249

Gvenlik Stratejileri

Yl: 8

Say:16

249

Gvenlik Stratejileri

Yl: 11

Say: 21

Kimlik ve Tarih / Kimliin nasnda Tarihin Kullanm

Akif PAMUK

stanbul: Yeni nsan Yaynlar, 2014, 256 sayfa, ISBN:978-605-5895-48-8.

Tarih ve tarih eitiminin sosyal kimlik inasndaki rol inkr edilemez. ncelediimiz kitap, bu nemli olguyu gnmzn bak asyla yeniden ele alarak farkl bir bak as getirmektedir. Yazar, iinde yaadmz modern dnyadaki karmaalarn kimlik ve aidiyetlikle ilgili meselelerden kaynaklandn dnmekte ve tarih yazm ve eitiminin de bu sorunun hem nedeni, hem zm olabileceine katk salamak istemektedir. Farkl olarak kitapta sadece tarihin insanlar zerindeki etkisi deil, daha ok insanlarn tarihi nasl kulland zerinde durulmutur. alma farkl bir noktaya geni bir yelpazeden deinmesi asndan, yeni ve etkili bir alma olmutur. Yazarn temel tezi, tarihin kimlik oluumundaki etkisinin ana nedeni olarak onun planlanm sosyal hayatta kullanlan bir bilim dal olduu fikrini benimsemesinde yatar. Bu tutumu Gndelik hayatn gereklii, dzenlenmi bir gereklik olarak kavranr (s. 27) yargsndan da kavranabilir. Yazara gre, tarih yazm ve eitimi bu nedenle bir sosyal ina malzemesidir. Bu gerekten hareketle yazar tarihin kimlik oluumu ve kimlik sorunlar hakknda aratrma yaparken sokak gereinden yararlanlmas gerektiini savunur. Bu yntemi savunduu iin de kitab odak grup almasndan elde ettii verilerden oluur. Yntem olarak da niteliksel aratrma verilerinden gml teoriyi kullanmtr. Temel amac insanlarn birey olarak kendilerinin tarihi nasl gnlk yaamda ina ettiklerini gstermek olan yazarn setii bu yntem amaca ulamas bakmndan iyidir. zledii bu aratrma yntemi kitabn olduka akc bir biimde belgesel havasnda okunabilmesini salamtr. Dili sade ve akcdr. Kitabnda hem yksek lisans, hem doktora tezlerinden yararlanm; bu tezlerinden faydalanarak akademik olarak da baz bulgularn yer almasn salamtr.

Eser, temel olarak alt blmden olumaktadr. Kitabn birinci blmn giri ksmna ayrlmtr. tekisi bol bir toplumuz dedii nsznden sonra yazar, okumay kolaylatracak dzeyde izledii

250

Security

Strategies

Year: 11

Issue: 21

bilimsel aratrma yntemini ve bulgularn Aratrmann Doas adl balkta aklamtr. Bu balk altndaki aklamas, kitabn ilk bata okuyucuya karmak gelen dzeneini anlayabilmek adna olduka yapcdr. Blmlerin hepsi tarihin kimliin inas ve sosyal dzenin oluumundaki etkisi erevesinde, savunduu konu dna klmadan oluturulmutur.

Eserin Kimliin nas adl ikinci blmnde yola kt temel tez aslnda kitabn yazl amacn da ortaya koyar. Burada her bireyin kendi kimliinin her gn baka bir ekilde insanlar tarafndan yeniden ina edilmesiyle, ynetenlerin tarihle beraber ortaya koyduu kimliin farkl eyler olduunu savunur. Bu amala tarihin ve tarih eitiminin kimlik yaratmada farkl rollerine deindii alt balklarda grup grmelerinden edindii bireylerin grlerine yer vermitir. Sadece bu blm deil, eser tmyle bu yaklam erevesinde incelenmitir. Blmde genellikle toplumun inas ve tarihin bunda ne derece rol ald zerinde durulup, buna akademik yaklamlardan rnekler verilmitir. Blme gemeden nce bir bireyin kendini ait hissettii kimliin zaman ierisinde nasl deiim gsterdiine rnek olmas asndan Amin Maaloufun bir yazsn ekleyerek okuyucunun konunun nemine dikkat etmesini salamtr. Yazarn grlerine gre; kimlik ve aidiyet denilen ey, bir toplumu ynetenlerce dzenlenir ve vatandalara verilir. Eser baz sorulara cevap araytr. Bu sorular u ekildedir: Tarih, toplum oluturmada nasl kullanlr?, Bireyler de kendi kimliklerini olutururlar ve bunu yaparlarken ynetimden ne derece etkilenip nasl olutururlar?, nsan toplumdan bamsz olmadna yalnz bir varlk olmadna gre toplumda kimliini nasl yeniden srekli dzenler?. Toplum ve bireyin farkl kimliklerinin olduunu savunan yazar bu yaklam Nesnel Gereklik Olarak Toplumun nas ve znel Gereklik Olarak Toplumun nas adl iki balkta aklamaktadr. tekisi bol bir toplum dedii Trkiyede kimlik sorununa deindiinden, bu blm etnik kimlik, cinsel kimlik, modernite, politik kimlik gibi alt gruplar halinde isimlendirmitir. Bu blmde daha ok akademik adan kimlik ve tarih zerine deinilmitir. Kolektif Kimlik blmnde yazar, ynetenlerin kendi oluturduu ve vatandalar zerinde

251

Gvenlik Stratejileri

Yl: 11

Say: 21

tahakkm ettirdii kolektif kimlik adnda planlanm genel bir kimliin var olduunu savunmaktadr. Oluturulan bu kimliin en nemli vasf ise yeni bir kimlik adn verdii teki kimliki beraberinde getirdiidir. Yazarn iddia ettii husus, yneten gruplarn kimlik diye dayatt eyin toplumun btnn kapsamad, sonradan oluturulmu olduudur. Yaplan bu alma toplumda tekinin icadn zorunlu kldn kolektif kimliin merulatrlmas iin tekinin ina/icad gerekmektedir. (s. 40) ifadesiyle anlatmaktadr. onlar, tekiler daima huzursuzluun kayna olarak grlecektir cmlesi eserin genel havasndaki temel tezini de yanstr. lerleyen blmlerde grlecektir ki, yazar, Trkiyedeki etnik kimlik dedii baz unsurlarn dman olarak alglandndan bahsetmektedir. Modern ve modern ncesi dnemde kolektif kimliin yapsal olarak dnmnden bahsettii ksmlarda yazarn da tespitleriyle grlecektir ki, kimlik sorunu modern ncesinden ziyade modern dnem dediimiz ve iinde yaadmz an temel bir sorunu haline gelmitir.

Yazar bu ksmda ulus devletin ilk zamanlardan beri deil, modernitenin dayatt bir sistem olduunu savunarak ulus devleti kendi deyimiyle heterofobik olarak adlandrmtr. Bu argmanna destek iin yapt u alnt ile rnek verir: Ulusuluk, uluslarn bir rn deil, tam tersine uluslar meydana karan ulusuluun kendisidir.

Yazarn tarih retimindeki temel tezi, iktidarn kimlik oluturmada kulland yntemsel bir ara olduudur. Tarihin bu ilevinden hareketle bir formal, bir de informal ilevi vardr. Formal olarak ileyii, tarih retimi ve kitaplaryla, resm tren ve bayramlarla olmaktadr. Yazar dier Avrupa lkelerinin eitim sisteminden rnekler verdii bu blmde karlatrma metodunu kullanmtr. Yazara gre; hem iktidar tarihi kimlik oluturmak iin bireylere yanstr; hem de birey sosyal gereklikte yeniden tarihi ina eder. Ayrca ulusal bayramlarn ve belirli gnlerin zikredildii bu blmde tarihin Beni bizletirmedeki nemi vurgulanmaktadr. Tarihsel bilgi, genel geer bir bilgi kategorisinde dnldnde tarih ders kitaplar kutsal kitap, retmenler de kutsal bilgiyi aktaran grevliler haline dnr (s. 108) dedii satrlarnda savunduu ana fikirde tarihin politikann arac olduunu hissettirmeyi amalamtr. Burada

252

Security

Strategies

Year: 11

Issue: 21

iktidarn tarihiye rol bitiini savunur.

Kendi deyimiyle kolektif -yani yaratlan ve tekiletiren kimlikleri- anlattktan sonra yazar; rnek olay ve odak grup grmelerinin yer ald nc blmde, artk bireysel kimlikleri anlatmaya balayacaktr. Bu blmden itibaren de bireylerin neler hissettii ile ilgili grler yer almaya balar. Bu blmde yazar gml teoriyi kullanmtr. Buna gre, okuyucu kendini odak grup grmelerini okurken bireyleri bir tartma iinde bulacaktr. Yazar, burada ele ald konuyu tartmaya amtr. Tartma metinlerinden kartt sonulara gre genel olarak toplumsal cinsiyet, kltrel kimlik, dini kimlik, ulusal kimlik ve politik kimlik kategorilerini oluturulmutur. Yazar, tartma metinlerini, savunduu gibi, tekisi bol bir lkedeki tekiletirici olduunu iddia ettii belli gndem maddelerinden ve toplumun hafzasnda unutulmayan olaylardan almtr. Yazarn ele ald rnekler gndemde uzun sre yer etmi konulardr. Katlmclarn sadece isimlerin ba harfi yer almtr. Gndemdeki bu olaylar bilmeyen okuyucu ilk bata bu olaylar aratrmak zorunda kalabilir, fakat kitabn sonundaki ekler blmnde bunun iin gazete manetleri konulmutur. Yazar, isimlendirdii olaylar hakknda herhangi bir bilgi vermemi, yalnzca kitabn en son blmnde olay metinler hakknda kan gazete haberlerine ve birka resme yer vermitir. Yazar, katlmclara nasl ulatnn anlalabilmesi iin onlara sunduu katlmc formunu kitabn sonundaki ekler ksmnda gstermitir. Yazar, grup grmelerini sunarken kendi karmlarn eklemitir ve temel amac toplumdaki sunulan kimlik anlay ile bireyin kendi kimlik anlay ve bunun zaman iindeki dnmnn sergilenmesidir.

Tarihin Kimliin nasnda Kullanm ya da Tarihin Kullanl Biimleri isimli drdnc blmde yazar; bireyin sosyal yaamda kendi kimliini ina ederken ve savunurken tarihi nasl referans ald zerinde durmutur. Kolektif kimlikte ynetenlerin yapt gibi, bu kez de bireyler kendi kimliklerini ispatlamada ve oluturmada tarihi bir ara ve yntem olarak kullanacaktr. Bu blmde bunu ispatlamaya giriilmitir.

Kimliin Tarihi Anlat Olarak Kurgulanmas ya da Tarihin na Edilii bal altnda toplad beinci blmde ise kendisini farkl

253

Gvenlik Stratejileri

Yl: 11

Say: 21

kimlik ve grlerle tanmlayan bireylerin tartma konular hakkndaki grlerine yer vermitir. Bu blmde yazar, kitabn btnne yansyan grn gemiin alglan biimi, bireyin konumundan ve bireyin ina ettii kimlikten bamsz deildir (s. 211) cmlesiyle yinelemektedir. Bu blmde bireylerin tarihi nasl ina ettiklerini gstermektedir. Blm, drt farkl siyasi koordinattaki bireyin seilen konular hakkndaki grleri zerinden ina edilmitir. Katlmclarn grlerine yer verirken, bireyin kendini ait hissettii ve tanmlad kimlie uygun bir tarih anlats ortaya koyup koymadn tespit etmitir.

Merulatrma Arac Olarak Tarihin Kullanmnn anlatld altnc ve son blm, sonu yerine tespitleri iermektedir. Tarihin kolektif kimlikler iin ilevi, ortak gemi anlatlar ina ederek biz kategorisinden beklenilen ortak davran kalplarnn merulaaca zemini ortaya kartmaktr (s. 219) diyen yazar, burada kitabn ana unsuru olan tarihin siyaset tarafndan ara olarak kullanldn yenileyerek sonu blmnn amacna okuyucuyu ulatrr. Yazar, Kolektif Kimlik diye adlandrd ve demek istedii kurucu siyasal oluumun ya da baka bir deyile iktidarn ekillendirdii sistemde tarihin kasten ina edildiini savunmaktadr. Fakat burada kltrn yaanmlk rn olduunu kabul etmektedir. Bu dncesi kltrn, dolaysyla tarihin tamamen kasten bireyleri tekiletirmek amacyla planlanm bir sistem olduu tezine ters dmektedir. Ortak tarih anlatsnn oluturulmasnn alt kltr gruplarnn tekiletirilmesinin bir aracna dntrldn (s. 221) dnen yazar bylelikle tarihin politik kimlii canl tutan bir gemi olarak tasarlandn belirtir. Bu nedenle, bireylerinde kendi kimliklerini oluturmak iin tarihe referans verdiklerini savunur. Bu dncesini kitap boyunca sunduu odak grup grmelerinde de kantlamtr. nceki satrlarda Tm kolektif kimliklerin bireyin kimliklerine dair bir tahakkm ierdiini (s. 87) ifade eden yazar, doal olarak bireyin toplumsal yaanty zmsemek durumda olduunu belirtir. Bunun sonucu olarak da birey ve kolektif kimliklerle yaanan bir gerilim olduunu belirtir (s. 222); nk birey, bir tarafyla kendi olmaya alrken, dier tarafyla toplumun istedii ben olmak durumundadr (s. 222) ve bunu yaparken de tarihi arasal olarak kullanmaktadrlar. Son sznde

254

Security

Strategies

Year: 11

Issue: 21

bireyin kimliini ina ederken tarihi ihtiya duyduu biimde kulland (s. 226) tespitinde bulunarak bireylerin tarihi istedii ekilde yeniden yazabildiklerini kendisi de itiraf etmektedir. Yazarn temel amac, toplumdaki insanlarn aidiyetliklerini ispatlamada tarihi nasl kullandnn gerek rneklerle gsterilmesiydi. Bu amac iin de sokaktaki insanlarn nabzn tutma yntemini setiinden grup grmelerine yer verdi. Yazar, nsz ve girite hissettirdii eseri yazma amacna sonu blmnde de okuyucuya ulatracaktr.

Her an belli bal hkim ynetim biimleri ve dolaysyla bundan tr farkl ideolojileri ve popler dnce akmlar vardr. Bu grler her devirde srekli deimektedir. Buradan yola karak nemli olan, geici moda grler erevesinde deil de, bilimsel olarak akademik almalar yaplmasdr. Tarihi, yntem olarak bilimsel davranmaldr. Yazarn eseri, tarih yazmnn bir toplumun bekasnda, birlik beraberliinin oluumu ve devamllnn salanmasnda ne kadar nemli olduunun anlalmas asndan mhim bir aratrma kaynadr; nk yazarn kitab bizzat apak rneklerle toplumdaki bireyler arasndaki dmanln geldii boyutta tarihin ilevini gzler nne serer. Bu nedenle, bireysel tarih anlatm kabul edilemez. Mhim olan benler arasndaki yaplan barla bize ulamaya gayret etmektir. Biz olmadan ben de olmaz. Tarih, dmanlk retme merkezi deildir; ama klli unutulsun diye de yaanmamtr. Tarihi, kendi tarihini unutturmayarak milli beni, tarihten dmanlk retmeyerek de teki benleri korumu olur.1

Funda UZUN

Stratejik Aratrmalar Enstits

1 TOZLU Selahaddin, Tarih Yazmnda Ben ve teki, Kazm Karabekir Eitim Fakltesi Dergisi, Erzurum, 2004,Yl: 9, s. 428.