FSSL HKEM YORUMLU ZET N SUNU BN ARAB VE FSSL HKEM HAKKINDA KISA BLG Gerek ismi Eb Bekir Muhyiddin Muhammed bin lidir. Miladi 1165 ylnda bir zamanlar slm topraklar olan spanyann Mrsiye ehrinde dodu. Ailesi spanyann fethinden sonra (M. 711) Arabistandan gelerek yerlemitir. spanyadaki Endls Emev Devletinin biliye ehri o dnemin dnya ilim merkezi idi. bn Arab kk yata bu ehre gelerek fkh (inan ve davran kurallar bilimi) ve hadis (Hz. Muhammedin szleri) ilimlerini tamamlad. Daha sonra yine bir baka ilim merkezi olan Kurtuba ehrine gitti. Orada mehur sm Filozofu bn Rdden dersler ald. bn Rd slm ilimlerdeki enginliini eski Yunan felsefesinde de kantlamtr. Eski Yunann aklc filozofu Aristonun ve tp filozof Calinos (Galyen) ile ilgili erhler (aklamalar) yazarak bu filozoflar slm ve Bat dnyasna tantmtr. bn Rd din ilimleri ilk defa doa bilimleriyle buluturan ilk bilgelerdendir. bn Rd, bn Arabye yet ve hadislerin d anlamndan i anlamna inme cesareti ve anlama yntemi kazandrmtr. bn Arab daha sonra bu etkiyi yle dile getirmitir. Hakikat bilgisine bilge kiiler akl ve aratrma yntemiyle ykselirler. Resuller ve Nebler ise hakikat bilgisine vastasz olarak tmel bir ekilde ulamlardr. nemli olan bilgiye nasl ulald deil insanlarn akl kapasitelerine gre nasl anlatlddr. eriat ilimlerinin ezbere retildii medreselerin aksine gerek slm Sfileri Platon, Aristotales, Galyen, ve Plotinus gibi filozoflar yadrgamamlardr. Onlarn kendi alarna bakan akl ve doa bilimlerinden yararlanmlardr. bn Arab Endlsdeki bu bilim eitlilii iinde kendisini ok iyi yetitirmitir. lim ve irfan mertebelerinde hayli ilerledikten sonra Msr zerinden Hicaza gitmitir. Mekkedeki tefekkr gnlerinde Fthat- Mekkiyye (Mekke Almlar) adl eserini yazmtr. Be yz altm blmlk dev bir eserdir. Kozmoloji (evreni yaratl ve dzen olarak inceleyen bilim), astronomi (gk cisimlerini inceleyen bilim), astroloji (gk cisimlerinin canllar zerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerini inceleyen bilim), slmi ilimler, sfilerin hayatlar, kendi keif ve ilhamlarn bu eserde toplamtr. imdiye kadar tamam tercme edilmemitir. bn Arab Anadolu Seluklular dneminde Konyaya gelmitir. Konyada kald zaman iinde ocuk yataki Sadrettin Konevyi etkilemitir. Fssl Hikemin ilk defa erh ve izah Konev tarafndan yaplmtr. Mevlna Celleddin Rmnin o sralarda on iki yanda olduu ve bn Arabyi baklaryla derin derin szd rivayet edilmektedir. bn Arab Konyadan sonra bir mddet Malatyada ikamet etmi ve oradan da ama giderek yerlemitir. amdaki ilim adamlar ve halk onun geliinden itibaren iki cepheye ayrlmtr. yetleri ve hadisleri o zamana kadar hi duyulmam tarzdaki yorumlar nedeniyle bir cephe onu; Hateml Evliy (Velyet boyutunun zirvesi/Bir velnin ulaabilecei son makam sahibi) ve rif-i Billah (Allah hakk ile bilen/B srr ile Allah kendi znde fark eden) olarak ilan etmitir, ve iki anlam da ieren eyh-i Ekber (en byk lim) nvnn vermitir. bn Arabnin Allah ismi ile iret olunan sonsuz tek/ahad varl tanmlay slbunu kavrayamayan, yetlerin ve hadislerin her insann zn erh eden i anlamlarn hi dnemeyen zahiri ezberci ilim adamlar ve takipleri ona; eyh-i Ekfer (en byk kfir, tanrnn varln ve tanrnn gnderdii ferman namelerini uydurma szlerle rten) lakabn takmlardr. nk o, yine ilk defa bilimsel yaz dili ile Allah ve Tanr kavramlar arasndaki fark ilim

adamlarna ve halka aan ahsiyettir. Allah ismi ile iaret olunan idrk edebilenler ona en byk lim ve rif demilerdir. Fakat Allah ismi ile iaret olunan tede bir tanr gibi alglayanlar ise bn Arabnin tanry reddini Allah reddi gibi anlamlar ve ona en byk tanr tanmaz demilerdir. bn Arab ve gnmzn bn Arablerine gnmzde de hl ayn deerlendirmeler ne yazk ki yine ayn dinDAR zihniyetlerce devam etmektedir. nk o yaad adan itibaren slam dnce dnyasn (fkh ekolleri/mezhepler deil) tam ortadan ikiye blebilen ndir beyinlerden birisidir. amda veft etmitir. Vdesiyle ya da katledilerek mi ld kesin belli deildir. Kabiri Yavuz Sultan Selim Han tarafndan amn fethi srasnda tesbit edilerek trbe haline getirilmitir. kinci Abdul Hamid Han zamannda restore edilmitir. Trbenin giriinde mealen u dizeler yazldr: Anlr her asr, yetitirdii deh ad ile Bundan sonra anlacak her asr benim adm ile bn Arab Endlsde ve orta dou lkelerinde elliden fazla ilim adam ve byk vellerle ciddi ilim al veriinde bulunmutur. Tarikat silsilesi Abdul Kadir Geylnye varan Tilmisanl eyh Ebu Medyen Salihe intisapldr. eyhi ona Sultnl rifn (riflerin Sultn) iltifatnda bulunmutur. Abdul Kdir Geyln; Benden sonra marib diyrndan byk bir dnce doacak, benim hrkam ona teslim ediniz diye vasiyette bulunmutur. Bu vasiyet gerei hrka kendisine ulam ve onu Konyada iken mnev olu Sadrettin Konevye hediye etmitir. bn Arab sde bir hayat yaamay tercih etmitir. Konyada iken kendisine Seluklu Sultan tarafndan verilen bir kk, kapsna gelen bir dilenciye hediye ederek kp gitmitir. Yetmi alt yllk mrnn son dakikasna kadar kitap yazmtr. Eserlerinin says be yzden fazladr. Fsusl Hikemi veftndan on bir yl nce olgunluk anda yazmtr. Kendi ifdesiyle, Reslullah a.s. ryasnda grm ve bz hakikatleri halka akla iretini alarak yazmaya balamtr. Eser yirmi yedi blmden olumaktadr. Her bir blmde bir Resule verilen en belirgin hikmeti yorumlamaktadr. Hikmetler farkldr. Fakat tm hikmetleri varln sadece Allaha ait olduu bilinciyle aklamaktadr. Burada ksaca belirtelim. bn Arab eserlerinde ve hayatnda vahdet-i vcut tbirini yni Tanrnn ve varln birbirinde eriyerek iki zl tek bileik olduu anlamnda asla kullanmamtr. Kulland dili ve ilim arln kaldramayan yetersiz limler okuduklarndan anladklarn bn Arabye mletmilerdir. Yzeysel beyinlerin vahdet-i vcuddan anlad udur: Tanr (Allah ismi kullanlamaz) kendisini paralayarak evrene yni maddeye ve enerjiye dntrmtr. Madde ve enerjiden de bitki, hayvan, insan, cin, melek boyutlar olumutur. Her bir para tanrdr. Tm paralar birleince tek tanr olumaktadr. Bu dnceye Avrupada Panteizm denir. Hind kkenli inanlardan alnmadr. bn Arabnin dnce evrenini oluturan inan ise Kurana ve snnete uygun olan tevhid dncesidir. Tevhid, ksaca; kesrette vahdeti, vahdette kesreti ap ak alglamaktr. Vahdet ve kesret srr ayetlerde ve hadislerde en alt tabaka anlay bilinci dikkate alnarak mecz kavramlarla anlatlmtr. Fakat en yksek bilin kavramlar da bu mecazlarn iine gizlenmitir. Mesel; Allah en evvel benim nrumu yaratt, her eyi de benim nurumdan yaratt anlamn tayan hadisi tevhid bilinciyle deerlendirelim. Allah, nur ve nurdan oluturulan okluk gibi kavramlar grnmektedir. Hlbuki bu

mecazn iinde yatan tevhid gerei udur. Allah var olan tek hakikattir. En evvel yaratlan nur, zamansal olarak evvel anlamn tamaz, en yce-en st sfat anlamna iarettir. Bu da kudret sfatdr, Kdir ismi ile belirginletirilir. Nur ise Allahn yoktan var edip de nur ve kendisi olarak iki varlk konumuna brnmesi anlamn tamaz. Nur; Allahn ilmidir. Allahn yaratmas; ilminde (nurunda) kudret sfat ile sonsuz mnlar seyretmesidir. Muhammed nur; Allah ilminin sonsuzluunu ifde eder. yle bir sonsuzluk ki sonu olmayan sonsuz mnlar te her ey Allahdan gayr varlk kazanmam olan bu mnlardr. Grld gibi tek bir gerek (vahdet), sonsuz mnlar (kesret) olarak anlatlabilmektedir. Mnlarn okluu varln okluu anlamn ya da varln para para maddelerden olutuu anlamn iermiyor. bn Arabnin tm eserlerinde savunduu ksaca anlatmaya altmz bu grtr ve k noktas tam anlamyla Muhammed tevhid ilim ve irfndr. Bz ilim erbb mesel mam Rabbn gibi ztlar eyh-i Ekberin eserlerini okuyanlarn vahdet ve kesret srrn tevhid edemediklerini ve panteizm felsefesine kaydklarn grmtr. Yanl anlalmay engellemek iin bn Arabnin dncelerini reddetmi ve kendisi Her ey Allahn isimlerinin glgeleridir tezini sfizme yerletirmeye almtr. Aslnda bn Arabnin; Her ey Allahn ilminde varlk kazanmadan yokluk mahiyetinde mn olarak mevcuttur dncesi ile mam Rabbannin tezi arasnda sonu olarak hibir fark yoktur. Sadece anlatm teknii farkldr. Nasl ki bn Arabyi okuyanlarn tamamna yakn yeterli dini, tasavvufi bilgiye sahip olmad iin panteizme benzeyen vahdet-i vcud dncesine kayyorsa mam Rabbanyi okuyanlarn tamamna yakn da yine ayn nedenle Allah tedeki bir tanr gibi dnmek (irk-i haf/fark edilemeyen ikilik zann) dncesinden kamyorlar. Bu konular o dnemlerde anlalmas zor eylerdi. Anlayanlar ya yanl anlyor ya da hemen kfirce dnceler hkmn veriyordu. Gnmzn dnyasnda ise sfizmin tevhid dncesi neredeyse (ilgilenenler iin) ilkokul seviyesinde dahi kavranlabilecek geni dnce kaynaklar arz etmektedir. * * * Panteizme benzeyen vahdet-i vcuda ve Allah tanr gibi anlamak irk-i hafsine kayma tehlikesi yaamadan yetler ve hadislerin eyh-i Ekber Muhyiddn Arabnin ve dier byk sflerin tevhid dncelerinin ve eserlerindeki hemen hemen her kavramlarn gnmzn anlay mantna ve konuma diline dntrlm aklamalarn ada bilimlerden de yararlanarak hazrlanm sunumlarn www.ahmedhulusi.org ve www.ahmedbaki.com ve www.okyanusum.com sitelerinden okuyabilirsiniz Gemite tamamen mecaz olarak yazlm evrensel srlar anlamak iin mutlaka zel eitim almak ya da kendini zel ynlendirmeyle anlar hale getirmek gerekiyor. Benim vaktim ve imknm yok diyenler iin bu siteler ilim ve kltr dnyamza sunulmu bir anstr. *** Bu almada Fsusl Hikemin paragraflarndan anladmz tevhid mesajlarn yazya aktarmay deneyeceiz. almamz cmle tekrar ve cmle zetleme eklinde deildir. Mmkn olduu kadar Arapa ve Osmanl Trkesi ile verilen tasavvuf kavramlarn kullanmamaya alacaz. Gerekli yerlerde de ksa parantez ilerinde orijinal kavram ve ya gnmzn anlamn cmle yapsnn devam gibi vereceiz. Kitabn her paragrafnda hemen hemen bamsz bir kavram anlatlmaktadr. Kitabn orjinalinde de paragraflar arasnda anlam btnl olmad iin bu almay yava ve dnerek okursak daha iyi anlalaca kanaatindeyiz.

http://www.ahmedhulusi.org/http://www.ahmedbaki.com/http://www.okyanusum.com/

Bavuru kaynamz MEB yaynlarnnn 1992 basml Fss l-Hikem isimli kitabdr. DEM KELMESNDEK LH HKMET Allah ki Kendisini dnebilecek ve kavrayabilecek varlk yoktur. Allah ki Saysz ve sonsuz gzel isimlere (esml hsnya) sahiptir. Sonsuz isimlerinin mnlarn ve isim bileiklerinin grnlerini yan- sbite l