kayserİ kadi sİcİllerİndekİ yaralanma ve ÖlÜm …sbedergi.erciyes.edu.tr/sayi_22/20-...

KAYSERİ KADI SİCİLLERİNDEKİ YARALANMA VE ÖLÜM VAKALARIYLA İLGİLİ KEŞİF RAPORLARI (1650-1660)

Yrd. Doç. Dr. Özen TOK

Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi e-mail: [email protected]

Özet

Bu çalışmanın amacı, Osmanlı dönemindeki yaralanma ve ölümle ilgili keşif ko-nusunu ve oluşturulan keşif heyetini ele almaktır. Konu, 1650-1660 yıllarına ait Kayseri kadı sicillerine dayanmaktadır. Bu çalışma, keşif konusunda oluşturulan heyetin nasıl bir rol üstlendiğini ortaya koyarak bir değerlendirmede bulunmaktadır. Bu çerçevede, keşif heyeti genellikle naib, subaşının görevlendirdiği bir kişi ve Müslüman ahaliden oluşan grup tarafından temsil edilmiştir. Oluşturulan keşif heyeti, keşifte bulunmak ve rapor etmek üzere olay mahalline gönderilmiştir.

Anahtar Kelimeler: XVII. yüzyıl, Osmanlı toplumu, kadı sicilleri, keşif heyeti.

CRIMINAL INVESTIGATIONS IN THE JUDICIAL RECORDS OF KAYSERİ (1650-1660)

Abstract

The aim of this paper is to explore the criminal investigation and investigatory comittees in the Ottoman Empire for the period under study. This study is based on the judicial records of Kayseri dating from the period between 1650-1660 in the sus-province of Kayseri. This paper also provides an overview and analiysis of how investigatory comittees was represented within the criminal investigations. The order of precedence in the naming of the investigatory comittees was consist of naib / deputy kadı in the Otoman Empire, someone who was the official representative of the sub-gowerner and some local Muslim resitents. The set-up of the investigating comittees was sent to the scene of the crime to investigate and report.

Keywords: the 17th century, the Ottoman society, judicial records, investigatory comittees.

1. Giriş

Osmanlı dönemine ait kadı sicilleri muhteva bakımından özellikle Tanzi-mat dönemine kadar zengin bir malzemeyi içermektedir. Bu yönüyle siciller, Os-manlı toplumunda özellikle merkezin dışında kalan taşra hayatının ortaya çıkarıl-masında ve gündelik yaşamın anlaşılmasında yegâne otantik kaynak durumunda-dırlar.

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 22 Yıl : 2007/1 (327-347 s.)

328

Zengin muhtevası ile kadı sicilleri Osmanlı dönemi kültür tarihi ve aynı zamanda tıp tarihi için vazgeçilmez kaynaklar arasında yer alır. Bu çerçevede bazı hastalıkların tedavileri, hastalıkların mahallî isimleri, bazı ilaç terkipleri, hekim ve cerrahlar ile hastalar arasında düzenlenen rıza senetleri, merkezden gönderilen sağlıkla ilgili fermanlar, Adli Tıbba ait hususlar vb. konulara dair belgeler mevcut-tur.1

Kadı sicillerinde, çeşitli sebeplerle kaza sonucu meydana gelen ve yara-lanma ya da ölümle sonuçlanan vakaların yanı sıra, şahsa karşı işlenen suçlar ve bunların sonuçlarıyla ilgili dikkat çekici bilgiler mevcuttur. Bunlar arasında vücut bütünlüğüne karşı işlenen suçlar, adam öldürme suçları ve cenine karşı işlenen suçlar yer almaktadır.

Bilindiği üzere, insanın en tabii ve vazgeçilmez hakkı yaşama hakkıdır. İn-sanların huzur ve güven ortamında yaşayabilmeleri için hayat ve vücut bütünlükle-rinin korunması, tarihin en eski dönemlerinden günümüze kadar önemini korumuş ve çeşitli müeyyidelerle teminat altına alınmıştır. Hayat hakkı, diğer bütün haklar-dan istifade edilebilmenin zorunlu ön şartıdır. Bundan dolayı şahsın hayatına yöne-lik tecavüzler aynı zamanda onun sahip olduğu bütün hakların ihlali anlamını taşı-maktadır. Ancak tarih boyunca toplum hâlinde yaşayan insanların gerek ihtiras ve kıskançlıkları gerekse aralarındaki menfaat çatışmalarından dolayı birbirlerinin canlarına kastettikleri, haksız tecavüzlerle organlarını yok ettikleri ve sağlıklarını bozdukları da bir vakıadır.2

Şahıslara karşı işlenen suçlar neticesinde, mağdur ya hayatını tamamen kaybedip ölmekte, veya hayatını kaybetmemekle beraber sakat kalmakta ve sağlığı zarar görmektedir.3

Şahıslara karşı işlenen suçlar, hayata ve vücut bütünlüğüne karşı olmak üzere ikiye ayrılır. Hayata karşı suçlar adam öldürme suçları olup, genel kabullere göre modern tasnife uygun şekilde, kasten (amden), kastın aşılması (şibhü’l-amd) suretiyle ve taksirle adam öldürme (hataen katl) şeklinde üçe ayrılmıştır. Vücut bütünlüğüne yönelik suçlar da adam öldürme suçu gibi, kasten yaralama suçu, tak-sirle yaralama, kastın aşılması suretiyle yaralama olarak üçe ayrılır.4

1 Ali Haydar Bayat, “Şer’iye Sicilleri ve Tıp Tarihimiz I, Rıza Senetleri”, II. Türk Tıp

Tarihi Kongresi, TTK, Ankara 1999, s. 40. 2 Şamil Dağcı, İslâm Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller, Diyanet İşleri

Başkanlığı Yayınları, Ankara 1996, s. 3. 3 Dağcı, a.g.e., s. 42. 4 Mustafa Avcı, Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar, İstanbul 2004, s. 27. Ayrıca bkz.

Halil Cin- Ahmet Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, C.I, Kamu Hukuku, İstanbul 1995, s. 322; Ahmet Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri, C.I, İstanbul 1990, s.118.


329

Diğer bir suç çeşidi de cenine karşı işlenen suçtur. Bu da kısaca gebe bir kadının dövülmesi veya korkutulması suretiyle ceninin ölü doğmasına sebep olma olarak ifade edilmektedir.5

Herhangi bir adli olayın nasıl yapıldığını, olayın oluş şekli, olayda meyda-na gelen zarar ve ziyanın tespiti suçlu ve mağdura ait suç delillerinin tespiti için hakim yönetiminde olay yerinde yapılan incelemeye keşif denilmektedir.6

Keşif genelde her ne kadar olay mahallinde icra edilirse de teftiş edilecek konunun mahiyetine göre yer önem arz etmeyebilir. Şayet davanın konusu şahsa karşı işlenmiş bir cürüm ise yaralı olan mağdur mahkemeye kadar gidebiliyorsa mağdurun yaralarının hakim tarafından incelenmesinden ibaret olan keşif mahke-mede de icra edilirdi.7

Keşifte, hadisenin boyutlarını ortaya çıkarabilmek için suç mahallinde ya da diğer herhangi bir yer veya kimse üzerinde araştırma yapılması söz konusudur. Keşif mahkeme dışında, olay yerinde, mağdurun evinde veya iş yerinde de yapıla-bilirdi. Bazı durumlarda, örneğin adam öldürme davalarında, maktullerin ceset ve kemiklerinin mezardan çıkartılarak gerekli keşif ve muayeneye tabi tutulduğu gö-rülmektedir.8

Adli vakayla ilgili keşif, bizzat kadı tarafından yapıldığı gibi naib veya di-ğer kadı yardımcılarından birinin görevlendirilmesi suretiyle de yapılmıştır.

2. Keşfe Konu Olan Vakaların Kadıya İntikali

Bu çalışmamızda yukarıda özetlediğimiz bilgiler çerçevesinde XVII. yüz-yılın ortalarına ait 1650-1660 yılları arasını kapsayan Kayseri kadı sicillerinden toplam 14 defterde keşif konusuyla ilgili belgeler üzerinde yaptığımız incelemenin sonuçlarını vereceğiz.9 Bu sicillerde konumuzla ilgili olarak hakkında keşif raporu

5 Cenin ıskatıyla ilgili bilgi için bkz. Mustafa Öztürk, “Osmanlı Döneminde Iskat-ı Ce-

ninin Yeri ve Hükmü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.I, Sayı:1, Elazığ 1987, s. 199-208; Hava Selçuk, “Osmanlı Toplumunda Kadının Annelik Vasfından Doğan Hakları (1650-1750 Yıllarında Kayseri Örneği)”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (10-11 Nisan 2003), Kayseri 2003, s. 443-455.

6 Cahit Özen, Kısa Adlî Tıp Ders Kitabı, İstanbul 1980, s. 10; Adnan Öztürel, Adlî Tıp, Ankara 1971, s.6.

7 Celal Erbay, İslâm Ceza Muhakemesi Hukukunda İspat Vasıtaları, İstanbul 1999, s. 242.

8 Bu konuyla ilgili olarak, Diyarbakır beylerbeyine gönderilen hüküm için bkz: 6 Numa-ralı Mühime Defteri (972/1564-1565), C.II, Tıpkıbasım, Ankara 1995, s.16, 92.; Meh-met Akman, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, İstanbul 2004, s. 92.

9 Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi (KAYTAM)’nde fotokopi ve mikrofilm halinde bulunan bu siciller: 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70 ve 71 Nu-maralı sicillerdir. Bu sicillerden bazıları Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bilim Dalı’nda yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış olup, birer örneği Erciyes


330

düzenlenen belgelerin toplam sayısı 75’tir. Bu belgeleri kendi aralarında darp ve yaralanmaya konu olanlar ve ölüm hadiseleriyle ilgili olanlar şeklinde iki ana kı-sımda inceledik. Bu belgelerden 38’i darp ve yaralanma olaylarına ait olup bunla-rında 34’ü kasten darp ve yaralanmaya, 4’ü kazaen meydana gelen yaralanmalara aittir. İkinci kısımda ele aldığımız ölüm hadiseleriyle ilgili 35 keşif raporunun 7’si kasten darp ve yaralanma neticesi mağdurun ölümü olaylarına, 22’si kazaen mey-dana gelen ölüm olaylarına, 4’ü hastalık veya ecel sonucu meydana gelen ölüm olaylarına, 1’i hataen katl olayına, ve 1’i de intihar olayına aittir. Tespit edilen ya-ralanma ve ölüm nedenleri ile bunlara ait bulgular ekte tablo halinde, 1650-1660 Tarihleri Arasında Meydana Gelen Yaralanma Ve Ölüm Vakalarıyla İlgili Belgeler Tablosu başlığı altında verilmiştir.

Keşfe konu olan olayların mahkemeye intikal ettirilme şekli ise, olayların mahiyetine göre değişiklik arz etmektedir. Madrup veya mecruh (darbe almış veya yaralanmış) olan mağdurların bizzat kendilerinin mahkemeye kadar gelerek kadı huzurunda durumlarının keşfinin yapılmasını talep etmeleri söz konusu olmuştur. Nitekim, 29 Temmuz 1651 tarihli belgeye göre, Tepecik Mahallesi’nden Mustafa bin Osman adlı kişi yaralı olarak mahkemeye gelerek, akşam vakti evine giderken, Osman Bey ibn-i Ali Bey, Mehmed bin Ömer ve Ahmed bin İlyas adlı şahısların sarhoş oldukları hâlde, kendisine kılıçla saldırdıklarını ve sol dirseğinden yaralan-dığını beyanla durumunun keşfini mahkemeden talep etmiştir.10

Bazı durumlarda mağdurun bir yakını tarafından, mahalle veya köy ahali-sinden birileri tarafından veya ehl-i örf tarafından mahkemeye getirilmeleri söz konusu olmuştur. Özellikle yürüyemeyecek derecede ağır yaralı olanların araba ile mahkeme kapısı önüne kadar getirilerek keşiflerinin mahkeme önünde yapıldığı görülmektedir. Mesela, 1 Mayıs 1652 tarihli belgeye göre, Erkilet köyünün Müslim ve gayrimüslim ahalisinden bazı kimseler mahkemeye gelerek, 1 gün önce köyleri-ne gelen 6 neferden birisinin Ferhad veled-i Arzman’ı arka ve omzundan balta ile

Üniversitesi Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi’nde bulunmaktadır: Mus-tafa Oğuz, 59 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1062 / M. 1652) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Kayseri 1998; Mesude Doğan, 60/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1065 / M. 1655) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Kayseri 2001; Meltem Akkan, 60/II Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1065 / M. 1655) Transkripsiyon ve Değer-lendirme, Kayseri 2003; Ahmet Çapar, 61/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1061 / M. 1650) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Kayseri 2002; Erdinç Demir, 61/2 Nu-maralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1061 / M. 1651) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Kayseri 2002; Muhammet Kalıpçıoğlu, 65 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1066 - 1067 / M. 1655 - 1656) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Kayseri 1996; Rıdvan Yurtlak, 66/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1067 / M. 1657) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Kayseri 1998; Murat Tan, 66/2 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1067-68 / M. 1656-57) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Kayseri 1998; Gültekin Şen, 69 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1069 / M. 1658-59) Transkripsiyon ve Değer-lendirme, Kayseri 1996.

10 61 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 79.


331

darp etmekle, Ferhad’ın ağrıları ziyade olup, kendi kendine mahkemeye gelmeye iktidarı olmadığından, araba ile mahkeme kapısı önüne getirilmiş ve durumunun keşfi talep edilmiştir.11

Darp ve cerhten dolayı eğer sahib-firaş olma yani ağır hasta olma durumu söz konusu ise, yakınları, mahalle veya köy ahalisinden birileri, köy kethüdası, şehir subaşısı vb. tarafından keşfin yapılması yönünde talepte bulunmaları üzerine, mahkeme tarafından tayin edilen görevliler olay mahalline bizzat giderek ve o yerin ahalisinden oluşturulan bir heyetle adı geçen mağdurun azalarına bakılarak, yaranın yeri, derinliği, neden kaynaklandığı, kesici veya delici olarak kullanılan suç aleti vb. hususlar dikkate alınarak muayene ve müşahedesi ile keşfi yapıldıktan sonra düzenledikleri tutanakları mahkemeye intikal ettirmişlerdir. Mesela, 19 Ocak 1660 tarihli belgeye göre, Karakürkçü Mahallesi’nden İbrahim Beşe bin Abdullah adlı kişi mahkemeye gelerek, Kasım Osman bin el-Hac Veli’nin akşam vakti evine giderken yolda Kafiroğlu Mustafa adlı kişi tarafından bıçak ile saldırıya uğradığı ve yaralı olarak evinde yattığından keşfini talep ediyor. Mahkeme tarafından Mü-derris Abdurrahman Efendi ve el-Hac Ali ve Mirliva tarafından da şehir subaşısı el-Hac Ahmed Ağa tayin edilip gönderilmişlerdir. Belgede isimleri yer alan Müslü-manlarla birlikte oluşturulan heyetle birlikte, yaralının azalarına bakılıp, ensesinde, sol kulağında ve sol omzunda ve sol memesi altında yara izi olduğunun keşfi ya-pıldıktan sonra, durum mahkemeye intikal ettirilmiştir.12

Ayrıca ölümle sonuçlanan olaylarda da yaralanma olaylarına benzer şekil-de, başta mağdurun yakınları olmak üzere, köy veya mahalle ahalisinden bazı kim-seler, veya ehl-i örf tarafından olayın mahkemeye intikal ettirilmesiyle olay mahal-line gidilmek suretiyle keşfin yapılması hususunda talepte bulunulmuştur. Mesela, 21 Haziran 1656 tarihli belgeye göre, Hisarcık köyünden Osman bin el-Hac Sunullah mahkemeye gelerek, 1 gün önce, ikindi vaktinden sonra, kendi tarlasında çift sürerken yağmur ve dolu yağması üzerine, çifti salıp, kayısı ağacının altında dururken üzerine yıldırım düşüp ölen Seydi bin Ali adlı kişinin durumunun keşfini istemiştir. Mahkeme tarafından Mevlâna Mustafa Çelebi, sancak mütesellimi tara-fından da Hüseyin bin Abdullah görevlendirilmiş ve yanlarında bir grup Müslümandan oluşturulan heyetle birlikte olay yerine gidilip, Seydi’nin azalarına bakıldığında; ensesinin, sol kulağının, yüzünün, boynunun ve sair azaları ile elbise-sinin yandığı muayene ve müşahede edilmiştir.13

Ölünün keşfi durumunda da benzer işlemler söz konusu olmuştur. Özellik-le olayın geçtiği mahallin tespiti ve ceset üzerinde yapılan incelemenin tafsilatlı bir şekilde kaydedildiği görülmektedir. Zira ölünün faili meçhul bir cinayete kurban olması durumunda, o civarda yaşayanlar faili bulmakla sorumlu idiler. Aksi taktir-

11 59 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 20. 12 71 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 50. 13 64 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 187.


332

de maktulün diyetini ödemek durumundaydılar.14 Bu nedenle herhangi bir yerde ölü bir kimse bulunduğunda civardakiler veya cesedi bulan kişi veya kişiler, kadı mahkemesine gelerek olayı bildirmişler ve mahkeme tarafından ölüm sebebinin araştırılması için bir keşif yapılmasını talep etmişlerdir. Mesela, 23 Temmuz 1657 tarihli belgeye göre, Tavnusun köyünden olup, Türkmen ağası Hasan Ağa’nın mai-yetinde bulunan Bayram Bey bin Mustafa adlı kişi mahkemeye gelerek, Türkmen taifesinden, Şıhlı Cemaatinden Mehmed Bey bin Çalık Kanber adlı kişinin Tavnusun, Kuruköprü ve Kevni adlı köylerin arasında bir yerde katledildiği şayi olduğundan bu köyler arasındaki mevziin aranarak, meyyitin bulunmasını ve keşfi-nin yapılmasını talep etmiştir. Mahkeme tarafından Müderris Ömer Efendi ve mü-tesellim tarafından da Ahmed Ağa görevlendirilmiş ve yanlarında bir grup Müslümandan oluşturulan heyetle gidilip, arazide aramalarda bulunulmuştur. Ara-malar neticesinde maktul, İsbile adlı harap köyün toprağında İsbile Hanı diye bili-nen hanın yakınında bir dere içinde bulunmuştur. Maktulun azalarına bakıldığında, sol kulağı ile yüzü, sol elinin iki parmağı ile ayasının yarısı, başının sağ tarafında iki yerinde, sol dirseğinde kılıçla, sol kolunun üç yerinde ve arkasının dört yerinde mızrakla ve arkasının üç yerinde ok ile vurularak katledildiği keşfedilmiştir.15

3. Adli Tıp Bakımından Keşif Raporları

İncelediğimiz dönemdeki Kadı sicillerinde mevcut keşfe konu olan adli vakalarla ilgili belgeleri Adli Tıp tarihi açısından ele almadan evvel, Adli Tıbbın Osmanlılardaki gelişme çizgisine bir iki cümleyle kısaca değinmekte yarar vardır.

Bilindiği üzere Adli Tıp suçlunun toplum düzenine uymayan fiillerini, bu fiiller neticesinde meydana gelen olayları, suçlu kimliğinin tayinini, cezai sorumlu-luğunu, medeni ehliyetini tıbbi bakımdan inceleyen bir bilim dalıdır. İnsanın vücut-ta ve ruhsal şekilde zarar gördüğü vakalarda, hekimlerin bilgilerine başvurulması Adli Tıbbın doğmasına sebep olmuştur.16

Adli Tıp adaletin ihtiyacına göre tıp bilimi içinden çıkmış özel bir tıp dalı-dır. Hukuk sisteminin ve tıp biliminin gelişmesine paralel olarak Adli Tıbbın saha-sının da genişlediğini görmekteyiz. Osmanlılar zamanında Adli Tıbba, uzun bir süre müstakil bir tıp dalı nazarıyla bakılmadığı bilinmektedir. Gelişme safhasını ana hatlarıyla; Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan Tanzimat Dönemi’ne kadar,

14 Kemal Çiçek, “Osmanlı Devleti’nde Asayiş ve Emniyet Hizmetleri: Kıbrıs Örneği”,

Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyet, Trabzon 1998, s. 166-167. Osmanlılarda kasâme uygulaması hakkında bilgi için bkz. Mehmet Akman, “Osmanlı Hukukunda Kasâme”, Türkler, C. XIII, Ankara 2002, s. 789-794.

15 66 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 65. 16 Öztürel, a.g.e., s. 1.


333

Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar ve Cumhuriyet’ten günümüze olmak üzere sınıf-landırmak mümkündür.17

Ele aldığımız dönem Tanzimat öncesini ihtiva etmektedir. Yasal bir hüküm bulunmamakla beraber mahkemelerin icrası sırasında tıpla ilgili bir husus bulunur-sa, hekimlerin bilgilerine müracaat edildiği ve hatta yaralıların, ölülerin muayene-sinin hekimlerce yapıldığı görülmektedir. Ayrıca, bulguların mahkemeye intikal ettirilmesi söz konusu olmuştur.18 Mesela, 16 Temmuz 1744 tarihli bir belgeye göre Çukur köyünden19 Ahmed bin Abdullah adlı kişinin 10 gün önce es-Seyyid Hacı Ali Ağa adlı şahıs tarafından ayağına 200 değnek vurulduğu, tırnaklarının söküldüğü, sol kulağının arkasına kazma ile darp edildiği ve kulağının işitemez hâle geldiği ve azalarındaki bazı kemiklerin kırıldığı iddiasıyla durumunun keşfini mahkemeden talep ettiğinde cerrahbaşı tarafından muayene edilmiştir.20

Mahkemenin töhmet altında kalmaması için davanın taraflarından hiçbiri görevli ile baş başa bırakılmamıştır. Ceza yargısının her safhası halka açık olmuş-tur. Mahkeme keşfe gönderdiği görevlilerin yanına umenâ-i şer’ denen güvenilir kişiler katmıştır. Bunlara olay mahallinde kişiler de katılmıştır.21 Öldürme ve yara-lama olaylarıyla ilgili olarak vücut ve ceset üzerinde yapılan keşiflerde kadı’nın görevlendirdiği naib ile beraber olay mahalline giden bilirkişi heyetinin kalabalık olması söz konusu olduğu gibi, bu tür cinayet davalarının görüldüğü duruşmalara da geniş bir katılım da olmuştur.22

Yaralama olayları ile ilgili düzenlenen keşif raporlarında şühûdü’l-hâlde adları geçen şahıslar bilirkişi olarak görev yapmış ve tutulan raporu imza etmişler-dir. Yaralama hadiselerinde yaralanan kimse veya yakını (yargılamadan önce) ilk olarak kadılığa baş vurur, yaralandığını söyler ve yaralı uzvunun muayenesinin yapılıp yaranın muhtevasına dair bir raporun verilmesini ister. Kadı keşif ve tahrir olarak bilinen bu iş için görevlendirmede bulunur. Bazen subaşı gibi ehl-i örften de birinin katılımıyla udûlü’l-Müslimînden bir grup, yaralıyı muayene ve müşahede için olay yerine keşfe gider. Olay mahallinde inceleme yaparak yaranın yeri, derin-

17 Cahit Özen, “Türkiye’de Adlî Tıbbın Tarihçesi ve Gelişmesi”, İstanbul Tıp Fakültesi

Mecmuası, 44, İstanbul 1981, s. 363. 18 Bununla ilgili olarak Türkiye’de 1840’tan sonra ilk ceza kanunu kabul edilmiş ve adam

öldürme, yaralama ve ırza tecavüz gibi suçlarda hekimlerin bilgisine müracaat edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Türkiye’de ilk otopsinin 1841 tarihli ferman ile yapılmasına müsaade edilmiş, 1839 yılında Askeri Tıp Okulu müfredat programlarına ilk defa adlî tıp dersleri konulmuştur. Tıp fakültelerinden hariç ilk müstakil Adlî Tıp Teşkilâtı da 1912 yılında kurulmuştur (Özen, a.g.m., s. 361).

19 Bugünkü Özvatan beldesi. 20 134 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 26. 21 Abdülaziz Bayındır, “Örneklerle Osmanlı’da Ceza Yargılaması”, Türkler, C.X, Yeni

Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 78. 22 Nasi Aslan, İslam Yargılama Hukukunda Şühûdü’l-Hâl Jüri Osmanlı Devri Uygulama-

sı, İstanbul 1999, s.63.


334

liği ve yaralamanın neden mütevellit olduğu suç aleti vs. gibi hususlar bir rapor hâlinde yazılır ve bir sureti de yaralının eline verilir. Keşf ve tahrir için olay yerine veya mağdurun yanına giden bilirkişi heyeti keşiften sonra tuttukları raporu kadıya teslim eder ve kadı da buna uygun hüccet tanzim ederdi. Kadı tarafından verilen bu hüccette daha önce keşfe giden bilirkişi heyeti bu defa şühûdü’l-hâl, yani jüri ola-rak yer alır. Bir başka ifadeyle keşif için giden toplulukla, buna dair verilen hüccet-te yer alan şühûdü’l-hâl heyeti genelde aynı kimselerden oluşur. Keşifle ilgili bazı hüccetlerdeki şühûdü’l-hâl kısmında yer alan kimselerin sahh şeklindeki imzaları onların bir raportör gibi hareket ettiklerini ve verilen hüccetin vakıaya uygun oldu-ğunu onayladıklarını göstermektedir. Ölü veya yaralının üzerinde yara, çürük ve darp izlerinin olup olmadığına dair bilirkişi heyeti tarafından hazırlanan rapor, suçlunun yargılanmasında bir delil olarak dikkate alınmıştır.23

İncelediğimiz belgelerden hareketle Adli Tıbbın günümüzdeki anlamıyla söz konusu olmadığı bir dönemde Adli Tıbbın görev alanına giren konuların, doğ-rudan doğruya kadılık müessesesi tarafından yerine getirildiği ifade edilebilir. Olay yeri, yaralı veya ceset üzerinde incelemenin kadı tarafından görevlendirilen bir naip ile sancak mutasarrıfının görevlendirdiği şehir subaşısı vb. görevli ve bir grup Müslümandan oluşturulan bir heyetle yürütüldüğü görülmektedir.

Ele aldığımız dönemle ilgili keşif raporlarından hareketle, kaza sonucu meydana gelen ve yaralanma ya da ölümle sonuçlanan vak’alarda, özellikle mağ-durların yaralanma ve ölüm nedenleri arasında; “kuyu kazarken başına taş düş-me”24, “duvardan düşme”25, “damının çökmesiyle altında kalma”26, “duvarın üze-rine yıkılması”27, “gölde boğulma”28, “damdan baş aşağı düşme”29, “taş merdiven-den düşme”30, “üzerine kaya parçası düşmesi”31, “arabadan düşme”32, “merkepten düşme”33, “yıldırım çarpması”34, “bacadan içeri düşme”35, “kuyuya düşme”36, “su

23 Aslan, a.g.e., s.69-70. 24 59 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 3. 25 59 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 18. 26 60 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 45;61 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 12; 66 Nu-

maralı Kayseri Kadı Sicili, s. 46; 69 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 97. 27 64 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 45, 165; 67 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 85,

142; 70 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 30. 28 61 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 82. 29 62 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 8; 67 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 19. 30 63 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 15. 31 63 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 30; 64 Numaralı Kayseri Kadı Sicil, s. 113. 32 64 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 161. 33 60 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 102. 34 64 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 187. 35 65 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 59. 36 66 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 31.


335

kuyusunun çökmesi”37, “boynuz darbesine maruz kalma”38 gibi hususlar yer al-maktadır.39

Yaralanma veya ölümle sonuçlanan adli vakalarda suç aleti olarak kullanı-lanlar arasında ise; taş, kılıç, balta, bıçak, kürek, bel, değnek, hançer, yumruk dar-besi, mızrak ve ok gibi âlât-i cârihanın yer aldığı görülmektedir. Olaylarda kullanı-lan suç aletleri arasında, tüfek gibi ateşli silahların pek yaygın olarak görülmemesi, Osmanlı idaresinin ateşli silahların denetimi konusunda aldığı tedbirlerin bir sonu-cu olarak görülmektedir.40

Kazaen ya da kasten yaralanan mağdurların tedavi aşamasını evlerinde sürdürdükleri görülmektedir. Zira keşfi talep edilen yaralanma hadiselerinde keşif heyetinin yaralının evine giderek keşifte bulunduğu, yaralanma sonucu ölümün söz konusu olmasında yine ölüm keşfinin evde yapılmasının yanı sıra mağdurların olaydan sonraki dem, diyet, nafaka vb. davalardan, bu durumu takip etmek müm-kün olmaktadır. Nitekim, 20 Nisan 1655 tarihli belgeye göre, Tacıkızıl Mahalle-si’nden Hacı Mehmed Çelebi’nin Kenan ve Dilaver adlı kölelerinin, Cırgalan köyü ahalisinden bazı kimseler tarafından saldırıya uğramalarıyla, araba ile mahkeme önüne getirilerek, Dilaver’in hayasının yarılıp şiştiği ve Kenan’a belle vurulup elinin yaralandığının keşfini yaptırdıktan 2 gün sonra mahkemede, kölelerinin yara-lı oldukları halde evinde yattıklarını ifadeyle, bu olayın faillerinin tespitine yönelik dava açmıştır.41 Benzer şekilde, 20 Aralık 1657 tarihli belgeye göre, Kale İçi’nden Ebubekir bin Halil’in, el-Hac Emre adlı kişi tarafından bıçakla sağ memesi üstüne vurup yaraladığının keşfinden sonra, ertesi günü kardeşi Neccar Mahmud mahke-meye gelerek, mağdurun evinde yaralı olarak yattığını ifadeyle, yarasını tedavi eden tabibin ücreti için nafaka talebinde bulunmuş ve elindeki fetvayı mahkemeye sunmuştur.42

4. Sonuç

Kadı sicillerindeki belgelere göre, adam öldürme, yaralama ve diğer adli olayların tahkiki için mahkemeler tarafından gönderilen görevliler olay yerinin ve mağdurlarının keşfini yaptıktan sonra düzenledikleri tutanakları mahkemeye ver-mişlerdir. Kadılar bu tutanaklara, tanık ifadelerine ve tarafların iddia ve beyanları-na göre bir karara varmışlardır.

37 66 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, 32. 38 69 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 4, 10. 39 Konuyla ilgili geniş bilgi için ekteki tabloya bkz. 40 Bu konuyla ilgili olarak 1600-1627 tarihleri arasında Kayseri’nin durumu için bkz.

R.C. Jennings, “Firearms Bandits, and Gun-Control: Some Evidence on Ottoman Policy Towards Firearms in the Possession of Reaya. From Judical Records of Kayseri 1600-1627”, Archivum Ottomanicum, VI, 1980, s. 339-357.

41 60 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 11. 42 67 Numaralı Kayseri Kadı Sicili, s. 34.


336

Keşif raporları, bize mağdurların yaralanma ve ölüm ile sonuçlanan vak’alarda, hadiselerin nasıl, niçin, ne şekilde, nerede ve kimler arasında meydana geldiğini, kullanılan âlât-i cârihanın türünü, ölüm nedenleri vb. konulara dair ipuç-ları vermektedir. Bunun yanı sıra, damın çökmesi, bina duvarının yıkılması, baca-dan içeri düşme, kuyuya düşme gibi meydana gelen hadiselerle ilgili belgeler bize, o dönemdeki meskenlerin durumunu, yani yaşam alanlarının insan hayatını hangi boyutta etkilediğini, mimarî çevrenin genel özelliklerinin günlük yaşamlarında ne gibi güçlükler arz ettiğini göstermesi yönüyle de dikkate değer ipuçları vermekte-dir.

Bu çerçevede keşif raporları, Osmanlı döneminde taşra hayatının gündelik yaşamında meydana gelen adli vakaları ve bunlarla ilgili yaşanan olayların boyutla-rını ve sonuçlarını görebilme imkânını vermektedir. Bu konuyla ilgili farklı bölge ve tarihlerde yapılacak çalışmalar bize Osmanlı toplumunun gündelik hayatını daha yakından tanıma ve karşılaştıkları sorunların mahiyetini görebilme yönünde de önemli bilgiler sağlayacaktır.

EK: 1650-1660 TARİHLERİ ARASINDA MEYDANA GELEN YARALANMA VE ÖLÜM VAK’ALARIYLA İLGİLİ BELGELER TABLOSU

Sr.No

Dft.No

Syf No Tarihi Keşif

Konusu Belge Özetleri ve Açıklama

1 58 6 12

Haziran 1650

Yaralanma (Kasten)

Selaldı Mahallesi’nden Şerife Meryem bint-i Ferhat’ın, Veli adlı kimse tarafın-dan kılıç ile sol elinin üç parmağının yaralandığının mahallinde keşfi.

2 59 3 17 Mart 1652

Ölüm (Kazaen)

Ulubürüngüz köyünden Halil Bey ibn-i Ahmed Beşe’nin, kendi evinde kuyu kazarken tepesi üstüne taş düşerek başının ve boynunun kırılmasından öldüğünün mahallinde keşfi.

3 59 18 28 Nisan 1652

Ölüm (Kazaen)

Alacamescid Mahallesi’nden el-Hac Bulkar adlı kişinin, ayağının takılarak başını taşa çarpması sonucu sol kaşı üze-rinde ve sol kulağı ensesinde yaralanması sonucu öldüğünün mahallinde keşfi.

4 59 20 1 Mayıs 1652

Yaralanma (Kasten)

Erkilet köyünden Ferhat veled-i Arzman’ın, 6 nefer tarafından balta ile saldırıya uğraması sonucu yaralanmasıy-la, araba ile mahkeme önüne getirilerek, arka ve omuz kısmında eser-i cerahati olduğunun keşfi.


337

5 59 46 8

Haziran 1652

Yaralanma (Kasten)

es-Seyyid Mustafa Çelebi’nin Kenan ve Siyavuş adlı kölelerine, Seyyid Abdülâlim Efendi’nin köleleri tarafından bıçak, bel ve değnekle saldırdıkları ve Kenan’ın sağ kaşını, sağ dizinin altını ve başını, Siyavuş’un sağ üst dişini kırdıkla-rını ve arkasının iki yerinde eser-i ceraha-ti olduğunun mahkemede keşfi.

6 60 10 18 Nisan 1655

Yaralanma (Kasten)

Tacıkızıl Mahallesi’nden Hacı Mehmed Çelebi’nin Kenan ve Dilaver adlı kölele-rinin, Cırgalan köyü ahalisinden bazı kimseler tarafından saldırıya uğramalarıy-la, araba ile mahkeme önüne getirilerek, Dilaver’in hayasının yarılıp şiştiği ve Kenan’a belle vurulup elinin yaralandığı-nın mahkemede keşfi.

7 60 13 25 Nisan 1655

Ölüm (Hataen Katl )

Ulubürüngüz köyünden Mehmed bin Mustafa’nın, Ahmed bin Tanrıverdi tara-fından hataen siyah saplı Macar bıçağı ile sol kasığının yaralanması neticesinde öldüğünün mahallinde keşfi.

8 60 45 1

Temmuz 1655

Yaralanma (Kasten)

Hisarcık tımarının mutasarrıfı olan İsmail Efendi’nin Cebeci Mustafa ve Mustafa adlı iki adamının, köy ahalisinden bazıları tarafından değnek ve taş ile saldırıya uğradıkları ve Cebeci Mustafa’nın iki kaşı üstünde yara ile bazı azalarında darp izi olduğu, diğer Mustafa’nın da sol böğrü ve bazı azalarının kara bere içinde olduğu-nun mahallinde keşfi.

9 60 45 1

Temmuz 1655

Ölüm (Kazaen)

Barsama köyünden Fatma bint-i Abdullah adlı kadının kendi evi üstündeki kayadan kesme damının çökmesi sonucu altında kalarak başı ve diğer azalarını vurup, kemiklerinin kırılmasıyla öldüğünün mahallinde keşfi.

10 60 68 6

Ağustos 1655

Yaralanma (Kasten)

Bozatlu Mahallesi’nden Veli Beşe ibn-i Sefer’in, Nesimi bin Ali tarafından hançer ile sol kolunun iki yerinden ve başının sağ tarafından yaralandığının keşfi.

11 60 76 13

Ağustos 1655

Ölüm

Eftere köyünden Tonur adlı zimminin birkaç seneden beri sara hastası olduğu ve Ramazan ayının başlarında kendi evi içinde kimsenin müdahalesi yok iken sara krizinden dolayı öldüğünün tespiti.


338

12 60 96 19

Ağustos 1655

Ölüm

Hunat Mahallesi’nden Hasan Ali’nin aniden kendi eceliyle öldüğünden, ölü-müyle ilgili eşi Zahide bint-i el-Hac Ga-zi’nin kimseden davacı olmadığına dair hüccet.

13 60 102 8 Eylül 1655

Yaralanma (Kazaen)

Kalenderhane Mahallesi’nden Abdüssamed adlı çocuğun merkepten düşmesiyle sol kolunun dirseği ile belini-nin kırıldığının mahallinde keşfi.

14 61 12 26 Nisan 1651

Ölüm (Kazaen)

Erkilet Köyü’nden Kirkor veled-i Külabî adlı zimminin ahırının üç duvarı ve damı-nın üzerine yıkılıp, altında kalmasıyla öldüğünün mahallinde keşfi.

15 61 54 27

Haziran 1651

Ölüm (Mecruhen)

İsmi meçhul, kara yağız, orta boylu bir kişinin sağ kaşının üzerinde alet-i cariha ile yaralı olduğu ve konuşmaya gücü olmadığı halde bulunduğundan, şehir subaşısının talebi üzerine, mahkemeden mahallinde keşfi (keşiften iki gün sonra da öldüğü subaşı tarafından mahkemeye bildirilmiştir).

16 61 73 24

Temmuz 1651

Yaralanma (Kasten)

Türkmen taifesinden Danişmendli Cema-atinden İsmail bin Ali’nin, aynı cemaatten Ali bin Emir ve Ömer bin Kara Veli tara-fından alet-i cariha ile kafası, sağ kulağı ve sağ dirseğinden yaralandığının mahal-linde keşfi.

17 61 79 29

Temmuz 1651

Yaralanma (Kasten)

Tepecik Mahallesi’nden Mustafa bin Osman’a, Osman Bey ibn-i Ali Bey, Mehmed bin Ömer ve Ahmed bin İlyas adlı kişilerin kılıçla sol dirseğini yarala-dıklarının mahkemede keşfi.

18 61 82 5

Ağustos 1651

Ölüm (Kazaen)

Küçük Bürüngüz köyünden Save veled-i Cihanşah adlı zimminin, Derin Göl deni-len yerden su alırken kazaen ayağının kaymasıyla gölün içine düşüp boğuldu-ğunun ve cesedi üzerinde herhangi bir cerahat izinin bulunmadığının mahallinde keşfi.

19 61 94 19

Ağustos 1651

Ölüm

Musa Kadı Mahallesi’nden Abdülhalim bin Şemseddin’in, Kel Hacı Hüseyin tarafından dövülmesi sonucu öldüğü iddiasıyla keşfi istenilmesi üzerine, mah-kemece Abdülhalim’in ölümüne dair eser-i cerahatin olmadığı, hastalığı netice-sinde öldüğünün mahallinde müşahede ve tespitine dair.


339

20 61 103 19 Eylül 1651

Ölüm (Kasten)

Taşkıncık Mahallesi’nden Abdurrahman bin Yakub’un, Hüseyin Çavuşoğlu Mus-tafa tarafından bıçak ile sol uyluğundan yaralanması neticesinde öldüğünün ma-hallinde keşfi.

21 61 122 23 Ekim 1651 Ölüm

Efkere Köyü’nden olup 10 gün önce ölen Aleksandır veled-i Toros’un, ceviz ağa-cından düşerek öldüğü ve keşfi yapılma-dan defnedildiği şeklindeki iddianın doğ-ru olmadığı ve Aleksandır’ın hasta olarak yatağında öldüğünün ispatına dair.

22 62 2 25

Temmuz 1652

Yaralanma

Köycek Köyü’nden Güllü bint-i Halil adlı kadının, Hüseyin bin Hasan Beşe tarafın-dan taş ile saldırıya uğraması üzerine, araba ile mahkemeye getirilerek, kulağı-nın sol tarafından yaraladığının keşfi.

23 62 6 30

Temmuz 1652

Darp (Kasten)

Sayeci Mahallesi’nden Nazlı bint-i Ment adlı zimminin, Maryem bint-i Sultan adlı zimmi ile kızları tarafından saldırıya uğradığı ve yumrukla darp edildiğinin mahallinde keşfi.

24 62 8 3

Ağustos 1652

Ölüm (Kazaen)

Şeyh Taceddin Mahallesi’nden Mehmed Çelebi’nin damdan baş aşağı düşerek öldüğünün mahallinde keşfi.

25 63 5 14

Haziran 1653

Yaralanma (Kasten)

Kiçikapı Mahallesi’nden olan Camgöz ve Serkis veled-i Çerik adlı zimmiler kilise-ye giderlerken, isimleri meçhul iki kişi tarafından saldırıya uğramalarıyla, mecruhen mahkemeye gelerek, Cam-göz’ün boynunda ve sağ başı üzerinde, Serkis’in sol kolu ve bileğinden yaralan-dığının keşfi.

26 63 15 17

Temmuz 1653

Ölüm (Kazaen)

Bala Gesi Köyü’nden Kirkor veled-i Artin adlı çocuğun taş merdivenden düşe-rek, başının alnı tarafının içeri çöküp öldüğünün mahallinde keşfi.

27 63 30 3 Eylül 1653

Ölüm (Kazaen)

Erkilet Köyü’nden el-Hac Osman ibn-i Abdullah’ın çeşme için su yolu kazarken üzerine kaya yıkılmasıyla, altında kalarak azalarının kara bere ve bazı kemiklerinin kırılıp, mecruhen öldüğünün mahallinde keşfi.

28 63 35 8 Eylül 1653

Yaralanma (Kasten)

Endürlük Köyü’nden Oruç veled-i Miha-il’in, Yivan veled-i Kılıç tarafından bıçak ile boynunun iki yerinden, sol yüzünün iki yerinden ve alnından yaralandığının mahkemede keşfi.


340

29 63 36 8 Eylül 1653

Yaralanma (Kasten)

Kethüda Mahallesi’nden Allahverdi veled-i Kirkor ve Artin veled-i Bedros’un, Musli bin Abdullah tarafından hançerle saldırıya uğramalarıyla Allahverdi’nin sol kolu ve sol koltuğun-dan, Artin’in sol omzundan yaralandığı-nın mahkemede keşfi.

30 64 2 26 Ekim 1655

Yaralanma (Kasten)

Hasbek Mahallesi’nden Murad bin Mehmed’in, ismi meçhul birisi tarafından bıçak ile sol uyluğundan yaralandığının mahkemede keşfi.

31 64 5 29 Ekim 1655

Ölüm (Kasten)

Kayseri Kalesi’nden Abide bint-i Ali Bey adlı hamile kadının, Hunat Hamamı’nda Ayşe bint-i Ferhad Bey tarafından hamam tası, leğen ve yumrukla saldırıya uğrayıp, darp edilmesi sonucu olayın akşamı ço-cuğunu doğurmuş, ancak sabaha karşı çocuğun ölmesi üzerine, çocuğun cenaze-si mahkemeye götürülerek, çocuğun aza-larının tam olarak doğduğu ancak kolla-rında ve sağ gözünde ve başındaki kara berenin doğumdan önce aldığı darbenin sonucu olduğunun muayene ve müşahede ve keşfi.

32 64 9 3 Kasım 1655

Yaralanma (Kasten)

Sultan Hamamı Mahallesi’nden Abdülke-rim Beşe bin Ali Beşe’nin, Mustafa Beşe adlı şahıs tarafından hançerle saldırıya uğrayıp, sol küreğinin altından yaralandı-ğının keşfi.

33 64 12 6 Kasım 1655

Yaralanma (Kasten)

Hacı Arab Mahallesi’nden Ahmed bin Kara Mustafa’nın, Hüseyin adlı şahıs tarafından taşla, sol kaşının üzeri ve sol kolunun bileğini yaraladığının mahkeme-de keşfi.

34 64 14 4 Kasım 1655

Yaralanma (Kasten)

Molu Köyü’nden Rahime bint-i Ahmed adlı kadının, Dönzade bint-i Mehmed Beşe adlı kadın tarafından taşla, sağ başı-nın yaralandığının keşfi.

35 64 45 29 Aralık 1655

Ölüm (Kazaen)

Bozatlu Mahallesi’nden Abdi bin Perlî adlı kişinin, eski kale duvarından taş sökerken duvarın yıkılmasıyla, altında kalarak öldüğünün mahallinde keşfi.


341

36 64 71 24 Şubat 1656

Yaralanma (Kasten)

Hunat Mahallesi’nden Mehmed bin el-Hac Mustafa’nın, Ömer bin Hüsrev tara-fından hançer ile sol boynundan yaralan-dığının keşfi (Cerahatten dolayı Ömer’den mağdur ve ailesi için iyileşin-ceye kadar günlük 20 akçe nafaka talep edilmiştir).

37 64 113 17 Nisan 1656

Yaralanma (Kazaen)

Köseler Köyü’nden Salih bin Hızır’ın küçük oğlu Kasım’ın arazide ot toplarken üzerine kaya yıkılıp, sağ ayağının dizi ile topuğu arasının kırıldığının mahkemede keşfi.

38 64 114 20 Nisan 1656

Yaralanma (Kasten)

Kayseri’den Süleyman Beşe bin Hüseyin ile Hasan Beşe bin Abdülkadir adlı şahıs-ların, Köyyıkan Mahallesi’nden Arton veled-i Toros ve bazı zimmiler tarafından saldırıya uğrayıp darp olundukları ve Süleyman’ın sol kolunda yara, Hasan’ın sağ kolunda yara ve bazı azalarında kara bere olduğunun keşfi.

39 64 116 22 Nisan 1656

Yaralanma (Kasten)

el-Hac Abdullah bin Süleyman adlı kişi-nin Kalenderhane Mahallesi’nde yaralı olarak bulunduğu şehir subaşısı tarafın-dan bildirilmesi üzerine, el-Hac Abdul-lah’ın sol küreği altında hançer yarası olduğunun mahallinde keşfi (failinin Yusuf Bey adlı kişinin Siyavuş adlı kölesi olduğunu ikrar ediyor).

40 64 154 12 Mayıs 1656

Yaralanma (Kasten)

Harbut Mahallesi’nden Hacader veled-i Sefer’in evine ismi meçhul üç kişinin geceleyin girmesiyle Hacader’in eşi Gülhatun’u kılıç ile sağ kolunun dirseği üzerinden yaraladıkları ve oğlu İstafa’nın arkasını ve sol küreği altını ve sağ omzu-nu karnına değin kılıçla yaraladıklarının mahallinde keşfi.

41 64 157 25 Mayıs 1656

Yaralanma (Kasten)

Selaldı Mahallesi’nden Evadik veled-i Murad adlı kişinin, muhtedi olan Hasan bin Abdullah tarafından hançerle başının iki yerinden yaralandığının keşfi.

42 64 161 2

Haziran 1656

Yaralanma (Kasten)

Tepecik Mahallesi’nden Osman Çelebi bin Mehmed’in, İbrahim Beşe ve Ahmed Beşe adlı kişiler tarafından saldırıya uğ-radığı ve boynunun sağ tarafında ve sol memesinin altında hançerle, sağ dirseğin-de ise serdeste(?) ile darp edildiğinin keşfi.


342

43 64 161 7

Haziran 1656

Ölüm (Kazaen)

Şeyh Bahçevanî Mahallesi’nden Nasuh bin el-Hac Yusuf adlı kimsenin küçük oğlu Hasan’ın, arabanın okları üzerine düşüp sağ gözünü yaralanması sonucu öldüğünün mahallinde keşfi.

44 64 165 7

Haziran 1656

Yaralanma (Kazaen)

Tepecik Mahallesi’nden Selver bint-i el-Hac Bekir’in evindeki sofanın batı tara-fındaki duvarının yıkılmasıyla üzerine taş düşüp, sol gözünün ve sol kaşının üzeri-nin yaralandığının mahallinde keşfi.

45 64 187 21

Haziran 1656

Ölüm (Kazaen)

Hisarcık köyünden Seydi bin Ali adlı kişinin, kendi tarlasında çift sürerken yağmur ve dolu yağması üzerine kayısı ağacının altında dururken, yıldırım çarp-masıyla, ensesini ve sol kulağını ve yüzü-nü ve boynunu ve elbiselerini ve diğer azalarını yaktığından dolayı öldüğünün mahallinde keşfi.

46 65 59 15 Eylül 1656

Ölüm (Kazaen)

Üskübî köyünden Yağmur veled-i Gülabî adlı zimminin Mihail adlı küçük çocuğu-nun, evin damı üzerinde gezerken baca-dan aşağı düşmesiyle öldüğü ve herhangi bir eser-i cerahatin olmadığının mahallin-de keşfi.

47 66 21 12

Haziran 1657

Mecnunun Keşfi

Yasef veled-i Abraham’ın kardeşi olan Yanoz’un, mecnun olmasıyla bağlı veya boş gezerken evin içindeki eşyaları yaktı-ğı, yanıcı ve kesici aletlerle saldırdığın-dan, bu durumunun mahallinde keşfine dair.

48 66 28 17

Haziran 1657

Ölüm (Kazaen)

Oduncu Mahallesi’nden Vartan veled-i Artaban’ın, bulunduğu kerevetten(?) aşağı sol tarafı üzerine düşüp, sol topuğu, sol kulağı sıyrılıp müteessiren öldüğünün mahallinde keşfi.

49 66 31 19

Haziran 1657

Ölüm (Kazaen)

Şeyh Ömer Bahçevanî Mahallesi’nden Mustafa bin Seydi’nin küçük oğlu Bay-ram’ın, kuyuya düşen külâhını çıkarmak isterken düşmesiyle öldüğünün ve her-hangi bir eser-i cerahati bulunmadığının mahallinde keşfi.

50 66 32 18

Haziran 1657

Ölüm (Kazaen)

Kethüda Mahallesi’nden Sefer veled-i İhtiyar’ın oğlu Evadik’in, kuyuya iple aşağı inerken kuyunun yıkılmasıyla oğlu-nun altında kalarak öldüğünün mahallinde keşfi.


343

51 66 46 13

Temmuz 1657

Ölüm (Kazaen)

Hacı Kılıç Mahallesi’nden Kasım Bey bin Süleyman’ın gulâmı Hüseyin’in, harabe değirmenin içinde yatarken damının çökmesiyle, sağ uyluğu üzerine ağaç düşüp yaralanması neticesinde öldüğünün keşfi.

52 66 65 23

Temmuz 1657

Ölüm (Kasten

Katl)

Türkmen taifesinden Şıhlı Cemaatinden Mehmed Bey bin Çalık Kanber adlı kişi-nin maktülen öldürüldüğünden, maktülün cesedinin bulunması ve sol kulağı ile yüzü, sol elinin iki parmağı ile ayasının yarısı, başının sağ tarafının iki yeri ve sol dirseğinin kılıçla, sol kolunun üç yeri ve arkasının dört yerinin mızrakla ve arkası-nın üç yerinden ok ile vurularak katledil-diğinin mahallinde keşfi.

53 66 108 30

Ağustos 1657

Yaralanma (Kasten)

Hisayunlu Mahallesi’nden Kasım bin Abdullah’ın, Ahmed Çelebi Beşe’nin kölesi Ali bin Abdullah tarafından bıçakla saldırarak, sol elinin üzeri, orta parmağı-nın üzeri ve sol koltuğunun göğsünden tarafının yaralandığının keşfi.

54 66 111 5 Eylül 1657

Yaralanma (Kasten)

Şeyh Ömer Bahçevanî Mahallesi’nden Kenan bin Abdullah’ın Hacı Mehmed bin Abdullah tarafından hançerle sağ kolu üzerinden yaraladığının keşfi.

55 66 137 25 Ekim 1657

Yaralanma (Kasten)

Gebe İlyas Mahallesi’nden Mehmed Bey ibn-i Abbas’ın, Yusuf ibn-i Abdullah tarafından hançerle başının dört yerinden ve göğsünden yaralandığının keşfi.

56 67 19 18

Kasım 1657

Yaralanma (Kazaen)

Şarkıyan Mahallesi’nden Şefri bint-i İsabî adlı kadının küçük oğlu Parsinç’in, dam üstünde ince sırığa yaslanır vaziyette dururken sırığın kırılmasıyla aşağı düşüp sağ ayağı uyluğundan kırıldığı, kafasın-dan ve dudağından yaralandığının mahal-linde keşfi.

57 67 28 19

Aralık 1657

Yaralanma (Kasten)

Kale’den Ebubekir bin Halil’in, el-Hac Emre adlı kişi tarafından bıçakla sağ memesi üstüne vurulup yaraladığının keşfi.

58 67 37 8 Ocak 1658

Hastanın Keşfi

Gesi Köyü’nden Bartan veled-i Babuk’un Hunat Hamamı külhanında ağır hasta olarak yatmakla, kendisinin hamamda iken hastalandığı ve durumunun mahal-linde keşfi.


344

59 67 50 9 Şubat 1658

Ölüm (Kasten)

Sarımsaklı Köyü’nden Bayram bin Ali’nin babası Ali’nin, sol kulağı ardında ve arkasında sol ensesi tarafında değnek ile vurulmasının tesiriyle öldüğünün keş-fi.

60 67 85 1 Nisan 1658

Ölüm (Cenin)

Selman Mahallesi’nden Çınar bint-i Arslan adlı zimmi kadının, evindeki tabhane duvarının içeriye yıkılmasıyla, korkusundan 7 aylık cenini ölü olarak doğurduğunun keşfi.

61 67 139 23 Mayıs 1658

Yaralanma (Kasten)

Bektaş Mahallesi’nden Nikola veled-i Estergon’un, Barim adlı zimmi tarafından bıçakla sol dizi üzerinden yaralandığının keşfi.

62 67 142 23 Mayıs 1658

Ölüm (Kazaen)

Bektaş Mahallesi’nden Mehmed Beşe bin Abdullah’ın küçük çoçukları Ömer ve Sabire’nin, Yalman Mahallesi’ndeki dedelerinin evinde yatarlarken sofa duva-rının üzerlerine yıkılmasıyla öldüklerinin keşfi.

63 68 11 4

Temmuz 1658

İntihar

Yenice Mahallesi’nden Mehmed bin Abdal Kasım’ın kardeşi Hasan’ın, hasta-lıktan meczup olduğundan menzili için-deki ahırda kendisini astığının keşfi.

64 69 4 4 Ekim 1658

Ölüm (Kazaen)

Göğürün(?) Köyü’nden Serhoşoğlu Serkis’in, camız tarafından sağ uyluğu ve karnı boynuzlanarak yaralanması sonucu öldüğünün keşfi.

65 69 10 25 Ekim 1658

Ölüm (Kazaen)

Güllük Mahallesi’nden Seyid Veli bin Seyid Mehmed’in oğlu ve babasının, camız tarafından saldırıya uğradıkları ve oğlunun öldüğünün ve babasının sol aya-ğından yaralandığının keşfi.

66 69 97 13 Nisan 1659

Ölüm (Kazaen)

Karasu Köyü’nden Dede bin Sefer’in, Sefer bin Kemal’e ait ahırın damının çökmesiyle altında kalarak öldüğünün keşfi.

67 70 30 27

Temmuz 1659

Ölüm (Kazaen)

Şeyh Taceddin Mahallesi’nden es-Seyyid Ahmed Çelebi bin Ömer’in kiraladığı amele Ahmed bin Ali’nin, hafriyat yapar-ken üzerine bina yıkılmakla başından yaralanarak öldüğünün mahallinde keşfi.

68 70 80 19

Ağustos 1659

Yaralanma (Kasten)

Cırlavuk Köyü’nden Derviş bin Ali Ka-ya’nın Ali bin Osman tarafından başının sağ tarafından kürek ile yaralandığının keşfi.


345

69 70 89 26

Ağustos 1659

Yaralanma (Kasten)

Yenice Mahallesi’nden Akile bint-i Ra-mazan Çavuş adlı kadının üvey oğlu Seyid Ahmed Çelebi bin Mehmed Efendi tarafından bıçak ile sağ omzundan ve sol omzunun küreği altından yaralandığının keşfi.

70 71 1 23

Kasım 1659

Ölüm (Kasten)

Kemer Köyü’nden Abdülgaffar adlı ki-şi’nin, İvaz bin Selim tarafından hançer ile arkasının sağ tarafından yaralanması sonucu öldüğünün keşfi.

71 71 8 3 Aralık 1659

Ölüm (Kasten)

Mükremin Mahallesi’nden el-Hac Yusuf bin el-Hac Avnullah’ın oğlu Abdulvehhab’ın, Bodur İbrahim oğlu Mustafa tarafından bıçak ile sol kolundan yaralanması sonucunda öldüğünün keşfi.

72 71 22 21

Aralık 1659

Yaralanma (Kasten)

Bozatlu Mahallesi’nden Mahmud bin Abdulaziz Beşe’nin, iki nefere zimmi tarafından hançerle sağ kaşı üzeri ve sol başı tarafının yaralandığının mahkemede keşfi.

73 71 27 26

Aralık 1659

Yaralanma (Kasten)

Kürtler Mahallesi’nden Hüseyin bin Mehmed’in ismi meçhul bir şahıs tarafın-dan bıçak ile boğazının sağ tarafından yaralandığının mahkemede keşfi.

74 71 32 30

Aralık 1659

Yaralanma (Kasten)

Selman Mahallesi’nden Mehmed Beşe bin Mahmud’un oğlu Mahmud’un, Kara Ahmed Beşe adlı kişi tarafından bıçakla sol küreği üzerinde iki yerden yaralandı-ğının mahallinde keşfi.

75 71 50 19 Ocak 1660

Yaralanma (Kasten)

Kara Kürkçü Mahallesi’nden Kasım Os-man bin el-Hac Veli’nin, Kafiroğlu Mus-tafa adlı kimse tarafından bıçakla ense-sinden, sol kulağından, sol omzundan ve sol memesi altından yaralandığının keşfi.


346

BİBLİYOGRAFYA

6 Numaralı Mühime Defteri (972/1564-1565), C. II, Tıpkıbasım, Başbakanlık Os-manlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995.

Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri, C. I, FEY Yayınları, İstanbul 1990.

Akkan, Meltem, 60/II Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1065 / M. 1655) Trans-kripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2003.

Akman, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, Eren Yayınları, İstanbul 2004.

____________, “Osmanlı Hukukunda Kasâme”, Türkler, C. XIII, Ankara 2002, s. 789-794.

Aslan, Nasi, İslam Yargılama Hukukunda Şühûdü’l-Hal Jüri Osmanlı Devri Uygu-laması, Beyan Yayınları, İstanbul 1999.

Avcı, Mustafa, Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar, Gökkubbe Yayınları, İs-tanbul 2004.

Bayat, Ali Haydar, “Şer’iye Sicilleri ve Tıp Tarihimiz I, Rıza Senetleri”, II. Türk Tıp Tarihi Kongresi, TTK, Ankara 1999, s. 39-51.

Bayındır, Abdülaziz, “Örneklerle Osmanlı’da Ceza Yargılaması”, Türkler, C.X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 69-82.

Cin, Halil - Ahmet Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, C. I, OSAV Yayınları, İstanbul 1995.

Çiçek, Kemal, “Osmanlı Devleti’nde Asayiş ve Emniyet Hizmetleri: Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyet, Derya Kitabevi, Trabzon 1998, s. 163-171.

Çapar, Ahmet, 61/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1061 / M. 1650) Trans-kripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2002.

Dağcı, Şamil, İslâm Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1996.

Demir, Erdinç, 61/2 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1061 / M. 1651) Trans-kripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2002.


347

Doğan, Mesude, 60/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1065 / M. 1655) Trans-kripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2001.

Erbay, Celal, İslâm Ceza Muhakemesi Hukukunda İspat Vasıtaları, İstanbul 1999.

Jennings, R.C., “Firearms Bandits, and Gun-Control: Some Evidence on Ottoman Policy Towards Firearms in the Possession of Reaya. From Judical Records of Kayseri 1600-1627”, Archivum Ottomanicum, VI, 1980, s. 339-357.

Kalıpçıoğlu, Muhammet, 65 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1066 - 1067 / M. 1655 - 1656) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sos-yal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1996.

Oğuz, Mustafa, 59 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1062 / M. 1652) Trans-kripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1998.

Özen, Cahit, Kısa Adlî Tıp Ders Kitabı, İstanbul 1980.

__________, “Türkiye’de Adlî Tıbbın Tarihçesi ve Gelişmesi”, İstanbul Tıp Fakül-tesi Mecmuası, 44, İstanbul 1981, s. 361-378.

Öztürel, Adnan, Adlî Tıp, Ankara 1971.

Öztürk, Mustafa, “Osmanlı Döneminde Iskat-ı Ceninin Yeri ve Hükmü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.I, Sayı:1, Elazığ 1987, s. 199-208.

Selçuk, Hava, “Osmanlı Toplumunda Kadının Annelik Vasfından Doğan Hakları (1650-1750 Yıllarında Kayseri Örneği)”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sem-pozyumu Bildirileri (10-11 Nisan 2003), Kayseri 2003, s. 443-455.

Şen, Gültekin, 69 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1069 / M. 1658-59) Trans-kripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1996.

Tan, Murat, 66/2 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1067-68 / M. 1656-57) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1998.

Yurtlak, Rıdvan, 66/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1067 / M. 1657) Trans-kripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1998.

kayserİ kadi sİcİllerİndekİ yaralanma ve ÖlÜm …sbedergi.erciyes.edu.tr/sayi_22/20-...

Documents