kayseri- melikgazi İlçesi tavukçu mahallesi yalçın sokak ... · kayseri- melikgazi İlçesi-...

6

Toker, S. (2000) Development of arch form: exploring the behavior of masonory arches and arch bridges by finite element analysis. Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ.

Ünay, A.İ. (2001) Tarihi yapıların depreme dayanımı. ODTÜ Mimarlık FakültesiYayınları

1

Kayseri- Melikgazi İlçesi- Tavukçu Mahallesi Yalçın Sokak Ve Bayram Sokağında Envanter Ve Tipoloji Çalışması

1Prof.Dr.Ayşe SAĞSÖZ2Arş.Gör.Büşra Çağlıbulanık

1 [email protected]

[email protected]

Nuh Naci Yazgan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi

İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü

ÖZET

Tarihçilerin en eski şehirlerden biri olarak nitelendirdikleri, Kayseri; Danişmentliler, Türkiye Selçukluları, İlhanlılar, Eratnalılar, Karamanlılar, Dulkadiroğulları ve Osmanlı gibi birçok devlete ev sahipliği yapmış bir kültür kentidir. Oldukça zengin bir kültür birikiminin ve dolayısıyla da kültürel mirasın olduğu bu şehrin en eski mahallelerinden biri olan Tavukçu Mahallesi’nde; Yalçın Sokak ve Bayram Sokak üzerindeki sıra evlerin envanterlerinin oluşturulması için rölövelerinin alınması ve rölövelere bağlı olarak yapıların plan-cephe kurgularının tipolojileri ve analizlerinin yapılması çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu iki sokak bir mahalle içinde ve birbirinin devamı niteliğinde olup, köşe noktalardan birleşmektedirler.

Çalışma alanı, tarihi ve geleneksel yapıların yoğun olduğu Kayseri kentinin en eski yerleşme bölgelerinden biridir. Buradaki eserlerden bazıları yer yer tahribata uğramalarına rağmen çoğunluğu günümüze gelebilmiştir.

Konutların tipolojisi, biçimsel, işlevsel, yapı-çevre ilişkileri temel alınarak, cephe ve iç mekan oluşumunu etkileyen elemanlar başlıkları altında yapılmıştır. Çalışma giriş, seçilen sokağın tanıtılması; ele alınan sokaktaki sivil mimari örneklerinin incelenmesi; iç mekân (plan) ve cephe oluşumunu etkileyen elemanlar; kay sayısı, yatay düşey bant, doluluk boşluk, simetri, malzeme, giriş özellikleri, pencere özellikleri ve çıkma özellikleri alt başlıkları altında analiz edilmesi değerlendirilmesi ve sonuçlar ileönerilerden oluşmaktadır.

257

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

2

GİRİŞ

Tarihi Çevrelerin Önemi

Tarihi çevreler yapıldıkları devirlerin duygu, düşünce, eğilim, yaşam deneyleri birikimin anlatıldığı, ortak bir “dil” barındıran yerleşmelerdir. Kentlerin okunabilirliği ve algılanabilirliği açısından önemli bir yer tutan ve ortak bir dil taşıyan ve bu nedenle tanıdık, bildik ortamlar olan tarihi çevrelerin hızlı ve olumsuz yöndeki değişimleri/yok olmaya yüz tutmaları sonucunda bir bütün içinde algılanabilirlikleri zorlaşmaktadır. Oysa bu çevreler, geçmişle gelecek arasında bir köprü kuran mekanlardır ve bu mekanların korunmalarının yanı sıra önemli olan olgu, “sürekliliklerinin sağlanabilmeleri” olarak belirginleşmektedir. Bunun sağlanabilmesi için en başta ele alınması gereken konu, tarihi çevrelerin öneminin, değerlerinin araştırılması, bu konuda toplumsal bir bilinçlenme olayının gerçekleştirilmesidir.

Toplumların süreç içinde yaşadıkları, kültürel, sosyal, ekonomik, teknolojik, geleneksel vb. ortamlarını geleceğe aktardıkları nesnel ifadelerinden birisi de yapı eylemidir. Taşınmaz eser olarak adlandırılabilen bu tür eylem ürünlerinin korunması olayının, insanlık tarihine eşit bir geçmişi olduğu bilinmektedir (Erder, 1971).

Çeçener’e göre koruma olayı, dinsel nedenlerle başlamış, bu nedenlere sanatsal koruma endişeleri katılmıştır. Süreç içinde gelişen saklama-sakınma bilinci ve bir benzerlik, bir kendini kabul ettirme duygusunu içeren anısal saklama, belgesel korumanın kaynağını oluşturmuştur (Çeçener, 1981).

Kuban’a göre, tarih sonsuza kadar değişmeyen, mutlak değerler üretmektedir. Ancak, bunların bir bölümü bugünün insanının duyarlılığına da hitap etmekte, bunlar üzerinde toplum katında yoğunlaşmış değerler, değer yargıları birikmekte; eğitim ve öğretim yoluyla bunlar toplum kültürünün yargıları haline dönüşmektedir. Bu ürünlerin korunması karalarını saptayan düşünceler; kültürde süreklilik ve koruma kararının arkasındaki tarihi, ama bilimsel nitelikte tarih anlayışına dayalı, yargıların varlığı ile estetik yargıların varlığıdır. Kuramsal olarak tarihi çevre koruma açısından en önemli yargının estetik içerikli olması gereklidir. Ancak, koruma olayının en belirleyici ölçütü, kültürel ölçüttür. Çünkü bir yapıya koruma statüsü veren ancak, kültürel değerdir (Kuban, 1990).

Boysan, geçmişin değerlendirilmesini, yalnız mimarlık eserlerinin korunması, ya da onların ders alınması olarak değil, geçmişin tümüyle değerlendirilmesi olarak belirtmektedir. Mimari mekanları-çevreleri yaratan tüm öğeleriyle, görünen ve görünmeyenleriyle birlikte değerlendirmek gerekir. Görünenler de yalnızca mimarlık eserleri değildir. Bu çevrelerdeki ağaçların ve çiçeklerin de önemi vardır. Ayrıca geçmişin değerlendirilmesi, doğanın değerlendirilmesinden başlamalıdır. Çünkü bütün geçmişlerin anası; doğadır. Dolayısıyla mimarlık eserlerinin yerleşmesi, biçimlenmesi

3

ve boyutlanması, önce doğaya her açıdan uygunluk içinde olmalıdır. Koruma kavramı, sadece yapı veya yapıları değil, bunları çevreleyen diğer mekan/mekan öğelerini de kapsamaktadır. Yani, yapı veya yapılara formunu veren ekoloji, topoloji ve bunlara bağlı olarak morfoloji-tipoloji başlıkları öncelikle gelmektedir (Boysan, 1990).

Koruma olayı bir anlamda tarihi çevrelerin önemini de ortaya koymaktadır. Çoğu kentlerin, kuruluşlarında çekirdek noktasını oluşturan bu çevreler, kentlerin genel karakterlerini kazanmalarında önemli rol oynarlar. Karaman’a göre, “Kentlerin genel karakteri yer aldığı doğal yapının genel özellikleri (tepelik ya da düz oluşu) ile çağlar boyunca onun üzerinde oluşan yapılaşmaların, peyzaj düzenlemelerinin mimari ve tarihsel özelliklerinin birikimi sonucu belirlenir” (Karaman, 1989).

Krier’in çalışmalarında ve özellikle kentsel tasarımlarında gözönüne aldığı ilkelerden biri, eski kent merkezinin her şeyin başlangıcı olduğu ve tasarımcının bina için kazandırdığı sembolik değerin, toplum tarafından, yaşanarak gelenekle ve belli sosyal eylemleri belli binalara yakıştıran zihinsel bir faaliyetle kazanıldığı, bunun da çağlar boyunca uygunlukları kanıtlanmış, tipolojik önerilerle ortaya çıktığı şeklinde açıklanabilir (Dostoğlu, 1984; Krier L, 1990).

Çevresel ölçekte korumanın ön koşulu tarihi yapı/yapı gruplarının yer aldığı alanla ya da bölgelerde bütüncül koruma yaklaşımını benimsemektir. Bu amaçla bu alanlarda yapılacak yeni yapılaşmaların uygunluğu ya da uyumu için lokal çalışmalardan büyük ölçekli çalışmalara, lokal alanlardan büyük ölçekli alanlara geçmek gerekmektedir. Bu çalışma kapsamında ele alınan konu başlığının ve çalışma alanının Kayseri ili Tavukçu Mahallesi, Yalçın Sokak ve Bayram Sokak olarak belirlenmesindeki etkenler; Kayseri kentinin en eski yerleşim alanlarından biri olması, geleneksel ve tarihi yapıların yoğun olarak bu alanda toplanması ve koruma alanında yer alması ile bu kent öğelerinin kentin karakteristik özelliklerini en iyi biçimde temsil edebilmeleri ve günümüze kadar gelebilmeleri şeklinde açıklanabilir.

Kentin Tarihçesi

Kayseri, bilinen 6000 yıllık tarihiyle, Dünya’nın en eski yerleşim ve medeniyet merkezlerinden biridir. Kültepe höyüğünden elde edilen bilgiler Kayseri tarihini M.Ö. 4000 yılına kadar götürmektedir. Milattan önce 1900 yıllarında, Asur ticaret kolonileri çağında bölgede canlı bir ticaret hayatı olduğu bilinmekle Helenistik dönemden itibaren, özellikle Kapadokya krallığı döneminde Mazaka’nın yani bugün ki Kayseri’nin öne çıktığı ve Romalılar döneminde de şehrin surlarının yapıldığı bilinmektedir. Milattan önce 1.yüzyıldan itibaren Roma egemenliğine geçen şehir, Roma imparatorlarına ait şehir anlamında Kaiseria ismini alır. Bu dönemde nüfusunun 400 bin civarı olması dönemin şartlarında ne kadar önemli bir metropolit merkez olduğu hakkında fikir vermektedir.

258


2

GİRİŞ

Tarihi Çevrelerin Önemi

Tarihi çevreler yapıldıkları devirlerin duygu, düşünce, eğilim, yaşam deneyleri birikimin anlatıldığı, ortak bir “dil” barındıran yerleşmelerdir. Kentlerin okunabilirliği ve algılanabilirliği açısından önemli bir yer tutan ve ortak bir dil taşıyan ve bu nedenle tanıdık, bildik ortamlar olan tarihi çevrelerin hızlı ve olumsuz yöndeki değişimleri/yok olmaya yüz tutmaları sonucunda bir bütün içinde algılanabilirlikleri zorlaşmaktadır. Oysa bu çevreler, geçmişle gelecek arasında bir köprü kuran mekanlardır ve bu mekanların korunmalarının yanı sıra önemli olan olgu, “sürekliliklerinin sağlanabilmeleri” olarak belirginleşmektedir. Bunun sağlanabilmesi için en başta ele alınması gereken konu, tarihi çevrelerin öneminin, değerlerinin araştırılması, bu konuda toplumsal bir bilinçlenme olayının gerçekleştirilmesidir.

Toplumların süreç içinde yaşadıkları, kültürel, sosyal, ekonomik, teknolojik, geleneksel vb. ortamlarını geleceğe aktardıkları nesnel ifadelerinden birisi de yapı eylemidir. Taşınmaz eser olarak adlandırılabilen bu tür eylem ürünlerinin korunması olayının, insanlık tarihine eşit bir geçmişi olduğu bilinmektedir (Erder, 1971).

Çeçener’e göre koruma olayı, dinsel nedenlerle başlamış, bu nedenlere sanatsal koruma endişeleri katılmıştır. Süreç içinde gelişen saklama-sakınma bilinci ve bir benzerlik, bir kendini kabul ettirme duygusunu içeren anısal saklama, belgesel korumanın kaynağını oluşturmuştur (Çeçener, 1981).

Kuban’a göre, tarih sonsuza kadar değişmeyen, mutlak değerler üretmektedir. Ancak, bunların bir bölümü bugünün insanının duyarlılığına da hitap etmekte, bunlar üzerinde toplum katında yoğunlaşmış değerler, değer yargıları birikmekte; eğitim ve öğretim yoluyla bunlar toplum kültürünün yargıları haline dönüşmektedir. Bu ürünlerin korunması karalarını saptayan düşünceler; kültürde süreklilik ve koruma kararının arkasındaki tarihi, ama bilimsel nitelikte tarih anlayışına dayalı, yargıların varlığı ile estetik yargıların varlığıdır. Kuramsal olarak tarihi çevre koruma açısından en önemli yargının estetik içerikli olması gereklidir. Ancak, koruma olayının en belirleyici ölçütü, kültürel ölçüttür. Çünkü bir yapıya koruma statüsü veren ancak, kültürel değerdir (Kuban, 1990).

Boysan, geçmişin değerlendirilmesini, yalnız mimarlık eserlerinin korunması, ya da onların ders alınması olarak değil, geçmişin tümüyle değerlendirilmesi olarak belirtmektedir. Mimari mekanları-çevreleri yaratan tüm öğeleriyle, görünen ve görünmeyenleriyle birlikte değerlendirmek gerekir. Görünenler de yalnızca mimarlık eserleri değildir. Bu çevrelerdeki ağaçların ve çiçeklerin de önemi vardır. Ayrıca geçmişin değerlendirilmesi, doğanın değerlendirilmesinden başlamalıdır. Çünkü bütün geçmişlerin anası; doğadır. Dolayısıyla mimarlık eserlerinin yerleşmesi, biçimlenmesi

3

ve boyutlanması, önce doğaya her açıdan uygunluk içinde olmalıdır. Koruma kavramı, sadece yapı veya yapıları değil, bunları çevreleyen diğer mekan/mekan öğelerini de kapsamaktadır. Yani, yapı veya yapılara formunu veren ekoloji, topoloji ve bunlara bağlı olarak morfoloji-tipoloji başlıkları öncelikle gelmektedir (Boysan, 1990).

Koruma olayı bir anlamda tarihi çevrelerin önemini de ortaya koymaktadır. Çoğu kentlerin, kuruluşlarında çekirdek noktasını oluşturan bu çevreler, kentlerin genel karakterlerini kazanmalarında önemli rol oynarlar. Karaman’a göre, “Kentlerin genel karakteri yer aldığı doğal yapının genel özellikleri (tepelik ya da düz oluşu) ile çağlar boyunca onun üzerinde oluşan yapılaşmaların, peyzaj düzenlemelerinin mimari ve tarihsel özelliklerinin birikimi sonucu belirlenir” (Karaman, 1989).

Krier’in çalışmalarında ve özellikle kentsel tasarımlarında gözönüne aldığı ilkelerden biri, eski kent merkezinin her şeyin başlangıcı olduğu ve tasarımcının bina için kazandırdığı sembolik değerin, toplum tarafından, yaşanarak gelenekle ve belli sosyal eylemleri belli binalara yakıştıran zihinsel bir faaliyetle kazanıldığı, bunun da çağlar boyunca uygunlukları kanıtlanmış, tipolojik önerilerle ortaya çıktığı şeklinde açıklanabilir (Dostoğlu, 1984; Krier L, 1990).

Çevresel ölçekte korumanın ön koşulu tarihi yapı/yapı gruplarının yer aldığı alanla ya da bölgelerde bütüncül koruma yaklaşımını benimsemektir. Bu amaçla bu alanlarda yapılacak yeni yapılaşmaların uygunluğu ya da uyumu için lokal çalışmalardan büyük ölçekli çalışmalara, lokal alanlardan büyük ölçekli alanlara geçmek gerekmektedir. Bu çalışma kapsamında ele alınan konu başlığının ve çalışma alanının Kayseri ili Tavukçu Mahallesi, Yalçın Sokak ve Bayram Sokak olarak belirlenmesindeki etkenler; Kayseri kentinin en eski yerleşim alanlarından biri olması, geleneksel ve tarihi yapıların yoğun olarak bu alanda toplanması ve koruma alanında yer alması ile bu kent öğelerinin kentin karakteristik özelliklerini en iyi biçimde temsil edebilmeleri ve günümüze kadar gelebilmeleri şeklinde açıklanabilir.

Kentin Tarihçesi

Kayseri, bilinen 6000 yıllık tarihiyle, Dünya’nın en eski yerleşim ve medeniyet merkezlerinden biridir. Kültepe höyüğünden elde edilen bilgiler Kayseri tarihini M.Ö. 4000 yılına kadar götürmektedir. Milattan önce 1900 yıllarında, Asur ticaret kolonileri çağında bölgede canlı bir ticaret hayatı olduğu bilinmekle Helenistik dönemden itibaren, özellikle Kapadokya krallığı döneminde Mazaka’nın yani bugün ki Kayseri’nin öne çıktığı ve Romalılar döneminde de şehrin surlarının yapıldığı bilinmektedir. Milattan önce 1.yüzyıldan itibaren Roma egemenliğine geçen şehir, Roma imparatorlarına ait şehir anlamında Kaiseria ismini alır. Bu dönemde nüfusunun 400 bin civarı olması dönemin şartlarında ne kadar önemli bir metropolit merkez olduğu hakkında fikir vermektedir.

259


4

Miladi III.yüzyıl sonu ve IV.yüzyıl başlarında hüküm süren Roma imparatorlarının Hristiyanlığı yok etme arzuları Kayseri’yi her açıdan geriletmiş ve yıkıma uğratmıştır. Miladi VI.yüzyılda artık Bizans imparatoru olan Justiniaus zamanında şehir yeniden imar edilmiştir. Surlar yenilenmiş, iç şehir ve dış şehir ayrılmıştır. Kayseri yalnızca ticaret kervanlarının değil Kudüs’e giden hacılar için de bir durak haline gelmiştir.

Şehrin Müslümanların eline geçmesi ise Emevi komutanlarından Mesleme ve Battal Gazi tarafında 690-725 zamanında olmuştur. 1071 Malazgirt zaferinden sonra şehrin Selçuklular tarafından fethedilmesi Kayseri Tarihi için bir dönüm noktası olur. Selçuklular devrinde Konya’dan sonra en büyük ve önemli merkez olan Kayseri’de izlerini bugün bile gördüğümüz pek çok tarihi eser Selçuklular döneminden kalmadır. Fatih Sultan Mehmet’in Kayseri’yi Karamanoğullarından alarak Osmanlı idaresine katmasıyla Kayseri artık klasik bir Türk merkezi haline gelmiştir; 19.yüzyıl ortalarına kadar Karaman eyaletine bağlı olan şehir Cumhuriyetle birlikte vilayet ilan edilmiştir. Böylesine zengin bir kültür birikiminin ve dolayısıyla da kültürel tarihin olduğu Kayseri, kalesi, surları, köprüleri, kümbetleri, medreseleri, camileri, çarşıları, çeşmeleri, bağ evleri ve konutları ile aynı zamanda taş işçiliğinin en köklü merkezlerinden biridir. Milattan önce 1.yüzyıla dayanan bilgiler şehrin taş ocakları ve Erciyes’in eteklerindeki ormanlar nedeniyle tercih edildiğini gösterir (Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 2011 ).

ARAŞTIRMA: ÇALIŞMA ALANINDA YER ALAN SOKAK VE KONUTLARIN ANALİZİ

Çalışma Alanı

Çalışma alanı, çoğunluğu yıkılmış bulunan Kayseri Kalesi dış surlarının Keçi Kapı çıkışının bitişiğinde yer alan koruma alanı sınırları içinde yer alan tarihi bir mahalledir. Mahallede 19.yy sonuna kadar genel olarak Hristiyan halk yaşamıştır. Geleneksel Türk konutlarında tek katlı ve avlu etrafında, asimetrik olarak gelişen yapılaşmalar bu mahallelerde biraz daha düzenli ve düşey yönde (2 katlı) olarak gelişmiştir (Şekil1, 2).

Şekil 1. Kayseri hava fotoğrafı 1947, (Kayseri Büyükşehir Belediyesi Coğrafi Bilgi Sistemleri)

Araştırma: Çalışma Alanında Yer Alan Sokak ve Konutların Analizi

5


Geleneksel Kayseri Sokakları ve Konutları

Geleneksel Kayseri mahalleleri, insan ölçeğindeki dar sokaklar, organik meydanlar ve çıkmaz yolları ile bir Ortaçağ görünümü taşır. Sokakların en belirgin etkisi değişkenlik ve her köşede ayrı bir sürpriz sunmasıdır.

Yapılarda taşın temel yapı malzemesi olması, moloz veya kesme olsun benzer boyutlarda işlenmesi sokak ve mahallelerde ölçek ve dil birliği yakalanmasını sağlamıştır. Sokaklar genelde ağaçsız olup, az sayıdaki ağaçlar genelde çeşme yakınları cami veya kilise avluları gibi sosyal paylaşımların sağlandığı toplanma mekânlarındayer alırlar. Buna karşın evlerin bahçe ve avluları yeşillik açısından oldukça zengindir.

Planlar ve sokaklar incelendiğinde, Kayseri evlerinin iklimsel etkilerle birlikte korunma kaygılarının da önemli bir etkisi görülür. Geleneksel evlerin genelde pencereleri az sayıda ve küçüktür. Pencereler sokak ya da avluya açılsın demir çubuklarla ya da tellerle korunmuştur. Sokak yönündeki pencerelerde hem iklimsel hem emniyet kaygılar nedeniyle kepenkler yer alır ve iç ile dışı birbirinden ayırırlar.

Geleneksel bir Kayseri evi, yoğun bir kent dokusu içinde doğal ve gösterişsiz bir yapım sürecinin sonucunda avlu veya bahçe etrafında asimetrik gelişen bir yapıya bürünmüştür. 19.yüzyıl öncesi evlerin büyük çoğunluğu bodrum ile birlikte tek katlı yapılar iken daha sonra evlere bir üst kat daha eklenmiş ve geleneksel planlar biraz değişerek dikey yönde gelişmeye başlamıştır. İki katlı evlerin üst kat odaları varsa köşkleri çoğunlukla bahar ve yaz aylarında, alt katlar ise kış aylarında kullanılırdı. Plan şemasında genelde sofa adı verilen geniş bir oda evdeki kapalı mekânların çekirdeğini oluşturur, sofanın yanında harem odası (oturma ve yatak odası) ve tokana (mutfak ve kış odası) yer alır. Geleneksel evler ilke olarak içe dönük ve avlu evin geometrik aynı zamanda yaşam merkezidir. Mahremiyetin korunmasında önemli bir rolü vardır. Odalar genelde avluya yönlendirilmiştir.

260


4

Miladi III.yüzyıl sonu ve IV.yüzyıl başlarında hüküm süren Roma imparatorlarının Hristiyanlığı yok etme arzuları Kayseri’yi her açıdan geriletmiş ve yıkıma uğratmıştır. Miladi VI.yüzyılda artık Bizans imparatoru olan Justiniaus zamanında şehir yeniden imar edilmiştir. Surlar yenilenmiş, iç şehir ve dış şehir ayrılmıştır. Kayseri yalnızca ticaret kervanlarının değil Kudüs’e giden hacılar için de bir durak haline gelmiştir.

Şehrin Müslümanların eline geçmesi ise Emevi komutanlarından Mesleme ve Battal Gazi tarafında 690-725 zamanında olmuştur. 1071 Malazgirt zaferinden sonra şehrin Selçuklular tarafından fethedilmesi Kayseri Tarihi için bir dönüm noktası olur. Selçuklular devrinde Konya’dan sonra en büyük ve önemli merkez olan Kayseri’de izlerini bugün bile gördüğümüz pek çok tarihi eser Selçuklular döneminden kalmadır. Fatih Sultan Mehmet’in Kayseri’yi Karamanoğullarından alarak Osmanlı idaresine katmasıyla Kayseri artık klasik bir Türk merkezi haline gelmiştir; 19.yüzyıl ortalarına kadar Karaman eyaletine bağlı olan şehir Cumhuriyetle birlikte vilayet ilan edilmiştir. Böylesine zengin bir kültür birikiminin ve dolayısıyla da kültürel tarihin olduğu Kayseri, kalesi, surları, köprüleri, kümbetleri, medreseleri, camileri, çarşıları, çeşmeleri, bağ evleri ve konutları ile aynı zamanda taş işçiliğinin en köklü merkezlerinden biridir. Milattan önce 1.yüzyıla dayanan bilgiler şehrin taş ocakları ve Erciyes’in eteklerindeki ormanlar nedeniyle tercih edildiğini gösterir (Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 2011 ).

ARAŞTIRMA: ÇALIŞMA ALANINDA YER ALAN SOKAK VE KONUTLARIN ANALİZİ

Çalışma Alanı

Çalışma alanı, çoğunluğu yıkılmış bulunan Kayseri Kalesi dış surlarının Keçi Kapı çıkışının bitişiğinde yer alan koruma alanı sınırları içinde yer alan tarihi bir mahalledir. Mahallede 19.yy sonuna kadar genel olarak Hristiyan halk yaşamıştır. Geleneksel Türk konutlarında tek katlı ve avlu etrafında, asimetrik olarak gelişen yapılaşmalar bu mahallelerde biraz daha düzenli ve düşey yönde (2 katlı) olarak gelişmiştir (Şekil1, 2).


5


Geleneksel Kayseri Sokakları ve Konutları

Geleneksel Kayseri mahalleleri, insan ölçeğindeki dar sokaklar, organik meydanlar ve çıkmaz yolları ile bir Ortaçağ görünümü taşır. Sokakların en belirgin etkisi değişkenlik ve her köşede ayrı bir sürpriz sunmasıdır.

Yapılarda taşın temel yapı malzemesi olması, moloz veya kesme olsun benzer boyutlarda işlenmesi sokak ve mahallelerde ölçek ve dil birliği yakalanmasını sağlamıştır. Sokaklar genelde ağaçsız olup, az sayıdaki ağaçlar genelde çeşme yakınları cami veya kilise avluları gibi sosyal paylaşımların sağlandığı toplanma mekânlarındayer alırlar. Buna karşın evlerin bahçe ve avluları yeşillik açısından oldukça zengindir.

Planlar ve sokaklar incelendiğinde, Kayseri evlerinin iklimsel etkilerle birlikte korunma kaygılarının da önemli bir etkisi görülür. Geleneksel evlerin genelde pencereleri az sayıda ve küçüktür. Pencereler sokak ya da avluya açılsın demir çubuklarla ya da tellerle korunmuştur. Sokak yönündeki pencerelerde hem iklimsel hem emniyet kaygılar nedeniyle kepenkler yer alır ve iç ile dışı birbirinden ayırırlar.

Geleneksel bir Kayseri evi, yoğun bir kent dokusu içinde doğal ve gösterişsiz bir yapım sürecinin sonucunda avlu veya bahçe etrafında asimetrik gelişen bir yapıya bürünmüştür. 19.yüzyıl öncesi evlerin büyük çoğunluğu bodrum ile birlikte tek katlı yapılar iken daha sonra evlere bir üst kat daha eklenmiş ve geleneksel planlar biraz değişerek dikey yönde gelişmeye başlamıştır. İki katlı evlerin üst kat odaları varsa köşkleri çoğunlukla bahar ve yaz aylarında, alt katlar ise kış aylarında kullanılırdı. Plan şemasında genelde sofa adı verilen geniş bir oda evdeki kapalı mekânların çekirdeğini oluşturur, sofanın yanında harem odası (oturma ve yatak odası) ve tokana (mutfak ve kış odası) yer alır. Geleneksel evler ilke olarak içe dönük ve avlu evin geometrik aynı zamanda yaşam merkezidir. Mahremiyetin korunmasında önemli bir rolü vardır. Odalar genelde avluya yönlendirilmiştir.

261


6

Geleneksel evlerin dini sınıflandırılması zor olsa da 19.yüzyıl başında Müslüman evlerinin organik ve bitmemiş kurguları devam ederken Hristiyan ev planları daha derli toplu simetrik bir yapıya dönmeye başlamıştır. Bu dönemde sofa tokana harem odası hiyerarşisi yoktur ve sofa merkezi bir hol halini almıştır. Camcıoğlu evinin dar ve sıkışık merkezi holü bu oluşuma örnektir.

Bu dönemde genelde konfor anlayışıyla tuvaletler bahçeden kapalı mekânlara alınmış, su kuyuları mutfak veya merkezi holün yanına kazılarak kullanıcıya dışarı çıkmadan su çekmeye olanak sağlayacak şekilde yerleştirilmiştir, (İmamoğlu, 2006 ).

Taş dayanıklılığı, sürekliliği ve kalıcılığı temsil eder. Asırlar önce yapılan kamusal yapıların günümüzde hala ayakta kalabilmesi, taşa verilen şekil, duvar işlemeleri bu şehrin medeniyet birikimini yansıtır. Günümüzden iki asır öncesine dayandırılabilecek, bireye ait bir konut bulunmaması, kamusal alan ve bireysel alanın farklı tasarlandığı gerçeğini vurgular, (Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 2011).

Kayseri evinin yapımında iki temel malzeme olan taş ve ahşabın yanında ayrıca demir de sıkça kullanılmıştır. Sütun elemanlarının bağlanmasında, duvarların güçlendirilmesi ve yatay elemanların bağlanmasında demir kuşaklar kullanılmıştır. Pencere ve merdiven korkuluklarında çubuk, kepenk ve kapı yapımında sac levhalar halinde kullanılmıştır, (İmamoğlu, 2006).

Cephe Oluşumunu Etkileyen Elemanlar ve Özellikler

Geleneksel Kayseri evlerinde özellikle dış cephede taşın ihtişamıyla karşılaşılır. Kesme taş malzemeyle cephelenen evlerde taşın üzeri sıvanmayarak sade bırakılmıştır, (Tali, 2000). Cephede kullanılan taşlar sıvasız olarak bırakılmıştır. Giriş kapıları, pencereler, konsol ve çıkmalar, balkonlar ve havalandırma delikleri incelenen örnekler ışığında da dikkat çeken elemanlardır.

‘’ Kayseri evlerinde dış mekânda taş süslemenin en çok yoğunlaştığı bölüm evlerin giriş kapılarıdır. İki bölüm halindeki kapıların etrafı, taşın çeşitli şekilleriyle bezenmiştir. Müslüman ve Hıristiyan evlerinde üslup olarak farklılaşan kapılar, göz alıcı etkileriyle özeldirler.

Selçuklu üslup özellikleri gösteren kapı, kilit taşında bir çiçek motifiyle vurgulanırken, kemerin üst kısmı yuvarlak hatlı geometrik kabartmalarla tamamlanmıştır. Kapı kemerinin yan tarafları yuvarlak ince dilimler halindeki taşlarla bezenmiştir. Kemeri çerçeveleyen sade dikdörtgen korniş, portal havasında olup içerdeki kuşak da taşın dolu-boş şekilde oyulmasıyla elde edilmiştir. Kapı en dışta ikinci çerçevede sade ve ince silmelerle sınırlanmıştır. Kapının üzerinde dikdörtgen formlu bir aydınlatma penceresine yer verilmiştir. Pencerenin etrafı kapıda olduğu gibi yuvarlak formlu dilimli bir motifle bezenmiştir (Tali, 2000), (Şekil 3).

7

Şekil 3. Kuyumcuoğlu Konağı, Camcıoğlu Konağı ve Efendiağalar evi giriş kapısı süslemeleri ve detayları

‘’Genellikle iki katlı olarak yapılan Kayseri evlerinde ikinci kat, birinci kata göre dışarıya taşırılarak taş konsollar üzerine oturtulmuştur. Hem estetik hem de işlevsel olan taş konsollar düz, volütlü veya oval olarak farklı şekillerde kat aralarında bağlantıyı sağlayan cepheyi anlamlandıran güçlü mimari elemanlardır. Çeşitli uygulamaları söz konusu olan taş konsollar, bazen de cephenin en üstüne estetik amaçlı yerleştirilmiştir” (Tali, 2000), (Şekil 4).

Şekil 4. Camcıoğlu Konağı ve Selçuki evi çıkmalar taş ve ahşap payandaları

‘’Evlerin dış cephesinde önemle ele alınan pencereler form olarak çeşitlilik göstermektedir. Mazgal veya farklı kemer formlarıyla biçimlendirilen pencereler genellikle küçük boyutludur. Sade dikdörtgen bir pencere bile etrafı dışarıdan vurgulanan kesme taşlarla çerçevelenmiştir” (Tali, 2000), (Şekil 5).

262


6

Geleneksel evlerin dini sınıflandırılması zor olsa da 19.yüzyıl başında Müslüman evlerinin organik ve bitmemiş kurguları devam ederken Hristiyan ev planları daha derli toplu simetrik bir yapıya dönmeye başlamıştır. Bu dönemde sofa tokana harem odası hiyerarşisi yoktur ve sofa merkezi bir hol halini almıştır. Camcıoğlu evinin dar ve sıkışık merkezi holü bu oluşuma örnektir.

Bu dönemde genelde konfor anlayışıyla tuvaletler bahçeden kapalı mekânlara alınmış, su kuyuları mutfak veya merkezi holün yanına kazılarak kullanıcıya dışarı çıkmadan su çekmeye olanak sağlayacak şekilde yerleştirilmiştir, (İmamoğlu, 2006 ).

Taş dayanıklılığı, sürekliliği ve kalıcılığı temsil eder. Asırlar önce yapılan kamusal yapıların günümüzde hala ayakta kalabilmesi, taşa verilen şekil, duvar işlemeleri bu şehrin medeniyet birikimini yansıtır. Günümüzden iki asır öncesine dayandırılabilecek, bireye ait bir konut bulunmaması, kamusal alan ve bireysel alanın farklı tasarlandığı gerçeğini vurgular, (Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 2011).

Kayseri evinin yapımında iki temel malzeme olan taş ve ahşabın yanında ayrıca demir de sıkça kullanılmıştır. Sütun elemanlarının bağlanmasında, duvarların güçlendirilmesi ve yatay elemanların bağlanmasında demir kuşaklar kullanılmıştır. Pencere ve merdiven korkuluklarında çubuk, kepenk ve kapı yapımında sac levhalar halinde kullanılmıştır, (İmamoğlu, 2006).

Cephe Oluşumunu Etkileyen Elemanlar ve Özellikler

Geleneksel Kayseri evlerinde özellikle dış cephede taşın ihtişamıyla karşılaşılır. Kesme taş malzemeyle cephelenen evlerde taşın üzeri sıvanmayarak sade bırakılmıştır, (Tali, 2000). Cephede kullanılan taşlar sıvasız olarak bırakılmıştır. Giriş kapıları, pencereler, konsol ve çıkmalar, balkonlar ve havalandırma delikleri incelenen örnekler ışığında da dikkat çeken elemanlardır.

‘’ Kayseri evlerinde dış mekânda taş süslemenin en çok yoğunlaştığı bölüm evlerin giriş kapılarıdır. İki bölüm halindeki kapıların etrafı, taşın çeşitli şekilleriyle bezenmiştir. Müslüman ve Hıristiyan evlerinde üslup olarak farklılaşan kapılar, göz alıcı etkileriyle özeldirler.

Selçuklu üslup özellikleri gösteren kapı, kilit taşında bir çiçek motifiyle vurgulanırken, kemerin üst kısmı yuvarlak hatlı geometrik kabartmalarla tamamlanmıştır. Kapı kemerinin yan tarafları yuvarlak ince dilimler halindeki taşlarla bezenmiştir. Kemeri çerçeveleyen sade dikdörtgen korniş, portal havasında olup içerdeki kuşak da taşın dolu-boş şekilde oyulmasıyla elde edilmiştir. Kapı en dışta ikinci çerçevede sade ve ince silmelerle sınırlanmıştır. Kapının üzerinde dikdörtgen formlu bir aydınlatma penceresine yer verilmiştir. Pencerenin etrafı kapıda olduğu gibi yuvarlak formlu dilimli bir motifle bezenmiştir (Tali, 2000), (Şekil 3).

7

Şekil 3. Kuyumcuoğlu Konağı, Camcıoğlu Konağı ve Efendiağalar evi giriş kapısı süslemeleri ve detayları

‘’Genellikle iki katlı olarak yapılan Kayseri evlerinde ikinci kat, birinci kata göre dışarıya taşırılarak taş konsollar üzerine oturtulmuştur. Hem estetik hem de işlevsel olan taş konsollar düz, volütlü veya oval olarak farklı şekillerde kat aralarında bağlantıyı sağlayan cepheyi anlamlandıran güçlü mimari elemanlardır. Çeşitli uygulamaları söz konusu olan taş konsollar, bazen de cephenin en üstüne estetik amaçlı yerleştirilmiştir” (Tali, 2000), (Şekil 4).

Şekil 4. Camcıoğlu Konağı ve Selçuki evi çıkmalar taş ve ahşap payandaları

‘’Evlerin dış cephesinde önemle ele alınan pencereler form olarak çeşitlilik göstermektedir. Mazgal veya farklı kemer formlarıyla biçimlendirilen pencereler genellikle küçük boyutludur. Sade dikdörtgen bir pencere bile etrafı dışarıdan vurgulanan kesme taşlarla çerçevelenmiştir” (Tali, 2000), (Şekil 5).

263


8

Şekil 5. Bayram sokak üzerindeki konutlar, genel fotoğraf.

‘’Cephede genellikle eyvan şeklinde ele alınan balkonlar bezeme açısından önemli bölümlerdir. Bazen ahşapla kapatılarak değerlendirilen balkonlar bazen de kemerle dışa açılmıştır. Tavukçu Mah. no:3 teki Camcıoğlu Evi’nde (1900’ler) üçgen alınlık altında Bizans etkili yuvarlak formlu ikiz kemerle dışa açılan balkon, taşın kullanımı ve bezemeleriyle önemlidir. İki ince kuşakla oluşturulan yuvarlak kemerler ampir özellikte kilit taşlarıyla vurgulanmıştır. Stilize edilmiş yaprak motiflerinin işlendiği kilit taşının üst kısmında konsol şeklinde başlığa yer verilmiştir. Kemer üzerinde ilk kuşak, yuvarlak formlu motifin kabartma ve oyma şekliyle oluşturulurken, ikinci kuşak tamamen yaprak ve dal motiflerinden oluşmuş bitkisel bir kuşaktır. Kemer köşelikleri ve iki kemerin birleştiği noktalarda tamamen bezenen kısmın alt tarafında simetrik olarak karşılıklı iki aslan figürüne yer verilmiştir. Kenger yaprağından çıkan dallar ve kabartma tekniğinde çiçek motifiyle dolgulanan üçgen alınlığın alt kısmına bir de kitabe yerleştirilmiştir. Özenle ele alınan barok-rokoko bezemeleriyle Batılılaşma dönemi özellikleri gösteren ev taş işçiliğiyle önemlidir’’ (Tali, 2000), (Şekil 6).

Şekil 6. Balkon giriş kapısının üstünde ve girişi vurgulayarak yer alır, Camcıoğlu Konağı- Bayram Sokak.

‘’Taş süslemenin dengeli bir şekilde dağıldığı dış cephede özellikle üst kısımda dikkati çeken diğer bir özellik ise banyo, tuvalet, hol gibi yerlerde kullanılan havalandırma delikleridir. Rüzgar gülü, kalp motifi, yonca yaprağı, yıldız gibi çeşitli geometrik

9

şekiller cephede estetik amaçlı kullanılan küçük ve özel ayrıntılardır’’ (Tali, 2000), (Şekil 7).

Şekil 7. Efendiağalar Evi - Bayram Sokak

‘’Karasal iklimin hüküm sürdüğü Kayseri’de kışlar yağışlı ve uzun geçtiğinden kesme taşla yapılan düz toprak damlı evlerde kar ve yağmur suları cepheden çörtenlerle atılmıştır. Yuvak adı verilen mono blok bir taş yardımıyla eğimlenen damlarda fonksiyonel bir işlevi olan çörtenlerde, taş bezemenin yoğunlaştığı elemanlardır. Dini farklılıkların kendini gösterdiği çörtenler, genellikle Hıristiyan evlerinde stilize edilmiş çeşitli figürler kullanılabilirken Müslüman evlerinde ise daha sade ve cepheyle uyumludur. Camcıoğlu Evi’nde (1900’ler) aslan başı şeklinde ele alınmıştır’’ (Tali, 2000), (Şekil 8)

Şekil 8. Camcıoğlu Konağı ve Gürbaz Evi Bayram sokak cephesi

Çalışma Alanında Yer Alan sokaklar ve Geleneksel Konutlara Ait Bilgiler

264


8

Şekil 5. Bayram sokak üzerindeki konutlar, genel fotoğraf.

‘’Cephede genellikle eyvan şeklinde ele alınan balkonlar bezeme açısından önemli bölümlerdir. Bazen ahşapla kapatılarak değerlendirilen balkonlar bazen de kemerle dışa açılmıştır. Tavukçu Mah. no:3 teki Camcıoğlu Evi’nde (1900’ler) üçgen alınlık altında Bizans etkili yuvarlak formlu ikiz kemerle dışa açılan balkon, taşın kullanımı ve bezemeleriyle önemlidir. İki ince kuşakla oluşturulan yuvarlak kemerler ampir özellikte kilit taşlarıyla vurgulanmıştır. Stilize edilmiş yaprak motiflerinin işlendiği kilit taşının üst kısmında konsol şeklinde başlığa yer verilmiştir. Kemer üzerinde ilk kuşak, yuvarlak formlu motifin kabartma ve oyma şekliyle oluşturulurken, ikinci kuşak tamamen yaprak ve dal motiflerinden oluşmuş bitkisel bir kuşaktır. Kemer köşelikleri ve iki kemerin birleştiği noktalarda tamamen bezenen kısmın alt tarafında simetrik olarak karşılıklı iki aslan figürüne yer verilmiştir. Kenger yaprağından çıkan dallar ve kabartma tekniğinde çiçek motifiyle dolgulanan üçgen alınlığın alt kısmına bir de kitabe yerleştirilmiştir. Özenle ele alınan barok-rokoko bezemeleriyle Batılılaşma dönemi özellikleri gösteren ev taş işçiliğiyle önemlidir’’ (Tali, 2000), (Şekil 6).

Şekil 6. Balkon giriş kapısının üstünde ve girişi vurgulayarak yer alır, Camcıoğlu Konağı- Bayram Sokak.

‘’Taş süslemenin dengeli bir şekilde dağıldığı dış cephede özellikle üst kısımda dikkati çeken diğer bir özellik ise banyo, tuvalet, hol gibi yerlerde kullanılan havalandırma delikleridir. Rüzgar gülü, kalp motifi, yonca yaprağı, yıldız gibi çeşitli geometrik

9

şekiller cephede estetik amaçlı kullanılan küçük ve özel ayrıntılardır’’ (Tali, 2000), (Şekil 7).

Şekil 7. Efendiağalar Evi - Bayram Sokak

‘’Karasal iklimin hüküm sürdüğü Kayseri’de kışlar yağışlı ve uzun geçtiğinden kesme taşla yapılan düz toprak damlı evlerde kar ve yağmur suları cepheden çörtenlerle atılmıştır. Yuvak adı verilen mono blok bir taş yardımıyla eğimlenen damlarda fonksiyonel bir işlevi olan çörtenlerde, taş bezemenin yoğunlaştığı elemanlardır. Dini farklılıkların kendini gösterdiği çörtenler, genellikle Hıristiyan evlerinde stilize edilmiş çeşitli figürler kullanılabilirken Müslüman evlerinde ise daha sade ve cepheyle uyumludur. Camcıoğlu Evi’nde (1900’ler) aslan başı şeklinde ele alınmıştır’’ (Tali, 2000), (Şekil 8)

Şekil 8. Camcıoğlu Konağı ve Gürbaz Evi Bayram sokak cephesi

Çalışma Alanında Yer Alan sokaklar ve Geleneksel Konutlara Ait Bilgiler

265


10

Çalışma alanı olarak seçilen Yalçın sokak ve Bayram sokağında toplam 7 geleneksel konut örneği yer almaktadır. Konutlar bitişik nizam olup, köşe noktasında yer alan Kuyumcuoğlu konağı her iki sokağa da cephesi olan bir konut örneğidir.

Konutlar halihazır harita üzerinde sokaklar üzerinde numaralandırılmış (Şekil 9), her bir konuta ait kimlik kartı oluşturulmuş ve konutların genel özellikleri Cepheler ve Mekansal Özellikler başlığı altında analiz edilmiştir. Yapılan analizlerden ağırlıklı değerlendirme tablosu oluşturularak genel özellikler ortaya konmuştur, (Tablo 1, 2, 3).

Elde edilen genel özellikler aşağıdaki gibidir:

*Genel özellikler açısından;

Konutlar genellikle iki katlıdır.

Yatay bantlar genellikle kat aralığı ve çatı birleşimlerinde ağırlıklı olarak yer almaktadır.

Simetri çoğunlukla zemin katlarda yer alan bir özelliktir.

İklimsel özelliklere bağlı olarak kullanılan malzemeler cephelerde kesme yonu ve moloz taş, pencereler, çıkma altları, kepenkler gibi dış cephe elemanları ile yüklük, şerbetlik gibi iç mekan elemanları, kapı ve tavanlar gibi elemanlar ise ahşaptır .

*Mekânsal kurgu açısından;

Plan tipi olarak avlulu olup, sofa haricindeki mekânlar; odalar, tokana (mutfak ve kış odası) ve köşk avlu ile doğrudan ilişkilidir.

Başoda yarıya yakın örnekte mevcut olup, bu örneklerde ağırlıklı olarak 1. Katta yer almakta ve farklı ritmlerle vurgulanmaktadırlar.

Tokana (mutfak ve kış odası) çoğu örnekte yer almakta olup özellikle sağır duvarla bitişik konumda; zemin ya da bodrum katlarında yer almaktadır.

*Girişler açısından;

Konutlar avlulu plan tipi ağırlıklı olmalarına rağmen, girişler direkt olarak sokaktandır.

Girişler ağırlıklı olarak çıkma altında olup, düz yüzeylerde yer alanlar ise yapının orta eksenindedir.

Pencereler açısından;

Zemin Katlarda yer alan pencereler güvenlik açısından demir parmaklıklı olup, tüm katlardakiler dikdörtgen formludur.

Pencerelerde, gerek düz yüzeyde ve gerekse çıkma yüzeylerinde olmak üzere her iki yüzeyde de, gruplanma vardır.

11

*Çıkmalar açısından;

Strüktürlerine göre taş payandalı çıkmalar ağırlıklıdır.

Genel olarak oda uzunluğunca ve yapı uzunluğunca olmak üzere büyüklükleri açısından sınıflandırılabilirler. Konutlar bitişik nizam bir yapılaşmada yer aldıklarından genel olarak (köşe konutlar hariç) yönlerine göre tek yönlüdürler.

Çalışma Alanında Yer Alan Sokaklar ve Geleneksel Konutlara Ait Bilgiler

266


10

Çalışma alanı olarak seçilen Yalçın sokak ve Bayram sokağında toplam 7 geleneksel konut örneği yer almaktadır. Konutlar bitişik nizam olup, köşe noktasında yer alan Kuyumcuoğlu konağı her iki sokağa da cephesi olan bir konut örneğidir.

Konutlar halihazır harita üzerinde sokaklar üzerinde numaralandırılmış (Şekil 9), her bir konuta ait kimlik kartı oluşturulmuş ve konutların genel özellikleri Cepheler ve Mekansal Özellikler başlığı altında analiz edilmiştir. Yapılan analizlerden ağırlıklı değerlendirme tablosu oluşturularak genel özellikler ortaya konmuştur, (Tablo 1, 2, 3).

Elde edilen genel özellikler aşağıdaki gibidir:

*Genel özellikler açısından;

Konutlar genellikle iki katlıdır.

Yatay bantlar genellikle kat aralığı ve çatı birleşimlerinde ağırlıklı olarak yer almaktadır.

Simetri çoğunlukla zemin katlarda yer alan bir özelliktir.

İklimsel özelliklere bağlı olarak kullanılan malzemeler cephelerde kesme yonu ve moloz taş, pencereler, çıkma altları, kepenkler gibi dış cephe elemanları ile yüklük, şerbetlik gibi iç mekan elemanları, kapı ve tavanlar gibi elemanlar ise ahşaptır .

*Mekânsal kurgu açısından;

Plan tipi olarak avlulu olup, sofa haricindeki mekânlar; odalar, tokana (mutfak ve kış odası) ve köşk avlu ile doğrudan ilişkilidir.

Başoda yarıya yakın örnekte mevcut olup, bu örneklerde ağırlıklı olarak 1. Katta yer almakta ve farklı ritmlerle vurgulanmaktadırlar.

Tokana (mutfak ve kış odası) çoğu örnekte yer almakta olup özellikle sağır duvarla bitişik konumda; zemin ya da bodrum katlarında yer almaktadır.

*Girişler açısından;

Konutlar avlulu plan tipi ağırlıklı olmalarına rağmen, girişler direkt olarak sokaktandır.

Girişler ağırlıklı olarak çıkma altında olup, düz yüzeylerde yer alanlar ise yapının orta eksenindedir.

Pencereler açısından;

Zemin Katlarda yer alan pencereler güvenlik açısından demir parmaklıklı olup, tüm katlardakiler dikdörtgen formludur.

Pencerelerde, gerek düz yüzeyde ve gerekse çıkma yüzeylerinde olmak üzere her iki yüzeyde de, gruplanma vardır.

11

*Çıkmalar açısından;

Strüktürlerine göre taş payandalı çıkmalar ağırlıklıdır.

Genel olarak oda uzunluğunca ve yapı uzunluğunca olmak üzere büyüklükleri açısından sınıflandırılabilirler. Konutlar bitişik nizam bir yapılaşmada yer aldıklarından genel olarak (köşe konutlar hariç) yönlerine göre tek yönlüdürler.

267


13

Tablo 1. Selçuki evi-Bezircioğlu evlerine ait Planlar, Görünüşler ve Fotoğraflar (Bu iki konut tek ve aynı avluyu paylaştıkları için bir tablo içinde analiz edilmişlerdir).

İNCELENEN KONUT: SELÇUKİ EVİ-BEZİRCİOĞLU EVİ Örnek No:1-2

Planlar

Cephe-Siluet

Fotoğraflar

14

Tablo 2. Selçuki evi-Bezircioğlu evlerine restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Bezircioğlu Evi No:1Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

Selçuki Evi No:2Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

268


14

Tablo 2. Selçuki evi-Bezircioğlu evlerine restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Bezircioğlu Evi No:1Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

Selçuki Evi No:2Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

269


15

Tablo 3. Kuyumcuoğlu Konağına ait Planlar, Görünüşler ve Fotoğraflar

İNCELENEN KONUT: KUYUMCUOĞLU KONAĞI Örnek No:3

Planlar

Cephe-Siluet

Fotoğraflar

16

Tablo 4. Kuyumcuoğlu Konağının restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflarBezircioğlu evi No:3Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

270


16

Tablo 4. Kuyumcuoğlu Konağının restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflarBezircioğlu evi No:3Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

271


17

Tablo 5. Camcıoğlu Konağına ait Planlar, Görünüşler ve Fotoğraflar

İNCELENEN KONUT: CAMCIOĞLU KONAĞI Örnek No:4

Planlar

Cephe-Siluet

Fotoğraflar

18

Tablo 6. Camcıoğlu Konağının restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Camcıoğlu Konağı No:4Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

272


18

Tablo 6. Camcıoğlu Konağının restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Camcıoğlu Konağı No:4Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

273


19

Tablo 7. Efendiağalar evine ait Planlar, Görünüşler ve Fotoğraflar

İNCELENEN KONUT: KUYUMCUOĞLU Örnek No:5

Planlar

Cephe-Siluet

Fotoğraflar

20

Tablo 8. Efendiağalar Konağının restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Efendiağalar Konağı No:5Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

274


20

Tablo 8. Efendiağalar Konağının restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Efendiağalar Konağı No:5Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

275


21

Tablo 9. Dülgeroğlu evine ait Planlar, Görünüşler ve Fotoğraflar

İNCELENEN KONUT: DÜLGEROĞLU EVİ Örnek No:6

Planlar

Cephe-Siluet

Fotoğraflar

22

Tablo 10. Dülgeroğlu evinin restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Dülgeroğlu evi No:6Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

276


22

Tablo 10. Dülgeroğlu evinin restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Dülgeroğlu evi No:6Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

277


23

Tablo 11. Gürbaz evine ait Planlar, Görünüşler ve Fotoğraflar

İNCELENEN KONUT: GÜRBAZ EVİ Örnek No:7

Planlar

Cephe-Siluet

Fotoğraflar

24

Tablo 12. Gürbaz evinin restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Gürbaz evi No:6Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

278


24

Tablo 12. Gürbaz evinin restorasyon öncesi durumlarını gösteren fotoğraflar

Gürbaz evi No:6Restorasyon Öncesi Restorasyon Sonrası

279


26

280


27

-

--

--

--

-

-

--

--

--

--

--

-

--

--

--

-

--

--

--

AĞ

IRLI

KLI

GEN

EL D

EĞER

LEN

DİR

ME

GEN

EL Ö

ZELL

İKLE

RM

EKA

NLA

R

Kat

Say

ısıY

atay

Ban

tSi

met

riA

vlu

Baş O

da

Zem

in1.

Kat

Mek

an İl

işki

siİç

Mek

anda

ki

Kon

umK

atla

rdak

iK

onum

Cep

hede

ki V

urgu

İç M

ekan

daki

K

onum

Oda

lar

Toka

naK

öşk

Fark

lı R

itmY

alın

baş o

da

baş o

da

baş o

da

baş o

da

281


29

SONUÇLAR

Ele alınan sokaktaki konutlar genel özellikler açısından; genellikle iki katlı, yatay bantların hakim olduğu ve kat aralığı ve çatı birleşimlerinde yer aldığı, simetrinin genel olarak zemin katlarda bulunduğu belirlenmiştir. İklimsel özelliklere bağlı olarak kullanılan malzemeler; cephelerde kesme yonu ve moloz taştır. Mekânsal kurgu açısından; plan tipi avlulu olup, sofa haricindeki mekânlar; odalar, tokana (mutfak ve kış odası) ve köşk avlu ile doğrudan ilişkilidir. Başoda yarıya yakın örnekte mevcut olup, ağırlıklı olarak 1. katta yer almakta ve farklı ritimlerle vurgulanmaktadırlar. Tokana (mutfak ve kış odası) çoğu örnekte olup özellikle sağır duvarla bitişik konumda; zemin ya da bodrum katlarında yer almaktadır.Girişler açısından; Konutlar avlulu plan tipi ağırlıklı olmalarına rağmen, girişler direkt olarak sokaktandır. Girişler genellikle çıkma altında olup, düz yüzeylerde yer alanlar ise yapının orta eksenindedir. Pencereler açısından; zemin Katlarda yer alan pencereler güvenlik açısından demir parmaklıklı ve tümü dikdörtgen formludur. Pencerelerde, gerek düz yüzeyde ve gerekse çıkma yüzeylerinde olmak üzere her iki yüzeyde de, gruplanma vardır. Çıkmalar açısından;Strüktürlerine göre taş payandalı çıkmalar ağırlıklıdır. Genel olarak oda uzunluğunca ve yapı uzunluğunca olmak üzere büyüklükleri açısından sınıflandırılabilirler. Konutlar bitişik nizam bir yapılaşmada yer aldıklarından genel olarak (köşe konutlar hariç) yönlerine göre tek yönlüdürler.

Günümüzde gerçekleşen hızlı kentleşme paralelinde giderek artan düzensiz ve karmaşık yapılaşma; fiziksel çevreyi, dolayısıyla da tarihsel çevreyi olumsuz yönde etkilemektedir. Büyük bir bölümünün tahrip edildiği, kullanım dışı bırakıldığı ve hatta yok olmaya terk edildiği bu çevrelerin gerek kendi bünyesinde gerekse etkileşimde bulunduğu yakın çevresinde yapılan yeni yapılarla ikinci plana itildikleri görülmektedir.

Mevcut dokuyla bağlantıları düşünülmeden tasarlanan yeni yapılaşmalar sonucunda; kentlerin kimliğinin oluşumu ve sürekliliğinin sağlanmasında önemli yer tutan tarihi çevrelerde olumsuz yönde değişimler olmakta, kente kattıkları anlamlar, geçmişe ait değer ve simgeler belirginsizleşmektedir. Bu açılardan yaklaşıldığında tarihi çevrelerde tasarım yaklaşımlarının nasıl olması gerektiği konusu ayrı bir önem kazanmaktadır.

Tarihi çevrede tasarım yapılırken dikkat edilmesi gereken en temel husus tasarımın gerçekleştirileceği çevre ve çevre bağlantısının yani bağlamsal uygunluğun göz önüne alınmasıdır. Günümüzde, tarihi çevrelerde, tarihsel kent dokusunu analiz eden, kentin tipolojik ve morfolojik çözümlemesini konu alan çalışmalarda bağlamsal uygunluk sağlanabileceği görüşleri önem kazanmaktadır, (Aydınlı, 1990). Bağlamsal uygunluğun gerçekleştirilebilmesi için bir takım verilere ihtiyaç duyulmaktadır. Brolin bu verileri; Sokaktan ileride veya geride inşa etme, Bitişik yapı düzeninden farklı olarak yapı aralarında boşluk bırakma veya aynı düzeni uygulama, Kütle, Yaklaşık Yükseklik, Cephe oranları ve Yönü, Biçim ve Siluet, Pencere ve kapı düzeni oranları, Malzeme, Renk ve Doku olarak sıralamaktadır, (Brolin,1980). Bu verilerin kullanılabilmesi için de tasarımın gerçekleştirileceği alanda tipoloji çalışmaların yapılması gerekmektedir.

28

AĞ

IRL

IKL

I GE

NE

L D

EĞ

ER

LE

ND

İRM

E

CE

PHE

EL

EMA

NL

AR

I

Gir

işle

rPe

ncer

eler

Çık

mal

ar

Soka

ktan

Çık

ma

Altı

nda

Düz

Yüz

eyde

Kon

umla

rına

Gör

eFo

rmla

rına

Gör

eG

rupl

anm

aPe

ncer

eBö

lünm

esi

Strü

ktür

lerin

e G

öre

Büy

üklü

kler

ine

Gör

e

Zem

in1.

Kat

Dik

dörtg

enK

are

Çık

ma

Yüz

eyin

deD

üz Y

üzey

deA

hşap

Pay

anda

lıTa

ş Pay

anda

lıO

da

Uzu

nluğ

unca

Yap

ı Uzu

nluğ

unca

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

282


29

SONUÇLAR

Ele alınan sokaktaki konutlar genel özellikler açısından; genellikle iki katlı, yatay bantların hakim olduğu ve kat aralığı ve çatı birleşimlerinde yer aldığı, simetrinin genel olarak zemin katlarda bulunduğu belirlenmiştir. İklimsel özelliklere bağlı olarak kullanılan malzemeler; cephelerde kesme yonu ve moloz taştır. Mekânsal kurgu açısından; plan tipi avlulu olup, sofa haricindeki mekânlar; odalar, tokana (mutfak ve kış odası) ve köşk avlu ile doğrudan ilişkilidir. Başoda yarıya yakın örnekte mevcut olup, ağırlıklı olarak 1. katta yer almakta ve farklı ritimlerle vurgulanmaktadırlar. Tokana (mutfak ve kış odası) çoğu örnekte olup özellikle sağır duvarla bitişik konumda; zemin ya da bodrum katlarında yer almaktadır.Girişler açısından; Konutlar avlulu plan tipi ağırlıklı olmalarına rağmen, girişler direkt olarak sokaktandır. Girişler genellikle çıkma altında olup, düz yüzeylerde yer alanlar ise yapının orta eksenindedir. Pencereler açısından; zemin Katlarda yer alan pencereler güvenlik açısından demir parmaklıklı ve tümü dikdörtgen formludur. Pencerelerde, gerek düz yüzeyde ve gerekse çıkma yüzeylerinde olmak üzere her iki yüzeyde de, gruplanma vardır. Çıkmalar açısından;Strüktürlerine göre taş payandalı çıkmalar ağırlıklıdır. Genel olarak oda uzunluğunca ve yapı uzunluğunca olmak üzere büyüklükleri açısından sınıflandırılabilirler. Konutlar bitişik nizam bir yapılaşmada yer aldıklarından genel olarak (köşe konutlar hariç) yönlerine göre tek yönlüdürler.

Günümüzde gerçekleşen hızlı kentleşme paralelinde giderek artan düzensiz ve karmaşık yapılaşma; fiziksel çevreyi, dolayısıyla da tarihsel çevreyi olumsuz yönde etkilemektedir. Büyük bir bölümünün tahrip edildiği, kullanım dışı bırakıldığı ve hatta yok olmaya terk edildiği bu çevrelerin gerek kendi bünyesinde gerekse etkileşimde bulunduğu yakın çevresinde yapılan yeni yapılarla ikinci plana itildikleri görülmektedir.

Mevcut dokuyla bağlantıları düşünülmeden tasarlanan yeni yapılaşmalar sonucunda; kentlerin kimliğinin oluşumu ve sürekliliğinin sağlanmasında önemli yer tutan tarihi çevrelerde olumsuz yönde değişimler olmakta, kente kattıkları anlamlar, geçmişe ait değer ve simgeler belirginsizleşmektedir. Bu açılardan yaklaşıldığında tarihi çevrelerde tasarım yaklaşımlarının nasıl olması gerektiği konusu ayrı bir önem kazanmaktadır.

Tarihi çevrede tasarım yapılırken dikkat edilmesi gereken en temel husus tasarımın gerçekleştirileceği çevre ve çevre bağlantısının yani bağlamsal uygunluğun göz önüne alınmasıdır. Günümüzde, tarihi çevrelerde, tarihsel kent dokusunu analiz eden, kentin tipolojik ve morfolojik çözümlemesini konu alan çalışmalarda bağlamsal uygunluk sağlanabileceği görüşleri önem kazanmaktadır, (Aydınlı, 1990). Bağlamsal uygunluğun gerçekleştirilebilmesi için bir takım verilere ihtiyaç duyulmaktadır. Brolin bu verileri; Sokaktan ileride veya geride inşa etme, Bitişik yapı düzeninden farklı olarak yapı aralarında boşluk bırakma veya aynı düzeni uygulama, Kütle, Yaklaşık Yükseklik, Cephe oranları ve Yönü, Biçim ve Siluet, Pencere ve kapı düzeni oranları, Malzeme, Renk ve Doku olarak sıralamaktadır, (Brolin,1980). Bu verilerin kullanılabilmesi için de tasarımın gerçekleştirileceği alanda tipoloji çalışmaların yapılması gerekmektedir.

283


30

Kaynaklar

Aydınlı, S., 1990. Mimarlıkta Yeni Bir Kavram: Bağlamsal Uygunluk, Yapı Dergisi, 108, 45-49 s.

Binici, Y., “Geleneksel Kayseri Yapılarında Isıtma ve Havalandırma” , VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, Kayseri, 2002, s.214-15

Boysan, A., 1990. Geçmişi Korumakla Taklit Etmenin Farkı, Çağdaş Mimaride Geçmişin Değerlendirilmesi Sempozyumu, Tasarım Dergisi, 110-111.

Brolin, B.C., 1980. Architecture in Context- Fitting New Buildings with Old, Van Nostrand Reinhold Company, New York.

Çeçener, B., 1981. Taşınmaz Eski Eser Koruma Olayı, Türkiye l. Şehircilik Kongresi, Ankara, Bildiriler Kitabı: I, 251-270.

Dostoğlu, H., 1984. Çağımızın Klasikçisi: Leon Krier, Mimarlık Dergisi, 6, 30-35.

Erder, C., 1971. Tarihi Çevre Kaygısı, ODTÜ Yayınları, Ankara.

İmamoğlu V. , Geleneksel Kayseri Evleri, Kayseri Buyukşehir Belediyesi Kultur Yayınları No:49.

Karaman, A., 1989. Kentsel Peyzaj, Yapı Dergisi, 89, 54-58.

Kartal, M., “Eski Kayseri Evinde Taşın Kullanımı”, İlgi Dergisi, S.61, İstanbul, 1990, s.9-11

Kayseri, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür yayınları, No:83, ISBN:978-975-8046-83-6, Mart, 2011 .

Krier, L., 1990. New Urban Classicism, Edited by Andreas Papadaki, Harriet Watson, Omnibus Volume, Acedemy Editions, London.

Kuban, D., 1990. Geçmişi Ne Yapalım?, Çağdaş Mimaride Geçmişin Değerlendirilmesi Sempozyumu, Tasarım Dergisi, 7, 100-101.ayseri, Kayseri Buyukşehir Belediyesi Kultur Yayınları No:83.

Özsoy İnşaat Turizm Ticaret ve Sanayi A.Ş., Yüksek Mimar Ayşe Önder,2007, (Çizimler).

1

Birgi Geleneksel Ahşap Konutlarında Yapısal Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Engin Aktürk1, Tülay Çobancaoğlu2

1 Beykent Üniversitesi Beylikdüzü Yerleşkesi, MYO, Mimari Restorasyon Programı, İstanbul

E-Posta: [email protected] Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fındıklı Yerleşkesi, Mimarlık

Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbulE-Posta: [email protected]

Özet

İzmir’in Ödemiş ilçesine bağlı Birgi beldesi tarih boyunca çeşitli devletler himayesinde önemli yerleşimlere ev sahipliği yapmıştır. Çağlar boyunca kentsel gelişimini sürdürmüş olan Birgi birçok kamusal ve sivil mimarlık örneğine sahiptir. Fakat sözkonusu mimari mirasın bir kısmı beldenin geçirdiği doğal felaketler, savaş ve isyan gibi yıkıcı hareketler ve politik kararlar nedeniyle günümüze ulaşamamıştır. Buna rağmen,mevcut kamusal ve sivil mimarlık örnekleri kamu ve sivil toplum kuruluşlarının desteğiyle katılımcı bir korumacılık anlayışıyla korunmaya ve beldenin özgün tarihsel dokusu sürdürülmeye çalışılmaktadır. Ancak ahşap sivil mimarlık örneklerinin korunması açısından yapılan sokak ve cephe sağlıklaştırma çalışmalarının yeterli olmadığı, finansal ve bürokratik sorunlardan dolayı birçok ahşap yapıda gerekli koruma önlemlerinin alınmaması nedeniyle ciddi yapısal sorunların ortaya çıktığı gözlenmiştir.

Bu çalışmada, Birgi’de bulunan mevcut ahşap sivil mimarlık örneklerinde görülen malzeme ve yapısal bozulmaları tespit etmek ve söz konusu bozulmalara karşı çözüm önerileri geliştirmek amaçlanmıştır. Özellikle, yerleşimde bulunan en eski sivil mimarlık örnekleri olan Çakıroğlu ve Sandıkoğlu konaklarında görülen yapısal ve malzeme bozulmaları incelenerek, Birgi geleneksel ahşap mimarisinde görülen yapısal ve malzeme bozulmaları tespit edilmeye ve sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Kamusal ve ekonomik sebeplerle restorasyon süreci aksayan ve günümüzde harap durumda olan Sandıkoğlu Konağı üzerinden bozulmalar örneklendirilerek, çözüm önerileri geliştirilmiştir.

Anahtar Sözcükler: Birgi, Sandıkoğlu Konağı, Çakıroğlu Konağı, Restorasyon, Koruma, Ahşap.

Giriş

Birgi, İzmir’e 114 km uzaklıkta, İzmir ilinin Ödemiş ilçesine bağlı bir mahalledir.Bozdağ eteklerine kurulmuş ve eski bir yerleşim yeri olan Birgi, geçmişte Aydınoğlu Beyliği’ne başkentlik yapmıştır. Yerleşim merkezinin içinden Bozdağ’dan kaynaklanan Birgi ve Sasalı adlarında iki dere geçmektedir (Ödemiş,1982-83, s. 4439) (Şekil 1).

284


kayseri- melikgazi İlçesi tavukçu mahallesi yalçın sokak ... · kayseri- melikgazi İlçesi-...

Documents