Kapitał społeczny wsi pomorskiej: wyniki badań

dr Wojciech Goszczyński

Cele projektu • Pomorze to niesłychanie bogaty i skomplikowany konglomerat

etniczności, stylów życia i systemów aksjonormatywnych. Składa się nań niezwykła historia tych terenów (zmiany granic, masowe migracje i repatriacje, specyfika kulturowa Kaszubów itd.) , ale i gwałtowne procesy różnicowania się społeczeństwa wiejskiego tego regionu obserwowane w ostatnich latach (np. suburbanizacja, masowe dojazdy do pracy, emigracja zarobkowa).

• Jako badaczy interesowało nas przede wszystkim związanie tej

niesłychanej różnorodności kultur i stylów życia z bilansem obecnego tam kapitału społecznego oraz ustalenie ich wzajemnego wpływu. Uznaliśmy, że otrzymując te dane łatwiej można będzie zaprogramować odpowiednie strategie rozwoju tych tak różnych od siebie typów pomorskich wspólnot wiejskich.

Kapitał społeczny w ujęciu nieortodoksyjnym

Problemy badawcze• Jak prezentuje się bilans poszczególnych form kapitału społecznego

na obszarach wiejskich w województwie pomorskim?

• Jaką rolę w kształtowaniu poziomu kapitału społecznego mają normy i stereotypy dotyczące sensu działań wspólnych?

• W jaki sposób ustalony poziom kapitału społecznego wpływa na zdolność społeczności do samoorganizacji w kierunku wspólnych działań?

• W jaki sposób zaufanie lub jego brak do państwa jako instytucji ma wpływ na zdolności wspólnot wiejskich do samoorganizowania się lub do pozostawania w apatii?

Wyniki badań ilościowych

Wyniki szczegółowe

ZAKORZENIENIEMIKRO

(relacje ze wspólnotą)

INDEKS POWIĄZAŃ Z RODZINA I SĄSIEDZI

INDEKS ZGENERALIZOWANEGO

ZAUFANIA

JAKOŚC KOMUNIKACJI WEWNĄTRZ WSPÓLNOTY

INDEKS IDENTYFIKACJI ZE SPOŁECZNOŚCIĄ

a) Regularny charakter zależności, pomimo pewnych różnic większość miejscowości nie różnic się w znaczący sposób.

Zakorzenienie mikro: podsumowanie

• Głównym czynnikiem różnicującym wielkość tego zasobu jest sytuacja finansowa respondenta.

• Prezentowane wyniki są dość charakterystyczne dla Polski – niski poziom zgeneralizowanego zaufania przeplata się wysokim poziomem zaufania do wspólnoty.

• Charakterystyka wzoru nie pozwala stwierdzić wyraźnych różnic pomiędzy miejscowościami.

ZAKORZENIENIEMAKRO

(relacja z podmiotami o wyższym potencjale

władzy)

INDEKS RELACJI Z WŁADZAMI LOKALNYMI

INDEKS OPTYMIZMU

INDEKS ZAUFANIA DO INSTYTUCJI PAŃSTWA

INDEKS SPRAWSTWA

Źródło: opracowanie własne; procedura - ANOVA dla F(4,750)=16,394, p<0,05; Test post hoc - Studenta-Newmana-Keulsa (p<0,05);

Zakorzenienie makro: podsumowanie

• Kolejny raz to sytuacja finansowa najsilniej wpływała na poziom indeksu.

• Wyraźnie widoczne jest pęknięcie – bardzo niska ocena instytucji państwa przeciwstawiona jest niezłej ocenie samorządu lokalnego.

• Istnieją takie społeczności (Gościszewo, Wiele, Gardna), w których te relacje są mocno zaburzone.

AUTONOMIA MIKRO(zdolność wspólnoty do

samoorganizacji)

INDEKS AKTYWNOŚCI SPOŁECZNOŚCI

INDEKS GOTOWOŚCI DO WSPÓLNYCH

DZIAŁAŃ

INDEKS INSTYTUCJONALIZACJI

DZIAŁAŃ

Autonomia mikro: podsumowanie• Wyniki indeksu pokazują na pewien społeczny potencjał

badanych miejscowości: respondenci deklarują gotowość wspólnych działań i dość dobrze oceniają aktywność społeczności.

• Istnieją jednak społeczności (Dębnica, Gardna, Stegna, Wiele), w których wartości tego indeksu są drastycznie niskie.

• Niechęć do instytucjonalizacji pokazuje, że wciąż nie zakorzenił się model aktywności oparty o organizacje pozarządowe.

AUTONOMIA MAKRO(relacje z aktorami o

podobnym potencjale władzy)

INDEKS RELACJI Z OTACZAJĄCYMI

SPOŁECZNOŚCIAMI

INDEKS RELACJI Z NGO (ponadlokalnymi)

INDEKS RELACJI Z INNYMI AKTORAMI

(np. przyjezdni)

 

Typ respondentów

Wrogo nastawienie do III sektoraWspierający aktywność III

sektora Niezdecydowaniindeks relacji z otaczającymi społecznościami 4,11 4,14 3,34

indeks relacji z organizacjami pozarządowymi (ponadlokalnych) 2,43 3,79 3,32

indeks relacji z nowymi aktorami 3,80 4,05 2,89Liczebność 167 355 234

Podsumowanie wyników ilościowych

Synergiczne formy kapitału społecznego – poziom mikro

Synergiczne formy kapitału społecznego – poziom makro

Wyniki badań jakościowych

ANGOWICE

Uboga wieś sąsiadująca z dawnym PGR-em

Wieś bardzo solidarna

Aktywność inicjowana przezanimatora w świetlicy wiejskiej

Cześć konfliktów miała funkcjonalnycharakter (o świetlicę)

Silne więzi ze wspólnotąnakładają się na konflikt z sąsiadami

Społeczność nieco izolowanainfrastrukturalnie

Społeczność po okresie transformacji

BANINO

Wieś bardzo silnie podzielona.Linię podziału wyznaczaPochodzenie mieszkańców.

Podziały mają charakter:Kulturowy, społeczny,Przestrzenny, architektoniczny

Niska aktywność ludności napływowej

Typowa wieś podmiejska –gwałtowny napływ ludności

Konflikt przejawia się takw warstwie symbolicznej, jak i aktywności społeczności

Kraina wysokich płotów

Brak dbałości o przestrzeń wspólną

Brak identyfikacji z przestrzenią wsi

Urban sprawl

LINIA

Wieś o silnej, kaszubskiej tożsamości

Zadbana przestrzeń wspólna

Silny konflikt pokoleń, młodzieżocina się od kaszubskich korzeni

Cześć konfliktów miała funkcjonalnycharakter (o świetlicę)

Brak zaufania do formalnychInstytucji wspólnoty – Sołtys, radny, urząd gminy

Istniejące organizacje działają branżowo a nie na rzecz wspólnoty

Kluczową rolę odgrywają zrzeszeniareligijne – spajające starszych mieszkańców

Ucieczka w klany rodzinne

Niski poziom akceptacji działań zbiorowych

WIERZCHUCINO

Typowa wieś nadmorska,Powoli poddawana presjimasowej turystki

Nastawienie na turystów otworzyło społeczność na zewnątrz

Kluczowa rola parafii oraz ZrzeszeniaPomorsko-Kaszubskiego

Napływ turystów dzieli społeczność naKorzystających i zamkniętych

Symulacja wiejskiej Idylli

Przestrzeń wsi estetyczna, zadbana ale także niecozglobalizowana

PODSUMOWANIE

Podsumowanie

• Badania wskazują, że nie jest prawdą stereotypowa opinia o braku kapitału społecznego – problemem natomiast jest jego bilans.

• W badanych społecznościach dominują więzi o charakterze nieformalnym. Jest to pewien potencjał mogący zadecydować o powodzeniu działań wspólnych.

• Badane wsie stanowiły swoisty mikrokosmos relacji, więzi, sieci i tradycji. Silne powiązania ze światem zewnętrznym opierały się indywidualnej bądź nieformalnej aktywności.

Niechęć do działań sformalizowanych

• Z drugiej strony niepokoi głęboki brak zaufania do formalnych, zinstytucjonalizowanych działań na rzecz własnej wspólnoty.

• Należy zwrócić uwagę na zaburzone relacje z instytucjami państwa oraz niski poziom optymizmu rozwojowego (duża bezwładność).

• Bardzo nisko oceniane są relacje z organizacjami pozarządowymi o ponadlokalnym charakterze.

EFEKTY

• Niska ocena relacji z państwem, organizacjami pozarządowymi oraz raczej roszczeniowy charakter więzi z samorządem może w przyszłości powodować szereg problemów z implementacją programów rozwoju.

• W tej chwili ani sektor publiczny, ani pozarządowy nie posiada odpowiedniego kapitału zaufania. Działania tego typu jednostek mogą być traktowane przez społeczności jako obce.

Błędne koło biedy• Badania pokazały na wyraźną korelację pomiędzy bilansem kapitału

społecznego a sytuacją finansową respondentów i społeczności.

Słabe więzi ze

wspólnotą

Brak zaufania do instytucji

państwa

Brak zaufania do działań

NGO’s

Niezdolność do podjęcia

wspólnych działań

Zła sytuacja finansowa

Liderzy• Badania jakościowe dodatkowo przekonały nas, że

olbrzymia rolę w budowaniu odpowiedniej jakości kapitału społecznego posiadają obecni w społeczności charyzmatyczni liderzy.

• Dzieje się to w sytuacji, gdy społeczność nie jest w stanie utrwalać, instytucjonalizować norm kooperacji, a polega raczej na energii i autorytecie lidera.

• Powtarza się w ten sposób znany ze studiów nad polskimi organizacjami pozarządowymi wzór – to na indywidualnej aktywności osób spoczywa ciężar działania. Otwarte pozostaje pytanie o trwałość takich działań.

Dziękuję za uwagę