. Ar. 1. <;ok kOc;Ok parcacik yarat1k a. Canh, mahluk

1) yabani s. t.Yanbarul, vahsl,

2. mec. <;ekingen, srkilqan, Orkek.

3. mec. Gprguso olmayan, kaba ve hoyrat.

(52) tavsan a. Zool, Kemirgen memelilerden, uzun kulakh, ruzl: kosan eti yenen bir havan turu (53) fare a. Ar. Zool. S1c;an.

-42 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 25. 43 H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf25. 44 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf26. 45 HR. Gilrpm~ "Gulyabani" syf 26. 46 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 26. 47 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf26. 48 H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf26. 49 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf26. so HR. Gurpmar "Gillyabani" syf 26. 51 HR. Gurpmar "Gillyabani" syf26. 52 HR. Gurpmar "Gillyabani" syf26. 53 H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 26.

60

kafes a.Far. 1. Arallkll telden, maden yada aga9 cubuklanndan yaprlrrus

diirbiin a. Far. 1. Uzag1 goren

2. Uzag1 yakm gostermeye yarayan optik ayg1t

guly:a'bani : Urkutucu masal varhklan

} tasJir a. Ar. 1. Bir ~eyi butun ozellikleriyle anlatma, betimleme.

2. Hik. Resim

Tasvir etmek 1-) Aynntilanyla anlatmak;

2-) Resmini yapmak.

Bendeniz [eski nezaket dilinde]: koleniz. hikaye a. Ar. 1. Bir olaym sozlO, ya da yazih olarak anlaturnast

2. Belli bir zaman ve yerde az sayrda kisinln basindan ge9en, ger9ege

un birtakim olaylar anlatrlan ya da birkac kisinin karakteri cizilen roman

-nden krsa yapit, oyku.

ikaye etmek: Anlatmak, soylemek,

tabiat.-t1 a. Ar. 1. Doga

2. Dogal ozellik: Arazinin tabiatt

3. mec. Huy

} memleket a. Ar. 1. Bir devletin egemenligi altmda bulunan topraklarm ---o, Olke.

2. Bir kimsenin dogup bOyOdOgO yer, yurt.

«huddam sahibi»: Cinlerin sahibi.

sayfa a. Ar. 1. Ozerine yazt yaztlan ya da basilnus bir kag1t yapraqmm iki

--onden her biri.

tandir mangah a. Ar. 1. Yere cukur hazirlayarak yaprlan bir cesit fmn.

2. Bazi yerlerde krsm ayaklan rsrtrnak icin mangalm ustunu yorganla

rek hazrrlanan dozen.

-- HR. Gurpmar "Gulyabani" syf26. ~ HR. Gurpmar "Gulyabani" syf26. HR. Gnrpmar "Gulyabani" syf26.

s: HR. Gurpmar "Gulyabani" syf26. s HR. Gurpmar "Gulyabani" syf26. "HR. Gurpmar "Gulyabani" syf26. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 26.

1 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 26. HR. Gurpmar "Gtilyabani" syf 26. HR. Gurpmar "Gfilyabani" syf 26. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf26.

61

rOya a. Ar. 1. DO~

manevi alem a. Ar. 1. Madde d1~1 olan, manaya ait.

H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf26. H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 26.

62

1 MUHSiNE HANIM

) kundak a. 1. Yeni dogmu~ 9ocugu ilk aylarda sikrca sanp sarmalamaya

yan g1eni~ bez.

2. Tufegin namlusunun altmda bulunan aga9 bolumu.

3. Yang in crkarrnak i9in bir yere sokulan tutusmus yagh bez 91k1s1

4. Saclan yemeninin icine ahp baglama: Bas kundag1

* Kundak sokmak: 1-) Yangm cikarmak icni bir yere tutusmus yagh bez

91k1s1 koymak.

2-) mec: Ara bozacak bir soz soylemek ya da boyle bir davrarnsta bulunmak.

oya a. lpek ibrisirn kullarnlarak igne, firkete, t19 ya da mekikle yaprlan ince

tel.

2. Oya gibi : 0 kadar ince ve zarif ki, trpki oya gibi. yemeni a. 1. Kahpla basurrus, elle boyanrrus, tulbent, yazma.

2. Bir cesit hafif ve kaba ayakkabi.

lahuraki : Lahor sehrinde dokunan kurnastan, hirka a. Ar. Genellikle yunden orulrnus ya da kahn kurnastan dikllmis, onden

ik, kollu giyecek.

kaytan a. Pamuktan ya da ipekten sicim.

) aba. a. Ar. 1. Bir 9e~it kaba, kahn sayak, 2. Bu kurnastan yaprlrms: Aba terlik.

mest a. Ar. Ozerine pabuc ge9irilen, kisa konclu, hafif ve yurnusak ayakkabr,

(9) rasnk a.1. Kadmlann kaslanrn boyamak icln kullandrklan siyah boya

2. Bir bitki hastahg1

(1°) serbet a. Ar. 1. Meyve suyu ile sekerli su kanstmlarak yapilan icecek:

Portakal serbefl.

H.R Gurpmar "Gulyabani" syf 27. - H.R Gurpmar "Gulyabani" syf27. · H.R Gurpmar "Gillyabani" syf27. H.R Gurpmar "Gulyabani" syf27.

~ H.R Gurpmar "Gulyabani" syf 27. H.R Gurpmar "Gulyabani" syf27. HR Gurpmar "Gulyabani" syf27. H.R Gurpmar "Gillyabani" syf 27. HR Gurpmar "Gulyabani" syf27.

63

2.,Belli olaylarda konuklara sunulan sekerf icecek: Logusa serbefi.

3. Baz: maddelerin suda eritilrnisi: GObre serbeti.

(11) gerdan a. Far. 1. VOcudun omuzlarla bas arasinda kalan bolumu,

2. kesilmis hayvanlarda boyun.

3. Donucu, Donen. 1 Gerdan kirmak 1 )Kantmak; 2) bOyOklOk taslar bir durum almak.

(12) ben (l)a.Cogu dogu~tan tende bulunan, ufak, koyu renk leke yada kahntt ben II zm. 1. Tekil birinci kisiyi gosteren zamir.

2. a. Ruhb. Bireyi oburnr varllklardan ayrran bilinc.

(13) kirpik a. Goz kapaqmm kenarmdaki killar ya da bu krllardan her biri.

(14) surme a. 1. SOrmek eylemi

2. Kadmlann kirpik diplerine sOrdOkleri siyah boya

3. Kap, kanadrrn icerden kapamaya ya da dolap kapagm1 yerinde

tutmaya yarayan, yuvas, icinde ileri geri sOrOlebilen dozen

4. (masa ve dolapta) k090k cekmece.

5. s. SOrOlerek kullarnlan : Sorme kapak.

(15) viran s.Far. 1. Y1k1k, y1k1lm1~. harap.

2. Kederli, OzgOn.

(16) boya a. Cisimlere renk vermek ya da onlan d1~ etkilerden korumak i9in

kullarulan renkli madde.

(17) badana a. It. Duvarlara sOrOlen sulandmtmis klrec ya da plastik boya.

Badana etmek, badana vurmak, badanalamak.

(18) sendelemek f.1. DO~ecek agibi olup adrmlanru sasrrrnak: Ayag, takrlip /

sendeledi.

2. mec. Bir olay karsrsrnda sarsrhp ne yapacaqrru sasrrmak: OIOm

haberini duyunca sendeledi.

H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 27. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf27. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 27 .

.3 H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf27. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 27.

~ H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 27. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 27. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 27. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf27.

64

(19) boza a. Sulu dan hamurunun eksifilmeslyle yaprlan, koyuca tath ya da mayhos icecek.

(2°) mevlevi sikkeleri: KOlahlan; basltklan.

(21·) leblebi a. Eglencelik diye kurutulmus nohut.

(22) pamuk a. Got. EbegOmecigillerden, koza bicimindeki Orono, 09, dart, ya

da bes dikim halinde acrlan bitki

1. Pamuk gibi: <;ok yumusak : Pamuk gibi ekmek.

2. (Bir i~i) Pamuk ipligiyle baglamak : Etkisi az sOrecek olan bir care

ile ge9i~tirmek.

(23) armud (+) a. Bot. GOlgillerden, 9i9ekleri beyaz bir aga9, ve bu agacm tath,

yumusak, ufak cekirdekl! rengi sandan yesile kadar degi~en meyvesi (24) sikke a. Ar. Metal para

(24) giimiit a .. Kim. Beyazimsr, gri renkte, parlak, kolay islenebilen, tel

durumuna gelen ve oksitlenmeye degerli element,

(25) kiipe a. 1. Kadmlann kulak memelerine taktiklan sos esyasi: Bir 9ift pirlanta

Ope. Bir 9ift gOmO~ kOpe

2. kimi hayvanlarm boyunlannm iki yarundan sarkan deri uzantilan.

(26) bardak a. 1. Su ve benzeri seyleri icmek i9in kullarulan, genellikle camdan yaprlan kap.

2. Bir bardaqrn alacag1 miktar: Bir bardak su.

3. (kimi bolqelerde) Testi, ibrik.

(27) etek a. 1. Giysinin belden a~ag1da kalan bolurnu: Ceketin etegi. Paltonun etegi.

2. VOcudun belden a~ag1sma giyilen, degi~ik bicirnierde, genellikle kadm giysisi ve bu giysinin alt kenan.

3, Dag, tepe, y1gm gibi yarnach seylerin alt bolumu.

19 H.R Gurpmar "Giilyabani" syf 27. :?O H.R Gurpmar "Giilyabani" syf 28. -L H.R Gurpmar "Giilyabani" syf28. zi H.R Gurpmar "Giilyabani" syf 28. 23 H.R Gurpmar "Giilyabani" syf28. 24 H.R Gurpmar "Giilyabani" syf 28. 24 H.R Gurpmar "Giilyabani" syf28. 25 H.R Gurpmar "Giilyabani" syf 28. :ti H.R Gurpmar "Giilyabani" syf28.

65

28) 1) Cal'faf gibi: Dalqasiz, dumduz, durgun (diniz).

2, <;ar~af kadar: Gereginden fazla, bOyOk, 90k geni~

Cal'faf a. Far. 1. Yataga serilen yada yorgana kaplanan ortu, 2. Eskiden kadmlarm giydigi uzun sokak giysisi.

avlu. A Yapmm ortasmda ustu acik olan ya da yarn basmda duvarla

·1mi~ bulunan yer.

) yurek a. 1. Anat. GogOs boslugunda iki akciger arasmda, vOcudun her

mdan gelen karu akcigerlere ve oradan gelen timiz karn da vucuda dag1tan

an kalp.

2. mec. YOreklilik cesaret.

3. mec. Acuna duygusu

4. hik. Mide, kann, i9: YOregi bulunmak.

Yurek carpmttsi 1) YOregin sik ve htzh vurmasi

2) mec: Kayg1 ve korkunun verdigi i9 tedirginligi

66

- H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 28. ::s H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf28. ~ H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 28. 30 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 28.

ciceklik a. 1. Kopanlrms yiyekleri koymaya yarar kop, vazo.

2. <;iyek sakstlanru koymaya ya da yiyek saksilanru yerlestlrmeye

lm1~ yer.

3. Eski evlerde sos esyas: konulan rafu duvar oyugu.

4. bot. <;iyegin Ozerinde canak, tac ve otekl organlannm bulunduqu

2

AGLATICI BiR VOL

ya.

burgu a.1. <;evirerek delik acmaya yarayan ayg1t, yivli yivi, matkap.

2. Tipa cekrneye yarayan, ucu sivri ayg1t, firbuson.

3. Arazi sondasi

tahta a. 1. Doz, geni~. uzun ve kalmllg1 az, blcllrnis agay parcasi: <;am

ahtasr.

2. Bu parcalardan olusan yOzey: Yazi tahtasi. Satranc tahtasi

3. s. Tahtadan yapilrms: Tahta perde, Tahta kutu.

tuz a. 1. Kokusuz, suda eriyen, yemeklerin hazirlanmasmda ve saniyede

llarulan, kimyadaki ad: sodyum klorur olan, billursu madde.

mintan a. Far. Yakasrz uzun kollu erkek gomlegi.

bohca a. lcine camasrr, elbise gibi seyler koyup sarmaya yarayan dort ko~e

mas. ) peykesinde : Sedirinde ~ (8)Tas1 tarag1 toplamak: Bir yerden gitmek uzere aceleyle butun esyasrru

playtp hazrrlanmak. (9) Parada pulda olmamak: Para ya da para eden seyler

HR. Gurpmar "Gulyabani" syf28. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf29. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf29. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf29. HR. Gurpmar "GOlyabani" syf29. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 29. HR. Gurpmar "GOlyabani" syf 29. HR. Gurpmar '°'GOlyabani" syf29. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 30. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 30.

67

~ esvap a. Ar. 1. Elbise, giysi, giyecek, 21) terendez : Elinden her i~ gelen

22) crlasm : Burada: <;all~kan kimse. 23) kay1k s. ,1. Bir yana kayrms.

2; a. Kurek ya da yelkenle yOrOtOlen ufak tekne: Bahk91 kay1g1. lki cifte y1k.

2. Giyimler, giyecek seyler

1°) ev a.1. Bir kimsenin ya da ailenin icinde ya~ad1g1 yer, konut.

2. lcinde bir i~ gorOlen ya da bir kOltOr etkinliginde bulunulan, belirli bir

amacla kullarulan yer: Ordu evi, Sanat evi, Ogretmen evi, Konuk evi.

( 11)

dikif a. 1. Dikmek eylemi ya da bicimi

2. Dikilen yer: Astarm diki~i sokOlmO~.

3. Dikilecek ~ey : Biraz diki~im var.

('2) esrar (I) a. Ar. Hint kenevirinden, hashastan cikartuan uyusturucu madde.

esrar (II) c.a. ar. Baskalannca bilinmeyen seyler, sirlar, gizler.

(13) hlzmetct a. Bir yerde temizlik, ortallg1 toplama gibi isleri surekn olarak apmak i9in tutulan kimse

*(14) Agz1 s1k1 olmak: Sir vermemek, bo~bogazhk etmemek.

5) calcene b.s. Durup dinlenmeden konusan

•(16) Laktrdi etmek : Konusmak, soylesmsk 7)

Yagh kapt : <;all~t1rd1g1 ki~ilere hak ettiginden 90k para veren, maddi ardirnda bulunan aile ya da kurulus. 8)

«pence» : Esir satislannda, sans beratmm altma imza yerine bastmlan avuc muhru, (Yazann notu). 9) halay1k a. Ar. Kadm kale

HR. Gurpmar "Giilyabani" syf 30. HR. Gurpmar "Giilyabani" syf 30. HR. Gurpmar "Giilyabani" syf 30.

; HR. Gurpmar "Giilyabani" syf 31. HR. Gurpmar "Giilyabani" syf 31 .

..! HR. Gurpmar "Giilyabani" syf 31. H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 31. H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 31. H.R. Giirpmar.,"Giilyabani" syf 31. H.R. Gurpinar "Giilyabani" syf 31. H.R. Gurpinar "Giilyabani" syf 31. H.R. Gtlrpmar "Giilyabani" syf 31.

- H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 31.

68

.... ,._.

69

24) fayton a. Yun.Koruklu, dort tekerlekli, ath binek arabasr. ~ taltkaa. Yayll, ustu kapall at arabasi 26) makas a.Ar. 1. Birbirine ortadan capraz eklemlenmis kesici yOzlO iki

icaktan yaptlrms, bez, kag1t, sac trrnak gibi seyleri kesmeye yapar arac.

2. Makas bicirninde 9at1lm1~ say: <;at, makasi. Demiryolu rnakast.

3. zool. lstakoz, yenge9 gibi kimi boceklerin on ayaklanndaki krskac,

"lki yOksek makas Ozerine oturtulmus ve her taraf pencereli, karpuz Jeklinde yuvarlak arabalar vardi" ..... 27) arabaci a. 1. Arabayt suren kimse.

2. Araba yapan ya da satan kimse .

"Biz, yan yana, yuvarlak, antika bir cekrneceye benzeyen bu arabaya rulduk" .....

28) antika a. Lat. 1. Eski 9aglardan kalma degerli esya ya da yaprt,

2. s. Kendine ozgo tuhaf, ~a~1rt1c1 halleri olan: Antika adam.

3. a. Mendil, ortu, yatak carsaf gibi bezlerin kenarlanna paralel liklerden bir kisrm cekilip bunlara dikey olanlann ikisi, 090 bir arada tire ile

sanlarak yapilan di~ di~ sos.

~ C81'$1 a. Far. DOkkanlarm bulunduqu ahsveris yeri

~ ekmek a.1. Unun yogrulup fmnda, sacta ya da tandrrda pisirilrnesiyle

apuan insanlann bashca besini olan yiyecek: Taze ekmek. Plskin ekmek.

). mec. lnsaru ge9indirecek i~: Herkesin ekmegiyle oynanmaz. 3. Yemek, as.

31) peynir a. Far. Soto rnayalayip katilasnrarak yapilan ve bircok 9e~idi olan besin: Kasar peyniri. Beyaz peynir.

*(32) Ahret suali: Yamtlamasi 909, gereksiz ve brktmct soru; kabir suali.

3 H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 31. :4 H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 31. :s H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 31. y; H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 31. ::"' H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 32. :::s H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 32. :'9 H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf32. 30 H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 32. 31 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 32.

*(33) Safra bastirmak; Ac;llgrn, vansnracak kadar az bir ~ey yemek

(34) k1r a. $ehir d1~1. c;ogu bos ve geni~ yer: Krr gezintisi

(35) c;e,me a.Far. Herkesin yararlanmas, icin dozen altrna ahnrms bir oluk ya da

usluktan akan suyu olan yer.

"Zincirli bakrr tastan doya doya su i9tik . 36) zinclr a.Far. 1. Birbirine gec;mi~ bir sira metal halkadan olusan bag.

2. mec. Art arda siralanmrs seylerin olusturdugu dizi: Araba zinciri. 37) tas a. Ar. 1. lcine sulu seyler konan, metal vb.den yapnrrus derice kap.

2. Bu bicimde olup baska islerde de kullanrlan kap: Hamam tasr, El tasr. 38) c;mar a.Far. bot. lkic;eneklilerden, otuz metreye kadar uzayabilen, uzun

Orio, geni~ yapraklr bir agac;.

~ turbe A. Ar., lcinde, genellikle OnlO kimselerin mezan bulanan yapr.

okuz arabasr, A. 1. Cift surmekte, araba c;ekmekte kullanrlan, etinden

ararlanrlan igdi~ edllmis erkek s191r. 1) ath 1.s. ata binilerek yaprlan,

2; a. Ata blnmis olan kimse, sOvari: "Bin ath akrnlarda cocuklar gibi

~ndik".

Y.Kemal Beyatl,

) eJek a. 1. Zool. Tekparmaklllardan, attan kucuk, uzun kulaklr, memeli, binek

yuk hayvanr.

2. mec. Kaba, inatci, yeteneksiz kimse.

) eJekli 1.s. E~ege binilerek yaprlan ............ Ay~e Hamm hafiften:

«Ac;rl daglar, acrl ... yari goreyim»

nakarath bir sarkt tutturdu .

.,_ HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 32. EHR. Gurpmar "Gulyabani" syf 32. 3,4 HR. Gurpmar "Gillyabani" syf 32. j5 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 32. _j6 HR. Gurpmar "Gillyabani" syf 32. r: HR. Gurpmar "GOlyabani" syf32. HR. Gurpmar "GOlyabani" syf 32. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 32. HR. Gurpmar "GOlyabani" syf 32. HR. Gurpmar "GOlyabani" syf 32. HR. Gurpmar "GOlyabani" syf 32.

-0 HR. Gurpmar "GOlyabani" syf 32.

70

) hayvan a. Ar. 1. Duyu ve hareket yetenegi olan, canlt yaratrk: lnsan memeli

yvanlardandi r.

2. insan ve bitki d1~mdaki canh yaratrk

3. mec. Kaba, yeteneksiz, akilsiz kimse.

emzik a.1. Sot cocuklanru beslemek amaciyla kullarulan agz, kaucuklu sot ·,esi, biberon,

2. Sot cocuklanru avutmak icin ag,zlanna verilen kaucuk meme.

3. lbrik, 9aydanhk gibi kaplann, suyu azar azar akttrnaya yarayan i9i

lik uzantisi: Caydanhgm emzigi trkanrrus,

merhamet, -ti a. Ar. Baskalannm acrlarmdan etkilenen, bunlan gidermeye

enelen bir kimsenin duygu ya da egilimi, acrrna.

) maraz a. Ar. (Eski) Hastahk

hasll s.Ar. Olrnus, ortaya 91km1~.

*(~ Has1I olmak: Ortaya cikrnak, toremek.

•<5°) masraf etmek : Para harcamak 1) para : a. Far. 1. Devletce bastmlan ve Ozerinde saymaca degeri yazth kag,t

"- a da metal oderne aracr,

2. (eski) Kurusun kirkta biri

) azarlamak f. Paylamak

(53) insafma kalmak (bir ~ey, birinin) : Bir seyin istenilen bicirnde olabilmesi o

~yi yapacak kimsenin dogruluk duygusuna ve istegine bagll olmak.

) telat a. Ar. 1. Herhangi bir endise ya da sikmtrdan ileri gelen acelecilik:

elas icinde kosusuyordu,

2. Kayg1, tasa.

3. S1k1 i~, gurultolu patrrtrh durum: Dugun telasi

{55) Telaf gostermek: Telasrrn belli etmek.

~ HR. Gurpmar "Gulyabani" syf33. 45 HR. Gurpmar "Gillyabani" syf33. HR. Gurpmar. "Gillyabani" syf 33.

'HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 33. HR. Gurpmar "Gillyabani" syf33. HR. Gurpmar "Gill ya bani" syf 3 3.

so HR. Gurpmar "Gulyabani" syf33. 51 HR. Gurpmar "Giilyabani" syf33. 51 HR. Gurpmar "Giilyabani" syf 33. 53 H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf 33. 54 HR. Gurpinar "Gulyabani" syf 33.

71

*(56) Telasa duJmek: Telaslanmak. (57) bagc1 a. Uzurn yeti~tirip, satan kimse (58) ziyafet, -ti a. Ar. Yemekli agirlama, solen, toy. (59) uzuntu a. lstenilen seyln olmamasmdan ya da can sikrct bir seyle

karsrlasma yOzOnden duyulan srkmtr; Hasta iyile~inceye kadar 90k uzuntu

cektik. *(60) ins&fa gelmek: Haksiz tutumundan vazqecip adalet ve merhametle

davranmak (61) fena s. Ar.1. lyi nitelikte olmayan, kotu: fena mat, Fena hava.

2. Uzucu. 3. zf. Cok: Fena yoruldum.

(62) kurus a. Al. It. Liranm yOzde biri degerinde Turk parast.

*(63) Zincirle baglamak : Zincir halkalan gibi stralamak. *(64) Yuregine su serpilmek : Duydugu ferahlat1c1 bir olay, haber nedeniyle

uzuntusu, kayg1s1 azalmak, hafiflemek.

~ H.R. Gurpmar "Gtilyabani" syf 33. H.R. Gurpmar "Gtllyabani" syf33.

!"' H.R. Gurpmar "Gtilyabani" syf33. H.R. Gurpmar "Gtilyabani" syf33.

_, H.R. Gnrpmar "Gtilyabani" syf33. H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf33. H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf33. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf33. H.R. Gurpmar "GUlyabani" syf33.

72

3

«YEDi COBANLAR» CiFTLiGi

) dam a.1. Yapilan her tOrlO dt~ etkilerden korumak icln yaprlan 9ogunlukla kiremit kaplt ortu,

2. Agtr 3. Hlk. Cezaevi

duvar a. Far., 1. Evlerin, yaptlann, a~ag,dan yukanya dogru tas, tugla yada rpicten orOlmO~ bolurnu

2. Bu bicimde orOlmO~ engel : Bance duvan.

3. Duvarlartn i9 yuzu: Odasirun duvarlanna kag,t kaplattr.

pencere a. Far. Yapilan ve ulasrm araclanrn (tren, vapur v.b.) aydtnlatmak,

valandtrmak arnacryla yaprlan ve cerceve cam, panjur, perde gibi eklentilerle ha kullarush duruma getirilen acrkhk,

baca a.1. Ocaqm dumanrnr cekmek i9in catidan yukan ctkan krsrm, Silahh s. Silahlt olan irik1y1m b.s. lriyaptlt iriyarr.

) celimsiz s. Zayrf, g09sOz, gosteri~siz f

ciftlik a. Tarim yaprlan ve hayvan yefistirilen, lcinde cahsanlann evleri de lunan geni~ toprak parcasi. dahdalum : Attn,

°) k1rbac a. Ucu esnek tek parca deriden yaprlmrs ya da ucuna smrn glanm,~ vurma araci.

) pehlivan a Far. 1. GOre~9i

2. mec. Boylu poslu ve 90910 kimse 2) kurada beygirin: Bitkin i~e yaramaz attn 3) netameli Tekin olmayan: tehlikeli

H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 34. - H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 34. :; H.R Gurpmar "Gulyabani" syf 34. H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 34.

· H.R Gurpmar "Gulyabani" syf 34. H.R Gurpmar "Gillyabani" syf 34.

- H.R Gurpinar "GOlyabani" syf 34. H.R Gurpmar "Gulyabani" syf 34. H.R. Gurpmar "GOlyabani" syf 3 5. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 3 5. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 35. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 3 5.

73

(14) kumkuma : toplanma

..... -Orasi cinleri, perilerin kumkuma (toplanma)yeridir.

(15) beygir a.Far. 1. Yuk tasiyan, araba ceken at. 2. sp.Atlama beygir

•(16) Ag1z yapmak: Bir kimseyi sozle, davrarnslanyla oyalamayla aldatmaya

~h~mak.

(17) kotk,-ku a. Bag. Bahce gibi actkhk yerlerde yapilrrus ev (18) havuz a. Far. 1. Su biriktirmek, yuzmek, cevreyi guzelle~tirmek gibi

amaclarla tugla, mermer ve benzeri seylerden yapilan cukur yer.

( •9) kurt a. 1. Kopekgillerden surulere satdrran y1rt1c1 hayvan

2. Et, meyve, peynir gibi seylerde tOreyen, k090k, ince, uzun, yurnusak,

ayaksiz, hayvancik ya da solucan, sivri kuyruk gibi bag,rsak asalag1.

3, mec. l~ini iyi bilen aldanmayan: 0 ne kurttur, ben bilirim.

(~ kut a. Zool. Yumurtlayan omurgahlardan, akciqerll, srcakkanh, vucudu

tOylerle ortulu, on Oyeleri kanat bicimine girmi~ ucucu hayvanlann ortak adr. (21) deli s.1. Akhru yitirmi~.

2. Akhru her zaman yerinde ve gereginde kullanamayan

o/ 3. mec. <;oskun, azgm

4. a. Asm derecede duskun: Kitap delisi.

(22) kumes a. 1. Tavuk, hindi gib evcil hayvanlann barmmasma yarayan kapah er.

2. MEC. K090k ev. Kumes gibi bir evdi.

*(23) Cenen tutulsun: "Konusarnaz ol" anlamma ilenme sozu. - 24) kuyu a. 1. Su tabakasma kadar derinliqlne kazilan ve suyundan yararlarnlan

cukur: Kuyudan su cekmek

2. derince cukur

.3 H.R. Gurpmar "Giilyabani" syf 35. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 35.

• H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 35. H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 35. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 35. H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 35. HR. Gurpmar "Gillyabani" syf 3 5. H.R. Gtirpmar.t'Gulyabani" syf 36. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 36.

:.i H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf36 . .:; H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 36. :4 H.R. Gurpmar "Gillyabani" syf 37.

74

~- mec. lcinden crkrlarnayan durum ya da yer.

(25) kaz a. 1. Perde ayaklilardan suda ve karada yasayabilen evcil hayvan.

2. mec. Budala

(26) ke~i a. Zool. 1. Gevi~ getirenlerden eti, sutu, derisi ve kill i9ni yetlstlrilen hayvan.

2. mec. lnatcr.

(27) mete a. Bot. GOrgengillerden kerestesi dayarukh bir orman agac1.

(28) cardak a. Far. 1. Aga9 dallarmdan catilmrs bannak.

2. Osfune sarmasrkh aga9 ya da 9i98k sanlarak yapilrms kafesli can.

(~ kosum a. Bir tasrta ya da pulluk gibi bir araca kosulan hayvanm kayrs takrrm.

(~ yasemin a. Far. Bot. Guzel kokulu, beyaz, sarr, pembe 9i9ekli bir aga9t1r.

Harnmeh-yl b. A Bot. Harumqillerden, ilk baharda guzel kokulu

yi9ekler acan bir sus bitkisi.

- RR. Gurpmar "Gulyabani" syf 37. RR. Gurpmar "Giilyabani" syf37.

=- RR. Gurpmar "Giilyabani" syf 37. 3 RR. Gurpmar "Giilyabani" syf 3 8. RR. Gurpmar "Giilyabani" syf 38. RR. Gurpinar "Giilyabani" syf38.

75

4

AY$E HANIM'IN DUBARASI

(1) harem a. Ar. 1. Eski saray ve konaklarda kadmlara aynlan daire.

2. Kan, es. (2) selamhk a. Saray, kosk ve konaklarda erkeklere aynlrms bolurn.

*(3) Agz1 mOhOrlO : Hie konusrnarnak, hep susmak

(4) ya1mak a. Kadmlarm ferace ile kullandrklan, gozleri acik birakan, ince yuz

ortusu, *(5) Kut ucmaz, kervan ge~mez : lssiz, sapa yer iyin kullarnhr. (6) dubarasi : Hilesi (7) Pot kirmak : Yersiz ve zamansiz davranarak karsrsmdaklni uzecek ona

dokunacak sozler soylemek, (8) musluk a. Far. 1. Takrlrrus bulunduqu boru ya da kabm icindeki akrskarn

istenildigi, zaman akrtabilecek gibi yap1lm1~ acrhr kaparur ayg1t.

{9) damasko : bir tur dosemelik kumas.

(1°) makath : Minderli. (11) kerevet : a. Ozerine silte serilerek yatmaya ya da oturmaya yarayan

tahtadan seki, sedir, peyke. (12) erkan minderi : Ufak ve yuvarlak minder. (13) kabak-a, 1. bot. Kabakgillerden, bircok turleri olan bir bitki ve bunun urunu.

2. s.Ham. 3. s.mec. Tuysuz.

1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.38. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.38. 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.38. 4 H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£38. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.38. 6 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.38. 7 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.39. 8 H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£39. 9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.39. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.39. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.39. 12 H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£39. 13 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.39.

76

(14) mrsrr a. bot. Bugdaygillerden bir tanrn bitkisi ve ayru bitkinin taneli kocaru

(15) erkan tiltesi : BOyOklerin oturmasina ozgO silte,

{16) fincan a. <;ay, kahve gibi seyleri icrnekte kullarulan, c;ogu porselenden

kucuk kap. {17) kahve a. Ar. 1. bot. Steak iklimlerde yetisen kok boyasrqillerden bir agac; ve

bunun meyve c;ekirdegi. ~ 2. Bu cekirdeklerin, kavrulup dovuldukten sonra su da kaynatrlmasryla

hazirlanan icecek.

3. Kahve, cay, rhlarnur gibi seylerin ic;ildigi yer, kahvehane: Mahalle kahvesi. Krr kahvesi. (18) kapilanmak f. Hizmet kaprst bulmak, i~e yerlesmek, {19) el ulag1 : Yardrrncr. (20) ~ama11r a. Far. 1. le; giyeceklerinin genel adt

2. Yrkanmasi gerekli kirli esya.

3. Kirli esyalan yrkarna isi,

(21) fino kopegi a. It. zool. Boyu krsa, eek tOylO sos kopegi.

*(22) iyi $aatte olsunlar : Cinler periler ic;in kullarnhr. (23) farat a.Ar. sOprOntOleri ahp atmak icin kullarulan kOrek biciminde krsa saph

tahta, teneke ya da plastik kap.

14 H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£39. is H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£39. 16 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.40. 17 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 40. 18 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£40. 19 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.40. 20 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.40. 21 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 41. 22 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.41. 23 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 42.

5

KORKULU BiR AK$AM YEMEGi

(1) lots. Yeterince aydmhk olmayan, karanlikca: Los bir oda.

(2) fiske samdam : El samdaru,

"Ce~mifelek Kalfa elinde bir fiske sarndaruyla gorOndO. Tepeden

maga beyazlar giyinmi~ti" .

(3) destur a.Far. uni. Musaade edin, savulun!

*(4) Dizlerin bag1 ~ozulmek : Korku, asm yorulma gibi bir nedenle ayakta

duramayacak duruma gelmek.

(5) •..•....... Romandan beyitler .

........ Kalfa. ozel bir makamla:

Goklerin mah,

Diyarlann padisah:

Acrklamasi :

Goklerin Ay'1

Dunyarun Padisahi

(6) ..... Romandan beyitler .....

...... (Muhsine) lki cenern birbirine vurmaya basladr. Sonra Kalfa:

Ey kerem

Destur-u mOkerrem

Actklamasi:

Ey BOyOk Bag1~lay1c1

Ey Yucelerin YOcesi

Kafiyesiyle mumu ayaklanna dogru tuttu: .

1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.42. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£42. 3 H.R. Gurpmar- "Gulyabani" sy£43. 4 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£43. 5 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 44 6 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£44.

78

(7) ocak a. 1. Ate~ yakmaya yarayan, pisirme, rsitma, rsrnrna gibi amaclarla

ullarulan yer ya da ayg1t.

2. Ozel elarak duvar kenanna yaprlan, bacast elan girinti, semine. 3. Tas ya da maden cikanlan yer: Maden Oca91.

4, rnec. 6ir ~eyin en cok bulundugu yer: Fesat ocagi. (8) tencere a. Yemek pistrmeye yarayan, genellikle metal kap.

(9) sahanhk a. 1. Yapilarda ve bazr tasrtlarda kap: onunde, merdiven baslannda

ya da ortasmda geni~~e yer.

2. s. Sahanrn aldrgr miktar : lki sahanlrk yemek.

C°J nwalet, -ti a. Fr. Kad1n1arn1 gece toplantilannda giydil<leri giysi. (11) nalm a. Ar. Osto tasmalr, alt, yuksekce, aga9tan bir 9e~it takunya. (12) pilav a. Genellikle pirinc, bulgur ve kustan yapilan yemek.

(13) 1erbet a. Ar. 1. Meyve suyu ile sekerli su kanstmlarak yaprlan icecek: Portakal.eerbett

2. Belli olaylaraa 1<onu1<1ara sunuian $eKerli i¢ece1<: Logusa $erbeti. 3. Baz: maddelerin suda eritilrnisi: GObre serbeti,

(14) 1eker'a. 1. $eker karms: ve seker pancarrndan elde edilen, kendine ozgO

tadr olan, billursu, karbon, hidrojen, oksijen bileslmli besin.

2. $eker tadr olan 9e~itli karbonhidratlara verilen genel ad,

(15) ~8-11 : 6tmi<:iaKi "~ah" Kelirnesi evin 1<edisine verilrni$ o.1an blr add1r. (16) lp, -pi a. 1. Denk ve yuk baglamak, carnasir sermek gibi i~lerde

kullanrlabilecek kalrnlrkta bukulmfi!} sicim. (17) ~mg1rak a. 1. K090k can.

2. lcindeki tanelerin hareketiyle ses cikaran metal yuvarlak '

(18) ekmek a. Unun yogrulup frrrnda, sacta ya da tandrrda pisirilrnesiyle yapilan,

insanlarrn baslica besini olan yiyecek: Taze ekmek. Plskin ekmek.

• HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.44. 8 HR. Gurpinar "Gulyabani" syf.44. 9 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.44. 10 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.44. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.44. 12 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.44. 13 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 14 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 15 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 16 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 17 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.45.

79

80

9) sini a, Ozerinde yemek yenilebilen buyuk; yuvarlak, bakrr ya da pirinc tepsl.

~ Bol etli silkme : Bir tor sebzeli et yemegi.

-) Pathoari k1zartmas1 a. Ar. bot. Patl,cangillerden ornek bitkisi ve bunun

sebze olarak yenen, mor renkli, uzunca ya da toparlak Orono. 22) kaymak a. 1. Bazi srvrlarm ve ozellikle sutun yOzOnde zar durumunda

planan koyuca katman

2. mec. Bir seyin en iyi ve seckin bolumu. 23) yogurt a. Maya kanstmlarak koyulastmlrms sot: Koyun yogurdu. 24) cezve a. Ar. Kahve pistrrneye yarar, saph, a~ag, yukan dik silindir bielrnlnde p.

*(25) Dereden tepeden (konU$itlak): $1.Hidan bundan, boir konudan digerine

ecerek (konusrnak).

~ ..... Romandan beyitler .....

...... Ru,en Kadtn iki yamna sallana sallana:

Sozum dogru,

Ozurn dogru,

Korkutma bizi,

" Gozomon nuru

Kafiyelerini makamla srraladtktan sonra bana dedi ki:

__ Rabb'im hayrrlar versin. Bu aksam gene bir krzqmhklan var .

(27) y~r,t,K ~. c;~nh, mahlUK, (28) Jamdan a.Ar.Far. Ozerine mum yerlesfirilen destek.

(29) '!JUm a.Far. 1. Bir fitilin Ozerine erimis balmumu, i9yag1 ya da parafin

dOkOIOph u.zunca silindir bicirninde dondurulan 1~1k arac ...

2. Elektrik ampullerinde aydmlatma gOcOnOn 0190 birimi.

(30) ~engi ~.Far. c;~1g1 e~ligin<;te oyn~rn~y1 me$1el< edinrniJ l<~dm.

ts H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. t9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. ~ H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 22 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 23 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 24 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 25 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 26 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 27 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.45. 28 H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£46. 29 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.46. 30 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.46.

31) kocek a.t. Kadm k1llgma girerek oynayan erkek.

2. mec, Hafif davrarnsh kimse.

*(32) Benini virdim, evradim var: Benim Kur'an'im dualanm var.

*(33) Nafile yere : Bo~ yere, bosu bosuna; yok yere.

(34) muska a. Far. lnsanlan hastallk ya da tehlikelerden koruyacag1 bos

inancma dayanan, ustune Arapca dualar yazrlarak Oc;gen bicirninde katlanan ve

cokluk rnusambaya sanlarak Ostte tasman kag1t.

(35) levha a. Ar. Bir yere asilmak icln yaztlrrus yazt, resim.

(36) el-cinn-ulecinn : Cinlerin cini. (37) cerceve a. Far. Resim, yazi, ayna gibi seyleri sOslemek ya da bir yere

asabilmek lcln bunlara gec;irilen kenarllk.

(38) esvap a. Ar. Elbise, giysi, giyecek. (39) uckur a. $alvar ve ic; donunu bele baglamak ya da torba, kese agzm1

buzmek ic;in ge<;itilen bag.

(40) i<u,ak a. 1. Sele, sanlan uzun ve enli kumas, 2. Saglamhgm1 arttirmak icin bir seyin cevresine gec;irilen, agac; ya da

metal bag.

(41) yatak a. 1. Yon, pamuk, ku~ toyO sOnger gibi maddelerden yapilan sllte,

2. Uyumak icin yatrlan yer.

(42) demir a. Dayarukh, ozellikle celik dokurn ve alasirnlar halinde sanayide

kullamlan mavimtirak esmer renkte, 7,8 yogunlugunda, 1510 derecede ergiyen

bir element. Simgesi Fe.

(43) kas1k a. Kann ile uyluk arasi, (44) ogi.it a. Bir kimseye yapmasi ya da yapmamasi gereken seyler hakkmda

soylenen soz, nasihat.

31 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 46. 32 H.R. Gurpmar "Gulyabani'' syf.46. 33 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.46. 34 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.46. 35 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.47. 36 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.47. 37 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.47. 38 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£47. 39 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.47. 40 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.47. 41 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£47. 42 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.47. 43 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.47. 44 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£47.

81

(45) yukluk a. Evlerde yatak, yorgan gibi ~eyler koymaya yarayan bOyOk dolap. (46) dotek a. Yatak ~ilte.

(47) Jeytan a. Ar. 1. Din kitaplannda isyanc, meleklerin, kotu ruhlann ba~, olarak nitelenen varlrk.

2. mec. Cok kurnaz, uyanrk,

3. Rivayete gore Adem'i Havva'yi cennetten cikaran, insanlan azdiran

metrud melektir. Kendisi atesten mahluk oldugu i9in bal91ktan yaratrlan Adem'e

secde etmedi. Cennetten tard olundu. Sonra Adem ve Havva'yi kand,rarak

cennetten kovulmalanna sebep oldu. Asrl ad, Azazil'dir. ltikada gore kryamete

kadar melanette bulunacak, insanlan dogru yoldan azd1racakt1r. $eytan, Adem

yarat1lmadan once 600 bin sene ibadet etmisti, meleklerin hocas, idi.

Bir telakkiye gore seytan insanrn kendi hrrs: ve azmrs nefsidir. Eslafrn tabirince nefs-i emmaresidir.

Aybd1r akile $eytan beni aldatt, demek

Kendi nefsimdir eden nefsime ilka-y, fesad

Nabi Ademoglu seytaru her zaman zekas,yla hayrette b1rakm1~t1r. Benlm sol ki seytana yok hacetim

Azazili idlale var kudretim

lzzet Molla Avni Bey'in ~u beytinte nari seytana, haki Hz.Adem'e i~arettir: Nari-i ulvi_nijad, yerde ednayO'I_ halk edip

Haki_i uftadeyi goklerde a'la eyledik

$eytan ramazanda insanlan igfal etmemek i9in melekler tarafrndan haps lunurmu~.-

Cilleye vesvesesiz girdi kapand: zahid

Haps olur ta ramazan ahir olunca seytan

Sa bit

HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.47. HR. Gilrpmar "Gulyabani" syf.47. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.47.

82

$eytanm iblis,. Hannas, vesvas, azazil gibi isimleri vardir. Bunlar daha

cok dini, tasavvufi, ahlaki siirlerde, siyer ve menkibelerde kullarulrmstrr, Garami

fiirlerde' cokca rakib ve mukabili olarak kullarulrmstrr,

83

6

PERiLER

(1) perl : Cin taifesinin gayetle gOzel olan krsrru, mecazen insan gOzeli.

Ehl-i behist cennete girmezdi ol peri Tasvir olunsa tak-1 der-i cennet OstOne

Avni

Meyl eder cennete adem meger ey hOr-lika

Anda Nakkas-i ezel hOsnOnO tasvir etdi. Zati

Avni, cennefin kapisma o gOzelin resmi yapilsa cennetliklerden kimse

-- o resmi seyredeceqim diye --- iceri girmezdi, diyor. Zati ise, "Cennete senin resmini yaprruslar, insanlar --- resmini seyretmek

i9in --- cennete girmek istiyorlar'' diyor. Ne gOzel!

*(2) Bitkin du1mek : <;ok yorulmak; halsiz dusmek. *(3) Cesaretini toplamak : YOrekli davranmak, yOreklenmek.

(4) tilte : a. Ustunde oturulan, yatrlan i9i yonle, pamukla doldurulrnus dosek.

(5) yastlk a. 1. Basm altma konmak ya da srrti dayamak icin kullarulan i9i yon,

pamuk gibi seylerle doldlJrulmu~ k090k minder. 2. Bu 15i¢imde yaprlan ve 9e~itli islerde kullarulan sey: lgne yast191. OW

yast191. (6) yorgan a. Yatakta ortOnmeye yarar, i9i parnuk, yon gibi seylerle doldurularak

dikitmi$ geni~ ortu.

1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.48. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.48. 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.48. 4 H.R. Gurpmar ~'Gulyabani" syf.48. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.48. 6 H.R. Gurpmar "Oulyabani" syf.48.

84

roz a. Far. 1. zool. KOmes hayvanlanndan tavuqun erkegi.

2. Ate~li silahlarda merminin kapsOIOne vurmaya yarayan metal parca.

p duru : Oldugum gibi ordek a. zool. Perdeayakhlardan, evcil ve yabani cinsleri bulunan bir su kusu

plvar a:Genellikle ag1 bol, bele bir uckurla baglanan geni~ Ost donu.

kaz a. 1. zeel. Perdeayakhlardan suda ve karada ya~ayabilen evcil hayvan.

2. mec. Budala. at a. zool. Toynakhlann alt takrmmdan, binme, yuk cekrne, tasrrna gibi

e kunanuan 90k yararh bir hayvan. davul a. A.r. ¢ember b191minde, enli bir kasnaqm 1k1 yozone deri geriierek

1lm1~ ve tokmak, cubukla 9alman 9alg1.

Akhm kaybetmek (kacrrmak, oynatmak):

1. 'Deli gibi olmak.

2. Delitmek, <;1ld1rmak. entari a.,Ar. Genellikle basmadan yapilan, uzun kollu, kolsuz, sussuz kadrn

isi. gomlek a. 1. Vucudun Ost kismma, ten ustune giyilen i9 camasm.

21• Ceket ya da yelek altma giyilen d1~ camaem.

7) dolap a.1.Genellikle tahtadan yap1lm1~ bir ya da birka9 rafh, kapakh mobilya

2. Donerek su ceken ayg1t.

(18) zebella a.hlk. <;ok iri ve korkunc gorcmo~lu, cirkin kimse.

(19) curcuna a.1. Gurultulu, kan~1k durum.

2. Alaturka muzikte h1zh bir usul.

•(2°) Baygm dOtmek : <;ok yorulmak. ~

HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.48. 8 HR. Gurpinar "Gulyabani" syf.48. 9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.48. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.49. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.49. 12 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.49. 13 H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf.49. 14 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.49. 15 H.R. Gilrpmar "Gulyabani" syf.49. 16 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.49. 17 HR. G-ilrpmar "Gulyabani" syf.50. 18 HR. Gilrpmar "Gulyabani" syf.50. 19 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.50. 20 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.50.

85

7

GERi DONMEK OLANAKSIZ

) tasalanmak f. Bir ~eyi kendine dert edinerek uzOlmek, endi~elenmek, yg1lanmak.

(2) Nrspet vermek (yapmak) (bjrine) : B/rini Ozecek, k1skand1racak, k1zd1racak vrari1$ta bulurimak.

inkisar etme: Ah etme.

battal s.Ar. 1. lse yaramaz, kullan,lmaz.

2. Ah$ilmi$ olanaan bayok.

lutuf a. Ar. Kar~1l1k beklemeden yaprlan yardrm, iyiiik.

Camm sokakta (pazarda) bulmak '. Bedeni olur olmaz seylerle ratmamak, saghgm degerini bilmek.

" ) berhane : Harap ko~k, konak. urkek s. 1. <;ok Orken

2. Cekingen.

tiitsu a. 1. Dini torenlerde cevrenin gOzel kokmasm, saglamak, buyu ya da yapmak arnacryla yaktlan kokulu madde.

2. Bu maddeyi'yakma i~i.

3. Et, baltk gibi yiyeceklerin tutuldugu odun ya da saman dumanr.

Gilrpmar "Gulyabani" syf.51. Gtlrpinar "Gulyabani" syf.52. Gurpmar "Gulyabani" syf.53. Gurpmar "Gulyabani" syf.53. Gtirpmar "Gulyabani" syf.53. Gurpmar "Gulyabani" sy£53. Gurpmar "Gulyabani" syf.53. Gurpmar "Gulyabani" syf.55. Gtlrpmar "Gulyabani" syf.55.

86

---·------ f --

l H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.56. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.56. 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.57. 4 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.57. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.57. 6 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.57. 7 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.58. 8 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.58. 9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.59. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.59. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.59. 12 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.59. 13 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.60.

8

BILMECE iCiNDE BiLMECE

(1) pisteki a. Koyun ya da ke91 postu. (2) hurrna a. bot. 1. Hurmalar familyasmdan, govdesi sutun biciminde,

yapraklan buyuk ve dilimli aga9.

2. Hurma agacmm yernisi.

(3) hunsa : Hem erkek hem di~i orqaru olan; erselik.

(4) iizerlik a. bot. Sedefotgliierden, yapraklan almasrk, 919ekieri beyaz renkte,

susama benzeyen, tohumlan ac1 bir bitki.

(5) «Tur-u kufiyye » : $eytan kovma duasr,

(6) kaytptan : Gaibden; kaynag1 belli olmayan ses icln kullaruhr.

(7) esrar 9. a. Ar. Baskalannca bilinmeyen ya da kimseye soylenmeyen seyler,

srrlar, gizler.

(8) kumkurna : Toplanma.

(9) kirpi a. zool. Bocekcil memelilerden sirn sivri dikenlerle kaph hayvan.

(1°) melun s. Ar. 1. Tann tarafindan lanetlenrnis olan. Melun seytan.

2. Nefretle karsilanan kotu.

(11) derbendine : Dar ge9it. (12) kiirk a. 1. Giy~cek yapmak ic;in kimi hayvanlann i~lenmi~ postu.

2. s. Kurkten yaprlrrus: Kurk manto.

*(13) Kut ucurmamak : Bir yerden hlc kimsenin gec;memesi icln s1k1 guvenlik

onlemleri almak,

87

(14) surahi a. Ar. Genellikle su ve icecek koymaya yarar cam kap.

(15) testi a. Far. Su tasrmaya yarayan; agzr dar, karru ~i~kin toprak kap.

(16) Qaganoz a. zool. Kabuklularrn on ayaklr alt takrmrndan, eti i9in avlanan

k090k su hayvanr.

(17) imtihan a. Ar. Srnav.

*(18) imtihari etmek : Bir kimsenin bilgi derecesinin olcrnek, denemek, srnamak.

(19) saglam : Kesinlikle.

(2°) tekke a. Ar. 1. Eskiden tarikattan olanlarrn toplanrp ayin yaptrklarr yer. 2. argo. Esrar iellen yer.

3. mec. lssiz g09sOz kimselerin s1grnd1klarr yer.

(21) «etirra-y1 ecinniyan» : Cinlerin en edepsizleri. (22) Odu kopmak: <;ok korkmak.

-------;:;. ;:;-.;:

14 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£61. 15 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.61. 16 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.61. 17 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£61. 18 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.61. 19 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£6 l. 20 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£62. 21 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.62. 22 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£62.

88

9

AHU BABA, YAHUT GULYABANi

(1) kiri§ a.1. Ozerine doserne tahtalanru rmhlarnak icln caprazlarna yerlestirilen

uzun ve yaserca direk.

2. mat. Bir egrinin iki noktasrm birlestiren dogru parcasi.

*(2) Boyun bosun devrilsin : "Olson" anlammda beddua.

(3) musibet a. Ar. 1. Ansizm gelen felaket, stkmti veren sey.

2. s.mec. Ugursuz.

(4) htrka a. Ar. Genellikle yOnden orOlmO~ ya da kalln kumastan dikilmi~, onden

acrk, kollu giyecek.

(5) hain s.Ar.1. Hiyanet eden: Vatan haini. 2. zarar vermekten, Ozmekten ya da kotOIOk etmekden hoslanan

(kimse): Ne hain cocuksunl

(6) En"am-1 ~erif : En"am duasi.

(7) zi.ilfikar: Hz.Ali"nin krlrcr, *(8) Tuyleri diken diken olmak: 1. Soguktan otoro vocuttaki k1I dipleri kabanp

krllar dikilmek.

2. Korku, tiksinti yOzOnden vOcuttaki k1I dipleri kabanp krllar dikilmek.

(9) kabus a. Ar. Karabasan. (1°) adak a. Bir dilegin yerine gelmesi icln, kutsal saytlan bir oluye adanan sey,

(11) meret: Srkrntt veren seyler icin soylenen kotuleme sozu,

1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.63. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. 63. 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.63. 4 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.63. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.63. 6 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.64. 7 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.64. 8 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.64. 9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.65. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.64. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.65.

89

(12) paylamak f. Birine kusurundan dotay: sert sozler soylemek, azarlamak: Call~m,yor diye ~ocugunu payl1yor.

*(13) Yiiregi parca parca olmak : Herhangi bir acu., uzucu durumdan 90k

OzOlmek, bu durumda olan kimseye, 90k acrrnak; i9i paryalanmak.

*(14) Omuz silkmek : llgi gostermemek, onem vermemek.

(15) bilgin a. Herhangi bir konuda derin bilgisi olan kimse, alim.

HR. Gurpmar ''Gulyabani" syf.66. HR. Gtlrpinar "Gulyabani" syf.67. HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.68.

10

HANIMEFENDi'Yi ZiYARET

) Safa a. Ar. Evlerin geri§inde kapilann a91ld1g1 geni§9e yer.

c;ic;eklik a.1. Kopanlrms ciceklen koymaya yarar kap vazo.

2; Cicek saksilanru koymaya ya da yerlestirmeye aynlrrus yer. 3. E:ski evlerde sos esyast konulan duvar oyugu.

4. bot. Ci9egin uzerinde canak, tac ve oteki organlannm bulunduqu

mendil a. Ar. Ayakyolu, apteshane, yuz numara.

kebap (b) a. Ar. 1. Dogrudan dogruya ate§e tutularak ya da kap icinde susuz rak pi§irilmi§ et: Testi kebabi. $i§ kebabr. Tas kebabi.

2. Krzartrna, kavurma, cevirme yoluyla plsmis her turlu yiyecek tane kebabr, Pathcan kebabr,

terlik a. Ev icinde giyilen rahat hafif ayakkabr,

) slrke a. Salatalara, yemeklere eksilik vermek icm kullarnlan ek§imi§ uzum u.

sofa a. Ar. Evlerin giri§inde kaprlann a91ld1g1 geni§9e yer.

velinimet,-ti b.a.Ar. Birine, etkisi ya§ad1g1 sOrece devam edecek iyilik ve g1§ta bulunan kirnse. -

(1°) Kendi canmm derdine dU1mek: Ya\mzca kend, canmm dert\eriy\e u~ra~1p durmak.

15 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.68. 1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.69. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.69. • H.R. Gurpinar "Gulyabani'' syf.69. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. 71. 6 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. 71. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.72.

8 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. 72. 9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.72.

91

11

SAMS AM

kakavan s. Kendini bir ~ey sanan, sevimsiz. - ,

rencber a. Far. 1. Yap, ve toprak islerinde en basit isleri goren gOndelikyi

at. marya : Di~i (koyun) «Muhr-i Suleyman» 1. Ozerinde Stileyman Peygamberin irnzast olan yuzuk.

in, peri ve tom geri varliklan kacirtan yOzOk.

2. SOleyman: Beni lsrail peygamberlerindendir. Nubuvvetle saltanan

ir1e~tirmi~ bahtiyardir. Menkuldur ki, ism-i a'zam yazrh hatemi (yani yOzOgO) ile Onyaya, hatta butun mahlukata, rOzgarlara hukm etmistir. Tahtrrn ruzqarlar

v~1m1~t1r. Menk1besi edebiyatrrmzm belli baeh mazmunlanndandir.

Alemi teshir iyin Latem ne lazim tab'ima

Ben SOleyman-1 zamarurn neylerim engO~teri

Nefi

Malik-i mulk-i Suleymandir geda-y1 kuyu kim

Ta'n eder yakut-1 mihre gevher-i en gO~teri Nazirn

SOleyman yOzOgOnO Amine adh kansma emanet brrakrmsn. YOzOgO

SOleyman sekline giren bir cine verdi. «Bu ifritin adt Sahra cinnidir. Ziyade bed­

sekl kerlermis (GOlistan $erhi 184)

Aldanma cadu tahtma kalmaz bu ruzqar

Bag-1 bahar-i neyledl bad-i hazaru gor Baki

(5) En'am-1 ~erif : En'am duasr,

10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.72. 1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 73. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 73, 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.73. 4 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.74. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.75.

92

. .,

6 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.75. H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£75.

8 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. 7 5. 9 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.76. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.76. 11 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf. 77. 12 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.77. 13 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.77. 14 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. 77. 15 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.78. 16 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.79. 17 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.8 l.

93

Bak, duvarda yesll kese icinde En'am-1 $erif var Onu bulundugu c;ividen

al, oteki c;iviye as . ~ivi a. lki seyi birbirine tutturmak ya da sabinestirrnek icin cakilan, ucu sivri,

~gu bash, metal ya da agac;tan yaprlrms ufak nesne. (7) kese a. Far. 1. Cepte tasman ve icine para, tutun gibi seyler konulan, kurnas

ya da orguden yaprlrrus kucuk torba. 2. kimi seylerin Ozerine gec;irilen krhf.

*(8) Agz1m miihiirlemek : Hie; konusmarnak, hep susmak.

9) semlz s. Eti ve yag1 cokca olan: Semiz inek.

°) kulunc a. A Siddetli agn ve ozellikte omuz agns1. 1) romatizma a. Yun.hek. Kaslarda ve ozellikle eklemlerde kendini gosteren,

ilim dilim kesilen et. ( '2) aluk s. Ak1ls1z, sersem, bud ala (13) Cerkez oz.a.t. Kafkasya'nm yerli boylanndan birinin adi.

2. Bu boydan olan kimse. 4) zurna a.Far. Keskin bir sesi olan, c;ogunlukla davulla ya da durnbelekle

birlikte cahnan nefesli bir c;alg1. (15) matahlan : Malian (Alayc: bir anlatrrndrr). (16) ho.,ra a.Yun.Bircok ki~i tarafmdan el ele tutularak oynanan bir raks.

(17) kerte a. 1. lsaret icin yaprlrms c;entik ya da iz. 2. Derece, durum: l~i bu kerteye getirmemeliydiniz .

(1) ta,111< a.1. Ta~h yer.

2. Tasla dc5fenmi~ avlu.

3. Ku~larm kursag,, katr, (2) timarhane b.a.Far. (Eski) Ak1I hastanesi. (3) ......•.. Romandan maniler .

"GOzel bir erkek sesiyle bir mani basladt; sozleri acrk AtOrk<;eydi. $c5yle b V d II agrnyor u .

Ah samsam, samsam seni, Bir gece sarsam seni.

Kucaklamakla doymam.

Hap gibi yutsam seni.

12

A$1K BIR PERi

Zarnpara ag,~h bir mani. Arnao sonundaki yutmak pisbogazllg,, sevgisini ci9 9ig yemek oburlugu boyle doga ustu hallere kadar bir cin agzmdan crkarsa hicbir s.evgili i<;in hosa gidecek bir ~ey deg ii. .

0, benim kalbimden ge<;en bu gizli soruyu kesfetrnis gibi gene mani makarruyla ~oyle cevap verdi:

Yand1 sana yC!regim, Muhsine, ah melegim,

TahammOIOm kalmadr,

A9 yotganr gireyim . (4) Romandan maniler .

I

.......... .Bu belah sevdah, maninin O<;OncO parcasma giri~ti: Korkma benden gozelim,

Q1k bahceye gezelim, Donya derdini unut,

· HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£82. 1 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.82. 3 HR. Gurpmar "Gulyabani" sy£83. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 84.

94

Gel hemen seviselirn.

Kastah sevdahm, atesli bir sesle asrk Ornervari iniltisiyle yalvarmaya

giri~ti:

Garibinim sah sanem

Kara gozlo Muhsine;m,

Sade opcup dislerim,

Billa hi seni yemem .

f&hsan em :Putlann $ah,; eek gOzel.

..... Yukon icinden ince bir tambura sesi basladr:

z,m zim da zrm zirn, Z1m zrrn da zrm zrrn.

Bu saz sesi basladiktan sonra gene o deminki ses:

Ben periyim sen insan,

Muhabbetime inan. Gel ram ol, inat etme,

Olursun sonra pisrnan,

z,m zirn da zim zim, ,_ " z,m zrrn da zim zirn .

.... ,,,,.Romandan maniler .... ,.,,,,

.......... $air peri soyluyordu:

Sen bize hos bakmadm,

TOtsOmOzO yakmadm,

Haniya serbetlrnlz,

Bizden niye korkmadrn?

RR Gurpmar "Gulyabani" sy£84. RR Gurpmar "Gulyabani" sy£85 .

.,. RR Gurpmar "Gulyabani" syf.85. RR Gurpmar "Gulyabani" syf.82,86.

Perinin k1zgml1g1 gittik9e artryordu:

Naza yoktur yuzomuz,

Dinlenmeli sozurnuz,

Biz ne caniara krydtk, Sine de o\dururuz.

96

Z1m zrrn da zrrn zim,

Z1m zrrn da zrrn zrrn .

Birdenbire perinin sazmda bir g09lenme belirdi. Melodinin perdesi

aksetdi. Askrndan inliyorum,

<;1k dosekten diyorum,

Kueag1m aerk kaldi,

<;abuk ol, bekliyorum.

Z1m zirn da zim zrm,

Z1m zirn da zirn zirn.

Ziin zrrn da zrrn zim, Z1m zrrn da zirn zrrn, .

(9) tambura a. Ar. Halk mOziginde kullarulan, cura, 9690r, baglama gibi telli ve

rmzraph c;alg1lann genel adr,

(1°) ,· Romandan maniler .

..... .. .. . .... Azgm astk, bu insan yiyici sevgisinin son ~iddetli dizelerine gelmi~ti;

Gamgam'a soy\eyelim1

Haydi hucum edelim,

Bizden hi9 de korkmuyor,

9u kahpeyi yiyelim .

9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.87. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.87.

1) cendere a.Far. Bir ~eyi sikmak, ezmek gibi islerde kullarulan arac.

97

11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.87.

(1) mintan a. Far. Yakasiz, uzun kollu erkek gomlegi.

(2) gilrbuz s. Saglam, iyi geli,mi,, iri: Gurbuz bir adamdr,

(3) ifrite : Koto ve korkunc cin. (4) ugursuz s. Kotuluk getirdigine inarulan, mesum.

(5) puntlan : C1kmt1lan, zayrf yerleri.

(6) namahrem s.Far.Ar. 1. Evlenmelerinde sakmca olmayan kadm ve erkege

verilen ad. (Vasa bakimmdan)

2. Yabanc, el. (7) idugun: Oldugun.

13

PERiYLE S0YLE$ME

1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.88. 1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£88. • H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.89. H.R. Gurpinar "Gulyabani" sy£91.

5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.93. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.93. H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£95.

98

(1) tencere a. Yemek pislrmeye yarayan, genellikle metal kap.

(2) kufe a. YOk tasrmaya uygun, geneilikle sogOt dallanndan yapuan kaba ve dayamkll sepet.

(3) har~ a. Yapida tugla ya da taslarm orgOsOnO saglamak, duvarlan srvarnak

icin kuuanrlan, toprak, saman ya da kum, klrec, cimento gibi, seyleri su ile ,,

14

MUHSiNE'YE OLAN AYNEN HASAN'A DA OLMU$

kararak yaprlan earnur: i~9iler hare kanyor. (4) duvarc, a. Duvar orucusu,

) Dizlerinin bag, ~ozulmek : Korku, asm yorulma gibi bir nedenle ayakta duramayacak d uruma gelmek. ) potur s. 1. Krrmah ve potlu.

2. a. Arka tarafmda kirmalan 90k, bacaklan dar bir 9e~it pantolon, (7) eebze a.Far. Genellikle plsirilerek yenen ye~il bitkiler ya da bunlann taneleri: Ye§il sebze. Kuru sebze. (8) siva a. Bir yapidakl yozeyleri dOzgOnle~tirmek i9in vurulan hare.

gumrah : bol k1ll1. •(1°) A;lan yurekli : Cesur, yigit (kimse).

(11) saz a. Far. 1. Her tOrlO mOzik aracr, 9alg1.

2. Turk halk muzigindeki cura, baglama gibi telli 9alg1lann genel adr, 3. c;at91 takirru.

2) cad, a. Far. 1. Geceleri dolasarak insanlara kotolOk ettigine inamlan hortlak. 2. Huysuz ve 9irkin kadm.

\

H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.97. : H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.97. ~ H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.97. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.97.

s H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.97. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.97. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.97. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.98. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.98. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.98.

1 H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf.99. 'H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.99.

99

' .. Bag la rm zulfune dilber nice eadusun sen

Harem-i Kabe'yi dam eyleyen ahusun sen.

Naili

.. $inasi

3. CadO : Sihirbaz demektir. Goya sac; telleriyle sihir yapan bOyOcO

kadm. Edebiyattmrzda bir gorO!?te lnsaru bOyOleyen, cazibeli, oynak dilber

yerlnde ve goz, gamze, sac; vasfmda kullarulrmstrr:

Akibet gonlOm esir ettin o g1sularla sen

Hey ne cadusun ki ates bagladm mularla sen

Nedim

Bu iki beyit saclarla sihir yap1ld1gma isaret etmektedir.

$inasi'nin su beytindeki kOpe binmek sozu haset ve hasetten mOtevellid

elas manasrru ifade etmektedir:

Kuvve-i akl-t hasifanesini Eflatun

l!?itip fat-, hasetten kOpe binse sayan

(13) hmz,r a. Ar. 1. Domuz. 2. Kat, yurekli, koto dusunen,

(14) resim a. Ar. 1. Bir seyin c;izgi ya da boya ile yapilan biclmi,

2. Bunu yapmak ic;in gerekli yontemleri ogreten sanat.

3. Toren: Askerin gec;it resmi.

4. Fotograf. (15) ressam a. Ar. i~i resim yapmak olan kimse.

*(16) Yerln dibine ge~mek : Herhangi bir olumsuz durumdan oturu cok

utanmak, kimseye gorOnmek istememek.

{17) s1rnaf1k s. Can s1kt1gma ve rahatsiz ettigine aldrrmadan, bir kimseden

surekli istekte bulunan ve bu isteginde arsrzca direnen (kimse).

13 H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf.100. 14 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. l O 1. 15 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.101. 16 H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf.101. 17 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.101.

100

*(18) Diinya ahret kardeslm olsun : "Kar~1 cinsten bir kimseye kardeslik

duygusundan basks bir duygu beslemem, kardesirn gozuyle bakanm, ona kotu gOzle _bakmam" anlammda.

*(19) Agzmdan ~1kam (crkan sozu) kulag1 ifitmemek (duymamak) : K1zgmhk,

ofke vb, yuzunden 90k ag1r sozler soylediginin farkmda olmamak. *(20) Soziiniin eri (olmak) : Herhangi bir konuda vermls oldugu sozc her ne pahasma olursa olsun yerine getiren (bir insan olmak); lafmm eri (olmak). •(21) Gonliinii kapnrmak (birine) : Ona asrk olmak.

(22) kahpe a. Far. 1. Orospu.

2. Kaba donek. (23) kaltak a. 1. Kuskunsuz eyer.

2. mec. lffetsiz kadrn.

(24) tabanca a. 1. Cepte ya da belde tasman, tek elle kullarnlan atesf silah. - 2. Basmeh hava yardrrruyla boya pOskOrten arac,

H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf l 02. -- H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf 102. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. l 02 .

• , H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. l 03. - H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf. l 03. ::; H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. l 03. :, H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 103.

101

mse.

15

TUMAF BiR SINAV

(1) yezit'a. ve s. Ar. mec. Nefret edilen insanlar ic;in sovgu sozu.

*(2) Pe1ke1 cekrnek (birini, bir seyini) : 1~) Ona yaranmak icin baskasrrun

bir~eyini karsrlrksiz olarak vermek.

2-) Uygun olmayan bir arnacla bir seyl, birini birine vermek. (3) Kahya a.a Far. 1. Konak, c;iftlik v.b. yerlerde c;e~itli isleri yapmakla g(jrevli

2. Eski esnaf islerinde lonca baskaru: Ayakkabrci kahyasi

3. mec. Baskasmm icine kansan kimse: Sen benim kahyam mism? *(4) Mavai okumak: Yalan soylemek ve bu sayede oyalamak. (5) buhurdan a. Ar. Far.lcinde buhur yapilan kap. (6) zikir,-kri a. Ar. 1. Anma, soyleme.

2. (Bir tarikata bagll olanlar icin) Tannrun adrru art arda soyleme iii:

Zikir cekrnek. (7) maval a. Ar. Argo. Yalan, uydurma soz.

. -

(8) haykirmak f.1. Telasla, yuksek sesle bagirmak.

2. Yakmmayla bagirmak. (9) dinleyici a. 1. Soylenen ya da cahnan bir ~eyi dinleyen kimse.

2. Kay1tll ogrenci olmaytp, derslere drsardan girerek izleyen kimse. {~0) seyirci a. Bir 9osteriyi iz\eyen kimse.

(11) ~ifte nagra : Birbirine bagll iki durnbelekten olusan 9alg1.

1 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf. l 04. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. l 04. 3 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf. l 04. 4 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf. l 05. 5 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf. l 05. 6 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.105. 7 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.105. 8 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.105. 9 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf 105. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 105. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.106.

102

H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.110. =' H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.110. 3 H.R. GUrpmar "Gulyabani" syf.110. :9 H.R. Gnrpmar "Gulyabani" syf.110. 30 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.110. 31 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.110. 32 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.111. 33 H.R. GUrpmar "Gulyabani" syf.112. 34 H.R. GUrpmar "Gulyabani" syf.112. 35 H.R. GUrpmar "Gulyabani" syf.112. 36 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 112. 37 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.112. 38 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.112.

104

kazevide : lclne tasimak lcln pirinc doldurularak agz1 dikilen kulpsuz zembil.

) kay1p: Ba~ka bir dOnyadan. ') dlrhen a. Ar. 1. Eski bir agirhk olcusu olan okkanm dOrtyOzde biri olup 31

igrama e~ittir.

2. <;ok eskiden kullarnlan bir c;e~it para.

:~ terazi a. Far. 1.Birkolun iki ucuna asth iki kefesi olan tarn. 2. Ip cambazlannm dengeyi saglamak icin kullandtklan uzun sank.

okka a. Ar. 1. BinikiyOzseksenOc; gramhk eski bir agirhk Olc;OsO

2. 1285 gr'llk agmlk ol~OsO. ) yumurta a. 1. Erkek hOcre ile dlil hOcrelerin kaynasmasi ile olusan,

~1anmesiyle, yeni bir hayvaru ya da bitkiyi yaratan Oreme hucresi.

2. Ku~larm, bahklann, bOceklerin dOlyataklarmda olusarak cikan,

radan ayru tOrden bir yavrunun olu~abilecegi kabukla kaph yuvarlak madde.

32) «iissii mizan» : Kazarulan turlu sayuann ortalamasmm ermesi gereken

say 1. 33) lira a. it 1. YOz kuru~ degerinde Turk para birimi,

2. Eskiden, a~ag1 yukan yedi gram agirl1gmda altm sikke.

34) kiilbast1 b. A. lzgarada pisirilen kemiksiz et. ~ seccade a. Ar. Ozerinde bir klslnln namaz k1labilecegi bOyOklOkle hall, kilim

a da kumastan yayg1. (36) Haltetmek (kanstirmak): Uygunsuz i~ler yapmak, sozler soylernek,

avrarusta bulunmak. 37) ay1 a. zool. Memelilerin etc;il takrmmdan, kahn postlu, iri bir hayvan. Etobur

olmakla birlikte meyve ve bal da yer. Yurdumuzda boz cinsi bulunur.

(38) post a. Far. 1. TOyleri almrnamis hayvan derisi: Ay1 postu. Koyun postu.

2. mec. Makam: Post kavgas1.

105

,~ Cingene oz. A. 1. Hindistan'dan 91kt1g1 sarulan, dOnyanm 9e~itli yerlerinde

goc;ebe olarak yasayan bir topluluk ya da bu topluluktan olan kimse,

2. mec. A9gozlO, cimri, ellsrki, hasis.

(40) meger bag. Far. Oysa, ancak, su kadar ki, halbuki, 1) merhum s. Ar. Rahmetli. 2) boru a. 1. Ofleyerek cahnan, perdesiz, madeni 9alg1.

*(43) S1fm tuketmek : BOtOn parasrru harcarrus olmak.

2. GOcO kalmamak.

(44) hoca a. Far. 1. Eskiden medresede yetlsen sartklr, cOppeli din adarm,

2. Din hizmetlerinde gorevli kimse.

3. Ogretmen: Cografya ogretmeni.

(45) palast : Masarun tutulacak yeri.

*(46) Akh kansmak : Ne yapacaqrru bilememek, sa~llkll dusunememek,

(47) hediye a. Ar. Armaqan.

(48) smav a. Ogrencilerin ya da bir ise girmek isteyenlerin bilgi derecesini

anlamak icin yapilan yoklama, imtihan.

{~ ..... Romandaki sacma sapan sozlerden ornekler:

M1z1k, oyun

Muhsine kaltak,

. At bize taklak,

Laklaklaklak

Vak vak vak vak .

(50) salyangoz a. Ayun, zool. Yumusakcalardan, yesilliklerde yasayan, krvnk

sarma kabuklu hayvan.

(51) Kurbaga a. zool. Kurbaqalar takrmmdan, hem karada, hem su da yasayan,

yumurta ile ureyen, kendine ozgu utu~uyle tanman amfilayumlann genel adr,

39 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114 . .o H.R. 'Gurpmar "Gulyabani" syf.114. 41 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. 42 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 114. 43 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. 44 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. 45 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. 46 H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf 114. 47 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 114. 48 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. 49 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. so H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. 51 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114.

RR. Gurpmar "Gulyabani" syf 114. RR. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. RR. Gurpmar "Gulyabani" syf.114.

106

(52) kaplumbaga a. zool. SOrOngenlerden, cok sert kemiksi bir kabuk icinde yasayan agir yOrOyO~lu hayvan.

(53) k6stebek a. zool. Kemirgen memelilerden toprak altmda oydugu yuvalarda yasayan kueuk, memeli hayvan, sokur.

(54) bocek a. 1. Hil. Kelebek, kurt, trrnl gibi k090k hayvanlara verilen ad.

2. zool. Ozel bir soluk borusu tasiyan bast gogos bolurnunden biraz ayn, gogso oc; halkadan olusan, eklem bacakli kucuk hayvan.

(1) halat,-t, a. Yun. Urgandan daha kalrn ip.

*(2) Yiiz goz olmak (biriyle) : Birbirlerine karil laubalice davrarnslarda

bulunacak kadar senli benli, teklifsiz olmak.

(3) hisar a. Ar. Eskiden tastan yapilan kuleli ve yOksek duvarll kale.

*(4) Kulak tutmak (vermek) (bir seye, birine):

1. Dinlemeye eahsmak,

2. lfitmek, dinlemek, dedigini yapmak.

*(5) Goze almak (bir ~eyi) : Bir i~i gen;ekle~tirmek icin ortaya cikabilecek butun

engelleri, tehlikeleri kabullenmek.

) kama a. 1. Silah olarak kullarulan ucu sivri, iki agz1 da keskin uzun break,

2. KOtOgO yarmak icin kullarulan ucu sivri, yasst, enli civi, takoz, kiskr. *(7) Para etmemek : 1. Bir nesne ya da kimse icln artrk degeri olmamak,

degerden di.i~mek.

2. l~e yaramamak, eskisi kadar etkisi olmamak.

(8) kasavet: Uzuntu. 9) Ortii a. 1. Ortmeye yarayan sey: Yatak ortusu. Yuz ertusu.

2. Yapilarda can, Dam. 0) katip a. Ar. Resrni bir dalrede ya da bir isyerinde yazt isleriyle ugra\?an

gorevfi, yazman. 11) derya a. Far. 1. Deniz.

2. mec. Bilgili kimse.

3. Bir seyln 90k oldugu yer: <;amur deryasi,

16

KANLI BiR D0VU$ME

/

H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.114. - H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.115. 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.115. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.115.

~ H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf.116. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.116.

- H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.116. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.117. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.118. H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf.118.

~• H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.118.

107

(12) gonul,-nlu a. 1. YOrekte bulundugu varsayilan duygu kaynag1, i9.

2. lstek, arzu: Evlenmeye gonlO yok.

(13) balmumu,-nu b. a. 1. Anlann peteklerini yapmak i9in kann halkalan

arasmdan salg1lad1klar1 yumusak ve sanrns: madde.

2. Bunun saniyede kullarulrnak icln yapay olarak hazrrlanrmsr,

(14) madem, mademki bag" .... digine gore, .... -digi icin, degi.l mi ki" anlamlarmda

basma getirildigi cOmlenin yarqrsrru arkadan gelen cOmledeki yargmm nedeni

olarak bildirmeye yarar: Madem gitmek istiyor, brrak gitsin.

(15) sabrr a. Ar. Ac1, yoksulluk, haksizlrk gibi OzOcO durumlar karsrsmda ses

cikarrnadan aonlann ge9mesini beklemem erdemi,

tahammOI: Sabrm sonu selamettir.

(16) rica a. Ar. Dilek dileme : Ricarru kabul etti.

(17) ikiz s. 1. Bir dogumda dUnyaya gelen iki (kardes).

2. lkili.

*(18) Cenesi· tutulmak: Konusmarnak, sir saklamak; agzm1 tutmak.

(19) silt a. 1. Memelilerin di~ilerinde, yavruyu beslemek lcln meme bezlerinin

salg1lad1g1 sivr,

2. bot. Bazi bitkilerin cesitli organlarmda bulunan beyaz renkli su.

(2°) buzag1 a. zool. Sutten kesilmernis s1gir yavrusu.

(21) inek a. 1. Adi~i stgir.

2. argo. Cok calskan ogrenci

*(22) Haddini bildirmek (birine) : Ona, her i~e burnunu soktuqu, kOstahltk ettigi

i9in sert bir karsihk vermek.

*(23) Yuregi dayanmamak (bir seye) : Herhangi bir acrkh durum karsismda

buyuk bir act duymak; h;i dayanmamak.

12 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.118. 13 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.119. 14 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.119. 15 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.119. 16 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.120. 17 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.120. 18 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.122. 19 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.123. 20 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.123. 21 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.123. 22 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.123. 23 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.124.

108

(24) kargatulumba zf. Oc;: bes ki~i birini yakalayip elleri OstOnde havaya kaldrrarak : Kargatulumba gotOrdOler.

24 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.124.

109

17

HANIMEFENDi'NiN NEFESi

(1) cehennem a. Ar. 1. Dini inarnsa gore, kotuluk yapanlann oldukten sonra ceza gordukleri yer.

2. mec. Cok srkmtrh yer: Engisizyon cehennem.

*(2) $afak atmak (birinde): Birden, icmde bulunduqu durumun guc;luguno kavrayip korkmak.

(3) ifrit,-ti a. Ar. 1. Kotu ve korkunc; cin, 2.mec. Ortallg1 birbirine katan kimse,

(4) ~eyrekleyerek:Sut cocuklanrun kol ve bacaklanru c;aprazlayarak yaptmlan idman.

(5) haykirmak f. 1. Telasla, yOksek sesle bagirmak.

(6) baykuJ b. a. zool. Basrnda kulak yerinde iki sorgucu bulunan yrrtrct gece kuslanrun genel adr,

(7) yas a. Sevilen bir kimsenin olurnunden ya da yurdun ugrad191 bir felaketten duyulan buyuk aci, matem.

(8) afallamak f. $a~kml1ktan sersemlesrnek, (

(9) Hazen kebira : Cok ~a~may1 anlatan bir Arapca Onlem.

(1°) sepet a.a Far. 1. Saz, karrus ya da ince sogut dallarmdan orulen, genellikle yiyecek ve esya tastmakta kullanrlan koyacak.

2. Sepet topunda say, kazanmak icln topun at1ld191 demir c;embere gec;irilmi~ alt, acik ag, pota.

(11) kolera a. Yun. Hek. $iddetli surgun ve kusmalarla kendini gosteren, bulasrci salgm bir hastahk.

1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.125. 2 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.125. 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.126. 4 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.126. 5 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.126. 6 HR. Gurpinar "Gulyabani" syf.127. 7 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.127. 8 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.127. 9 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.128. 10 HR. Gurpmar "Gulyabani" syf.128.

110

(12) doktor a. Fr. 1. Hekimlik yapan kimse,

2. Bir fakOlteyi bitirdikten sonra o bilim kolunun en yOksek asamasrna vard1gm1 smavla ya da basanh bir yapttla gosterenlere verilen san.

(13) gullabilerimin : Eskiden akn hastanelerindeki hademelere verilen ad. (14) tekmil a. Ar. 1. Tamamlama, bitirme,

2. s. Tom, butun,

3. s. Eksiksiz.

(15) kirba : Eskiden sakalarm su tasrdrklan, agz1 dar gibi geni~ deriden kap. (16) gusul, -slu a. Ar. Yikanma, yrkama,

{17) gusul ettirmedik~e: Tepeden t1rnaga yikamadrkca, (18) uzerlik: Tohumlan act bir bitki.

{19) kekik. a. bot. Balhbabaqillerden, 9i9egi baharat olarak kullarulan itrrh bir bitki.

(2°) ard1~ a. bot. Kozalaklllardan, gOzel kokulu yapraklanrn krsm da dokmeyen,

yuvarlak kara yemislen ilac olarak kullanuan bir aga991k. (21) lamelifleri : Eski alfabede bilesik bir harf.

(22) H.R. GOrpmar'm "Gulyabani" romanmda yapt1911 kelime oyunlan: .

"Oteki harfleri isirmasm diye «gaym» larm ag1zlarm1 baglamal1, «cin» lerin, «ha» farm, «hrslann kannlanru doyurmalr, «sunslann, «nun»larm teknelerine bal koymalr. Hepsini bir araya toplayrp bu krz: tOtsOlemeli.

Tutsulemetl : Arap harfleriyle alfabede bulunan harf blcimlerine gore H.R. Gurpmar, benzerliklerinden yararlarup kelime oyunlan yapiyor. (23) k1z1I : Az1l1

11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.129. 12 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.129. 13 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.130. 14 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 15 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 16 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 17 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 18 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 19 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 20 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 21 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 22 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.131. 23 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.132.

111

18

HEPiMiZiN HAKKINDA iDAM HUKMO

(1) ihtiyat : gOvenlik.

(2) alamet : belirti.

(3) (dondurmak) kutu (su) a. 1. Ince tahta, mukavva, teneke gibi hafif seylerden

yapilrms icine c;e~itli seyler konulabilen tasmablnr kap: kibrit kutusu. (4) kokona a. Eskiden Hiristiyan kadmlanna verilen ad.

(5) ..... Romandaki sacma sapan sozlerden ornekler:

lnceli, kalmh iki ses birden, makamla:

Aman pek kemik,

Uc; baba torik.

Ekeyimde kokma

Bol asit borik

Ba di badi bedmento

Badi badi bedmento .

<6) karn : YOz y1lhk zaman.

() alabandayla : Burada manevra yaparak.

(8) parola a. it. 1. Askerlerin ya da bir topluluktan olanlann birbirlerini

tamyabllmelerlnl saglayan, onceden karanastmlrms soz.

2. Vanlmak istenen amac, ozetleyen soz. (9) havuc a. bot. Maydanozgillerden koku yenen bir bitki.

(1°) cimbrz a. Kil ve benzeri ince ~eyleri tutmak ya da c;ekmek icin kullarulan Oc;Ok rnasa.

(11) halvett : Hamam hOcresi.

1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.133. 1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.13 3. 3 RR. Gurpmar "Gulyabani" syf.134. -' H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.134. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.134. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.134.

• H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.134. 1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.134. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.135.

10 H.R. Gilrpmar "Gulyabani" syf.13 5. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.135.

112

(12). kilhhanc1 : Hamam atescisl.

(13) «Ruzname-i Havadis » : Bir gazete adr,

(14) dOetto : lkili (bir kadrn, bir erkek) ~ark, soyleme. (15) torik a. zool. lri palamut balrg1.

(16) asit a. Fr. Kim. Turnusolun mavi rengini krrmrzt ya cevirme ozelliginden olan

ve bileslmindeki hidrojenin yerine maden alarak tuz olusturabilen hidrojenli bilesfk.

(17) Romandaki sacrna sapan sozlerden ornekler:

Muhsine'nin perisi,

Fena olur gerisi

$imdi seni carparak

Yaparrm pisi pisi .

(18) ketke bag ve zf. Dilek anlatan curnlelerin basma getirilerek «ne olurdu» gibi eztem ya da pismanhk anlatrr: Keske buraya gelmeseydik. (19) Romandaki duettoya ornek,

Erkek:

Haydi gel ram ol bana,

Kucagrm 'acrk sana. Kadrn:

Maymunla pisipisi,

Olur mu e~ ikisi? Erkek:

Gonlurndeki muhabbet,

Cekecek seni elbet. Kadm:

Ben seni sevmiyorum, Hasan', bekliyorum.

Erkek:

12 H,R. Gurpmar "Gulyabani" syf.135, 13 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 13 5, 14 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 135. 15 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 135. 16 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 135, 17 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 136, 18 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 136.

113

Bin Hasan', oldurduk,

Mezarrna gotorduk .

(2°) kabahat,-tl ar. Ar. sue, kusur. (21) lanet,-ti a. Ar. 1. Tann'rnn, insanlarrn sevgi ve ilgisinden yoksunluk.

2. s. Ters, berbat, 90k kotu: Oyle lanet bir yerki ...

(22) deprem a. yerb. Yerkabuqunun derin katmanlarrnm yer degi~tirmesi ya da

yanardaqtann lav pusurtmesi yuzunden otusan sarsmtr, yersarsmtasr, zelzele.

19 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.136. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.137. 21 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.137. 22 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.137.

114

(1) cellat a. Ar. Clum cezasma carptmlantan oldurmek i!}ini Ozerine alan kimse.

(2) ked~r a. Ar. GonOI uzuntusu, kayg1, act,

(3) op_iiciik a. Opme, opu~, buse.

(4) tiifek a. Omuzda tasman, uzun namlulu, atesli silah.

(5) minare a. Ar. MOezzinin 91k1p ezan okuduqu, bir ya da birkac serefell,

9ogunlukla tastan, yuksek ve ince yapr,

(6) siitun a. Far. 1. Tas ya da baska maddelerden yaprlan silindir biciminde, dik

destek, kolon.

2. Blr sayfada dikine bir bolurn olusturan satrrlar dizisi, kolon. (7) heyula a. Ar. Korkunc hayal.

(6) kazan a. 1. Cok miktarda yemek pisirrneye ya da bir 9ey kaynatmaya yarar

bOyOk ve kulplu kap.

2. Suhar makinelerinde, kalorifer tesisatmda suyun 1s1tild191 kap.

(9) sank a. Baslrklann Ozerine sanlan tOlbent ya da sala verilen ad.

(1°}'1ombar: Gemi bordalannda actlan dort k09eli delik.

(11) endaze: 32.5 cm.

19

GULYABANi

1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf. 138. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 138. 3 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.139. 4 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.13 9. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.139. 6 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.13 9. 7 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.139. 8 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.140. 9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.140. 10 H.R. Gurpinar "Gulyabani" syf.140. 11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.140.

115

12 H.R Gurpmar "Gulyabani" syf.140. 13 H,R, Gurpmar "Gulyabani" syf,140. 14 H.R Gurpmar "Gulyabani" syf 140. 15 H,R, Gurpmar "Gulyabani" syf 141, 16 H.R Gurpmar "Gulyabani" syf 141. 17 H.R Gurpmar "Gulyabani" syf.142. 18 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 142.

116

(12) cuppe a. Ar. Hukukcularm, Cmiversitede belli bir asarnaya ulasrrus olan bilim

adamlanrnn, din adamlarmm elbise Ostone giydikleri uzun, yenleri geni!?,

dOgmesiz giysi. *(13) Umut kesmek (bir seyden): Onun artik olrnayacaqt konusunda icinde bir

karu uyanmak; Omit kesmek. (14) degnek a. Ince, duzgun aga9 parcasi, sopa. (15) Azrail oz.a. Ar. lnsanlarm caruru srkrnakla gorevli olduquna inantlan melek.

(16) homurdanmak f. Ofke ile yan anlasrhr, yan anlasrlmaz icimde kendi

kendine soylenip durma. *(17) Kulak asmamak (bir seye, birine): Onu dinlememek, ona onern vermemek,

(Kar!?.Ald1n!? etmemek) (18) ~apari a. c;ok igneli olta. (19) baharat-n, bahar a. Ar. Yiyecek ve iceceklere hos koku tat vermek icin

kullantlan tarcrn, karanfil, zencefil, karabiber gibi maddeler.

GUL YABANi'NiN YENiLMESi VE MASKESiNiN D0$0R0L0$0

20

(1) kursun a. kim. 1. Mavimtrak esmer renkte 11,3 yogunlugunda yurnusak ve

bOkOlgen bir element. Simgesi Pb.

2. TOfek, tabanca gjbi hafif silahlarda kullarulan mermi.

(2) zapatiye a. Ar. Osmanh devletinde bugOnkO polis ve jandarma gorevindeki

kuvvet.

(3) dugme a. 1. <;e~itli bicirnlerde yapilan, giyeceklerin iki taraftru tutturmak iein

ilige ge9irilen arac: Kol dOgmesi.

2. <;evrilmek, Ozerine basrlmak yoluyla elektrik akrmrru acan ya da

kapayan anahtar: Elektrik dOgmesi.

(4) don a. 1. VOcudun belden a~ag1sma giyilen i9 carnasm, kOlot.

2. (At icin) Renk.

3. (Eskiden) Giysi.

(5) lalan : Erkek dadrn. (6) Frenk oz. A. Cerm. 1. Anglasakson, Germen ya da latin irklanndan olan

kimse.

- 2. (Eskiden) Avrupa'ya ozellikle Fransa'ya verilen ad.

(7) kurk a. 1. Giyecek yapmak i9in kimi hayvanlann i~lenmi~ postu.

2. Kurkten yapilrms: Kurk manto.

(8) Yardag1m : Yardtmcim: 91rag1m.

(9) kepenk a. Genellikle dOkkanlan kapamak i9in kullarulan her tOrlO tahta ya da

sac kanat.

(1°) marpuc : hortum blclminde bOkOlgen boru.

19 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.142. 1 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 142. 2 H.R. Gurpmar "Gulyabani" sy£ 144. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 146.

~ H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.146. 5 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.146. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.14 7.

'H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.148. 8 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.150. 9 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.150. 10 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.151.

117

(11) kupeste a. Yun. 1. Den. Gemilerde gOverte parmakuq:

2. Parmakllklarm ustune yerlestlnlen agar; bolum,

(12) ~etrefil s. Kar~1llg1 dolay1s1yla anlasumast ya da bir sonuca baglanmas1

gO~: <;etrefil bir i~.

(13) kiratta : Burada; G09te

(14) dolma a. lcine pirinr; ve baska seyler doldurularak pisinlen yemek: lncir

dolrnasr, yaprak dolrnasr.

(15) ElhamdO lillahi : Tannya sukur.

(16) El hukmu lillah : Tannrun hOkmO (=kar~1 gelinmez).

118

11 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.151. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 152. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 154.

4 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.155. H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf 157.

16 H.R. Gurpmar "Gulyabani" syf.157.

VIII. ACIKLA VICI NOTLAR Vlll.1. GUL YABANi'NiN YENiLMESi VE MASKESiNiN

00$0R0L0$0

AHU BABA : _ 0, «ay mehtabmda» crkar. Evin iclne girmez. Disanda gezer . - , Hasan:

Uitfen mlntaru da at bakaltm. -- Ahu Baba, hemen ayru hareketle mintanmdan da srynldr, Meydana pamuklar, krrpmnlar, sarqilarla dolu koca bir vucutla kollarmm dirseklerinden yukan krsrmlanna iplerle baglanm1~ tahtadan iki uzun bilek 91kt1. . __ Bu tahtadan bacaklann adma Avrupaltlar » e~as » derlermis .

. Hasan gene Gulyabani'ye: __ Aziz babarmz, simdi srra o kocaman kafana geldi. Onu da cikar da icinde saklt olan asil seytarn su halk doya doya seyrederek ders alsm,

Ahu Baba, yaralt omzunu zor krrmldatarak iki elini kaldrrdr. 0 korkunc kafay1 basmdan agir bir tabla indirir gibi aldi. Merdivende duran Hasan'a uzattr, Bu maskenin altmdan meydana otuz bes kirk yaslarinda kara sakalh bir insan ba~1 91kt1. Her yandan yOkselen kara sakallt bir insan ba~1 91kt1. Her yandan yOkselen l?al?kmllk 91gllklarmm en kuvvetlisi penceredeki Harnmefendi'den geliyor9u. Zavalh kadm olanca sesiyle, saskm saskm !?Dyle baginyordu.

__ Bizim ciftlik kahyasi Zekeriya Efendi. ..

119

HAVHAVAGA:

120

Vlll.2. GULYABANi ROMANINDAKi CiNLERiN iSiMLERi

$EVKI BEY : Ko~kOn Efendisi.

$imdi sira nobet tOylOlerin cin k11lgmdan crkanlrnasma geldi. Hasan bunlardan birini cekip ortaya getirerek ellerini cozdukten sonra:

__ Soyun bakahrn Beyefendi, dedi: Cin durakladi. Hasan sozunu tekrarlayarak:

__ KOrkOnO crkar carum ... Hava o kadar soguk degil, korkma usumezsin.

Cin, camdan gozler takth koyun postundan ba~llgm1 crkardr, lcinden saclar tarah celimsiz bir Beyefendi 91kt1. Hasan, etiyte orada butunanlara Beyi gostererek:

__ Efendim, cinterin ba~bugu Onto Hint prensi $evki Beyefendi'yi takdim ederim. GOzet cura calar, Ezberinde pek cok asrkca beyitter vardir. Buraya gelen gene; hizmetc;i kadrnlan yatagma atmakta her zaman birincitigi kazanan basanh ve butan bu cin alayrmn kurucusu, ustun zekah kisidlr. ...

GAMGAM:

__ , Cinterin bascavusu Gamgam cenaptan ... lnsan otarak adt Bekir Aga'dir. Yaban domuzu, manda, deve gibi hayvantann sesterini taktitte birincidir. Gece ko~kOn sofatannda dornuzluqu uttugu vakit zavalh kadmlan korkutanndan tiril tiril titretir.

'" SAMSAM:

__ Periterte insantar arasmda elcilik i~ini goren Onto Samsam. Horoz gibi otmekte, yumurtlayan tavuklan taklit ederek g1d1klamakta bir e~i daha yoktur ...

YAMYAMAGA:

Asil ad: Bayram. Yenmek i~kencesiyte korkututan insantara bu yapiskan gonderitir ....

' ZENNE AGAH :

Peri orta oyununun en cilveti bir kadrn taklitc;isidir. Ince sesine ve cilvesine atdanarak geceteri renc;perterden kendisine asrk otan cok cikrmstrr ....

Cinlerin onbasrsi Havhav Aga ... Asrl ad: Zeynel. 0 kadar gOzel havtar ki, utudugu vakit, yedi koyon kopegini buraya toptar .... l

EBODDEVRAN:

Cinlerin sakabasrcr EbOddevran ...

Diger Cinler

Baykus Ahmet Ordek Mehmet Kaz Ali Hindi Mustafa

Bayku~ Ahmet:

__ Bu melun, cinlerin olum kampanasrdrr. ldamla korkutulacak olanlan urketmek i9in bunu kavak agacmda 09 defa otturerek ilan ederler ...

«El-cinn-01-ecinn» : Cinlerin cini.

«esirra-yi ecinniyan : Cinlerin en edepsizleri.

« ifrit » : Koto ve korkunc cin.

121

:~ w ..J :i c, ==> ::::, ..J 1- ·o ~ . w m ~ z <( - 0:::: ~ <( z ~ < > == z 0 w 0:::: C ·- w z z < ·z m ~ <C z > <( ..J l: ::::, (!) . ~

·c Q)

E ·en ~ ...., a5

C ·c cu Q) > E >, C cu ·en l'U :c ·- > o» Q) > I... (1) cu cu 0 I- LL

- 0, Q)

cu I... ...., Q) Q. U) (9 Q. 0 cu I 0 .s:

°' ..x:: U) > cu ...., en e I... )0) Q) <(

~ Q)

.:£ ..._.. I- ~

·c Q)

E ·en I... CD >

C cu ..x:: Q) ::::, ~ .0

C cu ...., U)

)0) cu cu E >, .:£ (I)', 0 ..x:: .x: .x: C ur I- I... cu ::::, :::J :::J cu "O "O E cu N cu .0 >, Q. C I... C '- 0 cu cu cu cu >, :Q >, :::J cc ~ I- cc a.. 0 (!) <( 0 .x: s Q) 0, ..x::

15 Q) ...., ...., (.) ::J cu Q) Q) Q) E .0 .0 >, N I... I... 0 Q) Q) >= <( cc ...J CJ>

E - I... cu cu o» ,:: ::J cu ~ ::J :.52 U) ..x:: E Q) cu - Q) .x: C cu C Cl) "O Q) cu E cu cu I...

Q) ·» ..x:: o» ...., -- ::J ..x:: cu C Q. I... I... Cl) sc >, ..c C (9 <( .0 :, ::, Q) cu :::, cu I... ~ cu Q) ...., ..._..

<( ~ ~ w (.), en ~ :c .....J >-

~ - z <( :r::

"'"' w .~ "' :r:: :::, ~

"~

/ i

f ~' m

C ·c cu Q) > E C >, ro cu 'ci) I Chi ~ ·- > > ro cu Q)

I- LL C)

- (.}, Q) a. cu I....

+-' Q) 0 C. Cl) (.9 sc 0 (U (.},

(./) .:s:. > 0 (./) Q) ro I..... Q) ~ I.... ::it:. <( (J) ~ - ~ I- U)

·c C Q) :::J ...•...•.. E >- ~

:J E 'ci) ~ .c C (J) I.... cu U) Q) (/) ~ >- ~ ,$, ~

<( - CD C cu ~ ·5, Q) :::J 2 > >

<( w - cu C> C

cu cu >, 2 o» UJ ~ c:;; ~ Chi ~ - ::J (/) +"' Q) :::J ::::J ro "O ..c ~ - ro ~ ro co E E "E C I..... >C) a. C ro >. ro ::::J ro ro 0 ~ >. >. 0 ro ::::J ro I- 0 ~ ~ U) U) <( 0 CD a.. (!) CD .x: Q) () Q) (.},

s: +"' :0 Q) (J) ttl (J) () ..c Q) I..... N ..c >, (J) 0 (J) >= CJ> CD ....J

E - (1) I.... 0. cu cu :::, o» ,:: :, cu ~ ~ ~ :, ~ Chi Cl) C ro C I+- E Q) ro ::J (J) I..... m sc m Cl) "O E E cu :J >, +"' ~ Chi ·:;., .x: C ~ ..c (/)

(J) ~ <( :::J ::J (J) I..... m m m (.9 - ro +"' - ~ (!) >- I ....J ~ a:: w 0

·.::: (1)

E ·en :.i: .x: I...

(1) co - o- C CD 6, 0

C ·.::: ro (1) > >, E co .x: :r: U) (1) a» C ur <(

•........• o- rn ~ co co .0 - (1) co en (!) I...

(1) '% C co 0, o» E 0 .x: co > co ::J co - >, .::s:. I... I... I... :::J CJ),, >, <( ::J co - .:::t:. (1) co co co .._, ~ a. <( 0 (.), LL ~ I-

(1) I

.::s:. Q) "C .x: :::J C L >, I... ,::J ·en :.a co

.0 (1) sc v» co .x: CJ) :::J - 0 :Q 0, (1) ·.::: 0, CD ::J C sc rn (I) C ::J ·u; (1)

C ,.;,(. E C 0 ·c (1) ·en .::: "C CJ) :::J ·- co co ·- :Q C I... .::s:. C co CD co Q) co <( >, I... >- ,._ C N ·- a. 0, 0 C C: 0 ~ I- Q) C'CS E C "C - ·u; co .x: ,n

C'CS <( ·e >, (I) C C: .x: ::J E C1) 0 I... ::J (.) ~ CD CD en <(

C I... co co .:::t: "C Q) :::J ~ .::£

rn ::::)

co >, ,.;,(. a» .::s:. U) ::J .:::t: ui I... co co .N ·u - CJ) Q) rn .::£ .c I... E co C co co ::J 0, w I- N ~ I- CD (.),

.::£ .::£ Q) o Cb Q) (.) I... .::£ :.a >, Q)

(l) (l) >= °' C E ro ·- >, N .0 N (l) .::£ ::J Q) 0 ::J a. w I- ....J CD en

E E ·» ro a. ro C o» cu (!) :, cu 0, - ~ > .c C rn 0 w CD ~

;5 ·- .J I- I.I.. ·- 0, :=:t

" C"') :3 z <C m 0 0, ·- 0 w > ~

·;:: Q)

E 'ci) C:

:.s2 Q) E Q) ."!:: Cir CIJ CD Q) ro

~ >-

C ·;:: ro Q) > E >, ro ·;;; sc •... C :::c ·5, :::::l t: 'B> :::::l > Cir >, N >, Q) ro :::::l :::::l Q)

~ 0 ~ I- ~ ~ CD ~

' - 0, ro ~ .•... Q)

CIJ (!) Q) ro 0, ,._

E > Q) lU (.) ro :::::l ,._ C (.) Cir <( Q) ro 0 •.....•.. a. CD ~

·;:: Q)

E ·;;; ,._ Cl) >-

,._ ro

C C ro ro .x: .0 Q) 0 ..:£. CIJ ..:£. 2 0, ;a, ro Q) ~ i5 "C E ,._ E ..:£.

~ ,._ Cir .•...

(I) ro ro )0) s: ::::, :Q :::::l >- (..), (..), Cl <( <( ~ ~ 2

ro >. "- Cir w ro 0, .•... .c ro ro .Q C ,._ <( ::i2

..:£.

~ Q) 0, ..:£. Q) (.) Q) >, >=

E - ro ,._ Cir ro :::::l :::J ~ CIJ

Q)

E CIJ ..:£. :~ <(

(!) •.....•..

·c Q)

E 'in

~ ~ I... ro

:!= ci) .0 co ro :E ~

C ·c >O) ro Q) Q) > E Q. >, :Q ro Cl) .s: I 0 .~ LL - 0,

Q) ro I... - Q)

Cl) (.'.) ro I ~ > 0, :J ro Cl) I...

<{ :J •.•...... ~

·c Q)

E Q) 'ci) > ~ ·- E I... E CD Q) ro >- I... ro Q) I Cl)

C ro ...x:: Q)

~ ~ f/)'t :Q ~

·c ·w Q)

"O ro Q) C >, .::!:: (I)', 'in,, E - ui C ro Q) sc a» ro 0) C C > ro -0 ro () C ro ro Q) - I... C ro .s: sc I... ..c C ro I... I... Q) ro ro

LL u:: ~· ur ui ~ I- 00 ~ ~ Q) 0,

.x: Q) Q) .x: () > I... ro Q) ..c Cl) .0 >, ro

~ ~ ~ :E E ..--..

I...

ro ro Cl)', .::: :J ro 0 ~ :J I... ~ ~ Cl) E Q) o» :;::; ro Cl)

Cl) ro ro E ro ·;;., .x: E .x: o» E (.'.) <{ ro ro ro ro •.•...... (.), :E >- 0

·c Q)

E

C ·- ro •... > Q)

>- E ro ·- I .::£ :c .!!!. -= :J -0 > N a> ro ro ~I-~ - 0,

Q) ro •... .••• Q) <I) (9 Q) (U I I... .::£ > ~ ~ _g.::£

1.... C 0. .::£ CU <C a> ro ,:J o -- a..~rO

;(!) w ·- :E © w - r .s

<I) :E ·- <( (D fl), r ~ ~

~ ~ ~ Q:'. "jn C :::, ro ~ ..J .x: ~ :::, Q) C ~ 2 .::£~CU ,..,, (J),, (J),, .r:. """ ,o ro ro O ~ 1- en ~

ro >, (J),,

ui

C ro -0

.::£ E ro a> a> ro Q) i... - © .::£ > rou,,,1 > ro ,:; c 0 .::£ a> .!= .::£ a> ro s: a> N ·- a, c -= c ro o» E ]! e,.r:. oo .::£ a>.~~ ro ro a> u,o a> ro a>~ :J.~ o en o . ..e-~ z 1- o o or <.>-l 2 LL

E - I... ro ro (J),, .:::: :J ro ~ :J

<I) E Q) 1~ i... 0.. C 0.. :~ cn ro :J ro ro .::£ (J),, .::£ > -= > (9 <C ;;;,u.oorooo

_. ~::JWZW

~ w ..J

co .Q: w a.

·c Q)

E 'ci)

:32 :t::: CD

C ·c ro Q) > E >, ro 'ci) ..::£ N :I: <l> 0 N "C ,_

<( ~ ,_ 0 :Q :I: - (.),

ro ~ .•... Q) (/) (9 ro (.), ~ > ro Q. ::::J ,_ ro 32 <( 0 ::::J -- Cl >-

·c (1)

E 'ci) ,_ (1) >-

C ro ..:::£ Q)

~ ~ 'o, U)', ·- :Q > ~ w

ro >, ,_ U)', C ro w ro ~ .•... .x: Q) :::J 0) .•... .c Q) Q) "C > ,_ (/) ro U)', ~ ,_

ro 0 ro C :Q Q) Cl >- >- <( Cl Cl), a.

..:::£ s Q) (.),

..:::£ Q) () (1) >, ;;:::

E .••..•... ,_ ro ro Q. \SY- ,::_ % :::J ro > ~ :::J (/)

(/) ..:::£ Q) E Q) Q) ,_

(/) ·c ro ·;;, .x: E '> ro > <( :Q ro .•..•

(9 C: ro -- (9 E w Cl),

N en ~ <( z <( .J 0

•.... ~ w ~ z :Q C ·~ w (!)

·;:: Q)

E ·en :.s2 :::J :!= Cl) m •.. :::J

I-

C ·;:: ro Q) > E >, ro 'en .x: N I Q) 0 N "O L. ro L. 0 <( ::::.::: :Q I

...•.•... 0, Q)

ro L. •.. Q)

Cl) (.'.) ro I 0, > ro L. <( --

·;:: Q)

E 'en L. Q) >-

C ro .::s:. Q)

Q) ~ .x: 0, u» ..c ::J :Q ro > ::::.::: m <(

ro >, o» UJ ro ro

.::s:. ::J "O

E .x: Cl) > C Cl) ::J ro ro ::J ::J ~ Cl ::::.::: ~ ~

.x: Q) (.) Q) 0, .::s:. Q) (.) Q) >, 5=

E ...•.•... ·;:: L.

ro ro Q) a. o» ,:: "O ro ~

ro C > ::J E Cl) Cl) Q) .x:

E Q) L. Q) Cl) C ·;:: ro 's, .x: ro ro '> > E a <( .x: •.. ro ro :Q L. C -- UJ UJ ~ o» (.'.)

w (.) w ~ .J £D w C

CIO z ·°' w (.) w ~ .J ·m

·;:: Q)

E 'en ·- .x: :.s2 "C

:!= Q) rn N :=.,

C ·;:: ro Q) N > E >, 0 ro 'en C

I ro )0) ·5. ro L.

o- S2 ...•.•... 0, Q)

ro L. •.. Q)

Cl) (.'.) ro I 0, > ro L. <( --

·;:: Q)

E ·en L. Q) >-

C ro sc Q)

~ sc o» :Q ::::.:::

ro >, C o» ro UJ ..c "O

:;:::; ro E E Q) Cl) L. ::J o» o» Q) :::J ro I- Cl) ~ o» o» o»

.::s:. ~ Q) 0,

sc ro Q) L. (.) C E Q) >, L. >, Q) ::J 5= a.. I

E ro o» ::J ::::.:::

E 's, .x: L. a :::J

::::.:::

z <( al

~ ::::, (!) I­ :::, a, :::c ~ <{ al <( al ::::, :::c <(

·c Q)

E ·en ~ ~ en

C ·c ro Q) > E >, ro ro C I en :J -0

>, .::I:. C 0 Q) ro ~ C 2

- 0, Q)

ro I... ..•.. Q)

en <.9 ro I 0, > ro s... -c .._ ·c Q)

E ·en s... Q) >-

C ro .::I:. Q)

C 2 s... .::I:. ro ro $ ""' ""' > > :Q ·c :J ro Q) ~ ~ Cl I- en

ro >, C ""' s... w ro ro

Q) .::I:. -0 -0 .;:::: E -0 :.:. C s... en ::J ro Q) Q) Q)

N o» c, I- 2 .::I:. ~ Q) 0, .::I:. Q) o Q) >, >=

E .- s... ro ro ""' i:::: ~

ro :J en

E Q) ·c en ro ·;;, .::I:. .::I:. ro -c s... ..•..

<.9 C .._ I w

I- w a:: ~ ·- N ·- ?-

o ·c - z w LL w :z: z <( :::c

·c Q)

E ·en ~ ~ en

C ·c ro Q) > E >, ro en C I ro Q)

)0) > ro 0 Q) en en Cl LL ~

- 0, Q)

ro s... ..•.. Q) C en <.9 a.

ro I ro Q)

> 0, .::I:. > ro E -0 s... s... -c ro Q) .._ () 2

·c Q)

E ·en s... Q) >-

C ro .::I:. Q)

2 ro - 0 en ro >, .::I:. C s... ""' ro ro w .::I:. -0 ..•.. -0 :.:. .c E Q) en E ro C 0, Q) ro C Q) :J

<.> I- a» -c 2 2 .::I:. s Q) .c 0, ro ·- .c .::I:. Q) Q) a. .::I:. o Q) ro :.:. Q) .::I:. .c en >, s... Q) Q) >= en ~ I-

E - I... ro ro ""' i:::: :J ro ~ :J en E Q) - en .::I:. ·c ro ·;;, .::I:. i:::: ro ""' ~

..•.. s... <.9 Q) C ro .._

I- w <.>

0 M .....

:z: <(

- Cl) - :z:

<( Cl)

·.::: (])

E "ci)

~ ::J :t:::: Cl) en .•...

::J I-

'

C ·.::: ro (]) > E >, ro ro ro C .::s:. ::r: Cl)

~ :J N ""O :J >, ::J C > ro 0 .::s:. ro ro 2 ~ :Q 2 I-

...••... 0, (])

ro '-- .•... (])

Cl) (9 (]) ro I '-- .x: 0, (]) > ro (.) ::J

'-- ·;; C 32 <( (]) ::J - 0 n, >- ·.::: (])

E ·oo '-- (])

>-

C ro sc (])

2 .::s:. Ur :Q ~

ro >, C .•... Ur ro (]) w ro .x: 0. .::s:. (]) ro ""O :J ro (]) ro E Cl) Cl) C E > C (/)', ..c

'-- '-- '-- ro :J ~

:J ro ro :J :Q 0 '-- 2 N Cf), 0 N 0 I- I-

sc s (])

; 0,

.::s:. (]) .•... (.) (]) .::s:. (]) .o > (]) >, '-- ro '-- (]) :Q >= Cf), a.. en

I E ..•••... '-- ro ro (/)', ""C

~ ro :J Cl)

E (]) .::s:. .::s:. .x: ">, Cl) ::J ::J ::J .::s:. N N N (9 <( ::J ::J ::J - >- >- >-

- M -

·;:: Q)

E 'in

:52 :::) :'!= (I)

CD .•... :::) I-

C ·;:: co Q) > >, E co (I) I

.- 0 Q)

co L... .•... Q)

(I) (9 co I .::J:. 0 > co :::)

L... 32 <( :::) - >- ·;:: Q)

E 'in L... Q) >-

C co .::J:. Q)

~ .::J:. (/)a co I-

co >, co _.

a» L... C Q) C ::) UJ .n co a. co .::J:. E O> E O> Q) "O

N L... co L... :'!= o» C co co

~ L... 0 S2

:Q ~ I- Cl) I- >- 0

.::J:. s Q) 0 .::J:. Q) .•... (.) Q) Q) .n >, L...

>= Q) (,/),

E .- L...

co co o» ,:: ::) co ~ ::)

(I)

E Q) (I)

'5' .::J:. (9 <( -

·;:: Q)

E 'en :.i: ~ CD

C ·;:: ro Q) > >, E ro ·en .::£ I Q)

Q. :Q ~

.•........ (.), Q)

ro I... .•... Q)

Cl) o ro I .::£ (.), > ro ,:::, ro I... 32 Q. o '> <( ::::, ro ro 6 - >- ~ CD

·;:: Q)

E ·en I... Q) >-

C ro .::£ Q)

2 .::£ o» :Q ~

ro >, 0o ro ro w Q) ro .::£ .::£ "O .c Cl) Cl) I... > :::, :::, Q) Q) 2 2 Cl. .....J .::£ s Q) (.),

.::£ Q) o Q) >, >=

E .•........ I...

ro ro u» .:::: :::, ro ~ :::,

Cl)

E Q) C Cl) ro 's, .::£ .•... <( C c.9 - 2

u» :::> ~ ..J 0 <t C <t ~ z <t en <t J:: z ~ w .•.. z ~ z <t ..J 0 Q) >, w z en J:: :::> :!!:

·c Q)

E ·en :.s2 Q)

N .•... .0 a5 Q) en

C ·c CCI Q) > E >. CCI ·en I

........ (.), Q)

CCI I.... .•... Q) C en (9 Q)

CCI I > ::I:. (.), > CCI (.), i5 CCI :::J CCI I.... CCI I.... I....

CCI ::i: ()

<( I.... CCI Q) :::J CCI - en I 2 2 >- cc

·c Q)

E ·en I.... Q) >-

C CCI ::I:. ::I:. Q)

E 2 ::I:. a» CCI :Q Q) ~ en

CCI >. CCI I.... Q) o» () ::J I.... w CCI CCI C E Q) ::I:. ::I:. CCI .0 () Q) .c ·en E Q) en > .0 N .•... C o» ::J Q) CCI Q) CCI CCI :::J Q) :Q

2 _J I- ~ I- en ~ I- 0 ::I:. s Q) (.),

::I:. Q) Q) () N I.... Q) .0 Q) >, Q) .0 5= en cc

E ........ I....

CCI CCI ·c o» .:::: CCI ::J CCI .•... ~ ::J C

en Q)

E Q) C N ·c en CCI I.... CCI ·» ::I:. .•... ::J ::I:. CCI <( C .•... >, CCI Q) .•...

(9 2 0 Q) .0 .•... C - a. cc <( w w

:52 -~ ~E c:c ·-

"' C·- Q)

~ co Q) co '- Q) > Q) ..c )C)~

>. E ~ Cc Q) a>coO>:::J co "cii ·- sc Q) - (.) -e t:'. >, I o,_Q>._ Cl) ·- Q) >, ""' co :Q :Q :::J Q) 0

~<(WLL ~ c:c~~~ -- co )0) - co Cl) >, co co co > (.) ~ co

co~ '- Cl) 0 :.:::i

:52 C ·- Q) - :::J Cl) ,:J Q)

E::..... Q)CU :::J c,::::J N ·;:: ~ ..c ,o E o':::J Q)

'- C C:C ::::J ·- co - E ..c en -~ '0 ffi i...: ·- C·- C ..C - :::J . .!!2. :::J·· Q) Qi::, '- :_;5 i:::, c:::J Q) Cl) "' co Q) ""' >- ·-:-: 1n ro ..=; ,:J E

C. 0:.;::; ~ i -~ ~ cu€ E ·· E ~ - Q) Cl) ·- Q) ·- ... (.) '- = C:~"'N Q) Cl):::li....::::,ca>:::J >- o, 15 C ·- o- o C = C:C

~~ Q) Q)

(.) ~ - Q) Q) Q) co Q. Cl) >, ..c>COCO >= ·- -e '- co .c ..c

Q) 0 = Q) ::::J Cl), (.), a.. ~ ~

E -c-._ co co '­ v» "C co :::J co c ~ :::J Q)

Cl) E Q) N ·- Cl) CO - C >,~ >, Cl) -= ·- <( Q) 0 CO C) c:c a.. z

w :E ti), :::::) > :Q

co C """ 0::

Dl :i z ~

·;:: ·- CD .::t:,_ :-!= EI (.}, cc ·- ctl

Cl) >O> ·- <{

C·;:: - ctl CD >O> > - ctl ctl >. E .x: N >O> 1:'. ct1 ·- CD :, O :l I .!!!. .E cc cc :::S:::

ctl - :l E .::i:. .x: .::t:. :l Q. ::l Q. Q. Q. ::l ::l E ro - ro ro ro - - --.::t:.---.::t:..::t:. ct1 0 ::l O O ctl ::l ::l ccO>-OOO>->-

·;:: CD E 'ci)

C ctl .x: CD ~

'in CD

ctl I ctl C >. .•.• () ,., ·- >O> en,, ctl w C ctl _. - .::t:. > - ·- W ro .c .::t:. ctl E : :l :, CD ctl ro CD o» ctl - > Cl) ..C "O > u» N - Q. ·- -

ctl CD ~ ct1 ctl : :l ctl :Q ctl ctl CD ~ ctl I...J.:::::l-:::S:::000:::S:::IOOOa..

..2. CD .::t:. () ~ CD CD -~ (.}, >- ·-1 .•..•

::l (/)

Cl) w LL w z z z

•.... 'i:i - z w

LL w ~ z <( :I:

·;:: Q)

E ·en ·- .x: sc :i: .x: 1:: 0, 0, ro :::J .•... :i: Q) ro > Cl) "O .•... en Q) N )0) I... ro :::J

~ :::) <( <( ~ I-

C ·;:: ro Q) > >, E o» ro ·en .:::t:. ::J C I ·- Q) i5 sc ::J

N "O C >, >, ro I... ro ~ ~ :Q I en

- 0, Q)

ro I... .•... Q)

Cl) CD ro I 0, > ro I... <( -

·;:: Q)

E ·en I... Q) >-

C ro .:::t:. Q)

:E .x: o» :Q ~

ro >, o» w .•... .:::t:. ro Q) Q) ..0 Q. Q. a» I... Q) :::J :Q ~ so ~ 0

.:::t:. Q) () Q) 0,

.x: Q) .•... () Q) Q) ..0 I... >, Q) >= (J},

.,.

E - I... ro ro o» 1:: ::J ro ~ ::J

Cl)

E Q) Cl) ·:;;., .x:

CD <( -

:::::, :it ~ :::::, :c :it ~ C ~ C co z

"'"" ~ ~ ~ :c z :N :it ·- Q. w J:

~ -~ :!= E cc·- ())

C·c cu Q) >­ >. E cu "ci) I--

cu _.. rJ) cu >

·c Q)

E 00 M .....

cu >. (/)', ui

.::t:. .::t:. Q) Q) () () ~Q) ·- 0 >-·-

O,.::t:_ ::::, - > "O cu ~ ILL

EE ·» ~ ·-::::, c,~

O> - z <( Ill

~ :::::> (!)

·c Q)

E 'ci) .•...

..::£. ro. :.52 ..::£. I....

ro. ro. .•... > :.52 .c rn co Q) co ~ ~ co

C·- co I.... > Q)

>. E co·- C I.en :::J > >, Q) 0 0 ~

0 Q) co I....

.•••• Q) in (9 Q) co Q I....

Q) > cu () I.... C ~ Q) a..

-~ Q)

E 'ci) I.... Q) >-

C co ..::£. Q)

~ ..::£. o» :Q ~

'ci) co en >, cu a.. .•... o» () I.... Q) Q) ..::£. ..::£. ..::£. LLI C ro .•... ..::£. a.. C .c ro Q) co ..::£. C co ..::£. E ::::J E ..::£. co ·o.. ..::£. C co co

.0 I+= :::J "O ~ N en N )0) C "O E Q) a.. co

::::J :::J I.... ro I.... :::J (.), co co 0 ::::J I.... :::J co Q) Q) >, co co f- N ~ co 0 f- f- ~ f- ~ 0 <( m ~ (.), (.), a..

..::£. s Q) (.),

..::£. Q) () Q) >, >= E "2

co co o» I.... ::::, ro ~ :::J en E a> Q) ..::£. ·- en ..::£. a.. ::J :>. ..::£. C a > ·- <( co ::::J ro (9 '-" en (.) ~

:::::J Cl), :::::J .J :::::J a:: :::::J Cl), :::::J C z ·- z Cl) w ~ Cl) <( ::l!:

0 w N > Cl) w ::l!: .J z w >- z ·- z z <( m ~ .J ::::J (!)

.)

·c Q)

E ·en :S2 ~ co .•... > in co

~

C ·c co Q)

~ E m ·oo .::£. .::£. I ·- :J Q) i5 Q)

N N "O C Q. :J co L. :Q ~ ~ :Q I ~

.........• 0, Q)

co L. - Q)

en (.9 co I C .x: > 0, :J L. ::J co Q)

L. Cl)', C E ~ <( L.

:J Q) co ::J ...•.•.. ~ LL () >- ·c Q)

E 'ci) L. Q)

>-

C co ~ Q)

Q) 2 0, ..c :J co > CD <(

:J - co en 0 >. - Q. Cl)', 0, Q) .s: .x: Q) Q) w co :J > C C :J E co ~ E ~ Q. Q) Q) :J Q) E ~ Q) L. L. Q. >. .•.... )0) Cl)', co L. co

~ ~ ~ ::J co ::J Q) ::J ~ 0 2 ~ a.. 0 2 I-

.x: ~ Q) 0,

.x: Q) co (.) co co E Q) > >. N

Q) 0 0 >= CD I 0

E .........• L.

co co Cl)', "i:: :J co ~ :J en E Q) L. Q) ~ '>'-. en .x: Cl)', Q. :J ~ L. C ~ Q. > (.9 <( ::J 0 co ::J co ...•.•.. ~ 0 (.), () ~

X.80$ iNAN<;LAR VE POZiTiF D0$0NCE YOLUNDA

Uzun yrllar once, henuz ulkernizde hemen hi<;bir teknolojik urun yokken,

biliyoruz ki Avrupa'da ve Amerika'da ulkernize gore hayatm her alaruru

kolaylastrracak pek cok teknolojik urun vardr. Mikrofon, dinleme cihazi,

hoparlorler de bunlardan bashcalanydr. Bu ve b6ylesi alet ve donarnmlar halk taraftndan hi<; ama hi<; bilinrniyormus o yrllarda.

Halkrn bu geri kalm1§llg1rn ve sornurulrneye rnusait dini zaaflanna bir de

ein ve peri meselelerini eklemeyi akll eden Hae, Gaffar, plarnru uygulamaya

ge<;irdikten kisa sure sonra adt einei Hae, Gaffar hoca olrnus.

Peki neydi Hae, Gaftar't Cinei Hae, Gaffar Hoea yapan bu plan.

Bu sarus, Almanya'dan birisi aracrlrqryla birkac mikrofon, dinleme cihazt

ve hoparlorler getirtmi§. Bu donarnmlan vakit kaybetmeden kurrnus. Kendisi los

bir odada musterilerini beklermis. Drsanda gelenlerin kayrt islerini yapan e§i

Hae, Fatma kayrt esnasinda deftere yazma bahanesiyle adlanru, soyadlanrn,

baba adrru, ana adrru, nicin geldigini sorarrrus. Musteri s6yleyip Hae, Fatma da guya deftere yazarken tum bunlan icerden Hae, Gaffar'da bir bir not ahrrrus. Sonra Hae, Gaffar'm karsisma gelen eahil vatandas daha agz1rn acmadan

adrru, soyadrru, ana ve baba adrru ve sorununu duyunea aprsrp kahyormus.

Gozbebekleri buyuyup daha da bir tabdil-i curusa ge<;iyormu§ o los oda da,

Cinei Hae, Gaffar Hoea'rnn karsismda. Hoea efendi bu saruslara genellikle okunmus leblebi verirrnis. Bir de ustunde bir suru sacrna sapan muskalar.

Gelen saruslar icin arttk sorunlanru cozurru; cok da onemli olrnazrrus.

Cunku onlann sorunlanndan cok daha onernlisi Cinei Hae, Gaffar Hoca'run nasil

bir keramet gosterdigi veya gostereeegidir. Kimse bu isin icinde bir kampas

olduqunu dusunernezrnis bile. Ve kayitsiz sartsiz inenrmshk ve beraberinde

gelen yuksek itibar, para tam 18 y1I surrnus. Taa ki Cinei Hae, Gaffar bu i§e kendiliqinden son verene dek. Ve akabinde olene dek.

135

Fakat sonradan yatruz kalan Hae, Fatrna'run bu i§i kendiliginden acrklamasi

memlekette olay olrnus. Tabi bu olaylan harkrn anlarnasinda gec;en 18 -20 yrlda

utkernize gelen teknolojik malzemelerin de etkisi olrnus. (Yani radyo, televizyon)

Ne gariptir ki hayatta olan cok eski insanlar hala inanmak istemezler tum

bu olan bitenlere, Onlar hala Cinei Hae, Gaffar'r keramet sahibi olarak kabul

ederler.

Sonuc olarak yeni kusaklar boylesi olaylara gec;mi§e gore, yasadrklan

dunya geregi cok daha sorqulayrcrlar. Fakat bu da gorO§Omee yeterli degil.

<;unku pozitif dusunceyi hala toplum olarak yasayarmyoruz. Al91layam1yoruz.

Bu yuzden de hala tam geli§mi§ bir ulke degiliz.

Ahmet EROGLU

136

XI. SONUC

Huseym Rahmi Gurpmar'in cinlerin ve perilerin kol gezdigi Gulyabani adh

rornaruru (1912) elimize ahrsak fantastiqin «garip» turune ait olduqunu goruruz.

Gulyabani'nin bas kisisi Muhsine Hamm hizrnetci olarak cahsrnak uzere

Uskudar'dan kilometrelerce icerde kurulmus bir c;iftlige getirilir. Ciftlikteki koskte

mal sahibesi harurn ile iki kadrn hizmetkar vardrr. Koskun dismda da ciftlikte

calrsan adamlar. Periler ve cinler kosku i§gal etrnisler. Kadrnlan hukurnleri altina

alrrus ve birtakrm yasaklar koyrnuslardrr. Gece kimse odastndan crkrnayacak

herkes ayn odada yatacak; saclar cozulecek; beyaz gecelik giyilecek vb.

Anlatrci Muhsine Harurndrr ve bundan oturu ciftlikte olanlan onun gozuyle gorur

ve onunla birlikte yorumlar, degerlendiririz. Okurun baska caresi yoktur, cunku

Muhsine Harurn'rn basma oyle seyler gelir, kadmcaqiz oyle olaylara taruk olur

ki, bunlann baska turlu acrklamasi dusunulemez. Yatt191, kaprst kilitli odada

uyandrqmda esyarun yerini degi§mi§ gorur. Yataqinda uyurken kulaqrrun

dibinde ordekler vak vaklar, odasmda bes yukun icinden kendisi ile sevisrnek

isteyen bir peri sarkrlar soyler. Baska bir gece bahcede Ahu Baba admda, boyu

koskun yuksekliqinde korkunc bir gulyabani gorur. Muhsine Hamm. Kadrnlar

oldurulrne korkusu ile perilerin sozunden cikrnaz onlan memnun etmek icin

ellerinden geleni yaparlar.

Muhayyelat'ta anlatrci cok eski zamanlarda gec;mi§, kendisiyle ilgisi

olmayan olaylan,duygulanm i§e katmadan anlatmaktadrr. Onu icin okur da

edilgin bir durumda hikayeyi izler, kahramanla ozdeslesrnez, saskmhk ya da

korku duymaz. Zaten kahramanla doga ustu olaylar karsrsmoaki duygulan

Ozerinde fazla durmaz yazar, onernli degildirler ve kahraman sanki olaqanrms

gibi karsrlar bunlan. Gulyabani ise okuru meraktan krvrandirmak, korkuyla

titretmek arnacryla yazilrrustrr. Onun icin roman, korkularirn, heyecanlanm canh

bir sekilde anlatan ve okuru da kendisiyle birlikten Orperten Muhsine Harurn'm

agz,ndan anlatrlrmstrr. Muhsine Hamm cinlerin ve perilerin varl191ndan suphe

/ etmez, olaylara baska turlu bir acrklarna aramaz. Ancak Muhsine Harurn'a asik

olan ve ciftlikte bir takrm dolaplar dondugunden kuskulanan bir gene; bu istn i<;

yuzunu ortaya cikanr ve boylece rornamn sonunda tum garip olaylar sekilde

137

a91kllga kavusur: koskun sahibesi 90k zengin harurn efendinin iki yegeni kadrru

deli ederek parasma el koymak i9in koskun icine ge9itler, gizli kapuar yaptrrmrs,

borular dosetrnis sonra kadrru buraya kapatrruslardir. Ciftlikte yasayan kahya ve

rencperlerle i§birligi yaparak evde yasayanlan 91ldirma derecesine getirmeye

causrnaktadutar.

Goruldugu gibi Gulyabani olaqanustu olaylarla dolu, Muhayyelat

turunden bir roman olarak surerken son dakikada getirilen acrklarna ile tor

degi§tiriyor. Ve «garip» sirufma giriyor. Dogaustu gibi gorunen olaylann ve

yaratrklann bir hokkabazllk ve dolayrsryla bir aldatmacadan basks bir sey

olmadrqrrn kahramanla birlikte biz de anhyoruz.

BERNA MORAN Turk Rornaruna Elestirel Bir Bak1§

138

Alangu, Tahir

Alemdar, Yalcrn

Cevdet Kudret

Fethi Naci

G69gun Onder

XII. BiBLiYOGRAFY A

SECME KAYNAKCA (Kitap Olarak)

: 100 Onlu Turk Eseri, Milliyet yay., c.2, s.823-847.

:Sosyal ve Siyasal degi~meler Acrsmdan Cumhuriyet devri

Turk Romani I, kendi yayrmr, s.126,127,130,131,132, 133,

135,138,140,141, 143,144,145.

.Turk Edebiyatmda Hikaye ve Roman, Varllk yay., 1965,

c.1.s.263-297.

.Turk Edebiyatmda Hikaye ve Roman, lnkrlap Kitabevi yay.,

1987, c.1.s.344-351.

:40 yrlda 40 Roman, Oglak yay., 1994, s.14-20

.Turkiye'de Roman ve Toplumsal Degi~me, Gen;ek yay.,

1981. S.46-51.

.Huseyin Rahmi Gurprnar'm Romanian ve Romanlannda

Sahrslar Kadrosu, Kultur Bakanl191 yay., 1993

Gokman, Muzaffer .Huseyin Rahmi Gurpmar Devlet Kitaplan, 1966.

Bibliyografya I, s. 249.

Hizarci, Suat

Kabakl I Ah met

. Kaplan, Mehmet

Karaalioglu, Seyit

Kem al

: Huseyin Rahmi Gurpmar, Varlrk yay., 1953.

.Turk Edebiyat1, Turk Edebiyati yay., 1974. S.312-374.

.Edebiyatrrmzm lcinden, Dergah yay., s.90-96 .

:Turk Edebiyat1 Ozerine Arastirmalar I, Dergah yay., 1976,

s.392, 442,457,459,474.

:Turk Edebiyat1 Ozerine Arastrrrnalar II, Dergah yay., 1987,

s.51,52,77,91,99, 107,121.

: Resimli Motifli turk Edebiyan Tarihi, c.3. Cumhuriyet

Edebiyatr, lnkilap Kitabevi yay., 1985, s.95-156.

Kutlu, $emsettin : Servet-i Funun D6nemi Turk Edebiyatr Antolojisi, Remzi

, Kitanevi yay., 1981, s.286-315 .

. Levend, Agah Srrn : Turk Edebiyati Tarihi I, Turk Tarih Kurumu yay., 1973,

s.54-55.

139

: Turk Romanrna Eleliitirel Bir Bakllii I, lletisirn yay., 1995,

s.87-100.

: Turk Rornaruna Elestirel Bir Bak1lii Ill, lletisirn yay., 1994,

s.64-66.

: Bende Yasayanlar, ilii Bankasi yay., 1977,s.

304,311,318, 376

: 100 Soruda Tanzimat ve Servet-i Funun Edebiyati (XIX.

Yuzyrl Turk Edebiyat1), Gercek yay., 1988, s.228-229

Onay, Talat Ahmet : Eski Turk Edebiyatrnda Mazmunlar, MEB yay., ist.1996.

Moran, Berna

Mutluay, Rauf

Ozan, Mustafa : Huseyin Rahmi Gurpmar'dan Secilrnis Parcalar ve Eserleri

Hakkrnda rnutalaalar, Hilmi kitabevi yay. 1945

Sevengil, Refik

Ahmet : Huseyin Rahmi Gurpinar, Hilmi Kitabevi, yay., 1944.

Tanrrkulu, Abdullah: Huseyin Rahmi Gurpinar, Toker yay., 1974.

Timur. Taner

Yucebas, Hilmi

: Osmanlr - Turk Romarunda Tarih, Toplum ve Kimlik, Afa

yay., 1991, s.46-49

: Butun Cepheleriyle Haseyin Rahmi, lnkrlap ve Aka

Kitabevleri yay., 1964.

140

XIII. iNDEKS Sayta No:

iNDEKS (BOLOM 7) SAYFA

147

Aba 63 Adak 89 Afallamak 11 O Ag1z yapmak 7 4 Agz1 rnuhurlu 76 Agz1 srk: olmak 68 Agzmdan crkarn 101 Agz1ni rnuhurlemek 93 Ahret suali 69 Akl: kansrnak 105 Aki In I kaybetmek 85 Alabandayla 112 Alafranga 56 Alamet 112 Aluk 93 Ameliyat ooasi 59 Ameliyat. 59 Antika 69 Arabact 69 Ard19 111 Armud 65 Asit 113 Asian yurekli 99 At , 85 Atl: 70 At61ye 59 Avlu 66 Ay1 104 Ayna 57 Azarlamak 71 Azrail 116 Babi fetva 103 Baca 73 Badana 64 Bagc1 72 Baharat 116 Balrnurnu 108 Bardak 65 Battal 86 Bayg1n dusrnek 85 Baykus 110 Ben 64 Bendeniz 56.58,61 Berum virdin, evradim var 81 Berhane 86 Beygir 74 Bilgin 60,61 Bilim 60

Bitkin dusrnek 84 Bohca 67 Bol etli silkme 80 Boru 105 Boya 64 Boyun bosun devrilsin 89 Boza 65 Bocek 106 Buhurdan 102 Burgu 67 Buzag1 108 Cadi 58,99 Camm sokakta bulmak 86 Cehennem 110 Cellat 115 Cendere 97 Cesaretini toplamak 84 Cezve 80 Crlasm 68 Cimbrz 112 Cin 57 Curcuna 85 Cupps 116 <;aganoz 88 Calcene 68 Carnasrr 77 Capari 116 <;ardak 75 Carsef gibi 66 Carsaf 66 <;ar§ambakans1 57,59 <;ar§l 69 Celimsiz 73 <;enen tutu I sun 7 4 <;enesi tutulmak 108 <;engi 80 <;erc;eve 81 Cerkez 93 <;e§me 70 <;etrefil 118 <;eyrekleyerek 11 O <;1g1rtmaya , 103 Cmar 70 <;1rgirak 79 <;ic;eklik 67, 91 Cifte nagra 102 <;iftlik 73 <;ingene 105

148

Civi 93 Corba 103 Dahdahiru 73 Dam 73 Damasko 76 Dap duru 85 Davul 85 Degnek 116 Deli 74 Demir 81 Deprem 114 Derbendine 87 Dereden tepeden 80 Destur 78 Dev 57,59 Dikis ignesi 103 Dikis 68 Dinleyici 102 Dirhem 104 Dizlerin bag1 cozulmek 78 Dizlerinin bag1 cozulrnek 99 Doktor 111 Dolap · 85 Dolma 118 Don 117 Dosek 82 Dua 56 Dubaras: 76 Duvar 73 Duvarct 99

g~~~~::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: ~ ~ ~ Dunya ahret kardesim olsun 101 Durbun 61 Ekmek 69, 79 El hukrnu lillah 118 El ulag1 77 El-cmn-ulecinn 81 Elhamdu lillahi 118 Emzik 71 En'am-1 Serit 89,92 Endaze 115 Entari 85 Erkan minderi _ 76 Erkan siltesi 77 Eser 56 , Esrar 68,87 Esvap 68,81 Esek 70 Esekli 70

149

Esirra-yi ecinniyan 88 Etek 65 Ev 58,68 Faas 77 Fare 60 Fayton 69 Fena 72 Fincan 77 F . kc ~· 77 mo opeqi . Fiske samdaru 78 Frenk 117 Gerdan 64 Gobek atmak 103 Goklere cikarrnak 60 Gornlek 85 Gonlunu kaptrrrnak 101 Gonul 108 Goze almak 107 Gozluk 57 Gudubet. 103 Gulyabani 57,58,61 Gusul ettirrnedikce 111 Gusul 111 Gullabilerimin 111 Gumrah 99 Gurnus 65 Gurbuz 98 Haddini bildirmek 108 Hain 89 Halat 107 Halayrk 68 Hatt etmek 104 Ha Ivett 112 Hare 99 Harem 76 Has1I olmak 71 Has1I 71 Havuc 112 Havuz 74 Haykirrnak 102, 11 O Hayvan 71 Hazen kebira 110 Hediye 105 Heyula 115 Hmzir 100 H1rka 63,89 Plikaye 56,59,61 Hisar 107 H izmetci 68 Hoca 105

150

Homurdanmak 116 Hora 93 Horoz 85 Huddam sahibi 61 Hurma 87 Hunsa 87 ldugun ························································································· 98 ifrit 11 O ifrite 98 ihtiyat. 112 ikiz 108 imtihan etmek 88 imtihan 88 inek 108 inkisar etme 86 insafa gelmek 72 lnsafma kalmak 71 lp ·····························································································.····79 lrikryrrn 73 iskemle 103 ispirtizma 58 iyi saatte olsunlar 77 Kabahat 114 Kabak 76 Kabil 60 Kabus 89 Kafes 61 Kag1t 59 Kahpe 101 Kahve 77 Kahya 102 Kakavan 92 Kaltak 101 Kama 107 Kap1lanmak 77 Kaplumbaga 106 Kargatulumba 109 Karn 112 Kasavet 107 Kasik 81 Katip 107 Kayrk 68 Kayrp 104 Kayiptan 87 Kaymak 80 Kaytan 63 Kaz 75,85 Kazan 115 Kazevide 104 Kebap 91

151

J 152

Kec;i 75 Keder 115 Kekik 111 Kendi carurun derdine dusrnek 91 Kepenk 117 Kerevet 76 Kerte 93 Kese 93 Keske 113 K1r 70 Kiratta 118 Krrba 111 Krrbac 73 Ktzrl 111 Kimyager 59 Kiri§ 89 Kirpi 87 Kirpik 64 Kokona 112 Kolera 110 Kosurn 75 Kova 103 K69ek , 81 K6stebek 106 K6§k 74 Kulak asmamak 116 Kulak tutmak 107 Kulun9 93 Kumkuma 74,87 Kundak 63 Kurada beygirin 73 Kurbaga 105 Kursun 117 Kurt 74 Kuruntu 58 Kurus 72 Ku§ ucrnaz, kervan gec;mez 76 Ku§ ucurmarnak 87 Ku§ 74 Kusak 81 Kutu 112 Kuyu 74 Kufe 99 Kuhhanc1 113 Kulbast1 104 Kumes 74.

>~Kupe 65 Kupe§te 11 8 Kurk 87, 117 Lahuraki. 63

Lakrrdi etmek 68 Lakrrdi 60 Lalan 117 Lamelifleri 111 Lanet 114 Leblebi 65 Levha 81 Lira 104 Lombar 115 t.os 78 Mahsus 56 Makas 69 Makath 76 Ma nevi alem 62 Maraz 71 Marpuc 117 Marya 92 Masal 58 Masraf etmek 71 Matahlan 93 Mavai okumak 102 Mavai 102 Meger 105 Melun 87 Memleket 61 Mendil 91 Meret 89 Merhamet 71 Merhum 105 Mest. 63 Me~e 75 Mevlevi sikkeleri 65 M1sir 77 M1z1ka 103 Mikroskop 60 Minare 115 Mintan 67, 98 Mum 80 Musibet. 89 Muska 81 Musluk 76 Muezzin 103 Muhr-i Suleyrnan 92 Murekkep yalamak 57 Musvedde 59 Nafile yere 81 Nalln 79 Namahrem 98 Nat Pinkerton 58 Neta me Ii 73

153

Nispet vermek 86 Ocak 79 Oda 58 Okka 104 Omuz silkmek 90 Operator 59 Oya 63 oao kopmak 88 Ogut. 81 Okuz arabasi 70 Orner 103 Opucuk 115 Ordek 85 Orto 107 Palas, 105 Pamuk 65 Para etmemek 107 Para 71 Parada pulda olmamak 67 Parola 112 Patlican krzartmasi 80 Paylamak 90 Pehlivan 73 Pencere 73 Pence 68 Peri 57,84 Peskes cekrnek 102 Peykesine 67 Peynir 69 Pilav 79,103 Pisteki 87 Post 104 Pot krrmak 76 Potur 99 Puntlarr , 98 Ram ol 95 Rastik 63 Rencber 92 Resim 100 Ressam 100 Rica 108 Roman 58 Romatizma 93 Ruzname-i havadiS 113 Ruya 62 Sabir 108 1Safa 91 Safra bastrrmak 70 Saglam 88 Sahanllk 79

154

Salyangoz 105 Sanda lye 1 03 Sank 115 Sayfa 61 Saz 99 Sebze 99 Seccade 1 04 Selamlrk 76 Semiz 93 Sendelemek 64 Sepet 110 Seyirci 102 S1f1n tuketmek 105 s,nav ··························································································· 105 Sirnasrk 100 s,va 99 Sikke 65 Silahl1. 73 Sini 80 Sirke 91 Sofa 91 Sozunun crkaru. 101 Surahi 88 Surma 64 sot 108 Sutun 115 Safak atmak 11 O San 79 $ahsan em 95 $alvar 85 $amdan 80 $eker 79 $erbet 63,79 $eytan 82 $ikayet. 56 $ilte ,. 84 Tabanca 101 Tabiat 61 Tahta 67 Talika 69 Tambura 96 Tandtr manqah 61 Tandir 57 Tas 70 Tasalanmak 86 Tasi tarag, toplamak 67 Tasvir 56,61 Tashk 94 Tavsan 60 Tekke 88

155

Tekmil 111 Telas g6stermek 71 Tela~ 71 T elasa dusmek 72 T eleskop 60 Tencere 79,99 Terazi 104 T erendez 68 Terlik 91 Testi 88 Trmarhane 94 Torik 113 Tur-u kusiyye '. 87 Tuvalet. 79 Tuz 67 Tufek 115 Turbe 70 ruso 86 Tutsulemeli 111 Tuyleri di ken di ken olmak 89 Uckur 81 Ugursuz 98 Umut kesmek 116 Utancmdan yere ge9mek 103 Orkek 86 Ossu mizan 104 Ozerlik 87,111 Uzuntu 72 Velinimet. 91 Viran 64 Yabani 60 Yagl1 kapi 68 Yaratrk : 60,80 Yardaqnn 117 Yas 110 Yasernin 75 Yastrk 84 Yasmak 76 Yatak 81 Yemeni 63 Yerin dibine gec;mek 100 Yezit 102 Yogurt 80 Yorgan : 84 Yumurta 104 Yukluk 82 Yuregi dayanmamak 108 Yuregi parca parca olmak 90 y·· ~· ·1 k ureqme su serpi me 72 Yurek 66

156

Yuz goz olmak 107 Zapatiye 117 Zebella 85 Zerre 60 Zihin 58 Zikir 102 ·zincir 70 Zincirle baglamak 72 Ziyafet. 72 Zurna ...............................................................•........................... 93 Zulfikar 89

157