karya ini adalah karya pelajar 1.0 pengenalan · pdf fileindus (india), tamadun china yang...

0

Karya ini adalah karya pelajar

1.0 PENGENALAN

Air adalah satu komponen penting dalam menyokong kehidupan manusia dan

hidupan lain di muka bumi termasuklah haiwan dan tumbuhan. Tanpa air manusia dan

hidupan lain tidak akan wujud kerana pembentukan manusia dan hidupan lain berkait

rapat dengan air. Secara jelasnya 70 % badan manusia sendiri adalah terdiri daripada air.

Air juga selalu dikaitkan dengan perkembangan dan pembangunan masyarakat

berdasarkan sejarah perkembangan manusia yang wujud di kawasan yang berhampiran

dengan air samada di kawasan tepi sungai atau di kawasan lembah yang mempunyai

sumber air yang dapat menampung kehidupan mereka. Sebagai contoh perkembangan

Tamadun Sumerian di sepanjang Sungai Nil, Tamadun Indus- India di sepanjang Sungai

Indus (India), Tamadun China yang wujud di sepanjang Sungai Huang Ho atau Yellow River

(China), (Nordin et.al, proses penerbitan:1) yang merujuk apa yang dikatakan oleh Biswas,

1970.

Jumlah air tawar yang terhad di permukaan bumi telah menyebabkan permintaan

meningkat dan kersediaan air yang ada tidak mencukupi untuk keperluan dan

pertambahan penduduk dunia yang semakin pesat. Pencemaran dari sisa air domestik dan

perindustrian juga telah mencemarkan sumber air yang sedia ada. Permintaan bekalan air

domestik yang semakin meningkat menyebabkan berlakunya masalah kekurangan bekalan

air untuk keperluan manusia pada hari ini. Jumlah permintaan air yang semakin

meningkat ini, dapat dilihat berdasarkan jadual 1.1.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

1

Jadual 1.1 Kadar penggunaan air sektor awam dan industri (juta m³/tahun)

Negeri 1990 2000

Perlis 16 37

Kedah 113 260

Pulau Pinang 236 343

Selangor 787 1201

Negeri Sembilan 131 197

Melaka 61 112

Johor 338 578

Pahang 193 455

Terengganu 82 222

Perak 327 596

Sabah 103 259

Sarawak 124 273

Jumlah (Malaysia) 2610 4844

Sumber:( Mohd Ekhwan.T,2000)

Permintaan air yang semakin meningkat ini menunjukkan perlunya ketersedian air

yang ada pada masa sekarang diuruskan dengan sempurna bagi mengelakkan berlakunya

kekurangan bekalan air bagi keperluan pengguna pada masa akan datang. Status

penawaran dan jumlah permintaan juga perlu dikaji kembali bagi mengelakkan berlakunya

lebihan penawaran dari permintaan air yang ada. Hal ini adalah penting bagi mengelakkan

berlakunya pembaziran dan menjejaskan permintaan sumber air. Pengekalan

keseimbangan air lembangan juga perlu diambil kira bagi mengelakkan berlakunya

gangguan kepada sistem kitaran hidrologi yang boleh menyebabkan berlakunya

ketidakseimbangan imbangan air.


2

2.0 KETERSEDIAAN AIR

2.1 LATAR BELAKANG AIR DUNIA

Air adalah unsur yang wujud sebelum kewujudan manusia dan hidupan lain di bumi

lagi, teori tentang kewujudan air ini ada disebut di dalam Al-Quran dalam surah Al-Anbiya

ayat 30 yang mana menyebut air adalah bahan asas kepada pembentukan kejadian semua

benda hidup. Secara logiknya kewujudan air tidak dapat diketahui dari mana bermulanya

kitaran air itu sendiri samaada di bumi atau langit. Namun begitu terdapat juga bukti

saintifik yang mengatakan air di bumi berasal daripada komet-komet ais yang telah

terperangkap di dalam perut bumi dan kemudiannya terbebas ke permukaan bumi melalui

proses pancutan gas.

Proses ini dikatakan berlaku secara berterusan dimana wap air muncul daripada

lapisan dalam bumi ke permukaan bumi. Pada masa ini, air yang wujud di bumi adalah

dalam bentuk gas tetapi menjadi cecair apabila suhu bumi jatuh di bawah takat mendidih,

iaitu 100 darjah celcius kira-kira 3.8 bilion tahun dahulu akibat berlakunya penyejukan

bumi. Air dalam bentuk cecair inilah yang memenuhi kawasan-kawasan rendah dan

mengisi lekukan-lekukan di permukaan bumi. Disebabkan perkara inilah mewujudkan

lautan, tasik, sungai, paya, kolam dan lain-lain badan air. Isipadu air yang wujud kira-kira 2

bilion tahun dahulu iaitu lebih kurang 1.36 bilion km padu masih mengekalkan isipadu

yang hampir sama pada masa kini. Kuantiti air yang sama ini adalah kerana berlakunya

pengisian semula air dari dalam bumi walaupun air yang ada sentiasa terbebas ke

atmosfera (Chan, 2003:1)

Kuantiti air yang ada pada masa sekarang adalah sama dan tidak berkurang dari

masa dahulu, tetapi berbeza dari tempat kewujudannya samaada di lautan, tasik, sungai

dan juga badan air yang lain. Dianggarkan pada masa sekarang jumlah air keseluruhan air

di permukaan bumi dianggarkan 96.5 % air tersimpan di lautan, 1.69 % air bawah tanah

dan dalam bentuk ais dan glasier 1.74 %. Jumlah ini sahaja sudah mewakili kira-kira 99.93

% dari jumlah air dunia. Jumlah air yang selebihnya wujud di tasik, sungai, tanih dan juga

di atmosfrera iaitu kira-kira 0.07 % sahaja. Setiap lokasi yang menyimpan air ini bertindak


3

sebagai agen simpanan atau storage air sebelum air ini bergerak dalam kitaran semulajadi

yang dikenali sebagai kitaran hidrologi dalam persekitarannya yang tersendiri (Thompson,

1999:1).

Jadual 1.2 Lokasi simpanan dan masa air menetap di bumi.

LOKASI

ISIPADU

10³KM³

PERATUSAN

(%)

MASA MENETAP

(Tahun)

Lautan 1338000 96.5 2650

Ais dan Glasier 24064 1.74 100-20,0000

Air Bawah Tanah - Masin 10530 0.76 1-10,000

Air Bawah Tanah - Tawar 12870 0.93 1-10,000

Tasik - Masin 91 0.007 100

Tasik - Tawar 85.4 0.006 100

Tanih 16.5 0.001 0.25 (2-3 Bulan)

Atmosfera 12.9 0.001 0.022 (8 Hari)

Sungai 2.12 0.0002 0.05 (20 Hari)

Sumber: (Thompson,1999: 2)

Jadual 1.3 Peratusan isipadu air dalam bumi


4

%

96.5

1.74 0.76 0.93 0.007 0.006 0.001 0.001 0.00020

20

40

60

80

100

Lautan

Ais da

n Glasier

Air Baw

ah T

anah

- Masin

Air Baw

ah T

anah

- Tawar

Tas

ik -

Mas

in

Tasik

- Taw

ar

Tanih

Atmos

fera

Sunga

i

Dipetik dan diubahsuai daripada : Thompson,1999:2 .

2.2 KITARAN AIR : PROSES DAN OUTPUT

Kitaran hidrologi adalah kajian tentang taburan dan kewujudan, ciri-ciri dan

pergerakan air di dalam, permukaan dan atas bumi iaitu atmosfera. Kewujudan atau

taburan air ini dipengaruhi oleh faktor ruang dan masa yang berlaku sebagai satu kitaran.

Kitaran hidrologi berlaku secara terus menerus tanpa henti dengan menerima input dan

akan membebaskan output. Ia berperanan dalam menggerakkan air keseluruh subsistem

bumi seperti atmosfera, biosfera, pedosfera, dan hidrosfera. Subsistem-subsistem ini saling

bekerjasama dan berinteraksi melalui proses-proses tertentu seperti sejatan,

pemeluwapan, kerpasan, air larian dan sebagainya yang akhirnya akan menghasikan satu

kitaran yang unik dan dinamik.

Sinaran matahari (tenaga elektromagnet) merupakan tenaga utama yang

menggerakkan sistem ini. Tanpa tenaga daripada matahari kitaran hidrologi tidak akan

berlansung. Kitaran hidrologi boleh bermula pada mana-mana kawasan dan proses.

Kawasan lautan merupakan tempat yang paling baik untuk memulakan kitaran ini. Sinar

suria yang memancar kepermukaan lautan, dan daratan yang mana terletaknya badan -

badan air seperti tasik, sungai dan kolam akan memanaskan kawasan tersebut. Permukaan


5

air yang telah panas akan bertukar sifat dari cecair ke gas atau wap air. Bahangan matahari

yang memanaskan permukaan air akan menyejat wap air tersebut ke atmosfera melalui

proses sejatan. Air daripada tumbuh-tumbuhan dan haiwan juga disejat oleh matahari

melalui proses sejat peluhan dan traspirasi. Proses transpirasi daripada haiwan dan

tumbuhan menyumbang 10% daripada lembapan atmosfera dan selebihnya daripada

proses sejatan lautan dan badan-badan air iaitu sebanyak 90%. Suhu yang tinggi, keadaan

angin yang kencang dan tekanan wap yang tepu di atas permukaan air akan menggalakkan

lagi berlakunya proses sejatan dengan lebih efektif.

Bahangan matahari merupakan input yang diterima oleh lautan dan badan-badan air yang

lain. Input yang masuk ke dalam sistem lautan menggerakkan proses kitaran hidrologi,

dimana tenaga haba daripada bahangan matahari diserap oleh wap-wap air. Seterusnya

wap-wap air yang diangkat naik keatmosfera oleh arus udara menegak merupakan output

bagi subsistem lautan.

Wap-wap air yang tersejat ke atmosfera seterusnya akan terbentuk menjadi awan

melalui proses pemeluwapan/ kondensasi. Dimana tenaga haba daripada wap air tadi akan

terbebas. Proses ini akan merubah sifat air daripada gas (wap air) kepada cecair ataupun

titisan air. Molekul-molekul air ini akan bergabung dengan partikel debu, garam dan asap

diudara untuk membentuk titisan awan. Titisan-tisan awan pula akan bergabung sesama

sendiri sehingga menjadi awan. Proses penggabungan titisan air awan ini berlaku secara

terus menerus pada awan sehingga ia menjadi berat. Gabungan berjuta-juta titisan awan

seterusnya akan menghasilkan titisan hujan. Awan-awan ini akan digerakkan oleh arus

udara mendatar (melintang) untuk disebarkan ke seluruh ruang atau kawasan tertentu.

Seterusnya awan-awan yang telah mencapai kelembapan bandingan 100% akan

menghasilkan kerpasan dalam bentuk, hujan, hujan batu ataupun salji. Wap air, partikel

debu, garam dan asap merupakan input subsistem atmosfera. Manakala untuk

meneruskan kelansungan kitaran hidrologi ini awan menghasilkan kerpasan sebagai

output subsistem atmosfera.

Subsistem biosfera seperti tumbuh-tumbuhan juga amat penting dalam kitaran

hidrologi. Tumbuh-tumbuhan juga merupakan agen transit air dalam kitaran hidrologi.

Kerpasan yang diterima oleh subsistem tumbuhan sebagai input akan ditransitkan di


6

permukaan daun, ranting, dahan dan batang sebagai simpanan intersepsi. Jumlah air yang

dapat ditransitkan sebagai simpanan intersepsi amat bergantung kepada ciri-ciri atau

angkubah-angkubah sistem tumbuhan. Antara angkubah yang penting adalah seperti

kelebatan daun, litupan kanopi, kelebaran permukaan daun dan dahan, serta kekasaran

dan lapisan starta tumbuhan. Seterusnya, air akan digerakkan oleh tumbuhan sebagai

output ke permukaan tanah melalui proses titisan kanopi (throughfall) dan aliran batang

( stemflow ). Tumbuhan juga membebaskan wap air ke atmosfera sebagai output melalui

proses sejat peluhan.

Subsistem permukaan tanah akan menerima input daripada kerpasan secara terus

mahupun air daripada titisan kanopi dan aliran batang daripada tumbuhan. Kerpasan atau

input yang diterima oleh permukaan tanah akan mengalami proses air larian kerpasan dan

juga susupan secara serentak. Air yang bergerak dipermukaan tanah sebagai kerpasan

akan dialirkan ke kawasan yang berkecerunan lebih rendah seperti tali air, sungai, tasik

dan ke laut. Manakala yang selebihnya akan disusupkan ke dalam tanih dan bawah tanah

melalui proses susupan. Permukaan tanah mempunyai lekukan-lekukan kecil yang

berfungsi sebagai tempat simpanan air sementara (deppression storage). Keupayaan

mentransitkan air amat bergantung pada sifat ketertelapan sesuatu permukaan lekukan.

Air pada permukaan tanah akan hilang sebagai output sekiranya berlakunya proses

susupan, sejatan atau mengalir memasuki alur sungai yang berhampiran sebagai aliran

atas permukaan.

Air daripada permukaan tanah yang menyusup masuk akan melalui 2 zon yang

berbeza iaitu zon tanih atau zon pengudaraan dan zon air bawah tanah. Zon tanih atau zon

pengudaraan menerima input daripada hujan (R ) dan melalui proses susupan (f). Secara

praktikal, air tanah berasal daripada kerpasan yang juga disebut sebagai air atmosfera atau

air meteor ( Wan Ruslan, 1994:121). Air yang telah disusupkan ini akan memasuki rongga -

rongga tanih sebagai lembapan tanih. Zon tanih atau zon pengudaraan adalah zon tidak

tepu air iaitu zon yang berhampiran dengan permukaan bumi. ketertelapan dan keporosan

jisim tanih amat mempengaruhi keupayaan subsistem tanih dalam mentransitkan air.

Apabila semakin banyak liang atau rongga, ruang antara, pori atau ruang pori maka


7

semakin banyak air yang dapat dipegang dan disimpan. Wujudnya pengurangan simpanan

air bagi zon ini adalah disebabkan berlakunya proses aliran antara permukaan (l) yang

bergerak ke alur sungai (s) secara selari dengan permukan resapan ataupun mengisi

semula (recharge) simpanan air bawah tanah (G) melalui proses perkolasi. Air yang hilang

daripada zon tanih melalui proses - proses di atas dianggap sebagai output subsistem

tanih.

Output zon tanih daripada proses perkolasi akan digerakkan ke zon tepu sebagai

simpanan air bawah tanah. Air bawah tanah menerima input daripada air permukaan yang

menyusup masuk ke dalam tanah dan tersimpan dalam formasi batuan ( akuifer ) dan celah

- celah partikel batuan. Proses perkolasi yang berlaku secara berterusan akan membantu

meningkatkan paras air bawah tanah ( water table ). Air bawah tanah berfungsi sebagai

penuras, penyimpan dan untuk memindahkan air dari kawasan imbuhan ke kawasan

luahan sebagai output. Paras air bawah tanah akan berkurangan sebagai output melalui

proses aliran dasar (g) ke alur berhampiran atau aliran keluar (b) ke lautan.

Subsistem alur sungai merupakan subsistem atau pangkalan terakhir bagi air

sebelum di sejat semula ke atmosfera. Subsistem ini menerima input daripada hujan (p),

aliran air permukaan (qo), aliran sub permukaan (m), aliran antara permukaan (l ) dan

aliran dasar (g). Jumlah isipadu air dalam alur sungai amat dipengaruhi oleh kemasukan

input kerana sifat simpanan alur sungai yang sentiasa bergerak. faktor kecerunan keadaan

morfologi sungai juga mempengaruhi transit air, dimana semakin cerun alur tersebut maka

semakin tinggi pergerakan halaju air dan seterusnya akan mempercepatkan pengurangan

air ke lautan (outlet). Pengurangan air yang dibebaskan sebagai output pada subsistem ini

adalah disebabkan oleh proses sejatan (ec), dan aliran alur (q) ke lautan.

Kesimpulannya, semua subsistem - subsistem yang menggerakkan kitaran hidrologi

ini saling berinteraksi dan bekerjasama melalui perilaku proses yang menghasilkan input

dan output untuk meneruskan keberlansungan Kitaran ini secara terus menerus. Proses

tindakbalas yang berlaku ke atas sesuatu subsistem akan mempengaruhi subsistem


8

seterusnya dalam bentuk maklumbalas. Seterusnya maklumbalas inilah yang akan

mewujudkan pertalian antara subsitem-subsistem lainnya.

2.3 ANALISIS STORAGE DAN TRANSIT – Fokus Kepada Malaysia

Secara puratanya Malaysia menerima 2500 mm hujan setahun iaitu pada musim

monsun timur laut dan juga monsun barat daya. Jumlah hujan yang banyak inilah yang

menyumbang kepada sumber air utama di Malaysia. Di Malaysia secara puratanya terdapat

kira-kira 990 bilion m³ air yang meliputi keluasan tanah 330,000 km². Daripada

keseluruhan jumlah simpanan air ini, sebanyak 360 bilion m³, atau 36 % akan di

kembalikan ke atmosfera melalui proses sejatan, sebanyak 566 bilion m³ atau kira-kira 57

% akan menjadi air larian permukaan, 147 bilion m³ terdapat di semanjung Malaysia, 113

bilion m³ di Sabah dan di Sarawak yang air larian permukaan terbanyak iaitu kira-kira 306

bilion m³. Air lebihan dari keseluruhan air yang ada, hanya hanya 7 % atau 64 bilion m³

menjadi air bawah tanah. Perubahan jumlah isipadu air ini adalah berkaitan dengan

analisis storage dan transit air (Hamirdin, et.al , 2004:5).

Umumnya terdapat 6 proses transit dan storage utama, iaitu :

1. Intersepsi


9

2. Permukaan

3. Lembapan tanih

4. Zon pengudaraan

5. Air bawah tanah

6. Simpanan dalam tanah

Rajah 1.4 : Analis kitaran dan simpanan air.

Sumber: UNESCO, Paris,1999.

Di Malaysia, simpanan (storage) air biasanya merujuk kepada simpanan air di tasik,

sungai dan air bawah tanah seperti telaga. Air ini menjadi sumber utama kepada bekalan

air domestik dan juga untuk kegunaan pengairan. Simpanan air di Malaysia di pengaruhi


10

oleh faktor muka bumi, litupan tumbuhan dan juga guna tanah dalam lembangan.

Simpanan (storage) air di Malaysia juga dipengaruhi oleh keluasan kawasan tadahan air

yang mana terdapat lebih 410 buah lembangan di seluruh Semenanjung Malaysia yang

membekalkan air dalam empangan di kawasan tersebut. Terdapat 3 buah kawasan tadahan

utama di Malaysia iaitu banjaran Titiwangsa yang terletak di tengah Semenanjung

Malaysia, Banjaran Timur yang membentuk sebahagian besar Kelantan, Terengganu dan

Pahang serta Banjaran Bintang di barat laut Malaysia. Kawasan tadahan inilah yang

menjadi satu sistem penting dalam kitaran hidrologi bagi mengekalkan storage dan transit

air dalam kitaran hidrologi.

Jadual 1.5 : Status sumber air di Malaysia

Kuantiti (billion m³)

Jumlah hujan 990

Larian permukaan 566

Sejatan 360

Aliran air bawah tanah 64

Sumber : Hamirdin, et al.2004:5.

Jadual 1.6 : Status sumber air di ASEAN

Annual Renewable water resources

(km³)

Annual withdrawal ( km³)

Percapita domestic use (m³/y)

Indonesia 2530 16.6 12 Malaysia 456 9.4 121 Myanmar 323 29.5 85


11

Sumber (M.Akbar et al.2004)

Jadual 1.7 : Imbangan Air Mengikut Negeri Di Malaysia.

Imbangan Hidrologi Bagi Negeri-Negeri Di Malaysia (billion m³ per year)

State Rainfall Surface runnoff

Ground water recharge

Evapotranspiration

Perlis 2 1 0 1 Kedah 23 12 1 10 P.Pinang 3 2 0 1 Perak 50 22 4 24 Selangor 18 7 1 9 N. Sembilan 14 5 1 8 Melaka 3 1 0 2 Johor 45 19 3 23 Pahang 80 33 4 43 Terengganu 43 22 2 19 Kelantan 39 23 3 13 Peninsular Malaysia

320 147 20 153

Sabah 194 113 14 67 Sarawak 476 306 30 40 Malaysia 990 566 64 360

Sumber (M.Akbar et al.2004)

Pada masa kini terdapat 14 buah empangan di lembangan sungai utama di Malaysia

yang terletak dalam lembangan sungai utama yang menjadi storage kepada air di Malaysia.

Empangan ini berpotensi untuk jangka panjang sebagai kawasan tadahan air dan juga

berpotensi untuk dimajukan pada masa hadapan sebagai sumber bekalan air pada masa

hadapan. Empangan ini juga dapat mengelakkan berlakunya air larian permukaan terus ke

laut dan menyebabkan berlakunya kekurangan bekalan air tawar bagi bekalan air

domestik.

Philipines 0.6 0.2 74 Thailand 110 31.9 23 Vietnam 376 28.9 56


12

Jadual 1.8 : Lokasi empangan utama di Malaysia dan jumlah storage.

Empangan Luas kawasan

tadahan (km²)

Luas permukaan

kolam air (km²)

Kapasiti

simpanan air (10

m³)

Kenyir 420 46 600

Pergau 227 4 68

Lebir 2474 247 2834

Tembeling 2850 250 1730

Tekai dan Penut 1390 68 1070

Tenom hilir 1200 28 500

Neggiri 3940 49 200

Jelai Kechil 25890 70 560

Maran 25000 197 -

Galas (Dabong) 7480 105 580

Tekali upper two 910 75 2333

Kelantan Barrage 12100

Jelai 3060 88 138

Tanum Satu 730 18 140

Sumber : (Mohd Ekhwan.T, 2000)

3.0 PERMINTAAN AIR

3.1 KELAS PERMINTAAN DAN KEGUNAAN


13

Kini, pada abad ke -21 pelbagai isu tentang permintaan dan kegunaan air telah

dibangkitkan oleh pelbagai pihak samaada ahli politik, penyelidik, pegawai-pegawai

kerajaan, ahli badan-badan bukan kerajaan (NGO), ataupun pembekal air yang mendakwa

kekurangan bekalan air dalam memenuhi permintaan yang semakin meningkat.

Kekurangan bekalan air ini telah menimbulkan pelbagai masalah di serata dunia

(Chan,1999:3)

Kelas permintaan air yang semakin meningkat ini telah mewujudkan pelbagai

pengkelasan kegunaan air telah dibuat oleh beberapa penulis dan pengkaji tetapi terdapat

dua kumpulan besar kelas permintaan air yang digunakan iaitu, kelas kegunaan konsumtif

dan juga kegunaan bukan konsumtif. Kelas kegunaan secara konsumtif menyebabkan air

menjadi kurang. Antara aktiviti kegunaan konsumtif ialah untuk tujuan domestik,

pengairan dan perindustrian. Manakala kegunaan bukan konsumtif adalah untuk tujuan

penjanaan kuasa hidro, rekreasi, perikanan dan pelayaran atau pengangkutan air.

Kegunaan bukan konsumtif ini tidak mengubah kuantiti air (Nordin, 1999:42).

3.1.1 Kegunaan Konsumtif

Penggunaan air domestik adalah sangat sinonim dengan keperluan manusia dalam

mendapatkan air bersih dari bekalan awam untuk kegunaan harian samada untuk minum,

memasak, mandi, mencuci rumah dan kereta, menyiram tanaman, serta membasuh pakaian

dan pinggan mangkuk. Secara puratanya ia melibatkan hampir 40-60 % daripada

keseluruhan bekalan air. Permintaan bekalan air yang tinggi sering dikaitkan dengan

penduduk di kawasan bandar dan ia sering dikaitkan dengan status permintaan air yang

tinggi. Penggunaan air secara tidak efiksyen ini menyebabkan pembaziran penggunaan air.

Pengunaan air domestik di kawasan bandar adalah dua kali ganda lebih tinggi daripada

penggunaan di kawasan luar bandar. Permintaan air domestik ini dikaitkan dengan jumlah

penduduk dan kedudukan kawasan tersebut seperti yang dijelaskan dalam jadual di

bawah.

Jadual 1.9 : Kegunaan Air Domestik Perkapita di Malaysia


14

Jumlah Penduduk

( 10³ )

Tahun

1990 2000

Bandar

>1000

1000 – 500

500 -100

100 - 10

240

220

200

190

270

250

230

220

Luar Bandar 125 175

Sumber : (Mohd Ismail, 1999:51)

Penggunaan air bagi sektor industri juga adalah tinggi terutamanya dalam industri

pembuatan seperti industri pembuatan kertas, bahan kimia, besi dan keluli, penapisan

minyak dan juga industri berat lain yang memerlukan sehingga 1000 hingga 20000 m³/h.

Kebanyakan sumber air ini diperolehi dari pembekal persendirian (Gurmeet &

Kamaruzaman,1994:17-19 ).Air yang digunakan oleh industri pembuatan ini kebanyakan

dibebaskan semula ke dalam sumber air samada sungai atau laut dan ianya tercemar

dengan pelbagai jenis bahan kimia yang merbahaya dan tidak sesuai untuk kegunaan air

domestik.

Penggunaan air dalam sektor perindustrian dapat dikelaskan dalam 6 jenis iaitu :

1) Penyejukan (Cooling)

2) Penjanaan kuasa (Generation of power)

3) Operasi pembuatan dan pemprosesan (Processing or manufacturing operation)

4) Penyucian dan dan lain-lain tujuan pembersihan (Clean up and other sanitary

purposes)

5) Pengawasan kebakaran (Fire protection)

6) Kegunaan lain (Miscellaneous)


15

Permintaan dan kegunaan air ini berbeza dengan keperluan sesuatu industri ianya

bergantung kepada jenis, saiz, kualiti, kuantiti dan juga penggunaan kos air yang

diperlukan oleh sesuatu industri (Nordin,1999:45).

Permintaan air yang tinggi untuk sektor perindustrian meningkat mengikut

keperluan industri yang semakin bertambah dari tahun ke tahun, seperti jadual di bawah :

Jadual 2.0 : Permintaan Air Bagi Industri Di Semenanjung Malaysia Bagi Tahun 1980, 1990,

2000

Sumber :(Diubahsuai daripada Nordin, 1999:45-46).


16

Pertanian dan penternakan juga adalah satu sektor yang memerlukan air yang

banyak samada digunakan oleh sektor perladangan, penternakan dan juga kebun.

Penanaman padi adalah sektor yang memerlukan air yang paling banyak dalam mengairi

kawasan sawah terutamanya kawasan penanaman padi sebanyak dua kali setahun. Di

Malaysia, penggunaan air untuk mengairi kawasan sawah meliputi hampir 80 %

keseluruhan jumlah air (Nordin, ibid). Untuk keperluan ini, beberapa sistem pengairan

telah di wujudkan seperti Pengairan pertanian Muda (95860 ha), Krian (2349 ha),

Sg.Manik (6000 ha), Tanjong Karang (19260 ha), Besut (5060 ha), Kemubu (17990 ha), dan

Kelantan Utara (11640 ha). Selain itu juga terdapat kira-kira 616 sistem pengairan kecil

yang menggunakan sistem pengangkutan graviti, pam dan skim saliran terkawal. Sektor

pertanian yang luas ini memerlukan banyak penggunaan air. Selain itu penggunaan air

yang banyak juga diperlukan unruk menghasilkan makanan daripada produk pertanian.

Peningkatan permintaan makanan dunia, menyebabkan peningkatan penggunaan air juga

akan turut bertambah dalam menghasilkan makanan. Jumlah air yang digunakan untuk

menghasilkan 1 paun makanan dapat dilihat dalam jadual di bawah :

Jadual 2.1 : Pengunaan Air Dalam Mengasilkan 1 Paun Makanan

Jenis makanan Liter air yang digunakan

Tomato 87

Letus 87

Ubi Kentang 91

Gandum 95

Lobak Merah 125

Epal 185

Oren 246

Anggur 265

Susu 492

Telur 2059

Daging ayam 3085

Daging Khinzir 6170


17

Daging Lembu 19736

Sumber :( Chan ,2003:5).

3.1.2 Kegunaan Bukan Konsumtif

Kegunaan konsumtif adalah merujuk kepada penggunaan air secara skala besar

tetapi ianya tidak mengurangkan sumber air yang ada samada di sungai atau laut.

Pelayaran dan dan pengangkutan air adalah contoh penggunaan air secara bukan

konsumtif. Walaupun pada masa kini semakin banyak jalan raya dibina, tetapi

pengangkutan air masih popular terutamanya di Sabah dan Sarawak. Di semenanjung,

hanya beberapa buah sungai sahaja yang masih mengunakan pengangkutan air seperti Sg.

Perak dan Sg. Kelantan. Di negeri Sabah dan Sarawak penggunaan pengangkutan air masih

menjadi keperluan oleh penduduk tempatan kerana struktur muka bumi kawasan tersebut

yang bergunung-ganang menghalang pembinaan jalan raya kerana memerlukan kos yang

tinggi. Penggunaan pengangkutan air kebanyakannya adalah untuk mengangkut

penumpang, mengangkut hasil pertanian dan bahan mentah lain seperti kayu balak, hasil

petroleum dan minyak sawit. Selain itu ia juga digunakan untuk kegiatan ekonomi seperti

menangkap ikan.

Penjanaan tenaga hidro elektrik juga adalah satu penggunaan air yang tidak

membazirkan sumber air malah dapat menjimatkan banyak sumber bahan mentah lain

seperti petroleum dan arang batu yang digunakan untuk penghasilan tenaga elektrik.

Pembinaan empangan untuk menjana kuasa hidro elektrik adalah langkah yang baik dalam

mengurangkan pengaliran air sungai secara terus. Ini adalah kerana pengaliran terus air

sungai menyebabkan kekurangan aliran air sungai, terutamanya pada musim kemarau.

Sarawak adalah negeri yang mempunyai keupayaan yang tinggi dalam menghasilkan

tenaga hidro iaitu 69.6 %, Sabah 17.2 % dan diikuti oleh Semenanjung Malaysia 13.8 %.

Penggunaan air adalah banyak dalam menghasilkan tenaga hidro elektrik, tetapi jumlaj air

tidak akan mengalami kekurangan.


18

Permintaan air untuk tujuan rekreasi juga adalah tinggi, kawasan tepi pantai dan

juga kawasan hutan lipur adalah kawasan yang memerlukan jumlah air yang banyak untuk

tujuan rekreasi. Kawasan perkelahan popular seperti Pulau Kapas, Terengganu adalah

contoh kawasan yang menjadi tarikan kerana air lautnya yang jernih dan mempunyai

pelbagai hidupan laut yang menarik seperti terumbu karang dan pelbagai jenis hidupan

laut yang lain. Selain itu, kawasan seperti Sg.Padas juga terkenal kerana mempunyai arus

sungai yang deras dan aktiviti sukan lasak seperti berakit dapat dijalankan .

Sektor perikanan juga adalah sektor yang memerlukan air yang banyak air dan

ianya merupakan sektor yang menggunakan air secara secara bukan konsumtif. Di

Malaysia, sektor perikanan dibahagikan kepada dua iaitu perikanan air tawar dan

perikanan air masin. Pada tahun 1979, jumlah keluasan kolam dianggarkan seluas 1520

hektar dan memerlukan air sebanyak 20 X 10 m³/tahun. Walaupun penternakan ikan tidak

memyebabkan pengurangan sumber bekalan air tetapi ia menyebabkan berlakunya

masalah pencemaran di kawasan perairan. Kandungan kimia dalam makanan dan najis

ikan boleh menyebabkan peningkatan pepejal terlarut dalam air dan ia tidak lagi sesuai

untuk kegunaan domestik walaupun tidak berlaku pengurangan sumber air tersebut.

(Nordin,1999:47-49)

3.2 STATUS PERMINTAAN – STATUS STAKEHOLDERS

Stakehohoder adalah merujuk kepada individu atau kumpulan yang mempunyai potensi

untuk mempengaruhi permintaan awam yang boleh memberi pengaruh. Ia dikelaskan

kepada beberapa kategori :

1. Kerajaan

2. Pelabur

3.Orang Awam

4. Badan bukan kerajaan (NGO)

5. Kumpulan Profesional (Sorisi, C. 2008.)

Status permintaan air domestik di Malaysia yang semakin tinggi pada hari ini adalah

kerana berlakunya penawaran bekalan air yang banyak dan juga kadar ketersampaian


19

bekalan air kepada penduduk semakin meningkat. Jika dahulu penduduk mengalami

kesukaran untuk mendapat bekalan air bersih, mereka terpaksa menggunakan air sungai,

telaga dan air hujan untuk kegunaan harian, kini ramai penduduk telah mendapat

kemudahan air paip sebagai sebagai sumber bekalan air utama. Di Malaysia secara

umumnya, status permintaan air yang tinggi biasanya bertumpu di kawasan yang

mempunyai kepadatan penduduk yang tinggi terutamanya di Pulau Pinang dan Lembah

Klang, Selangor dan juga di kawasan-kawasan perindustrian. Pertambahan penduduk

samada secara semulajadi atau migrasi memberi kesan yang cukup besar kepada

keperluan sumber air pada masa hadapan jika ia tidak disertai dengan pertambahan

pengeluaran air.

Jadual 2.2 : Pertambahan Penduduk Bandar di Malaysia Mengikut Negeri

Negeri Perubahan penduduk

1980-1991(dalam ribu)

Pertambahan semulajadi

(%)

Johor 433.1 51.8

Kedah 181.2 72.5

Kelantan 154.5 67.7

Melaka 89.8 53.3

Negeri Sembilan 111.3 55.3

Pahang 116.3 54.7

Perak 418.2 49.9

Perlis 135.9 38.8

Pulau Pinang 370.5 36.6


20

Selangor 1143.8 37

Terengganu 115.6 82

W. Perseketuan 225.7 118.5

Semenanjung Malaysia 3395.7 52.3

Sumber : (Mohd Ikhwan.T, 2000).

Pertambahan penduduk ini memberi impak yang cukup besar kepada permintaan

bekalan air domestik. Ini adalah kerana manusia memerlukan jumlah air yang banyak

dalam kehidupan harian mereka. Bekalan air untuk bekalan terawat untuk kegunaan

domestik dan industri juga bertambah dari tahun ke tahun. Pada tahun 1988, hampir 95 %

penduduk Malaysia telah mendapat bekaln ari bersih dari sumber air yang dirawat. Purata

bekalan air mentah sehari untuk kegunaan domestik di Semenanjung Malaysia 180

liter/hari per kapita manakala jumlah bekalan air terawat untuk kegunaan awam

(domestik dan industri) ialah 250 liter/hari per kapita. Jadual 3.2.2 menunjukkan

keupayaan loji pembersihan air mengikut negeri pada tahun 1978.

Jadual 2.3: Keupayaan loji pembersihan air mengikut negeri pada tahun 1978

Negeri Kapasiti (10³m³/h)

Normal MAk 24 jam

Perlis 5.9 6.3

Kedah 68.7 94

Pulau Pinang NA NA

Perak 292.6 413.4

Selangor 580.5 686.7

N.Sembilan 39 47.2

Melaka NA NA

Johor 139.6 184.1


21

Pahang 88.6 NA

Terenganu 17.8 35.5

kelantan 27.3 30.6

Sumber: (Mohammad Ismail,1999:43).

4.0 ANALISIS IMBANGAN AIR LEMBANGAN

Analisis imbangan air lembangan adalah berkaitan dengan kitaran hidrologi, yang

mana kadar input dan output air adalah seimbang. Dalam analisis imbangan air, sejatan

adalah proses utama dalam membekalkan lembapan ke udara dan proses ini dianggap

permulaan dalam kitaran hidrologi. Kitaran hidrologi yang sempurna penting bagi

mencapai imbangan air lembangan. Jumlah sejatan dari lautan dan sejat peluhan dari

tumbuhan dan tanih adalah seimbang dengan jumlah kerpasan di lautan dan kerpasan di

daratan. Kerpasan di daratan mempengaruhi air larian di dalam lembangan (Sham,1995)

Kadar sejatan dan hujan mempengaruhi keseimbangan air dalam lembangan, ini kerana

hujan yang turun akan mengalir ke dalam alur dan sungai-sungai utama dalam sesuatu

lembangan bagi mencapai imbangan air. Sebagai contoh kajian tentang imbangan air dalam

lembangan adalah seperti yang dilakukan Thompson, 1999 :

Di Malaysia, imbangan air skala besar dibahagikan kepada empat iaitu:

1) Jenis pantai barat

2) Jenis pantai timur

3) Jenis pedalaman

4) Jenis pergunungan

Selain imbangan air skala besar seperti satu siri peta semenanjung Malaysia yang

dapat menunjukkan keadaan imbangan air bagi setiap bulan dan purata kedudukan

tahunannya. Antara kajian skala kecil yang dijalankan di Malaysia ialah di kawasan tadahan


22

yang berhutan dan di kawasan yang telah dibangunkan sebagai perbandingan. Antara

kajian ini menunjukkan jumlah sejatan yang terdapat di kawasan hutan hujan tropika

adalah tinggi iaitu antara 40-50% daripada jumlah hujan yang diperoleh di kawasan ini

hilang melalui sejatan. Larian air permukaan juga bertambah di kawasan yang telah

dibangunkan terutamanya kawasan tumbuh-tumbuhan yang diambil alih oleh kegiatan

pertanian dan jenis guna tanah lain. Jalan raya dan kawasan perumahan umpamanya akan

menghalang air dari meresap ke dalam bumi dan ini akan menggalakkan air larian

permukaan. Contohnya, di bandar-bandar besar seperti Kuala Lumpur yang mengalami

banjir kilat kerana banyak permukaan tidak dapat menyerap air. Perkara ini meningkan air

larian permukaan.

Jadual 2.4

Peningkatan dalam simpanan

Penurunan dalam simpanan


23

a) keluk input, output dan pertambahan, pengurangan dalam simpanan

b) jumlah dalam simpanan (S) dan kadar perubahan dalam simpanan

Pada masa t = 0,

Aliran masuk (inflow) dan aliran keluar (outflow) adalah sama

jadi tiada perubahan dalam simpanan (dS/dt = 0)

selepas t =0,

Aliran masuk melebihi aliran keluar,

jumlah air dalam simpanan (S) meningkat

perubahan yang berlaku adalah positif (dS/dt> 0)

t = 1,

perubahan dalam simpanan adalah maximum

aliran masuk adalah melebihi aliran keluar dengan nilai yang banyak


24

t = 2,

aliran masuk dan aliran keluar sama

(S) telah mencapai nilai maximum dan tiada perubahan berlaku dalam simpanan

(perubahan dalam simpanan = 0)

Selepas t = 2,

Aliran keluar melebihi aliran masuk

Perubahan dalam simpanan menjadi negatif (dS/dt < 0)

Jumlah air dalam (S) berkurang

Imbangan air lembangan juga boleh diukur untuk mengetahui kemasukan dan

kehilangan air di permukaan lembangan menggunakan persamaan berikut:

g = r + D + fi – e – fo

g = kadar tukaran jumlah air bagi turus berkenaan

r = hujan/kerpasan

D = embun

fi = kemasukan air secara mendatar dari kawasan sekitar

fo = kehilangan air mendatar dari turus

E = sejatan

5.0 KESAN AKTIVITI MANUSIA KE ATAS IMBANGAN AIR

Perkembangan ketamadunan dan perkembangan manusia telah banyak merubah

imbangan air. Pembangunan pesat yang berlaku seperti aktiviti dalam sektor pertanian,

perlombongan, industri, perbandaran telah mengubah dan memberi kesan terhadap

imbangan air. Aktiviti penyahhutanan secara tidak terkawal juga menyebabkan berlakunya

gangguan imbangan air yang menyebabkan berlaku kemerosotan sumber air dalam


25

lembangan saliran. Proses penyahutanan ini akan menjejaskan jumlah storage air di

kawasan tadahan akibat proses penyahutanan tersebut.

Aktiviti perbandaran seperti perindustrian, pembinaan, perlepasan kumbahan

perniagaan dan domestik serta pembukaan tanah yang giat untuk pembangunan

terutamanya di kawasan imbangan air seperti lembangan saliran boleh menyebabkan

berlakunya pencemaran air. Perkara ini boleh menjejaskan kualiti air dan menyebabkan

air tidak sesuai untuk kegunaan domestik seperti untuk minum. Pembukaan kawasan

untuk perbandaran seperti jalan raya dan perumahan juga menyebabkan berlakunya larian

air pemukaan tinggi kerana air tidak dapat mengalami proses susupan kerana semua

kawasan telah berturap. Ini menggangu imbangan air dan menjadi punca discas ataupun

banjir.

Aktiviti perindustrian dan domestik juga menjadi punca gangguan dalam imbangan air.

Permintaan air yang tinggi dalam sektor industri dan domestik telah menyebabkan

penerokaan sumber air yang banyak. Pengumpulan air untuk dirawat dan dibekalkan

kepada pengguna bukan sahaja diambil dari air pemukaan seperti sungai dan tasik malah

air bawah tanah. Pengambilan air bawah tanah secara berleluasa akan menyebabkan

imbangan air bawah tanah menjadi tidak stabil. Kemerosotan air bawah tanah akan

menyebabkan bekalan air untuk aliran permukaan seperti sungai akan berkurang. Ini akan

menyebabkan sungai menjadi cetek. Aliran air buangan yang dikeluarkan oleh sektor

industri dan domestik pula adalah tercemar dan ini akan menyebabkan kualiti air merosot.

6.0 KESIMPULAN

Permintaan air yang semakin meningkat pada hari ini telah menyebabkan

berlakunya kekurangan air dan telah menjejaskan penawaran air kepada sektor domestik,

industri dan pelbagai sektor yang memerlukan penggunaan air secara berterusan. Perkara

ini berlaku kerana ketersediaan air dalam lembangan tidak mencukupi untuk menampung

jumlah permintaan yang semakin meningkat pada hari ini. Pengurusan lembangan saliran


26

yang sempurna perlu di lakukan untuk mengelakkan berlakunya kekurangan ketersediaan

air dalam lembangan yang boleh menyebabkan kekurangan bekalan air. Penawaran

bekalan air juga perlu dikaji selari dengan keperluan pengguna supaya penawaran yang

berlaku dapat memenuhi keperluan pengguna dan sekaligus dapat mengelakkan

berlakunya pembaziran bekalan air dan dapat mewujudkan imbangan air yang baik.

7.0 RUJUKAN

AC Twort, FM Lawn, FW Crowley (Penterjemah Gurmeet Singh dan Kamaruzaman

Idris), 1994, Bekalan Air, Dewan Bahasa Dan Pustaka Kementerian Pendidikan

Malaysia Kuala Lumpur. Ms 31-39.

Hamirdin Ithnin, Jamalia Jeni & Nik Nasriah, 2004. Prospect of a Recurrence of

Water Crisis in The KLang Valey, Malaysia. Seminar Kebangsaan Geografi dan Alam

Sekitar.UPSI. 3 – 4 Julai 2004.Ms 5-6.

Hamirdin Ithnin & Nordin Sakke, 1999. Identifikasi Tahap Pencemaran di Peringkat Sub


27

Lembangan Sungai: Kajian Kes,Sungai Linggi, Negeri Sembilan. Prosiding Seminar

Kebangsaan Alam, Manusia dan Pembangunan Di Malaysia: Dasar, Strategi dan

Kelestariannya. Anjuran Persatuan Geografi Malaysia & Jabatan Geografi,UKM. Pada

19 Jun 1999, Bangi.

Mohd Akbar Hj. Johari & Rusnah Rohani.2004. Water Resources Management For Domestic And Industrial Needs. Nik Abdul Rahim (ed) Water: Forestry and Landuse Perspectives.

Mohd Ekhwan,T.2000, Pembangunan Pengurusan Sumber Air di Malaysia: Satu

Perspektif Umum.dlm Kartiman et al (ed), Prosiding Seminar Kebangsaan Alam,

Manusia dan Pembangunan Di Malaysia, Bangi: Persatuan Geografi Malaysia. Ms 39-

53.

Mohd Ismail, I.1999, Sumber Air dan Pengurusannya di Malaysia. dlm Jamaluddin M.J

et al, Alam Sekitar dan Pengurusannya Di Malaysia, Bangi: Working Group on Urban

Ecosystem Malaysian National Commitee – UNESCO.Ms 41-59.

Muhammad Suhailiy Yusri,C.N. dan Mohd Bustaman, A.A, 2001, Pengurusan Sumber

dan Bekalan Air di Daerah Seremban, Negeri Sembilan. Dalam Jamaluddin Md Jahiet

at al Proceeding National Seminar On Environmental Management 2002. Bangi :

Universiti Kebangsaan Malaysia.

Nordin Sakke, 1999.Perubahan Beberapa Parameter Air Kesan Daripada Aktiviti Manusia

Di Lembangan Sg. Linggi, Negeri Sembilan. Universiti Malaya: Tesis MA (tidak

diterbit). Ms 23-56

Nordin Sakke, Mohammad Tahir Mapa, Aliakbar Gulasan, 2008, Memahami Proses-

Gerakbalas Lembangan Saliran Dalam Konteks Kajian Hidrologi Dan Sumber Air.

Dalam proses penerbitan)Ms 1-19.

Number 9, Spring 2001. Issues In Hydrology : Water In a Changing World. Published by

the Ecological Society of Amerika. p3-10.


28

Profesor Dr. Chan Ngai Weng, 2003, Pengurusan Sumber Air Pada Abad Ke-21: Isu,

Cabaran dan Prospek. Prosiding Seminar kebangsaan Pengurusan Persekitaran 2003.

Pusat Pengajian Ilmu Kemanusian Universiti Sains Malaysia. Ms 1-26.

Sham Sani, 1995. Iklim Mikro ; Proses Dan Aplikasi. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan

Pustaka.

Thompson, S.A. 1999, Hydrology For Water Management. Netherlands : AA Balkena. p 1-8

Wan Ruslan, L, 1994, Pengantar Hidrologi, Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Ms 121-137

Rujukan Internet

Sumber : Sorisi, C. 2008. Public Participation and Institutional Analysis Assessing the Role of

System Dynamic Models in the Case Study of the Upper Guadiana Basin in Spain. Atas

Talian http://www.weap21.org/index.asp?doc=16


karya ini adalah karya pelajar 1.0 pengenalan · pdf fileindus (india), tamadun china yang...

Documents