KIHAMA co to ?

Początki…Porozumienie Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (Krąg Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego,, Ruch płaskiego węzła) – ruch programowo-metodyczny Związku Harcerstwa Polskiego, a zarazem ruch odnowy harcerstwa powstały w październiku (26.10.) 1980 roku. Osobą która organizowała ten krąg w Gliwicach była druhna Joanna Januszewska - historyk (aktualnie pracuje na Uniwersytecie Śląskim), ideę KIHAM propagowała w nieistniejącym już szczepie gliwickim „Sokół”. Głównie KIHAM miał się przeciwstawić upartyjnianiu harcerstwa i wdrożyć system wartości na podstawie skautingu i harcerstwa przedwojennego. W ten sposób powstały systemy stopni które obowiązują w dniu dzisiejszym, oprócz tego używano lasek skautowych , były próby wodzów , baretki na mundurach. Głównym założeniem KIHAMu było odrodzenie moralne harcerstwa w duchu tradycyjnego tekstu Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Jego symbolem była lilijka przewiązana węzłem płaskim Z ruchem od jego spotkania założycielskiego współdziałał były Naczelnik Szarych Szeregów – Stanisław Broniewski "Orsza". Podstawą powstania i działania był dokument znany jako LIST OTWARTY INSTRUKTORÓW ZHP ZE ŚRODOWISKA KRAKOWSKIEGO

• LIST OTWARTY INSTRUKTORÓW ZHPZE ŚRODOWISKA KRAKOWSKIEGO(Kraków, wrzesień 1980 r.)

• W całym kraju trwają dyskusje na temat przeobrażeń zachodzących w naszym życiu społecznym. Krakowska kadra instruktorska wyraża przekonanie, że w dyskusji tej nie zabraknie głosu naszego Związku.Wiedząc, że ZHP jest ważnym ogniwem we froncie wychowania dzieci i młodzieży, dążymy do tego, by harcerstwo było lepsze i aby spełniało oczekiwania społeczeństwa.Chcemy zmian w trzech kierunkach:l) Harcerstwo musi być organizacją wychowującą dzieci i młodzież, stojąca na gruncie Konstytucji PRL, realizującą cele tej konstytucji - a nie organizacją polityczną dla dzieci i młodzieży.2) Harcerstwo musi być organizacją demokratyczną w praktyce swojego działania.3) Harcerstwo musi być organizacją samodzielną, co musi znaleźć potwierdzenie w statucie.

• Żądamy więc:• I. SAMODZIELNOŚCI I NIEZALEŻNOŚCI ZHP

1) Wystąpienia z federacji SZMP.2) Samodzielności programowej.3) Współpracy ZHP z innymi organizacjami młodzieżowymi na zasadach równości i partnerstwa.4) ZHP powinien być partnerem szkoły w procesie wychowania dzieci i młodzieży. W swej działalności nie podlega szkole.5) Usunięcie wstępu do Statutu ZHP.

• II. DEMOKRACJI I SAMORZĄDNOŚCI W ZHP1) Realnie demokratyczne wybory do wszystkich władz ZHP, oparte na zmienionej ordynacji wyborczej gwarantującej równość, tajność i proporcjonalność głosowania.2) Przywrócić czynne i bierne prawo wyborcze do władz Związku na zasadach wyłączności tylko instruktorom mianowanym po zobowiązaniu instruktorskim.3) Ustępująca rada ma prawo zaproponować nie więcej niż 1/3 kandydatów statutowej liczby nowo wybieranej rady, pozostałe kandydatury zgłaszane są przez wyborców z sali bez ograniczeń.4) Jedyną ostateczną instancją zatwierdzającą wybór funkcyjnych jest wybierająca Rada. Na decyzję tę nie mogą mieć wpływu władze administracyjno-polityczne.5) Zlikwidowania niedemokratycznych praktyk powoływania w skład Rady wszystkich szczebli ZHP instruktorów nie pochodzących z wyboru.6) Rozdział ciał ustawodawczych (np. komendant hufca nie może z urzędu przewodniczyć radzie). Rada wybiera swojego przewodniczącego.7) Systematycznego rozliczania przedstawicieli Rad Hufców, Chorągwi, NRH przez wyborców.8) Skrócenie kadencji Rad Hufców i Chorągwi do lat dwóch.9) Podejmowanie uchwał poprzez głosowanie odbywa się w sposób tajny tylko na wniosek co najmniej 10% obecnych, uprawnionych do głosowania.10) Programowanie pracy Związku powinno odbywać się w oparciu o inicjatywy jednostek podstawowych (drużyn, szczepów)

• LIST OTWARTY INSTRUKTORÓW ZHPZE ŚRODOWISKA KRAKOWSKIEGO(Kraków, wrzesień 1980 r.)

• W całym kraju trwają dyskusje na temat przeobrażeń zachodzących w naszym życiu społecznym. Krakowska kadra instruktorska wyraża przekonanie, że w dyskusji tej nie zabraknie głosu naszego Związku.Wiedząc, że ZHP jest ważnym ogniwem we froncie wychowania dzieci i młodzieży, dążymy do tego, by harcerstwo było lepsze i aby spełniało oczekiwania społeczeństwa.Chcemy zmian w trzech kierunkach:l) Harcerstwo musi być organizacją wychowującą dzieci i młodzież, stojąca na gruncie Konstytucji PRL, realizującą cele tej konstytucji - a nie organizacją polityczną dla dzieci i młodzieży.2) Harcerstwo musi być organizacją demokratyczną w praktyce swojego działania.3) Harcerstwo musi być organizacją samodzielną, co musi znaleźć potwierdzenie w statucie.

• Żądamy więc:• I. SAMODZIELNOŚCI I NIEZALEŻNOŚCI ZHP

1) Wystąpienia z federacji SZMP.2) Samodzielności programowej.3) Współpracy ZHP z innymi organizacjami młodzieżowymi na zasadach równości i partnerstwa.4) ZHP powinien być partnerem szkoły w procesie wychowania dzieci i młodzieży. W swej działalności nie podlega szkole.5) Usunięcie wstępu do Statutu ZHP.

• II. DEMOKRACJI I SAMORZĄDNOŚCI W ZHP1) Realnie demokratyczne wybory do wszystkich władz ZHP, oparte na zmienionej ordynacji wyborczej gwarantującej równość, tajność i proporcjonalność głosowania.2) Przywrócić czynne i bierne prawo wyborcze do władz Związku na zasadach wyłączności tylko instruktorom mianowanym po zobowiązaniu instruktorskim.3) Ustępująca rada ma prawo zaproponować nie więcej niż 1/3 kandydatów statutowej liczby nowo wybieranej rady, pozostałe kandydatury zgłaszane są przez wyborców z sali bez ograniczeń.4) Jedyną ostateczną instancją zatwierdzającą wybór funkcyjnych jest wybierająca Rada. Na decyzję tę nie mogą mieć wpływu władze administracyjno-polityczne.5) Zlikwidowania niedemokratycznych praktyk powoływania w skład Rady wszystkich szczebli ZHP instruktorów nie pochodzących z wyboru.6) Rozdział ciał ustawodawczych (np. komendant hufca nie może z urzędu przewodniczyć radzie). Rada wybiera swojego przewodniczącego.7) Systematycznego rozliczania przedstawicieli Rad Hufców, Chorągwi, NRH przez wyborców.8) Skrócenie kadencji Rad Hufców i Chorągwi do lat dwóch.9) Podejmowanie uchwał poprzez głosowanie odbywa się w sposób tajny tylko na wniosek co najmniej 10% obecnych, uprawnionych do głosowania.10) Programowanie pracy Związku powinno odbywać się w oparciu o inicjatywy jednostek podstawowych (drużyn, szczepów)

• III. POWSZECHNEJ DOBROWOLNOŚCI, TOLERANCJI RELIGIJNEJ1) Likwidacji tzw. obowiązkowego procentu zorganizowania młodzieży w szkołach.2) Zniesienia praktyk organizowania obowiązkowych zajęć harcerskichw ramach zajęć szkolnych.3) Związek nie może nikomu narzucać światopoglądu, powinien uznawać zasadę tolerancji religijnej i nie powinien ograniczać swobód w tej dziedzinie zgodnie z Konstytucją PRL.

• IV. KADRA1) Każdy instruktor Związku powinien być przykładem postępowania zgodnego z Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim.2) Przywrócenia, jako kardynalnej zasady, społecznego charakteru pracy instruktorów ZHP - z wyłączeniem niezbędnego personelu biurowo-finansowego.3) Zatrudnienie instruktorów na etatach i ryczałtach nie powinno byćłączone z funkcjami pochodzącymi z wyboru.4) Wszelkie pobory instruktorów etatowych muszą pochodzić z budżetu ZHP.5) Wyłanianie kadry powinno następować spośród harcerzy po Przyrzeczeniu, tylko poprzez ich praktyczną działalność w drużynach i szczepach.6) Wprowadzenie obowiązkowej, corocznej weryfikacji instruktorów poprzez zaliczanie służby instruktorskiej przez odpowiednie instancje Związku.7) Przepracowanie regulaminu stopni instruktorskich. Podstawowym warunkiem jego przyznania powinna być posiadana wiedza i umiejętności instruktorskie. Konieczny jest bezpośredni sprawdzian wiedzy przed przyznaniem stopnia.8) Modyfikacji programów kursów instruktorskich z uwzględnieniem większej ilości zajęć praktycznych z metodyki.9) Stworzenie możliwości udziału kadry instruktorskiej w Akcji Obozowej poprzez prawne i praktyczne zapewnienie im urlopów społecznych.10) Zabezpieczenie pełnej realizacji Karty Praw i Obowiązków Instruktora ZHP.

• V. METODYKA1) Przywrócenia jedności organizacyjnej, metodycznej i programowej Związku - metodyka i nazewnictwo harcerskie w drużynach szkół ponadpodstawowych.2) Przywrócenia tradycyjnego umundurowania w całym Związku.3) Przeanalizowania całej oficjalnej metodyki pracy z uwzględnieniem 70-letniej tradycji ZHP i potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży. Zwrócenia w tym względzie szczególnej uwagi na regulaminy stopni i sprawności.4) Przywrócenia pierwotnego brzmienia Hymnu ZHP.5) Usunięcia akcji fikcyjnych, nierealnych w pracy z młodzieżą, a obliczonych tylko na efekt propagandowy; np. Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym, Turniej Wiedzy Obywatelskiej, samoocena, Operacja Bieszczady 40 itp.6) Zaprzestania patronatu Związku nad akcjami typu Uniwersytet Młodych Racjonalistów, Azymut Huta Katowice, Akcja Wisła.7) Zaprzestania organizowania wielkich obozów, gdyż jedynie małe obozy mogą wypełniać zadania wychowawcze.

• VI. INFORMACJA1) Odpowiednia propaganda ZHP w środkach masowego przekazu, podlegająca kontroli przez władze ZHP.2) Zapewnienia drużynom podstawowych podręczników metodycznych takich autorów, jak: J. Dargiel, J. Dąbrowski, A. Kamiński, Z. Łapińska, J. Parzyński, M. Wardęcki, Z. Wyrobek, W. Szczygieł, W. Szyryński, W. Nekrasz.3) Przywrócenia prasy metodycznej pionów programowych, dającej materiały metodyczne oraz treści zajęć, a to: "Zuchowe Wieści"; podobne dla drużyn harcerskich szkół podstawowych i ponadpodstawowych, jakimi w latach 1945-49 były "Na Tropie". "Świat Młodych" oraz "Motywy" nie spełniają tych warunków.4) Przywrócenia "Wiadomości Urzędowych GK ZHP".5) Przywrócenia Wydawnictwa Harcerskiego (np. Horyzonty), podległego GK ZHP.

• VII. FINANSE I KONTROLA WEWNĘTRZNA1) Uproszczenia i przybliżenia do życia wszystkich przepisów finansowych i gospodarczych oraz wydania ich wraz z obowiązującymi instrukcjami.2) Harctur i Centralna Składnica Harcerska powinny podlegać ZHP.3) Zapewnienia realnych możliwości pełnienia przez Komisje Rewizyjne szeroko pojętych funkcji kontrolnych.

• VIII. Zwołanie VII Zjazdu ZHP przed nadzwyczajnym IX Zjazdem PZPR.• Kraków, wrzesień 1980 r.

• III. POWSZECHNEJ DOBROWOLNOŚCI, TOLERANCJI RELIGIJNEJ1) Likwidacji tzw. obowiązkowego procentu zorganizowania młodzieży w szkołach.2) Zniesienia praktyk organizowania obowiązkowych zajęć harcerskichw ramach zajęć szkolnych.3) Związek nie może nikomu narzucać światopoglądu, powinien uznawać zasadę tolerancji religijnej i nie powinien ograniczać swobód w tej dziedzinie zgodnie z Konstytucją PRL.

• IV. KADRA1) Każdy instruktor Związku powinien być przykładem postępowania zgodnego z Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim.2) Przywrócenia, jako kardynalnej zasady, społecznego charakteru pracy instruktorów ZHP - z wyłączeniem niezbędnego personelu biurowo-finansowego.3) Zatrudnienie instruktorów na etatach i ryczałtach nie powinno byćłączone z funkcjami pochodzącymi z wyboru.4) Wszelkie pobory instruktorów etatowych muszą pochodzić z budżetu ZHP.5) Wyłanianie kadry powinno następować spośród harcerzy po Przyrzeczeniu, tylko poprzez ich praktyczną działalność w drużynach i szczepach.6) Wprowadzenie obowiązkowej, corocznej weryfikacji instruktorów poprzez zaliczanie służby instruktorskiej przez odpowiednie instancje Związku.7) Przepracowanie regulaminu stopni instruktorskich. Podstawowym warunkiem jego przyznania powinna być posiadana wiedza i umiejętności instruktorskie. Konieczny jest bezpośredni sprawdzian wiedzy przed przyznaniem stopnia.8) Modyfikacji programów kursów instruktorskich z uwzględnieniem większej ilości zajęć praktycznych z metodyki.9) Stworzenie możliwości udziału kadry instruktorskiej w Akcji Obozowej poprzez prawne i praktyczne zapewnienie im urlopów społecznych.10) Zabezpieczenie pełnej realizacji Karty Praw i Obowiązków Instruktora ZHP.

• V. METODYKA1) Przywrócenia jedności organizacyjnej, metodycznej i programowej Związku - metodyka i nazewnictwo harcerskie w drużynach szkół ponadpodstawowych.2) Przywrócenia tradycyjnego umundurowania w całym Związku.3) Przeanalizowania całej oficjalnej metodyki pracy z uwzględnieniem 70-letniej tradycji ZHP i potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży. Zwrócenia w tym względzie szczególnej uwagi na regulaminy stopni i sprawności.4) Przywrócenia pierwotnego brzmienia Hymnu ZHP.5) Usunięcia akcji fikcyjnych, nierealnych w pracy z młodzieżą, a obliczonych tylko na efekt propagandowy; np. Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym, Turniej Wiedzy Obywatelskiej, samoocena, Operacja Bieszczady 40 itp.6) Zaprzestania patronatu Związku nad akcjami typu Uniwersytet Młodych Racjonalistów, Azymut Huta Katowice, Akcja Wisła.7) Zaprzestania organizowania wielkich obozów, gdyż jedynie małe obozy mogą wypełniać zadania wychowawcze.

• VI. INFORMACJA1) Odpowiednia propaganda ZHP w środkach masowego przekazu, podlegająca kontroli przez władze ZHP.2) Zapewnienia drużynom podstawowych podręczników metodycznych takich autorów, jak: J. Dargiel, J. Dąbrowski, A. Kamiński, Z. Łapińska, J. Parzyński, M. Wardęcki, Z. Wyrobek, W. Szczygieł, W. Szyryński, W. Nekrasz.3) Przywrócenia prasy metodycznej pionów programowych, dającej materiały metodyczne oraz treści zajęć, a to: "Zuchowe Wieści"; podobne dla drużyn harcerskich szkół podstawowych i ponadpodstawowych, jakimi w latach 1945-49 były "Na Tropie". "Świat Młodych" oraz "Motywy" nie spełniają tych warunków.4) Przywrócenia "Wiadomości Urzędowych GK ZHP".5) Przywrócenia Wydawnictwa Harcerskiego (np. Horyzonty), podległego GK ZHP.

• VII. FINANSE I KONTROLA WEWNĘTRZNA1) Uproszczenia i przybliżenia do życia wszystkich przepisów finansowych i gospodarczych oraz wydania ich wraz z obowiązującymi instrukcjami.2) Harctur i Centralna Składnica Harcerska powinny podlegać ZHP.3) Zapewnienia realnych możliwości pełnienia przez Komisje Rewizyjne szeroko pojętych funkcji kontrolnych.

• VIII. Zwołanie VII Zjazdu ZHP przed nadzwyczajnym IX Zjazdem PZPR.• Kraków, wrzesień 1980 r.

Nazwa KIHAM była nieprzypadkowa. Kręgi Instruktorów a nie instruktorskie było to podkreśleniem, że najważniejsi są ludzie, a nie sprawy administracyjne. Patrona wybrano nie z powodu ogólnego kultu bohatera, ale dlatego, że chciano tak jak on objąć wszystko co wartościowe w harcerstwie od samych korzeni i przywrócenie młodzieży. Skrót KIHAM był wieloznaczny i śmieszny, to tez była oznaka powiewu świeżości. Starano się odkłamywać historię i wymazywać białe plamy. Nie zawsze potrafiono zachować dyskrecję w związku z czym władze przeciwstawiały się takim działaniom. W Warszawie i Krakowie obroniono tradycyjny mundur harcerski (był symbolem więzi z tradycją i historią harcerstwa), który nie podobał się władzom ZHP. Udzielono pomocy drużynom z warszawskiego L.O. im. Rejtana, dyskryminowanym, gdy dwóch instruktorów z tych drużyn stało się Członkami-Założycielami KOR-u (Komitet Obrony Robotników). Współorganizowano pogrzeby harcersko-religijne: Aleksandra Kamińskiego i Olgi Małkowskiej. Działo się to w latach, kiedy ZHP przygotowywał się do wielkiego święta - przypadającej na 1979 r. XXXV rocznicy powstania harcerstwa.

„Harcerstwo żeby było prawdziwe, musi być odprawiane we właściwym miejscu, właściwym wieku i przez właściwych ludzi na właściwych stanowiskach. Żeby to harcerstwo było prawdziwe warto pamiętać, że to co robimy, nie musi być zaraz zamykane w wielkie słowa, nie musi mieć wielkich tytułów. To musi być po prostu fajną formą spędzania czasu, to musi być wspaniałą zabawą; no i jeszcze jedno, żeby ta zabawa była choć trochę pożyteczna, nie tylko "dla mnie", a dla innych.”

hm. Stanisław Czopowicz

Oficjalnie działalność KIHAM rozpoczęła się w październiku, ale tak naprawdę pierwsze kręgi zaczęły się formować już we wrześniu. Choć programowy list organizacji pochodził z Krakowa to pierwszy krąg został założony w Warszawie, w harcówce szczepu 208 WDHiZ im. Batalionu „Parasol” na Mokotowie, gdzie komendantem szczepu był już wspomniany hm. Stanisław Czopowicz, który zaprosił instruktorów z „Pomarańczarni”, „22” i „16”. W listopadzie 1980 r. powstaje ogólnopolskie Porozumienie Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, biorą w nim udział kręgi z Katowic, Krakowa, Lublina, Poznania, Gliwic, Gdańska i Warszawy. Przewodniczącym zostaje wyżej wymieniony Stanisław Czopowicz przy wsparciu Stanisława Broniewskiego „Orszy”. Odnowa miała się odbyć przez przywrócenie roli przykładu osobistego instruktora o wysoko rozwiniętej moralności, stale się rozwijającego i kultywującego harcerskie tradycje. Zgodnie z życzeniem krakowskiego grona instruktorów odbył się VII Zjazd ZHP, a równolegle z nim obradowała V Zbiórka Porozumienia KIHAM i ogólnopolska zbiórka aktywu działaczy starszoharcerskich, dzięki czemu miały większy wpływ na obrady zjazdu. Niestety nie osiągnięto wszystkich zamierzonych celów, ale mimo wszystko atmosfera zjazdu była bardziej sprzyjająca działaniom. Nadchodzi styczeń 1981 r. , w Gdańsku odbywa się oficjalne spotkanie instruktorów Głównej Kwatery ZHP z Krajowa Komisją Koordynacyjną Pracowników Oświaty i Wychowania NSZZ Solidarność. ZHP było reprezentowane przez zastępcę Naczelnika hm. PL Piotra Łapę, natomiast drugą stroną byli przedstawiciele KIHAM , wiele spraw zostało rozstrzygniętych w pełnym porozumieniu, jednak decyzje, które tam zapadły niewiele zmieniły sytuację. Mimo wszytsko KIHAM dalej prężnie działa, organizuje wystawę „70 lat Harcerstwa Polskiego” w Warszawie, 25. rocznicę „wypadków poznańskich”(27-28.06.1981) oraz Zlot Jubileuszowy z okazji 70-lecia Harcerstwa(IX 1981) w Krakowie, podczas którego instruktorzy KIHAM apelują do grona instruktorów nieprzestrzegających Prawa Harcerskiego o opuszczenie ZHP. W tym samy czasie KIHAM pisze „list otwarty” w sprawach harcerskich do Zjazdu NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, miesiąc później, czyli w październiku KIHAM ogłasza „Pogotowie zimowe harcerek i harcerzy”. Zostaje ono poparte w liście przez „Orsze”, w tym samym czasie swoje pogotowie ogłasza Główna Kwatera ZHP. Po ogłoszeniu stanu wojennego Przewodniczący Rady Porozumienia hm. S. Czopowicz zostaje internowany. Rada Naczelna rozwiązuje KIHAM ustawą nr 31 z dnia 26.06.1982 . Na znak protestu pięciu członków Rady Naczelnej ZHP (Grzegorz Nowik, Andrzej Jaczewski, Wojciech Wróblewski, Kazimierz Wiatr Wiesław Pietruszak) 26 czerwca 1982 opuściło jej obrady i wystosowało do Prezydium pisemny protest. Reakcją Rady Porozumienia KIHAM jest oświadczenie, że działalność ulega zawieszeniu, a 12.09.1982 na Jasnej Górze kierownictwo KIHAM apeluje o samorozwiązanie kręgów, w tym momencie kończy się działalność tego ruchu, mimo że nie wszystkie kręgi się rozwiązały.

Symbolem ruchu była lilijka przewiązana węzłem płaskim , stąd też wzięła się jego druga nazwa. Na czele stała Rada Porozumienia KIHAM. Przewodniczącym Porozumienia KIHAM był dh hm. Stanisław Czopowicz (Warszawa). W skład Rady wchodzili jeszcze: hm. Michał Bobrzyński (Lublin), phm. Joanna Januszewska (Gliwice), hm. Piotr Stawicki (Poznań), hm. Andrzej Suchocki (Warszawa), Waldemar Uziak i hm. Kazimierz Wiatr (Kraków). odkomunizowanie ruchu, nawrót do skautowych metod wychowawczych. Główną działalnością Kręgów KIHAM było organizowanie spotkań, seminariów i sympozjów, w czasie których wypracowywano stanowiska i dokumenty w sprawie zmian w statucie ZHP, Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim, w sprawach metodycznych (powstał nowy regulamin stopni i sprawności), o umundurowaniu, tożsamości harcerstwa i ZHP oraz odkłamania historii organizacji. Głównym postulatem KIHAM było przywrócenie roty Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego z 1936 r., która funkcjonowała jeszcze w "Szarych Szeregach". KIHAM nawiązał współpracę ze strukturami NSZZ "Solidarność”. Do wiosny 1981 r. zrzeszał ok. 1 tys. instruktorów z większości chorągwi ZHP. Wszystkie te działania miały na celu odkomunizowanie ruchu i nawrót do skautowych metod wychowawczych. W czerwcu 1981 r. opracowano "Zasady Porozumienia KIHAM", a jako cel nadrzędny przyjęto odnowę moralną harcerstwa. Przykładowo - realizacja wszystkich punktów Prawa Harcerskiego znakowana była na lilijkach instruktorskich wyszywaną liczbą "10". KIHAM otwarcie sprzeciwiał się działaniom i stanowiskom władz naczelnych ZHP, wprost oświadczając, że ówczesne ZHP nie jest harcerstwem, lecz stanowi jego zaprzeczenie. KIHAM zalecił swym środowiskom stosowanie roty przedwojennej (z możliwością opuszczenia słowa „Bóg”) w czasie gdy VII zjazd ZHP potwierdził rotę z „pokojem, szczęściem ludzi i socjalizmem”, opracował własny system zdobywania stopni, przywracając pięciostopniowość i historyczne nazwy (gdy w ZHP wciąż praktyką było „przyznawane po uważaniu” 7 a potem 6 stopni), zaproponował własny tekst Zobowiązania Instruktorskiego. Powrócono do świętowania przemilczanych w PR rocznic państwowych i zakazanych bohaterów narodowych, a harcerki i harcerze zaczęli uczestniczyć mszach świętych. Prawie każdy krąg wydawał własne pismo: w Zakopanem "Czuj Duch", w Krakowie "Czuwaj", w Warszawie„ Bratnie Słowo", w Poznaniu "Harcerska Kuźnia", w Opolu "Harcerz Opolski", w Gdańsku "Ognisko" i "ONC", we Wrocławiu "Ślężańskie Harce", w Katowicach "Harcerz Śląski". Nakładem wydawniczym KIHAM ukazał się także szereg harcerskich publikacji książkowych (głównie wznowień), wydanych w niewielkim nakładzie poza kontrolą cenzury takich autorów jak: Robert Baden-Powell, Zygmunt Wyrobek, Alojzy Pawełek, Paweł Puciata, Roland Phillips, Józefina Łapińska. Środowisko warszawskie zaczęło wydawać swoje publikacje w ramach „Biblioteczki Bratniego Słowa", a następnie Niezależnego Wydawnictwa Harcerskiego (Warszawa).

Z dodatkowych faktów można podać, że choć KIHAM działał w ramach ZHP to były propozycje , w których to miał być odrębną organizacją jak np. ta Krzysztofa Stanowskiego z Lublina odrzucona na samym początku. Można wyróżnić 5 podstawowych okresów funkcjonowania KIHAM tworzenie się oddolne kręgów instruktorskich, nieoficjalne spotkania instruktorów przede wszystkim z Warszawy i Krakowa, aż do powstania Kręgów KIHAM w ramach ZHP, jawne funkcjonowanie kręgów w ramach struktur ZHP po zarejestrowaniu w 1980 r., okres od rozwiązania Rady Porozumienia KIHAM (13.12.1981) do 1983 powstanie RH (Ruch Harcerski)okres niejawnej działalności RH (1983-1985) tworzenie się struktur przyszłego Ruchu Harcerstwa Rzeczpospolitej (RHR) (1985-1988).Znaczna część instruktorów KIHAM na fali odnowy w harcerstwie po 1989 roku współorganizowała Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej, Związek Harcerstwa Polskiego rok założenia 1918 oraz reformowała Związek Harcerstwa Polskiego.

A w Gliwicach …W Gliwicach stan wojenny uderzył w zaawansowany proces „odnowy” harcerstwa, ponieważ gliwicki hufiec w stopniu większym niż wiele innych jednostek chorągwi katowickiej opierał się naciskom ideologicznym i umasowieniu w latach siedemdziesiątych. Istotnym faktem jest iż właśnie tutaj powstał pierwszy na Śląsku Krąg Instruktorów Harcerskich im. A. Małkowskiego . W wyniku konferencji sprawozdawczo –wyborczej, od listopada 1980 r. na czele hufca stał instruktor niezaangażowany politycznie, pełniący funkcję społecznie – hm. Andrzej Jaśniok. Gliwicki KIHAM działał m.in. poprzez manifestacyjne i spontaniczne udziały umundurowanych harcerzy w nabożeństwach (na przykład w mszy zamówionej przez „Solidarność” i NZS 3 maja 1981 r. a także podczas akcji letniej), przez co skupił na sobie uwagę instancji partyjnych. Znaczna część instruktorów szczególnie tych powiązanych z ruchem opowiadała się za przywróceniem tradycyjnej roty Przyrzeczenia Harcerskiego w miejsce zobowiązującej harcerzy do „wierności sprawie socjalizmu”. Uchwałę w tej sprawie podjęła znaczną większością głosów Rada Hufca na tydzień przed wprowadzeniem stanu wojennego 6 grudnia 1981 r. Po tym wydarzeniu wśród członków KIHAM Gliwice uwidoczniły się zasadniczo dwie postawy. Część instruktorów za priorytet przyjęła kontynuowanie pracy w swoich środowiskach, tak, by nie zagubić ideałów Sierpnia i tego, co już udało się uzyskać dzięki działaniom ruchu odnowy. Tak i program został zadeklarowałny np. wobec kadry szczepu „Grunwald” przez phm. Mieczysława Koszkę. Położenie Bojkowa na uboczu, oparcie w lokalnym środowisku, jak i organizowanie obozów indywidualnych oraz dysponowanie własną bazą w górach, pozwoliło „Grunwaldowi” na nie zwracania na siebie zbyt często uwagi osób współpracujących z SB.Jako że odejście z ZHP oznaczało brak możliwości legalnej, a więc zazwyczaj jakiejkolwiek, pracy z nieletnimi harcerzami to instruktorzy nie odchodzili. Nadal istotnym zadaniem było więc prowadzenie kursów, kształcenie kadry przy wykorzystanie dorobku wydawniczego i koncepcyjnego ruchu kręgów Małkowskiego (szczególną rolę pełniły rozpowszechniane w znacznej liczbie książeczki prób na stopnie i regulaminy sprawności). W latach 1982 i 1983 łączańskie kursy drużynowych prowadzili instruktorzy związani z KIHAM Gliwice (Joanna Januszewska, Jarosław Cichoń, Roma Kuszłeyko, Darek Młotkowski).

Założeniem było podtrzymywanie kontaktów z innymi środowiskami w kraju, choć wkrótce okazało się, że w realiach stanu wojennego łączność stała się bardzo utrudniona. Władze partyjne i harcerskie, a w ślad za nimi SB traktowały ruch KIHAM jako inspirowany przez „Solidarność”. Według Kwatery Głównej Rada „prowadziła do wiązania KIHAM z siłami politycznymi, których cele były sprzeczne z zasadami ideowymi ZHP”. Taka postawa polityczna zajęta przez grono pracowników etatowych chorągwi zwalczających solidarnościowe działania, w kontraście z nastrojami dominującymi w społeczeństwie w stanie wojennym, uwypuklała podziały ideowe między środowiskami kihamowskimi a władzami związku. W tej sytuacji oraz w związku z tym, że dotychczasowe kontakty miały ściśle jawny charakter w kręgach rodziła się myśl o zawiązaniu nowej, tym razem niejawnej struktury. Doświadczenia wspólnych działań w latach 1980-81, przyjaźnie i zaufanie łączące instruktorów z różnych części kraju przesądzały o tym, że nie zamierzano porzucać współpracy, ani rezygnować z celu. Zaangażowanie części instruktorów Kręgów im. A. Małkowskiego w „Solidarności” i Niezależnym Zrzeszeniu Studentów rodziło oczywiście nowe płaszczyzny działania, takie jak choćby udział w kolportażu wydawnictw II obiegu, pomoc internowanym, dokumentowanie wydarzeń stanu wojennego w fotografii, składanie kwiatów przed kopalnia „Wujek” itp., były to zazwyczaj działania podejmowane w małych grupach i często nie wyłącznie w gronie harcerskim.

Harcerze Szczepu HALNY pod krzyżem przy bramie kopalni "Wujek". Katowice 1983.

Drugą postawą reprezentowaną przez instruktorów będących dotąd członkami KIHAM Gliwice było uznanie czynnego oporu wobec stanu wojennego za najważniejsze pole swojej służby, przez co nie angażowali się już w bezpośrednią pracę z młodszymi harcerzami. Phm. Mirosław Rymar tak tę decyzję wspominał: „Po ogłoszeniu stanu wojennego spotkaliśmy się z Jankiem Skorupą i moim instruktorem ze szczepu „Słowian” Emilem Motyką. Zaproponowałem stworzenie grupy oporu. Przyjęliśmy nazwę »Samodzielna Grupa Oporu«. Założeniem było działanie w trójkach. Nie zawsze i nie do końca było to przestrzegane i możliwe. Na rzecz kosztów działania przeznaczaliśmy dowolne sumy z własnych pensji. Kto ile mógł. Ani ja, ani Emil nie mieliśmy kontaktu z »Solidarnością«, bo pracowaliśmy u rzemieślnika, a potem miałem swój własny zakład. Impulsem - poza wprowadzeniem stanu wojennego - były artykuły o przyjeżdżających w węglarkach na Śląsk ludziach z Mazowsza, żeby plakatować i rozprowadzać ulotki. [...] Tym razem znowu Śląsk nie miał sił na samodzielny odpór? [...]. Decyzję podjęliśmy z potrzeby oporu wobec WRONY. Miała to być z założenia grupa akcji. Nie spotkań i wiecznych dyskusji, a przede wszystkim działań, które dodadzą ducha społeczeństwu; hasła malowane na murach, ulotki. To, co tzw. zwykły człowiek mógł zobaczyć. Potem doszedł sitodruk dla innych. Dostarczano nam sprzęt, a my organizowaliśmy lokal i drukowaliśmy. Zaczęliśmy bez żadnych kontaktów, bez sprzętu. Pierwsze ulotki były wielkości pudełka zapałek wykonane pieczątką z gumki, w której wyciąłem jakieś krótkie hasło. Pierwsza akcja ulotkowa odbyła się podczas wieczornego seansu w kinie „Bajka”. [...] Pakiety owinięte były paskami papieru, aby nie rozsypały się zaraz po wyrzuceniu. Metodą prób doszliśmy do tego, jak mają być owinięte, aby można je było rzucić wysoko i dopiero w górze miały się rozsypać. [...]. Okazało się, że zasypaliśmy całą widownię, która entuzjastycznie zareagowała na ulotki. [...] Duże wrażenie zrobiło hasło wymalowane w noc przed 1-Maja 82 na najwyższej ścianie ponad restauracją „Piast”. To tam gromadziły się zakłady i rozpoczynał pochód. Widziały napis tłumy. Inne miejsce to na skrzyżowaniu Wrocławskiej i Jagiellońskiej, gdzie jeździły tramwaje i od Wrocławskiej autobusy. Napis był na jakiś „WRONich tablicach”, nad murem okalającym Hutę 1-go Maja. [...] Samodzielną Grupę Oporu tworzyli w większości harcerze”. Innymi formami działania członków grupy było np. wykonanie napisów: „Pomordowanym przez władzę ludową – »Solidarność«” na gliwickich cmentarzach, szczególnie w dniu Wszystkich Świętych. W okresie późniejszym, po uzyskaniu kontaktu ze strukturami podziemnej „Solidarności” grupa Rymara uczestniczyła w ochronie ekipy nadającej audycje „Radia Solidarność”. Wydawnictwa „niezależne” przywoził z Krakowa Krystian Skorupa. W akcjach brali udział m.in. Jan Skorupa, Krystian Skorupa, Emil Motyka; Ela Dajka, Piotr Górecki, nieco później, po usunięciu Darka Młotkowskiego z ZHP, dołączyli instruktorzy i najstarsi harcerze „Halnego” (Młotkowski, Sternal, Młot) oraz Roma Kuszłeyko.

Kontynuowano prowadzenie akcji ulotkowych, zrzucano je w ciągu dnia z dachów, w godzinach największego ruchu, pakiety ulotek zawieszano na tramwajach. Tego typy akcje odbywały się nie tylko na terenie Gliwic ale Zabrza i Katowic. Wykonywanie napisów na ścianach i skuteczny kolportaż ulotek wymagały pewnych urządzeń, które były tworzone przez przyjaciół, takich jak wyzwalacz, czy miniaturowe nadajniki stworzone przez pracownika Politechniki Śląskiej Leszka Skalskiego. Niepowetowaną stratę dla grupy stanowiła śmierć w górach Emila Motyki. W późniejszych latach w drużynach i szczepach związanych uprzednio z Kręgami im. A. Małkowskiego dojrzewała myśl szerokiego udziału umundurowanych harcerzy w kościelnej służbie porządkowej i sanitarnej podczas II pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny. Wymagało to oczywiście porozumienia wiarygodnych przedstawicieli środowisk harcerskich z organizatorami pielgrzymki ze strony Kościoła. Biała służba się odbyła, w efekcie czego SB zaczęło wprowadzać zmiany w hufcu, szczególnie pod względem władz.

Podczas rajdu „Arsenał” w marcu 1983 r. podjęto ostatecznie decyzę o przekazaniu centrum kierowania środowiskami skupiającymi się w KIHAMach, w ręce instruktorów w sposób mniej oczywistych niż hm Stanisław Czopowicz, który przez cały cza był obserwowany przez władze i SB. Powstał dwuosobowy „Zespół Wykonawczy”, w składzie którego znaleźli się hm Krzysztof Krzyżanowski i hm. Wojciech Wróblewski. Praca przy organizacji białej służby była okazją do budowy zaczątków struktur ruchu harcerskiego kontynuującego wewnątrz ZHP procesy zapoczątkowane w poprzednim okresie przez jawną działalność KIHAMów. W ramach przygotowań do „Białej Służby” w całym kraju utworzono 10 „Komisji Sprawnościowych”. Na czele takiej komisji w regionie górnośląskim (KS –10) stanął hm. Paweł Wieczorek. Kontakt Gliwic z KS 10 i innymi środowiskami harcerskimi nastąpił poprzez osoby znające się z działalności w KIHAM-ach (Paweł Wieczorek, Ewa Urbańczyk, Joanna Januszewska). Organizatorem sprawdzianu poprzedzającego udział w Białej S łużbie harcerzy regionu górnośląskiego będzie środowisko gliwickie. W maju w całym kraju odbyły się zapowiedziane przeglądy środowisk o charakterze polowych gier i biwaków. W dwóch przypadkach na terenie kraju interwencja Służby Bezpieczeństwa zmusiła organizatorów do przerwania przeglądów. Naszczęście w regionie górnośląskim (KS 10) samarytański bieg patrolowy odbył się bez przeszkód 15 maja 1983 r. w Łączy. Przygotowaniem biegu samarytańskiego kierowała Bogda Denkowska z „Sokoła”, za sprawy organizacyjne związane z przybyciem do Łączy dużej grupy harcerzy gliwickich i z całego regionu górnośląskiego odpowiadał pwd. Jarosław Cichoń, szczepowy „Huraganu”. Działania podjęte w Gliwicach nie zostały ujawnione.

Dzięki okrzepnięciu ośrodka Duszpasterstwa Harcerskiego (DH) w Katowicach, z ks. Czermińskim jako kapelanem, w którym czynnie działali instruktorzy dawnego katowickiego KIHAMu, usunięci z ZHP , środowisko to od połowy lat osiemdziesiątych organizowało Harcerskie Obozy Rekolekcyjne (HOR). Taki kontakt z DH i udział w HOR-ach był czymś niezwykłym dla grupy harcerzy starszych i instruktorów gliwickich, którzy w części z uwagi na wiek nie weszli w krąg oddziaływania KIHAM, zainspirowało ich to do działalności kihamowskiej. Jako pierwsze nawiązały współpracę ze środowiskiem DH wywodzące się z „Rodła” harcerki „Różowej Dziewiątki”, uczennice V LO w Gliwicach, które w związku z tym stały się obiektem częstych donosów , co wpłynęło na ich sytuację szkolną. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych zapragnięto powołać ośrodek podobny temu katowickiemu DH, niestety nie doszło do tego z powodu braku osoby odpowiedniego kapelana . Specyfiką tej grupy był znaczny udział harcerzy luźno powiązanych z drużynami i szczepami, którzy angażowali się we wszelkiego rodzaju działania podobne tym DH w Katowicach, a potem Niezależnemu Ruchowi Harcerskiemu(NRH). Środowiska niezależne w kraju, kontynuujące ideę KIHAMów, ale w nowej sytuacji - wobec konieczności zachowania konspiracji - używały mało konkretnego określenia Ruch, Nasz Ruch, część identyfikowała się z symbolem płaskiego węzła. W związku z tym, że SB miała dość słabe rozeznanie mogli jedynie starać się przeciwdziałać ewentualnej reaktywacji KIHAMów. Ogólnie nazwy KIHAM, NRH były w materiałach SB używane wymiennie, jako synonimy i de facto odnosiły się do tych środowisk w ZHP, które uważano za prezentujące poglądy naruszające świeckość organizacji. Z czasem wiedza SB o środowiskach niezależnych poszerzyła się nieco, odkryto, że w harcerstwie odbierane jest przyrzeczenie według tradycyjnej roty i realizuje się w drużynach sprawności i stopnie wg regulaminów KIHAM. Informatorzy SB coraz częściej podkreślali w sprawozdaniach powrót do tradycji przedwojennej, a takich działaczy nazywali aktywistami DH. Właściwie dalsze działania wyglądały bardzo podobnie, na pochwałę z pewnością zasłużyły takie środowiska jak „Słowianie”, „Halny”, „Sokół”, „Jutrznia”, „Różowa Dziewiątka” i „Grunwald”, nadal następowały manifestacje wiary, udział w mszach ich organizowanie itp., tak więc na tym etapie można zakończyć historię KIHAMu i środowisk będących jego kontynuacją w Gliwicach

KONIECHO Aleksandra Grzyb

KONIECHO Aleksandra Grzyb