KARAKTERISTIČNI MODELI PLANIRANJA I UPRAVLJANJA

PROCESIMA RADA

MODUL 3 – PLANIRANJE PROCESA RADA

1. Model UP1 - prihvatanje porudžbina na ulazima u skladišta materijala

Porudžbine su osnova za izdavanje naloga za nabavku materijala i komponenti proizvoda.

Planiranje procesa rada se vrši na principu unapred sa karakteristikama: dugačka vremena trajanja ciklusa prozvodnje, nizak stepen iskorišćenja kapaciteta , najveća mogućnost kašnjenja u rokovima isporuka.

Za svaku porudžbinu izrađuje konstrukcija proizvoda i razvija tehnologija izrade što zahteva veći broj specijalizovanih projektanata – povećane troškove.

Model je karakterističan za proizvodnju pojedinačnih proizvoda i malih serija

2. Model UP2 - prihvatanja porudžbina na ulazima u obradne radne jedinice

Neusklađenost razmeštaja tehnoloških sistema (koji je najčešće procesnog tipa zbog različitosti proizvoda) i velikog broja različitih tokova kretanja predmeta rada u procesima (veliki broj pojedinačnih tehnoloških postupaka). Ovo ima za posledicu nizak stepen iskorišćenja kapaciteta, duža vremena trajanja ciklusa proizvodnje, povećani nivo zaliha materijala.

Planiranje procesa rada se vrši unapred. Proizvodnja se može lansirati na dva načina: otvaranje radnih naloga za izradu delova (RN1), a posebnih radnih naloga za montažu proizvoda (RN2) ili otvaranje

jedinstvenog radnog naloga za celu seriju proizvoda.

3. Model UP3 - prihvatanje porudžbina na ulazu u montažne radne jedinice

Osnovna karakteristika modela je da na skladištu proizvoda nema zaliha već se proizvodi montiraju na osnovu prihvaćenih porudžbina. Tokovima materijala se upravlja u dva smera, unapred i unazad.

Motažom i isporukom proizvoda se upravlja unapred, a izradom delova i nabavkom materijala se

upravlja unazad.

Zalihe u međuskladištu delova se popunjavaju na osnovu izabranog modela upravljanja zalihama.

Moguće je radne naloge obrade lansirati u skladu sa zahtevima montaže, ali se u tom slučaju radne jedinice obrade projektuju na način da efikasno izvršavaju procese izrade delova uz primenu specijalizovanih i automatizovanih tehnoloških sistema

4. Model UP4 - prihvatanja porudžbina i isporuka sa skladišta proizvoda

Varijanta UP4.2 – porudžbine su osnova za lansiranje radnih naloga

Motažom, izradom delova i nabavkom materijala se upravlja unazad

Varijanta UP4.1 – porudžbina se realizuje sa zaliha na skladištu proizvoda

Na skladištu proizvoda se drže zalihe gotovih proizvoda koji se isporučiju potrošačima na osnovu njihovih porudžbina. Planiranje se vrši unazad.

Na skladištu proizvoda nema zaliha gotovih proizvoda. Porudžbine potrošača iniciraju planiranje i lansiranje radnih naloga montaže. Planovi i radni nalozi montaže iniciraju planiranje i otvaranje radnih naloga izrade delova. Planovi i radni nalozi izrade delova iniciraju izradu planova nabavke i poručivanje materijala. Planiranje unazad.

Varijanta UP4.1 – porudžbina se realizuje sa zaliha na skladištu proizvoda

Na skladištu proizvoda se drže zalihe gotovih proizvoda koji se isporučiju potrošačima na osnovu njihovih porudžbina. Količine proizvoda na skladištu se određuju na osnovu metoda predviđanja potražnje na tržištu. Planiranje se vrši unazad. Upravljanje zalihama delova i sklopova se vrši modelima optimizacije uzimajući u obzir radne naloge montaže.

Utvrđene zalihe delova i sklopova su osnova za poručivanje potrebnih materijala. Model karakterišu kratki rokovi isporuka proizvoda ali visoka novčana sredstva angažovana za potrebe držanja zaliha u sistemu.

Varijanta UP4.2 – porudžbine su osnova za lansiranje radnih naloga

Na skladištu proizvoda nema zaliha gotovih proizvoda. Porudžbine potrošača iniciraju planiranje i lansiranje radnih naloga montaže. Planovi i radni nalozi montaže iniciraju planiranje i otvaranje radnih naloga izrade delova. Planovi i radni nalozi izrade delova iniciraju izradu planova nabavke i poručivanje materijala. Da bi se ostvarili kratki rokovi isporuka i minimalni troškovi proizvodnje neophodno je primeniti prilaze u projektovanju i organizaciji efektivnih proizvodnih sistema. Planiranje se vrši unazad.

PLANIRANJE PROCESA RADA

1. PROBLEMI PROCESA PLANIRANJA

.1 Održavanje rokova isporuke

ZALIHE

DELOVI

ZALIHE

SKLOPOVI

ProizvodSklopoviDelovi

Nabavljeni delovi

Rok isporuke

MONTAŽA PROIZVODA

MONTAŽA

SKLOPOVA

IZRADA DELOVA

Tci

prihvaćena porudžbina

.2 Kontrola nivoa nedovršene proizvodnje

qsr

t

.3 Minimiziranje redova čekanja

Manufacturing Manufacturing

Manufacturing

Manufacturing

Operacija 30

Operacija 30

Operacija 20Operacija 10

6 5

6 5

6

1

2

3

4

5

.4 Optimizacija redosleda ulaza radnih naloga u proces

RN – 1

RN – 2

RN – 3

RN-1

OP-1 – 3 sata

OP-2 – 5 sati

OP-3 – 2 sata

RN-2

OP-1 – 4 sata

OP-2 – 6 sati

OP-3 – 2 sati

RN-3

OP-1 – 7 sati

OP-2 – 2 sata

OP-3 – 5 sati

.5 Uravnoteženje odnosa opterećenja/kapacitet

Ke

PROFIL OPTEREĆENJA

Ti , Ke

1 2 3 4 5 m

t

.6 Minimiziranje vremene trajanja stanja U OTKAZU

min Tuo

.7 Održavanje uravnoteženog odnosa : kontinuitet tokova – troškovi zaliha

Velicina zaliha

Troškovizaliha

Diskontinuitettokova

Troškovi

.8 Obezbeđenje novčanih obrtnih sredstava

Trajna obrtna sredstva

vreme

raspoloživa novčana

sredstva

Ciljevi PLANIRANJA PROCESA RADA

1. PLANIRANJE KAPACITETA

Analiza mogućnosti ostvarenja operativnih planova u realnom vremenu.

-Uravnoteženje odnosa opterećenje/kapacitet određivanjem optimalnih vremena početaka/završetaka operacija rada, intenziviranjem režima rada i obezbeđenjem kooperativne saradnje.

- Održavanje nivoa nedovršene proizvodnje na neophodnom minimumu određivanjem veličine serije, smanjanjem pripremno završnih vremena i određivanjem optimalnih vremenskih intervala u vremenskom periodu operativnog plana.

- Skraćenje vremena trajanja ciklusa proizvodnje Tcp – smanjenjem vremena zastoja naloga u redovima čekanja, otklanjanjem uzroka stanja U OTKAZU sistema, izborom načina prelaza predmeta rada sa operacije na operaciju, izborom najpovoljnijeg redosleda ulaza radnih naloga u proces rada.

- Ravnomerno opterećenje radnih jedinica proizvodnog sistema.

Planiranje kapaciteta treba da obezbedi:

4. PROVERA OPERATIVNE GOTOVOSTI UČESNIKA

Utvrđivanje potreba materijala po vrsti, količini i vremenu ulaza u proces, pripremu podloga za preuzimanje materijala iz skladišta i utvrđivanju kritičnih veličina u području obezbeđenja materijala.

3. PLANIRANJE ALATA

Detaljan proračun potreba, analiza uslova obezbeđenja alata, pripreme podloga za preuzimanje alata iz skladišta, analiza kritičnih veličina

2. PLANIRANJE MATERIJALA

5. PROVERA OPERATIVNE GOTOVOSTI ENERGETSKIH RESURSA

6. PROVERA OBEZBEĐENOSTI OBRTNIH SREDSTAVA

2. STRUKTURA POSTUPKA PLANIRANJA

P L A N I R A NJ E PROVERA OPERATIVNE GOTOVOSTI

KAPACITETA MATERIJALA ALATA UČESNIKA ENERGETSKIH OBRTNIH RESURSA SREDSTAVA

* Razrada operativnog * Utvrđivanje potreba * Utvrđivanje potreba Provera stanja Provera stanja Provera stanjaplana materijala u vremenu alata u vremenu po učesnika po resursa po : sredstava po :

* Izbor postupaka vrsta,dimenzija,količina vrstama i količinama . zanimanja . strukturi . vrstiizvođenja plana * Rezervisanje materijala * Postupak obezbeđenja . stepen stručnosti . količini . količini

* Raspodela plana na u skladištima nabavka i izrada . izvorimaradne i vremenske jed. * Određevanje vremena * Određivanje vremena Postupci Postupci Postupci

* Označavanje radnih ulaza materijala u ulaska alata u proces otklanjanja otklanjanja otklanjanjanaloga proces rada rada poremećaja poremećaja poremećaja

* Utvrđivanje prioriteta * Izdavaonica alata * Utvrđivanje redosleda ( prijem, izdavanje,

ulaza RN opravka, skladištenje)* Izbor načina prelaza

serija u procesu* Analiza odnosa

opterćenje/kapacitet

3. POSTUPCI PLANIRANJA PROCESA RADA

Najsloženiji postupci upravljanja zbog: složenosti struktura sistema, dinamike promena i poremećaja u ostvarenju planiranih aktivnosti

3.1 PLANIRANJE KAPACITETA

RADNO MESTO 4-302 PREOPTEREĆENJE

Kemaxradno

opterećenje Kenom

NEDOVOLJNO OPTEREĆENJE

16 17 18 19 20 21 22

t [ vr.jed]

.1 Razrada operativnog plana

Princip : ulaz u procese obrade - serije delova – radni nalozi obrade

ulaz u proces montaže - serije proizvoda - radni nalozi montaže

deo 1

deo 2

deo 3

deo j

deo k

proizvod 1

sklop 3.1sklop 3.2 proizvod 3proizvod 3

sklop n.1sklop n.2

sklop n.jproizvod nproizvod n

obrada delova montaža

međuskladište

POSTUPCI PLANIRANJA KAPACITETA

Struktura i količine delova u međuskladištu su uslovljene :• troškovima držanja delova na skladištu ( ABC analiza zaliha )

• stepenom organizacije rada – kontinuitet toka izrade delova

razrada Operativni planproizvod

oznaka naziv kolicina rok

P1 1315 15.nedN1

P2 N2 820 16.nedP3 N3

PROIZVOD P1

Deo

Deo 1

Deo2

Naziv

Naziv 1

Naziv 2

kolicina

2630

1315

14.ned

rok

15.ned

Troškovi izrade

PROIZVOD P2

PROIZVOD N

DODATNE KOLIČINE

. Rezervni delovi ( 10%)

. Kvar ( 2%)

Ukupne količine delova u operativnom planu = zbir zajedničkih delova za sve proizvode iz operativnog plana

OPERATIVNI PLAN OBRADE DELOVA RADNA JEDINICAVREMENSKI PERIOD : MAJ 210

Ident broj Oznaka Radni nalog Naziv Količina Troškovi izrade Rok

788006001 NV20L18 210.0001 Priključak kosi NV20L18 8500 120.00 18 ned

788016010 QAC20 210.0002 Priključak pravi QAC20 10000 135.00 18 ned

688006015 QNW15/30 210.0003 Račva QNW15/30 5000 170.00 19 ned

OPERATIVNI PLAN MONTAŽE PROIZVODA RADNA JEDINICAVREMENSKI PERIOD : MAJ 400

Ident broj Oznaka Radni nalog Naziv Količina Troškovi izrade Rok

588006016 NC15L MS 400.0001 Priključak NC15L MS 7000 198.00 19 ned

588007017 AC20 400.0002 Priključak AC20 10000 210.00 19 ned

588110005 NW15/30 400.0003 Račva NW15/30 5000 256.00 19 ned

.2 Izbor postupaka izvođenja operativnih planova

Zavisi od :

• odnosa strukture/količine u programu proizvodnje

• stepena tehnološke složenosti proizvoda

• potencijala sistema u pogledu obrtnih sredstava

• rokova isporuka

• operativne gotovosti struktura sistema

• veličine serije uslovljene odnosom potreba zadovoljenja procesa rada i troškova izvođenja procesa rada

Postupci izvođenja operativnih planova se mogu svrstati u tri osnovne grupe :

.1 Postupci izvođenja planova struktuiranih na osnovu ugovorenih porudžbina

. Operativni planovi se izvode za jedan ili manju seriju proizvoda visoke složenosti ( brodovi, zgrade, mostovi, turbine...)

. Operativni planovi se izvode za porudžbine kooperantskog tipa za proizvode određene nadređenim proizvodom ( motori, složeni elementi ugradnje, delovi automobila, )

.2 Postupci izvođenja operativnih planova struktuiranih na osnovu ocenjenih potreba tržišta ( proizvodnja za skladište )

Postupci su određeni :

• veličinom serija delova/proizvoda

• rokovima isporuke

• potrebom držanja zaliha u procesu na nivou optimalnih stanja

.3 Postupci izvođenja operativnih planova struktuiranih na osnovu predviđenih izlaza za dati vremenski period

Za slučaj proizvodnih sistema tipa protočnih linija operativni planovi su struktuirani na osnovu kapaciteta toka predmetnog sistema.

Postupci izvođenja se svode na proračun mogućnosti struktura i obezbeđenje uslova držanja struktura sistema u stanju U RADU

ARJ 1 ARJ M1

INARJ2

INARJ M2

ARJr

IN

Sm Sd Sp

Grupa PR 1

Grupa 2

Opšti model izvođenja operativnih planova:

Opšti model postupaka izvođenja operativnih planova obuhvata :

• Podela strukture pj – operativnog plana na grupe sličnih delova čiji se procesi obrade i montaže izvode u radnim jedinicama.

• Obrada delova za skladište delova Sd u partijama veličine :

p – 1 za uslove pojedinačne proizvodnje

p – n za serijsku proizvodnju

p – p jedno-predmetne protočne linije

• Montaža proizvoda u veličinama određenim uslovima okoline

Opšti model postupaka izvođenja operativnih planova zadovoljava sve varijante opšteg modela tokova materijala

.3 Razrada operativnog plana na radne i vremenske jedinice

q sr

qsr

qminqmin

1 2 1 2

vremenski period

U rezultatu primene postupaka grupisanja moguće je vremena trajanja ciklusa prizvodnje svesti na neophodan minimum što omogućava podelu vremenskog intervala operativnog plana na manje vremenske jedinice sa efektom sniženja zaliha nedovršene proizvodnje

. 4 Označavanje radnih naloga

Struktura i količine operativnih planova se daju u dalji postupak u obliku niza RADNIH NALOGA.

• Radni nalizi za procese obrade

• Radni nalozi za procese montaže

• Radni nalozi za procese održavanja

• Radni nalozi za izradu alata

XXX XXXX XX

OJ PROIZVODNOG SISTEMA

REDNI BROJ RADNOG NALOGA

VREMENSKI PERIOD

X XXX X XXX X

VRSTA PROIZVODNJE

RADNA JEDINICA

VRSTA PROIZVODA

OSNOVNI MATERIJAL

PORUČILAC PROIZVODA

.5 Utvrđivanje prioriteta

Radni nalozi operativnog plana mogu imati prioritet izrade koji je uslovljen veličinama:

• ugovoreni rokovi isporuka

• značaj poslovnog partnera

• učešće u broju različitih proizvoda

• veličina porudžbine

• izvozni poslovi

• način i uslovi plaćanja poslovnog partnera

• Prioritet radnog naloga

• Prioritet u toku procesa

dk = Δ (Tci)

Δ (Σtii)

Δ (Tci) ostatak vremena do roka isporuke

Δ (Σtii) ostatak vremena za izradu

dk < 1 – nalog je u zakašnjenju ima veći prioritet

dk > 1 – nalog prednjači može duže čekati

.7 Izbor načina prelaza serija sa operacije na operaciju

tmo1 tmo(1-2) tmo(2-3) tmo(m-1,m)

operacija

Tco1 Tco2 Tco3 Tcom

n ti1

1

n ti2

2

n ti3

3 ...

n tim

m

tr Tcp

Tci

t vr.jed

vreme najkasnijeg ulaza vreme najkasnijeg izlaza Tnki

radnog naloga Tnku

Redni način prelaza

Karakteristike rednog načina prelaza :

• vreme najkasnijeg ulaza se određuje na osnovu vremena najkasnijeg izlaza

• obezbeđuje racionalan tok procesa rada

• olakšano planiranje

• pogodan za uravnoteženje kapaciteta

• povećava vreme trajanja ciklusa proizvodnje

• povećana nedovršena proizvodnja

• povećane zalihe

Paralelni način prelaza

tmo1

operacija

Tco1

n ti1

1

n ti2

2

n ti3 tm3 tmo(1-2)

tm tmo(m-1,m)

n tim

m tmo(2-3)

tr Tcp

Tci

t vr.jed

vreme najkasnijeg ulaza vreme najkasnijeg izlaza Tkni

radnog naloga Tnku

karakteristike paralelnog načina prelaza:

• skraćenje vremena trajanja ciklusa proizvodnje

• smanjuje nedovršenu proizvodnju i zalihe

• niži stepen iskorišćenja kapaciteta radnih mesta

• složeniji postupci planiranja

• niži stepen iskorišćenja transportnih sredstava.

tmo1

operacija

Tco1

n ti1

1

n ti2

2

n ti3

3 tmo(1-2)

tmo(m-1,m)

δ1-2= Σ tm n tim

m

tr Tcp

Tci

t vr.jed

vreme najkasnijeg ulaza vreme najkasnijeg izlaza Tkni

radnog naloga Tnku

Kombinovani način prelaza

Karakteristike kombinovanog načina prelaza :

• kraće vreme trajanja ciklusa proizvodnje

• eleminacija vremena tm, bolje iskorišćenje radnih mesta

• smanjenje nedovršene proizvodnje i zaliha

• složeniji postupci planiranja

.6 Utvrđivanje redosleda ulaza radnih naloga u proces rada

“Optimalni” redosled radnih naloga obezbeđuje minimalno vreme trajanja ciklusa proizvodnje

Radni nalog ( serija proizvoda R1 R2 R3

Tiop1 Tiop2 Tiop3

S1 3 5 2

S2 4 6 3

S3 7 2 5

RADNA MESTA

Varijanta Radno VREMENSKI PERIOD Tcpmesto 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

S1 S2 S3R1

1 R2 22S1S2S3 R3

S1 S3 S2R1

2 R2 23S1S3S2 R3

S2 S3 S1R1

3 R2 21S2S3S1 R3

S2 S1 S3R1

4 R2 22S2S1S3 R3

S3 S1 S2R1

5 R2 24S3 S1 S2 R3

S3 S2 S1R1

6 R2 24S3S2S1 R3

TnruTnku Tnki

Tcp

Tci

vremenski period mogućih početaka radnog naloga - tr

Utvrđivanje redosleda izvođenja operacija rada je uslovljeno vremenom najkasnijeg izlaza Tnki, vremenom trajanja ciklusa proizvodnje Tcp, koje

određuje vreme najkasnijeg ulaza Tnku i vremenskom rezervom tr, koja određuje vreme najranijeg ulaza Tnru.

Uslovi koji utiču na donošenje odluke o metodama i tehnikama određivanja redosleda radnih naloga

1. Izvođenje proizvodnje prema utvrđenim terminima isporuka.

2. Proizvodni troškovi - MINIMALNI

3. Vreme trajanja ciklusa proizvodnje - MINIMALNO

4. Nedovršena proizvodnja – MINIMALNA

5. Stepen iskorišćenja kapaciteta – MAKSIMALAN

6. Uravnotežen odnos opterećenje/kapacitet – OPTIMALAN

7. Zalihe u skladištima - MINIMALNE

1. Izvođenje proizvodnje prema utvrđenim terminima isporuka.

2. Proizvodni troškovi - MINIMALNI

3. Vreme trajanja ciklusa proizvodnje - MINIMALNO

4. Nedovršena proizvodnja – MINIMALNA

5. Stepen iskorišćenja kapaciteta – MAKSIMALAN

6. Uravnotežen odnos opterećenje/kapacitet – OPTIMALAN

7. Zalihe u skladištima - MINIMALNE

Tehnike određivanja optimalnog redosleda radnih naloga

1. Tehnike kojima se određuje redosled radnih naloga PRE

ULAZA radnih nalozi u proizvodnju.

1.1 SOT (Shortest Operation Time) – najveću prednost imaju operacije koje najkraće traju.

1.2 SPT (Shortest Processing Time) – najveću prednost imaju procesi najkraćeg vremena trajanja.

1.3 LPT (Longest Processing Time) – prednost se daje procesima najdužeg vremena trajanja

1.4 FCFS (First Come First Served) – prednost ima radni nalog koji je najduže čekao.

1.5 LCFS (Last Come First Served) – prednost ima radni nalog koji je najkraće čekao

1.5 FISFS (First In First Served, Due Date System) – radni nalozi se raspoređuju prema datumu završetka. Oni koji prvi treba da budu proizvedeni imaju apsolutnu prednost.

1.6RAND (Random Selection) – slučajni izbor redosleda radnih naloga

2. Tehnike reterminiranja. Radni nalozi se već nalaze u proizvodnji, ali im je iz nekog razloga potrebno promeniti redosled izvođenja – ponovno terminiranje radnih naloga

2.1 SS/PT – kriterijum izbora prednosti na osnovu izračunavanja obima preostalog vremena izrade radnog naloga.

2.2 SS/RO – prednost se određuje na osnovu preostalog vremena izrade i preostalog broja operacija.

2.1 SS/PT – kriterijum izbora prednosti na osnovu izračunavanja obima preostalog vremena izrade radnog naloga.

2.2 SS/RO – prednost se određuje na osnovu preostalog vremena izrade i preostalog broja operacija.

. 8 Analiza odnosa opterećenje/kapacitet za radne jedinice

RADNO MESTO 4-302 PREOPTEREĆENJE

Kemaxradno

opterećenje Kenom

NEDOVOLJNO OPTEREĆENJE

16 17 18 19 20 21 22

t [ vr.jed]

RADNO MESTO 4 - 302 RADNO MESTO 4 - 302

Kemaxradno radnoopterće. optereć.

Kenom

t ta) profil opterećenja prema najranijem ulazu b) profil opterećenja prema najkasnijem ulazu

radnog naloga na određenu operaciju rada radnog naloga na određenu operaciju rada

Potreba podešavanja odnosa opterećenje/kapacitet zbog dejstava promena na relaciji sistem-okolina i poremećaja u sistemu, pojava stanja U OTKAZU.

Date promene utiču na pojavu REDOVA ČEKANJA između radnih mesta.

Redovi čekanja povećavaju zalihe nedovršene proizvodnje ali omogućavaju kontinualno odvijanje procesa rada.

Potrebno je ostvariti optimalni nivo redova čekanja.

Rešavanje problema kritičnih radnih mesta

RADNO MESTO 4-302 PREOPTEREĆENJE

Kemaxradno

opterećenje Kenom

NEDOVOLJNO OPTEREĆENJE

16 17 18 19 20 21 22

t [ vr.jed]