kanataup ukiuqtaqtungata … akulliit sikusiilaq akpatuq qikiqtanga sullualuk tinujjarvik amittuup...

I |

K ANATAUP UKIUQTAQTUNGATA TARIURMIUTANUT NUNANNGUAQ

Taanna Nunannguaq kiinaujaqaqtitaujuq ilangani Gordon amma Betty Moore Katujjiqatigiinik.

Atuqujaujuq takujaujunnarluni:Tariurjualirijikkut Ukiuqtaqtumi Atutsiarnirmut Katujjiqatigiit, Nunarjuarmi Uumajulirijikkut Kiinajangit Kanatami, amma Mitilirijikkut Kanatami. (2018). Kanataup Ukiuqtaqtungata Tariurmiutanut Nunannguaq. Aatuvaa, Antiariu: Tariurjualirijikkut Ukiuqtaqtumi Atutsiarnirmut Katujjiqatigiit.

Qaangata ajjinnguanga: Siarnaulluni Nunannguaq Kanataup Ukiuqtaqtungani taassuma Jeremy DaviesIluaniittuq: Nalunaijaqsimattiaqtuq Kanataup Ukiuqtaqtungani

Tamanna piliriangujuq laisansiqaqtuq taakuatigut Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 Nunarjuarmi Laisansi. Taasumaa laisansimi takugumaguvit, uvungarluti http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0 uvvaluunniit uvunga titirarlutit Creative Commons, PO Box 1866, Mountain View, CA 94042, USA.

Ajjinngualimaat © ajjiliurijinut

Naasautinga (ISBN): 978-1-7752749-0-2 (paippaamut saqqititat)Naasautinga (ISBN): 978-1-7752749-1-9 (qarasaujatigut saqqititat)Uqalimaagaqarvik amma Tuqquqtausimavik Kanatami

Paippaarmuuqtajut Kanatami, Vivvuali 2018100% Pauqititsijunnanngittuq Saqqititaq taassuma Hemlock Saqqititsijikkunnu

© 1986 Paannti nalunaikkutaq WWF-Nunarjualimaami Kinaujaqarvik Uumajunut (qaujimajaungmijuq Nunarjualimaamit Uumajunut Kinaujaqarvik).® “WWF” taanaujuq WWF Atiliuqatausimajuq Ilisarijaulluni.

AJJIGIINNGITTUTPaippaat

kamattiaqtuninngaaqsimajut

9 | | 8

INUIT AMMA AVATI – Inuit Nunataarutingit

– Inuit Ingirravigivaktingita Aqqutingit amma Siku

– Inuit Nunangita Taiguusingit

– Sanavigjuani amma Niurrutiqarnirmut Qanuiliurniit

– Aulattinirmut amma Atutsiarnirmut

Mappiqtugaq Saangajuq: Aqsarniit (aurora borealis), Wapusk Mirnguiqsirvik, Maanituupa. (ajjinnguaq: André Gilden)

INUIT AMMA AVATI

60,000-nginniipaluktut inuit arraagulimaaq Inuit Nunanganirmiutausuut, 85 pusanit nalunaijaqtut Nunaqaqqaaqsimanirmi. Kanataup Ukiuqtaqtungata inungit angunasusuut, iqalliasuut, avvusuungullutilu nunami tariurmillu; nunalinginni aulattisuut, piliriaksanginni, avatinginnillu; pijavlliatitsisuut nunaminngaaqtuni pijjutiksani amma inuujjusimini kajusitsiatitsisuut.

Kanataup Ukiuqtaqtungata Tariurjuanga aaqutiujuq Sullualungmut, aqqutiujuq Nuas Amialikami qaujinasuqtausimajuq amma piqqusirijaulluni amma kiggaqtuijuq ajjigiinngittumi tautunnirijattinni Ukiuqtaqtumi.

Ukpirnalualauqsimanngittuq ingirranirmut aqqutiunirmut Juurapmiunut nunalirijinut qaujinasuktinullu, ullumiuliqtullu unurniqsani usikattanirmut atuqtauliqtuq, aqqutinga akuniunniqsami angirrarijausimajuq inungnut uumajunullu. Akaunaarasuaqtitsinirmi iliqqusirijaujumi, nunami, kiinaujjanirmut, asingillu piqutiujut Ukiuqtaqtumi kamagijauttianginnarialik amma tukisiumaniqarialiit taikkualimaa isumaaluktunut.

Maligaliriniq amma gavamaliriniqKanataup ukiuqtaqtungata imaqutingit Kanataup

gavamatuqangata nunaqutinginniittut amma ullumisiutini Inuit angirutini, qaujimajaujut nunataarutini. Tisamani Inunnut nunataarutitalik: Inuvialuit Nunanga, Nunavut, Nunavik, amma Nunatsiavut. Nunataanirmut angirutiit aaqqiksuisuut maligaqtigu tunngavilinni aullattiqatigiinirmut Inunnut, gavamatuqakkunni, amma ataqasiutijuni kanataup aviktuqsimaningit amma ukiuqtaqtumi aviktuqsimaningit gavamaqarvinginni. Taakkua turangaqasiutijut nunamut imarmillu aulatsinirmi, nunaminngaaqtuni pivalliatitsinirmi, avatilirnirmi qaujisarnirmi, inulirinirmi, ilinniarnilirinirmi, amma uumajulirinirmi. Ukiuqtaqtumi aviktuqsimaningita gavamangit Juukaanmi, Nunatsiarmi, Nunavummillu aulattiniqsaujumajut ukiuqtaqtuup imaqutinginni angiqatiqarnikkut gavamatuqakkunni amma Inuit nunataarutingita katujjiqatigiikkunginni.

Atutsiarnirmut amma AulattinirmutArraagugasaalunnu, Inuillu asingillu nunaqaqqaaqsimajut

pilirisimajut qanuittailimatitaulluti Ukiuqtaqtumi imaup avatingani amma uumajuit maligatuqarijaujukku piqqusituqarijaujukkullu aulattinirmit atuttiarnirmillu. Ullumiujuq, Inuit atuliqujijut imarmi parnairutini, puijinut iqalugasunnirmullu parnautini, uumajurasuarnirmut upalungaijautini, amma atutsiarnirmut aaqqiksimajuni tariurjuaq ikajuinnarunnaqullugu sivuniksarijattinni kinguvaangulaaqtuni. Ilakkannirlugu, Inuit katujjiqatigijaulluataqtut sivumuaqtitsinirmi gavamatuqakkut aaqqiksimajanginni sapujjinirmut Kanataup Ukiuqtaqtungata Tariurjuangani.

Nunaminngaaqtuni pijjutiksani pivalliatitsiniqUllumisiutit sanavigjuarnut pivalliatittilauqtut Kanataup

Ukiuqtaqtungata imanginni pigiarutaulauqtuq niurrutiqarnirmut avvinianirmit 1800-nginni, tauvani Sannirutiup Imanganni, Sullualuk, amma Ualinirmiut Tariungani. Hannalani ukiuni aturataaqtuni, niriugijaggujuq Inunnut amma gavamatuqakkunni ukiuqtaqtumillu aviktuksimajut gavamanginnut taakkua nunaminngaaqtut pijjutiksat

Ukiuqtaqtumi pivalliarutaugajaqtuni amma kiinaujjaksautauluni Kanataup ukiuqtaqtunganut. Taanna niriugijauniq taimailingangittuqsuli. Amisuaqti pilirijuqarumasimajuqaqtillugu, mikittumi uvvaluunniit taimajuqanngittiammariksimajuq imaani nunaminngaaqtuni pijjutiksani kajusititsisimanngittut. Maannaujuq, unungittuni niurrutiqarnirmut piliriangujuqaqtuq tamainni tisamani Inuit nunataarvigisimajanginni. Taakkua ilaqaqtut usikattanirmi, uqsualungmu gaasimullu pivalliatitsinirmi, ujaranniarnirmi, amma niurrutiqarnirmut iqallianirmi.

Usikattarniq amma piqqusiqAngirrarijaulluni, Kanataup Ukiuqtaqtunga sanngijualummi

iliqqusirmu piqqusiqaqtuq ittarnisarvini, nunait taiguusinginni, aqqutini, asingillu akunialuk atuqtaunikuni. Inuit qaujimajatuqangit takuksautitsijuq tukisiumaniqarjuarnirmit nunami pisimajaujuq qausijarnirmi amma atuqattanirmi kinguvaariingujunut unuqtunut. Tamarmi iliqqusirmut piqqusia takuksautitaujunnanngittuq nunannguani uqausikkulluunniit, uuttuutiit ilangnit takuksautittijunnaqtut Ukiuqtaqtuup avatinga qaujimajaummangaaq atuqtaummangaarlu, Nunaqaqqaaqsimajullu qanillisimanningiinni taakkuninga uumaniqaqtuni najugarminit attuaqatigiinninginni ilaliutisimajamini. Maannaruluujujuq piliriaqaqsimajut nunannguamuuqqainirmi Inuit aqqutinginni amma titiqsinirmi Inuit nunangita taiguusinginni. Tamarmi takuksautittijuut inuit qanuq ungasitigijumi aullaqsimammangaat nunaqutimini, nunangita taiguusingit nalunaiqsijut upigusunninginni nunaup aaqqiumaningani avatinganillu.

Uqalimaakkanninirmut, takulugu mappiqtugaq 106.

Natsilik Inuit Kuugaarungmi, Nunavut sikumi agluliuqtut nattirasungnirmut. Natsilingmiut nattirasuqattajujut uqsutaanirmut qullinginnut, niqingani nirivaktuti, qisingani atuqpattuti sauninginnillu. (Ajjinnguaq tallimangani Tuuliit ingirraninginni, 1921-4, Nationalmuseet – Takujagaqarvingat Denmarkmi)

| 10 11 |

Alaa

ska

A K UK I T TUQ

KANATA

INUVIALUIT NUNANGA

NUNAVIK

NUNATSIAVUT

Qikiqtaaluk

Kitikmeot

Kivalliq

NUNAVUT

EEZInuvialuit Nu

naqu

tinga K

iglig

ijaujuq

Tama

inni Pivallianirmu

t Inigijaq

(EEZ) Kig

ligijauju

q

160W

50N

150W

40W

80N

140W

50W

120W

110W13

0W

100W

60W

90W

80W

70N

70W

80N

70N

60N

60N

Qikiqtarjuaq

Panniqtuuq

Kimmirut

Kinngait

Naujaat

Ulukhaktok

Kangiqsujuaq

Umiujaq

Quaqtaq

Ivujivik Kuujjuaq

Inukjuak

Puvirnituq

Salluit

Kangiqsualujjuaq

Aklavik

Tuktoyaktuk

Paulatuk

Sanikiluaq

Inuvik

Kuujjuarapik

Igloolik

KugaarukTaloyoak

Gjoa Haven

Kugluktuk

Arviat

TasiujaqAupaluk

Akulivik

Kangirsuk

Mittimatalik

Kangiqtugaapik

Salliq

Kuugjuaraaluk

Sanirajak

Iqaluktuuttiaq

Qingaut

Qamanittuaq KangiqsiniqTikirarjuaq

Igluligaarjuk

Naini PuustviulRigulit

Huuptaijul

MakkuvikIkaahuk

Ausuittuq

QausuittuqIkpiarjuk

Iqaluit0 300 600

Kilaamitat

NalunaikkutaqNunagijat

Inuvialuit

Nunavut

Nunavik

Nunatsiavut

Qaaliriiktut Iniit

Inugiangningit (2016)0 - 500

501 - 1000

1001 - 2000

2001 - 4000

4001 - 8000

Mappiqtugaq Saangajuq: Aputiup qaanganiittuq qisirajangni kamiksimalluni. (ajjinnguaq: Kristin Westdal)

INUIT AMMA AVATI Inuit Nunataarutingit





Inuit Nunangat

INUIT NUNATA ARUTINGIT

INUIT UNURNIQSAMI (85 PUSANTIMI) inulimaani Inuit Nunangani, Inuit taiguusinga nunaqutiminu nunamut, imarmut, sikumullu. 44,000-nginniipaluktut Inuit tasamani nunaqarviujuni – Inuvialuit Nunanga Ualinirmit Ukiuqtaqtungani, Nunavut Ukiuqtaqtuup qitiani, Nunavik Kuapak Uangnangani, amma Nunatsiavut Laapatua Uangnangani. Asingit Nunaqaqqaaqsimajut inuit tamaaniimmijut Guitsin Juukaanmi amma Nunatsiarmi, Innu Laapatuami, Kurii tauvanirujuk Kangiqsualuup Iluani, amma Maitiilu, 2 pusanitigijaujut inugiannilimaanginni.

53 Inuit nunalingit Kanataup Ukiuqtaqtungata tariurjuap sijjappasinganiitut pingasutuat aakka, takuksautittijuq pimmariuningani sijjappasimmi imarmillu avatinigit atuqtauninginni Inuit iliqqusingani qautamaarlu inuusinginni. Inuit puijii niqiksaqaqsimajutuqaalut (nattiit, qilalugat, aiviit, iqaluillu.) Ullumi, Inuit angunasukpattutsuli uumajuni uvvaluunniit “inuliqtani” ilagijamini nunalinginnillu nirititsinirmut, tausantinut ukiunut taimaisimangmata. Inuit iqqanaijaqtut ullumiuju kiinaujjarasuarnirmut ajjigiinngittuni iqqanaijaani gavamakkunnillu nangminirijaujunillu pijittirarnirmut, usikattanirmut, nunaminngaaqtuniglu piijainirmi suurlu ujaranniarnirmi.

Inuit nunataarutingita angirutingitInuit aulattiqatiqaqtut nunaqutinginni Kanataup gavamatuqanginni

amma turaangaqasiutijumi kanataup aviktuqsimaningit amma ukiuqtaqtumi aviktuqsimaningit gavamanginni maliqaqtigut sapujjausimajuni nunataanirmut angirutini ullumiujuq angiqatigiigutiujut. Kanataup Ukiuqtaqtulimaanga aulataujuq taimaittunut angirutinut turaangajunit tisamanut aviksimalluataqtunut Inuit Nunangani. Angirutit saqqiijut pijunnautiqarnirmit tunngaviqarnirmut Inuit katujjiqatigiini nangminiqaqtuni nunani ilaqaqtullu, ilanginni, pijunnautini nunaup qaangani iluanilu pijjutiksani pivalliatitsinirmut. Angirutit aaqqiksuijut aulatsiqatigiittuni katimajini asinginnillu nunaminngaaqtuni pijjutiksani aulattijini timini, kiinaujaqtaaqtitsisuut, aaqqiksuisuungullutilu sivuniksami aulattiqatigiinirmut piliriqatigiiniujuni katujjiqatigiini amma Kanataup gavamangani.

Inuit Tapiriit Kanatami (ITK)Inuit Tapiriit Kanatami, taakkuangulauqtuugaluat Inuit Tapirisat

Kanatami, saqqitaujujut katimaniulaqutumi Turaantumi Vivvuali 1971-mi tisamaujunngiluaqtunut (7) Inuit nunalingita sivuliqtinginnut. Kanatami kigguaqtuinirmut katujjiqatigiingujut sapujjinirmut amma sivukattaqtitsinirmut pijunnautinit pigumajanginnillu Inuit Kanatami, taikkualu 16,000-nginniipaluttuni Inungnit Inuit Nunangat silataanirmiutaujunut. Pijjutiksanga saqqiijumanirmit Kanatami Inuit katujjiqatigiinginni saqqilauqtuq ajjigiittumi isumaaluutiqarninginni taakkua Inuit sivuliqtit nunaullu pijjutiksaillu qanuilingaliriaksanginni nangminiqarnirmut Inuit Nunangani.

Inuvialuit Nunanga (ISR) Ualinirmi Ukiuqtaqtumi, Inuvialuit Nunanga, Juukaan uangngangani amma

Nunatsiap uangngata pingannangani, angirrarijaq 3,300 ungataanut Inungnut pingasuujuqtuni nunalingni. Nunaliujut Inuvialuit Nunaqarvingani Ualiniup Kuunganiittut, uangnangata sigjangani Nunatsiarmi, pingnnanganiinniqpaanillu qikiqtani tauvani Kanataup Ukiuqtaqtunga Tariungani. 1984-mi, Inuvialuit Kingulliqpaami Angirutinga Kanatalu aaqqiksuilauqtuq Inuvialuit Kuapuriisakkunni (IRC) aulattinirmut Inuvialuit nangaminiqarninginni nunani amma akiliqsuinirmut Inungnut taavanirmiutaujunut.

Nunavut Nunavut, tukilu “nunaqutivut,” anginiqpaami nunataarutausimajuq,

25-nik nunaliqaqtuq katillugit Inuit unurningit 27,000 2 milijan km2 amma pingasuuliqqangajunut aulattinirmut nunaliqarvilik: Qitirmiut, Kivalliq, amma Qikiqtaaluq. Nunavut Angirutinga pijariiqtaujujuq 1993-mi, atuinnautitsilluni Inungnut pijunnautini amma nangminiqarnirmit ungataanut 350,000 km2, amiakkunga aulatauqatigijauluni gavamatuqakkunni. Nunavut Tunngavikkut (NTI) kiggaqtuijut Inungnit angirutikkut, kiinaujani aulattisuut, aaqqiksuisuut aviksimajuni nunataanirmut katujjiqatigiini, aulattisuut uumajuni avatilirinirmut sapujjinirmi, piliriaqasuungummijut gavamatuqait amma ukiuqtaqtumi aviksimajuni gavamait kajusittiattiatitsigaluarmangaat angirutikkut pijaksarijamini. Angiruti saqqiilaurmijuq nutaami ukiuqtaqtumi avikisimajumi Nunavummi amma gavamangani.

Nunavik Aviktuqsimaninga Nunavik 10,700-nginni Inuqutilik 15-ngujunit

nunalinni Ungavami, Sullualummi, amma Kangiqsualuup Iluani. Nunavik Kuapakmiittuq atausirmi pingasuuliqqangajuni angininga

Kuapak nunaqutigilluniuk. Makivik Kuapuriisakkut saqqitaujujut sapujjinirmut pijunnautini, pijaujumajuni, kiinaujanillu atuinnautitaujuni 1975-mi Siqinirmiut amma Kuapak Tarrangani Angirutimi, ullumiuliqtullu imavingmi Nunavik Inuit Nunataarutinga, atuliqtitaulauqtuq 2008-mi.

Nunatsiavut 2,300-nginniipaluktut Inuit tallimani nunalingmiutaujut Laapatua

uangnangata sijjangani Inuit nunaqutingani Nunatsiavummi. 2005-mi, Laapatua Inuit Nunataanirmut Angirutinga aaqqiksuijujuq nunami 72,500 km2 amma saqqiijujut sivulliqpaami Inuit aviksimajumi gavamami. Nunatsiavut gavamanga ilagijaujuqsuli taakkununga kanataup aviktuqsimaningit Niuvanlaanmi Laapatuamillu kisiani pijunnarnili amisunit gavamalirinirmuungajuni suurlu aanniaqarnanngittuliriniq, ilinniarniliriniq, iluqqusiliriniq amma uqausiliriniq, maligaliriniq, amma nunalingmuungajuni, maligaliurunnarnirmillu.

NUATAUSIMAJUT NAKINNGAARNINGIT

– Nunataarutingit: Nunaqaqqaaqtulirijikkut Kanatami. 2017. Inuit Nunaqutingit (Inuit Nunangat). Kanataup Gavamanga.

– Nunaliit Inugiangningit amma Iningit: Naasaijikkut Kanatami. 2016. Turaagaqaqtuq Nunalirinirmit, 2016-mi Naasaqtaujut. Uvanngaaqtuq: http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/as-sa/fogs-spg/Index-eng.cfm; Nunaminngaaqtulirijikkut Kanatami. 2012. Nunannguaq Kanatami, Ukiuqtaqtumi Nuatausimajut.

– Nunannguarluatarmut Nuatausimajut: Nunannguaq Kanatami 1:1M, ESRI, Flanders Tariurmut Pilirivvik, Nunarjuallattaaq.

| 12 13 |

Qikiqtaaluk

UngavaSalliit

Tujjaaq

Saalus Qikiqtaq

Tujjaat

Tiara Igkagnita

Saumik

Kamulan

Akulliit

Sikusiilaq

AkpatuqQikiqtanga

Sullualuk

Tinujjarvik

TasiujarjuaqAmittuupTariunga

QikiqtaaluupIkirasanga

Qikiqtarjuaq

Kimmirut

Kangiqsujuaq

Quaqtaq

Ivujivik

Salluit

Kangirsuk

Iqaluit

KinngaitKinngait

Panniqtuuq

0 100 200

Kilaamitat

Nalunaikkutaq

60N

65N

65N

60W

70W

80W

Siku Nunannguaq-Nunn-gualiangusimajut Aqqutit

Inunnut Aqqutigijauvaktut – Qausisarnirmut PilirijjusiitAqqutigijauvaktut tamaani takuksautitaujut nuataujujut qaujisarniup ilagilluniuk nunaliujunit Kinngarni, Iglulingmi, amma Panniqtuumi, Nunavummi 2003-2007 akunninginni (Laidler, 2007). Tamanna piliriangujujuq angigligiaqtaulauqtuq saqqiinikkut taassuminga Inuit Siku Nunannguaq (www.sikuatlas.ca) ilagilluniuk taassuma Inuit Sikumi Atuqpattanginni amma Innuksimanirmut Piliriaq (ISIUOP), Nunarjuarmi Ukiuqtaqtumut Arraagumut (IPY) piliriaq kajusititaujujuq 2006-mit 2011-mut (Aporta et al., 2011). Taakkua aqqutit titiqtaujujut ilautittinikkut nunanngualirinirmut apiqsurnikkut amma inukittuti katinngatitaulluti Inuit Innat

amma angunasuktillattaat uqausiqaqujaulluti sikuup qanuittuuvanninginnut, aqqutigijauvaktunit (nunakkut, tariukkut, sikukkullu), amma nalunaiqujaulluti asijjirutaujunit atuni nunaliujumi. Titikutaaqsimajut tavvani nunannguami turaangatitaunngittut taakkuatuanguniarluti aqqutiujut, taakkuali ilaakkut atuqtaunikuujut amma uqausiksaliit namminiq tunigumalauqtangit. Ilaannikkut, ingirraviuvaktulimaaq kigliqaqpalauqtut nunannguamut tunngavigijaujumut, taimainninganut tamanna nalunairituinnaqtuq sikukkut ingirraviuvaktunit atuqtauvattunullu Qikiqtaalungmi.

Qulaani: Qimuksikkut Nunavingmi. (ajjinnguaq: Friedrich Stark)

Saumiani: Taanna qamutik usiliujjijuq inungnit sunakkutaaniglu, Mittimatalik, Tallurutiup Imangani. (ajjinnguaq: Trevor Taylor)

Sikukkut Aqqutigijauvaktut

INUIT INGIRR AVIGIVAKTINGITA AQQUTINGIT AMMA SIKU

UATTIARUNISARLU ULLUMIUJULLU, ingirraniujuq imakkut tariukkullu Inuit Nunangani pimmariujuq, aksukkanialuqqai, ingirraniujukkut nunakkut. Arraagu iluani pingasuujuqtunit quliunngiluaqtunut taqqinut, tariurjuaq sikusimaqattaqtuq amma Inuit ingirravaktut sikukkut. Qimuksikkuulitpaktuti ullumiuliqtullu qamutaujakkut, Inuit sikumi “aqqutikutaanguniraijut” nunaqutimini, qautamaarlu atuqtauvaktuni ingirranirmut angunasunnirmullu. Siku pimmariugijaujuq nalunaikkutaulluni Inuit isumaqsuutinginni nuttinirmut amma aqqutiulluni kasuumatitsuuq inungnit inigijaujunillu.

Inuit tautuktamigu sikuup pimmariuningani ingirranirmut angunasunnirmullu taimailingaqatauttiaqtuq taissumani 1800-nginni Juurapminngaaqtunit qaujinasuqtiujunit amma ullumiujut usikattautinit umiarjuarni aqutiujuni, sikukkut ingirraniq aksururnaqtuq-avviarutaulluni.

Nunalillattaangulaunngitillugit, Inuit aullaqattajujut amma ukiu iluani ajjigiinngittuni nunaqaqattajujut Ukiuqtaqtumi. Aulaningit maliksalauqtut ukiup iluani sila asijjiqtarninganut, uumajut atuinnauninginni, amma atuni nunaliup angunasunnirmut iqalugasunnirmullu nunagijumajamini amma nunataarigumajamini. Aqqutiujut sikukkut inuuqatigiinnirmut amma uumanasuarnirmut aqqutiulluti, kasuumarutaulluti angunasugvingnut amma iqalugasugvingnut amma aullaarvingnut nunalingnullu.

Ullumiujuq, amisut Inuit aqqutituqangit suli atuqtaujut, arraagutamaat, sivullivinirnut kinguvaarijaujunut. Aqqutiit amisut pimmariugijaujut suli ukiuqtaqturmiut inuusinginnut inuunasuarnirmullu. Nunanngutaqaruni Inuit ingirravigivattanginnut angjumit saqqijaaqtuqarajaqput Ukiurqtaqtumi aqqutigijaujugalangnit.

Ukiungutillugu, sikusimaliraimmat angunasunnirmut atuqtauvaktuq, niqiksaqsiurnirmut, amma iqalugasungnirmut inuuqatiqarnirmullu aullaarviujunit nunaliralaangujunillu. Nuakkut ingirraniq aksurunnarunnarmat qaqqallaajukkut, nunakkut masarnaqtukkut, uvvaluunniit aputiqattianngittukkut, aqqutiujuq sikukkut piuniqpaangusuuq amma tikisarainnaqtuni pimmariujunit upaktaugasuktumut. Sikukkut ingirrattarnarniqsaq amma angunasugiarviksaulluni, piluaqtumit nunalingnut uvvaluunniit aullaarvingnut qikiqtamiittunut.

Inuit qaujimajangit sikumut, qanuittuunninganut, asijjiqpangningalu ilisimainnaqtuq iliqqusirminut kinaunirminullu. Siku pimmariugijangmat qautamaat ukuiuqtaqturmiut Inuit nunalinginnut nirijaksamut niurrutiqarnirmulluunniit angunasuarnirmit, niqiksaqsiurnirmut iqalugasunnirmulluunniit, amma timimut tarnimullu uumattiarinnaqtuni.

Sikuup asijjiqpallianinga aktuiniqallarittuq ingirranirmut, tikinnasunnirmut namunganasuktaminut, angunasugunnarnirmut, amma qaujimanirmit nunaup qanuilingningani. Taakkua asijjiqpallianingit ingirranirmut ulurianaqtummariugunnaqtuq amma attarnaqutaluni angunasuktinut nunalingmiunullu.


Inuit Ingirravigivaktingita Aqqutingit amma Siku





– Siku Nunanngualiarijausimajut Aqqutit: Laidler, G. et al. (2011). Inuit Siku Nunannguaq. https://sikuatlas.ca/index.html. Nunannguap taiguusia takugiarlugu nalunaijautinut Qaujisarnirmut Pilirijjusirnut.

– Nunannguarluatarmut Nuatausimajut: Nunannguaq Kanatami 1:1M, ESRI, Nunarjuallattaaq.

| 14 15 |

nattiit pilaktauqattalauqsimajut amma uqsungit tauvaniititaulluti. Pimmariugijaujut iqalugasugviit taiguusirniiqataujut taakunani Iqalukpilik (“tariurmiutani iqaluktalik”) amma Kapihiliktuuq (“Unuqtunit qaurluktani iqaluktalik”). Tasinga Harvaqtuuq (“kuuktuq”) ingirranialuqaqtuq amma kuuqattaqtuq isuani, sikusuittuulluni amma saattukulungmi sikuqasuuq ukiukkut, taimainninganut iqalugasugvittiavaujuq. Inuit ingirravingit qimuksikkut tukisinaqtut taiguusinginnut aqqutigivaktangitigut Itiplirjuaq amma Itipliarjuk (taanna “angijuq” amma “mikittuq” aqqutit) nirukittukkut kasuumaniqarvikkut Kiantmit akianut. Uivvarluk nalunairivuq nuvuatsiangujaalungmi avviatuinnaqtumi amma pagvinaqtuni uivarutaujarialik ingirraniarluni sikukkut. Inuit taqaiqsijuksauqattaqtuviniit unnukkut igluviganginni

tariurmit tauvani Tarijunnuarmi, sailingalluti ulluluktaaq nattirasulauqtuti unikkaaqtutiglu umingmangnit qikiqtanngulauqsimajuvinirnit tauvani Hitamaijarviit (“inigijat suurlu tisamauliqqangalluti”), uvvaluunniit nalunairijuq inuarulliinguniraqtaujunit nunamiutaujunit taikkua qikiqtat taiguusiliit Inuarulliit (“inuralaat”) taimaak taiguqtaujut.

Titiraqtuup Qaujimajauqujanga: Tamanna turaangajuq uuttuutigijaulluni Inuit nunani taiguusiliuqsimanninginni. Taiguusiik Inuit amma Inuit uqausinga atuqtaujuuk nalunaiqsinirmut inungnit amma uqausirmit Kanataup Ukiuqtaqtulimaangni. Ullumiuliqtuq inuqutiit pimmarigusuktutsuli Tarijunnuarmi Inuinnainguniraqtut uqausinginnullu Inuinnaqtun.

INUIT NUNANGITA TAIGUUSINGIT

INUIT AKUNIMMAARIALUK, KASUUMANIQAQTUT nunaqutiminut angijurjuarmi inigijaujumi Akukittuup Alaskaup akunningani amma nigianut Laapatuamut taavunga Kangiqsualuup Iluanut. Kingvaanut unuqtunut amma hannalagasangnut ukiunut, Inuit takuksautittisimajut kasuumaniqarninginnit, ilangagut, taiguusiliurnikkut nunani amma nunami nalunaikkutaujunit. Taakkut taiguusiit nalunairivut Inuit tukisiumainnarninginnut amma nunalimmi qaujimanirjuaqarninginni avatingita asijjiqpallianinginni. Inuit uqausiqaqatigiitillugit amma iliqqusiqaqatigiitillugit, nunangita taiguu-singit tunngaviujuq Inuit nunaqutinginni Kanataup Ukiuqtaqtungani.

Kisianili, taiguusingit unuqtut atuqtauvaktutsuli amma takujauvaktut nunannguallattaani Ukiuqtaqumi ullumiujuq taiguqtaunikuujut Juuripmiunut amma Qallunaanut qaujinasuqtiujunut. Nunait taiguguusiqtaaggulauqtut “qaujijamini” atinginni, nunaujunit nunalirjuanginni, Juuripmiut angijuqqautinginnut, uvvaluunniit taikkua kiinaujaqaqtittijiujunit pularariaqsimaninginnut. Taakua taiguusiit atuqtauningit ulavisaisimajuq taiguusiliuqtausimajutuqarnik Ukiuqtaqtuup Nunaqaqqaaqsimajuqutinginnut.

Inuit atuqpaktanga taiguusiliurnirmit nunani takuksautittijuq atuinnaujaqtamini amma ujjiqsuinnaujarninginni avatigijamini. Taiguusingit nalunaiqsijut ajjiunngittunit nunaup qanuijjusinganut; nirjutiqarninganut, iqaluqarninganut, uvvaluunniit nirijaksanit piruqtunit; inigijaujut iqalugasungnirmut angunasunnirmuluunniit; sunakkutaaqarninganut nunaminngaaqtuni; atuutiqattiaqtut amma attananngittut aqqutiksat; nalunaikkutat aullarnirmut; amma aullaarviqattiarilluti. Nalunaiqsivangmijut ininit atuqtaujutuqavinirni pimmariugijaujunillu amma inigijaujut uppirnirmut pimmariugijaujunit. Inuit iliqqusia uqausikkuungalaurmat maannaruluujujuq asijjiqpallialitainnaqtuq, nunait taiguusingit tamainginnaqtuq qaujimajaujunit kajusititsiinanirmut nunaup miksaanut.

Ullumi, Inuit titiqsivalliajut amma nunannguarmuuqqaijut Inuit nunangita taiguusinginni Ukiuqtaqtumi, taiguusituqangit ilangit atuliqtitaullattaarasuktut titiraqtauluti gavamakkut nunannguaqutinginnut. Taassumunga nunannguamut, Qitirmiut Piqqusilirijikkut Katujjiqatigiingit atuinnautitsisimajut nunannguami maani takuksaujumi, saqqijaaqtittijuq Inuit nunangita taiguusinginni Tarijunnuaq iningani Nunavummi.

Kurunaisan Imanga Kiilinirmi “taruiralaaq” uvvaluunnit Tarijunnuaq, taiguusittiavaq takijumut tariurmut kangiqsurmut avitittijuq Kiant (Kiilinngujaq) akiani (Ahiaq). Tarijunnuaq aviksimallattaakasaktuq taavanngat Kurunaisan Imanga nirukittukulungmi isirviktalik taimainninganut tariuralaanguqquujillattaaqtuq. Tamanna inigijaujuq ungasikkaluaqtillugu qanilaamut nunalingmut Iqaluktuuttiarmut, ilaannilausunga upaktauvaliqtuni, imangita nunangitalu taiguusingit taavani Tarijunnuarmi asijjiqpalliasimajut 700 ukiunut Inungnut najuqtauvattuni. Taissumanialuk Tarijunnuaq inungnut nunagijaulauqtuq taiguqtaulluni amma uqausirijauvaktuni Inuktutuaq uqausiqatuti Inuit tautuktamitigut silarjuarmi.

Unuqtut qikiqtat taiguusingit nunannguami nalunaiqsijut tariurmit angunasugvinit suurlu Naujatuuq, Naujaaraarjuit, amma Hangutittivik, inigijaujut nuattinirmut naujat manninginni upirngaksaakkut; Malirihiurvik, “inigijaq angunasunnirmut kaglulingni”; amma Uqhuutituuq, qikiqtaulluni

Mappiqtugaq Saangajuq: Qaqqait qaangniittuq Inuksuk Kangiqsualuup Iluani, Maanituupa. (ajjinnguaq: Tariurjualirijikkut Ukiuqtaqtumi)



Inuit Nunangita Taiguusingit



Qitirmiuni Qaninaaqtaujuq Inia


– Inuit Nunangita Taiguusingit Nuatattinirmut Pilirijjusit: Taakkua nunait taiguusingit titiqtaujujut taakkununga Qitirmiut Piqqusilirijikkut Katujjiqatigiinginginnut ilagijaulluti Qitirmiut Nunait Taiguusinginnut Nunanngunginni. Taasuumunga nunannguamut, nunangita taiguusingit nuataujujut apiqsurnikkut Innarijaujunit Iqaluktuuttiarmi. Piliriangujuq kiinaujaqaqtitaujujuq Kanatami Piqqusilirivingmut amma ikajuqsuqtaulluni Nunanngualirinirmut Qaujisarvingmit Kaalutan Silaktuqsarvigjuanganni. Tukisigiakkanninirmut nunannguamut, uvungarluti: https://atlas.kitikmeotheritage.ca/.

– Nunannguarluatarmut Nuatausimajut: Nunannguaq Kanatami 1:1M, ESRI, Nunarjuallattaaq.

Qitirmiut Piqqusilirijikkut Katujjiqatigiingit atuinnauatuinnautitsisimajut nunannguami maani takuksaujumi, saqqijaaqtittijuq Inuit nunangita taiguusinginni Tarijunnuaq iningani Nunavummi.

| 16 17 |

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!( !(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!( !(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(!(

Alaa

ska

A K UK I T TUQ

KANATA

Ikaahuk

AusuittuupUangnangani Qikiqtaaluk

Tallurut

Qikiqtaaluk

Kiiliniq

Kinngailaq

Kangiq akuliaqattak

Iluilliq

Ungava

Qikiqtat

Salliit

Kuuganaarjuup Qikiqtanga

Alarnaarjuk

Malvil Qikiqtanga

Akia

EEZInuvialuit Nu

naqu

tinga K

iglig

ijaujuq

Tama

inni Pivallianirmu

t

Inigijaq

(EEZ) Kig

ligijauju

q

160W

50N

150W

40W

80N

140W

50W

120W

110W130W

100W

60W

90W

80W

70N

70W

80N

70N

60N

60N

Mittimatalik Kangiqtugaapik

Qikiqtarjuaq

Panniqtuuq

Kimmirut

Kinngait

Salliq

Naujaat

Kuugjuaraaluk

Ulukhaktuq

Kangiqsujuaq

Umiujaq

Quaqtaq

Ivujivik Kuujjuaq

Inukjuak

Puvirnituq

Salluit

Kangiqsualujjuaq

Aklaavik

TuktuujaaqtuqPaulatuq

Sanikiluaq

Inuuvik

Kuujjuaraapik

Iglulik

Sanirajak

Kugaaruk

Talurjuaq

UqsuqtuuqIqaluktuuttiaq

Qingaut

Qurluqtuq

Qamanittuaq

Kangiqsiniq

Arviat

Tikirarjuaq

Igluligaarjuk

NainiHuuptaijul Rigulit

Puustviul

Makkuvik

Tasiujaq

Aupaluk

Akulivik

Kangirsuk

Ikaahuk

Ausuittuq

Qausuittuq

Ikpiarjuk

Iqaluit

Ult Kuruu

Fuat Mikvuusan Tisiigesik

Vuat SavuunPiuanak

Aatauapiskat

KasatsiuanMuusunii

Muus Vaakturi

Uaskagnis

IistmainUamintji

Sisasipi

Uapmaguustui

Haapi Vaali – Guus Pai

RivuSisatsiuNuas Uas

Natuasis

0 300 600

Kilaamitat

NalunaikkutaqUsikattarnirmut Aqqutigijauggujut

Aqquti

Mappingajuq/Pilirivviujuq Ujararniarvik

[· Mivvik uvvaluunniit Qangatasuukkuvik

Naalagviit (DEW)

Ajjigiinngittunut Niurrutiqarnirmut Iqalulirinirmut Akusururningit (2005-2015)

Uqsualuksaq AkunniliriiktutQuttiktumi Uqsualuksaqtaqatuinnarialik

Akunniqsuqtumi Uqsualuksaqtaqatuinnarialik

Pimmariugijajut Nanisinirmut Laisansi

T Gaasiqarvik

E Iksingnaqtaujut amma Nunaup Qaanganiittut Piijaiviit

Mappiqtugaq Saangajuq: Umiarjuaq sunakkutaanit usijuq Kangiqtugaapingmi, Nunavut. (ajjinnguaq: Henry Huntington)




Sanavigjuani amma Niurrutiqarnirmut Qanuiliurniit


Sanavigjuat amma Makimajjutiksat


– Aqqutaugajuktut Usikattarnirmut: Aaqqigiaqtausimajuq Ukiuqtaqtuup Katimajinginni. 2009. Ukiuqtaqtumi Imakkut Usikattarnirmut Qaujisarnirmut Unikkaaliaq amma aqqutigijauggujualuit nalunaiqtausimajut taikani 2012-2014 exactEarth® qangattaqtitausimajukkut Nangminiq Qaujisaqpalliajumi (AIS) nuattisimajukkut.

– Naalagviit (DEW): Ukiuqtaqtumi Pilirivvik Nuas Amialikami. 2005. “The Distant Early Warning (DEW) Line: A Bibliography and Documentary Resource List.”

– Ajjigiinngittunut Niurrutiqarnirmut Iqalulirinirmut Akusururningit: Taikanngaaqtut Imarmiutalirijikkut Tariurjualirijikkullu Kanatami. 2017. “Delineation of Significant Areas of Cold-Water Corals and Sponge-Dominated Communities in Canada’s Atlantic and Eastern Arctic Marine Waters and Their Overlap with Fishing Activity.” CSAS 2017/007 amma iqalugasungniq nalunaiqtaujuq taassumunga 2012-2015 exactEarth® qangattaqtitausimajukkut Nangminiq Qaujisaqpalliajumi (AIS) nuattisimajukkut.

– Uqsualuksaqtaqatuinnarialik: Nunaqaqqaaqtulirijikkut Kanatami, 2008.

– Pimmariugijajut Nanisinirmut Laisansiit: Nunaqaqqaaqtulirijikkut Kanatami, 2016.

– Gaasiqarvik: Nunaminngaaqtulirijikkut Kanatami, 2017.

– Iksingnaqtaujut amma Nunaup Qaanganiittut Piijaiviit: Nunaqaqqaaqtulirijikkut Kanatami, 2014.

– Makimajjutiksat (Aqquti, Qangatasuukkuvik, Ujararniarviit Aulajut): Nunaminngaaqtulirijikkut Kanatami, 2017.


Savirajaksajangmut umiarjuaq tulaksimajuq Qinnguani, Nunavut. (ajjinnguaq: Tariurjualirijikkut Ukiuqtaqtumi)

SANAVIGJUANI AMMA NIURRUTIQARNIRMUT QANUILIURNIIT

NIURRUTIQARNIRMUT AMMA SANAVIGJUARNUT QANUILIURNIIT KANATAUP UKIUQTAQTUNGANI pigiarngarutiqalauqtut avvinianirmit 1800-nginni, Sannirutiup Imanganni, Sullualummi, amma Ualinirmiut Tariungani. Taimanngani, unuqsuiqsuq piliriaqarumasimajut amma qanuiliuqsimajut amma ilaannikkut qanuiliuqtuqaarjuktuni uvvaluunniit pivalliajuqangittiammaqittuni. Ullumiujuq, sanavigjuat amma angijuutiit niurrutiqaqpaktat qanuiliuqsimajut tauvani usikattanirmut, uqsualungmut gaasimullu piijainirmit, ujararniarnirmit, amma iqalugasunnirmit. Sanavigjuarnut amma niurrutiqarnirmut qanuiliurutaujut qaujisaqtausuut ajjigiinngitunnut gavamatuqakkunni, kanataup aviktuqsimaningit amma ukiuqtaqtumi aviktuqsimaningit maliganginni, ilulinginni malittuti Nunaqaqqaaqsimajut angirutausimajunit uvvaluunniit angirutausimanngitukkut nuntaarutini.

UsikattarniqUnurniqpaat niurrutiqarnirmut umuarjuat ingirranirivaktangit

Kanataup Ukiuqtaqtungani nunagijamut usikattarnirmut, uvvaluunniit ingirranituinnait Ukiuqtaqtumiittunut utimullu. Tamanna ilaqaqtuq anginiqpaangani nalauttaanaqtuq arraagutamaat umiuarjuakkut usikattarnirmit sunakkutaanit Ukiuqtaqtuup nunalinginnut aujakkut sikuisimatillugu. Ilaqarmijuq ikajuqsunirmit ujararniarnirmut amma uqsualungmut gaasimullu aulaniujunit, angigligiasuuq uvvaluunniit mikilligiasuuq pijjutiqaqtuni aulanirijanginni arragutamaat. Sanavigjuarnut ingirrajut aujakkuuniqsausuungulluti, ilangit sikusiutiit umiarjuat tikippattut arraagulimaat iluani Kanataup Ukiuqtaqtungata ilanganut usilluti sunakkutaanit amma ujararniaqtaujuni usijaqtuqtuti asinginnillu sunakkutaani.

Ukiunit atusaaqtunit, umiuarjuakkuurumasimajut, Sullualummi aturluti nainniqsauqullugu ungasinnirijanga Aisami, Nuas Amialikami, amma Juurap niuviaksaqaqpaktunit. Kajjausariaktunit umiarjuarni amisuruppalliajut, taikuunaavaktutiglu Sullualukkut. Usikattarniq amma pularaqtuliriniq ingirravaktut sikuisimatillugu kisiani. Ulurianarutit qaakkaniagut umiaqtuqtinut usijajunullu inungnut, usikattarniq nipiqaqtuq, anirnimi amma imaani suruisuuq, amma ulurianaqtuq uqsualuk kuvikaallanniruni. Taakualimaat aktuijunnaqtut inungnit uumajunillu usikattautit ingirraninginnut amma imaup ingirraninganut tittautittituinnarialik surunnaqtunit.

Uqsualuk amma gaasiUqsualungmut pivalliarutaurngalauqtuq Kanataup Ukiuqtaqtungani taavaniilauqtuq Nuaman Ualsmi

Ualinirmiut Kuungani, pigialauqtut 1920-nginni. Ukiuqtaqtumi, uqsualungmut gaasimullu nanisinasunniq

aksualuulauqtuq 1970-nginni amma 1980-nginni, piluaqtumi Ualinirmiut Kuungani taavani Ualinirmiut Tariungani. Piant Huan uqsualusiurvinga Kaamuran Qikiqtangani pivalliatitaulauqtuq 1980-nginni amma uqsulunniarviulauqtuq tikittugit 1990-nginni. Ukiunit

atusaaqtunit, piliriaqarumasimajut Ualinirmiut Kuunganit amma qaujinasunnirmit Sannirutiup Imanganni.

Aksururutaujut aulattinasunnirmit sikusimaqattaqtuni inini niuviqpaktullu ungasigijaulluti taimainninganut uqsualungmut

gaasimullu pivalliatittiniq akitujuq Ukiuqtaqtumi. Imaup avatingani, uqsualungmut gaasimullu qanuiliurutaujut aksummarialuk umiarjuarni

ingirrajuqasuungummat sunakkutaani usinirmuat amma ikajuqsunirmut nanisinasuktunit amma piijainirmit, nunamiluunniit. Imavingmi qanuiliurutaujut nipiqalisuungummata amma ulurianqtumiittut uqsualuup kuvijunnarninganut, tamarmik aktuiniqarunnaqtut puijinit takkunungalu angunasukpaktuni.

UjararniarniqKanataup Ukiuqtaqtunga angirrarijaujuq unuqtunut

ujararniarnirjuarnut amma ujararniagaksanit qiniqtunit. Imavingmi ujararniaqtuqalaunngikkaluaqtillugu, Ukiuqtaqtumiittut ujararniarviit umiarjuakkuuqtittijummariuvaktut sunakkutaanit piqutinillu ujararniaqtaujuni usinirmut amma asinginni niurrutauniaqtuni. Ilaannikku, umiarjuakkuuqtittiniq sikuisimatillugu kisiani ingirravaktut, ujararniarviit ilangit, suurlu Vuisiup Tasiujarjuangni Nunatsiavummi, sikusiutiit umiarjuat atuqtauvaktut ukiukkut. Niriugijaujuq ujararniarviit amisukkannitt taimaittumaaqtut arraagulimaaq ingirrarumamut, tamanna ulurianarunnaqtuq puijinut uqquannililiuqpaktunut sikumi amma angunasuktinut sikukkut ingirravaktunut.

IqaluliriniqNiurrutiqarnirmut iqaluliriniq Kanataup Ukiuqtaqtunga

taikaniittutuangujut Sannirutiup Imanganni amma Qikiqtaaluup Ikirasangani. 1960-nginni, ungasittuminngaaqtut umiarjuat iqalugasukpaktuminiit guranatiu iqalungnu amma aupaqtunut iqalungnu. 200-majunik-ungasingnilingnut Kiinaujjanirmut Kigliliuqtillugit (EEZ) aaqqiksuqtautillugit 1970-nginni, guranatiu iqaluit amma aupaqtut iqaluit ungataaluanut iqaluktausimalauqtut, iqalugasuqtiit saalilauqtut

Qaliralinginnit (Reinhardtius hippoglossoides). 1980-iup isunginni, Kanatamiut umiarjuatuangit ilaulilauqtut. Taissumanissainapaluk, kingukparasuarniq pigiarngalauqtuq Sullualummi amma Qikiqtaaluup Ikirasangani, uangnakpasingmut ingirravallialluni. Ullumiujuq, Qaliralingit amma kingukparasuaqtii kajusiinnaqtut taakunani inini, iqalulirilluti ukiukkut aujakkullu. Isumaaluutitaqainnaqtuq tuugalingnut (Monodon monoceros) asingillu puijiujunit niqiksanit uiguliriiktunit, suraktiqtauningillu niglasuktumit kumaujait katisimajuit amma asingit iqqarmiutat uumajut uumajuqarvinginnillu. Ualinirmiut Tariungani, gavamatuqakkut nuqqaqtittilauqtut 2014-mi tamainni niurrutiqarnirmut iqalugasungnirmit, taimaassainnapaluk atuagarmi maliktuti akingaangani Amialigait imanginni.

| 18 19 |

Mappiqtugaq Saangajuq: Sijjakkuuqtuq umiaq usijuq Tasiujaqjuaq, Nunavut. (ajjinnguaq: David Henry)





Aulattinirmut amma Atutsiarnirmut

UlukhaktuqUqsuqtuuq

Iqaluktuuttiaq

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!( !(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!( !(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(!(

Alaa

ska

A K UK I T TUQ

KANATA

Ikaahuk

Ausuittuup Uangnangani Qikiqtaaluk

Tallurut

Qikiqtaaluk

Kiiliniq

Kinngailaq

Kangiq akuliaqattak

Iluilliq

Ungava

Qikiqtat

Salliit

Kuuganaarjuup Qikiqtanga

Alarnaarjuk

Malvil Qikiqtanga

Akia

EEZ

Inuvialuit Nu

naqu

tinga K

iglig

ijaujuq

Tama

inni Pivallianirmu

t Inigijaq

(EEZ) Kig

ligijauju

q

160W

50N

150W

40W

80N

140W

50W

120W

110W130W

100W

60W

90W

80W

70N

70W

80N

70N

60N

60N


Qikiqtarjuaq

Panniqtuuq

KinngaitKinngait

SalliqSalliq

NaujaatNaujaat

KuugjuaraalukKuugjuaraaluk

Iglulik

Sanirajak

Kugaaruk

Naujaat

Iglulik

Sanirajak

Kugaaruk

TalurjuaqTalurjuaq

Qamanittuaq

Kangiqsiniq

Arviat

Tikirarjuaq

IgluligaarjukQamanittuaq

Kangiqsiniq

Arviat

Tikirarjuaq

Igluligaarjuk

Naini

IkaahukIkaahuk

Ausuittuq

Qausuittuq

Ikpiarjuk


Ausuittuq

Qausuittuq

Ikpiarjuk

Iqaluit

Huuptaijul RigulitPuustviul

Makkuvik

SisatsiuNuas Uas Rivu

Haapi Vaali – Guus Pai

Tuktuujaaqtuq

Aklavik InuvikUlt Kuruu

FuatMikvuusan Tisiigesik

Paulatuq

Qingaut

Qurluqtuq

Kimmirut

KangiqsujuaqQuaqtaq

KuujjuaqSalluit

Kangiqsualujjuaq

Umiujaq

Inukjuak

SanikiluaqKuujjuaraapik

Vuat SavuunPiuanak

Aatauapiskat

KasatsiuanMuusunii

Muus Vaakturi

Uaskagnis

IistmainUamintji

Sisasipi

Uapmaguustui

Ivujivik

Puvirnituq

Tasiujaq

Aupaluk

Akulivik

Kangirsuk

Natuasis

0 300 600

Kilaamitat

NalunaikkutaqUsikattarnirmut Aqqutigijauggujut

Uqsualungmi Kuvijuqaruni Salummaqsaijjutit Katiqsuqsimavagiiqtut

Ingirranirmut Ikajurutiksat#* Talaviisakkut nalunaijaqsimaurutiit

aqqutiujumi (RACONs)#* Nappangajut Nalungaikkutat

#* Sijjaqpasingmit Qaumajut

#* Tariurmi tusaumajulirinirmut amma Ingirrajulirijikkut

Aulattinirmut InigijatSaqqijaavagiiqtut Gavamatuqakkunni Imaani Sapujjausimajut InigijaqTallurutiup Imanga Kanatami Imarmi Atutsiarnirmut Inigijaq (NMCA) (Pivalliajuq)Ualinirmiut Tariungani Ilaliutisimajuq Iqalulirinirmut Aulattinirmut ParnautiImaani Sapujjausimajukkuvik

Sijjaup qanigijaani Uniakattaanikkut Matujaujuq

Uangniqpasiq Atlaantik Iqalulirinirmut Katujjiqatigiit Aviktuqsimauningit

AULATTINIRMUT AMMA ATUTSIARNIRMUT

KANATAUP UKIUQTAQTUNGANI TULATTARVIIT nunarjualimaami attuqtausimannginniqpaangujuq imaani uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinninginni, pimmariujuq aulattinirmit nunarjuap silangani, inigijaullunilu uumajunut, iqalungnut amma puijinut unuqtunut. Inuit qaujimajitat nalunaiqsisimajut Ukiuqtaqtuup Tariurjuangata avvalluangata ungataanut pimmariugijaulluti uumattiarittumi uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinninginni atuqtaunginnaujuarniaqtuni. Sijjarijaujut, taimaattauq, pimmariugijaungmijut uumajunut imarmiutanut nunamiutanullu. Ullumimut, kisiani, atutsiarnirmut maligaliusimaarjutuinnaqtut Kanataup Ukiuqtaqtungata imanginnut.

Kanataup Gavamanga angiqsimajut imarmiutanut atutsiarnirmut iniliun-nirmut Ukiuqtaqtuup imanginni 10 pusantimi tikillugu 2020. Angiqsimangmijut qaangiutinirmit taassuminga turaagarijaujumit amma aaqqiksuiluti atuagarnik unuqtunit Ukiuqtaqtumi iqaluqainnanirmut. Ajjigiinngittuni aturunnaqtut taakkuninga tikiutinirmut asinginnullu atutsiarnirmut turaagarijaujunit.

Imaani Sapujjausimajut IniitMaannaujuq Kanataup gavamatuqangita imaani

sapujjausimajut inigijanit pingasuiliqqangajut maligalirinikkut:

• Tariurjuarmut Piqujaq pijunnaqtittisimajuq Tariurjualirijikkut Kanatami nalunaiqsinirmit Imaani Sapujjausimajut Inini (MPA) sapujjinirmut amma atutsiarnirmut imarmiutani, najuqtanginni, amma/uvvaluunniit uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinninginni pimmariugijaujunit amma/uvvaluunniit ajjiunngittunit.

• Kanatami Imarmi Atutsiarnirmut Inini (NMCA) aaqqiksuqtausimajut Mirnguiqsirvilirijiit Kanatami sapujjiqattaqtut amma atutsiaqtitsisuut kiggaqtuinirmut uukttini Kanataup tariurjuanginni amma Tasirjuanginni inulimaanut pivaallirutauqullugit amma alianaigijauqujaulluti.

• Kanatami Uumajuqaqtut Iniit (NWA) aaqqiksuqtausimajut Avatilirijikkut amma Silaup Asijjiqpaliajulirijikkut Kanatami uumajunit atutsiarnirmut, qaujisarnirmut, amma tukisiumanirmut. Nuqqangatitaujut qanuiliurutaujariaqanngittut ajjigiinngittut inini.

Tikillugu 2017, marruunnik pitaqaqtuq Imaani Sapujjausimajut Inini (MPA) Kanatami Uumajuqaqtut Inini (NWA) Kanataup Ukiuqtaqtungata imanginni, amma kingulliqpaangujut kigligijaujut Tallurutiup Imanga (Lancaster Sound), tuksiraangusimajuq Kanatami Imarmi Atutsiarnirmut Iniujuq (NMCA) Kanataup Ukiuqtaqtungata kanangnangani, angirutausimajuq.

Sanavigjuaqtut qanuiliuqtillugit taimaisuungummata, sapujjausimajut iniit sanagiaqasuut Inuit Aktuqtauninginnut Ikajuusiaqtaarutinullu Anigrutini (IIBA) nalunaiqsinirmut qanuq atutsiarnirmut qanuiliurutaujuq aktuiniarmangaaq amma ikajurniarmangaaq nunalingmiutanit. Ilakkannirlugu, nutaangujuq atuqujausimajuq Nunaqaqqaaqsimajut Sapujjausimajut Inigijaq (IPA) isumagijauvalliajuq, ilisaqsilluti isumagijaujarialingni Inungnut asinginnillu ungasiktumut aanniaqarnanngittulirinirmut amma atuinnarunnarnirmit nunaqutinginni imaqutinginnillu.

Usikattarnirmut aqqutitNiurrutiqarnirmut umiarjuat ingirravallialiqtillugit Kanataup

Ukiuqtaqtunga, usikattarnirmut aqqutini aaqqiksuinirmit asinginnillu maliganit atuqtaujarialingnillu ingirrattianirmut ikajurunnaqtut pirruktailimanirmut, umiarjuat tulurunnarninginni puijini, amma akaunngiliurutiqarnirmit nunalit angunasuktinginni iqalugasuktinginnillu.

Iqalulirinirmut matujaujut2014-mi, Ualinirmiut Tariungani Ilaliutisimajuq Iqalulirinirmut

Aulattinirmut Atuagaksaq pijariiqtaujujuq Kanataup Gavamanganut amma Inuvialuit pilirivviit saqqitaujujut Inuvialuit Kingulliqpaamit Angirutikkut. Atuagaksaq aaqquiksuisimajuq naliatuinnaq niurrutiqarnirmut iqalulirivik tauvani aaqqiksuqsimattiarialik amma kajusiniqattiarluni, iqalutuangungittunut tamainnut uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinninginni. Maannaujuq qaujisaqtulirinirmut tukisiumaninginni imarmiutanit uumaniqarviujunit tauvani, niurrutiqarnirmut iqalugasugiaqanngittut maannaujuq. Taanna atuagaq taimaassainnapaluk ijjuaqsijuq akiani Amialigait imanginni atuliqtitaulauqtumi 2009-mi. Kanataup Ukiuqtaqtunganta kanangnangata imanginni, niurrutiqarnirmut iqalugasuktiqaqtumi Ukiuqtaqtumi Kingukpangnut (Pandalus borealis) amma Qaliralingnut, unuqtut inigijat upaktaujariaqanngittut qanuittunut iqalugasuutinut umiarjuarnuluunniit uvvaluunniit iqalugasugviujariaqanngittiammariktut. 2009-mi, angijumi inigijami tauvani Sannirutiup Imanganni matujaulauqtuq Qaliralinnianirmut sapujjijumalluti Tuugaaliit ukiuqaqtarninginni amma itijumi imaaniittuni kumaujait katisimajuit amma iquutaujait. 2017-mi, matujausimajuq ininga asijjiqtaujujuq amma tamainni iqqangani iqalugasuutini aturunniiriaqalauqtut.

2013-mi, imaani kigligijaujuq Nunavummit Nunataarviusimajumi, nalimulluaqtumi taassumunga 12-ungasingnilingmi-maijunik nunavuup imaqutinginni sijjami, matujausimajujuq umiarjuarnut takinilingnut 100 isigalluani ungataanut (30 miitapalungnut) uangnangaangani Sannirutiup Imanganni nigianut taikunga Sullualummu. 2017-mi, angijumi inigijaujumi tauvani Qikiqtaaluup Ikirasangani matujausimajujuq iqqanganut tikiutivaktunut iqalugasuutinut sapujjijumallugit kumaujarnut katisimajunut amma iquutaujarnullu; angijukkanniq inigijaq tauvanim Hattan Imangani, kanangnangaangani isiriarninga Sullualummi, matujausimalauqtuq isumaqsunikkut iqalugasuqtinut, angigligiaqtaulauqtuq amma matujaulluni maligakkut sapujjijumamut iquutaujarnik, kumaujarnik katisimajunit, iqalungni, amma puijini.

Imaani Aulattiniq


– Nunaliit Inugiangningit: Naasaijikkut Kanatami, 2016.

– Ualinirmiut Tariungani Iqalulirinirmut Parnauti: Nunaqaqqaaqtulirijikkut Kanatami, 2017.

– Sijjaup qanigijaani Uniakattaanikkut Matujaujuq: Imarmiutalirijikkut Tariurjualirijikkullu Kanatami. 2014. Qaliralik (Reinhardtius hippoglossoides) – Northwest Atlantic Fisheries Organization Aviksimajuqutaani 0 Ilaliutisimajuq Iqalulirinirmut Aulattinirmut Parnauti.

– Imaani Sapujjausimajukkuvik: Imarmiutalirijikkut. 2017. Imaani Sapujjausimajukkuvik.

– Northwest Atlantic Fisheries Organization (NAFO) Aviktuqsimajut: Northwest Atlantic Fisheries Organization. 2017. Aviktuqsimajut. https://www.nafo.int/Data/GIS

– Saqqijaavagiiiqtut Imaani Sapujjausimajut: UNEP-WCMC amma IUCN. 2017. Nunarjuarmi Katiqsuqsimajut Sapujjausimajunut Ininut (WDPA), Airrili 2017. www.protectedplanet.net.

– Tallurutip Imanga NMCA: Qikiqtani Inuit Katujjiqatigiit, 2017.

– Uqsualungmi Kuvijuqaruni Salummaqsaijjutit Katiqsuqsimavagiiqtut: L Ross Avatilirinirmut Qausijarnirmut Ltd., DF Dickins Associates LLC., Envision Planning Solutions Inc. 2010. “Beaufort Sea Oil Spills State of Knowledge Review and Identification of Key Issues.” Avatilirinirmut Qaujisarnirmut Kiinajaqutit Unikkaaliaq Naasautaa 177. Kialgiari. 126 mappiqtugaq.

– Aqqutaugajuktut Usikattarnirmut: Aaqqigiaqtausimajuq Ukiuqtaqtuup Katimajinginni. 2009. Ukiuqtaqtumi Imakkut Usikattarnirmut Qaujisarnirmut Unikkaaliaq amma aqqutigijauggujualuit nalunaiqtausimajut taikani 2012-2014 exactEarth® qangattaqtitausimajukkut Nangminiq Qaujisaqpalliajumi (AIS) nuattisimajukkut.

– Ingirranirmut Ikajurutiksat: Imarmiutalirijikkut. 2010. Ukiuqtaqtukkut Ingirraniarluni Parnianirmut Uqalimaagaq.


| 106

UQALIMA AKK ANNIRNIQINUIT AMMA AVATI

Aporta, C. 2011. “Shifting perspectives on shifting ice: documenting and representing Inuit use of the sea ice”. Canadian Geographer/Le Géographe canadien, 55: 6–19.

Inuit Circumpolar Council (Inuit Ukiuqtaqtumi Katimajingit) – Kanata. 2008. “The Sea Ice is Our Highway: An Inuit Perspective on Transportation in the Arctic”.

———. 2014. “The Sea Ice Never Stops”.

Inuit Places. 2017. Inuit Places Atlas.

Inuit Qaijusarvingat. 2017. “About Inuit.”

Inuit Sea Ice Use and Occupancy Project. 2017. “Atlas of Inuit Sea Ice Knowledge and Use (SIKU).”

Inuit Tapiriit Kanatami. 2017. “About Inuit.”

Laidler, G. 2007. “Ice, Through Inuit Eyes: Characterizing the importance of sea ice processes, use, and change around three Nunavut communities.” Luuktaangunirmut kingulliqpaaqsiuq, Nunanngualirijikkut, Turaanntuup Silattuqsarvigjuangat.

Li, S. amma Smith, K. 2016. “Inuit: Fact Sheet for Inuit Nunangat.” Statistics Canada (Naasaijikkut Kanatami). Tikisaaksat naasautaa 89-656-X2016014.

Qitirmiut Piqqusilirijiit Katujjiqatigiit. 2017. Inuit Qaujimajangit Nunannguat.

Statistics Canada (Naasaijikkut Kanatami). 2011. “Aboriginal Peoples in Canada: First Nations People, Métis and Inuit.” National Household Survey, 2011. Tikisaaksat naasautaa. 99-011-X2011001.

kanataup ukiuqtaqtungata … akulliit sikusiilaq akpatuq qikiqtanga sullualuk tinujjarvik amittuup...

Documents