kan lenna vangkhua

290
KAN LENNA VANGKHUA Mizo Christian Fellowship Malaysia 2011

Upload: himtea

Post on 29-Nov-2015

365 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

Published by Mizo Christian Fellowship, Malaysia (2011)

TRANSCRIPT

Page 1: KAN LENNA VANGKHUA

KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship

Malaysia

2011

Page 2: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

© Mizo Christian Fellowship, Malaysia First Edition – 2011 Copies - 1000 Published by Mizo Christian Fellowship, Malaysia Printed at Printmore Sdn Bhd 50&52, Jalan Brunei Utara, Pudu 55100 Kuala Lumpur Malaysia

Page 3: KAN LENNA VANGKHUA

A Chhunga Thu Awmte

Editor Thukhawchang

Thlalak

1. Mizote leh Refugee 1 - 15 Hualsailova

2. Mizo Christian Fellowship, Malaysia 16 - 32 Rev. Lalsawichhunga

3. Mizo Christian Fellowship, Malaysia 33 - 63 B. Zarzoliana

4. Malaysia Mizote Culture & Sport 64 - 77 B. Vanlalvula

5. Malaysia Zofate Khawsak Dan 78 - 91 Biakenga

6. MCF Hnena Lehkhathawn 92 - 99 Rev. Lalṭhuamluaia

7. Thlamuang Takin Kal Ang Che 100- 109 Vanneihtluanga

8. Malay Ṭawng, Mizo Ṭawng Kara Kan Hman Tel Ve Deuhte 110- 114 Lalchhanhima

9. Zo Thlangtlak Nun 115- 118 Thingler Sava

10. Thihna Nung 119- 128 Chawngthangvunga

Page 4: KAN LENNA VANGKHUA

11. Zofate Lenna 129- 138 Lalhuapzauva 12. Lenna Tlang Dang Mahse 139- 150 Samuel Lalrozama Hmar

13. Lenna Vangkhua Mawi Nan 151- 158 Lalṭhuamliana

14. Kristian Nun Dan Ṭha Lungphum 159- 190 Gospel Hrilvelthanga

15. Hmeichhiate Tihchakna 191- 210 Dr. R.L.Hnuni

16. Zoram Riangte Hian Hawl Zau Zel Se 211- 224 Dr. Laltluangliana Khiangte

17. Identity 225- 236 Dr. Lalrinawmi Ralte

18. Pi Pute Nun 137- 244 C.Lalnunchanga

19. Kan Hliam A Dam Lo 245- 249 Darrokima

20. Culture & Religion 250- 268 Eden Thara

21. Remna Duhtute 269- 270 Dr. R.L.Thanmawia

22. Baipui 271 VL Awia

23. Chhermei I Chhi Ang U 272- 282 Ṭhuamtea Khawlhring

Page 5: KAN LENNA VANGKHUA

EDITOR THUKHAWCHANG

Hnam hmasawn leh hmasawn lo tehfung pawimawh tak chu zirna leh thu leh hla a ni. Zirna in/hmun ṭha leh ṭha lo tehna pawimawh tak chu lehkhabu ṭha neih tam leh neih tam lohah a ni a, thu leh hla lama hmasawnna pawh lehkhabu aṭanga teh a ni. Sakhaw hmasawn leh hmasawn lo tehna pawh Lehkhabu darhzau leh darhzau lohah a ni ṭhin.

Lehkhabu kan neih hma leh kan neih hnu-a Mizote hmasawn dan hi inthlau tak a ni. Lehkhabu-in nunna kawng dikah min hruai a, finna leh thiamna min zirtir a, hriat thiamna leh ngaihtuah thiamna min pe a, thu leh hla ṭha a tipung zel a, reh leh thei tawh lo chanchin a vawng ṭha a, hmasawnna ropui a hringchhuak ṭhin.

Lehkhabu neih loh avangin hnam tam tak an lo boral tawh a, hnam ṭhenkhat humhalh ngaiin an awm mek. Lehkhabu ṭha neih tam loh avangin hnam tam takin an aia hnam lian zawkte chimral an tuar mek bawk. Mizo hnam hian kawng dik zawha hnam nghet ni tur chuan lehkhabu ṭha tam tak a mamawh a. Mizo Kristiante hmasawn zel nan lehkhabu hi a pawimawh a ni. Chu chu he lehkhabu lo pianchhuah chhan ber pawh a ni awm e.

Mizo ṭawng hi kalphung fel tak, harsa tak leh buaithlak tak nei a ni a, thumal pakhat chauh pawhin a thlûk danglam avangin awmze hrang tam tak nei thei - ṭawng thlûk uluk ngai tak a ni. Chutiang a nih avang chuan Mizo ṭawng hian thlûk chhinchhiahna ṭha tak a

Page 6: KAN LENNA VANGKHUA

mamawh. Lehkha chhiartute lu tihai khawpin, mimal leh pawl ṭhenkhatin thlûk chhinchhiahna hrang hrang siamin kan hmang a; amaherawhchu Mizo zawng zawng hriat tlan leh pawm tlan chhinchhiahna erawh kan la nei lo. Hei hianin Mizo ṭawnga lehkha ziah leh Mizo lehkha chhiar kawngah harsatna tam tak a siam niin a lang. Kan ṭawng thlûk chhinchhiahna mumal tak, Mizo zawng zawngin kan pawm leh kan hman tur kan duanchhuah thuai a hun tawh hle a ni. Khawlthluaknei(computer), fȃwntĕ(cellphone) leh hawrawp chhutna khawl dangah awlsam taka Mizo hawrawp chhutchhuah ve mai theihna tur kawng pawh kan zawn a ṭul ta hle. He lehkhabu buatsaihnaah hian Mizo ṭawng thlûk chhinchhiahna dah dan turah kan buai hle. Thlûk chhinchhiahna thar siamchhuah ve te pawh rilruah a awm lawk a, mahse, chutiang siamchhuah belh ve leh chu ṭul tawh loah ngaiin, thu ziaktute hman dan ang anga tihchhuah zai kan rel ta zawk a ni.

Thumal ṭhenkhat ziah zawm tur leh ziah zawm loh tur chungchangah pawh kan lung a rual ta lo hle. Eng ber hi nge dik ang? tia ngaihtuahna buai fe ngai khawpin thufiahbu leh lehkhabu hrang hrangah thumal kan zawm leh zawm loh dan a inang lo. “Ṭawng hi nunna nei angin a che ve a, a danglam ve zel a ni,” an ti ṭhin a, mahse; a kalphung leh ziarang bo lo turin, mumal nei taka a chet theih nan kan humhalh ṭhat erawh a ṭul a ni.

Kan hun tawngin min phût angin, Mizo-fate pawh khawvel hmun hrang hrangah kan khawsa darh zau zel a. Hnam dang kara khawsa Mizo zingah zirtirna dawn

Page 7: KAN LENNA VANGKHUA

loh avanga Mizo ṭawng thiam lo kan pung zel dawn niin a lang. Thiam duhin zir duh teh mah ila, zirna kan neih tlat loh chuan engmah kan thiam thei dawn ngawt lo. Chuvangin, tàrnét(internet) leh pȋtzérh(email) aṭang emaw, lehkhathawn leh dak aṭang emaw, tivi(telivision) leh rediaw(radio) aṭang emaw, thil dang emaw hmangin, khawvel khawi lai ral aṭang pawha zir mai theih tur “Mizo ṭawng zirna/inzirtirna” kan buatsaih a ṭul ṭan mek a ni.

Mizo ṭawng chungchanga harsatna tam tak su kiang a, Mizo thu leh hla tihchangtlun kawnga hmasawnna lian tak thlen theitu tur chu Mizo ṭawnga thu neitu sang – “Mizo Thu leh Hla Humhalha Buaipuitu Pawl” din hi a ni. Chu pawl chu mi thiam fuan khawm, pawl chak leh thil tithei tak ni tura thuam, Mizote chenna hmun hrang hranga thurualpui pawl nei niin, Mizo ṭawng inzirtirna kawngah te, Mizo ṭawng thumal chher thar kawngah te, Mizo hnathlak ṭawng ṭha hrang hrang thlan khawm kawngah te, lehkhabu leh chanchinbu tihchhuah kawngah te, lehkha ziaktute ṭanpui kawngah te, vantlang mipuite hnena chanchin thehdarh kawngah te leh Mizo ṭawng hmasawnna atana hmalak ngai kawng engkimah a ṭul ang anga hma latu ni sela…Chutiang pawl kan neih theih hunah chuan hei aia nasa hian Mizo ṭawng hian hma a sawn ang a, a ram a zau zel ang a, he hnam hi a lo nghetin a lo zahawm deuh deuh ngei ang.

Vawiina Mizote hi hman aṭang tawh khan lehkhabu lo nei tawhin zirna leh thu leh hla lamah hma

Page 8: KAN LENNA VANGKHUA

lo sawn tawh ni ila, hnam lian leh chak ve tak kan nih ve ngei a rinawm. Lehkhabu kan neih har avangin kan ṭobul chanchin a fiah lo a, thlahtute chanchin a chiang lo ruai a, unau tam tak kan inhloh phah zo ta niin a lang. Chuvangin vawiina Mizote hian he hnam hi a lo ngeh a, a lo zahawm deuh deuh theih nan zirna leh thu leh hla lamah hmasawn deuh deuh tum ila, lehkhabu chhuah lamah ṭan i la vut vut ang u.

He “Kan Lenna Vangkhua” hi mi ṭhenkhatten “Neihfâka rîl bâwm” angah ngai dawn pawh nise, keini a buatsaihtute chuan kan lenna Malaysia Mizo Kristiante chanchin leh thlalak dah khawmna, ziakmite thuziak hlu dah khawmna, Malaysia-a Mizo lehkhabu chhuak hmasa ber, hun chep tak karah lungrual taka theihtawp chhuaha kan buatsaih a nih avangin, “Maurawkêla zâwng khuang” leh “Sekibuchhuak” ai pawhin ṭha kan ti a, hlu ka ti tlat!

Kuala Lumpur, Malaysia Lalchhanhima Thi ṭin thla ni 22, 2011 Editor, Kan Lenna Vangkhua

Page 9: KAN LENNA VANGKHUA

1

MALAYSIA MIZOTE LEH REFUGEE Hualsailova, Kuala Lumpur

Thuhmahruai

“Malaysia Mizote leh Refugee” tih hi kil hrang hrang a\angin thlir dan a awm thei ang a, tunah hian theihtawp chhuaha chhui ve kan tum dawn a ni. Kum 1990 vel khan Malaysia-ah Mizote kan lut \an pheuh pheuh ve chauh a, kum 1994-ah chuan inkawm hlim tham vel chu kan awm tawh. Kuala Lumpur-ah kan awm tlangpui a, engemaw ti-tia inzawngin, a theih ang angin kan inhmu khawm ve \hin a ni. He’ng hun laia Malaysia-a awm Mizote hi a tlangpuiin kum 20-30 inkar kan ni a, kum 10 chhung zet chu Mizo hmeichhia hmuh tur an la awm lo. Malaysia-ah hian inhlawhfa tura kal kan ni a, Refugee lam kan rilruah a la awm lo. 1975 a\ang daih tawh khan Malaysia-ah hian United Nations High Commissioner for Refugee (UNHCR) chuan kan dinhmun anga dingte tan hian hna a lo thawk \an daih tawh, tih reng kan hre hauh lo.

Kum 1999 khan Muslim Refugee-ho tan UNHCR chuan card a siam sak \an a, man thei laka inven nan tiin kan mite pawhin an siam ve a. Mahse, police-ho chuan Muslim sakhaw \awng\ai dante min sawitir a, kan thiam ve loh avangin min man leh nge nge \hin. Kum 2000-ah kha chuan Mizote pawh mi 100 chuang lai kan lo ni chho ve ta a, inkhawmna mumal tak la nei thei rih lo mah ila, veng zalen deuhah a huhova inhmuh khawmna kan nei \hin.

Page 10: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

2

Malaysia Zofate tana Refugee kawng inhawn \an dan

“Kan ram (Myanmar) sorkar inkaihhruaina a \hat loh em avangin mi tam tak chu ram hrang hrangah kan tlanchhuak a, chu kan vah darhnaah chuan kawng hrang hrangin harsatna kan tawk nasa a ni. A bik takin Malaysia-ah hian tlangmi (Zo hnahthlak) kan tam ber a, harsatna tawk pawh kan tam ber bawk. Kum 2000 khan tlangmi mi 5000 vel kan awm tawh nia hriat a ni a, chung zingah chuan dan ang thlapa awm (permit nei) chu 0.03% vel chauh an ni awm e. Chutianga dan lo anga awm kan nih avang chuan, police leh immigration officer-ten an duh hun hunah min manin, lung inah min dah a, chumi hnuah Thailand ramri-ah min thawn a (agent hnenah min zuar), chu lai hmun a\anga Malaysia lo lut leh tur chuan sum tam tak sen a ngai a, sum pek saktu chhungte/\hiante kan neih loh phei chuan, hmun dangah min zuar chhawng leh a, hreawm takin mi salah hial kan tang \hin a ni.

Harsatna leh retheihna tam tak tawrh avanga Malaysia-a lo tlan lah kan pung zel mai si a, kan mi leh sate himna tur leh khawsak dan tur ngaihtuahin kan lu a hai hle. Malaysia sorkar a\ang chuan engmah beisei ngam a ni lo. A chhan chu Islamic sorkarna ram a ni a, chu bakah Asian financial crisis hian nasa takin economics-ah a nghawng ve avangin, immigrant workers tan Malaysia sorkara humhimna dil chu thil har tak a ni. UNHCR lamin inhumhimna tal chu min pe thei ang, tiin Dr.Suikhar-a leh CHRO (Chin Human Rights Organization)-a thawktu, Salai Cung Bik Ling-a (Switzerland) te chuan November 2000 khan UNHCR Headquarters, Geneva-ah kalin Malaysia tlangmite chanchin chu an va sawi a. Vanneihthlak takin January

Page 11: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

3

2001-ah UNHCR, Malaysia officer hmu turin appointment an lo pe hlauh a. Chu appointment chu February ni 13, 2001, zing dae 10 a ni. UNHCR, Malaysia officer hmu tura ruat ka ni a, February ni 13 chuan Rev. Za |hio-a (Chin Christian Fellowship) nen UNHCR office chu kan va kal a, kan officer va hmuhte chu Mr. Shinji Kobu (UNHCR Representative and Protection) leh Ms. Sharon (Legal officer) te an ni. Darkar 1:30 zet kan mi leh sate chungchang sawiin kan inkawm a, officer-te chuan tlangmite Refugee nihna case chu UNHCR-ah theh lut turin min lo ti a. Official \awng chu English ni mah se, tlangmi \awnga dilna ziah min phalsak a. Tichuan, February ni 14-16 chhungin mi 28-in dilna an theh lut a, ni 19-20 ah interview a ni a, chu chu Malaysia-a tlangmite Refugee bul in\anna chu a ni.” – Salai Bawi Lian Mang, CHRO Board Director of Canada

(A chunga UNHCR-in Malaysia tlangmite refugee atana min pawm \an dan ziaktu hi Chin National Day, 2011 leh Malaysia tlangmite refugee kan luh kum 10 tlin lawmnaah khuallian atan sawm a ni. Vanneihthlak takin \um thum lai mai amah kawmna ka nei ve a, pa fel tak a ni.)

UNHCR-in refugee a min pawm dan hi a tlangpuiin chi 5-in a \hen theih. Chungte chu:-

1. Portar 2. Forced labour 3. Religion 4. Politics 5. Human rights

Page 12: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

4

Mynamar sipai sorkar hian dik lo takin, a duh ang angin min hrual vel a ni ber a, harsatna leh retheihna hrang hrang kan tuar a. Sipai sorkarin min awp rei tawh em avangin, ram hrang hrangte dinhmun hre lem lo tan chuan kan nih dan turah pawh kan ngai hial tawh awm e. Mahse, kan nih dan ve renga kan ngaih retheihna leh harsatna hrang hrangte chu a chunga refugee nihna huang chhungah khian a leng vek a, UNHCR chuan min lo khawngaih em emin, kan tawrhna a\anga sahimna tur hmun – ram thumna (America, Norway, Canada, Switzerland, Australia, Denmark, etc.)-ah min thawn zung zung ta mai a ni.

Kum 2003 vel a\ang khan Mizote pawh UNHCR register kan ni \an a, hemi kum a\ang hian UNHCR-a \awng let hna thawkte pawh kan awm ve nghal bawk a, vawiin thleng hian UNHCR hnuaia department hrang hrangah Mizo \awng lettu kan la awm. Kum 2003-2005 vel khan Kuala Lumpur khawpui pawn lamah UNHCR officer-ten register turin mi an zawng \hin. Hun a inher zel a, UNHCR register-te chu ram thumnaah an thawn \hin tih kan hriat chian hnu chuan kan pung ta ruih ruih mai a nih ber hi.

UNHCR hian a tir takah chuan refugee form (paper) a siam a, chu chu pe chhuakin mi a fill-up tir \hin. Malaysia hmun hrang hrangah kalin refugee-te hming list a la a, chumi hnuah a register \hin a ni. A tir lamah chuan khawpui pawn lam hi an ngaihven deuh bik a, chutiang kan hriat avang chuan keini Mizote pawhin Kuala Lumpur a\ang 240 kilometers vela hla Cameron Highlands-ah Camp kan siam ve nghe nghe a ni.

Page 13: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

5

Mizo Refugee Organization (MRO)

February ni 16, 2001 khan tlangmi zawng zawng huapin Chin Refugee Committee (CRC) din a ni a, mahse eng engemaw avangin May ni 15, 2005-ah Alliance of Chin Refugee (ACR) din a ni ve leh a. ACR-ah kum 2006 a\anga 2007 kum tawp thleng Mizo aiawh palai (delegate) te kalin kan zawm ve a, mahse mahnia din hran ve \ha leh \ul tihna a lo chhuak \an a, chutih hunlai (2007) chuan Nl.Hani leh Pu Lalhminglianate kaltlangin Pu Alex Arokiam-a (Director of Catholic Warlfare Service) leh Pu Marc Rogez (Co-ordinator & Male Nurse - CWS)-te chuan Mizoten awlsam leh \ha zawka kan in\anpui theihna tur atana theihtawp chhuaha hma min lakpui an inhuam thu an sawi a. Catholic Walfare Service (CWS) hi UNHCR sponsor-a HIV leh TB natna neite enkawl hna thawktu a ni. Tichuan Mizote rilrua mahnia din hran duhna lo awmsa chu tisaah a lo chang dawn ta. Pu Alex Arokiam-a leh Pu Marc Rogez-a te chuan MCF (Mizo Christian Fellowship) Quarter-ah zirtirna an rawn nei ta a. Hetih hun lai hi Chinese Methodist Church rorel inkhawmpui chhima Rev. Lal\huamluaia lo zin lai a ni a, \awng min lehlinsak nghal a, zirtirtute chuan Mizo Refugee-te tan computer pakhat min pe ta a ni. Tichuan, Mizote rilruah UNHCR register tura rahbi hmasa – mahni mi leh sate tan Mizo refugee card siam thei turin beiseina a lian chho deuh deuh a. Nimahsela, chutiang tithei tur chuan internet connection neih a \ul hmasa ber si a, chumi atan chuan Rev. Lal\huamluaia’n RM 50-in bul a han \an phawt a, midang pawhin mahni theih ang tawk te te an thawh khawm ta zel a. Ni 10 chhung vel lekin RM700 zet a tling khawm hman a, chu chu Pu K. Vanlalnghaka’n a

Page 14: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

6

kawl a ni. Chumi a\ang chuan August ni 15, 2007-ah Mizo Refugee Organization a lo ding ta a ni.

MCF Quarter room pakhat chu MRO office atana luah a ni a, a luah man pawh chawi a ni. January 2008-ah chuan MCF Quarter a\anga hla vak lo - Loke Yew (veng) lamah MRO office tur luah a ni leh a, thla 3 chhung vel luah a nih hnuah, MCF Quarter kawt lamah MRO office chu sawn a ni leh a. Kum chanve dawn lai a liam leh hnu chuan, sum-pai harsatna leh Mizo Kristiante ham\hatna zawk tur a nih beiseiin MRO chu MCF huang chhungah seng luh a lo ni ta a ni. Vawiin thleng hian MCF leh MRO chu thuang khatin a la kal zel.

MRO tana theihtawp chhuaha hma lo latu, hruaitu lo thawk tawhte chu:-

1. Zirsangpuia 2. Andrew Fanai 3. Lalhmingliana 4. Lalramvulmawia 5. David Nunga 6. Zualtei Bochung 7. Danmawia 8. B.Vanlalvula 9. Lalthianghlima 10. Johny Tluangtea 11. Sangzama 12. Zomuanpuia 13. Lalliankhuma 14. Runchuana 15. Zalawmthanga 16. Lalpekthara 17. R.Lalremruata

Page 15: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

7

He’ng zingah hian Zirsangpuia (co-ordinator), Andrew Fanai(clerk), Lalhmingliana(coordinator), Lalramvulmawia (president),Lalpekthara(co-ordinator), R.Lalremruata(clerk) te hi a din tirh (August15, 2007)a\anga Septermber 2008 chhunga MRO Office-a lo thawk tawhte an ni a, October 2008 a\ang vawiin thleng hian Pu Hualsailova chuan MRO co-ordinator hna a thawk. June 2008 a\angin MRO chu MCF huangchhunga seng luh a nih tak avangin MRO meeting member hran neih a awm tawh lo. Kum 2009 kum thar lam khan CRC a\anga sawmna kan dawn angin palai kan kal \hin a, vawiin thleng hian MRO chuan CRC hi nghet takin kan zawm ta reng a ni.

MCF huang chhunga MRO seng luh a nih hma pawh khan MCF leh MRO chu lungrual taka kalin, Mizote ham\hat nan kawng hrang hrangin thawhho a ni \hin. MCF leh MRO \angkawpin March ni 11-13, 2008 khan Mizoram zaithiamte kovin, “Gospel Concert” buatsaih a ni a. He Concert-ah hian Vanlalsailova, Rebecca Saimawii, Meggie, Pu C.Dina (Lelte) te nupa leh Chief Secreatary nupui Pi Laldingliani te an lo kal.

MRO hnathawh tlangpui chu damlo damdawi in kalpui, naupai Maternity Clinic (raipuar clinic) kalpui, lung in t^ng kan, lung in a\anga ramri (Thailand)-a an thawn lo let lehte buaipui, hengte hi UNHCR register thei tura hmalakpui te leh Mizote UNHCR register an nih theihna tura hma lak \ul engkima hmalakte a ni a, UNHCR leh NGO meeting-ah kan kal reng bawk.

Cameron Highlands-ah Mizo Camp

Kum 2007 July thla vel khan Kuala Lumpur a\anga 240 km vela hla Cameron Highlands-ah Mizo 20-

Page 16: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

8

30 vel an ram mu ve \an a, thla 4 vel an awm hnu chuan an awmna chhehvelah man a tam em avangin, November thla laihawl vel khan ruahsur karah zankhuain UNHCR office gate bulah an riak a. Mahse, a tuk khua a lo var a, an beisei angin Refugee nihna pek an nih tak si loh avangin, lunghnur em emin Mizo Quarter leh hmun hran hranah an kal darh leh ta a. Hetih hun lai hian inman a tam em em a, khawlaiah duh angin kan vak chhuak ngam meuh lo. UNHCR register nih theih dan ngaihtuahin Mizo Quarter-ah kan sawiho laih laih \hin a, UNHCR hriatpui nih theih nan ram mut leh phawt chu kan thu tlukna a ni. Tichuan 2007 December, Chawlhni hnunhnung ber inkhawm banah kan \hufual a, hruaitu tur inthlang nghalin ram mut zai kan rel leh ta a.

Junuary ni 3, 2008-ah chuan Cameron Highlands lam bawk chu kan pan leh ta hna hna a, a hmun hriaten hma hruaiin kan inthurual phian mai a, a nuam dar dar khawp mai. Kan ram mutna hi highway kawngpui a\anga chho zawng (tlangram) kala darkar 1 zet kal a ni a, a hmun hi thlai chinna hmun (vegetable farm) a ni. An sarang (thlai chung khuhna) duh loh zawn khawm leh thingtuai lak chu kan hna pui pakhat a ni a. Rawpui hung hnih a awm a, a sir a\angin kan kit kan kit a, a rem raih thei a ni! Kan camp hi chhungkaw naunawi leh nula leh tlangval, nu leh pathlawi rual awmkhawm kan ni a, mi 80 \ha zet kan tling awm e. Ei rawngbawlna tur thing fawm a hautak em em a, ruah a tam avangin a hnawng vek si a, chaw phawk (hmin chiah lo) kan ei deuh reng. Camping vanglai ang deuhin kan ek pawh a rual pat! He hmun hi Pu Zirkunga (Vaphai) te chhung hna thawhna hmun a ni a, anmahni zara awm thei kan ni. Kan chungah an \ha em em a, he’ng hmunah Pathianin mi piangthar \ha tak mai a lo dah hi kan vannei hle. Kan

Page 17: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

9

awm chhung zawng an motor-in kan bazar \hin a, man theiho thawh hmaa bazar a ngaih avangin kan riah hmun a\angin khawvar hmain kan chhuak \hin. Kan ram mut \an January thla a\anga April thla thlengin chawlhkar khatah mi pakhatin RM10 zel kan thawh a, RM10 pawh thawh thei lo kan awm nual. He hmun leh a chhehvelah hian hna a vang em em a, a awm ve zeuh chang pawhin, kan ni khat hlawh chu RM18 a ni. Cameron Camp-ah hian kan riah luh phat a\angin \awng\aiho kan taima em em a, nitin inkhawmna kan nei a, Mizote ham\hat nan Pathian hnathawh ropui lo lang turin kan \awng\ai \hin.

January ni 8, 2008 khan Cameron Highlands Mizo Camp chu Rev.Lal\huamluaia’n min rawn kan a, Pastor |huama rual hian member mi 10 chuang leh MCF secretary (Vultea), MRO president (Vulmawia) leh MRO co-ordinator (Pu Lalhmingliana) te pawh an lo tel bawk. Vanduaithlak takin MRO co-ordinator leh member 7-te chu Rela-in an man ta daih a, kan hrilh a hai hle! (‘Rela’ an tih pawl hi an hlauhawm hle. Operasi hi chuan hun bik, hmun bik deuh a nei \hin a. Rela te erawh hi chuan an duh hun hunah an duhna hmun apiangah an man chawt mai \hin a. Anni hi Police ni lo, Sipai ni bawk si lo, illegal a awmte man tur hrim hrima PM Abdulah phuahchawp te an ni.)

Cameron Highlands Camp hi a hmun thleng thei ngawr ngawrte kan nih deuh hlawm avangin, engtinnge eiin kan zawn ang a, khawi a\angin nge min \anpuitu tur kan zawn ang? tih te ngaihtuah nasat a ngai ta! ACTS (A Call To Serve) hi UNHCR nen inhmelhriat tawh an nih avangin anni hi kan Camp-a kan koh thlen ve theih thuai chuan \anpuina leh ham\hatna tam tak kan hmu thei niin kan hria a. Kan committee chu kan phur tlang hle mai a,

Page 18: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

10

kan han ngaihtuah chian chuan, “Zawhte chu tunge \hi awrhtir ang?” tih ang deuhin, tunge Kuala Lumpur-a awm ACTS dawr turin kal ang? tih chu zawhna khirh tak a ni. Kan hruaitu (MRO co-ordinator) leh member rawn riak lut tur mi 8 lai an man avang khan kan ral\i zo a ni. A hminga Cameron Highlands Camp president atana min thlan takah chuan, ACTS office, Petaling Jaya dawra kal tura tih ka ni a. Hlau leh khur chungin January ni 13-ah Kuala Lumpur lam panin ka kal a, Pathian zarah tluang takin KL ka thleng. January ni 15-ah MRO president (Vulmawia) leh co-ordinator (Lalpekthara) ten ACTS-ah min hruai a, an pi ber Mrs Rose Mary Chong chuan min lo khawngaih em em mai a, kan awm dan pawh min zawt nasa. Tihtur hmachhawp an ngah deuh avangin February-ah an lo kal ngei tur thu min hrilh a. Lawm takin kan haw leh hnu chuan Camp lam panin ka kal/haw leh ta a.

Camp-a awmte hi hmun hrang hrang, khaw hrang hrang a\anga kal khawm kan nih avangin, kan zingah tlawmngai tak takte leh talent nei \ha tak takte an awm nual. Kan hmanrua tur chem leh thing lakna tur hreipui min siam sak turin, thir chher thiam Lalhmunzaua (Sa\awm) kan nei hlauh mai te kha kan va han vannei em! Pasal\ha Dina (Tuingo sa awk thei) kan neite kha kan va han hlimpui \hin tak em! Sakhi raipuar pahnih leh sa dang a hming kan hriat chiah loh thangawk an vuak hlum te chu, a hmingah ‘savuak’ kan vuah tak mai te pawh a awm. Ramhnuai thil harsatna hmuna awm kan nih avangin kan khawsa zia pawh a hmanlai ruih mai a nih kha!

Kan \awng\aina Pathianin a chhang a, NGO leh kohhran hrang hrang a\angin min \anpuitute an lo awm

Page 19: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

11

ta! ACTS-in thla 2 danah damdawi leh eiin lam min rawn pe \hin a, FGA (Full Gospel Assembly), EFC (Evengelical Free Church), Methodist, Catholic kohhran leh Korea family a\angin eiin leh silfen kan dawng nasain Mizote lawina kohhran KLBC (Kuala Lumpur Baptist Church) a\angin \anpuina kan dawng nasa bawk. Englai pawha koh theih reng leh min vei em emtu chu Methodist kohhranin Orang Asli-te (Malaysia-a lo awm hmasa – tun huna hnam hnufual bikte) hnena rawngbawla a tirh Pu Isacc-a (‘Pu Isak |anpuia’ tiin a hming kan phuah) a ni. Kum 2008 May thla tir lam khan KL Methodist upa zahawm tak takte, Rev. Lal\huamluaia leh Pu Lalhmingliana ten an rawn hruai a, eiin leh silhfen \hahnem tak min pe a. Tin, kan mamawh leh \anpui ngaihna ber min zawt bawk a, keini chuan, “UNHCR humhimna” tiin kan lo chhang. Chu kan chhanna chu an rilruah a cham reng a, Rev.Lal\huamluaia sawmin UNHCR office-ah \anpuina min va dil sak. He’ng hun lai hian man a tam em avangin kan awmnaah pawh hian zanah min rawn hup thut mai ang tih kan hlau em em a, zan duty te insiamin, zankhuain thla tel fe chu kan in-duty chhawk \hin a ni. Helicopter leh thawhtheihna (mi 2 emaw chauh chuanna) a lo thlawh chang pawhin, Ar-in Mupui a hmua a biru \hin ang deuh hian kan buk leh ram hnuaiah kan tawm \hin. Kan \awng\aina Pathianin a chhang a, kan Camp min rawn kantute hian min lainat thei em em a, tlawmngai pawl tam takin min hre thar zel bawk. France Journalists leh USA NGO te pawhin min rawn tlawh a, interview te pawh min nei \hin a ni!

Kan Camp awm lai hian UNHCR register min rinpui lo leh sawi hnawmtu an awm nual mai. Kan lut chhuak zut bawk. Mahse, “a tawp thlengin aw…” titu pa

Page 20: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

12

rilru nghet tlemte avang leh Pathian \anpuina avangin December ni 5, 2008-ah chuan mi 50-in register kan hmu ta a. Hemi nia kan lawmzia kha sawi thiam a har ngei mai. Chutih rualin a tawp thlenga nghak thei lote leh a dawn ruaia lo kalte tan a hrilhhai thlak deuh kha chu lunglawm a kim ta lo. UNHCR register kan nih takah chuan December ni 7-ah Kuala Lumpur lam panin hlim takin kan haw darh ta hlawm a. Cameron Highlands Camp hi Mizote a huhova UNHCR-in min register vawi khatna a ni.

Malaysia-ah hian tlangmi hnam hrang hrang kan awm a, community te tea in\hen hrangin Camp pawh hmun hran hranah a awm thu kan sawi tawh kha. Kan tlangmi puite zingah Mizote pawh mi 4-5 vel te kan inzep ve zel a, Camp hming pu chuan Dengkil Camp-ah pawh Mizo member 5 vel chuan UNHCR register kan dawng ve awm e.

Mizote UNHCR Register Runpui

Kum 2008 a\ang tawh khan MRO a\angin Malaysia-a awm Mizo refugee hming list hi UNHCR-ah kan pe lut tawh \hin a. UNHCR meuh zawng a papui chet ruih mai a, “I nghak hram hram ang aw” tih chu heng hun laia hruaitute pawh hian rin ngam tak tak chu a har fu awm e. Engmah chanchin thar a awm thei lo, kan beidawng tlangpui em em vek a ni.

Kum 2009 February a lo herchhuak a, UNHCR-ah meeting turin community tin a\angin hruaitute koh kan ni. Meeting hi a awm zut a, Registration lam sawi a awm lo. Mahni community \heuh a\angin hming list thun turin min chah a, March ni 15, 2009 chu ni hnuhnung ber atan

Page 21: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

13

tih a ni. Hming list chu VCD-a copy tura tih a ni bawk. Chutiang a nih avang chuan kan chanchinbu leh Biak inah theihtawpin kan puangzar ngun hle. Tak tak a nih rin a har em vang pawh a ni ang e, chuti tehchiam chuan Mizoten kan ngaihsak lem lo. Kan Mizo (MRO) card siam tawh a\ang chuan theihtawpin UNHCR register la ni lote chu kan ziak char char a, March ni 14, 2009-ah kan hming list leh VCD chu pek fel a ni. Thla 2 a vei meuh chuan ri ret ret a awm \an ta! Mobile registration a awm dawn! Tak tak a ni lo vang, tiin titi a tam ta hle. UNHCR chuan Malaysia refugee-te min register dawn, tih thu a lo chiang a, “kei pawh” tiin kan sur ta tluar tluar a ni ber e. Mahse, mi \henkhat a tira ngaihsak duh lote erawh an baihvai deuh a nih kha!

MRO a\angin veng 6-ah hming list kan pe a, min register \an ni hi July ni 14, 2009 (Segambut veng)-ah a ni. A tahtawla register kan nih avangin thla 2 dan ang zelah register chu Mizoten kan chang ve ang a ni. Min register hnuhnun ber hi March ni 15, 2010 (Kuchai Lama, Full Gospel Assembly)-ah a ni. Register \an a\anga a tawp thlengin Mizo 500 chuang zet register kan ni a, a lawmawm hle.

Naupai (raipuar) leh TB leh natna chi hrang hrang veite an register reng bawk a, raipuar hi 2009 May hma lama naupaite chauh register tur, tih a nih tak avangin 2009 chhung bak chu raipuar register theih a ni meuh tawh lo. TB, HIV leh natna chi hrang hrang veite chu tun thleng hian an la register reng a, mahse kum 2011 a\ang hi chuan TB, HIV natna leh damlo enkawl rei ngaite leh hliampui tuarte bak chu register a har ta deuh.

Page 22: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

14

2009 UNHCR register runpui hma (2004-2008 inkar vel) pawh hian kan mite lung in tang a, lung ina UNHCR officer-ten an register kan awm nual. A \hente erawh chu Thailand ramri-a thawnte (paih) pawh kan awm. Tin, hetih hunlai hian natna enkawl rei ngai (eg. TB, HIV, Cancer, Kidney, Hepititis B & C) veite leh raipuarte pawh register an ni a, chung zingah chuan kan mite tam tak an tel. Malaysia-ah hmun hrang hrangah kan awm hlawm avang hian inhriat vek erawh a har hle.

Malaysia-ah hian Mizote UN register tawh zawng zawng hi hriat kim a har hle. Kan sawi tak kum 2003 a\ang khan engzat tak ni tawh ang imaw? Tam tak chu nupui fanau nei kan ni nuk bawk awm e. Mi sang tel fe chu kan ni ve tawh phawt ang. Ram thumna (USA, Australia, Norway, Denmark, Newzealand etc.) thleng tawh pawh hi kan \hahnem tawh fu mai. Kan han chhut chhuah theih ngawt pawh hi chhungkaw 112 leh single 102 zet chu kan ni. Single han tih hian tlangval tihna a kawk ber lova, nupui nei remchan rih lohna avanga kaltlang thei lote an ni. Tunah hian kal hnai tawh tak tak, tehna bituk chi hrang hrang paltlang tawhte pawh kan awm nual bawk. A tlangpui chuan USA kal kan tam ber.

Tlangkawmna

Mizote hi a huhova awm nuam ti hnam kan nih avang hian khawi lai ram/hmunah pawh awm ila, inzawmkhawm leh awmho theih dan kan zawng hmasa ber \hin. Malaysia-ah pawh hian awmho laih laih hi nuam kan ti hle. Awmho nuam kan tih luat avangin mal tlat kan thiam lo a, chu chuan kan hlawtlinna tur kawng tam tak a dal tlat \hin. Hnathawh \hulh khawpa titi-ho luih luih nuam kan tih lutuk avang te hian kan hnufual

Page 23: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

15

phah hle \hin. Hmatawntu nih tumna leh tum nghet leh hmathlir nghet tak neia \an lak tumna kan tlachham hle. Malaysia-ah hian kan tlai-lam umpawng par ve leh a ni a, kal hmasaten eng ang harsatna nge an tawh? tih lam kan ngaihtuah lova, an thlen tawhna dinhmunah din ve kan tum nghal ngawt \hin. “Rome rama i awm chuan Rome mite angin awm rawh” tih angin, Zofate hian kan awmna hmun leh ram azira kan nunphung leh khawsak dan pawh kan her thiam a \ul hle. Retheihna avangin ram changkang kan pan a, a lo zalen hle mai si a, khuahkhirhtu awm ta lo chu – ar kho khuh hawn ang kan ni ta ber. Dik lo taka zalenna hman tum kan tam a, kan buai phah fo.

Kan hun tawngah hian Mizote hian nun nghet nei tlat chunga thil kan tih tak tak a \ul a. Nuam kan tih em em huho nun te pawh kan paih \hen ngam a \ul a ni. Kan awmna hmun leh kan hun tawng mila chet tlat thiam tura nun chan zir kan mamawh a, zalenna kan hman thiam a pawimawh. Hawh u, Zofate hian kan hun tawng hi hre thiam karin, nun dan i thiam ang u.

Thulaknate:

- MRO Minute, 2008

- Malaysia Chin Refugee Chanchin (Malaysia Trip Report) by Salai Bawi Lian Mang

- Zofate Tan MRO from MRO File (Unpublished)

Mi Biakrawnte:

(1) K.Vanlalnghaka, Malaysia, (2)Rev. Lal\huamluaia, USA, (3) Lalhmingliana (Peter S Lian), Malaysia, (4)Henry |in Maung Sui (CRC), Malaysia

Page 24: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

16

MIZO CHRISTIAN FELLOWSHIP MALAYSIA (2004 – 2005)

Rev. Lalsawichhunga, Tahan

Malaysia & Mizote: Malaysia ram hi Southeast Asia huam chhunga ram pakhat a ni a, West leh East tiin hmun hnihah \hen a ni. West Malaysia chu Thailand leh Singapore ram inkarah a awm. East Malaysia an tih chu tuifinriat (South China sea) ral lehlama Kalimantan thliarkar puiah Brunei leh Indonesia ram depah a awm. A ram zau lam chu sq. Km 331500 a ni a, Myanmar ram zatve pawh a tiat lo deuh. Myanmar a independent hnu kum 1957 August 31-a independent hmu ve chauh a ni a. Mahse kum 1980-2000 chhung khan khawvel puma ram hmasawn chak ber pathum zingah Malaysia hi a tel ve tlat a ni. A ram hmasawnna chuan hna tam tak a hring a, hna chuan thawktu a ko a ni ber mai. Chuvang chuan a ram \henawm hnai leh ram hla deuh a\ang pawhin mi maktaduai engemaw zatin Malaysia ram hi an pan mup mup reng a. Chung zingah chuan Myanmar a\anga hna thawktu nuai \ha zet an awm. Tun hma 1990 thleng kha chuan Malaysia-ah Mizo kal an awm meuh lo va, tunah (2005) erawh chuan mi 500 zet chu an awm ve ta awm e. Heng Mizo hnathawka awmte hi Mizo ram a\anga lo kal tlem an awm a, a dang zawng chu Myanmar a\anga kal vek an ni. Christian Fellowship: Kum 1990 vel a\ang khan Myanmar Christian Fellowship (Kawl Service) a lo ding \an a. Karen, Kachin leh Zo hnahthlak zawng zawngte chu Myanmar Christian Fellowship-ah chuan an inkhawm hlawm \hin. |awng lam harsatna avangin Chin Christian Fellowship din a ni a, Halkha \awng hmang an tam ber vangin thu sawi leh hla sak pawh Halkha vek

Page 25: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

17

hman a ni. Chumi hnuah Zomi Christian Fellowship (Tedim), Lai Christian Fellowship (Falam), Matu Christian Fellowship etc.. tiin an ding hrang ta zel a. Mizo erawh chu indang ve thei an la nih loh avangin an duhna hmun hmunah an inkhawm ve mai \hin. An lawina hmun \heuhvah chuan mikhual deuh riau hian an inhria a, inkhawm mumal ta lo pawh mi engemaw zat an awm a. |henkhat inkhawma insawite pawh kum khat chhunga vawi 2-3 lek inkhawmte an ni nuk mai. Mahni \awng (Mizo) ngeia inkhawm an chak em em a, tum pawh an lo tum ve fo tawh \hin. Mahse Hnathawhna ram ngang a ni a, huaihawta kaihruai hman an awm bawk si loh avangin an puitlin hlei thei lo a ni. MCF Varparh: 2003 kum tir khan Rev. C.Lairivunga, Presbyterian Church of Myanmar (PCM) rawngbawltu chu Seminari Theology Malaysia (STM), Seremban-ah M.Div zir turin a lo thleng a. Rev. C.Lairivunga hian Mizo unauho huaihawt a, inkhawmna neihpui chu \ul hlein a hria a. Mahse an college hotuten Pahtian ni apianga a inkhawmna tur practical church an ruatsak avangin Mizo inkhawmna nei turin a huaihawt hman si lo. Chutiang karah chuan An college chawlh chhungin Mizo unau tlem (hlui khat kil tawk vel) chu a zawng chhuak hram hram a. Chu chu MCF lo din chhuahna hnukpui kan tithei awm e. Kum 2004 kum thar January ni 6-ah Rev.Lalsawichhunga, PCM rawngbawltu bawk chu STM-ah Pathian thu zir turin a lo thleng ve leh a. Ani hian M.Min, a zir a, he course hi Pastor kum engemaw zat thawk tawhte tan bika buatsaih a nih avangin practical church (Sunday-a inkhawmna bik) ruatsak an ni ve lo. M.Div. zir tura admit anih hnuah M.Min, course-a

Page 26: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

18

thlak zawk turin amahin a dil ta zawk a ni. Malaysia-a Mizo hnathawk tura fehchhuakte chanchin a hriat a\angin an zinga rawngbawl tul a tih avanga Malaysia-a (STM) zir tum ngat a ni awm e. Malaysia Mizo hnathawka awmte tana Kohhranho \awng\aisakna leh mimal \hahnemngaite dilna chu Lalpan a hre reng tih hi hai rual a ni lo vang. Rev.Chhunga lo thlen hnu lawk hian Rev.C.Lairivunga chawlhpui hmanga haw pawh a rawn let ve leh tawh a. Ani pawhin a zirlai M.Div course chu M.Min a thlak a dil ve leh bawk. Tichuan Mizote huaihawta inkhawmpui thei tur Pastor pahnih an nei ta. Lalpa remruat dan hi a mak mang e! Harsatna: Malaysia-a Mizo hnathawka awmte hi khaw khat maia awm an ni lo. A \hen Hmar lam, Penang leh Ipoh-ah te, Cameron Highland-ah te, \henkhat Chhim tawp Johor (Singapore hnaih) lamah te, State hrang hrang, khaw dang danga awm an ni nuk mai. A tam ber chu Kuala Lumpur leh a chhehvel (Klang valley) a awm an ni a. Hna hrang hrang thawk an ni ang bawkin an chawlh hun pawh a inang lo. Restaurant lama thawk ho phei chu thla khatah ni khat emaw chauh an chawl a, chu pawh Sunday a ni ngai lo leh nghal a, inhmukhawm mai mai thei pawh an ni lo. Chutiangin hnain a zir loh avanga duh hun huna chawl thei lo deuh vek an ni ber mai. Chuvangchuan inhuaihawt leh inkhawmna neih dan tur ngaihtuahho pawh awlai lo tak a ni. A hun takah: Kum 2004 January 21, khan Chinese kum thar chawlh \an a ni a. He holiday-a inhmuho tura an lo insawm angin Pu Lalzuala Tahan (B), Tv. Lalchhandama Tahan (B), leh Tv. Sangzuala(Soe Win) Tahan (F)-te chu Seremban-a Pastor-te pahnih chenna STM hostelah an va kal a. An beisei angin Hostel-a riahho a remchan leh tak

Page 27: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

19

loh avangin Pastor-te pahnih chu an hruai chhuak ta zawk a, zanlaiah Taxi-a Kuala Lumpur panin, Tv.Lalchhandama leh Tv. Hranga te chenna (Hangtuah veng) lamah an riakho ta zawk a ni. A tukah chuan Mizo unau \henkhat an lo kal belh zel a, Tv.Chhana leh Hranga-te inah chuan mi 20 dawn lai an in hmukhawm ta a. Ni lengin hlim takin an inkawmho dar dar a, tuk\huan leh zanriah-te an kilho laih laih bawk a, an hlim tlang hle. A khat tawkin Mizo inkhawmna neih an chak zia an sawi chamchi a. Zan riah ei khamah Rev.Chhunga’n \awng\ai inkhawm a kaihruai a, Mizo inkhawmna an nei theih thuai nan Pathian hnenah an dil nghe nghe bawk. Zan a lo tlaia riahna an len dawn loh avangin Tv.Rodinthara in, Batu cave lamah mi \henkhat an riak a . A tuk leh January 23 zing chuan Tv.Chhana te inah bawk kal khawmin tuk\huan an ei ho leh a. Chhun lamah KLCC, Petronas Twin Tower lamah te an lengho va. Chuta an lenna park-a an chawlhho lai chuan January 25 Sunday-a inkhawm an rawt thlu ta a ni. Mahse khawiah nge an inkhawm tak ang tih zawhna chu chhan a harsa ta \alh mai. Chutih lai chuan Tv.Biakhnuna leh Tv.Lalruata-ten Bukit Bintangah in an inluah\awm a, chuta inkhawm tur chuan an ti ta ngawt mai a ni. Mizo inkhawmna hmasa ber: Pathianin a fate dilna ngaithlain an ruahmanna tlawm tak chu a hlawhtlintir a. January 25, 2004 chawhnu dar 1:30-ah Mizo puala inkhawm hmasa ber chu Tv.Biakhnuna te inah neih a ni ta. Rev.Lalsawichhunga’n inkhawm a hruai a, Rev. C.Lairivunga a sermon. Chu an inkhawm \an ni chu Chinese holiday a nih tawh loh avangin inkhawm thei an tam vak lo, amaherawhchu an inkhawmna room a zim

Page 28: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

20

bawk a, an khat ve thap tho mai. Chumi nia inkhawmte chu: 1. Pu Lalzuala 2. Tv.Sangzuala (Ko Soe Win) 3. Tv. Biakhnuna Sailo 4. Tv. Lalruata (Ruattea) 5. Tv. Harry Lalrinpuia 6. Pu Vanlalenga 7. Pu F.Lalbiakhlua 8. Pu Lalbiaktluanga 9. Pu Lalngailiana 10. Tv. Lalrohlua 11. Tv. Lalchhandama 12. Tv. Rodinthara 13. Tv. Hrangliana 14. Tv. Kima (Sanmyo) 15. Rev. C.Lairivunga 16. Rev. Lalsawichhunga te an ni. (Inkhawm zawng chu mi 13 an ni a, inkhawm banah mi 3 an rawn thlen belh) Inkhawm ban chuan inkhawm leh hun tur leh chanvo neitu turte an ruat nghal a, thawhlawmte khawnin, thlakhatah \um khat inkhawm theih tum phawt ila, Pastor pahnihte hian inkhawm hruai leh sermon inchhawk se an ti a. Tv. Hnuna te room-ah chuan tum thum an inkhawm hman. Tichuan mi an lo pun zel tak avangin a hmunin a daih ta lo mai ni lovin Muslim ram a ni a, chutianga mi ina inkhawm chu a zalen tlat lo. Chuvangin Biak in ngeia inkhawm thei turin tihtak zetin Pathian hnenah an dil leh ta a ni. Biak inah: Pastor-te hmalaknain inkhawmna tur zawn a ni a. Doulos Presbyterian Church (DPC) Biak in, No.84 Jalan SS 24/2, Taman Megah, 47300 Petaling Jaya-a mi chu inkhawm nan a remchang hlauh a. Chu Biak inah chuan April 11, 2004 Easter Sunday 2 Pm a\ang khan inkhawm tan a ni ta a. Hemi ni hian mi 24 an inkhawm. Rev.C.Lairivunga’n Lalpa zanriah a buatsaih a, chu chu Malaysia Mizo inkhawma sacrament

Page 29: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

21

hmasa ber a ni. A kum tel lo awm tawh mahse sacrament kil ngai lo an lo awm nual a, a manhla hle awm e. He DPC Biak in hi Kuala Lumpur (KL) a\angin a hla deuh va, kal lamah ngawt pawh Mono Railin minute 40 kal, ticket manah RM.2.10 sen a ngai a. Inkhawm turin hun leh cheng sen a hautak deuh e, tih lohvah chuan DPC Pastor leh Upa te an \ha em em a. Biak in bungrua zawng zawng mahni ta ang chiahin a thlawn veka hman an phal bakah an office stationery leh Xerox machine te pawh inkhawm programme leh minute copy nan te tlangnel taka hman\awm vek a ni a. Tin Sacrament pawh an Pastor Low Teck Wah leh Upa Mok Cheh Liang-a te hian an lo buatsaih diam \hin a ni. Engmah lo a\anga bul in\an Mizo Fellowship tana Lalpa ruat an ni, tih loh rual a ni lo. Mizo Christian Fellowship (MCF) : A din \an tirh chuan Mizo \awnga inkhawm kha an thupui ber a nih deuh avangin hming an nei lo va. Doulos Presbyterian Church (DPC)-a an inkhawm hnu hian lungrual takin MCF tih hming hi an pu ta a ni. Kukuh hnuaiah: Kuala Lumpur city bus leh khaw dang bus zawng zawng hian Kota Raya leh a piah lawk, Pudu Raya an thleng vek tih theih a ni. Chu hmun lun tak pahnih inkarah chuan Kahaya Suria building sang zet mai hi a ding luah a. Chu building-ah chuan Kawl dawr lar ber Zay Yar Store a awm bawk. He dawr hi Myanmar a\anga lo kalte reng reng chuan hre lo an awm lo vang. Chu Zay Yar kawtah chuan Kukuh kung pasarih a ding a, thingkung hnuai chu Sunday apianga Myanmar mi, hnam tinte inhmuh khawmna ber a ni. Mizo inkhawm turte pawh chu hmunah chuan an innghak khawmin, an

Page 30: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

22

inchibai laih laih \hin. Chawhnu darkhatah Pasar Seni panin kein an kal a. Chuta\ang chuan Mono Rail (Putra LRT) in Taman Mega(PJ) thleng an chuangho dar dar \hin a, nuam an tiin an hlim hle \hin. Krismas: Kum 2004 Kristmas kha MCF tan chuan a vawi khatna tur a ni. Mas ro an rel hmain an inkhawmna DPC Kohhran chuan MCF nen combine-a Kristmas hmangho turin a sawm a. Tichuan Kristmas hlim takin an hmangho. He inkhawma an hla sak zawng zawng chu a chang khatna English, a chang hnihna Mizo, chutiang zelin chang dang pawh an sak chhawk \hup \hup a, DPC naupang leh \halai pual pawhin hun an hmang bawk, \halai Kristmas drama phei chu ennawm tak a ni. “A mi an riang maw van mi a lo piang” tih kha zaipawlin an sa a, hei hi MCF zai pawl hla rem hmasa ber a ni. Pastor Low Teck Wah-an “Khawiah nge Isua chu” tih sermon ropui tak a sawi a, Rev.Lalsawichhunga’n Mizovin a let. Inkhawm banah DPC buatsaih ruai tuihnai tak an \hehho luih luih a, thu leh hla, ei leh inah an tlai hle. He inkhawmah hian Mizo 122 an tel a ni. December 26 Sunday erawh chu Mizo hlangin Kristmas inkhawm hman a ni ve thung. Pu Ngursai\huama’n inkhawm a hruai a, Pastor Chhunga’n Kristmas sermon a sawi. Mizo thu leh hla ngata Mas han hman chu Bethlehem rim a nam veng veng niin an hria. Hemi ni hi Sunami chhiatna rap thlak thlen ni a nih pawh an hre chang lo hial. Inkhawmna hmun dang zawn thu: “Kuala Lumpur (KL) hmun laili deuhvah chuan inkhawm ila inkhawm kan \ha deuh tur” tih ri hi hriat tur a awm fo. KL-a inkhawmna hmun zawn thu rel a nih bakah \awng\ai thupui bera neih a ni leh ta. Pastor-te pahnihin theih tawp an chhuah a, inkhawmna tur hmun \ha tak mai KL

Page 31: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

23

Central bul lawk, Evangelical Lutheran Kohhran hall an berem zet a. Amaherawhchu hla kahna (overhead projector) leh music instruments engmah a awm lo va, mahnia intodelh tur a ni. Sum leh pai neih a awm si loh avangin insawn zai rel theih pawh a ni leh ta chuang lo va. DPC lah chuan instrument chi hrang hrang hman sen loh a nei bawk nen, 2004 February thleng thleng chu DPC ah lungawi takin an inkhawm zui ta zel a. A hmun hla deuh mahse a chang chuan mi 60 lai an ni \hin. Zawn lohna lam zawkah: ‘Kota Raya bul hnaiah inkhawm thei ila’ tia an duhthusam leh an dil \hin chu Lalpan a chhang a. An beisei ngai reng reng loh Malaysia Baptist Convention (MBC) thlazar hnuaia awm turin sawmna lawmawm tak an dawng ta tlat mai. MBC chuan MCF inkhawmna tur chu a zawn sak ta vat vat a, No. 3 Jalan Hang Jebet 50150 Kuala Lumpur Church Of Gospel Hall remchang tak an hmu thei ta. He Biak in hi PJ-a an inkhawm laia an innghahkhawmna, Zay Yar kawta Kukuh hnuai a\angin kea minute nga kal lek a ni. Biak in hian compound zau tak a nei a, building pawh a changtlung hle. Kuala Lumpur khawpuiah MCF inkhawm a ni ve dawn ta. MBC nena MCF a indawr velnaah hian Tv.Pate-a (Mr.Andrew Thang) a \angkai em em a, an thlazar hnuaia MCF a awm chhung zawng chu MBC palai angin MCF inkhawm leh rorelnaah a lo tel \hin nghe nghe a ni. Church Of Gospel Hall-ah: Kum 2005 March 6 khan Gospel Hall-ah inkhawm \an a ni a. Malaysia Baptist Convention (MBC) General Secretary Rev. Ronnie Chew-a leh MBC Office thawktu zawng zawngten inkhawm an rawn hmanpui. Lai Christian Fellowship (LCF) unaute pawh an Pastor Rev. Za |helh Lo-va hovin

Page 32: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

24

zaipawl nen ropui takin an rawn thawk bawk a. Rev. Ronniean MCF hi MBC thlazar hnuaia Fellowship awmchhun a nih thu leh MCF hian zalen tak, \hahnemngai taka rawngbawl turin a fuih a, puih a \ul hunah chuan an hnungah MBC a ding reng ang tih a sawi hnuin, MCF hruaitute tan a \awng\aisak. Tin, Rev. Za |helh Lo-va sermon a nungin ngaihthlak manhla an ti hle. Inkhawm mi sawmriat zet an ni a, MBC in Cold-drink leh chhang tuihnai tak an buatsaih a, an lawm tlang hle a ni. Gospel Hall Biak inah chuan MCF chu thla riat (March-October) an inkhawm a. An inkhawmna hmasa DPC aiin an Biak in a zau va, Sound system leh music instrument pawh a \ha thawkhat a. Tin, an sawi fo angin inkhawm pawh an pung deuh hret hret a ni. DPC ang bawkin Kohhran hruaitute an \ha a, Biak in compound tihfai hnatlang a neitu kohhran nen an thawkho \hin a, chu chuan MCF member-te pawh a titlangnel leh zual a. Tin, MCF din a\anga a member innei hmasa ber Tv. Biakhnuna Sailo leh Nl. Zarzosangi (Mapuii) te chu June 25, 2005 khan he Gospel Hall Biak in ngeiah hian Pastor Chhunga’n a kutsuih a ni. Insawn a \ul leh ta: Kum 2005, September thla a\ang khan Gospel Hall Kohhran hian MCF ang bawkin ram dang mi inkhawmna mamawhte an hall-ah an inkhawmtir ve leh ta a. Engemaw changa hall a awl loh fo \hin avangin tu zawk emaw chu chhuah a ngai dawn ta a ni. Chuvangin MBC lam an che leh vat vat a, MCF enkawl tur leh an inkhawmna hmun atan Kuala Lumpur Baptist Church (KLBC) ah a dilsak leh a. Chu mai ni lovin MCF inkhawmna tur bakah Pastor Chhunga chenna tur in thlengin KLBC chuan an lo ngaihtuah sak

Page 33: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

25

thei ta hlauh mai a, hetiang hian an rorel hriattirna an dawng ta a ni: Pastor leh Chairman Mizo Christian Fellowship Kuala Lumpur October 25, 2005 Dear Rev. Chhunga & Chairman, Re: KLBC Myanmar Christian Fellowship hnuaia rawngbawlhona neih chungchang Chibai u le! October 7, 2005 ni-a KLBC Myanmar Christian Fellowship nen rawngbawlho chungchanga hruaitu rualin min rawn kawmna kha a hnuaia tarlan ang hian kan lo rel a ni tih lawm takin ka hriattir a che u. 1. Rawtna, Appendix I angin Mizo Christian Fellowship hi KLBC hnuaia Myanmar Christian Fellowship ministry-a pawm a ni. Mizo Fellowship Pastor leh hruaitute hian Pastor Winnie emaw, Rev. Bobby Lam-a hnenah emaw thla tin report an pe \hin ang. Kar tin inkhawm zat leh thawhlawm zat chhinchhiahna record an nei ang a, chu record chu Sunday-ah emaw a nih loh pawhin a tlai berah Tawh\anniah KLBC office-ah an pe lut \hin ang. 2. Mizo Christian Fellowship hian a theih ang tawkin KLBC Vision 2005 hlawhtling turin a thawhpui ang. Appendix II, KLBC Vision 2005 kaihtawi hi thlir ula. (Hei hi Zirtawp zing \awng\ai inkhawma tel turin MCF member-te an phut ve a ni.) 3. No.75-A, Cangkat Bukit Bintang-a Life Chapel-ah hian Pathian ni tin zing dar 10-12 inkar hi Mizo

Page 34: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

26

Christian Fellowship inkhawm nan phalsak a ni. Mizo Christian Fellowship member-te hian Chapel bungrua an hmante \ha taka enkawl turin mawh an phur a, an inkhawm zawha inkhawm leh turte tan Chapel hi fai takin an thian \hin ang. Hmanraw chhia a awm chuan a hma thei ang berin KLBC-ah an report tur a ni. 4. Mizo Christian Fellowship hian Pathian ni apianga an thawhlawm 10% chu dah hrangin tui leh electric bill \anpui nan KLBC ah an hlan \hin ang a. KLBC tana an hlan zat percentage hi kumtin ennawn a ni ang. 5. Mizo Christian Fellowship hi eng Kohhran leh pawlho (para-church) nen maha inhnamhnawih lovin, KLBC Myanmar Christian Fellowship hnuaia awm a ni ang. Jalan Bedara-a in No.8 ah hian Pastor Chhunga chen phalsak a ni a, hun engemaw chhung rawngbawlna atan a ni ber a, hetiangin rel a ni;

a) He inah hian KLBC phalna hmu hmasa lovin Rev. Chhunga hian mi dang a lo chentir (or) zan a riahtir kan remti lo. Amaherawhchu Klang Valley pawn lam a\anga inkhawm tura lo kalte erawh chu tum khatah puitling mi 16 aia tam lo chu Inrin zanah chauh an riak thei ang.

b) He in hi a \ul anga \awng\aiho nan leh Pathian thu zirho nan hman theih a ni a. KLBC leh in neitu tana pawi thei tur, rawngbawlna ni lo leh sorkar ngaimawh zawng tih nan an hmang tur a ni lo.

Page 35: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

27

c) He ina a chen chhungin Rev. Chhunga hian in hi enkawl turin mawh a phur a, electric leh tui bill pawh a pe ang. KLBC vawn turin a bill pekna photocopy a pe \hin ang.

4. KLBC emaw, in neituin emaw a ngen hun hunah Rev. Chhunga hian in hi a chhuahsan vat tur a ni. Rawngbawlho turin a chunga mi ang hi in pawm thei a nih chuan Mizo Christian Fellowship hruaituten hming sign-in KLBC office-ah a original copy min rawn pelet dawn nia. Pathian ram zau nana thawhho kan beisei e. Lalpan malsawm che u rawh se. In tana rinawmin, Sd/- Rev. Bobby Lam Associate Pastor of KLBC Overseer of KLBC Cross Cultural Ministry He lehkha hi October 30, 2005 Sunday inkhawmah Pastor Lalsawichhunga’n a chhiarchhuak a, lungrual taka pawm a ni. Tichuan MCF Chairman, Rev. Lalsawichhunga leh Tv. Sangzuala, Vice Chairman ten hming sign-in KLBC Office ah an pe lut a. MCF chu MBC thlazar hnuai a\angin KLBC thlazar hnuaiah a awm ta a ni. KLBC Cross Cultural Ministry hnuaiah chuan Korean Ministry, Myanmar Ministry leh Philipino Ministry tiin Ministry pathum a awm. Chung pathum zingah chuan Myanmar Ministry (Myanmar Christian

Page 36: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

28

Fellowship) hi a lian ber a, a hnuaiah Myanmar hnam (\awng) hrang hrang Fellowship paruk a awm leh a, MCF hi a parukna a ni. KLBC hian Biak in ropui tak a sak mek lai pawhin migrant ministry lama hma a zauh zel thei hi Kohhran nung tak a nih vang a ni ngei mai. KLBC Life Chapel-ah: He Chapel hi Biak in an sak chhung zawnga hman turin dawr hmun flat room pakhat chu inkhawmna atana an cheibawl a ni. Chutah chuan Korean leh Philipinoho an inkhawm \hin a. MCF pawh kum 2006 November 6 khan an inkhawm \an ve ta. KLBC chuan a bul \anna ho turin Pastor Eddie Tan-a a rawn tir a, II Pet 2:4-5 tlawh chhanin “Lung nung Krista” thupuia hmangin sermon nung tak mai a sawi a. Chumi hnuah Pastor Lalsawichhungan Lalpa zanriah Sacrament a buatsaih. Hemi nia inkhawm zat hi mi 57 an ni. Mizoho tana hmun laili: Life Chapel sir room khat danah MCK (Myanmar Chin Kachin) restaurant a awm a, chu dawr chu Tv. Vulmawia leh a \hian Kachin mi pakhat nena an hawn a ni. Chinese chawhmeh rim na tak leh Malay chawhmeh thak fahran ei fo hian Mizo pa hrawk a fah tawk lo a ni ang. MCK -a Mizo vawksa chhum ngat eia bai hang hawp ch^kin Mizo val rual an lo fuankhawm \hin a. Inrin zana riak lut an awm a, Thawh\an lam thlenga chamfual tawk pawh an awm \hin. Mizo-ho tana KLBC Life Chapel tilailitu ber chu MCK hi nia sawi theih a ni. Tin, MCK awm hma reng pawh khan hemi veng (Jalan Alor) leh Bukit Bintang vel hi Mizo-ho tlangnel taka an len \hinna veng ber a ni hial awm e. Life Chapel-a Mizoten inkhawm nan hmun an chang hi lawmawm tak a ni. Hmun dang zawng ai khan

Page 37: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

29

inkhawm pawh an pun phah reng a. Tin, Life Chapel kawta KLBC-in Biak in chhawng nga an sak lai mek chu an zawh hunah chuan Mizo Fellowship pawh hi Biak in puia lawi lut ve tura sawi a ni. Mizo Fellowship hian Pathian khawngaihna leh Kohhran duhsakna a dawn ropuizia hi sawi tham ve a awm. Chu chuan Mizote hi Malaysia-ah sum zawng tur ngawta feh chhuak ni mai lovin, Lalpa rawngbawl tur pawh an ni, tih hi a chiang em em a ni. Thawhlawm lam: 1. Sunday collection: MCF inkhawm tirh a\angin inkhawm apiangin thawhlawm khawn tura rel a ni a. He thawhlawm a\ang hian Minute bu leh Account bu lei nan te, Lalpa zanriah Sacrament chhang leh uain lei nan te, kartin bulletine chhutna, meeting minute buatsaihna leh hla transparecy siam nante hman a ni. A changin thingpui inho nan hman a ni bawk \hin. 2. Pathian ram leh Lawmbawm: Fund & Fees: MCF chu a chunga sawi ang khian Mizo \awng hmangho Pathian be tura insuihkhawm chu a din chhan ber a ni a. An inkhawma an thawhlawm thawh kha a tawk mai dawn emaw an tih laiin Fund neih \ulnain a rawn nawr ta a ni. Pu Hmarthanga Tahan khua chu kum 2004 December 2, khan Hospital Kuala Lumpur (HKL) damdawi inah a thi a. Unau Fellowship dang lah chuan Pu Hmara hi Mizo a nih avangin MCF-in kawng engkima mawhphurhna la turah an ngai hmiah hlawm a. Cheras thlanmuala invui turin kuang man, ruang phurh nan leh a thlahtute Bus hawh man, thlan hmun leina, thlan laih man leh loh theih loh thil \ul dangte nen RM

Page 38: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

30

2000 lai sen a ngai dawn a. MCF thawhlawm cheng za \ha emaw chauh lo chu fund reng a awm si lo, hruaitute mang a ang hle a ni. A tawpah chuan MCF din hmaa Mizoho lawina ber Chin Christian Fellowship (Fellowship lian ber ni bawk) chu \anpui an dil a. CCF chuan changtlung takin vuina leh senso zawng zawng an tum ta vek a ni. Tin, kum 2005 July thla khan Pu Khin Maung-a leh Hminga te bike chuang lai car-in a su a. Hminga chu a him pial a, Maung-a erawh chu a ngal a tliak a, a bek a kak duai mai bawk a. Tum loh takin Klang hospital-ah hapta hnih zet enkawl a ni a, Ringgit sangli zet sen ngai a ni. Maung-a’n cheng engmah a nei lo va, cheng heti zozai peksak thei tumah an awm hek lo. Kan sawi tawh angin MCF lahin \anpuina pek tham a nei bawk si lo va, a manganthlak hle. Mimal \anpui thei apiangin Vulmawia hnena pek theih a ni tiin a puangzar ta ngawt mai a, cheng engemaw zat dam lo kanna chu Maung-a hian a dawng a. Vanneihthlak takin an enkawlna senso zawng zawng hi pek ngai lo turin Doctor-in rem a ruatsak a, a ziaawm deuh chinah ngawi rengin Maung-a chu Hospital a\angin chhuahpui a ni a, hre reng chungin Doctor chuan a mit a lo chhing a ni. Maung-a Hospital-a a natzual lai hapta khat chhung chu Pu Chhunga’n a awmpui a, sum lama a harsatzia Doctor a lo hrilh bawk a ni awm e. Kum 2005 July 3 khan MCF inkhawm bang, hlim taka Zay-yar lam pana an kalho dem dem chu Rela hovin an lo hual vek niin. MCF member paruk, Tv.Lalbiaktluanga, Tv.Lawma, Tv.Chera, Tv.Lalnunmawia, Tv.Biakzira leh Tv.Lalliankhuma te chu Kosong-in an man a. Tv.Khuma hi hemi ni-a

Page 39: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

31

Sermon-tu a ni nghe nghe. Tlanchhuah mai theih lohvin an tantir ta reng mai a, inkhawm bang man tawk an nih avangin MCF hian \anpui a duh hle a, mahse sum harsat vangin phone card leisak bak chu a \anpui thei meuh lo. MCF din kum, PJ-a inkhawm lai a\ang khan MCF member fee leh chhiat ni in\anpui nan fund neih thu rel a ni a. Rel a sam angin pek a awl lo deuh a ni ang e, 2005 kum tawp thleng kha chuan mi tlem te chauhin an pe a ni. Inkhawm bi leh a hun: MCF din tirh kum 2004 January a\anga July thla thleng chu thla khatah \um khat chauh inkhawm a ni a. Inkhawm hun chu Sunday vawi hnihna chawhnu dar 2 a ni. Kum 2004 August thla a\ang chuan thla khata \um hnih, Sunday vawi 2-na leh vawi 4-na ni tawh se tiin lungrual taka thu tih tluk a ni leh a. Kum 2005 March thla thara Kuala Lumpur khawpui (Gospel Hall)-a inkhawm a nih chinah chuan Sunday ni tinin chawhnu dar 2-ah inkhawm a ni \hin. Kum 2005 November Sunday hmasa bera KLBC Life Chapel-a an inkhawm a\ang khan Zing dar 10 a\anga 12 inkara inkhawm a ni ta bawk. |awng\ai inkhawm: Life Chapel-a insawn a\angin zing lama inkhawm a nih takah chuan member \henkhat tan inkhawmna hmun thleng tur hian bus emaw rail emawa kal fe a \ul \hin a. Zing dar 10 inkhawma thleng hman lo turte chu Inrin zanah Pastor Quarter-a riah luh a ngai ta a. Chuta \ang chuan Inrin zan dar 10-ah \awng\ai inkhawmna an neih theih phah ta a ni. Chu mai ni lovin inkhawm huna hla mawi rem tura inbuatsaih nan te an hmang \hin a ni.

Page 40: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

32

Lawmna phena lungngaihna: Pastor Chhunga hian a zirlai M.Min course chu zovin kum 2005 October 15, khan Degree a la a. Graduation Service-ah hian MCF puipa Tv.Sangzuala leh Pu Biakhnuna Sailo te pahnihin a va \awiawm. A zanah Taxi hawhin Kuala Lumpur-ah an pemchhuah pui nghal a. A tana MCF-in RM 350-a a hawhsak Bukit Bintang-a room pakhat chu Pastor chuan a luah nghal ta a ni. Chu room-ah chuan zan sarih a riak hman a. Chumi hnu October 22 a\ang khan KLBC-in a pek in chu a luah ta zawk a ni. Pastor hian zir chungin kum hnih dawn lai MCF hi a lo kaihruai tawh a, a zirna a zawh chuan full time-in min enkawl thei dawn ta tia member-te an lawm em em laiin lawmna phenah lungngaihna a lo lang ta tlat mai. PCM Phai Synod EC chuan Pastor Bial ruak enkawl turin an Pastor Chhunga an lo ruat kher kher a. Amah tirtu chuan a chungah thu a nei tih hi MCF hian a hai bik lo. Mahse Malaysia-a Mizo-ho tana an pa leh an puithiam awmchhun chuan thlaktu tur awm lo va a hawnsan mai tur chu an ngaingam si lo va. An tihngaihna hre lo chuan Phai Synod hotute hnenah Pastor visa zawh thleng (Feb.17, 2006) emaw, chumi a rem lo a nih pawhin Kristmas leh kum thar thleng tal awmfual phal turin ngenna an thawn ve ta ngawt mai a. An ngenna tihlawhtling turin inkhawmnaah leh mimal fianrial \awng\aiah an dil ngat ngat \hin a ni. Hetih hun laia Pastor Chhunga tan tak hian awm ngaihna hriat a har hlein a rinawm .

Page 41: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

33

MIZO CHRISTIAN FELLOWSHIP HRUAITUTE Kum 2004 Chairman : Rev. Lalsawichhunga Vice Chairman : Rev. C.Lairivunga Secretary : Pu Lalzuala Asst. Secretary : Tv. Sangzuala Treasurer : Tv. Biakhnuna Sailo Committee member-te : Rorel nia inkhawm zawng zawng Auditor-te : Tv. Lalchhandama(Convener), Pu Lalbiakhlua, Tv. Kawlthangvuta Kum 2005 Chairman : Rev. Lalsawichhunga Vice Chairman : Tv. Sangzuala Secretary : Tv. Lalremthanga Asst. Secretary : Tv. Lalchhandama Treasurer : Tv. Biakhnuna Sailo Lawmbawm sum kawltu : Tv. Ruattea Auditor-te : Pu F.Lalbiakhlua (Convener), Pu Ngursai\huama, Tv. Kawlthangvuta Committee member-te 1. Tv. Hranga (Journalist) 2. Pu B.Zarzoliana 3. Pu Laltlankima (Journalist) 4. Tv. Vulmawia 5. Tv. Lalthawmmawia 6. Tv. Lalselthanga (Patea) 7. Tv. Lalpanliana 8. Tv. Ngurkungpuia 9. Pu Zonunsanga 10. Tv. Lalmuanpuia (Mamuana) Thla thum danah MCF Quarter-ah rorelna neih a ni. Thuhriltute MCF din kum 2004 chhung kha chuan inkhawm apiangin Pastor ten thu an hril \hin a.

Page 42: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

34

2005 a\ang erawh chuan member zinga thuhril mite thuhril tura ruat \an an ni a. Thuhril rawngbawlna nei \hin tawhte tan inhman zuina \ha tak a nih bakah la hril ngai lote tan pawh inzirna \ha tak a ni. Thuhril chakna neia inpe an awm belh zel a, Pastor pawhin member \henkhat a sawmin a fuih reng bawk a. MCF inkhawmnaah Pastor bak a thuhril rawngbawlna nei tawh zawngte chu: 1. Tv.Lalliankhuma, Sa\awm 2. Pu Zonunsanga, Letpanchaung 3. Pu B. Zarzoliana, Yangon 4. Pu Chhan Ala, Yangon 5. Pu Ngursai\huama, Yangon 6. Pu Richard Ela, Tuivar 7. Pu Lalthanmawia, Tuivar 8. Tv. B.Vanlalvula, Tuivar 9. Pu Chawngthangvunga, Myohla 10. Tv. Lalthlamuana, Myohla 11. Tv. Lalliantluanga, Tahan 12. Tv. Lalsiamthara, Tahan 13. Pu Lalnunmawia, Varpui Fellowship dang or hmun dang a\angin thu hriltu sawm \hin an ni a, chungte chu: 1. Rev. Za |helh Lo, LCF (MBC ruat) 2. Rev. Peng Awr, CCF (Myanmar Christian Association ruat) 3. Rev. Van Thawng Lian, CCF (MCF sawm) 4. Rev. Lalsangluaia, Tahan (MCF sawm) 5. Saya Alex Zaw Min Thu , STM (MCF sawm) 6. Pastor Eddie Tan (KLBC ) Music pu : Inkhawm hla hruai nan Keyboard hman a ni ber a, Tv.Lalliantluanga (Tluangtea) leh Tv. Muantea ten kum tluanin hla an hruai deuh ber \hin. Engemaw changin \ing\ang hman a ni a, a perh thei an awm nual bawk.

Page 43: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

35

MIZO CHRISTIAN FELLOWSHIP, MALAYSIA B. Zarzoliana, Kuala Lumpur

Suihlung rualin Zofa leng zawngten,

I parmawi kan tlan e; Kan inhumna leh kulhbingsang i lo ni, I thlazar hnuaiah hal loten kan lengza;

An sawi KL khawpui tual nuamah. Aw, MCF suihlungphang lo la,

Thudik \antu mi huaisen ni zel ang che; Aw, MCF suihlungphang suh aw, Lalpan a awmpui zel dawn che....

-Siamthara MALAYSIA : KAWLRAM MI Burma Compaign Malaysia (BCM)-in a tarlan danin Malaysia ramah hian Burma mi hnathawktu mi nuai 6 chuang an awm a, nuai 5 vel chu sawrkar phalna nei lote an ni. Thailand ram kal tlanga Malaysia lo lut hi kum khatah mi sangnga vel an ni \hin. (June 27, 2011; zokawtchhuah.com) Kum 1990 hmalam kha chuan Malaysia-ah hian Chin mi kan la tlem hle a, keini enga \awng hmang ngat phei chu kan la awm mang lo a ni. Tun hma chuan tum pakhat chauh neiin Malaysiaah hian kan kal a ni ber a, chu chu inhlawh a ni. “ Hna kan thawk anga chhungte pawisa kan thawn ang”, tih bak chu beisei dang kan nei teh chiam lo. Burma ram hmun hran hran a\angin kan fuankhawm a, kan lo chhuahna mual a dang ang bawkin kan vei zawng leh kan duhdan a inang lo va, khaw khat, hnam khat, \awng khat hmang \heuh \heuh pawh kan tlakna mual a dang zo tawh a, ek vuak pherh an sawi ang mai kan ni. Chuvangin

Page 44: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

36

inhuikhawm a, pawl anga insiam chu kan tum chhin ngai lo va, kan thei na hek lo. Inhlawmkhawm mumal lo va, hun rei tak kan vahdarh hnuin hnam nun leh sakhuana ngaipawimawhtu mi fel tak tak an lo chhuak zel a, Kawlram Presbyterian kohhran a ṭangin Rev. Chhunga a lo thleng ve ta bawk nen, kum 2004 January 25 khan Mizo Christian Fellowship ( MCF) chu din tan a lo ni ve ta a. UNHCR-in kawng a hawn zau tak hnuah phei hi chuan “Nitin mi an thleng, thlatin an tam kumtin an pung zel” tih ang mai khan kan pung zel a, UNHCR register mi 94,400 zingah Burma mi 86,500 kan tling tawh a, (Myanmar Refugee Website) la inregister lo mi sing chuang zingah Mizo sang chuang kan la awm ve bawk. RAWNGBAWLTU ( Pastor)-TE Pastor-te hi kohhrana a meichher chitu ber an nih avang hian an dinhmun hi a pawimawh em em a. Malaysia Mizo Christian Fellowship-ah pawh hian rawngbawltute ( Pastor ) awm ta lo se, kan ding zo ngut na maw chu! Kum 2003- 2004 khan Rev. Lairivunga leh Rev. Lalsawichhunga-ten thahnemngai takin bul min ṭan sak a, anni pahnih hming hi Malaysia MCF chanchin an sawina apiangah an sawi ve zel tawh dawn a ni. Kum 2005 December thlaa Rev. Lalsawichhunga a hawn tak hnu chuan 2006 January thla khan Rev. Cin Khan Suan a lo thleng ve leh hlauh mai a, ani pawh hi Myanmar Presbyterian kohhran tirhin Seminari Theology Malaysia, Seremban-ah zir tura tih a ni. Tichuan Rev. Cin Khan Suan chuan lehkha zir pahin kum hnih chhung thahnemngai takin MCF-ah rawng a bawl a, kum 2007 December thlaah min hawnsan leh ta a. Mahni pianpui

Page 45: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

37

ṭawng hmang lo zingah a nun leh a hun hlu tak senga a inpekna hi kan theihnghilh ngai tawh lo vang. Kristian pawl pakhat a lo din ve tawh chuan serh leh sang khawih thei rawngbawltu puitling an awm a ngai a, chuvang chuan a dintirh phat aṭangin hun puma rawngbawltu tur pastor dilin kan \awng\ai \hin a ni. Mizoram lamte pawh dawrin hmalak zel a ni a, mahse Pathian min hruai tum dan erawh kan hre mai si lo. Ram hran sakhua leh nunphung inang lo kan ni a, a tam zawk chu sawrkar phalna nei lo kan ni. Chuvangin nun hi a zalen lo em em a, rinna kawnga puitling tur leh nitin nunah harsatna chi hrang hrang kan tawh changa min thlamuana min ṭawngṭaipuitu tur rawngbawltu kan mamawh ngawih ngawih a ni ber mai. Tin, rawngbawltu Pastor kan neih loh chuan min enkawl a, Biak in leh hmanrua engkim min ngaihtuah saktu Kuala Lumpur Baptist kohhran chuan a thlazar hnuaiah min awmtir theih loh tur thu an sawi ṭhin bawk. Chutiang hun khirh tak karah chuan kum 2007 March thla khan Rev. C. Kapa, chutih laia chuanchung Myanmar Methodist Conference President hna chelh mek chu Malaysia a lo zin a, kan din hmun leh Pastor kan mamawh thute lo hrilhin, ani pawh chuan engemaw ti tala min ngaihtuah sak a intiam ve ta a, chu hun lo thleng tur chu mit tla lek lekin kan thlir a, mahse a tak a lo la thlen hma chuan a rana rana lo, lo pawng thlamuan ngawt ngam a ni lo va, dingdihlipin kan lo tlumtea thlir tawp mai a ni

Page 46: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

38

Remchanna kan lei June ni 8, 2007 khan World Federation of Chinese Methodist Churches hmang turin Rev. Lalṭhuamluaia Tahan District Chairman chu a lo thleng thla ve leh hlawl mai a, MCF hruaitute chuan hun remchang chuhin an lo kawm vat a, he tih hun laia MCF President Ela Khiangte chuan “ KLBC-a inkhawm ve thei tur hian Pastor kan neih a ngai a, Pastor kan neih loh chuan Biak in hi kan hman theih dawn loh avangin, i lo kal dawn tih kan hriat aṭang khan ‘Kan Pastor a lo thleng dawn’ kan lo ti mai a sin” tiin a hrilh a. Rev. Lal\huamluaia chuan “Methodist Minister ka ni a, chuti mai chuan ka chhang thei lo vang che u, amaherawhchu KLBC-ah ka thlen tur thu in lo report tawh si chuan ka va inlan ang e” a ti ta a. Chutih laia min enkawltu Rev. Bobby-a hnenah chuan “keimah hi ka ni e” a va ti ve tawp a, tichuan Pastor kan nei chu a ni ta der mai. Full-time Pastor kan nei ta Min enkawltu kohhran KLBC-ah Full-time Pastor nei anga kan insawi tawh avangin Pastor neih loh a theih ta loh! Rev. Lal\huamluaia chu a hming chuan kan Pastor a ni ngei mai a, ani lah chu Myanmar Methodist kohhran Pastor thawk mek a ni bawk si, lu a hai duh chem chem hle mai. Amah Rev. Lalṭhuamluaia tak pawh hi a mangang ru hlein a rinawm. Inkhawmpui hmang tur chauha lo zin a nih angin thla khat ṭha zet a cham hnu chuan July 25-ah min hawn san leh ta mai a, a hrilhhai thlakin a pui thihsan ang mai kan ni leh ta. Rev. C.Kapa leh amah Rev. Lal\huamluaia ngei pawh kan dinhmun engkim min hriatpuitute an ni a,

Page 47: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

39

Methodist kohhran-ah hian Pastor i dil mai teh ang u, kan ti ta a, kan dil dan takah phei chuan kan Pastor anga kan lo sawi tawh Rev. Lalṭhuamluaia chu by-name-in kan dil nghe nghe a ni. Amaherawhchu amah Rev. Lalṭhuamluaia hi Chairman a nih avangin a sawilang ta lem lo va, mahse Lalpa kohna a ni ngei ang, kohran rorel khawl chuan amah bawk chu Malaysia Mizo Pastor atan an rawn thlang leh ta tho a, a mak ngawt mai. District Chairman thawk lai, in nuam leh compound zau takah duh hun huna hman tur motor kawla khawsa kha Malaysia Mizote zinga rawngbawl tura thlan a nih tak siah chuan mi in luah chawpa nupui fanau kalsan a tul ta!. An fa naupang ber pawh thla li mi lek a la ni si a, pa tel lova an han khawsa tur chu an ngaihtuahawm hle ang. He tih hun laia MCF-in hlawh a siam lah chu thlakhatah Rm. 700 chauh a ni a, khawvel sum leh pai hlawkna uma rawngbawlna chi a ni lo va, rinnaa ke pen a tul tak meuh meuh a ni. He tih hun laia Rev. Lalṭhuamluaia nuna thil thleng hi Abrahama rinna ai khan a nep chuang bik hauh lo vang. “Aw a har ka ti mang e, Lalpa rawngbawl zel hi” tih hla sa chhungin puanthuah a tel a, a kotu kohna panin Dec. 23, 2007 khan Malaysia ram a lo thleng leh ta a ni. Rev. Lalṭhuamluaia leh a rawngbawlna Malaysia Mizote hi pawl hrang hrang awmkhawm kan nih avangin fimkhur taka rawngbawl thiam a tul a, awl lo tak a ni. Thlarau lam aiin taksa thil lam mamawhna a lian zawk emaw tih mai tur a ni a, kum 2008-2009 inkar chho vel khan inman hi an tam em em mai a, an man tawhte lah chu ramriah an thawn a, chenga tlan an nih loh chuan an khuangchera bo hmiah \hin.

Page 48: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

40

Chung mi tangte tlan chhuah hna chu hna hau tak zet mai a ni, Pawl sum han hman dawna ni thei chiah si lo, intlan dawn loh lah chuan memberte nun chan hlauhawm bawk si karah khan engtiang takin insengso ṭhin tak maw! Rev. Lalṭhuamluaia hian “ Ka rawngbawl chhunga ka lawmna ber chu MI TÂNG tlanchhuah hna thawk thei tura Lalpan min ruat hi a ni” a ti ṭhin. Rawngbawl hna kan thawh dan leh kan tlirna tukverh a inang lo thei viau ang. Mahse Malaysia Mizote tan chuan chu aia rawngbawlna nasa zawk a awm thei chuang lo. A rawngbawl chhung kum 2007 December a\anga kum 2011 February thla thleng khan Detention camp leh Jail-ah vawi engemaw zat a kal a, damlo, innei, naupiang kan lo tam zel a, MCF Branch 5 lai kan lo ni ta bawk nen Pastor pakhat tan chuan thawhsen loh rawngbawlna a ni ber mai. A mimal chanchin leh a hnathawh tam tak akip akawiin kan sawi kim seng lo vang. Kohhran mal thurin emaw inkaihhruaidan bik neih a remchang lo tih hria a, Fellowship rilru a pu tlat kha a fakawm hle bawk. Kum thum ṭha zet MCF-ah Lalpa tan rawng a bawl hnuah February 2011 khan an chhungkuain America ramah min kalsan ta a, Malaysia MCF a din chhung chuan Rev. Lalṭhuamluaia chanchin hi kan sawi tel lo thei lo vang. Full-time Pastor kan mamawh leh ta Kum 2011 kumtir lamah Rev. Lalṭhuamluaia’n USA -ah min kalsan tawh dawn tih kan hriat aṭangin Pastor tur kan dap \an leh a, Myanmar rama kohhran lian deuh deuhte dawr kualin kohhran tinte chuan Pastor an indaih loh thu leh kohhran rorelna lian ( Synod, Conference, Assembly) ah dil a ngaih thu an lo sawi deuh zel bawk.

Page 49: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

41

Malaysia Mizo Christian Fellowship bul min ṭan saktu Pastor-te kha hre rengin kum 2010 February thla khan Myanmar Presbyterian kohhran Assembly-ah Full-time Pastor tur chu kan han dil rawi mai a, Assembly chuan Phai Synod-ah hlan chhawngin Phai Synod chuan kum 2010 September 17-ah an ngaihtuah ta chauh a, chutah pawh chuan thu tithlu mai lovin kum 2011 January rorelna sang zawka ngaihtuah atan an dah leh ta zawk a ni. Kan din hmun thlirin 2011 kumthar tan Pastor kan mamawh tawh a ni a, 2011 January thla-ah kan dilna an ngaihtuah leh dawn chauh a nih si chuan, kan dil angin Pastor min pe thei ang em? Min pe teh reng pawh ni se, engtikah nge a lo thlen theih ang? tihte ngaihtuahin Myanmar Presbyterian kohhran aṭang chuan kan beiseina tihtawp a lo ngai leh ta a ni. Kan dil loh zawk malsawmna He tih hun lai hian Rev. Gospel Hrilvelthanga Methodist Pastor chu Synod leh Conference-in Doctor degree zir tura phalna a pek angin, bial enkawl bik a neih loh lai a ni a, Singapore-a M.Th a zirna TTC-ah full scholarship a hmuh mai hrih loh avanga la zir chhunzawm lo a ni. Chu thu kan hriat ve leh chuan kan dawr ta nghal a, Rev. Gospel Hrilvelthanga chuan hetiang hian min rawn chhang a. “Pastor in mamawh thu ka lo hriat phat aṭangin Pathianin kawng min hawn ta em ni tih min ngaihtuahtir nghal a. A chhan chu Pastor hna thawk pahin ralchhanin D.Th. zirna kawng a awm thei dawn a ni. TTC chuan Tuition fee chauh min tumsak theih hmel a, Doctor degree hi research vek a nih avangin rawngbawlna thlahthlam lova zirna kawng Pathianin min hawnsak dawn niin kan hria. Pastor hnathawk paha zir emaw zir paha Pastor hna thawk tur

Page 50: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

42

ka nih dawn avangin kohhranah harsatna engmah a awm lo vang. Ka kal chhuah dawnah hotute hnenah in-report mai tur ka ni.” MCF hian rawngbawltu Pastor kan mamawh tih hi keini aiin Pathianin a lo hre chiang zawk daih a, kan rin loh lam aṭangin kawng a lo inhawng reng mai hi a lo ni a, chuvang chuan kan dil loh zawk malsawmna kan ti lo thei lo. Rev. Gospel Hrilvelthanga a lo thleng Tichuan tuna chuanchung Methodist Kohhran Conference President ni mek Rev. Zaw Win Aung hriatpuina leh phalna te tih fel a nih hnuah Passport leh tul pawimawh engkim inpeih sa a nih angin kum 2010 December 9, khan hun puma rawngbawl chunga zirna chhunzawm turin Rev. Gospel Hrilvelthanga chu a nupui leh a fate pahnih kalsanin a lo thleng ve leh ta a. A beisei leh a tum ber zirna pawh chu Malaysia ram chhung ngeiah chhunzawm thei tura Pathianin kawng a hawnsak ta zel hi a lawmawm tak meuh a ni. Tin, Rev. Lalṭhuamluaia nen pawh rawngbawlna chungchangah hun engemaw chen an thawk dun hman a, kan sawi tawh ang khan Branch 5 lai mai kan lo nih ve tawh avangin Pastor pakhat tan chuan thawh sen loh rawngbawlna a ni a, a zirna lamah a duh angin hun a pe thei lo mai thei a ni. Rev. Gospel Hrilvelthanga hi thlarau mi, thu leh hlaa tui bawk si a ni a, kum chanve ṭha chauh rawng a la bawl a, chutih chhung chuan MCF tan hian hmathlir tam tak a nei a, a bikin thlarau bo, nu leh pa zilhhautu nei lo, ruihtheih thil leh nulat tlangvalna kawnga nun inthlahdah tak tak, chhungte rinchhan ni si, changpat chehchhum ang maia tal mai maite a hmuh hian a vei em em a, chung mite chhanchhuah dan tur chu a ṭawngṭai thupui a ni. “Inkhawm boruak nuam tur leh thlarau lam

Page 51: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

43

malsawmna dawng tur chuan Pathian hnena ṭawngṭai hi ka thupui ber”, a ti \hin. MCF tana a hmathlir tam takte tihlawhtling turin Pathianin hrilselna ṭha pe zel se la, lei lam leh van lam malsawmnain vur zel rawh se. Pastor Quarter KLBC ṭanpuinain kum 2005 October thla khan Pastor Quarter ṭha tak kan nei a, a hawh man thlatin KLBC-ah cheng 700/- (Kumin 2011 aṭang chuan cheng 800/- a ni ta) kan thun ṭhin a, tui leh electirc man kan intum bawk. Kum 2005 October thla khan Rev. Lalsawichhunga’n a luah hmasa ber a, thla thum emaw chauh a awm hman tihah min hawnsan ta mai kha a ni a, chumi hnu December 2007-a Rev. Lalṭhuamluaia lo thlen leh hma zawng kha chuan MCF Pastor Quarter hian chanchin ngaihnawm loh fe fe pawh a nei ve nual ta ve ang. Quarter-ah hian pindan pathum siam a ni a, Pastor room, hmeichhe room leh Office bakah inchhung hall zau nuam tak a awm bawk. Kum 2007-2009 thleng kha chuan zanriak chawhrualin mi 30 aiin an tlem ngai lo. Tunah chuan Pastor Quarter a nih ang ngeiin felfai leh thianghlim taka enkawl a ni ta. Thleng thar te, hna khaihlak leh damlo tih bak chu zan riak an awm ngai tawh meuh lo. Zantin ṭawngṭai inkhawm hman \hin a ni bawk. Pastor Quarter Address: 8, Jalan Bedera, Bukit Bintang 50200 Kuala Lumpur, Malaysia

Page 52: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

44

FULL-TIME THAWKTUTE Clerk: 2007 thleng khan hun puma rawngbawltu pastor kan la nei lova, lehkha zir chunga min enkawltu pastor te chawlh hun thla hnih khat tih bak loh chu thawktu han tir tur kan nei lo. Kum 2007 a\ang phei chuan mi kan lo hnih thum sawt ta hle a, rawngbawlna tur leh tihtur pawimawh a lo tam tak em avangin Fulltime thawktu atan May 5, 2007 khan B.Vanlalvula lak a ni a, thlatin cheng 500/- lawmman siam a ni. B. Vanlalvula hian kum 2009 thleng khan taima tak leh \hahnemngai takin a thawk a, Pastor rawngbawlna chhawmdawlin bialfan, damlo kan leh a \ulna apiangah a zui \hin. Kum 2010 January thla khan USA min kalsan tak avangin kum 2010 February thla a\angin B.Zarzoliana’n a ai a awh ve leh ta a, vawiin thleng hian Clerk, Chanchibu Editor leh MCF secretary hnate a chelhkawp a ni. MCF Clerk hian chanchinbu pahnih Zokawtchhuah thlakip chhuak leh MCF Palai kartin chhuak a enkawl a, Office lehkha lut chhuak leh hmanraw pawimawh engkim vawngfelin MRO (Mizo Refugee Organization) card siamtu a ni bawk. Co-ordinator: Mizo Refugee Organization ( MRO) hi August 15, 2007 khan din \an a ni a, in hrang luahin hun engemaw chen chu mahniin an han inenkawl ve a, mahse in luah man leh thawktu hlawh chungchangahte harsatna a lo awm a, mahnia a din zawh tak si lohah chuan MCF-in a enkawl chhunzawm ta a ni. Co-ordinator hmasa ber chu

Page 53: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

45

Zirsangpuia a ni a, kum 2008 khan Lalpekthara’n a thlak a, UNHCR lamah \awng leta a \an tak avangin Lalhmingliana’n a thlak ve leh a, ani pawhin UNCHR lama hna remchang a hmuh leh tak avangin Hualsailova’n a thlak ve leh a, ani hian October 2008 a\anga vawiin thleng hian a thawk ta ngar ngar a ni. Co-ordinator leh MCF President hna hi vawn kawp a ni ta ber a, damlo kan, lungin tang buaipui, man tawk leh harsatna chi hrang hrang neite a \anpui \hin a, NGO lamte nena thawh dunna kawngah leh UN register kawngah hmalatu ber a ni bawk. General Worker: Quarter enkawltu a ni ber a, tun hma chuan Pastor-in hun puma min chenpui theih loh avangin Quarter-ah hian buaina te nau ang chi hi a awm deuh reng a, kawngkhar hun, mei (electric) hmeh thim hun, thawmhnaw suk hun leh dan neuh neuh siam a ni \hin. Hnam dang sakhaw dang leh ram dang mi kan ni a, sawrkar phalna nei lo kan nih deuh hlawm vek avangin kan chetdan, kan nungchang engkimah fimkhur a \ul a, chutiang karah chuan ‘mipui an thuhmun fo thei lo,’ tih ang maiin zu rui pawr fe fe leh \henawm khawveng tana hnawksak tak takte an awm leh \hin a, a thawven loh thlak thei khawp mai. Chuvangin Quarter enkawltu bik atan leh thil dang pawimawh atan thawktu kan inlak belh ta a, chu chu General Worker kan tih chu a ni. 2009 September khan Lalchawiliana lak a ni a, thla hnih hnu lekah USA min kalsan tak avangin K. Lalthlamuana’n 2009 December thla thleng a thawk chhunzawm a, 2010-ah Rev. Lal\huamluaia-te

Page 54: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

46

chhungkuain Pastor Quarter chu an luah avangin Genenral Worker lak a ni lo va, March 6, 2011 khan R. Lalnunmawia’n a thawk ve leh a ni. CHANCHINBU Zo Kawtchhuah MCF pian hlim khan Chin mite zingah Hakha (Seihnam) leh Falam (Hruaitu) te chuan chanchinbu puitling tak mai an lo nei daih tawh a. Zo hnahthlak zingah hian Mizo te hi thu leh hla lama hmasawn ber kan ni a, Malaysia-ah chuan a hnufual ber kan ni thung. Chuvangchuan rualawh a nain chanchinbu chhe te tal neih ve kan ch^k hle a, chutih hun lai chuan B.Vanlalvula hi Hruaitu (Falam) Joint Editor a ni a (Editor chu Ela Khiangte), Mizo hminga chanchinbu chhuah a nih theih nan thu leh hla lama tuifal bikte leh Rev. Lalsawichhunga te chuan an sawi ho \hin a. Hun rei lote chhungin B.Vanlalvula chuan Falam computer hmangin chanchinbu “Zo Kawtchhuah” chu June 12, 2005 khan ngawrh taka beiin (zan hnih lai a tlaivar phah) a sual chhuak ta mai a. Ama kutkawih liau liau a ni kan ti thei ang. MCF inkhawmnaa zawrh a ni a, rin ang ngeiin mahni \awnga lehkha chhiar tur kan lo nei ta chu mipui pawhin an hlut ta hle nghe nghe a. Chuta \ang chuan MCF chanchinbu atana seng lutin, vawiin thleng hian thlatin tihchhuah zel a lo ni ta a ni. Chutih laia Joint Editor te chu B.Zarzoliana leh Ela Khiangte an ni a, tunah chuan Editor B.Zarzoliana Joint Editor Lalchhanhima leh Hualsailovate an ni. Copy 150 kan tichhuak \hin.

Page 55: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

47

MCF Palai Hun a lo kal zel a, thlakip chhuak mai duh tawk tawh lovin mipui lam ngenna angin kum 2007 khan MCF Palai chanchinbu tihchhuah a ni leh ta a. A tir takah chuan Norway lama MCF member-te thawhhlawm tling khawm a\anga bul \an phawt a ni a, kartin chhuak tura tih a nih angin MCF rawngbawlna te, khawvel chanchin thar leh hriatzauna lam kan uar deuh a, UNHCR hmalakna chungchang te, Malaysia ram boruak chi hrang hreng leh Mizo khawvela thil thleng langsar zualte pawh kan tarlang \hin bawk. Sunday inkhawmah zawrh a ni a, kartin copy 130 kan tichhuak \hin. MEMBER LEH CHHIATNI Malaysia-ah hian Mizo engzat chiah nge kan nih tih hi hriat a harsa khawp mai. Member kan inchhiar theih dan awmchhun chu member fee pe a\angin a ni ber a, kum 2008 khan member 800- 1000 vel niin kan inchhiar a, chung zingah chuan mi 90 \ha vel chauhin member fee an pe a, kum 2010-ah mi 279-in member fee an pe a, mahse 2010 Krismas khan KL MCF inkhawm ringawt pawh mi 400 kan chuang daih si a ni. Chuvangin member inchhiar dik chiah hi a har hle a, chhiatni fee pek dan leh refugee card siam dan a\angin kan han chhut chhin a, kumin 2011 hian Mizo mi 2,000 bawr vel chu kan nih kan ring. Inneihna: Kum 2007 hma lam kha chuan Malaysia-ah Mizo inkutsuih an la tlem hle a, kum 2005 leh 2006-ah khan tuak 4 an innei.

Page 56: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

48

2007-ah tuak 7 2008-ah tuak 13 2009-ah tuak 8 2010-ah tuak 13 2011 he thu kan ziak thleng hian tuak 19 an inkutsuih tawh a ni. Rev. Lal\huamluaia lo thlen hlim June 2007 khan Tv.Lalsawichhunga leh Nl.Ramhlimpuii-te inkutsuih tur chu oparasi-in an lo man daih mai a, Pastor lah thleng hlim ni bawk si, a beidawnthlak duh viau ang. Tunah chuan ramthumnaah zalen takin an khawsa hlawm tawh a ni. An lungleng ve tak ang maw! Nausen Baptisma pek zat: Innei kan tam ang bawkin nau nei thar pawh tam tak an awm a, amaherawhchu remchan lohna chi hrang hrang avangin baptisma an chang kim vek thei lo va, Full-time Pastor kan neih china nausen baptisma pek kan record chin chu: Kum zat 2007 1 2008 12 2009 23 2010 19 2011 16 ( He lehkha ziak thlengin) Inkhawmna: MCF din tirh 2004 January a\anga July thla thleng chu thla khatah \um khat, Sunday vawihnihna chawhnu dar 2-ah inkhawm \hin a ni a. August thla a\ang erawh chuan thla khata \um hnih, Sunday vawi 2-na leh vawi 4-na inkhawm \hin a ni. 2005 March thla a\angin Kuala

Page 57: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

49

Lumpur khawpuia inkhawm a nih tak chinah Sunday apiangin chawhnu dar 2-ah inkhawm a ni ve thei ta a. 2005 November Sunday hmasa ber a\angin KLBC Life Chapel-ah zing dar 10-12 inkar inkhawm a ni leh a. Chumi hnu chuan, Falam Christian Community (FCC) Chapel-ah tlailam dar 1 a\anga inkhawm a ni leh bawk. KLBC hi October 1, 2006 khan sak zawh a ni a, MCF erawh chu Biak in thara lawi lut ve tur khawpa member kan la tam loh avangin flat room-ah kan inkhawm ṭhin a, kum khat pawh a vei hmain flat room-a leng lo khawpa inkhawm kan lo tam tak chinah chuan June 3, 2007 khan tuna kan inkhawmna KLBC Shalom hall-ah hian zing lam dar 9-11 thleng inkhawm nan hun kan nei ve thei ta a ni. Chhiatni Kum 2005 a\ang tawh khan chhiatni sum thawhkhawm \an a ni a, kum khatah Rm. 50 kumtin thawh tur tih a ni. Invui leh ruang insawngbawl nan hian sumpai a hautak hle mai a, nitin hnathawka inhlawh chawp tan chuan tlin chi rual a ni lo. Chuvangin chhiatni sum thawh tur hian kan infuih nasa \hin. March 2006 khan khawtinah mawhphurtu bikte insiamin tihtak thlaka khawn a ni a, mahse pe thei an tlem hle. Chhiatni sum tling khawm chu sum thawhtute tan chauha hman tur tih a nih avangin chhiatni sum thawh lovin chhiat an tawk a nih chuan thil \ul leh pawimawh engkimah buaipui tho mah ila, sum erawh hman theih a ni lo. Kum 2010 khan chhiatni sum thawh zat chhungkaw 199 kan ni. Malaysia-ah hian kan hriat theih chinah Mizo 14 an boral tawh a, chungte chu:

Page 58: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

50

Hming Thih kum Khua 1. Lalhuapzaua 2003 Vutbuak 2. Chhuanawma 2005 Tuingo 3. Hmara 2006 Tahan 4. Hmingthan\huama 2007 Pyinkone 5. Lalrawnliana 2007 Tahan 6. Laithantluanga 2007 Vutbuak 7. Hmingthanngura 2007 Vutbuak 8. Zaihmingthanga 2007 Tahan 9. Lalengliana 2008 Tahan 10. Lalchuangliana 2009 Tahan 11. Vanlalrengpuii 2010 Sa\awm (Tlangram) 12. Lalbiakenga 2010 Haimual 13. Rosangpuia 2011 Sanmyo 14. K.Lalnunpuia 2011 Letpanchaung Rawngbawlna lam MCF hian ram chhung (Malaysia)-ah rawngbawlna chi hrang hrang a neih mai bakah ram pawn lamah pawh rawngbawlna huang a zauh zel a. Kum 2008 a\ang khan missionary pahnih MEF (Myanmar Evangelical Fellowship) leh TMEF (The Truth Myanmar Evangelical Fellowship) ah te chawm an ni a, mi pakhat chawm nan thla khatah Ks. 35,000 (singthum leh sangnga) sen a ni. Rawngbawlna ramri zauh zelin kum 2009-ah chuan kawlram mai ni lo, Mizoram Presbyterian Synod kaltlangin pakhat chawm belh a ni a, mahse sumpai inthawn vel danah leh chanchin inhriat pawh tawnna chungchangah harsatna a awm avangin 2010 a\anga vawiin thleng hian kawlramah chauh chawm chhunzawm a ni a. Missionary pakhat

Page 59: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

51

chawm nan hian kum khatah kawlram cheng nuairuk a ni. MCF DAY: MCF Day hi a tir takah chuan a piancham denchhenin January Sunday hnuhnung berah hman mai a ni a, kum 2007 a\ang erawh chuan Biak inah inkhawm hmang tawh lovin pawn lamah field-ah emaw khawimaw lai hmun remchang leh thengthaw nuam deuhah hman ni ve tawh se, kan ti a. A hun thuah pawh hnathawktu zawng zawngte chawlh ni, man thei lakah pawh kan zalen ni August 31, Malaysia National Day (Merdeka) thlan a ni a. Mizo Pastor Quarter a\anga hla loteah Imbi field an tih mai hi a awm a, chutah chuan infiamna leh intihhlimna chi hrang hrang buatsaihin ni lengin hun kan hmang \hin a ni. CHAPCHAR KUT: MCF hi Christian Fellowship a ni na a, hnam nunphung leh tihdan inhlanchhawng a, thu leh hla inzirtirna lamte pawh kan huam tel lo thei lo va, chutiang titur chuan rilru zau tak kan put pawh a ngai reng a ni. Kan \awng leh kan hnam nun vawng nung a, kan thuam mawi tak takte lantirna lam chi, a hnam puma kan hman \hin Chapchar Kut chu a vawi khatna atan 2011 March khan kan inkhawmna KLBC Shalom hall-ah kan hmang a, a ropui danglam ngei e. Zoram khawvelah Biak ina Chapchar Kut hmang hmasa ber kan ni hial ang. Tun hma a\angin Chapchar Kut hi Mizote kut ropui ber zinga mi a ni a, sakhaw ni pawimawh angin Biak inah kan hmang ngai lo. Mahse kan chenna hmun

Page 60: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

52

leh kan dinhmunin a zir tlat loh avangin a remchan dan anga hman mai a ngai a, kan hman dan pawh a Chritian hle a ni. Kawlram Zofa \halai tam takte zingah Chapchar Kut hi a hming tak ngial pawh hre lo an tam tawh a, Malaysia mai ni lo, ram thumna kan thlen hunah phei chuan kan la bo tial tial lo vang tih sawi theih a ni lo. Chumi laka lo inbuatsaih lawkna hmun leh hun remchang tak chu Malaysia MCF hi a ni. MCF kaihhruaina hnuaiah lo chuan hnam thil a ni emaw sakhuana lam a ni emaw eng thilah pawh chet lak theih a ni tlat lo. Chuvangin MCF leh Chapchar Kut pawh hi a la inunau chho zel ang tih kan ring tlat. BRANCH HRANG RHANG Penang MCF Penang hi Malaysia ram bung hrang hmarthlang lam thliarkar pakhat a ni a, Kuala Lumpur a\angin km 369-a hla, bus-in darkar 5 tlan a ni. Malaysia State te ber zinga mi ni mah se, sumdawnna hmun pawimawh tak a nih avangin mihring an tam em em thung a, ram dang mi hnathawktu pawh tam tak an awm. A hming thanna pakhat chu Malaysia rama lei sei ber September 14, 1985-a an dawh zawh tak a\ang khan a ni a, he lei hi km 13.5 (8.4 miles)-a sei a ni. Mizo hnathawka awm \henkhat Pu Lianmura leh Tv.Laldawngliana te \hahnemngaihna zarah March 8, 2006 khan MCF din a ni a, an din thu hriat a nih ve leh KL lam hruaitu Nl. B.Lalchhanhimi leh Pu Lalramvulmawiate chuan \ul leh pawimawh engkim ruahmanin inkhawmna turte an ngaihtuahpui ta zel a. Tichuan vawiin thleng hian Baptist kohhran zarah

Page 61: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

53

Penang MCF hi a lo ding chhuak thei ta a ni. Mi thar aiin kal chhuak an tam zawk avangin tunah chuan mi 17 chauh an awm tawh a, chuti chung chuan Sunday a piangin an la inkhawm thei zel a, fakawm tak an ni. 2007 hruaitute President : Laldawngliana Vice- : Lianmura Secretary : Campingthanga Asst- : Lalrinchhana Treasurer : Vanlalchhana 2011 Hruaitute: President : Lalthankima Vice - : Vanzika Secretary : K.Lalrinmawia (Masena) Asst- : Vanlalroluahpuii Treasurer : Lalrinkimi Auditor-te : M.S. Dawngliana : Lalhnehpuii Tumbuk MCF Tumbuk hi KL a\anga chhim lam Km 145 vela hlaah a awm a, tuipui kam a ni a, sangha mana ei zawng an tam hle. Mizo-te erawh chu hmun kilkhawr lam vawk vulhna hmunah hna an thawk deuh ber hlawm a, inkalpawh awlai lo tak a ni. July 12, 2007 khan Rev. Lal\huamluaia rawn zin hmasak \umin Secretary B.Vanlalvula leh Pu Keilianrumate nen an va tlawh a, rawngbawltuin a tlawh hmasak ber \um a ni hial awm e. Chumi \um chuan MCF hmalakna leh chhiatni \hatni chungchanga insawngbawl dan turte sawihoin mi 15 vel chuan lungrual takin MCF thlazar hnuaia (branch) awm

Page 62: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

54

an duh ta a, hruaitu turte inthlangin Tumbuk MCF din a lo ni ta a ni. Nilai zan leh Chawlhni zan apiangin an inkhawm \hin a, kum 2011 report-ah chuan member mi 34 an awm. Hruaitute chu: 2007 Hruaitute President : Lalropuia Secretary : Lallawmsanga Treasurer : Lalthangluaia A hnuaia mite hi Auditor leh Committee member an ni nghal vek. 1. Lalthlamuana 2. Suimuana 3. Laldinthara 4. Biaklawma 5. Lalnuntluanga 6. Zaiensanga 7. Zarlawma 8. Malsawmdawnga 9. Lalrovura 2011 Hruaitute: President : Suimuana Vice : Lalhmarthanga Secretary : Lalhmingmawia Asst. : Lord Nelsona Treasurer : Lalthanhrea Journalist : Laltlankima Auditor-te: Vanukliana

: Lalfakawma

Page 63: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

55

Cameron Highlands Cameron Highlands hi tlangram a ni a, thlai chinga ei zawnna hmun a ni. KL a\angin km 200 vela hla a ni a, khawvawt ram a ni bawk. Pawl mumal tak anga kan din ve tawh takah chuan heng laia Mizo hnathawkte pawhin MCF zawm an lo duh ve ta a, August 18, 2007 zan dar 9 khan an din ve leh a ni. Hemi zan hian hruaitute pawh inthlang nghalin member mi 30 lai an kalkhawm a, an inkhawm \hinna in neitu Pu Zirkungate chhung an fakawm \hin hle. Ani hi pa vophal, tlawmngai leh Mizote inpumkhatna ngaihtuah mi a ni a, an ngaihawm \hin khawp mai. Nilai zan leh Chawlhni zan apiangin inkhawmna an nei thei a, rawngbawlna kawngah pawh an entawn tlak em em a ni. Pathian malsawmna kan ti dawn nge, kum 2010 a\ang khan ramthumnaah an chhuak zo deuh vek tawh a, tunah chuan mi 5/6 bak an awm tawh lo. 2007 Hruaitute President : Sanghleisuma Vice- : Zirkunga Secretary : Lalchuailova Asst- : C.D.M Liana Treasurer : Malsawmtluanga Auditor : Ramdinenga : Lalnunzira : Vanlallianthanga Journalist : Lalhriatkimi Johor Bahru Johor Bahru hi Kuala Lumpur a\anga chhim chhak lam, Singapore ramriah a awm. Km 368-a hla a ni a, bus-

Page 64: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

56

in darkar 4 kal a ni. KLBC pastor pahnih Rev. Eddie leh Rev. Low te, MCF Pastor Rev. Lal\huamluaia, B.Vanlalvula, leh Nl. Mamuani te chuan KLBC thlazar hnuaia MCF branch pakhat ni ve turin April 2, 2008 khan an va din a, chumi hma January 30, 2008 ( Nilaini) chhun dar 12-ah Rev. Lal\huamluaia’n inkhawm a lo hmanpui tawh bawk a, chu chu JB Mizo inkhawm hmasa ber a ni. JB MCF chanchin kan sawi chuan Tv. Vanlalchhana (Valsena) sawi tel loh theih a ni lo. A thlenna hmun apianga Mizo inpawlkhawmna ngaihtuah mi a ni a. Ani leh tun thlenga hruaitu ni mek zel Pu Lalthankima te inpek zawhna avang chauha vawiin thlenga la inhuikhawm thei an ni. A tirah chuan thla khat vawi khat Johor Jaya Trinity Baptist Church-ah an inkhawm ve \hin a, chu pawh Nilaini-ah a ni. Sunday-a inkhawmna tur an neih ve loh avangin hrehawm an ti em em \hin a, Rev. Lal\huamluaia chuan min enkawltu KLBC Pastor Rev. Eddie-a hnenah hrilhin Rev. Eddie-a chuan Sunday-a inkhawm ve thei turin tuna an inkhawmna JBBC (Johor Bharu Baptist Church) hi a dil sak a, tichuan Sunday apiangin a inkhawm ve thei ta a ni. Tunah hian member mi 50 an awm.

2008 Hruaitute President : H.Biakliana Vice : Saingura Secretary : Vanlalchhana Asst. : Manghaki Treasurer : Lalthankima Journalist : Ismaela Auditor-te : Vulliana (Conv.), Vanlalhriata, Rochhara, . Lalnunsangai

Page 65: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

57

2011 Hruaitute: President : Lalrochhara Vice : Zirthangmawia Secretary : Lalthankima Asst. : Biakenkawla Treasurer : Lalnunziri Auditor-te : Lalroliana : Pazawna : Vanlalsawma Batu Untung: Batu Untung hi Kuala Lumpur a\anga chhim lam zar, Tumbuk nen mel thum vela inhlatah a awm a. He laia kan mite pawh hi Tumbuk ang thovin vawk vulhna hmuna hna thawk an ni. September 18, 2009 khan KL MCF a\angin hruaitu mi 9-in an va din a, Tumbuk member-ten motor hawhin an rawn \awiawm bawk. Batu Untung-ah hian member an tam lo va, mahse mahni \awng ngeia Pathian Biak inkhawm an ch^kna a rei tawh a, hetianga MCF a lo ding ve thei ta mai hi a lawmawm tak zet a ni. Tunah hian member 30 vel an awm. 2009 Hruaitute: President : Lalchhuanvawra Secretary : Hranghuzama Asst. : Saipuia Treasurer : Lalhunliana Auditor : Puia : Biaka : Rinpuia : Mama

Page 66: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

58

2011 Hruaitute: President : Lalhunliana Vice : Nghinglova Secretary : Ralliannuaia Asst. : Lalhruaidinga Treasurer : Saipuia Auditor-te : |haliankhuma (Conv.) : Malsawmdawnga : Hrangtinthanga : Lalhruaipuia Mizo Christian Women Fellowship ( MCWF) Kum 2007 hma lam kha chuan Mizo hmeichhia an la tlem hle. Hriat theih chinah chuan mi 2/3 tak tak chauh an la ni. Kum 2007 chawhnu lam a\ang chuan ahmei apain kan pung sawt ta hle a, MCF huam chhungah hmeichhia mi 36 lai an lo awm hman tawh a ni. Tichuan October 14, 2007 khan hmeichhe pawl ( Mizo Christian Women Fellowship) din a ni a. Amaherawhchu hruaitu \ha an neih mumal theih tak loh avangin kum 2008 an kum tluan thei ta lo va, kum 2010-ah tharthawh lehin vawiin thleng hian chak takin an la kal a, chawlhkartin Zirtawpni apiang chawnghei \awng\ai an hmang thei a, thla khatah vawi khat an inkhawm \hin bawk. 2011 Hruaitute President: Pi Biakmawii Vice Pi Lal\anpuii Secretary Nl. Rosangpuii Asist Pi Zopari Treasurer 1 Pi Lalnunthangi Treasurer 2 Pi Hmingthanzami

Page 67: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

59

Auditor-te Pi Lungtiawii Pi Lalmuanpuii Pi Zohnemsangi Member-te Pi Zomawii Pi Lalmuanawmi Pi Lalawmpuii Pi Ngurthanmawii Pi Biaksuii Pi Vanlalsawmi Pi |huampuii Pi Lalsiammawii Pi Seventhdayi Pi Lalthlamuani . Pi Thangzuali Pi Lalhlupuii Nl. Lalrinpuii Nl. Gospelhmangaihi Nl. Daisy Khobung Nl. Rualremmawii Nl. Lalenthangi Nl. Nunziri Nl. Manpansangi Nl. Hmangaihzuali EC Palai Pu Biakenga Pu Ngursai\huama Pu Lalsanga Sub-Committee chi hrang hrang Kum 2007 a\ang khan chak zawka rawngbawl theihna a nih beiseiin Sub-committee chi hrang hrang . Music, Literature leh Sport & Games kan nei a. Kum hnih chhung Sub-committee hrang hrang neia kan

Page 68: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

60

inkaihhruai hnuin 2009 a\ang khan pawl chak loh phahna zawk nia hriain kan titawp leh a, hruaitu leh roreltu kan inthlak ang zelin inkaihhruaidan leh kalphungte pawh thlak ve zel a ni \hin. Tichuan kumin 2011 a\ang hian Sub-committee hrang hrang siam nawn leh a ni. Music Sub-Committee Kumin chhung hian Gospel Music Video Album siam tum a ni a, sum leh pai a hautak dawn avangin \awng\aia ṭanlak mek zel a la ni. Hruaitute: Chairman : B. Zarzoliana Secretary : C.L.Dinzova Mizo Day Sub-Committee Malaysia-ah Mizo sanghnih chuang lai kan lo awm ve ta reng mai. MCF mai ni lo, Mizo pawl dang an lo awm ve tawh avangin MCF bil chauha Day hman a remchang ta lo va, zau zawkin kumin August 31, 2011 hian Malaysia Mizo Day vawi khatna kan hmang dawn ta a ni. (Kan lehkhabu-ah hian kan tarlang hman ta lo) Day puipate Chairman : Ngursai\huama Secretary : Lalhmingsanga Literature Sub-Committee MCF hian thil tum panga kan nei a, pakhatna chu “Mizo \awnga Pathian biak” tih leh Pangana “Mizo thu leh hla chawisan” tih a ni. Hei hian Malaysia Mizote

Page 69: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

61

din hmun tur thui tak a lantir kan tithei ang. Kan chanchin hma lama kan sawi tawh ang khan a tir a\ang rengin thu leh hla lamah rual kan awtin \anlak a na hle mai a, chumi zawnah chuan chanchinbute siamin hma pawh kan sawn chak hle a ni. Amaherawhchu kan chanchinbu hi keimahni huam chhung chauh a ni a, he kan Lenna Vangkhua Malaysia rama Mizote khawsak \an dan leh kan chanchin hrim hrim hi ziaka vawn \hat a, lehkhabu rotling tak buatsaih turin MCF Literature Sub-Committee chuan hetiang hian ^t kan han so ve ta rup mai a nih hi! Kan Lenna Vangkhua lehkhabu lo pian chhuah nan hian Literature Committee chuan sum neihsa a nei hauh lo, a bul \an nan committee member-te chuan cheng 100/- \heuh kan han thawh phawt a, chu mai duh tawk lovin Executive Committee member-te pawh theih zat zat thawh ve turin kan han phut tawp mai bawk a, la duh tawk ta mai lo chuan member-te hnenah thla nga chhunga i ni khat hlawh rawn thawh rawh u, kan la ti deuh deuh. At huai an tih hi hetiang bak va ni suh! He kan Lenna Vangkhuaah hian Mizo lut kan awm reng angin kan kalchhuak reng bawk a, cham hlen thei leh cham hlen tum kan awm lo. Hriat reng hlawh tur thil tlemte zingah he lehkhabu hi hriatreng tur a ni kumkhua tawh ang. Literature puipate: Chairman : Biakenga Secretary : Lalchhanhima

Page 70: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

62

MCF Excuitive Committee Pastor : Rev. Gospel Hrilvelthanga President : Hualsailova Vice Pre: Ngursai\huama Secretary B.Zarzoliana Asst. Sec. H.Lalhlanhlua Treasurer I K.Vanlalnghaka Treasurer II Khalhliana Audidtors-te Lalhmingliana(Conv.) Lalzuiliana Biakenga R.Lalremruata Lalhmingsanga Committee Member-te 1. Vanlalruata 2. Lungtiawii 3. Biakmawii 4. Edenthara 5. R.Lalnunmawia 6. Lalpiandanga 7. Lalsanga 8. C.L.Dinzova 9. Singkhuma 10.Lalchhanhima 11. Zirthanga 12.Hmingthanga 13.Riliana 14.Zoremsiama 15.H.Lianzawna 16.Lallawmawma

Page 71: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

63

Thu laknate

1. MCF Minute 2004-2011 2. MCF Chanchin by- Rev. Lalsawichhunga 3. |awng Un Hrilhfiahna; James Dokhuma 4. www.zokawtchhuah.com

Mi biakrawnte

1. Rev. Lal\huamluaia 2. Rev. Gospel Hrilvelthanga 3. Hualsailova ( MCF President 2009-2011) 4. K.Vanlalnghaka ( Treasurer 2008-2011) 5. Ngursai\huama ( President 2007 & Vice

President 2011) 6. K.Lalrinmawia ( Penang) 7. Lalhmingmawia ( Tumbuk) 8. Lalthankima ( Johor) 9. Lalhunliana ( Batu Untung)

Page 72: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

64

MALAYSIA MIZOTE CULTURE & SPORT B. Vanlalvula, Iowa

Mizote hi Mizote hi hmun phaizawl leh thengthaw nuam taka khawsa thei lovin hnam lian zawk leh chak zawkte nekchhuahin an lo awm a. Hmun nuam leh \ha ai chuan an sahimna hmun tur lam panin thingtlang ram ngaw dur khupah chuan hmun an lo khuar ta zawk a. He an khawsakna hmun hi lungchhiatthlak tak zawng a ni ngei mai. Ram chhengchhia leh eibar zawn harsatna hmun a ni a. Kawng lehlama thlir chuan lirnghing leh tuifawnin a nuai lohna ram thlamuang tak a ni ve thung. Mizote hi tlangram leh Kalay-Kabaw phaizawl nuam taka cheng turin hmasang a\angin khuanu’n a lo duang lawk kan ti lo thei lo. Mizote chenna hi hmun ralmuang leh nuam tak ni mah se, ei leh bar zawn kawngah harsatna thlipuiin a nuai nasa hle a. Buh leh balah ei khawp an thar zawh tak loh avangin hmun zau zawk leh hla zawk lamah ei tur zawngin an pen chhuah a lo \ul ta. Mi vengva leh thil tithei deuhte chuan tuipuiral ram lamah khawsak an rel a, mi reithei daikil kara awmte pawhin mumanga an man phak loh Malaysia ram chu an thleng ve ta rawi mai. MALAYSIA A ram leilung leh mi chengte

Malaysia hi South East Asia hmun laili taka awm a ni a, kum 1957 August 31 khan British kuthnuai a\anga

Page 73: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

65

indang a ni. Malaysia-ah hian State 13 leh Federal Territories 3 a awm a, a mi cheng Malay 60.3%, Chinese 22.9%, Indian 6.8% niin, 2010 chhiarpuiah mi 27,565,821 an awm (2010 Census). Islam (60.4%), Buddhist (19.2%), Christian (9.1%), Hindu (6.3%), Comfucianism leh Taoism (2.6%), Rinna dang (1.5%) leh sakhaw nei lo (0.9%) te an ni. (Population and Housing Census 2000 figures). A ram chhungah Bahasa Malaysia (Malayu) \awng hman a ni a, China leh Tamil bakah English \awng a tualleng hle. Pawisa hi Ringgit (RM) tia koh a ni.

Mizote khawsakna Mizote hi Malaysia khawpui Kuala Lumpur hmuna khawsa an \hahnem ber a, Penang, Johor Bahru, Tumbuk, Batu Untung leh Cameron Highlands-te hian an dawt ang a, State dangah \hahnem tawk tak an awm bawk. Mizo hnahthlak (Chin)-te hi a nawlpuia chhiar chuan mi singli a\anga singnga (40,000-50,000) zet chu an nih a rinawm. Heng bakah hian ramthumna (raltlan avanga ram danga kal) thleng tawh tam tak an awm bawk. ‘Malaysia-a Mizo hnahthlak awm kan hriat theihte chu Halkha, Falam, Asho Chin, Kanpelet, Lautu, Cho, Matu, Mara, Paletwa Khumi, Siyin, Tonzang Lawm, Teddim, Zo, Zotung, Zophei leh duhlian \awng hmang Mizote an ni. Malaysia Mizote zingah hian Halkha an tam ber a, Tedim, Matu, Zotung, Zo, Falam, Mindat leh Lautu te hian an dawt thla niin a lang.’

Page 74: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

66

Sakhuana leh Mizo Culture Mizo sakhua Mizo pi leh pute chuan ‘Sa’ leh ‘Khua’ a\angin “Sakhua” an nei a. Sa chu ‘Siamtu bulpui’, Khua chu ‘Vengtu’ an ti a. Sakhua chu mihring aia thiltithei, dam lai chauh pawh ni lo, thih hnu-a thlarau chung thleng pawha thu la nei thei zel engemaw la awma rinna hi a ni. Mizo pipute hi an lo sakhaw mi hle tih chu a hriat a ni. Kristian sakhua an vawna Pathian nung an biak tak hnu chuan Pathian biak hi an ngaipawimawh em em a. Mizova piang tawh phawt chu Kristian ni vek tura ngaih an ni hial. Chu Kristian sakhuaah chuan Mizo nunphung leh ziarang a inphum tlat a ni.

Khawvel changkannain a ken tel mihring nun zalenna a lo sosang zel a, Pathian ngaihsak lovin khawvel nawmsitbawlna runah kai \hin mah se, naupan tet a\anga Pathian thu zirtir an nihna chuan Siamtu Pathian chu an hransan thei tak tak lo. Zu leh sa nena khawsa \hinte pawhin Pathianniah chuan inkhawm loh an duh lohna hian Pathian chu an \ihzia leh an hransan theih lohzia a tilang chiang hle awm e.

Sakhuana an ngaihpawimawh dan Kum 1990 bawr vel a\ang khan Mizote hi Malaysia ramah inhlawh turin an lo chuangkai tawh a. Kum 2000 chho vel khan an lo \hahnem ve deuh ta a, mahse, inkalpawhna leh inbiakpawhna lam a harsat avangin Mizo awmte pawh an duh angin an inhmu thei \hin lo. Hetia ‘nang i hmunah kei ka hmunah’ tia khawhar taka an awm lai hun hi Babulon saltang te \ah

Page 75: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

67

hla, “Babulon lui kamahte, Chutah kan \hu a, a ni, kan \ap \hin, Zion kan ngaihtuahin…” an tih angin Mizote pawh hian mahni \awng ngeia Pathian Biak inkhawm hi an ch^k ber leh an hla pui ber a ni a. Kum 2003 khan rin loh tak maiin Rev. C.Lairivunga, Pathian thu zir turin a lo thleng hlawl mai a. Kum 2004-ah Rev. Lalsawichhunga pawh Pathian thu zir tur bawkin a lo thleng veleh a. Anni pahnih hian Malaysia rama Mizo hnathawka awmte zawng chhuakin inkhawmna an neihpui theih nan theihtawp an chhuah a. Pastor pahnihte hmalakna zarah Mizo \henkhatte chu an inhuikhawm thei ta a, an ch^k ber chu Pathian Biak inkhawmna neih a ni. An \awng\aina chhangtu Pathian chuan hun remchang siamsakin January 25, 2004 khan Mizo hminga inkhawmna hmasa ber chu neih a lo ni ta a. Mizo \awnga inkhawm kha an thupui ber a nih deuh avangin hming pawh a nei hran lo va. Thla thum an inkhawm hnuah lungrual takin “Mizo Christian Fellowship (MCF)” tiin hming an vuah ta a ni. Pawl a lo din takah chuan thiltumte neih a lo \ul a, an thiltum zinga hmasa ber chu “Mizo \awnga Pathian biak” tih hi a ni. Heng a\ang hian Mizote hi khawi hmunah pawh awm sela, an sakhuana leh an \awng an chhawmnung zelzia a lang chiang em em a ni. MCF pawimawhzia Mizo hnahthlak tam takte chu Malaysia rama inhlawh tur ngau ngaua kal pawh ni lovin ramthumna kal beiseiin a chimin an chim a ni ber mai. Kalay-kabaw phai leh Chin hills a\ang chauh pawh ni lo, Mizoram a\ang pawhin an rawn tleh phei ta tak tak mai a le! Kum rei lo te chhungin an pung chak hle. Mihring nafam chu

Page 76: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

68

chhiatni leh \hatni te awm lo thei a ni lo va, damlo bawisawm ngai leh mitthite an lo nei ta zeuh zeuh a, chutiang thilah chuan MCF chu Malaysia Mizote innghahna leh thlamuanna ber a lo ni ta a ni. MIZO NUNPHUNG Tlawmngaihna Mizo nunphung (culture) sawi apianga hmaih hauh loh tur chu tlawmngaihna hi a ni awm e. He tlawmngaihna hi Mizo nun zemawi tak a ni a. Mizo tawh phawt chu tlawmngai tura ngaih a ni. Mahse, he tlawmngaihna hi tunlai \hangtharte nunah hmuh tur a la awm em? tih erawh ngaihtuah tham tak a ni tawh. ‘Zo’ khuaah chuan a la awm pawh a ni mahna. Ram dangah chuan Mizo tlawmngaihna hmel hmuh tur a vang ta pharh mai. K|P-in tlawmngai a chawimawi tur tehfung ruang zawn, mi bo zawn, ruang men, thlanlaih, zualko, khawhar in riah leh thil dang tam tak te, hengte hi ram dangah a awm ta si lo va. Tin, tunlai \hangtharte nunah tlawmngaihna hi thil atthlak a ni tawh mai lo maw? Mahni tana chakaikhawrh \heuh a ni tawh si a. A thua hriat leh a taka chet chhuah inkar hi hla tak a ni tawh a ni. Amaherawhchu tlawmngaihna hi a awm tawh lo ti ngawt se, an sawi sual leh si ang. Khawvel changkang zel chuan mihring nunphung (culture) a sawi danglam a. Tunlai khawvel milin Mizo culture pawh herrem ve a \ulna chin a awm tawh a ni. A hun leh hmun/ram a milin tlawmngaihna pawh hi a changkang tawh zawk a. Hun leh tha sen aiah sum leh pai hmanga tlawmngaih chhuah a ni tawh a. Phut let nei lo mahni sum leh tha hek pawi ti

Page 77: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

69

lo tlawmngaihna hi a va mawi tak em! A ziarang a danglam mai a ni e. Tuna Mizo Christian Fellowship (MCF) leh Mizo Refugee Organization (MRO) hruaitute tlawmngaihna zarah hlawhtling takin vawiin thlengin a la par vul zel a ni tih hi hairual a ni lo. Hruaitu hmasate an fakawm a, hruaitu ni mekte pawh an fakawm tak meuh mai. Hruaitu hna hi thil awlai lo tak a ni, a bik takin mi ramah. Hmanlai mi tlawmngaite chu chawimawi nan nopui an dawmtir a, tunlai tlawmngaihna ve thung chu sawisel hlawh a ni ve thung. Mahse, Malaysia Mizo hruaitute hi an zam lo. Phut let nei lo mahni hekna pawi ti hek lo, mi tana thil \ha tur a nih phawt chuan tlawmngai taka thawk zel hruaitute hi fak an phu hliah hliah a ni. Hruaitute chang an ni lo. Member-te zingah nopui dawm tl^k mi tlawmngai an awm \euh. Malaysia Mizote nun thlirin tlawmngaihna hian a la tuam bet tlat a ni.

Mizote Zawlbuk “Quarter” mawlh hi Kum 2006-2008 chhunga Malaysia-a awmte tan Quarter boruak hi theihnghilh theih a ni lo. Mizote ippui banna ber a ni. Kuala Lumpur hmun laili-a awm a ni a, a hmun leh hma a nuam a, K.L. chuangkaite tan chuan vawi khat tal tlawh lova hawn chu thil thiang lo tluka ngaih a ni hial awm e. A chhan chu Pastor Quarter-ah hian mitin chen theih a ni a, he in zim teah hian mi 30-40 vel chen reng a ni. Mi tam zawk chu permit nei lo an nih avangin lu nghahna tur hmun an nei lo reng a. He inah hian zalen takin an cheng thei a, ‘ka rawn riak thei ang em?’ tih aiah ‘ka lo haw’ ti khawp hialin mitinten an ta neih tawh a. He ina cham rei apiang an neitu ting mai a ni. Mi thar tan thlen in, hna khaihlakte tan innghahna,

Page 78: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

70

lengvakte tan chawlhhahdamna, leh MCF/MRO hmalakna hmunpui ber a ni a. Kum 2009 hnu lam a\ang khan Pastor in mumal taka a luah lum hnuah mipui mimir zik luih luihna chuan kian zai a rel ta. Mahse, vawiin thlengin he in (Quarter) hi Malaysia Mizote in pui ber a la ni reng a ni. Quarter vanglai kha chuan chhun lamah buk nghak mi 15 vel an awm reng a, zan lama riak lut mi 30-45 hial an tling \hin zu nia! An tawt lutuk a ni mai lo, tawt tak an ni. An zan mu te hi zangthala kethluan theih a ni lo, saisir zawngin a remin an inrem chat a, zun ram thiara thawh chuan mutna chan loh a ni nghal pang mai. Mang chhe deuh bula mute chu an sil \hem \hum \hin a ni. Engemaw chang phei chuan lengkhawm \huta \hut (mut) phah hial zan te pawh a awm. Chutiang khawpa harsain awm zantin mah se, nuam an tiin an la hlim thei em em a. Mizote chu mi pahnih pathum lek pawh awm se, fiamthu sawiin an hlim dar dar thei \hin a. Mi heti zat awmah chuan pa titi thiam leh fiamthu duh tak tak an awm lo thei lo. He Quarter vanglai hun tem tawhte chuan hmanlai Zawlbuk nun hlimawm turzia an hriatthiam phah mai ni lovin, a takin an cheng ve tluk a ni. He in hi Mizote ngaihsan Zawlbuk nen khan danglamna a vang viau ang. A hlimawmzia leh kan \angkaipuizia te sawi sen a ni lo vang. He in chhung hi pawn lam mite thlirna tlang a\angin han thlir ve leh ila. Zawlbuk nunphung (culture) kha ramdangah chuan chhawm tel vek theih a ni tawh lo. Mizo pa chuan tualzawlah fiamthu zahmawh rawngkai sawia nuih dar dar kha nuam an ti \hin a. Mahse, a rem tawh lo. |henawm khawvengte tan ninawm leh hnawksak an lo ni reng mai a. A tawpah chuan Police-te

Page 79: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

71

khap hial an lo \ul ta a ni. Mizo culture hi hnualsuat leh chhawmnun tawh loh tur tihna ni lovin, a hun leh hmun erawh hriat a pawimawh ta mang e. Mizote leh Zu Mizote Zawlbuk (Quarter) nun chu a hlimawm rual rualin zu avanga harsatna an tawh thu hi sawi vek dawn se, sawi tur a tam ngawtin a rinawm. Zu avanga harsatna hi Mizo khawvel chang ni lo, khawlvel pumpuiah hian a awm a. A bikin Mizote leh zu hi inkungkaihna an lo nei thui hle niin a lang. Hmanlai chuan Kut ni vangthla leh sechhun-khuangchawi nikhuaah te leh inleng duhsak zawng an neih chang tein an in deuh ber \hin. Mahse, \halaite chu kut ni vang thlaah lo chuan zu an in zen zen lo. Tunlai \hangtharte hunah chuan zu in nan hunbi a awm tawh lo a ni ber mai. Huau huau nikhuaah chuan zu in tur emaw an ti tawh tlat. Malaysia Mizote nun thlirin zu avanga pawisawi lo nunaute tawrhphahna te hi a va rapthlak tak em! An insual vang emaw, an bengchhen emaw avangin police operation an neih phah a, chutih hunah chuan a ni pitar putar, naupang leh raipuarte pawh zuah lovin lung inah an khung hmiah hmiah \hin. Chu mai a ni lo, Kawl dawr leh khawi emaw laia intibuai laih laih an awm tawh chuan Zo hnahthlak (Chin)-te an ni leh nge nge \hin. Zu avanga harsatna an tawh tam t^k em avangin nungchang humhalh turin kum 2007 khan Chin Disciplinary Action Committee (CDAC) chu din a lo \ul ta hial a, mi tlawmngai (volunteer) 300 laiin

Page 80: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

72

hma an la a, nun zilh ngai leh hrem ngaite dimdawina nei lek lova hma an lak chin kum 2008 hnu lam a\ang chuan an nungchang a mawi sawt hle. Ni e, Zu hian an nunphung duhawm tak a tichhe nasa a, hnam dang mite lakah an zahawmna a thaibo va, Malaysia Zawlbuk meuh pawh a chawk buai \hin a ni. Hnam dangte pawhin zu an in a, chin tawk an hria a. Zo hnahthlak (Chin)-te chuan mahni intheihnghilh \haka an in \hin hi chu a pawi lu deuh a ni. Amaherawhchu a kum telin zu in leh zu avanga harsatna an tawrhna chuan kiam lam a pan zel tawh a ni.

Inleng / Inrim Malaysia hi ram lum a ni a, Kuala Lumpur hi a lum lehzual. Khawlum leh pindan zimte, thli chhuahna awm lo, fan-a chhem virkualna ipik takah chuan inleng/inrimin hlim takin an inkawm \hin a. Mizo nih nawmna chu lungngaih mangan nikhuaah te, lawmna niah te an han inleng tawn dial dial \hin hi a ni. “Dam leh tlang khatah, thih leh ruam khatah” tiin a thlum a al an ei-za \hin. Mizote hi a huhova thil ti-za a, phungthlu tak leh induhsak tawn taka khawsa \hin an ni a, hei hi Mizo culture danglamna leh nawmna chu a ni ngei ang. Zo khuaah chuan ‘Naupang an pawn to a, tlangvalin nula an rim a, paho an lo inkawm khawm a’. He Mizo culture hlimawm tak hi Zo Kawtchhuah an pelh hnu tuipuiral ram an thlen thlengin an la chhawmnung reng a. An fakawm teh e. Mahse, chik zawka thlirin inleng leh inrim apiangten harsatna an tawng tam bik chu a nih hi. Mizo culture hre ve lo inneitute tan mi hnawksak an ni sam em em a, intiam lo tak chunga

Page 81: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

73

inphur chhuak leh luai luai an awm \hin. Mizo culture mah ni sela, inlen leh inrim hi ram dangah chuan chin tam loh a him zawk a ni. Mi pindan te tak tea len luh \alh tum ai chuan khawi maw lai hmunah emaw, dawrah emaw inkawm mai hi a chin tam tlak zawk daih ang. Incheina leh khawlai nun Mizote khawlai nun han thlirin a mawi tawka inchei an thiam. Puipun nikhua leh inkhawmna hmunah te an han inchei dak zeih mai hi chu hmuh an nuam \hin asin. Tunlaiah Mizo thuama inchei an uara khawi hmunah pawh nise, hnam thuama inchei hi an zak lo va, a mawiin an inhmeh em em a ni. An inthuamna hian an Mizona a hril chiang hle a, \awngka aiin thu a sawi ring zawk a ni. Ram changkanga awm an ni a, an incheina leh nunphung hrim hrim a sang a. Chu nunphung chuan anmahniah hmun a khuar lo thei bik lo. Tunlai taka inchei te pawh an thiam em em a. An chenna ram mila inchei leh nun an thiam a, an thiam leh lutuk deuh em aw tih erawh ngaihtuah a ngai ta. Khawlaia incheina chu tu sawi phak a ni lo va, Pathian Biak inah fashion show nei tur ang hrima tawngchham lutuk leh tawt lutuk nena an rawn kal hi chu mit a kam deuh \hin. A bikin hmeichhiate an inchei uchuak deuh chawk. INFIAMNA LAM Mizo day 2006-ah Malaysia Mizo Christian Fellowship thlazar hnuaia awm zawng zawngte inpawh tawnna \ha

Page 82: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

74

tak an neih theih nan intihhlimna neiin Malaysia National Day (Merdeka), August ni 31 khan hun an lo hmang \an a. He ni hi Malaysia ram pumah awm ni kham a ni a. Imbi khelmualah chuan Mizo \hahnem tawk tak kalkhawmin Mizo infiamna leh tunlai infiamna te hmangin an inkawm hlim \hin a. A tir lam kha chuan ni khat chauh hun hman \hin a ni a. Khelmual lamah infiamna chi hrang hrang hmanga hun hman a ni tlawng \hin a. A hnu deuhah chuan ni hnih chhung hun hmangin Biak in lamah Mizo culture pholanna lam hawi zawnga hun hman leh Imbi khelmual lamah infiamna chi hrang hrang, apui apang atar azur thlenga infiamna hun hlimawm hman a ni. MCF DAY chu kumtin khel lova hmangin a kum telin mipui an pung zel a, he hun hi an hlut chho tial tial a, tunah chuan Malaysia awm tinuamtu leh ni nghahhlelhawm a lo ni ta hial a ni. Hun rei tak chhung chu MCF Day tih a ni reng a. A kum telin mi an lo punga inkhawmna pawh hmun hnih lai a awm tak hnuah chuan MCF Day ti tawh lovin zau takin Mizo Day tiin an thlak ta a ni. He thu kan ziah mek lai hian, Mizo Day vawi khatna (31st August, 2011) hmang turin Mizote an inbuatsaih mek a, KLBC Century Hall-ah nilengin hun hlimawm hman tum a ni. Kum khat chhunga Mizo hlapui sakna hun chu Mizo Day hi a ni a, Biak in lamah Mizo takin hun an hmang a. 2009 a\angin “Kan zo tlang ram nuam” tih hla l^min nula leh tlangvalte Mizo thuam nen ngat Imbi khelmualah an han intheh her vel chu hnam dangho pawhin hmuhnawm an tiin thiam an ti ve ngang a ni. Ni e, “Mizo kan ni kan hmel a \ha” tih pawh hmel chang ni lovin an chetzia pawh a mawi a ni, zep lovah chuan.

Page 83: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

75

Infiamnaah hian feikhawh, intlansiak, inzuansiak, lung den, in-arpa thai (inkepir), in-saihruipawh, inbuan/inchai, leh bawlpet te an lo hmang tawh \hin a. Pawl in\henin veng leh veng te, pa leh tlangval te, nu leh nula te leh a rem dan dana lam\ang insiamin an infiam \hin. Hei hi Malaysia ram chhunga awm Mizo zawng zawngte a huhova inhmuhkhawmna ni a ni a. An tan chuan he ni hi a hluin ni chhinchhiah tlak a ni. Kristmas hmuahna piknik Kum 2007 a\angin Kristmas hmuahna piknik chu Port Dickson beach, Seremban-ah an hmang \an a. He mi kum a\ang hian kumtin he lai hmun vekah hian an hmang \hin. Bus lian 4/5 khat \ah an ni \hin a, puitling ngawt pawh mi 200 lai an tling awm e. Tuipui zau tak kamah chuan inbualna nuam tak mai a awm a, li thuk lam panna lawng chuan tur a awm bawk a. |iaupho chunga bawlpet an awm a, a theih dan ang anga infiama inum kawi zawr zawr tawk lah bo lo. An hlim tlang \hin asin. Mizo hminga inhmuhkhawm (intihhlimna) hun hi an nei tam lo hle a. Mahse, an inhmuhkhawm chhunah hian an hlimin hnam lungrual tak an nihzia a lang a ni.

Chin unau zingah Chin National Day apiangin Malaysia rama CHIN unau awm zawng zawngte insuihkhawmin football khela infiamna buatsaih \hin a ni a. Kum 2007 a\angin Mizote pawh an tel ve \an a. Mizo zingah infiam mi tam tak an awm \euh a. Mahse, ni hnih khat mai a nih loh avangin hna chawl thei lo tam tak an awm si a, 2009 hmalam zawng kha chuan an thleng sang thei tak tak lo. Hruaitu \ha leh inpe tak tak an awm zel a, kum 2010-ah meuh

Page 84: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

76

chuan Chin National Day inelna ropui tak maiah a vawr tawp an thleng ta. Lawmman pakhatna lain Mizo hming a thang mawi hle. Infiam mite thiamna bakah hruaitute inpekna hi a ropui a, chubakah mipuiten an \awiawm thiam em em hi an chakna chhan pawh a ni hial awm e. He infiamna hi Mizote inpumkhatna kawnga pawimawh tak pakhat chu a ni ngei ang. Kum 2011 a lo her chhuak a, miten Mizote an thlira an beisei san vei nen champion an nihna chu an hum thei ta lo a ni.

Chapchar Kut Mizoten kut pathum an neih zinga an ngaihpawimawh ber Chapchar Kut chu Mizote awmna apiangah hman a ni zel a. Malaysia-ah Mizote kum sawmhnih \ha zet an awm hnu, kum 2011-ah Malaysia Chapchar Kut vawi khatna chu Mizo Christian Fellowship huaihawtna hnuaiah ropui taka hman a ni. Chapchar Kut hmang thei tura \an an lakna hi a ropui a, he kut hian Mizote inpumkhatna leh hnam nun chhawm nun zelna kawngah rah \ha tak a chhuah a ni. Ram danga awm \hang leh thar zelten Mizo culture hi an bosan mai lova, an hriat reng theih nan hnam ziarang pholan hi chin tam a \ha hle ang. Tlangkawmna Malaysia hi Myanmar leh Mizoram tih lovah chuan Mizote chen tamna ber ram a ni a. He rama khawsa mek Mizote nun han thlirin an hnam leh sakhuaah an chiang tawk a, tihdazat lam aiin chawisan leh chhawmnun zel lamah hma an la nasa hle a ni. Hnam dang sakhaw dang kara leng ni mah se, an lungrualna te, an inngainattawnna te, tlawmngaihna te, hnam thuam

Page 85: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

77

ngaihsan thiamna te leh Mizo taka nuna Zonun parmawi lanchhuahtir mai ni lo, a rimtuina lenchhuahtir hi Awze mite rama an cham chhunga an thiltum ber a ni hial mai awm e. Eng hnam mah sawi sel bo khawpa thang mawi an awm lova, fak tlak loh khawpa nun chhia an awm bik lovang. Malaysia Mizote nunphung pawh hi \ha famkim vek chu ni lo mah se, hnam dang zingah pawh zahpuiawm chu an ni bik hauh lo. Thu behchhante:

1. Hmanlai Mizo kalphung – By J.Dokhuma 2. MCF Chanchin (Zo Kawtchhuah)- By

B.Vanlalvula & Rev.Lalsawichhunga 3. Malaysia Zofate dinhmun (Zo Kawtchhuah)–

By Lalpekthara

Page 86: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

78

MALAYSIA ZOFATE KHAWSAK DAN Biakênga, Kuala Lumpur

THUHMA

Malaysia Zofate hi a ram leilung fate kan ni lo va, Myanmar a\anga tun hnai lawka chhimtla Zofate kan nih avangin, Myanmar ram Zo khawvelte ral hmelhriat a hlawh bik hle a ni. Malaysia Zofate eizawnna, nunphung leh khawsak dan hi kan hriat ch^k zawng tak ni pawhin ka ring a, tun ka khualzin chhunga ka tawnhriatte kan tarlang ve dawn a ni. A chhung kan luhchilh tak tak hmain, kan khawsak dan a fiah theih nan, Malaysia ram chanchin tlem tar lang hmasa phawt ila.

MALAYSIA

A awmna hmun (Location) : Malaysia hi South East Asia-a awm a ni a, Myanmar ram chhim tawp Kawh Tawng khua a\anga chhim lam km 350 vel hlaa awm a ni.

A zau lam : 329750 Square kilometers.

Mihring zat (Population) : Kum 2010 chhiarpuiah mi 27,565,821 an awm a; Malay (60.3%), Chinese (22.9%), Indian (6.8%) vel an ni. (2010 Census)

Sakhua : Islam (60.4%), Buddhist (19.2%), Christian (9.1%), Hindu (6.3%), Comfucianism leh Taoism (2.6%), Rinna dang (1.5%) leh sakhaw nei lo (0.9%) te an ni. (Population and Housing Census 2000 figures )

Page 87: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

79

|awng hman : National language-ah Bahasa Malaysia (Malayu) \awng an hmang a, English \awng a tualleng hle bawk.

Cheng (Pawisa) : Malaysia Ringgit (RM) an hmang a, RM 3 = US 1, RM 1 = KS 260 – 300.

Sik leh sa (Climate) : Equator bul hnai tea awm a nih avangin kumtluanin ni a sa a, ruah a sur reng bawk. Thingkung leh hnim hnahte hi englai pawhin a hring dup reng a, boruak a ti nuam hle.

Sana : Malaysia standard time hi, khawvel hman sana (GMT) aiin darkar riatin a hma a, Myanmar ram sana aiin darkar khat leh a chanvein a hma bawk.

MALAYSIA-AH ZOFATE |HAHNEM TAK KAN AWMNA CHHAN

Myanmar ram economics tlakchhiat avangin hnathawktute ni khat hlawh hi US dollar ($) 1/- vel chauh a nih laiin, Malaysia-a inhlawhfate ni khat hlawh ve thung chu $10/- lai a nih theih avangin, 1990 vel khan kan mite Malaysia-a inhlawh turin an tlathla \an a ni awm e. Chutih hun lai chuan, Asia khawmuala ram changkang leh hausaa ngaih, Japan leh S.Korea ramahte chuan inhlawhfakna \ha zawk hle mah se, an ram luh theihna lehkha (visa) awlsam taka lak a theih ve loh avangin kal pawh an tlem hle a. Malaysia-ah ve thung chuan, a sakechek nazawng tan pawh a rama luh a awlsam em avang leh chengthlengna a kai san zel bawk avangin, inhlawhfa tura kal pawh kan pung chak hle a, kum sawm a vei meuh chuan a zatel kan lo tling ta mai a.

Page 88: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

80

Tin, Mizoram lama sumdawnna leh inhlawhfakna hi, Myanmar rama Zofa tam takten kan eizawnna a nih laiin, kum 2003 khan Mizoram YMA-ten Myanmar mi tiin an unaute min um chhuah rup rup tak avang leh, chumi hnuah India cheng thlengna ret a tlak hniam fe tak avangin, sumdawnna lama beidawng tam takte leh inhlawhfa hnawhchhuah tam takte chuan, “Chhim lam hawi ve thung ang aw!” tia kan puanven te sawi chhingin, Malaysia-ah kan chim ta ruih ruih mai a ni.

Myanmar ram hi khawvel hriat khawpa sorkar \ha lo leh ram rethei ber pawla sawi a nih avangin, Malaysia rama awm Myanmar mipuite chu, UN hian raltlanah a pawm hi, keini Zo hnahthlak (Chin)-te hian a bik takin kan ham\hatpui nasa hle. UNHCR hi, mahni cheng tel lova ram thumna (USA leh a dangte) min thlen theitu kawng awm chhun a ni. Mahni chauh ram nuama thlen chu kan duh tawk lo a ni ang, khaw lama kan chhungkhat hnaivaite chu kan ko a, UNHCR humhimna hnuaia luh theih beiseiin kan lut ruih ruih a, khaw \henkhatah phei chuan an nula tlangval \ha \ha Malaysia-ah an pem lut zo va, khua a reh ruih mai an tih chu! Kum 2007 kha Refugee beisei vanga a nawlpuia kal hun lai a ni. Heti taka kan chhimtlak chiamna chhan bulpui ber chu, Myanmar ram Zofate hi sorkarin min hmusit a, kan retheih luat aleiah khua leh tui \hatna hmun kan zawn vang ni berin a lang. Chuvangin, Malaysia ram hi ram thumna kalkawng, “Zo kawtchhuah” a lo ni tak meuh mai. Tunah phei chuan Zo hnahthlak (Chin) hi, mi 50000 \ha kan nih tawh hial an rin thu CRC hruaituten an sawi. Duhlian \awng hmang (Mizo)-te hi, mi 2000 vel kan nih a rinawm bawk.

Page 89: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

81

KAN LAWINA RUN : Malaysia ka kal hmaa refugee-te awmna tur nia ka lo suangtuahnaah chuan, ramhnuai khua a nih loh pawhin, khawpui dai fem lamah in chhete tea inbawk firfer turah ka lo ngai a. E khai, a ni hauh lo mai! A khawpui chhunga building \ha pui puiah te, a \hen chu building lian chhawng sawm a\anga sawmhnihah te a nia kan khawsak deuh vek ni. Kan chenna building phei chu a lian khawp a, flat (chhungkaw luah theih in) 1280 lai a awm. Electric fan a awm vek a, aircon a duhin an fit a, lift \ha tak a awm vek bawk a, khawsak a nuam duh phian.

HNATHAWHNA LAMTLUANG : Mizoram pachal Pu Vanneihtluanga Malaysia rawn zin chuan, “Mizo khawvelah hna thawk rawh u, tih ngai lova thawk awm chhun chu Malaysia-a awm Zofate hi in ni e,” a ti hial. Ni e, “Thawk lo chuan ei suh se,” tih tlang dunga cheng kan nih avangin hna thawk lo hi chu kan awm lo a ni ber mai. Mahse, kan \hahnem ngaih dan erawh a inchen lo hle ang.

Malaysia-a kan kal chhan hi a inang lo hle ang a, a \hen chu chhungte chawm turin hnathawk tur hrim hrima kal kan awm a, a tam zawk chu UNHCR beisei vanga kal kan awm bawk. Calling-a kalte chu, an kohna hmunah an fu chat a, hna insawn an awm lem lo. Ram thumna kal beisei \henkhat erawh chu, kan hnathawhah hian \hahnemngaihna leh phurna tak tak kan nei pha lo ni berin a lang. Hna \ha kan hmu a, kan han thawk a, a hahthlak em mai tih leh, Boss-ten min han vin deuh hian kan tuar thei \hin lo va, kan chhuahsan leh \hin.

Sorkar hna hi ram neitu Malayu mithiamten an chelh deuh vek a. Thilsiamna hmun pui ( Industry leh

Page 90: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

82

Factory ) neitute erawh chu, Chinese an ni deuh vek thung. Kan inhlawh theihna restaurant zawng zawng neitu pawh Chinese deuh vek an nih tho avangin, ram pawn mi zawng zawngte'n hnathawhna lama kan Boss-te chu, Chinese deuh vek an ni a; Mizoram politician ho \awngkam takin, "Kan puchuam " an ni ber e. Mi taima hnam an ni a, an phunchiar duh phian. Mi ram kan thlen tawh chuan, eng degree pawh nei ila, Boss-ten an tih apiang hi thuawih taka kan tih a \ul tawh.

“|ang \ang, fan fan” nun kan neih loh avangin hna a\angin kan chhuak a, hmun dangah kan in-view leh a, mahni kum zat zet in-view-te pawh kan awm hial a nia ka rin ni! Hna zawng ta reng rengin kan vakvai leh \hin a, view-liana leh view-lianite kan tam hmel hle.

Rev. Lal\huamluaia’n, “Hna hi chu inthawh lal a ni,” a ti \hin. Eng hna pawh thawk ila, chhel tak leh \hahnemngai taka kan thawh \ang \ang chuan, kan hlawh chauh ni lovin, kan nihna pawh a kai sang \hin.

ZOFATE HNA LEH AN HLAWHTE

Mizoten kan phak tawk hna chi hrang hrang kan thawh ka hriat chinte chu hengte hi an ni.

( 1 ) Huan thlai chin : Cameron highlands tlang theng- thaw vawt nuam tak khi, huan thlai chi hrang hrang siamna hmun pui a ni. Malaysia kal hmasate \uanna ram a ni a, daily hlawh chu, RM 20-25 vel a ni a, tunah chuan kan \iavai san ta.

Page 91: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

83

( 2 ) Vawk vulh : Tumbuk leh Batu Untung vawk farm-a thawk kan \hahnem hle a, thlahlawh RM 700-1500 thleng.

( 3 ) Construction : Malaysia ramah in ropui tak tak luah sen loh khawpa tam a awm chung hian, an la sak belh zel a, hna pawh a tam nangiang mai. Wire, pipe, welding, cement work (chhuat leh bang marble rem), leh aircondition fit thlengin, general worker a\anga expert thleng; hlawh chu daily-in, RM 35-80 thleng a ni.

( 4 ) Factory & Industry : General worker a\anga operating supervisor thleng; hlawh chu daily-in, RM 25-50 thleng, calling-a kalte hna a ni tlangpui. Over time (OT)-a thawh hun a tam avangin an hlawh a ziaawm phah \hin hle.

( 5 ) Dawr nghah : Dawr nghaktu pangngai a\anga Assistant Manager dinhmun thleng; thla hlawh chu RM 800-1200 bakah commission an dawng bawk.

( 6 ) Restaurant : Thlengsil, waiter, waitress, cook a\anga cashier leh manager thlengin; thla hlawh RM 800-2500 thlenga la kan awm. He hna hi Zofate thawh tam ber hna a ni. Boss-ten eiin an chawm \hin a, a thlawna in luah tur pe pawh an awm nual bawk. Hnathawh hun chhung erawh darkar 10 - 12 a ni a, a rei duh phian.

( 7 ) Hotel : House-keeping, runner leh waiter thawk kan awm nual; thlahlawh chu, RM 900- 1500.

Page 92: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

84

( 8 ) UN leh NGO : Heng department office-ah pawh hian \awng lettu kan awm nual bawk. Hlawh chu daily-in, RM 50/- a ni.

( 9 ) Workshop : Motor leh bike workshoup-a thawk kan awm bawk; thlahlawh chu, RM 1000/- leh a chung lam a ni.

( 10 ) Lir thei khalh : Leivung leh \iau phur motor, JCB leh lei laihna khawl lian (excavator) khalhte kan awm. Hlawh chu darkar khat, RM 7.50 – 10 thleng a ni.

( 11 ) Rubber hnai leh Palm oil rah lawh : Rubber leh Palm oil (Sa-Ung-Si/Chhitui) hi, a ram sum lakluhna hnuk pui berte an ni a, kan mite thawk an awm nual bawk. Thlahlawh chu RM 800. – 1000.

SUM THAWNNA LAM

Mi 52 hnenah, “Malay kal zingah zaah eng zat (%) in nge chhungte pawisa a mawi tawka thawn theia i ngaih?” tia ka zawhna chu, an chhan dan a\ang chawhrualin 55% vel niin a lang. Mipa aiin hmeichhiain an thawn \ha zawk niin an sawi bawk. Tunah zet chuan cheng thlengna leh thawnna lam aiin, ramthumna kawng zawkin kan rilru a luah khat zawk tawh a nih hmel hle.

LIVING TOGETHER

Hotel leh restaurant changkang tak taka thawk kan lengi leh valate hian, an customer chu sap an ni a; living together an ching em em mai lehnghal a. Zonunin a chhawm tel lem loh sapho nun chu kan copy nghal a, kan nula \henkhat phei chuan, hnam dang mipa zui hi miten

Page 93: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

85

an ngaisang turah an ngai nge pawh ka hre law! Kan dazat zo ta a ni mai lo maw? Malaysia-a Kristian dan thianghlima inneihna buatsaih tawh zingah mi tam tak chu, living together tawh hnua inneite kan nih a rinawm. Mizoram durbinah chuan, dan khatna-a inneihna thianghlim hmang thei kan tlem hmel hle. Sappui nun hi han bih chian chuan, living together-a kum tel awm tawh hnua innei lova inbansan leh te hi an tam khawp mai nia! Mizo zingah pawh hmuh tur kan awm ta nual mai. Chung chu kan Mizo durbinah chuan, thlawi khat hmuhin kan hmu vek tawh. Aw, lanu leh val rualte u, i fimkhur ang u. Kan Mizo culture hi khawi hmunah pawh zahpui lovin i chhawm nung zel ang u.

NUPUI PARCEL

Ram thumna kalkawng hian kan chhuihthang-valate hi, tum lawk vang reng pawh ni lovin nupui neih duhna boruak a siam \ha hle niin a lang. Ram thumna kal tura intintuah mek UNHCR ngah tawh chhuihthang-valate chu, UN officer-ten, nupui i nei tawh em? tih zawhnaah, “Aw nei tawh e,...” tiin huai takin an chhang advance vek a. An zarah UNHCR la hmu lo lenghermawiite awlsam taka an thun theih \hin avangin. Tichuan Malaysia-a awmsa lanu \henkhatte chuan an hmangaih vang reng pawh ni lovin, ram thumna kal duh thawh luat vang tein an innei chur chur mai a. Hman laia kamding leh sipai chhu\ite nupui zawng an luck ang kha kan ni ber mai. Article ziaktu pakhat Pu Zika phei chuan, “Heng hun lai hi Malaysia a\anga ramthumna pan mek Zofate tan chuan, a nawm lai ber niin a lang,” a ti hial.

Page 94: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

86

Malaysia rama Zofate zingah nula aiin tlangval an tam zawk a ni mahna. Nula awmsain daih tawh hek suh; khawlama an nu leh pate’n nupui tur an zawnsak a, an luck phian. Inhmangaihna awmsa miah lovin an pasal turte awmna Malaysia-ah an rawn thawn (parcel) zut zut mai zawng a nih hi! Parcel fuh tak takte an awm rualin, fuh lo lah an tam bawk. Nikum khan kan chenna inhnuaia awm chhuihthangvala tan, a chhungten Tahan lanu an parcel ve a, tluang takin a lo thlenga kan lawmpui tehreng nen, a Romeo-a tura sakhmel a hmu a, a anka a hriat a\angin rizai pawhsawihpui atan a duh ta \hak lo mai a, mo lawm tura kalte tan pawh hrilh a hai duh hle. Tun hnuah Ya-Khaine kawl pasal a la nei zui lehnghal a, a zialo hle a ni.

Nupui pacel lo thleng hlimte changtupa lahin, “Bakin phingphihlip a rep rei thei lo,” tih ang mai hian, chawbel bula \amchhawl an duh lo a ni ang, Kohhran dan thianghlim hmanga inkutsuih hun pawh nghak zo lovin, Changtupa runah inthlahrung lo takin an lawi lut nghal zut zut mai zawng a nih hi maw!

Englekhawle, Rinnaa kan pa Abrahama pawh khan, a fapa Isaaka nupui tur Rebeki an parcel-sak a lawmpui ang bawk khan, Malaysia rama Zofate pawhin a \ulna avangin kan la lawmpui zel dawn.

HNAM DANG PASAL NEI

Myanmar rama kan awm lai kha chuan, hnamdang inleng nei takngial pawh kan hmu tleu duh \hin a, Malayisa-ah chuan, eng hnam ber nge an nih pawh kan hriat loh hi kan makpa an lo ni thei ta zel mai hi zawng, Zonun hmangaihtute tan chuan chhungril a fanin thikthu

Page 95: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

87

a chhe duh hle ang. Missionary \ha tak a ni mai alawm tiin kan thlir liam mai mai dawn em ni? Mahni chipui pawh hmangaih lotu (phatsantu) chuan, ringlo mite hnenah engtinnge Pathian thu an sawi ngam tawh ang a? Mitdel leh mitdel inzui chuan khuarkhuruma tlak asin an hmabak tawh ni! Hnam dang pasala i neih chuan, i tu i fate kha Mizo chi an nihna a bo tawh tih hriat a \ha. In rila rah fanaute chu, Kristianah leh Buddhist-ah nih tir duh ve vein, in pa nen in inngur reng tawh dawn a ni.

Hnam dang hmeichhiaten, an hnam leh an sakhua zawmpui ni lo, mipa dang pasala an neih chuan, vau khanna natak an pe a; “I \hen dawn nge? Nang nge thi ang, in pa?” tiin. Mahse, keini chuan kan Kristianna avang bawkin chutiang ema vauna chu kan ti lem lo va, rilru na takin kan thlir liam zel mai zawng a nih hi! Hnam dang tlangvalte hian, “Taksa mawina chauh umin damchhung kawppui atan hian min thlang tak tak ngai lo,” tih hi, i hre mawlh ang u. Min hmangaihtu ni lovin, ram thumna thlen duh vang chauh hian min nei ang tihte hi a hlauhawm hle lo maw? Kan hnam pumin a tuar dawn si a.

INCHEINA

Vanlalsailova’n, “A feng chhing chhing” a tihah kan buai tawh lo va, kekawr “A ha chhing chhing” tih lamah kan buai tawh zawk nia! Incheina khawvela a tunlai thei ang ber berte hian KL khawpui a fan chhuak zung zung mai bawk si a; engah nge kan lanute hian mi silh/fen leh mi bun atan kut kuangkuahin an thlir liam bik lem ang le! Kan lanute incheina chu sang tak a ni tawh. Kan hmeichhiaten kekawrtlawn haa inkhawmte hi chu a turah kan ngai tawh zawk a ni. Ram hnihnaah hian

Page 96: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

88

kan sap nialnual \an tawh a nia! Mipa inthuamna erawh tun thlengin a la ngai reng a. Marawhchu, kan chenna ram incheina ze mila in thuam hi a mawi duh phian; khaw lama kekawrtlawn dawr fual leh thawl tak tak hak ang chi kha chu a zahthlak lam tawh a, kan tlangval \henkhatte chuan kekawrtlawn leh kawrte hi a tie lam hlirin an ha tawh. Kawl pawnfen pawh hnutiang kan chhawn thei ta.

PATHIAN BIAKNA LAM

Mizoram Baptist kohhrana nu chhuanawm tak Dr.R.L.Hnuni rawn zin chuan, Malaysia rama Zofate fuihna thuchah tawi a neihnaah, “Economic lama changkan ringawt hi a tawk lo va, Pathian rawngbawlna lam pawh a pawimawh hle a nia, thlahthlam suh u,” tih thu a sawi a. A ni khawp mai, ringlo mite rama cheng kan ni miau va; Pathian niah hnathawh lai off thei miah lo hi member a zatve dawn lai kan awm a rinawm. Pathian biakna hun hi kan nei tlem hle a; Rawngbawltu Pastor-te an awm achin chu inkhawm pawh kan \ha sawt hle.

Malaysia rama Zofate hi tlang hrang hrangah \uan\ul vangin khawsa mah ila, Pathian biak kan thlahthlam lo va, biakbuk kan nei \heuh a, Judaho kan anna lai tak ni pawhin ka hria. “Khawi hmunah pawh Judapa sawm rual awm tawhnaah Synagogue (Biak in) a ding zel e,” an tih ang khan.

Kan awmna block VC-ten Myanmar mi zawng zawng min ko khawm a, Displine kan neih loh chungchangah fuihna leh zilhna tam tak an nei a; chung zinga an huat ber chu, “Kuhva tui duh duhna hmuna in

Page 97: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

89

chhak sen hi kan hua a ni,” tih leh adt… Chumi nia, kan member pakhatin, “He block-ah Kristianten inkhawmnate kan nei ve mai a, a pawi lem lo ang chu maw?” tia a zawhna chu; “Pawi hran love, zalen takin in Pathian in be thei a, mahse buaina chawk chhuak lo ula,” tiin min chhang a, a lawmawm hle a ni. Malaysia-ah hian sakhaw lian pui pui pali a awm a, an ram dan pui (Constitution)-ah pawh “Zalen taka mahni Pathian biak theih a ni” tih a chuang nghe nghe.

KHAWSAK A NUAM

Malaysia kan thlen meuh chuan an khawsak dan a changkang a, ram lum ni mah se, building nuam takah dai nuam takin kan awm a, kan vah chhuah dawna bus leh taxi pana kea kan kal chhung te chauh khaw lum kan hria. Current 24 hours a awm a, tui kan hmu \ha a, ei rawngbawlna gas bur leh mobile phone-te hi, dawrah an anhling tel zawrh mai mai bawk. Buhfai leh sa man a tlawm a, climate-in a zir em avangin theirah leh thlaihnah englai pawhin lei tur a awm thei reng bawk.

Tin, mi pakhat hnathawh hlawhin chhungkua a chawm theih deuh thaw avangin ram nuam a tling a, Burma ram kan ngaih loh hmel hle. Malaysia ram hi tun hma chuan Myanmar ram aiin a changkang lo a, tunah erawh Myanmar hi Democracy sorkar dik takin kaihruaiin \hang duang (develop) hle se, tun hnu kum 30-ah tuna Malaysia dinhmun hi a pha ang em aw! tih hi ngaihtuah tham a tling ang. Kan Myanmar ram dinhmun tlak hiam tawhzia thinlung takin kan hmu fiah mai awm e. Malaysia sorkarin ram dang mi (foreigner) hnathawkte citizenship min pek theih loh avanga man theih dinhmuna kan awm reng hi a hrehawmna lai ber chu a ni.

Page 98: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

90

He Malaysia (Kan lenna vangkhua) hi ka hmuh dan chuan, “Sap ram note” ka ti hial.

TLANGKAWMNA

Malaysia-a Zofate tuallen hun chhung hi, tun a\anga \hangkhat lian a daih kherin a rinawm loh a ni. Tun hi kan vanglai tak pawh a la ni mai thei asin! Israelfaten Aigupta an chhuahsan hun a thleng ang khan, Malaysia kan \iavai san hun a la thleng ngeiin a rinawm. Myanmar ram inawp dan a dik a, ram a changkan (develop) leh hunah chuan, UNHCR lak pawh a tawp ve nghal ang a, chumi rual rualin Malaysia-a Zofate hi ram thumnaah kan la liam zo lo a nih pawhin, a la bangate chu Malayu hovin, “Cham hrih rawh kan vangkhuah hian,” tiin min au min au mah se, kan mawngphe pawh hmu tawh lovin, hnutiang kan chhawn hun a thleng tawh ang.

Tichuan, Kan lenna vangkhuaa “Malaysia Zofate khawsak dan” hi, Mizo history-ah a chuang kumkhua tawh ang.

Thulaknate

1. Ram thumna kal kawng by Victor Zika, Kuala Lumpur

2. Kan khua ka ngai by Anni Eni, Georgia-USA 3. Zo lanu \ang fan fan by Vanlaltluanga (V.L.-a),

Kuala Lumpur

Page 99: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

91

Mi biakrawnte

1. Lalhmingliana, Kuala Lumpur 2. Lian\huama, Kuala Lumpur 3. Lalthankima, Johor Baru-Malaysia 4. Lalnunmawia, Indiana Polis- USA 5. |habiakliana, Iowa-Indiana Polis 6. K.Lalthlamuana, Iowa-USA

Page 100: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

92

MCF HNENA LEHKHATHAWN

Isua Krista hmingin chibai ka buk a che u.

Kan chhungkuain kan ngai \hin hle che u. USA pana kan kal ta kha, Taipei-ah darkar hnih kan chawl a. LA panin kan thlawk leh a, LA kan thlenna tur darkar hnih velah ka fapa naupang ber Mawitea khua a sik a, buai lutuk lovin LA kan thleng thei ta hram. LA-ah zan khat kan riak a, Mawitea pang sat thu sap pa hnenah ka sawi a, “inbual sela a dam mai ang,” a lo ti sam et a. Kan han bual a, a ziaawm thei meuh lo. Chhun leh zan a danglam avangin kan mu thei mai lo va. Naupang hruaiin khawlai te kan fang vel a, eng emaw ti tiin khua chu kan nghak var ta a. Agent-in ei tur a rawn dah a, chaw ni lovin chhang a rawn dah. Chaw nise kan ti rilru. LA a\angin Chicago panin kan thlawk leh a, Chicago-ah hian darkar hnih zet kan chawl a, chutah Buffalo, kan khua tur ngei panin kan thlawk leh ta a ni.

Chicago a\anga Buffalo kan panna kawng hi ka tan chuan kawng thui ber a la ni hial awm e! A chhan chu Mawitea pang sa lutuk, zuncheh pawh hre lo khawpa a awm vang a ni. Thawktute hnenah vur ka dil a, kan dep a, a ziaawm deuh hlek na a, a mitmeng a phi ruai a, a harh lo tih a mitmeng a\angin a hriat a. Ka chhungte lah hmun dangah an \hu daih bawk si a, keimahin rilru \ang\aina chawl lovin ka hmang a. Darkar hnih \ha thlawk lek ni mah se, ka tan chuan a rei duh hle. Tichuan, Buffalo Niagara International Airport kan thleng ta a, pawn kan han chhuak chu, kan Case worker leh Mizo pahnih (Pu Lalduhawma leh Pu Kap\hianga)-ten min lo hmuak a, kan thaw ta huai mai. Amah Pu Vanneihtluanga dan takah, Buffalo-ah Mizo inhmuak

Page 101: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

93

tham kan lo awm reng mai hi a lo ni! Anni han hmuh takah chuan mahni khuaa haw ang maiin rilru a ngam nghal em em a ni. February thla vur tlak tam lai a ni a, pawn kan han chhuak chu a lo vawt vur mai a, Mawitea pang sa pawh Pathian zarah chawplehchilhin a dai nghal vat nia! Vur han sawi takah chuan USA ti-USA-tu chu Vur hi ni berin ka hria. In lo kal ve hunah pawh Vur tlakna hmun ngeiah awm turin ka duhsak che u.

Pu Kap\hiangate chhungin zanriah an lo buatsaih a, hlim takin kan ei a. Phur kan rem hma hauhin naupangho chuan, “Papa, MCF-in min thlahna CD kha en kan duh,” an ti nghal tlat mai a, min han chhuahsak ta a. Rei han chhuahna chi a nih loh avangin kan dah leh ta vat a, kar khat hnu velah Case worker-in TV min leisak a, DVD player nen, heng kan neih hnu phei hi chuan, kan chhungin kan en reng mai a, mahni ngaih zawng zawng kan kawk sap sap a, kan lung a leng hle. A ngai ringawt en reng lah ni thei bawk lo chu, MCF Biak ina ka kutsuih CD-te kan en leh a, kan en chhawk sek a ni ber e. A \henin Pu Vanneihtluanga kawmna CD kha en ve tawh ang u, an lo ti ve bawk. MCF lanna hrim hrim enin thla khat zet a awh. Kan kal hmaa kan rel Chapchar Kut thawm a lo ri leh a, lung a tileng lehzual a. Remchang hnen apiangah, “CD min rawn thawn dawn nia,” kan ti a, Pu Saia’n min rawn thawn nghal vat a. In Chapchar Kut CD kan lo en a, kan hlim hle, lung in tileng bawk. “Saw…saw, saw pawh,” tiin mahni \hiante \heuh kan kawk a, kan hlimpui hle. Pu Saia’n, “Malaysia eee…Chapchar Kut eee..,” a tih leh Pi Lalnunthangi’n, “Awi, a leng e mai, a leng e mai,” a tih te chu Mawitea’n a zir \hin a, kan hlimpui hle che u.

Thla hnih zet kan awm hnu chuan tihtur pawimawh zual kan ti zo deuhthaw tawh a, naupangho

Page 102: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

94

pawh skul an lut \an a. USA sorkar zawng a lo pui hem hem hle, skul naupang an enkawl dan hi kan tan chuan thil mak a ni ringawt. Skul bus-in an rawn la a, skulah breakfast leh lunch an pe a, skul banah bus-in an rawn dah leh a. Ka nupui Zuali pawh ni tin ESL (English as a second language) a zir ve \hin. Kei tih loh chu skul an kal vek.

Thla thum a lo vei meuh chuan Mizo kohhran a lo piang ta! He laia lo awm chhungkaw thumte – Pu Lalduhawmate chhung, Pu Kap\hiangate chhung, Pu Ramchuanate chhung leh Tv. Laldinpuia (Valpuia)-te an ni. A \hen BCCC (Buffalo Chin Christian Church) leh LBC (Lai Baptist Church)-ah an lawi a. Mizo kohhran din ve ngei \ha kan ti tlang a, kan inah meeting kan \hu ve ta a. A hming atan “Mizo Christian Church” kan vuah ta a ni. Kohhran a lo din takah chuan thurin neih \ha leh \ul tihna a lo chhuak a, tawkfang kan sawiho hnu chuan, Presbyterian thurin thlanchhuah sawm chu thurin atan, lungrual takin kan pawm ta a ni. A tirah chuan chhungkaw 4-in bul kan \an a, kan tlem na a, kan lung a rual a, kan hlim hle. Tichuan, Maryland a\angin Rev. Biakchhunga leh MSA (Mizo Society of America) hruaitute kan lo mikhual a, thla a muang hle. Amah Rev. Biakchhunga hi Buffalo ka thlen hlima min rawn phone-tu, “Pu |huam, welcome to United States of America,” min lo titu a ni. Pa bengvar tak a ni. Tin, Vanlalsailova leh Methodist \halai rual chu Rev. Biakchhunga bawkin a rawn ho leh a, Biak in hawngin inkhawmna kan lo buatsaih a, tlangmi unau dangten min rawn \awiawm bawk a, kan hlim hle. Sailova paw’n MCF a ngai hle che u a, KLBC-a “Aw MCF suihlung phang lo la, thudik \antu, mi huaisen ni zel ang che…” tih a sak lai te kha

Page 103: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

95

min hriatchhuahtir a, Buffalo-ah society te ber ni mah ila, Mizo nih a nuam reng zel a ni.

Buffalo hi New York State khawpui pahnihna a ni a, a hming thanna ber chu Niagara Falls hi a ni. He mi en tur hian state dang a\angin Mizote an rawn kal \hin a, hmanni lawk pawh khan Maryland SDA \halai 50 rual zet kan lo mikhual bawk a, a tam zawk chu MCF member-te an ni. Lung an tileng zual hle. Vawra pawh Florida a\angin a rawn pem a, Malaysia - Batun Untung MCF tan a\angkai ang bawkin, hetah pawh a \angkai hle. July ni 5 khan Pi Zemite chhung Delhi a\angin an rawn thleng ve leh a, anni chhung hi puitling pali an ni. Kan thla a muan phah hle. Malaysia MCF-a Isua \hian-in chanchin thar min rawn hrilh a, “Vaiphei pahnih kan rawn tir dawn e,” tiin. Tute nge tih nak alaiin MCF chhuanvawr Nl.Sangpuii leh Nl.Lalrinpuii (Ma-i) te an lo ni reng a! Biak inah kan puang nghal a, inkhawm banah, “Ma-i lo kal tur i tih chu MCF hla hruai \hin kha em ni?” tiin min zawt nghal sep sep a, a nih thu kan lo hrilh a, “E.., chuti chu mic thar lei a ngai ang,” an ti a, kan va lei nghal nghe nghe. A hmuah dan tur te kan sawiho nghal a, kan hlim teh asin. Kan Vaiphei nula pahnih kan nghahhlehna chhan pakhat chu combined service kan neih dawn vang a ni. Methodist Biak in hmangho – English, Spanish, African leh Mizo-te, July ni 24-ah inkhawm fin a, mahni hnam chawhmeh ken \heuh tur tih a ni. Pastor 4-in minute 15 \heuh hun hman tur a ni. Tin Mizo hla sak tur a ni a, “Lal Isua kan \hian \ha berin” tih kan thlang a, a chang hmasa ber English-in kan sa ang a, Mizo-a chhunzawm tur tih a ni bawk.

Hnam puiho nen han inkhawm fin tur chu kan zam hle a, chawhmeh siam dan turah nuho an lungngai a, a Pastor ber lah chu Sap \awnga sermon tur huphurh bawk,

Page 104: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

96

“Ka lo pha ta lo a aw…” ka ti rilru. Kan inkhawm thupui chu, Isua \awng\aina - “An zaa pumkhat an nih theih nan” tih kha a ni. A hun a lo thleng ta. Sap Pastor-in Mizo hla a ni a, a hla hruaitu in awm a ngai ang min ti a, chutah MCF nula chhuanvawr chu a rawn che chhuak ta. MCF nipui nia a hak \hin, a kawr hmanthiam – a ban buk leh Mizo puan bih-in, Tv.Lalchhuansanga nen a hmaah dingin, zamna nei map lovin, mipuite chu hlim taka zai turin Sap \awngin sawmna thu an sawi a, kan zai tui hle. Pastor-ho thusawi hun a lo thleng a, kei a hnuhnung bera sawitu ka ni. Ka ding chhuak ve tawp mai a, mualpho lo te chuan kan tlingtla ve ta a. Inkhawm ban ve leh \hiante hnenah, “Ka thusawi kha an hria ang em?” ka ti a, “hria ang, Haleluiah leh Amen an lo tih kha,” tiin min chhang a. Ka ngaih a la \ha thei chuang lo va, kan chaw eikhawmnaah Sapnu hian, “You did well,” min ti leh a, ka thusawi hi an hre ve tak tak a nih dawn hi, tiin ka ngai a \ha ve ta deuh a.

Nikhat chu kan fanu pawimawh tiin Catholic office-ah kan kal a, Mawitea ka hruai bawk a. Nl.Sangpuii leh Nl.Lalrinpuii te skul chhun chawlh lai tak a lo ni a. Nl.Sangpuii hi nula fel tak MCWF secretary hna kalsana lo kal ta kha a ni a, MCF Zirtawpni chawnghei \awng\ai pelh ngai lo, ramthim vei chin, chhungte khawsak dan tur pawh phone a\anga rel fel vek thei, pasal duhzawng pawh hmu se, thuamchhawm pawh keng sa thlap, man ei tur chin pawh siam fel vek thei a ni. Nl.Lalrinpuii lah chuti bawk. Tv.Himtea, Eden Thara leh CL-a te pawhin an biak \hat loh ngam loh, an hlauh em em, MCF zaipawl kaihruai thei, mahni neih ui lova pawlho tana inpe, chahbi bawr pai chin ni mah sela, hemi ni ka va hmuh \um hi chuan thuawi hmel fahran hian dawhkan bawhin an lo \hu tlang rial a, Sangpuii chuan,

Page 105: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

97

“Kan zirlai chu simple English a ni a, a ziaawm khawp mai,” a lo ti a. Rawn hmu ve mah ula, mak in tingawt ang.

Tunah chuan Mizo kohhran chu puitling 20 chuang leh naupang nen chuan 40 kan tling ve ta thuak a, Mizoram a\angin naupang zirlaibu te kan chah a, naupang Sunday skul te kan nei ve thei tawh a, hma kan sawn ve hle.

MCF member, USA thleng tawhte nen pawh kan inbe \hin a, kha lam kan ngaih thu kan sawi leh \hin. |henkhat thleng hmasate chuan, min rawn biak ahnehin, “Mi va rawn be lo ve…” an ti a, a mak thei hle! Chutiang mi nih chu ka tum lova, ka hnu-a lo thlengte chu ka lo be zel \hin. Nangni pawh in lo thlen hunah chutiang chu nih ve loh hram in tum a \ha ang. Tin, Durham – North Carolina-a awm Pu Zalawma nen pawh kan inbe \hin a, tun Sunday hi a thusawi tur a ni awm e, Bible changte min rawn zawt a, ka lo hrilh a, Pathian hminga huai taka ding turin ka lo hrilh bawk a, ka lawmpui hle. An kohhranah sum kawltu a ni bawk a, Pathianin hmang zel se tih hi kan \awng\aina a ni.

MCF member, USA thleng tawhte, Washington leh Florida-a awm tih loh chu an thlenna hmun a fuh deuh vek a ang. Hna an nei far hlawm niin ka hria. Thurawn ka pek duh che u chu, min dah dahnaah ka awm ang, tih hi a \ah berin ka hre lo. Unau, \hian \hate bia ula, an hnen pan turin ka duhsak che u. |awng thiam lote phei chuan, ti ngei ngei ang che u. Tin, Sap\awng thiam nge pawimawh ang, motor khalh thiam, tih hi zawhna pawimawh tak a ni. Kei chuan motor khalh thiam a pawimawh ka ti zawk a. Tun a\ang khan motor

Page 106: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

98

khalh thiam tum turin in rilru inbuatsaih ula, ka duhsak che u a, mahni kea din theih a pawimawh kher e.

In chanchin ka lo ngaihven reng a, Zo Kawtchhuah (ZKC) a\ang te, mimal a\angte-in ka lo hre zel a, ka lawm thei hle. Johor MCF leh Tumbuk MCF in fan thu ka lo hriatte hian ka rilru a hlim thei hle a, Cameron Highlands erawh a hming kan hre ta meuh lo a nih hi. Pu Khalha’n thlalakte min rawn thawn \hin a, lung in tileng \hin. MCF hruaitute retreat in nei thei zelte kha a ropui e. Kh’ang kha tih zel chi a ni a, tuai thar ngai mihring, chau \hin mihring kan nih tlat avangin. Inkhawm in \hat leh \hat loh Pu Saia ka zawt \hin a, inkhawm pawh in la \ha zel tih ka lo hria a, Pathian hnenah lawmthu ka sawi \hin.

Dam lo, \anpui ngaite in \anpui zel tih ka lo hria a, Lalnunpuia thih chungchangah MCF rorel dan te ka lo hriatin ka lawm takzet a ni. Ani kha, ka kal hma daih a\anga lung in tang tawh kha a ni a, Pu Saia nen MCF hmingin kan va kan kha a ni a, nu leh pa aiawhin MCF-in vuina in va nei thei chu a ropui hle mai.

Chanchinbu ZKC leh MCF Palai a la kaltluang zel te hian min ti lawm a, a enkawltute in fakawm hle. ZKC ngat phei hi chu ka ngaihdanah chuan tunlai Zofate tana (Mizoram tiam lovin) chanchinbu \ha berah ka ngai a, a chhan chu thu leh hla \ha, zirtir nei a tichhuak \hin a, enkawltuin uluk taka a tihchhuah a nih avangin chhiar a nuam a, a \ha hle.

Tin, Pathian hnena thilpek – heng sawma pakhat, thawhlawm te in la pe \ha hle tih ka lo hre zel a, Pathian hnenah lawmthu ka sawi \hin. Thilpek te, inkhawm te hi bansan lo turin, theihtawp chhuah zel turin ka fuih duh che u a. Hmun hreawm leh ral\i\na hmuna awm ni mah

Page 107: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

99

ula, ti hram hram zel ang che u. Ram thumna in thlen ve thuai thuai ka duhsak hle che u. A nghahdan \ha ber chu mahni hna \heuh taima taka thawh hi a ni. Tichuan, Pathian pawhin mal a sawm ang che u a, in nu leh pate tan malsawmna in ni bawk ang.

MCF hi nu leh pa-ah ngai ula, hruaitute thu ngaichang zel ula, chu chu malsawmna dawnna hnar pawimawh tak a ni.

MCF day (tuna Mizo Day) pawh a lo hnai leh ta a, in inbuatsaih leh tawh tih te ka lo hria a. Tunah chuan kum lama upaten an uap lum che u a, a thlamuan thlak hle. Heng kan upate – Pu Lalruata, Pu Lalsanga, Pu Hmingtea (an pahnihin), Pu Biakenga…etc. te hian kumin Kristmas an hmanpui thei tawh lo ang che u tih ka lo hlau a, enge an an tawh hlawm le? La hmanpui thei zel che u sela ka ti.

A bik takin MCF tana hun puma rawngbawltute tan ka \awng\ai sak \hin che u. Malaysia-ah MCF awm tawh loh hun hi nghakhlel takin, dingdihlipin, \awng\ai chunga thlirin, he’ng ka ngaihthute hi ka han ziak ve a ni e. Pathian thlamuanna chuan awmpui zel che u rawh se.

Date: 12th August, 2011

Rev. Lalṭhuamluaia, Buffalo

428, Tonawanda St.

Buffalo, NY 14207

USA

Page 108: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

100

THLAMUANG TAKIN KAL ANG CHE Vanneihtluanga, Mizoram

Driver-in, “Times Square!” a tih lauh lai khan, “Tokyo chu ni se, ‘Ginza!’ tihna ang a ni der mai a!” tih hi ka rilruah a lo awm a. Malaysia khawpui Kuala Lumpur (KL)-a veng laili, Bukit Bintang (Arsitlang tihna) kawtthler sira mipui lo ding tlarte zingah khan, video view finder aţang ngawt chuan, tu ber nge Mizo ni ang tih rin lawk ngaihna a awm lo va, beisei tak tak ngam rual a ni hek lo. Mahse, ding tlar zinga pakhatin, “Pu Vanneihtluanga... maw?” in rawn tih lauh rual khan - in mi hmuh ang khan – vawilehkhatah, kan inchibai rualin, in pu Mahathir-a tluk zetin ka tlangnel nghal leh ta pek a nih kha!

Chhungrilah erawh chuan mak ka ti takzet a ni. Kuala Lumpur hi, a hming ngawt chu ka hre ţhin. 2010 December thla tirah mai khan, he khawpui leh a chhehvelah hian Mizo lêt 7 zet an awm tih leh, a laili lai chu he Bukit Bintang hi a ni tih ka lo hre ve a. Chutah chuan, Zo ţawng hmang, ţhian inhmuak tham kan awm ang tih hi ka lo ngaihtuah phâk ngai lo. Khawmpui palai thleng ang maiin, keini tehlul thawmhnawte kha min khaisak a, kan thlenna Malaysia Hotelah min luhpui a. Kei pek khan, tu ber nge in hotu tih pawh hre lem lo khan, in Pastor-ki-kheh, Rev Lalţhuamluaia ngei mai kha sim card leiah te khan ka tir ta nawk nawk niin ka hria! Tichuan, dam taka kan inhmuh avangin min ţawngţaisak thlap a. Chumi zawhah, min chibai pahin zanriah eipuiah min sawm nghal a nih kha.

Zanriah min kilpuina hmun ‘Pastor Quarter’ in tih maiah khan lunghlu ka chhar tak a sin! ‘Pastor Quarter’

Page 109: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

101

tih chhinchhiahna intarna in nuam leh nalh tak takah ka lût tam ve ta fe a. KL-a Mizo Pastor Quarter tluka ‘beramte’ tlángnèlna in hi kei chuan ka la hmu lo. A luahtu ber hi tu nge ni ang aw.. tih vang vang ngai khawpin in inti-neitu vek mai! Chu chu lunghlu zuk nia.

Tichuan, amah Sam ziaktu thukhawchang ang deuhin, kan hmaah chuan dawhkan in han buatsaih ta tak tak a. Zo chawhmeh, Zo chikim, a aia Zo leh tui awm chuang lo hial awm khawpa uluka siam chu in han ţhet hmui huang ta mai a nih kha. “Ka lawm e” tih ai mahin, “Ka phu zawk mai!” ti zawk ila, kan lawmzia a hrilhfiah zawk mah awm e.

He mi ni, 2010 December ni 27-ah hian, ka dam chhunga ka tawn hmasak ber thil ka tawng hnem hle mai. Zinga Singapore hotel aţanga bus station-a min hruaitu taxi driver aţangin a fuh ţan a. Chu driver chuan kan duhna hmun bus station-ah min hruai thleng a ni satliah lo va, bungrua min chinfelsak zawhah counter-ah kan ticket min chinfelsak leh a, “Harsatna in neih chuan...” tiin card min pe leh thlap a ni. Tlawmngaihna hi keinin kan sawi a, nangni chuan in nunpui a lo nih hi – ka tih phah hial. Tichuan, ka la ţhutna ngai loh, ţhut paha hnungzáng kham zút (massage) thei bus ţhutthlenga ţhu chungin, tv-ah chauh ka la hmuh ţhin ang kawngpui zau leh nuamah, ka la tawn ngai loh 120 kmph-a chakin ka rawn pan cheu a. Singapore leh KL inkar expressway km 325 zeta thui, kawng sir tuakah hian pangpar an khawi tluanchhuak zak thei ang tihte hi ka lo ring phak ngai lo. Khawpui chhung kan lo lut a. Ralkhatah khawvela in sáng ropui, a chhîp zum fit 1,843-a sáng Petronas Tower chu diar-phawng-en takzetin, hmai zangthal há khawpin kan chho-en tawh bawk. Chu zawng zawng aia kei ka

Page 110: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

102

tana mak leh ropui chu, he khawpui mipui nuai 70 kara Zo ţawng hmang thei khati zat in lo awm reng mai tih a taka han hmuh kha a ni.

Zan a lo thleng a. Mizo khawvela kohhran inkhawm ka hriat tawh zawng zawnga mak danglam ber mai hmangin min han shock leh ta a. Lift-ah kan chhova, pindan zau màwi hmakin in lo ţhu tlim leh pút mai pek a. Ka teihawi vena chinah, India ram pawna Zo ţawng hmang awmkhawm ka hmuh tawh zawng zawngah in la ţhahnem ber. Chu aia mak, ka lairil fantu chu in hla sak kha a ni. “... E khai! Hlim rawh u, nui rawh u..!” tiin hlimin kut kan beng a. Chumi zawhah:

Tlangsang thing zar mawi leh phai zawla Suang lungpui leh luipui luang ri

Vanrang chhum leh thlifim leng velin Khawvel mawi hi hla mawi an pe..

kan han ti leh a. La duhtawk lo vin, “Chung Pathianin min hualhim zel rawh se, hawihkawm lenrual zawngte nen hianin...” tia kan han tuihnih leh meuh kha chuan e... kei zawng - ka zêp lo - ka no a ni!

In zái hian kawng hnihin min dek. Pakhatna: Rokunga hla meichher cháwi hian, hotute hnung zuiin, Mizoram khawpui tamzawk ka pal chhuak tawh a. Rokunga rimawi, a hlabu leh ama lim meuh dinin, Zofate suihkhawmna atan leh Mizo mutthlu kaihthawhna atan, amah leh a hlate hi, Zoram pawn, Tahan thlenga vawrh a ni tawh a. Ka ţhianpa PL-a nen phei chuan, Biate pathlawi leh Reiek nulate chawnbanah vuanin kan lo sûkpui lawp lawp tawh a. Vawiina Mizorama Rokunga sùm tiat hi hre vein ka inhria. Heti khawpa kan bei chung pawh hian, hlabu leh hriltu awm mumal lo chunga tunlai

Page 111: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

103

huna Rokunga hla larte kan sak chhuah theihna khua ka hriat chhun chu Kuala Lumpur chiah zu nia! “Aw Jerusalem, ka hriat reng loh che chuan ka lei hi ka dangah bet tlat sela...” tituten Jerusalem an ngai ang maia Zoram Khawvel ngai ngawih ngawih chunga zai chu nangni hi in lo ni.

Pahnihna: Kan inkhawmna Biak-in chalah chuan Kros chhinchhiahna leh Gereja Baptist Church tih hawrawp a intar a. Sakhaw serh leh sang khawihna leh Pathian biakna hmun thianghlim a ni tih kan hria. Chu Biak-in chhungah chuan, “Mizo kan ni a lawm kan hlim ang chu...!” tiin, Mizorama Biak-ina kan sak ngam loh Mizo hla thulkhung chu, tím hauh lovin kan han sa ta ţhuai ţhuai mai a nia. “Hei hi a ni, ka Mizo... Hei hi a ni ka hmachhuan Zoramthar chu...” ka lo ti a, ka lawmna a thûk lutuk a, ka zai tui phal lo zawk! Ţan a lo hun a, Pastorin hunserh a hman zawhah zaithiam a lo ding chhuak a. Chu Biak-in maicham hmaah ngei mai chuan, ZoRock-a hla, “Zanin chu ka lunglen min hnem turin...” tih chu sain, Zoram Ngaih Hlapui min han rempui leh ta hep hep mai a. Kan veng Biak-inah heti hian ti ve ta ila, a Biak in chawpa then thianghlim ngai khawpa tihbawrhban ni-ah kan ngai ang. Hetah chuan Mizote insuihkhawmna atan, pulpit bulah ngei Pathianin a hmang mek a ni tih, ka mitin ka hmu si. Unaute u, ka thinlunga thawk hi hawrawpa ziah fiah ngam rual a ni lo. Ka kawchhunga naute hi in tiche a ni!

Mak ka la ti dawn chauh! Dan pangngaia hun kan hman hnuah kan han inkawm khawm ta a. Malay maktdaduai inthuah kara zeh ral tham lek Mizote Mizo ţawng chu Mizoram nawlpui ţawng aiin a dik zawkin ka hria. Aizawl ţhalai chuan min chibai pahin, “Eng tikin

Page 112: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

104

nge in lo thleng?” an ti mai a. KL unaute chuan, “... keinin saidawium ka la tih laiin, Mizoramah botol te in lo ti mai mai hi chu a pawi takzet a ni,” tiin min lo fuih zawk a nih kha. Hnam dang kárah sâphming in lo mamawh lem lote kha mak tih tham a tling tawh a. A lai lum luahtu intite hian Mizona hloh hi changkannaah kan ngaih mek laiin, a daidova mite zawk hian Mizona hi zahawmna, insuihkhawmna leh Pathian hnaihna remchangah in lo hmang thung tih ka hmu. Hei hi, in khawpuia tower chhuanvawr, fit 1,381-a sang Manera Tower aiin kei chuan ka ngaisang zawk.

Hetah hian in huvàng a tawp mai lo. A tûkah, tlangval pakhat, inbùkah leh nula rìma zuamawm tak Himtea (Lalchhanhima) ngei mai kha, kan chàm chhunga ka kutke atan a rawn inpe tawp mai a. Ngaih pawimawh tur thildang a tam tehreng nen, “Neih inang inkawp chungchang hi eng nge i ngaihdan?” tih zawhna hi min zawt sek a. Kei lah kha, KL-ah hmuhnawm a tam tehreng nen, Museum lamah kal ka duh tlat pek a. Nilengin min hruai kual a. In ţawngkamin sawi ta ila, kan ‘cheng’ let 15 zetin in ‘cheng’ a hlu zawk a. Dik tak chuan in khawpuia fawr hi ka sum hian a tlin vak lo. Mahse, Malaysia-a Zo hnahthlakte Mizorama ka hmelhriattir theihna tur a ni tih ka hria. Mahni sum senga chu hna thawktu ‘mi mawl pakhat’ nih hi ka zak lo va, hei tluka thlanlung hlu hi kan chher dawn lem lo tih ka hre bawk.

A tukah Mahima chuan zing ni chhuah hmain exercise min lakpui a. Kawmkara sazu thi pakhat min hel kualpui hnuah Jalan Yew kawngpui sira chawhmeh dawrpui tereuhteah khan min kalpui a. Mizorama kan ei ang thlai rah leh hnah tinreng an zawrhna hmun a lo ni a. Duhtawkin a thla ka la thei lehnghal a. Khawvel mihring

Page 113: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

105

maktaduai telin KL hi an tlawh tawh ang a, kha chawhmeh dawrpui tlawha thla latu erawh kha chu an la tlem ngawt ang. Vannei ka inti hle mai.

Pastor pahnih inkara chaw ka kil ai mah khan, Pu Khalha te ina ka leng kha tifuh ka inti hle. Pu Khalha khan, Tokyo khawpuia Love Hotela kum khat zet ‘hna’ a thawh dan chanchin kha min hrilh a duh a, kei pawhin ngaihthlak ka chak hle a. Mahse, kan nupuite khan ‘chance’ min pe duh miah lo va, ka hre ta lo a ni. Choka ka hriat tawh zawng zawngah Pu Khalha choka a la ropui ber! A kawmthlang kawtthler tluana kawng sira chaw dawr remkhawm chawp, ‘engkim’ lam theihna dawr kha ‘bon’ tak a ni. Khawchhak lam chaw zawng zawng chu a kim hial awm e. Pu Khalha zarah hian ka fing ve deuh. Helaiah hian Tiger hi sakei ni lovin beer a ni tih ka hre ve chiah! Tin, Prada dawrah Carlsberg pheikhawk ka zawng ngai tawh lo bawk ang! Engpawh ni se, nupuite ţhutpui reng chung pawh hian, Tiger ai chuan Carlsberg-in an féng chhing zawk tih chu ka hai bik chuang lo! Khami ţum ang reng reng khan, ka pumpui hian a hriat ngai loh a tawng nasain ka ring lo. An choka thawm nat em avang hian, Pu Khalha te chhungkua hi zing dar 4 hmain an mu ngai lo. Pu Khalha te inah chuan, a chep tehreng nen, puanchei leh vakiria ten a lailum an luah a ni.

Chhaktiang Zofa Zirlaite hmunpui hi Mandalay vel ni tura ka ngaih laiin KL hi a lo ni a. Mizo zirlai ţhalai rualin zanriah min kilpui a. Chaw dawr changkang taka eitur min hluite kha a tui a ni satliah lo, a màwi hian a máwi tawp! Chuta min viltu nula chu Mizo ţawngin an be ta tlat mai a. Mak ti takin ka han zawt zau deuh a, “An tam a lawm!” an ti ta mai. Ka phùr zawng tak mai a

Page 114: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

106

ni a, ţhalaite chuan an ţhalaipui dawr nghaka eizawngte chu min fankualpui ta a. Market mall pakhat lekah Mizo ţawnga biak theih nula dawr nghâk panga emaw lai camera hmaa titipui tur kan hmu ta mai a. Mizo nula pakhatin a thawhpui Chinese nula a rawn ko chhuak a. Anin Mandarin leh Burmese chauh a thiam si a, titi dun ngaihna a awm ngang lo zawk a ni. Chu mai a ni lo, chef chhuanawm tak leh bartender tlangval zei tak takte pawh an lo awm nual tawh mai. Ei kan zawn theiha kan inphun ngheh theih phawt chuan ţhangtharte hian khawvel khawiah pawh hian, “Ram dang mi kan ni lo, kan ram ngei a lo ni!” an la ti thei zel dawn niin ka hria. Nangni hian Mizova ka beiseina mutthlu hi min kaihthawhsak a ni.

Kan thlenna hotel kawmthlanga dawr 350 zet awmna Low Yat Plaza-ah khan, wide angle lens zawngin kan nupain kan bazar ve a. Kan han chhuak leh mai dawn a. Kan chhuak thiam lo ta pek a. Malaysia-ah hian sapţawng hi anmahni ţawngin an let nasa a. Telephone hi Telefon an ti a, Custom hi Kastom an ti a, Restaurant hi Restoran an ti a, Bus te pawh Bas an ti mai a. Chuvangin ‘Exit’ aiah ‘Ekzit’ ka zawng a, ‘Keluar’ hlir ka hmu si a. Ka zawhte lah chuan ‘Keluar’ bawk min kawhhmuh leh ţhin a. Keluar chu exit tihna a ni tih kan hriat meuh chuan kan hah hman fe mai!

In hriat angin nasa takin thla ka la a nih kha. Khami ţuma ka video camera rawn ken kha changkang lo tak a ni tih in hria a. Zahpuiawm tak a ni tih in hre lo thung. Inah ka haw a, in khawpui thla ka lâk kha ka han ennawn leh a. Kha camera suaksual tak mai khan, khawlaia nula pawnfen chhing feng thlalak hlir a lo la

Page 115: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

107

reuh a. Kei ka thianghlim si a! Camera zahpuiawm tak ka keng lo ni pekin!

Khatia, kan inkhawm zawh hnu khan, khua kan han chuan ve ta a. Genting Highlands lamah kan kal a. Kan taxi driver Chinese pa pakhat chuan, “Kristian ka ni,” a ti satliah lo. A insawi apiangin, “I’m a born-again Christian,” a ti deuh kher. Kan tlangram ang maia kawng kawia zin kawngah Amazing Grace kan han sa dun mai chu, a nuam danglam hle mai. Taxi driver te hian ASEAN ramte inkungkaihna thu leh stock market chungchangte hi min han sawipui ta mai ţhin a. A taxi hmanna sum neih ngawt a ni lo, an titi zawk hi ţawmpui phak loh chang ka nei fo mai. Genting Highlands-a nuam tawl tura khua kan chuan chhung zawngin ka thin a rim! Anni chuan an tlangram chhengchhia chu chhuang takin an market a, keini chuan kan zahpui thung a... aw! Zoram, kei chuan ka zahpui lo che. Ram ka fang zau tawlh tawlh a, zahpui a hnêkin ka chhuang tawlh tawlh zawk che a sin! Malaysia Truly Asia in ti maw? Mizoram Truly Zoram kan la ti ve ang.

December ni 30 zanah, Biak-in kawt aţang khan zanreiah kawtthler thla ka la kual a. Kawng sirah nula lianpui mai, pian nalh em em mai leh feng chhing em em mai hian min lo nuih var var mai a. Ka va en a, min hmelhriat ni awm tak hian ban vai meuh hian min lo nuih si a. Amah lah chu, Chhaktiang Zofa Zirlaite zinga mi ni awm tak, “I dam mawi Sangpui, lung min hersan mah la thinlaiah i la hlui lo a sin!” tih paha a chawnban han vawn mai awm hmel hi a pu a. A thla ka lak laite chuan massage dawr kawtah chuan a in-pose vel a. Mahse, hmana ţhianpa PL-a nena Bangkok China Town kawtthler sira min lo hmelhriat ringawttu nula pakhat

Page 116: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

108

ang kha a ni tih ka hrethiam ta thut a. Zahzelah a sira putar pakhat, chinese lantern khai lai thlate ka la ta mai mai a. Khami zan khan, zan a rei tial tial a, hotel tukverh aţangin ka han hawi thla a, chutianga mahni dawr ak chunga nula veivak chu, an thla laksak sen loh tur khawpa tam hi an lo zi huai huai mai. Chu chu a lo ni – Times Square chu!

He Times Square namen lohzia hi ka hria. Ka han chhût chhin a, in ţhenawma Berjaya Shopping Mall (level 12, Sq meter nuai 3.25-a zau,) chhunga dawr 1000+ thla khat sum virvel chauh pawh hian Mizoram Presbyterian kohhran kum khat budget a khing phak thuak mai. Ni hnih khat lek in Arsitlanga khua ka rawn chuan chhung hian, helai velah hian Mizorama chaw ngheia tlaivara kan ţawngţai pawha kan hneh hleih theih loh ‘thlemna’ hi a firin a kim vek a ni tih ka hrethiam. Lirthei tle tak taka an rawn phurh khawm, Vietnamese leh Filipino nula nalh tak takte hi, Ringngit note hmanga hmanga vai thlûk tawp tawp theih vek an ni tihte pawh ka hrethiam ve hman vek.

In zinga ţhenkhatte chu zana inmut chhawk ngai khawpa pindan zimah in cheng a, man tawk palhte luman, ramria gangster hovin an chhiar zatte chenin ka lo hria e. In dinhmun hi Mizorama nektu nei miah lova chengte tan suangtuah chhin ngam chi pawh a ni lo. Mahse in hneh mek a sin! He khawpui, zum leh hriam leh túr leh siak nei chi tin, ‘ka mei rap se chu ila’ tia ramsa ang maia mihring an inveh mur murna khelmual zauvah hian, khawvelin min hriatpui hauh lohin, ‘MIZO’ tih thumal hi thianghlim leh duhawm em emin a par a ni tih a takin ka rawn hmu a sin. In thahrui chu chung lama

Page 117: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

109

Pa leh hnuai lama Mizo hi a ni. Chu chuan ka lairil hi a tilawm a ni.

In mikhualna rama Malay hovin, Ada gula, ada semut (chithlum awmnaah fanghmir a awm) an tih ţhin ang deuh hian, fanghmirin chithlum awmna in pan khawm mek a. In zinga ţhenkhat phei chuan a aia thlum lehzual ‘Ram Pathumna’ panin ke lehlam in khai ta. Sawi chi leh thup chi tamtak karah hian mihring hi a rinawm thei a, nèkchêpna namen lo karah hian mihring hi a zahawm thei a, pawn lam derthawnna ngei hian chhungrilah lungphun nghet a siam ţhin. Heng zawng zawng hi rinthua sawi lova, a taka lo tawng hmasatu ni turin Siamtu hian, nang aia thlan àwm, mi chak leh thei zawkte thlang lovin, nang hi, chhan neiin a thlang tlat che a ni. Mite chuan an chakna leh duhawmna te, an thiamna leh hausakna te, an hmingthanna leh an ngelnghehna te chhuan tur an nei a. Nang erawh chuan, i chhelna te, i tumruhna te, i dawhtheihna te leh i rinna te bak chhuan tur i nei lo. Hman lawka, ‘kan awmpuite’ ti ţhintute awmpuitu ni ve thung turin buatsaihin i awm mek a. I thlen chin apianga Mizote Inpui ni turin he kawng awlsam lo tak hi Siamtuin a lo zawh hmasaktir che a ni tih hre reng la, tum nghet neiin, thlamuang takin kal ang che.

Page 118: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

110

MALAY ṬAWNG, MIZO ṬAWNG KARA KAN HMAN TEL VE DEUHTE Lalchhanhima, Kuala Lumpur

Hnam tam takin kan bul hnaia awm hnam lian leh chak, thu leh hla nei \ha zawkte \awng chu, kan hnam \awng karah kan zep tel pheuh pheuh \hin. Malay-ho pawh hian hnam dang \awng an la ve nasa hle. Sap \awng ngat phei chu la nasa tak an ni. An tawngah Sap \awng an la mai ni lovin, Sap \awngah an \awng an thun nasa hle bawk. “La(h), ma leh ya” te hi an Sap \awngah an telh nasa a, Sap-ho Malaysia lo zinte phawin, “Malaysia Sap \awng” an rawn ti mai zel. “Sorry” tih mai turah “sorry ya”, “Okay” tih mai turah “Okay lah”, “please” tih mai turah “please la”, “I know” tih mai turah “I know la”, “easy” tih mai turah “easy ma” an ti! Tin, Malay-ho chuan Sap \awng hi Malay \awngin an ziak a, an hmang Malay \awng mai zel. Entirnan: Universiti, museum, teksi, polis...adt. Remchang an hria ka ti riau. Amaherawhchu, mahni hnam \awng ngeia koh theih tum hram erawh a \ha ber awm e.

Mizote pawh hian ka awmna rama mi tam zawkte \awng kan la ve zel a nih hi. India-a awm Mizote \awngah Vai \awng leh Sap \awng a inzep nasa a, Myanmar-a Mizote tawngah Kawl \awng a inzep nasa, tih kan hria. Chutih lai karah India-a awm Mizote Mizo \awng aiin Myanmar-a awm Mizote Mizo \awng chu a Mizo zawk em aw? tia ngaihtuah tham a tling. Mizo \awng hman thiam leh thiam loh, hman dik leh dik loh chungchang chu thuhran ni sela, Myanmar Mizoten Kawl \awng an lak aiin India Mizoten Vai \awng leh Sap \awng an lak hi a nasa zawk a ni. Chu chu Myanmar leh India-a Mizo chanchinbu hrang hrangte thlirin a hriat a

Page 119: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

111

ni. Mizoram chanchinbu \henkhatte phei chu Myanmar-a awm Mizo kum 60 ral kai tawhte tan chuan chhiar a har hle, niin an sawi. A chhan chu Sap \awng a tam lutuk vang a ni, an ti. India-a awm Mizoten \awng dang an lak nasat zawk rual rualin, Mizo \awng thar an chherchhuak nasain, Mizo \awng an tihausa nasa zawk bawk, a tih theih awm e.

Malaysia-ah hian Mizote \hang khat lian zet kan lo awm ve ta reng mai. Kum 20 vel zet Malay-ho zinga han awm takah chuan an \awng te pawh kan thiam viau hlawm a, chu mai bakah kan \awng karah pawh an \awng ka zep tel ve zeuh \hin. Malaysia Mizo \henkhatin Mizo \awng kara kan zeh tel ve zeuh \hin Malay thumal hi 10 vel a awm a, chu’ngte chu Mizo \awng ang em chuan hmang lo mah ila, engemaw changin Mizo \awng karah kan zep tel ve zeuh \hin. Tin, a chhan ang tak ni lo deuha kan hman te pawh a awm a ni.

boleh (bawleh) : theih, phal, rem ti

Hetah hian vawthlep/ke-dam(slippers) bun luh an phal em? Boleh, boleh, bun luh rawh.

Hei hi a hman theih ang em? Boleh, a that khawp kha.

I pawisa ka lo puk lawk? Boleh, engzat nge i mamawh a?

taboleh (tabawleh) : theih loh, phal lo, rem ti lo

buang (buang) : paih, ti sawn

He thil hi a hnawksak riau mai, ka buang mai dawn asin?

Page 120: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

112

Man miten min man a, lung inah thla thum min dah hnuah Thailand ramri-ah min buang a. Chuta \ang chuan sum tam tak sengin Malaysia-ah hian ka lo lut leh a ni.

bungkus (bungkus) : fun, tuam

He thil hi min bungkus sak teh. Dawrah ei ve mai \hin ta che, engvang nge i

bungkus tir ziah le?

"Bungkus" hi “Thil fun” satliah mai ni lo, “Nupui / Pasal fun” lamah Malaysia Mizoten kan hmang nasa hle. Malaysia awm Mizo tlangvalin khaw lama awm nula, nupui atan a bia a, nula chuan a lo remti a, tichuan chu nula chu Malaysia-ah a lo kal nal nal a. Tlangval chuan nupui a bungus, tiin kan sawi \hin.

Mi rama mahnia khawsak chu khua a har em mai, nupui bungkus tur ka'n zawng ve teh ang.

Mami hi Mizo zinga pasal bungkus hmasa ber a la ni awm e.

jalan (jalan) : kawng, kal

Tih tur pawh nei hran lovin ka jalan vel mai mai a ni.

Jalan rawh le.

Page 121: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

113

kosong (kawsawng) : engmah

Malaysia-a ‘Ice Kosong’ an tih chu vura tihvawh tui, engmah pawlh loh hi alawm lo ni le!

Tunlai chu sum ka nei lo – ka kosong a ni ber e.

makan (makan) : ei

Ril a \am tawh bawk alawm, makan tawh ila. Hei hi maw i chah a, hetah i makan dawn nge, i

bungkus tir dawn?

mana (mana) : khawiah

Mana? (Khawi lamah nge?) I va inchei em em ve, mana?

minum (minum) : in

Enge i minum dawn? Ei tur lam in chah tawh a, minum lam te hi?

berapa (barapa) : engzat nge?

I thil zawrh chu a mawi hlawm hle mai. Hei hi a man a to viau ang a, berapa?

Nichin khan um chhunga sangha awm zat hi i chhiarin ka hria, berapa?

A chunga kan tarlan Malay \awng thumal 10-te khi Malaysia Mizo \henkhatten engemaw chang zeuha Mizo \awng kara kan zeh tel zeuh \hinte an ni a, “buang, bungkus, kosong” te hi kan tualchhung chanchinbu-ah

Page 122: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

114

vawi thum/li vel hman a ni ve tawh tih lohah chuan, ziakah kan hmang ngai lo.

He thuziak hian “He’ng Malay \awngte hi Mizo \awngah i pawm ang u, i hmang chhunzawm zel ang u,” tih lam a kawk lo a, kum 20 vel chhung mi rama awm Mizoten Mizo \awng kara mi \awng an zeh tel zeuh dan tarlan leh tlatna hmun leh hun tawn a zira \awng chet vel dan la zir duhte tan – Malaysia Mizo \henkhatten hetiang hian he’ngte hi an lo hmang ve deuh tawh ngai a ni, tih chhinchhiah hi a ziaktu ziah chhan a ni.

Page 123: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

115

ZO THLANGTLAK NUN Thingler Sava

Zofate hi chhui phak loh leh hriat phak hunbi chhungin khawvel hmun hrang hrangah thlang kan tla \hin a. China ram a\angin Chindwin leh Irawdi luipui kamah, Chin Hillah, Khampat a\angin |iau kamah, tuna Mizoramah, Bangladesh ramah thlang kan lo tla tawh a. Sap Misawnnariten Chanchin |ha êng hmangaihna, khawngaihna, ngaihdamna leh chhandamna huangchhunga min hruai luh a\angin khawvel hmasawnna kawng \huam tam takah rang taka hlan chhoh kan ni a. Pipute phun Khampat bungpuiin zung a thlak a. An lo hrilhlawk angin Zo chhuan tharten pipute sulhnu Kabaw leh Kalay phai kuamah vangkhua kan din thar leh ta a. Kabaw leh Kalay phai zawl a\angin Myanmar ram khawpui Yangon, Mandalay leh hmun hrang hrangah khawsak fuhna zawngin kan pem nual bawk a. Kum zabi 21-na a lo inher chhuak a, Myanmar rama Zofate chu "Zo Thlangtlak Nun thar leh hunbi tharah kan chuangkai \an ta a. Tlangzarh loh thuruk khirh hmangin Zo hnam leh sakhaw tihmang tuma min chungthlaktute rahbehna, khuahkhirhna nun leh retheihna lak ata zalenna, sahimna, eibar hmuhna tha zawngin India, Thailand leh Malaysia ramah \halai rual tam tak, a hnuah nu leh pa, naupang tam tak telin, thlang kan tla ta vut vut a. Chung ramah chuan vangkhaw thar kan din leh ta a. Heng vangkaw run thar hi Zofate thlangtlak ramtiam, zalenna leh khawsak hlawhtling pumhlum kan channa tur kalkawnga "kan cham lawkna, kan inbuatsaihna ramte an ni a. Heng ramah hian mi ham\hate, kamdingte hnathawh kalhmang zirin rim takin, mahse zalen tak leh hlawk takin mahni

Page 124: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

116

thawhraha chhung chawm theiin Zo hringnun kan hmang a. Chutih rual chuan ni tin, chawlhkar tin leh thla tin mai hian mimal, leh chhungkua pakhat te tein kan thlangtlakna ramtiamah kan lut zel bawk a ni. Ngaihtuah tur pawimawh tak kan neihte chu: (1) Zo thlangtlakin a tum hi hnam leh sakhaw humhalhna leh hmasawnna tukverh a\anga zirchian a, hmalak zel (2) Kan thlangtlakna rama nunphung thar, ram tharah Zo chhuan thar tam tak lo la awm turte khawvel huapa Pathian leh hringfate malsawmna kan lo nih theih nan thiamna, politics leh economics-a dinhmun nghet neih (3) Piputen Mizorama thlang an tlak hnu, pipute nuna Chanchin |ha a lo luh kum 1894 a\anga kum 2000 chhunga hma kan sawn chhoh dan aiin a tet tam taka hmasawn tur kan nihzia hriat chhuah a, beihpui thlak zel. Zoram tlang dung leh vanga pipute thlang an tlak lai khan an zuk khawsakna zo khaw tharah khan ram thar, lo thar tur a awm tih mai loh chu hmasawnna tur kawng dang a awm lem lo. Chanchin |ha a lo luh \antirh lai pawh khan kan pipute economics leh politics kha a la hniam hle a ni. Chutianga ei bar zawnna, politics leh khawsakna thim a\ang mahin kum 117 chhung hian heti khawpa hma kan sawn chhoh theih chuan, tuna kan thlangtlakna hmun, ram thumna (third countries) a\ang chuan a let engemaw zata tamin hma kan sawn ang a, kan changkang hle thei a ni. Tin, USA-a Mizo leh India rama Mizote hian danglamna kan nei em? Engtin nge kan danglam? Khawthlang lama Mizote kristianna leh Asia khawmuala

Page 125: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

117

Mizote rin dan a kal hrang em? Tun lai khawvel changkang chak em em maiah hian Mizo nunphung hi nge pawimawh a, kan sakhua? tiin, ngaihtuahho tur leh thutlukna siam tur kan nei nual tawh a ni. Hmun ram changkang zawk leh ralmuang zawk bela thlang kan tlak hian Mizoten hriat tur pawimawh tak kan nei. Pakhatna chu, kan hnam leh nunphung kan vawn nun zel a pawimawhna hi Mizo thlangtlate hian khawiah pawh thlangtla ila, kan nun pumpuiah hmun pawimawh tak kan pek fo a tul. Nunphung vawngtu chu \awng a nih avangin kan pem luhna hmun rama mi lian leh changkang zawkte nun khawsak dan leh a ram inrelbawl dan changtlung tak mai chu kan Mizo nunphung leh \awng venhimna kawnga hmanraw pawimawhah kan seng lut thiam \heuh tur a ni. Mahni in chhungkhur \heuhvah mahni \awng kan hmang ang. Mizo pipute nunphung, Zo nun tlawmngaihna nun mawi takte kha zahpuia \hut ngawihpui phal chi a ni lo. Hmunpui leh ram changkangah, hnam changkangte zarah Mizo ze nghet tak a nihzia tilangin, kan insawhnghet sauh sauh zawk tur a ni. Pahnihna chu, khawiah pawh thlangtla ila, kan sakhua (Kristianna) hi kan nun lairil tuamtu a nih fo va, a laiah Lal Isua khawvel sual Chhamdamtu thuneihna leh Lal ramin hmun sang ber a chang fo tur a ni tih hi kan hriat reng a, kan nunpui zel a pawimawh. Mizote hi kan culture and kristianna tel lovin Mizo dik kan ni thei tawh lo a ni

Khampat khua a\anga thlang an tlak hmaa an lo phun Khampat Bungpui hi khawvel hmun hrang hranga Mizote min zawm nghettu laihrui a la ni zel lo thei lo va.

Page 126: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

118

Khawthlang lama cheng Mizoten an pemna hmun ramah Zo Bungpui nun an chhawm tel zel a. Khawchhak lama cheng leh khawvel chhim leh hmar lama ram luah Mizo zawng zawngte pawhin Zo Bungpui nun kan chhawm nung zel \hin a ni. Kan chenna hmun \heuhvah zo nunphung leh sakhua a inmil a ngai a. Mizo thlah chhuan tharte leh kan chenna rama politics a inrem a \ul bawk. Nunphungah hian ze nung, damglam \hin leh inthlak \hin a awm angin, ze nghet, nunphung \obul inthlak ve thei lo hi a awm a. He mi chi hnih hi kan hriat thiam a, kan nunpui thiam a pawimawh tak meuh a ni. Kan nunpui thiam lova, a danglamna kan hriat thiam loh chuan Zo Bungpui hi a bula karhlumin a awm mai dawn a ni. Mizote hi kan vaiin ram thumnaah thlang ka tla vek lo vang. India, Myanmar, Bangladesh ramte hi kan lenna vangkhua a nih angin, thlang kan tlakna kawnga kan inbuatsaihna Thailand leh Malaysia ramte hi kan vangkhaw thar an lo ni ta a. Mi tam takin ram thumna kan pan mek laiin Malaysiaa vangkhaw nghet din chhunzawm turin Zofa tam tak kan chambang ngei ang. Tichuan khawvel hmun hrang hrangah Pathianin Zofate vangkhua min dinsak a. Khawi hmunah pawh leng mah ila, kan khawsakna rama Lalpa min dah chhan, thlang min tlaktir chhan hi kan hriat reng a, chu chu nun chhuahpui turin Pathian duhzawnga Zoram thar kan din zel a pawimawh tak meuh meuh a ni.

Page 127: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

119

THIHNA NUNG Chawngthangvunga, Maryland

Rev. Dr. Darrothanga USA a rawn zin \um khan Mizo United Methodist Biak inah thu a sawi a. US a rawn kal hmain mi pakhatin, "Kan pastor ho hian van ram kal ai chuan US kal an chak zawk a, a buaithlak ngawt mai," a ti fiamthu a ni awm e. Chutah Pu Kawlvela (Yangon) chuan, "Van ram kal tur chuan thih a ngai asin, USA kal turin thih a ngai ve hlei nem," tiin pastor-te thlavang a lo hauh thu a sawi a. Mipui kan nui dur dur a.

A ni tak a, Kristianten kan beisei ber Van ram khi thleng tur chuan thih a ngai tlat hi a khawlh viau a ni. Kawng leh lama ngaihtuah erawh chuan mihringte hi kan thih vek dawn avangin thih hnuah pawh chu ram nuam zawk chuan min lo hmuak tih hriatna chuan lungmuang takin Setephana pawh a thihtir a nih kha. Kan lenna vangkhua chei mawi a, tung ding \ha tur pawh hian thih tho tho a ngai ka ti duh a. Engvangin maw thih a ngaih?

Kan Inpui Ber Mizoram

Mizoram hi i han thlir hmasa ber the ang. Mizoram sukthlek han en hian a lawmawm zawng leh a \ha lai sawi tur a tam em em a. Kristianna leh Zoze mawi inchawih taka a luang dun hi mawi tur reng pawh a ni. Chutih ruala kan man fuh chiah loh chu Rul a ni. Kraws-a khenbeh tawh rul kha thi lovin keimahniah a la nung lutuk leh a harhvang lutuk hi a buaithlak hle. Kohhran kawmiti-ah a tel a, Misawnari-ah te a chhuak tel ve a, Evangilis-ah lam a inrawlh bawk a. Mahse kan hre thiam tlat lo.

Page 128: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

120

A hnuk pui ber Sorkar roreltu lamah phei chuan mi a chu(k) khawtlai lo va, a dawlhin a dawlh zawk \hin a. Eden huanah kha chuan a thlem dem dem a; a thlem thlu ta kha a ni a. Zoram khawvelah hi chuan min thlem a ni tawh mai lo va, kan hlimpui viau zawk hi a khawlhkhamna tak chu a ni.

Chief minister zahawm takten ram pawn an zin chhuah changa an sep rawtui ber \hin chu, "Kan ram hian kum 20 meuh buai kan lo tawk a, chu chuan nasa takin min nghawng avangin mi dangte kan tluk thei lo," an ti fo thin a. Tin, tun \um July 8, 2011-a neih Assembly Budjet Sesson chuan rambuai laia kan thil tawrh rapthlak takte kha \hangtharten an hre tawh lova hriattir leh an ngaih thu an puang a. Dikna chen zawng a awm ngei ang a, nimahsela chhuttuten an chhut danin Mizoram sum vaibelchhe za tam tak, kum 4 chhunga sawrkar pakhatin an tih chingpen hi kum 20 chhung buai avanga kan tuar nen khan a danglam chiam lo niin an sawi. Kan pawlitikal parti-te hi a tirah chuan an inhmum up viau \hin a, mahse a tawpah ek an cheh leh tlat \hin hi kan ram \hanmawhbawk chu a ni zawk thei a ni.

Aizawl khawpui sumdawng pakhat chuan, "Mizoram sorkar-ah chhiah kan pek hi ram hian a \hat phah meuh ang em tih hi kan ngaihtuah hian rilru a na a ni," a ti. Sumdawng lian deuhho phei chuan kum khatah Rupess nuai chuang an pe si a. USA sorkar chuan hnathawktu zawng zawngte hlawh a\angin chhiah chi 4 a la a. Chungte chu Ram laipui chhiah (federal tax), Rambial chhiah (state tax), Mimal penson chhiah (social scurity tax - kum 65 kan tlin huna thawk lo pawha hlawh kan neih tur kha) leh damdawi inenkawlna chhiah (medicare tax, kum 65 kan tlin hnua damdawi inenkawlna tur )-te a ni. Heng hi dik takin sorkar-in a

Page 129: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

121

vawng a, dik takin a pe chhuak leh bawk a. Chuvangin chhiah pek hi a na lo mai ni lovin, a hlimawm em em zawk a ni. Sorkarin kum khata an hmuh zat leh an hmanna kimchang takin an mahni website-ah an tar kuau reng bawk. Kan ram (Mizoram) hian hetiang kawng hi eng tikah nge kan zawh ve ang? Kan sum ruahmanna tlangpuite chu kan tarlang ve a, kan hman chhuahna dik tak erawh kan la tarlang ngam rih lo a nih hi.

Mipuiin sorkar kan thlan lal danah a fel lo va, pawlitikal partiten kan vawt zawn danah mipui hnenah tawk tarh kan siam dan a fuh bawk hek lo. He thil kalphung dik lo hi se zawl chhuah ngawt a hun tawh lo va, YMA leh MHIP lam te hian kan kuang dik kan nawr a hun khawp mai. Heti khawpa kan ram hei pui rengruang a kal tei nguan nguan hi ram danga awm Mizote chuan kan hmu thei tawh ngang lo va, a chhunga cheng Mizo tlangval ka ni intite hian kan Rinna nung nen kan kraws ngam a hun hle a ni. Misual pahnih khat avanga Burma ram a\anga lo pem kan unau \ha tak takte hnawhchhuah kan phur viau lai a, kan khawtlang kawng, lei(h) te leh kan nun dikna hrim hrim ei chhe tura kan hruaitute kalphung dik lo kan hmu thei tlat lo hi chu kan harh chiang lo a nih loh pawhin, mumang lamah kan la thluk tlawk vel hlarh hlarh a ni mai thei a, a silar tih sei viau a hun tawh lo khawp mai.

Kan ngaihsan em em America ram inthlan dan hi tawitein han chhui lawk ila. Parti 3 an awm a, pakhat Independent parti, September 23, 2007 kuma Frank Mackay-an a lo din tih loh a dang pahnihte hi chu arsi ek kai \hut tawh awma mawi an ni a. Democratic - Republican parti-te hi 1790 kumah Thomas Jefferson-a leh James Madison-aten lo sual chhuah kha a ni a. A hnu lawkah parti pahnih lian pui Democratic leh Republican-

Page 130: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

122

in an in\hen ta a. Democratic parti President hmasa ber chu Andrew Jackson-a (1829-1837) a ni a, Barak Obama-a hi President 15-na a ni. Republican parti a\anga President hmasa ber chu Abraham Lincoln-a (1861-1865) a ni.

US President te hian, "Min lo thlang u la thil chu mi chu ka rawn tih sak ang che u," an ti lo va, Sorkar sum lut leh hman chhuah dan tur \ha danglam bik ngaihtuah chhuakin ram chhung ekonomik ti \hanglian a, mipuite nun khua ti nuam turin an ruahmanna an phawrh chhuak \hin a ni. Tuna President ni mek Barak Obama-a thlan a nih hma khan democratic parti-ah tuna Secretary of States ni mek Hilary Clinton-i nen hian Party pakhat-ah hruaitu nih an inchuh phawt a, an thil tum leh ram hruai tura an inrelbawl tum dan zawng zawngte pharh chhuakin mipuiten an thlang kha a ni a. Tunah Barak Obama-a chu hruaitu lu ber atan thlan a lo ni ta a ni. USA president te hian ram tan an rilru leh an theihna an seng tak tak a. Chu mai ni lovin khawvel huapa remna leh muanna, e-kaw-naw-mik siamrem mawhphurhna te pawh an nei tih an inhre tlat a. Chuvangin khawvel pawhin kan en ber an ni reng a ni.

Kan hruaitute leh kan Mizo mipui hrim hrim hian kan ram kawhbial zimte bak enghelh kan nei phak lo hi a pawi ber a. Ramdanga kan chi leh kuangte tan chenfak tlak nih tumna thlenga rilru kan put hunah kan chhungril hi a dam ang a, kan dam chuan kan chite zawng zawng tan malsawmna kan ni dawn a ni. Kan ngaihsan em em sap nun hi a hir-ha nalai chauh kan entawn a, sap hming kan pu fur tawh a, an zetak nalai kan hmuh \helh si hi a pawi hle a ni.

Page 131: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

123

Tun dinhmunah chuan Chhurbura khan mipui a bum tam luat tuk chuan mipuiin Nahaia lam an awn a. Nahaia a lo lal rei takah chuan mipui lawm loh zawng thil a ti tam tial tial a, a tawpah an nawk-auh tawh Chhurbura chu a lo intuai thar ve leh a. Hmana kan duh tawh loh hnu kha kawr thar danglam deuh rawn hain a rawn intar danglam vel a, a tawpah chuan kan duhloh hnu bawk kha kan thlang leh \hin. Mawngping khaw mite kha kan aiin an lo mawl viau hran chuang lo a ang khawp mai. Kha tih lai khan Chhura a nih loh chuan Nahaia a ni mai a. Mi dang khan khawinge kan khua hi ka’n hruai \ha teh ang han tih nachang hre chuang hek lo le. Kan ram kan hnam tana dik taka ti ngam mahni lam thia nun erawh nung tlat si kan mamawh ber a ni.

Sap Ram Lam

Sap ram lam han thlir ve leh ila. Kum 2010 Mizo Society of America buatsaih directory bua a lan danin Canada-ah Mizo 104 an awm a. USA-ah hian Mizo 1127 kan awm a, kum 2003 MSA buatsaih Mizo directory buah khan mi 410 chauh USA-ah Mizo an lo la awm a. Kum 7 chhungin a bin aia tam kan pung ta a ni. Tin, 2010 chawhnu lam leh 2011 kum chanve hma lamah hian chhungkaw 10 zet leh mi mal pawh thlen belh an awm nual bawk.

Pathian atan pawha kan iai loh hial khawpa kan ngaihsan, sapho ram a ni ta bawk a, a lo thleng hmasaho chuan Mizo hming an lo nei tawh meuh lo! Mizo ka ni tih erawh chu an la inhre ve \awk \awk a ni. Kum 1997-1999 chho vel khan Aizawl veng pakhatah hna thawkin mi inhnuai ka nghak ve a. Chutih lai chuan thingtlang a\anga lo pem nupa tuak khat pawh hian kan \henawmte inhnuai an luah ve bawk a, chu mite nupa chuan naute

Page 132: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

124

thar an nei a, a hming hmasa ber-ah sap hming "Monica" tih hi an phuah a. A dawtah Mizo hmingin an chhunzawm a ni. Kha tih lai kha US president Bill Clinton-a leh Monica-i te inkhuaikhem thu hla len vel lai kha a ni a, veng chhung chanchinbu hrang hrang leh Vanglaini-ah a lang kur ngei nguai mai a ni. Kha Mizo nautein sap hming a lo put tak chhan kha chhui thui vak a ngai lo, ho ang reng tak a ni.

Kum 2010 MSA directory buah Mizo mi 1127 zingah mi 672 te chauh Mizo hming dik tak pu kan awm tawh a, a dang zawng mi 455 hi chuan sap hming kan pu tel vek a. |henkhat chuan an hming tawpah an hnam hming an dah a, chu bak chu sap hming an pu. Heng sap hming puho hi nu leh pa lam aiin naupang lam an tam a, chumi awmzia chu nu leh paten sap ram kan thlen hian sap hming eng emaw tak puttir ve hrim hrim hi a tur renga ngai kan ang khawp mai. Hei hian bona kawng a kawk ruih a ni tih hriat a \ha hle. MSA hian inzirtir kan mamawh hle a ni. Hming an han lam a, ngo var palian thelh thawlh tura kan ngaih kha, an rawn din chhuah chuan meihawl bek pu zo hlim ni awm tak, chhe bawk ve tak tho kha a lo ding chhuak \hin si a, ‘rin i va ang lo ve’ tih palh a awl thei khawp mai.

Kut zung\ang thliaka han chhiar neuh neuha kan hriat theih chinah Maryland-ah ngawt hian mi 20 lai hnam dang pasal nei an awm a, mi 4 hnam dang nupui nei an awm bawk. Innei si lova awm tlang pawh sawi tur chu an awm ve tlat bawk. Sap rama mi ngaihzawng hrep tawh nupui atana va neih chu Mizo rilruah chuan a thiang kak mawh hlein ka ring.

Mizo nupa kawp chawi a\anga lo piang pawh ni sela, naupang kum 12 an tlin chhoh chuan Mizo \awng

Page 133: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

125

an \awng thei tawh meuh lo va, sap \awng an hmang nal zeih thung. Fapa kum 7 mi leh kum 12 mi ka nei a. Inchhungah sap \awng an hman ka hriat chuan kha \awngkam tak kha Mizo \awngin vawi sawm ka ziah chhuahtir a, ka sawitir bawk \hin. Tiang hman phal lohna ramah hian fate bo lo tura enkawl hna hi Pathian mawhphurhnaa dah vek theih a ni lo va, kan \an a ngai a ni.

Mizo Society of America

Mizo Society of America hian nasa takin hma a la mek a, mi harsate tana chhiatni sum tur te buatsaih a tum mek a. Tin, Mizo thu leh hla lama inkhaihhruaina lamah te pawh hma a la zel turah ngai ila a \ha awm e. USA-ah hian mihring cheng a\anga 82.1% hian sap \awng an hmang a. 10.7 hian spanish \awng (hei hi \awng hman pahnihna a ni) 3.8% hian Indo europian \awng hrang hrang an hmang a. 2.7% hian Asian leh pacific islands \awng hrang hrang an hmang bawk a, 0.7% te hi erawh chu hriatpui vak loh \awng hmang an ni tih hi kum 2000 rikawt a ni. Kan vawn nun ngai ta ber chu kan \awng a ni a. Kan thu kan hla kan hriat tawk loh avanga mi hnam \awng hausa zawka ngaih leh ngaihsan hi thil awl tak, inbumna lian tak a ni.

Spanish-ho hian an \awng an vawng nung ber a, an tih dan \ha tak chu L.Keivom-a pawsi kha a ni. An \awnga a hming an siam hman loh \awng emaw hming thar lo chhuak apiang kha an lam danin an lo ziak hrang ve mai a, awlte-in an \awng an chher a ni mai zel. Entirnan: sap \awnga department an tih kha anni chuan departamento an ti mai a, acadamic an tih kha academico an ti mai bawk. Chutiang deuh chuan keini

Page 134: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

126

pawhin committee ang chi te hi i ti kawmiti mai ila, rorel tih bakah \awngkam pakhat kan neih belh a ni mai a ni.

Kawlram Mizo

Kawlram Mizote erawh hi chu hruaitu awm lo beram ang deuhvin a ram pum huap Mizo-na lama khaikhawmtu pawl an awm lo va. Mizoram angin din dawn sela kawlram sawrkarin an tai tlat si avangin tih vak ngaihna a awm lo a ni ber. Hnam nun leh Mizo thu leh hla lamah chuan Taitesena te hun lai ang tlat kha an la ni a. Kabaw phai phei lam phei chu an la tak lehzual a ni. Hetianga an nunphung Mizo zia kan sawi hian an la mawl leh changkan loh vangah kan ngai a nih chuan kan ti sual hle ang. Sum leh neih nunna lamah phei chuan Aizawl veng lunlai bera inhung thei reng an ni nuk zawk awm e. Thiamna lamah pawh an duai chuang lo bawk.

Veng tinin mahniin ro an inrel a, Mizo nunphung dik tak hmangin hnam dang karah hma an la mek a ni. Kohhran tin leh khaw tinin chanchibu chi hrang hrang thla tin chhuak leh lehkhabu chhutna lamin an intodelh vek a. Chu chuan kan hnam nun leh kan thu \ha leh hla \ha zawng zawng min vawn nun sak a, \hang lo tharte hnenah an lo sem ve zel a ni.

Chin Hills Mizo

Chin Hills Mizote hi tlem te chhui lawk ila. Tlang a hran avanga awptu hrang ta, awptu a hran avanga nihna hrang taa inhria, nihna hrang ta nia kan inhriat avangin kan inkarah thu rapthlak leh thuk tak lo piang ta fo mai a ni. Hampuar chu lian taka hamin puak keh lek lek mah sela, a thli luhna leh chhuahna dawt chu te reuh te a ni ang hian, kan inpelhsawlhna hi ho tak leh te tham tak a

Page 135: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

127

ni tih kan hriata kan phelh thep suai suai a ngai. Halkha, Tiddim leh Falam te hi a lian ber an ni a, \awng an nei hrang theuh bawk hi an chak lohna pakhat a ni. Heng kan unaute hian an \awng hman pahnihna atan Mizo \awng hi an thlan vek thu kan historian B.Lalthangliana khan Thu leh Hla chanchinbu (a bu zat chiah ka hre ta lova)-ah a rawn tarlang tawh a.

Chin hills kan unaute hi an ram a chhengchhia-in a lei a \hat loh em avangin ram danga kal chhuak eiin zawng leh lehkha zir an tam em em a. Kum 2004 khan Yangon Medical Institute zirlai naupang 50% chu Chin mi an ni e, an tih chu mawl le! Kawl ram mai ni lo USA leh Malaysia-ah phei chuan Mizo intite let thum zet an ni zel a. Keiniho ai hian thil an ti thei em em zawk bawk a ni.

Mizoram chief minister zahawm tak Lalthanhawla USA Mizote ni hmanga a lo kal \um khan, Falam unauten fang-er kut hmanpui ve turin an lo sawm a, mahse a telpui thei lo hlauh mai a. Ka rilru te te chuan, "Kan CM hian a puan in kaih-ah hian Zo hnahthlakte kan leng kim vek lo em ni aw!" ka ti a ni. Kan CM ber puan in kaih-ah an len kim loh chuan keini Zoram mipuite chuan "unau hmel hai" a kan awm hi kan mawh lo hle ang. A \henin Israel hnam bo emaw kan inti rawl te, mi hnamten intih len nan an inhui khawm mek laiin hnawhchhuah thu kan lo khukpui hlut \hinte hi kan mawh lo viau tihna a ni dawn a ni.

Malaysia Mizo

Malaysia Mizote hi an fakawm hle. He ram hi a kung \ha zawk leh rah bawr zawk zar thlawk thleng tura kan fuk lawkna zar mai a ni a, he ramah hian awm hlen

Page 136: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

128

theih a ni lo. Abrama koh chhuah a nih laia Kanan ram a thlen hmaa a thlen hmasak zawkna Aigupta ang kha a ni. Kan fimkhur tur chu he ramah hian mahni nupui hralh emaw hloh palh emaw awl tak a ni a, ring lo ram a nih avangin fimkhur a ngai em em a ni.

Malaysia Mizo Christian Fellowship hian Mizo takin hma a la a, ke a pen a, lawm a ruai a, lawm \ha a sut leh bawk a, kham a thar ngei ang. "Dikna ngainaa hmasawn duh thinlung pua ke pen hi a sawt ber fo - hlawhtlin na atan" tih hi an thupui ni awma ka hriat sak chu a ni.

Tlangkawmna

Tlangkawmna atan chuan lalnu Esther-in, "Kei leh ka nulaten chaw leh tui reng reng kan ei-in kan in lo vang a, Susan-a awm Juda-ho zawng zawng pawhin keimah avangin ni thum chhung chutiang chuan lo ti u la. Dan lo angin lal hmaah ka lut anga; ka boral leh ka boral a ni mai ang," a tih ang khan, kan hnam leh kan ram tana chhanchhuahna hna thawk ngam, mahni lam thia inhlan a, hnam tana nung ngam mi hi kan mamawh ber chu a ni. Mahni lam nung lutuka hnam kan hmangaih hian mi rilru-ah kan thi a, mahni lam thia kan inpek chauhvin mi rilru-ah nungin hna kan thawk thei a ni. Chu THIHNA NUNG neitute zarah chuan kan lenna vangkhua hi a lo mawi leh ang a. Thlaler thing khawro tawh, van ruahtui thara chawm leh ang maiin hnah thar chhuangin kan lo duah \ha leh ang a, Aizawl khawpui kan Jerusalem-ah hian mi tute pawh lungmuang takin kan chawl fo thei tawh ang.

Page 137: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

129

ZOFATE LENNA Lalhuapzauva, Tahan

Thu hmasa Kan veng chhunga tihchhuah tur article ning nel tê tê ka ziah ve \hin bak engmah kutchhuak dang la nei lo kei tehlul hi “Kan Lenna Vangkhua” tih lehkhabua thuziak thawh turin min rawn sawm ve teh mial a. Malaysia a\anga tihchhuah Mizo lehkhabu hmasa ber tur a ni a. Lehkhabu rotling tak an la ti zui. A buatsaihtu Malaysia lama awm, kan unau-te hian min hrechiang lo em ni aw…han ti dawn ila, a \hen chu min hre em emtute leh kei paw’n ka hriat chian em emte an ni ang lawi a. An mi sawmna avanga ka lawmna a san em em rualin, tihpuitlinsak tura ka huphurh rukzia hi hria se, min khawngaih letling zawk hial awm mang e ka ti a. Sawmna ka hmuh rualin guidline an rawn tarlang tel nghal a, word limit ni mah se, thupui min thlansak loh avangin a ziaktu lam tan a zalen phian mai. Eng pawh nise, a lungthu tikimtuah tal kan \ang ve ang chu tia rilru siam chungin tihian ka’n thai ve ta nual a nih hi. Hmanah chuan Han ti ve khang lang ila, kan naupan ve deuh lai kha chuan foreign a\anga rawn haw te reng reng kha kohhran hmingin emaw khawtlang huapin emaw kan ruai a, an zin chanchin sawitirin ngaihnawm ti takin kan ngaithla \hup \hin a. |awngkam thiam deuh leh sep-raw-tui thiam deuhten an zinna chanchin an han sawi phei kha chuan ngaihnawm kan ti lutuk hi kan chilthli a tla lo chauh a ni ber \hin e. Khang hun laia foreign kalte kha mi tlemte kut\ang thliah tham lek an ni a, hnathawka kal

Page 138: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

130

chhuak an la awm lo a tih theih hial ang. A kal chhunate pawh kohhranin meeting leh inkhawmpui eng ilo vela tel tura a tirhte an ni deuh ber a, Bible (Pathian thu) zira kal chhuak tlem azawng an awm bawk. Khang mite kha kan awtin kan ngaisang ru em em \hin a nih kha. Tunah chuan Hun hi a va kal chak em! Hmana foreign kal thei mi tlem te, a kalate pawh kan hriat kim deuh vek ni \hin kha tunah chuan intin deuh thawah foreign kal kan awm ta nuk mai! A makin a va’n ropui em! Kan dai phak loh leh kan hmuh ngai loh khawvel ram changkangah Zofate kan inzarpharh ve ta duai mai le! A \hen chu awm hlen tumin chhungkuain an kal chhuak a, a \hen erawh chu rawn let leh tumin an kal bawk. Tunah chuan ram dang a\anga rawn hawte chu ‘i dam em?’ tih bak eng dang kan zawt thui ngai ta vak lo. Ram danga kal chhuak kan tam tak em avangin ram dang a\anga rawn hawte leh ram dang kal hrim hrim hi kan ngai ropui ta lo ni berin a lang. Kan hmelhriat kan hmuh fo \hinte an reh deuh vang vang chuan an chanchin han zawt chiang ila, Malaysia lamah an lo thleng thla hman deuh zel tawh mai a nih hi. Phur taka kal chhuak kan awm laiin, chhungkaw dinhmunin a zir ngang loh avanga hreh tak chunga kal chhuak kan awm bawk. A enga pawh chu lo nise, tunah chuan Malaysia chu tlangmite tana kan zin kawng rahbi hmasa ber a ni kan ti thei ang. Tichuan, kan ei bar zawnna hmun thlakin beiseina sang tak nen kan second homeland tih theih hial awma mawi, Malaysia-ah kan lut ta chur chur mai a nih hi! Malaysia-ah chuan tlangmi kan tam tawh lutuk a, pitar, putar, naupang mai bakah mi ang lo chenin kan kim vek tawh tia fiamthua an sawi ka hre \hin. Thing tlang khaw \henkhatah phei chuan \halai hmuh tur an

Page 139: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

131

vang pharh mai, nu leh pa bak khuaah hmuh tur an awm vak tawh lo tihte pawh an sawi kan hre fo. Zofate zingah Juda Saphun, Israel rama zuk pem thla ta te chungchangah amah Rev.Chuauthuaman, “Zawng\ah leh Thingthupuiin Israel ram an zu tiuih thar leh vel a” a tihte pawh kha ka hre chhuak deuh rum rum. A chhan chu mi tam tak ram danga kal chhuak tate hian Chinese leh European food-te chu ei tuk zan thei awm bawk mah se, kan tribal chawhmeh tui; anhling, zawng\ah, thingthupui, adt… te hi kan lo seilenpui tawh miau a. A hrim hrimin kan chawhmeh ngainat zawng lah hi a uih lam leh rim na lam chi hi a ni duh khawp lehnghal a. Sazu sa pawh hmeh ila, a kap nam lai tak hi tui kan tihna lai ber a ni deuh zel a. A mak thei kher kher asin. Chuvang a ni’ang, ram danga awm kan chhung te chu Nga-Pih leh bengkang rep chena kan thawn thlak fo ni. Thil uih ngaina nafam chu, ram changkang zawkah pawh khawsa tawh mah ila, kan lo \hanlenpui kan chawhmeh uih leh rim na tak takte hi kan chil tiputtu an la ni chhunzawm zel dawn a nih hi. He thu hi Kan chhungkaw harsatna su kiang turin kan ngaih em em kan nupui fanau te, kan chhung te, kan kawmngeih em em kan \hian te, ka thlakhlelh ngawih ngawih kan khawtlang chenin kan vai liam a ngai a, ‘mi ramah zawng lunglen a na e’ tih hrereng mah ila, kan dinhmunin zir miau hek lo. Kan pian kan seilenna chu hnuchhawn ramah a chan a ngai ta tlat si a nih hi! Kawl thufingin, “Nuam kan tihna hmunah awm lovin, a tulna hmunah zawk le’ an lo tihte pawh hi kan tan tak hian a dik zel zawng a nih tak hi. Mi ramah hmuhsit leh endawng huamin kan feh chhuak ta sa sa, a siruk lain aw

Page 140: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

132

tih rilru puin \hahnemngai tak leh rilru puitling takin, kei leh ka chhungte, kan hnam leh kan khawtlangin ka ram dang kal hi min \angkaipui ve tur a ni kan ti ngam dawn lawm ni. Engvang maw? A kal chhuak ve lote hi a kal chhuakate kal chhuah hlana kan khawtlang leh kohhran vawng nungtute an ni tlat a lawm. Ka kal chhuah hlanin ka chhungten chhiatna lo tawk ta palh se, mualpho lova, min tuam hlawmsaktu tur chu ka kalsan tak kan khawtlang leh kohhran member-te hi an ni tlat. |hatna/lawmna lamah pawh nise kan chhungkua min tuam mawitu chu kan khawtlang leh kohhran member tho tho hi an ni. Chuvangin, kan khawtlang, kan kohhran hi kan theihnghilh thiang lova, ka theihna zawnah \anpui turin kan inkau reng tur a ni zawk dawn lawm ni kan ti deuh \alh a nih chu. Khawvel kalphung Dik tak chuan kan pian kan seilenna tluka nuam hi a awm thei lo vang? Mahse, he thu hi a dik a ni. Mihringte hi kan nu leh pa, kan pi leh pu, kan chhung khat tu emaw hnen a\ang pawhin a ni mahna, a \hen chu fahrah taka sei lian pawh kan awm ang. A enga pawh chu lo ni ila, chu kan sei lenna hmun chu kan rawn puitlin chhoh hnuah tam tak chuan kan chhuahsan a \ul leh nge nge \hin. He thu hi Kawl ram lehkhaziak thiam, Dr.Khin Maung Nyo-a chuan tehkhin thu hmangin tihian a lo sawi a. “Thingkung(Kukuh) zar hlim nuam tak mai hi a awm a, chu thingkung chu sava chi tin rengten tawm bukah hmangin riah nan an hmang bawk a. Chuta cheng Savate chuan an note te chu ei tur zawnsakin an chawm \hin a, Sava note te chu an rawn lian a, thlawh an zir a lo ngai a. Nakinah chuan anmahniin ei tur an zawn a lo ngai ve ta zel a, chu thingkung hlim zar nuam tak mai leh

Page 141: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

133

anmahni chawm \hintu an puite ngei pawh chu thlahlel viau mah se, a \ulna avang zawkin chu lai hmun chu an kalsan a lo ngai ve ta a ni. Mahse chu thingkungah vek chuan Chhimbuk hi a khawsa ve a, Sava dang an insawn tak hnu chuan a lung a leng em em mai a, hmun danga insawn chhuak ve lovin chu thingkungah chuan a cheng chhunzawm a, chu lai chhehvela buh ei chhetu sazu leh rannung dangte chu a ei \hin a” tiin. Mihringte pawh hi he tehkhin thu nen hian kan khawsak dan a inang khawp mai. Khawvel kalphung angin kan nu leh pate thlazar hnuai a\angin mahnia tla hrang ve tawh tur leh mahnia inhai veng ve turin kan kal chhuah a ngai fo \hin a nih hi. A \hen erawh chu nu leh pate nen cheng tlang zelin In pui nghaktuah an \ang bawk a. Kal chhuak an awm rualin in nghak/buk nghak an awm a ngai ve tlat si a ni. Hei hi Zofate khawvel nihphung/kalphung chu a lo ni e. Engnge kan hnam dinchhuahna tur chu Diaspora hi Greek \awng a ni. English \awnga dispersion tih lo chhuahna bul a ni a, a awmzia chu ‘Darh’ tihna a ni. Israel fate kha Assuria, Babulon leh Rome Emperor-te kut hnuaiah tluin bawiah an awm a. Tichuan ram tinah an lo darh ta a. Chu ta \ang chuan he \awngkam Diaspora tih hi an lo hmang ta niin Pu R.Vanlawma chuan a thuziakah a tarlang. He thu kan sawi duahna chhan pawh Zofate dinhmun nen inanna lai a awm vang a ni. Tun hma chuan Mizote hi Mizoram bakah Manipur-ah te, Burma leh Bangladesh-ah te kan awm hlawm a, tunah erawh chuan khawvel hmun hrang hrangah kan lo awm darh ve ta a, ram changkang tak takah kan awm ve ta nuk mai. Mi tam zawk chu dam chhunga kan dai phak ngai loh tur leh kan thlen ngai loh tur khawvel ram changkang ber berah kan lo cheng ve

Page 142: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

134

thei ta hi a ropui a, a lawm em em rualin kawng lehlama thlir erawh chuan a lungchhiatthlak viau mai. Kan duh reng vang pawh ni bik lova, harsatna avang leh loh theih lohna avanga heti taka kan darhsarh zo ta hi eng kan ti bik nge tih mai palh awl tak a ni. Mizote hi mahni awmna hmuna tlei tak leh hlim thei tak kan niin ka hre \hin a. Kan pian, kan seilenna hmun kan ngai em em \hin niin ka hre tel bawk. Chuvangin, \henkhat tan chuan mahni pian leh seilenna hmun han chhuahsan tak vawng vawng mai chu ei leh bar hnianghnarin, taksa lam hahdam zawk mah se, an lung zawng a va leng \hin dawn tak em! Kan ti rilru fo. Mahse, heti zawng hian kan rilru suk thlek kuai her ta ila, khawvel hnam tam tak zinga hnam tlem te Zofate, kan hnam kan din chhuah vena kawng awm chhun nia lang chu ram changkang zawk emaw ram thumna (third world sawina ni lovin, khawvel ram changkang ber ber sawina a ni zawk e) thlen a, chu ram changkang tawhte thiamna leh hausakna thau chu kan theih tawpa sawkin kan hnam din chhuah nan kan hmang let ve ang tih hi. A kal chhuakate hian chuti ang rilru chu kan pu thei ang em? A reng thuin chuti ang rilru chu kan pu ngai em? Kan hnam hi retheihna bawih leh mawlna salah kan tang kumkhua bik lo vang tia rilru kan siam thar phawt chuan hnam vannei kan ni chho thuai ang. Mahse, lungrual taka \anho te, infuih tawn fote a ngai a, kan mamawh bawk a ni. Lungrualna tichhetu i ni em? Tunlai groupmail-a kan inhnial tamna ber chu ‘Mizo’ leh ‘Chin’ chungchang hi a ni. Keipawh he inhnialna atthlak takah hian ka kâ ka lo ang ve zauh

Page 143: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

135

hman a. Mahse, thil sawtsawhlawtna nei lo nia ka hriat leh tak avangin ka ngawi ta vang vang. Groupmail a\anga kan inhnial luai luai \hin khan kan hnam tan engang hmasawnna mah min pek ka hre lo va. Eng lungrualna mah a thlen bawk hek lo. Thlena hnehin min tidarh thei hial zawkin ka ring. Groupmail hmang tam berte hi ram chhung aiin ram pawn lam mite kan ni a. A enkawltu leh a khaipate pawh ram pawnah vek kan awmin ka hria. Kan ram chhuahsan meuhin ram dangah inbenbel kan tum a, kan inbengbel mek bawk a. |anrualna, inpumkhatna leh lungrualna kan mamawh teh lul nen, ram changkang zawk kan thlen tak avanga fing ta ber, hre ta ber, thiam ta ber kan tam ta lutuk hi kan tribal zia kha a la nung reng a ni phawt ang a. Ram changkang zawk thleng tawh kan unaute hi thawhhona kawngah te, inlungrualna tura hmalakna kawngah te, hmaruaitu ni thei zel se a va \ha dawn em. Unau za, chhul khat chhuak kan ni ti ti mah ila, kan intai hlak hlak reng a nih chhung chuan a la fuh zan lo tihna a ni. Hnam chungchangah kal fawr bik nih hi thil hlauhawm tak a ni. Inlungrualna tichhetu nia ka hriat chu mahni chauh inen a, mi dang aia ukchuak taka rilru kal fawr mi tlemte te hi an niin ka hria. Ka hnam ka \an luat avanga mi dang ka hmuh tleu mai chuan ka hnam ka hmangaih danin kawng a bo nghal pang tihna a ni. Hnam leh sakhaw chungchangah tupawhin thih kan ngam deuh zel a ni si a. Islam zuitute zingah ngat phei chuan a hluar lehzual a ni lawm ni. Chin kan ni emaw Mizo pawh ni rawh sek sek min dintu hian inchuk tawn tur ringawt chuan min siam lo ngei ang le. Ka unau, ka chhul khat chhuahpui mah ka hmuh theih loh chuan tu hi nge ka lungrualpui tak ang?

Page 144: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

136

Ei bar zawnna kawngah Ka hmuh phak ve chin chauh sawi ila; ei bar zawnna kawnga entawn tlak ka tih em em chu Chinese te, Indian mi te leh Nepali te hi an ni. |um khat chu ka \hian pakhat nen Kalaymyo (Tahan a\anga mel thum vela hlaah) kan leng thla a, thingpui dawr pakhatah kan lut a. Chu thingpui dawr neitu chu Nepali chhungkua an ni. Chu mite chhungkua chu Nepal a\ang Kalaymyo-ah rawn pemin thingpui dawr an rawn siam a nih chu! An va’n fakawm tak em! Nepal a\anga ram dang daih, hmel hriat leh chhungkhat laina hnai awm lohna hmunah an rawn pem nal nal mai a ni a, an tumruhna leh an tuar chhelna hi an entawn tlakin an fakawm thlawt a ni. Chuti ang chiah chuan Chinese leh Indian(Vaiho) te pawh hi ei barzawnna hmun remchang tha nia an hriatna hmunah an inbengbel deuh chawt zel. An huaisen ka ti a, entawn tlak ka ti khawp mai. Keini pawh tunah chuan kan lenna vangkhua, kan tual chaina hmun leh ram a dang zo ta! Awmho nuam ti em em \hin kha Mizo culture leh Mizo mizia pawh hre ve ngai lote awmna hmunah mi tam tak kan cheng mek a, hnam dang \awng, an culture leh an nunphung kan zir thar a ngai a, nunchan kan zir thar mek bawk a ni. Hmachhawn tur harsa tak tak kan va’n ngah dawn tak em! Kan in leh lo, kan chhungkua, kan \hen leh rual kan chhuahsan a, chu mi avang erawh chuan zalen kan ni kan inti ringawt thei lova, kan kovah tih tur tam tak a innghat zawk a ni. Chu vangin ram dang kal chhuak mek te, a lo awm rei tawhte paw’n kan hnam hmasawn nan hnam dang kechheh ruala pheihkhai kan vawr ve theih nan eng kawng nge ka sial ang a, engnge ka sual chhuah ve dawn tih hi inngaihtuah fo \hin ang u hmiang.

Page 145: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

137

A hmawr bawk ang Ka ngaihtuah fo \hin chu tun a\anga \hang khat a liam leh meuh chuan Mizo naupang tam tak hian Mizo \awng an thiam tawh lo mai awm mang e tih hi a ni. Tuna Sap rama piang leh sei lian mekte hian Mizo \awng chu sawi loh Mizo culture-ah phei chuan an va’n bo nasa dawn em! Kawl kara piang leh sei lian chuan Mizo \awng, Mizo culture aiin Kawl \awng leh Kawl nunphung chu nuam a ti zawk em em ang. Chuti ang chiah chuan Sap naupang zinga tualchai Mizo naupang chuan Mizo \awng aiin Sap \awng chu a nitin \awng hman a ni tawh a, Mizo \awng aiin Sap tawng a thiam nal satliah mai pawh ni tawh lovin Mizo \awng, \awng thiam map lovin a ‘Yes’ puam tal tal tawh zawk dawn pawh a ni mahna. Chuti ang zelin, Mizo nula leh tlangval zingah hnam dang nupui pasal nei kan tam tual tual ang a, kan Mizona a dal tial tial bawk ang. A tawpah kan hnam din chhuah kan tumna lamah hian chimralin kan awm hlauh zawk ang tih pawh thil hlauhawm tak a ni. Hei hi a chhe zawng (pessimist)-a thlirna ni sela. He thil thleng lo tur hian khawi ramah pawh awmin khawi hmuhah pawh cheng ila, kan tlem emaw tam emaw kan hnam hi kan insuihkhawm a, hnam nunphung kan zirho fo a ngai ang. Nu leh pate paw’n kan fate hnam boah an chhuah lohnan theihtawpa \an lak a ngai a ni. Eng pawh nise, khawvel hnam hram hrang hi thlir ta ila, hnam inlungrual leh hnam inhmangaih apiang an ding chhuak \hin a, hnam inlungrual lo leh hnam inngeih lo apiang an keh darh \hin. Hnam vanduai leh awhawm lo tak an ni bawk. Chu vangin, kan lenna vangkhua hrangin kan \uanna mual dang zel mah se, khawvelin Mizote hi mi lu la hnam an ni tia min hriatrengna chu

Page 146: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

138

chawh reh a lo nih theihnan leh hnam \hangduang leh entawn tlak tak an ni a, lungrual tak an ni tia min hriat reng tawh zawk nan kan theihna leh chakna te sawm khawm ila, chim rala kan awm mai loh nan hma lam thlir reng chungin rahbi thar i rap zel teh ang u.

Page 147: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

139

LÊNNA TLÂNG DANG MAH SE Samuel Lalrozâma Hmar, Bangalore

Mu vanlai ianga thlâwk theiin vân tualzâwlah khian lên delh delh a, \huva nunnemin he lei pârmawinate âm taka a rawn thlîr thla \hin ang hian kan lênna vangkhua hi han thlîr thlâk ve ka châk \hin. Khawvel changkang chho zelah thlawhtheihna (aircraft) te siam chhuah a lo ni ta a; kei ngei pawhin thlawhtheihna siam\hat hna (maintenance) lam zirin chuti ang thil thlawkthei enkawl hna chu ka kutah a lo tla ve ta a ni a; mihringte pawh kan thlawk thei chu a ni deuh ta mai. Chu hmanraw thlawh theih chhan leh thlawh theih dân chu zirin kan siam a, hrethiam turin kan bei a; thîr tlang Kg. 70,000 vel chhûm chunga thlawk thei ta mai hi mak ka tih erawh a tawp thei chuang lo. Chutih rualin Zofate nunzia pawh hian ka lungril a fan a; kan nunze faksel tlâk leh mawi, mak ka tih tam tak hian min la bual vel mek zel bawk a ni.

Zofate hi lên hrat, khawtlang nun inkungkaih \ha ngaina mi leh \hian tel loa nung thei lo kan ni hial awm e. Chutih rualin hmun hrang hrangah, Khuanu duan ve reng a ni nge, kan awm darh sung mai. Kawng lehlamah chu chu, “Mizo in ni ve a ni maw?” tih \awngkam hi ram kilkhawr hla taka intawhkhawm chânga hriat nuam ber pawla siamtu, lên luhna in thar min siamsaktu a ni fo bawk. Kan lehkhabu thupui fun pawh hian lung a lên ruih mai; kâwlvalênchhamah hmangaih takte an lêng a ni tih min hriat chhuahtir a, kâr hlaa lêng lenrual lungduh zawngte ngaih a tizual bawk.

Zofate thinlungah ‘tlâng’ hian hmun pawimawh tak a luah a, ‘Zo’ tih pawh hi ‘tlâng mi’ tihna an ti hial;

Page 148: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

140

chuvang chuan, tam tak phai lamah lêngin awm mah ila, ‘kan lenna tlang dang mah se,’ ti hian Zo thisenin a bual unau zawng zawngte chu Zo mitmenga thlîrin, tlângah ka han lêntir vel dawn a ni. India ram khawpui Delhi phaizâwl a\ang pawha Zoram an rawn ngaih ve chânga, “Delhi tlang a\angin ram ngaih a na e,” an rawn tih ve fo te pawh hi a demawm loh e.

Zofate hian nuam taka lênna hmun leh hun \ha te kan neiin kan insiam chawp ve a, kan lungkham ram erawh khawiah nge kan tih chuan Mizo Ram (Zofate chenna ram) a lo ni lo thei lo a ni. Mahse chu ram chu khawiah nge a awm? He India ram chhunga Mizoramah hian kan pawm dam thei vek em!!

Khawvel hi a tê ta khawp mai. Kan têt lai kha chuan khâwlthluaknei te hi a neih mai pawh ni loin, a hmuh pawh kan hmu phak meuh lo. Mihring tih theih ang a ti thei a ni tih te kan lo hre ve nual. Tunah erawh chuan chumi kaltlanga chuan internet hmangin khawihmuna mi pawh kan inbe thei ta mai a nih hi. Biate ram reh takah aganwadi ka lut ve a; hriat theih chin la nei tlem hle mah ila nun a hahdam a, zothlifim leh boruak thiangin mal min sawm a ni tih ka hre ve thei. Chutah Zâwlkhawpui lam kan pan a, boruak chhiavain a chiah loh tlâng sang tak mai, Tlangnuam tia a sakhming an lo vuah hialah chuan kan pem chho leh. Tichuan pawl khat êm pawh ka kai hmain ram pahnihin khawpui tura an inchuh Chandigarh-ah chuan kum thum lai mai hun ka’n hmang leh ta a. Mizo community tlem hle mah se, a lo awm ve te nen chuan hman chang changin kan inhmuho a, chawlhniah tute emaw in rem remah inkhawmna te kan nei ve \hin. Pianna ram lam pan chhoh a hun leh chuan Zâwlkhawpui hmun laili ber mai, engkim awmna hmun tia kan sawi \hin, a chhunga

Page 149: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

141

chêngte pawh rilru zau tak pu, Dawrpui veng an tihah chuan kan han chêng leh. Chu mai chu a la ni lo. Hai sikul zawhah Delhi lamah zirna ka zawm a, Tamil Nadu-ah college nen, a hnuah Bangalore-ah internship tiin ka pem leh bawk.

Heti anga ka kal kualna zawng zawng ka han thlir hian thil pakhat min ti hrechhuak a, chu chu Mizo nih lo nawmzia hi a ni. Nei velote chu nei chhunte nen neih ang ang kan in\awm tlâng a, phai khawluma fiamthu ho tak tak thawha nuihho huah huah te hi a lo va nuam em. Kei chuan \hiante nen - lui dunga thlamuang tak mai leh ngaihtuah dang reng nei loa titi han vâwr a, perhkhuang \ing\ang ngei mai nena zaitin han vâwrho tluka nuam hi awm theiin ka hre \hin lo. Pu Rokunga pawhin, “Fiara lui thiang te luang del del, lengi nena luia lêngngha kan chhaina,” a lo tih hial ang deuh khan, ka lunglai kuaitu ber chu a lo ni ve rêng e, Zo tuithiang leh buannel dum dur te khi. Hmakhawsânga |hâl favâng laia awllên han tawlho te leh buh thar hlawhtlin lawm paha kûtpui han hman te kha a lo va han nuam dawn tak em.

Mizote hi kan vannei khawp mai; Pathian hnam thlante zinga mi pawh kan ni, ti ila a sual lem lo mai thei. Mahse hun lo inher chho zelah hian Zonunmawi a bo a, changkânnain kan nun a chiahpil a, a ‘u’ a ‘nau’ sawi theih tawh lohin mahni \uanna mual mualah kan feh ta hlawm te pawh a ang tawh e. Amaherawhchu, chuti ang zawng zawng karah chuan hnam dangin an neih ve loh, Zofate hian thil tam tak kan la nei a ni, tih hi kan hriat a pawimawh khawp mai. “Chhuan tur reng ka nei lo e, misual mai ka ni,” tiin hla thu chuan lo hril mah se (thlarau nunah chuan chhuan tur kan nei lo Krista khawngaihna zara chhandam kan nih mai bak lo chu), khawvel thilah hian chhuan tur kan la ngah khawp mai.

Page 150: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

142

Kan vawn nun \hat erawh a ngai hle. Kan khawtlang nun a nuam a, chhungkaw inkungkaihna \ha tak kan la nei. Kei ngei pawh hi ka hlawhtlinna tam zawk hi chu ka nu leh pate min support vang leh khawtlangin min chawimawi thiam vang a ni deuh vek mai. ZO chhungkua hi kan va pawimawh em.

Indopui pahnihna a zawh meuh kha chuan khawvel ram leh hnam te chu ralthuam leh hausaknaah an intlansiak a, keini hnam ve chuan chhuan tur reng kan nei lo, chu intlânsiaknaah chuan tlân duh pawh ni ila tlan thei dinhmunah pawh kan ding lo. Zalênna suala kan beih pawh khan ralthuam chu \henawm ram a\anga lâk a ngai a nih kha. Amaherawhchu hming\hatna hian khawvel hi kan hneh thei a, Zonunmawi hian kan inchhawmdawl tawn thei a ni tih hi kan hriat nawn erawh a \ha khawp mai. Khawvel kil tin kil tanga mite hian he hnam tlêmte hming hi a \ha zawnga hre turin \an han la ta ila; ram changkâng zawk khawthlang rama hnathawh leh zirna hmunah pawh, “Mizo a ni alawm, a ti \ha ang chu,” emaw “A taima ang chu” emaw tia an sawi theih hial khawp tur hian \an kan la thei a ni. Tin, mahni leh mahni hi hlimna hote te kan in pe tawn thei a ni. Chumi tur chuan kawng pawimawh em em mai pahnih a awmin ka hria a, chu’ng te chu:

1. Inpumkhatna - Thlarauah 2. Inpumkhatna - Khawtlangah

I. INPUMKHATNA - THLARAUAH

Zofate hi rinna nung vauntu kan ni a, Pathian mite’n min rawn zawng chhuak a; harhna leh thlarau nun \ha hmuh leh sawi tur a tam a, inlârna leh tihdam rawngbawl hnate chu kan hmuh ngun tak thil a ni. Kan

Page 151: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

143

Pathianah hian rinna tak tak nghat ngam tur chuan thlarau nuna kan inpumkhat a ngai phawt mai. Mahni chauh chuan ke a lo kham thei a, kan inchhâwk tawn a ngai a ni - he kan thlarau nun zinkawngah hian. Tihtheih phâk bâk kan neihah kan hmanraw \ha ber \awng\aina hi kan hmatheh ngama kan uar ngam a ngai hle bawk. Dân ang loa awmte chu zilh ula, rilru tete chu fuih ula, chak lote chu \anpui ula, mi zawng zawng lakah dawhthei takin awm rawh u, tia Thessolonika (5:14) bua inziak ang deuh khan. Hemi kawnga ka rawtna ve mai mai chu ‘Rinna chak lutuk neih tum bur’ aiin ‘Rinhlehna paih bo tum tlat’ zawk hi a ni, tih hi a ni. Chutah tak chuan kawng dik kan hmu thei ang. Thil hmachhawn dan azir hian kawngkhar ngai reng inhawn dan pawh hi a dang ve thei si a. Khawvelah hian lehkhabu pakhat chauh nen nung dawn ta ila, Pathian lehkhabu thianghlim hi a \angkai thei ber mai awm e. Thawnthu (stories/parables), hla (songs/poems), thumuhnu (history), mite nun dan (biography/autobiography) leh nun dan tur kawng \ha a fâwm kim hle; i chhiar uar ang u. Inkhawm te hi a ho mai lo, ina hunserh hman mai baka hlawkna \ha tak thlentu a ni. Pathian Ina kal a, A fak hla va sak ve ringawt emaw, \awng\ai emaw, Pathian thu chhiar emaw, ngaihthlak emaw te hian a hun laiin min khawih lo mah se, bucket khata tui thun khat tura far khat a pawimawh ang deuh hian kan nunah khawih a nei tih hi hriat a \ha awm e. Mizo thu uar em em ‘awmzia a awm lo’ tih hi bânsanin, ‘tih loh ai chuan a hlawk e,’ tih hi uar zawk ang u. Miin a eiruk chu bansan loin zing \awng\ai inkhawmah kal fo ta se, sêl mai loin fuih zawk ta ila, \henkhat tih dan anga kan inkhawmte bansan loin, infuih tawn zawk ang u; ni chu lo hnai telh telha in

Page 152: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

144

hriatin infuih tawn nasa lehzual sauh rawh u, tia kan Bible in min chah ang deuh khan (Heb 10:25). Engtik niah emaw chuan a harh chhuak ve ngei ang le. Kan mamawh apiang hi pek min tiam si a kan Bible chuan, a ram leh a felna kan zawn hmasak phawt chuan (Matt 6:33), tin, dil apiang pek a tiam bawk a nih kha (Luk 11:9-13). Lal Davida ngei pawhin a hmelmate buh leh uain lo hlawk changa an lawmna aia lawmna nasa zawk a thinlunga Pathianin a awmtir \hin thu a sawi ang kha kan nei ve ang a (Sam 4:7), Zofate hian khawvel hi kan hneh thei ngei ang. A tira duhthu ka han sâm, thlawh vêl, pawh hi a hlawhtling thei dawn maiin a lang. Chau hnênahte chuan thiltihtheihna a pe \hin a; chakna reng nei lote chu a tichak \hin. Tleirawlte meuh pawh an chauin an hah ang a, tlangvâlte pawh an tlu der ang: LALPA nghaktute erawh chuan an chakna chu an siam \ha leh ang a; mupuite angin thlain an thlawk chho ang a; hah loin an tlân ang a; chau loin kein an kal ang (Is 40:29-31). Hah loa kal thei turin kan rinna hi sawh nghet ang u, \awng\aia in\awng\aisak tawn uar chungin. Hetah hian kan sawi tawh, kan vanneihna: ‘kan inkungkaih\hatna’ hi hmang \angkaiin, kan hna leh buaina dang hrang hrang hi dodaltir mai lo ila, tun ai hian inkungkaih\hat tumin thlaraua unau kan nihzia hi inzirtir nawn fo ila a \ha awm e. Kan unau pakhatin, “Kei zawng ka rinna hi a chak thei lo e,” a tih pawhin a hun taka chhang \hin Pathian hi rinhlelhna paihbo tumin bei ila, “I rinhlehna tal hi tih tlem tum ang che,” tiin i fuih zel bawk ang u aw. Ni li pawh liam se a tlai chuang lo e, a hunah a thleng a nih kha maw, “I rin chuan Pathian ropuizia i hmu ang, ka ti lo che em ni?” tia Isua’n Marthi hnena a sawi ang khan kan hnenah hian a sawi reng a ni (Joh 11:39-40), nghaithla ngam ang u, kan

Page 153: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

145

hnathawh, zirna leh chhungkaw enkawlna hmun zawng zawngah hian. II. INPUMKHATNA – KHAWTLANGAH:

Thlaraua inpumkhatna pawimawhzia kan hmuh tak ang deuh hian khawtlanga inpumkhatna hi thil pawimawh ber, chakna siamtu pawimawh, a ni awm e. Chhungkua pawh a inpumkhat loh chuan a kehdarh \hin a, a zahawm lo vek \hin. Pawl pawh a chhunga chengte an inthurual loh chuan lehlam pawlin min rawn hneh mai dawn si a. A population ang zawng chuan la dawn ila, Zo hnahthlank zawng zawngte hi North East India-ah hian tribal population-ah chuan tam ber pawl kan ni hial awm e. Chutih laiin Myanmar ramah kan inzarpharh mai ni loin zokhua te a awm leh zel, Bangladesh-ah kan unaute an tam bawk. India ram chhung ngeiah pawh hian Mizoramin a rîn tel loh ramah kan awm darh sung mai hi sawi a ngai lo ang chu.

Mahse, i han ti leh teh ang, Pathian hian chhan nei loin thil reng reng hi a siam ngai lo a ni tih kan hriat \heuh hi maw! Zofa, Mizorama awm mai ni lo, ram danga awm zawng zawngte hnenah hian chanchin\ha a thleng vek si a, heti anga kan awm darh hi Pathianin kan tan kawng \ha zawk pawh a lo siam a ni mai thei asin! tih hi rinna mita kan thlîr thiam a ngai khawp mai.

A ram ang hi chuan kan inpumkhat thei dâwn rih lo tih a chiang a, mahse thinlung leh rilru lamah kan inpumkhatin moral support kan inpe tawn thei a ni tih hi kan hriat phawt a ngai a ni. Khawvelah hian tute nge kan hmangaih ber te kan tih chuan kan chhungte a nih \heuh a rinawm. Khawvel anga kan thlir chuan Zo thisenin a bual tawh phawt hi chu kan chhungte an ni tih hi chiang

Page 154: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

146

hmasa ang u. Ngai teh, vawiinah chan \ha tak changin hmun nuam takah i awm a ni thei e, mahse i unaupa, ram ralmuang lo leh chhengchhe taka awm chuan i rilru a la dawn lo em ni ang? A dinhmuna ding zawk thei i ni tih i hriat reng vangin a chan \ha zawka ding chuan hma i lak a ngai a ni dawn lo em ni le ka unau? ‘Mahni chhûngkua tibuaitu chuan thli a rochung ang a, Mi â chu mi thinlung fing chhiahhlawhah a awm ang,’ tiin Thufing bu pawhin a lo sawi hial a nih kha (Thuf 11:29). Hnam buai, nihnaa chiang lo, kan ni tih hi a chiang khawp mai. Hun kal tawh chhui mi, Pu Liangkhaia leh Pu B.Lalthangliana te chuan Zo hnam hi sawmpakhat lian deuh deuhah an \hen phawk mai. Mihring min \hen hrangtu ber pakhat chu ramri leh \awng hi a ni. Ramriin ban a kham tawh hi chuan inunauna a nêp duh khawp mai. |awng a han dang leh ngat phei hi chuan zêmkhat zenho a har duh khawp mai. Chu chuan kan awmna hmun azirin mawhphurhna hran min siam leh a, heti hian ka’n \hen teh ang:

MIZORAM-a chêng kumhlunte tan: Zoram chhung ngeiah hian Hmar leh Pawih te hi a tam pawl niin, Lusei hnam hi, a chi bil anga lak dawn chuan, a tam pawl an ni kher lo mai thei, mahse ramriin min phuar a, \awng pakhat – Lusei \awng (tuna official taka Mizo \awng lo ni ta) kan hmang tlâng bawk a, “Mizo i ni lo,” kan in ti duh lo tumah. Amaherawhchu inzirtirna \ha tawk a awm loh vang leh kan Politician hmasate’n an lo tihsual vang deuh nge, ‘Mizo’ hi hnam bil anga ngaihna a awm chho ta a, Mizo \awng hmang lo hlek chu Mizo ni loah kan chhuah ta \ep mai. Âwm pawh a âwm tho e; Mizoram chhung ngeia Mara unaute pawh an mahni

Page 155: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

147

\awnga an inbiak chuan Mizo ni lo deuh angin kan hmu \ep mai a nih tak hi. Engtin nge ni ta ang le?

Hei hi kan tih tur chu a lo ni ta a ni: Mizorama chêngte chu kan chan a \ha a, mahni ram neiin thlamuang takin kan awm a, chuvang chuan rilru zau leh lian zawk kan pu tur a ni. Unau zînga inpui luahtu û ber chan ang deuh hian. ‘Manipur Mizo’ tih leh ‘Tripura Mizo’ tih te hi kan hman uar loh a \ha awm e, naupang zawkte bengah phei chuan a tla na khawp mai. Myanmar Mizote phei chu Myanmar Mizo pawh ti loin Burma mi kan ti ta a nih hi. Hei hian thil entîr lian deuh mai pakhat a nei a, chu chu Zofate rilru hneh awlzia a ni (subservient nature). Kawng tinrengah a thlir theih awm e, meizial zu mi bula awm chuan a ti ve thei mai zel a, kan nulaho lahin sahdah hmuam intihhmuh hi zahna chang an hre lo. Khaw lian deuh India ram khawpui Delhi anga awm lahin chêt dan chin tawk kan hre lo a, a hnam timualpho zawng leh nawmchenna nun hmangin ke kan pen (kan vai chuan kan ni chuang lo). Manipur ram ralmuang lo tak chu Zofate tan chuan tu ram bik a nih loh vangin \awngin a huam chin ram chu kan inchuh a, Mizo rau rau pawh chi bilin kan awm a, kan intibuai fo mai. Hei hi hriat a pawimawh: Manipur Mizo an awm hran lo a, Delhi Mizo, Burma Mizo leh Shillong Mizo an awm hran lo. Kan vain Mizo vek kan ni, Manipura/Burma ldt.-a cheng Mizo erawh an awm. Tute emaw chenna ramah hian awm ve ta ila anni ai aia pawr leh nun khawlo tur hi Mizoram Mizote zingah hian kan tam awm e.

Chuvang chuan rilru zau tak puin hma i la ang u. Mizo \awng thiam lo chuan “Mizo ka ni lo,” a tih \alh chuan thinrimah \uan mai loin, Mizo a nihzia leh Mizo hi umbrella lian tak Zo hnahthlakte huam vektu a nihzia hrilhfiahtuah kan \ang zawk tur a ni. Mizo tih hi engtik

Page 156: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

148

hunlai a\anga hman nge a hriat chiah loh a, Mizo Union thlipuiin a rawn ti official tih erawh a chhui theih awm e[1]. Kuki tih hi Mizorama kan luh tirha kan vela Bengali ho min koh dan mai a ni a[2], Chin tih hi Burma rama kan \henawmte min koh dan mai bawk a ni[3]. Zomi tih pawh hi tun hnaia official taka pawm mai a ni[4]; tun hma a\anga Zo tia inchhal vek kan ni tih hi theihnghilh lo leh ang u[4].

Dik taka sawi chuan Mizoram Mizote hi chu tlemin an rawn en sâng deuh fo a ni, hmun dang tam taka mite chuan; ram chhunga khawpui mi kan en ang deuh hian. Chutah tak chuan a ram chhunga cheng ngeite’n hmangaihna nena hriatthiamna au awa kan lo pawm phawt chuan fapa tlanbo chuan hlimna hmel nen a pain a rawn pan mai dawn lo em ni ang? Kan thawhrimnate chuan rah a la nei ngei ngei ang. “Mizo inti duh si lo a, chhiatnia inti Mizo leh em emte hi mi piangsual,” tih \awngkam a lian khawp mai bawk. Mizo a ni tih a inhre tlat lo alawm, inhria pawh ni se, \awngin a daidanga, a nuam tihloh vangin a awm hrang ta a; chhiatna a tawhna tak, Mizo nih nawmna hriattirtu chu keini chuan kan chaknaah kan chantir tur a ni, thinrima hnawl mai loin. Kan pa Vana mi pawhin mihring siam\hatna’n khawdur a ngai \hin a ti a ni lo em ni? Suala kan tlanboa Amah kan biak duh loh pawhin Ani chuan inchhira kan lêt leh chuan min lo pawm a, kan let kher loh pawhin min rawn zawng chhuak a ni lo em ni? Chuti ang nun chu malsawmtlâk nun, nun sang, mi pangngai aia chungnung nihna dik tak zawk a lo ni e.

MIZORAM pawna Zofate tan: Mizoram pawna chêng(inbengbel)-te chu kan vanduai ti ila kan sawi sual tam lo ang. Tute emaw rama awmin \awng bil hmanga awm khawm pawh ni ila, mahni ram nei kan ni si lo.

Page 157: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

149

Zofa kan inti dawn nge kan hnam bil hming chawiin kan inchhâl dawn!! ‘Mizo’ tiha koh kan ngaihna chhan chu hei hi a ni: Mizoram tih ram chhete a awm ve a, Ram pui pakhat(India)-in official taka a pawm hnam bil, chu rama cheng-Mizo, an awm bawk. Zomi, Kuki emaw Chin intih te pawh a \hen chuan duhin \awng hlui zawk niin a âwm zawk mai thei. Amaherawhchu Mizo tih hming hi nuai reh a ni tawh mai mai dawn si lo a Indian Constitution (Dânpui) a\ang hian, chuvang chuan hei hi kan pawm tlan chuan inpumkhatna hmanrua pawimawh tak a lo ni dawn a ni. Rilru lam a\anga kan \an chuan kawng thar a rawn inhawng zel ang. A bik takin hnam \awng bil hmang te’n kan pawm chuan Mizoram chhunga chêng Zofate hian lo pawm loh a har dawn a, Zo thinlung khawngaihna ngah tak chuan unau bo hmuh leh angin a lo pawm lo thei lo ang. Miin, “Mizo i ni nange?” min tih pawhin, “Ni e, tiin kan hnam \awng hi zahpui chuang lo ang u,” Lusei \awng hmangsa kan nih phei chuan tlangnêl lehzual ila a \ha awm e, Zofate hi inlawm thiam lo tak mai kan ni bawk si a, mahni inlawmluh \ul changte hi a awm fo a nia.

Chhungkua a\angin \an ila, Mizo \awng hi kan thiam lo a nih chuan thiam tum ila, \awng pai hi zak lo ila, a thiamsa reng kan nih phei chuan khawtlang nun, nuam kan tih tak, kan inhuikhawmna hmunah hian hlim leh lawm takin i leng za ang u hmiang. A tawpah chuan Zo thisen kan taksaa a luan vek sina leh Pathian nung pakhat be tlâng kan nihna hian min phuarkhawm lo thei si lo. Duh lo mah ila unau kan ni si. Chhungkaw lian tak angin in en ila Zofate hi, a va nuam dawn em, khawvel hi kan hneh thei mai dawn lo ang em ni? Theihtawp chhuahin \ang ila, chhuah nachang hre lote chu fuih phur ila, unauna thinlungah hian min phuar khawm mawlh

Page 158: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

150

rawh se, tisa leh thlarauin. Kan lal Isua pawhin, “Mi pahnih emaw pathum emaw ka hminga an inkhawmna apiangah chuan an zingah ka awm si \hin a (Matt 18:20),” a tih kha. ‘Naktuk’-ah chuan khawvel hriata scientist-Mizo, Politician ropui-Mizo, Engineer ropui-Mizo, Space hêl kuala vân boruak fangtu-Mizo, Pathianthu thehdartu -Mizo, tlarau nun chak tak tihdam rawngbawl hna thawk-Mizo, Musician ropui -Mizo, Film star hmingthang-Mizo ldt., kan la awm ngei hi ka beisei a, ka ring bawk a ni, kan inpumkhat phawt chuan. He’ng ka thu thaikawi tam tak bak remhriatna kan neih \heuhte chu i inhrilh darh tawn zel ang u. Lênna tlâng dang mah se lampui changkhatah in tawh fuh chang chuan “Mizo kan ni” ti tlang ila, ram ropui thleng zel thei turin kut i han suihkhawm teh ang aw. Âw a va nuamin a va hlimawm dawn em!!

Lehkhabu leh thuziak rawnte:

[1] Memorandum of the Mizo Union 1947 SUBMITTED TO HIS MAJESTY’S GOVERNMENT, GOVERNMENT OF INDIA (source: True copy) [2] GA Gierson, op. cit., p.1, Bhattacharya, A.C.: Progressive Tripura, New Delhi, 1992, p.44-58 [3] Prof. F. K. Lehman [4] Zorro website, Wikipedia online dictionary

Page 159: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

151

LENNA VANGKHUA MAWI NAN Lalṭhuamliana, Tahan

Lenna Vangkhua a Bo ?

Tunlai taka ‘kan lenna vangkhua’ (Global Village) nunphung hi kan ngaihtuah ch$k ve ngai emaw? Thufing pakhat chuan, ‘Tui chanchin i hriat duh chuan sangha zawt suh’ a ti a. Tunlai khawvel chanchin i hriat duh chuan Mizote zawt suh miten an ti ang tih ka hlau ve fo \hin.

Kan hnam naupan leh retheih avangin Zofate hian sum leh pai hmuh thuai theihna kawng tawh phawt chu chhutchiang mang lo hian kan zawh hmanhmawh leh lutuk \hin em aw ka ti \hin. Tunlai khawvel nunphung tui lianin min han hrut ve meuh chuan kan thuamhlui leh nunhluite chu sukfaia thuam \hat aiin len bo tir kan thlang zawk a, changkanna lui hnar lam a\anga lo luanglut thuam thar leh nun thar umin luiluang zuiin kan lenthla dual dual mai chu a nih hi. Heti ringawta lenthlak dual dual hian eng ang harsatna nge min la thlen theih ang? Hakhluma kan len bo zawh vek loh nan engtin nge lenna vangkhua nuam (thliarkar thlakhlelhawm) tak kan din ve theih ang? Nge, tui fawnin min vawrh ang angin min vawrhluhna hmun hmunah mikhual anga damchhung ni chhiar turin kan invawrhluh tir zel mai dawn em ni? Heng zawhna te hi Zofaten kan chhang thiam ngei tur a ni.

Mi \henkhatte chuan mikhual anga mi rama thamral mai an hlauva, lenna vangkhua bosan an hlau a, a awm lo hran lo ve. Mahse, lenna vangkhua tibo lova, tizau leh timawi zual turin tuna Zofa \halairualte hian

Page 160: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

152

mawhphurhna kan nei a ni. Tunlai khawvela mihring lu nung pu kan la nih ve chhung chuan mimal leh hnam ang pawha dinkhawchhuah mai ni lo, hmasawna \hanglian tur kan ni a. Chu hmasawnna kawng kan zawhna ah erawh chuan tunlai hun mila kan nun thiam a \ul a, tunlai hun mila kan nun rualin kan nihna leh zahawmna hlohral \hak khawpa tunlaina tuipuia pil bo loh erawh kan tum ngei tur a ni.

Tunlai Thupek

Kan lenna vangkhua tizauva timawi zual turin kan zawm ngei tur tunlai ‘Thupek’ pathum a awm a. Chungte chu hun leh hmunte dang mah sela, an hlutna dang ve lo tur nunna thupek pawimawh an ni.

1. Puarthau suh :

Mitin kan intluktlang vek. Mi chu a vun a var avangin a rilru a var bik kher lova, vun dum aiin a chungnung bik chuang lo. I palen avangin i aia pa te aiin i ‘lian’ bik chuang lo. Khaw thlanglam mi chu khaw chhaklam mi aiin a ropui bik lo ve. Mitin hian siamtu pakhat kan in\awm a, leilung thuhmun luahin khawtual khata chaiza kan ni. Inhmusit leh inlalian bik tur kan awm lo. Inzahtawna inchawimawi tawn tur kan ni zawk.

Mahni indahsana midang hnuaichhiah chin hi atthil mai a ni a, mite huathlawhna a ni bawk a, hmelma insiamna a ni. George W. Bush-a sorkar kha entirna \ha tak a ni awm e. Kum 1991-a a pa, Bush(Senior) in Iraq a do kha a \ulna avanga indona (war of necessity) a nih avangin khawvelin a thlawp a, amah pawh chawimawiin a awm a ni. Kum 2003-a Bush(Junior)-in Iraq a do erawh kha chu chaponain a thlan kawng zawhna(War of choice)

Page 161: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

153

mai a ni. UN leh khawvel ramdangten an thlawploh indona a ni. A do chhan ber, Iraq-in nuclear ralthuam a rukin a siam a ni tihlah chu dawt mai a ni si a. Bush-an khawvel leh a ram mipuite ngei pawh zah lo leh pawisa lo taka khatianga a inluling mai kha atan hmingchhiatna leh huathlawhna a lo ni ta reng a ni.

Mahni indahchungnuna midangte hnuaichhiah tumna rilru hi tunlai khawvelin a hnawl a, midangte chu tlukpui ena enin thawhpuia siam zel hi finna kawng a ni. Mite hi tlukpui anga dawra thawhpui theih zel hi tunlai khawvela \halaite tan qualification pawimawh berte zinga mi a ni. Kan pi leh pute khan he thuruk hi an lo hrechiang kher mai: “Lungpui pawh lung tein a kamki loh chuan a awm thei lo”, an lo ti a ni. Ni e, tumah inhmusit leh inlalian bik chuang tur kan lo awm hlei nem, inmamawh tawnna hruihrual hmanga phuarkhawm vek kan lo ni e.

Kan kut hnuaia mite dah tum aiin mite chu thawhpuia siam zel zawk tur a ni. Hruaitu \ha chuan a thawhpuite chungah hotuah a insiamin a inlaklen khum ngai lo. Tunlai hun mila khawsak thiam i duh em? In lalian lo la, puarthau hlek suh ang che. Mi zawng zawng hi intluktlang veka siamtu’n a siam kan ni si a.

2. Ngaihdan hlui sahuai thing vawn suh:

I rilru leh ngaihtuahna hawng reng rawh. Tunhma chuan fate khawsak dan tur eng emaw chen chu nu leh paten an hriatsak a, an relpui \hin a. Tunlaiah erawh chuan naktuka mahni nun dan tur takngial pawh hi sawilawk hleih theih loh khawpin hun a inher danglam chak hle a, “inzawmna chah hun” ( age of discontinuity) an lo tih phah hial reng a ni. Chutiang khawpa thil inher

Page 162: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

154

danglam nasa em em karah chuan rilru leh ngaihtuahna hawn reng a \ul a ni. “|ha” leh “Dik” te hian mitkhap kar lekah “|ha lo” leh “Dik lo” nih an hlawh leh mai \hin. Nikuma thiltihdan \ha tak kha kuminah a hmantlak kher lo. Mahni ngaihdan leh duhdan atchilh bur hi hmanlai nunzia a ni a, mawlna ram zia a ni. Chuvangin, mahni ngaihdan thihpui ai chuan mite ngaihdan dampui a finthlak zawk.

China rulpui \han chhoh chak zia te hi! Kum 30 vel kaltaa ram retheite zinga chhiar tel ve mai kha tunah chuan SUPER POWER , US tan pawh huphurhawm khawp a lo ni ta. A chhan chu an hruaitu thluak fim leh fing Deng Xiaoping (1904–1997) thu rolum hi a ni: “Zawhte chu a rawng dum leh vara buai tur a ni lo, sazu a man theih a pawimawh ber” tih hi. China-ah Democracy sorkar din kher lo mahse, Communist Party thuhnuaiah Democratic leh Liberal kalphung tam tak a seng lut a. Mimal zalenna, zalen taka hnathawh theihna, mimal thilneih phalsakna, mahni sakhaw biak phalna, zalen taka vahvel phalna te a khung leng vek a. Hei hian “ism” (ngaihdan leh tihdan hlui) aiin “mission” (tihtur leh hlen tur) tih puitlin a pawimawh zawk tih chiang takin a tarlang.

Ram leh khawtlang hmasawnna atan chuan mahni ngaihdan leh thawhduhdan chauh atchilh bur loh tawp tur a ni. Ram leh hnam hmasawnna tur a nih phawt chuan mite ngaihdan leh duhdante pawh kan thlawpin kan pawm huam ve mai tur a ni. Mahni tihdan hlui ringawta inkharkhip hian hmasawnna a dal thei hle tih hi phat rual lohva thil chiang a ni. Kohhran, khawtlang leh ram rorelnaah tihdan hlui sahuai thing vawn tlata hnungtawlh ai chuan policy thar duanchhuah thiam a pawimawh. Kalphung hlui thihpui aiin mite tihdan pawh

Page 163: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

155

nise entawna kalphung thar hmanga dam khawchhuah a finthlak zawk. Tunlai hun mila khawsak thiam i duh em? I ngaihtuahna tukverhte kha khar lovin hawng reng rawh. Inhawng lova i inkharkhip tlat chuan darkar tam a ral hmain i \hing thuai ang a, i hmantlak loh nghal mai dawn a ni.

3. Culture sang um zawk rawh:

Culture han tih ve leha incheidan leh hnam lâm emaw kan ti vek mai \hin hi culture awmzia kan hriat fuh loh vang a ni. Culture kan hriatdan tlanglawn tak: intihhlimna (music leh TV), fashion leh style chi hrang hrang, hnam thuam leh hnam lâm kan tihte thleng hian Pop culture tih an ni a, nunphung tlanglawn leh hniam zawk a ni. Mahse, he nunphung hniam zawk hian mi pangai leh satliahte buaipui chi a nih avangin lawmtu a ngah hle a, kan inelna tam ber pawh a ni. Hei hian incheina leh intihhlimna lamah hun leh sum tam tak min tlakral tir a, ‘Hmasawnna’ tiin hming kan vuah a, hmasawnna tak erawh min thlen si lo. He nunphung tlanglawn (pop culture) a intlansiak hi mawl taka intihchangkan tumna mai a ni.

Hmasawnna tak thlen theitu zawk chu ‘High Culture’ a ni. Chu chuan Literature and Zirna a huam a. Hnamlâm leh incheina intihmawisiak aiin thu leh hla \ha insiamchhuahsiak a, zirnaa intlansiak hi a finthlak zawk. Hmun \henkhatah \halaite zirna hun pawt penga hnamlâm zirtira, hnam dang milian tlawn leh hmuahna atana inlan mawisiak tir kan ching ta fo mai. Kan hnam tan hmasawmna tak a tling reng em? Hetia kan sawi hian hnam thuam leh lâm hrim hrim kan hnualsuat e tihna a ni lo. Chungte chu hnama min siamtu Pathian chawimawi nan Van thlenga kan chhawm tur, Vanah pawh kan

Page 164: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

156

hnam thuam leh lâm mawi tak hmanga Pathian rangkachak khawpui mawina belhchhahtu tur kan ni asin. Amaherawhchu, heng kan nihna zawng zawng ti\hangliana timawi zual turin zirna leh thu leh hla \ha a pawimawh zawk a, kan ngai pawimawh zawk tur a ni kan tihna a ni. Tunlai khawvelah zirna \ha nei lo leh thu leh hla \ha nei lovin a \hanchhoh tak tak theih loh. Kan hnam hi thu leh hla \ha hmanga kan chawm lohva zirna puma uluk taka chher a nih loh chuan kan thuam, kan lâm leh kan \awng mawi tak tak te nen hian keini hnam tlem archil zat lek hi chu kan boral tak tak mai ang tih a phanawm hle a ni.

US ropuina thuruk chu kan ngaihsan leh entawn ber an ‘Hollywood’ culture a ni lo, an zirna run ropui University-te an ni zawk. Khawvel zirna school tha ber berte chu US enkawl an ni tlat. Tunlai India hmasawnna thuruk pawh Science and Technology lama an thiamna sang hi a ni a. Chu an thiamna avang chuan an Indian nunphung leh Bollywood-te chu khawvelin a ngaisang chauh zawk a ni. Kan hnam lâm leh thuam mawi tak tak te timawizuala miten an ngaihsan theihna tur chuan zirna leh thiamna hmanga kan inkhaichhoh a ngai a, khawvel ngaihsantlak thu leh hla \ha kan vawrh chhuah a pawimawh.

Kan Local TV program-ah te, kutni vangthla kan hman \hin danah te hmasawnna lam hawi engte nge kan neih ve le? Chapchar Kut kan han hmang a, zaithiam sate kan zai nawn tir kan zai nawn tir a, mahni hnamlâm, mahni leh mahni kan inennawn tir tluk tluk hian kan hun leh sum sen zozai hi a man kan ti em? Mizo fate zingah zirna a mi chhuanawmte chawimawina atan te, kan hnam ro hlu la ni tur thu leh hla \ha inphuah siakna atan leh kawng chi hrang hranga chawimawi phute chawimawina

Page 165: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

157

atan kan hunte hmang ve ila a \ha ang em? Entertainment ang ringawta kan Local TV neih ve chhunte leh kan Kutni vangthla kan kalpui a, sum tam tak kan seng \hin hi chu a pamhmai lu deuh lo maw?

Zo \halaiten zirna aia fashion kan buaipui a, thu leh hla (literature) aia intihhlimna (entertainment) chi hrang hrang kan ruihpui chhung chuan tunlai hun milin kan nung thiam ve rih lo tihna a ni ang. Tunlai hun mila hmasawnna kan duh a nih tak tak chuan nunphung sang zawk min kawhhmuhtu thu leh hla leh zirna lamah i intlansiak ang u.

Lenna Vangkhua Mawiin

Zofate lenna vangkhua hi a zau ta hle. He kan lenna vangkhaw zau timawi tur chuan kan awmna hmun \heuhah mahni inngaihniam lova mite tih ang ka ti ve thei a ni tih rilru put a \ul a. A lehlamah chuan mahni indahsanga mite dahhniam tur kan ni lo a, mite pawh kan tlukpui an ni e tih kan pawm a pawimawh bawk. Mite chu \hian leh thawhpuiah i siam zel ang u.

Mahni ngaihdan sahuai thingvawnin awmzia a neih loh hun a awm a, mite tihdan leh ngaihdan \ha te chu \awmpuia entawn mai pawh a finthlak chang a awm \hin tih kan hriat a pawimawh. Kan ngaihtuahna te hi inhawng rawh se. Mahni ngaihdan rip chhungah i inkhung hlum lo vang u.

Lenna vangkhaw zau chhunga kan tualchaipui dangte angin Zofate hi nuamtawla a hlimawm lam ringawt um thei kan la ni lo ve. Literature leh zirna \ha min tihmasawntu tur kan intodelh phawt a \ul. Mite chuan an thinlung duhzawngte umin an mit châk

Page 166: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

158

zawngte chu hlah lo mahse keini chuan kan thluak leh pumpui mamawh i phuhru hmasa ang u. Thluak, thinlung leh pumpui mamawh chhanna \ha ber chu thu leh hla \ha neih leh zirna leh thiamna hmanga eizawnna changkang siamchhuah hi a ni a. Chu chuan kan lenna vangkhaw zauah hian mi pawimawhah min siam thei chauh dawn a lo ni.

Page 167: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

159

KRISTIAN NUN DAN ṬHA LUNGHPHUM Gospel Hrilvelthanga, Kuala Lumpur

“I duhzawng vana an tih angin leia mi’n ti rawh se,” (Mat 6:10b)

1. Nun Dan |ha Zir a |ul Chhan

Khawvel thiamna hian mihring tan duhthlan tur tam tak a siam chhuak a. Media a\angin tun lai khawvel dinhmun hi fiah takin a hriat mai theih tawh a. Zep rual lohvin, suahsualna chi hrang hrang hian \iau chhum angin hringnun khawvel hi a bawh chhah mup a. Rethei leh hausa inkar a hla zual a. Living together (innei si lova nupa nun hmanga in khata chenndun) hi tun lai khawvelah a pawi lem lo, serh inang innei mah ram \henkhatin an phal tawh alawm titawk lah bo lo. Zu leh beer a khât tawka in ve zauh zauh hian Krista hnungzuina a tibahlah lem chuang lo tia, rah chhuah lo ringtu nun khawro neitu kan pung sawt bawk. Hmun \henkhatah chuan pulpit tlang a\anga thuhriltu (h)-au Aw-in mipui a hnawt darh zo va. Van ram chabi kawltu \henkhatin a hawn dan an thiam tawh lo va. Kohhran huang chhungah kel leh chinghne beram vun sin an pun nasat em avangin Berampu pawhin Kelpu nih der dan a thiam a \ul ta a nih hmel.

Hmn... “ka duhzawng leia ka tih angin...” tih hian mimal tinte duhthlanna chu a tuamhlawm zo ta! Khawtl^ng leh mimal nunah awm dan \ha leh nungchang mawi te hian an dinhmun dik an chang pha ta lo va. Professor Maston chuan, “Tun laia kan chak lohna hi dikna leh awm dan \ha lama kan tlakhniam vang a ni,”1 a 1 T.B.Maston, Biblical Thics (Waco, Texas, Word Books, 1967) .v

Page 168: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

160

tih hi a dik ngawt mai. Chhuanlam nei lo tura Bible-in min zirtir laiin Kristianten chhuanlam chu inthupna kawrah kan hmang a, thup theih loh nungchangah biruk kan tum bawk \hin. Rev. F.Sangvela, M.A.,B.D., chuan “Kristian nun pachhe tak nih pawh kan lungawi a, thiltithei lo kan nih pawhin hrehawm tihna kan nei tawh lo va, thlarau bo man thei lo kan nih pawhin pawi kan ti tawh lo. Kan peih chin leh a nuam chinah \hut reng kan tum a. Kristian nun hlimna thuruk leh Kristian nun duhawm tak tak chang lo hian kan tawp leh si \hin”2 tiin tun lai Kristiante dinhmun hi chiang takin a tar lang.

Tin, Rinna leh thiltih inkarah inhmelmakna kan siam a. Hei hi Kristiante \hanmawhbâwk pakhat chu a ni. Thil \ha ti lovin Kristian nun hi a puitling thei si lo va. Kristiante rinna leh nungchang hi khawvel tawp thlenga intichak tawn reng tur a ni a. Maston-a chuan: “Rinna leh ni tin khawsakna te, theology leh nitin awm dan \ha te hi kan \hen hran \hin avangin ringtu nunah kan puitling thei lo a ni,”3 tiin a sawi. Kristaa kan rinna hi Pathian ropui nan kan nun chhuahpui tur a ni a. He nun chhuahpuina thiltih hi Pathian ram zauh nana rimawi duhawm ber, Kristian zawng zawngten kan tum rik ngei ngei tur chu a ni.

Sawi zel ila. Kristian nun dan \ha hi hringnun khalh ngiltu a ni a, mihring thil khirh tawnte chu Bible zirtirna mil thlapa rel fel turin nun dan \ha bawk hi a pawimawh a ni. Kristian awm dan \ha chu Pathian duhzawng tihnaah hian a famkim \hin. Kristian chuan a chanvo, a mawhphurhna, leh a nungchangah te hian

2 Rev. F.Sangvela, Hebraite Hnena Lehkhathawn Hrilhfiahna (Berkawn: The Literature Committee B.C.M., 1988), 110 3 T.B. Maston., Op.Cit.

Page 169: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

161

Pathian duhzawng a thlang nalh ang a, a nunpui nghal ang a, hlim leh thlamuang takin a thihpui bawk tur a ni. Hei hi loh theih loh anga tih luihna a ni hauh lo, hmangaihnaa inpumpekna zawk a ni.

Thil siam zawng zawngte hi Siamtu duhzawng ti tura din kan ni a; tichuan mihringte pawh hian vantirhkohte leh van mipuite rualin Lalpa duhzawng chu kan ti ve thei ta a ni. Pathian duhzawng tih hi mihring (a titu) hlutna a ni a. Tichuan kan thiltih, thusawi, hawiher, nungchangte chu Pathian duhzawng mai ni lovin, keimahni ngei hi Pathian duhzawngah kan changin kan ni dawn tihna a ni.

Mathaia 6:10b-ah khan, “I duhzawng vana an tih angin leia mi’n ti ve sela a \ha ang,” tiin Lal Isuan thu min ràwn lo va, ‘leia mi’n ti rawh se’ a ti hmiah a ni. Kan hriatfiah theih nan tihian i han tar lang teh ang.

Tu Duhzawng

nge?

Tute nge ti ang?

A Hun A Hmun

Tu Tan Nge

Pathian

Pathian

Vana miten (Van

mipuite & Tlansate)

Leia miten (Keiniho)

Englai Pawhin

Englai pawhin

Vanah

He Leiah

Pathian ropui nan

Pathian ropui nan

Page 170: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

162

Nimahsela tluchhe tawh mihring theihna ringawt hian Pathian a tilawm zo tawh lo tih kan hria. Pathian duhzawng ti theitu dinhmuna kan awm a \ul ta. Mihringah hian, “thlarau nun rila thil hlute: dikna, mawina, \hatna, hriat thiamna leh chhungril lama chutiang thil hlute zawng chhuaka nunpui theihna chu lo nei tawh \hin mah ila,”4 tlukchhiat hnuah, mihringte chuan “Pathian hre siin Pathian angin an chawimawi lo va; lawmthu pawh an sawi hek lo; thil lawilo an ngaihtuah ta zawk a, an thinlung â chu a lo thim ta a,” (Rom 1:21-22) tih a ni.

Chuvangin, kan rilru, thlarau leh taksa chuan Pathian duhzawngah te. Kristaa kan chanvo leh mawhphurhnaah te, ni tin khawsaknaah te hian “hlutna tluantling” a neih a lo tul ta a, chu chu Kristaa piantharnaah a innghat chiah tur a ni (Eph 4:2-24; Kol 3:1-2, 9-10).

2. Kristian Nun Dan |ha

Kristian nun dan \ha kan mamawhzia kan chhui thuak thuak tawh a. Tunah Kristian nun dan \ha awmzia tlem han sawi ila. Lal Isua zirtirte Antiokei khuaah miten Kristian tia an koh \an khan Kristian lem leh Kristian der tih \awngkam hi a awm hauh lo (TT 11:26b). Isua zuitute Kristaa an nihna leh an dinhmun dik tak phawk fuh thei \awngkam chu Kristian tih hi a ni. Buddha zirtirna leh Hindu zirtirnate pawma zawmtute chu, “Buddha ringtu” tiin an ko ve \hin. Chuvangin ringtu tih aiin Kristian tih hi a Bible \awngkam zawk a ni. Chuti chuan, Kristian chu khawvel nun hluite kal sana Kristaa nun thar neitu hi

4 Greville P.Lewis, ed., Kristian Thurin Zir\anna (A Mizo Translation) (Tahan: T.F.T. Publication Board, 1993), .412

Page 171: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

163

a ni a. Beram bo anga bo tawh mihring chuan a thlarau vengtu, a thih aia thia, tho leh ta zawka hnena a kir leh a, a hnena chaw \ha leh tui \ha in tura a innghah hmiahna chu Kristian nun bul in\anna tak chu a ni. (Cf. Gal 2:20; Is. 53:6).

Tun laiah Kristian tih hi awmze nei lovin lam rik a ni ta fo va. Kristian nun ze mawi tibawlhhlawhtu an pung chak hle mai. Dik takin, “Kristiante chu nun danglam neia, lei chi leh khawvel eng ni tura koh kan ni a. Chuvangin ring lote khawvelah Kristaa nun hlu awmzia tilang turin Kristian zawng zawngte hi mi pakhat anga inpumkhat tlatin kan ding chhuak tur a ni.”5 Chuvangin Kristaa thih thlamuanna nei lo (piangthar lo) mi tupawh, Kristian huangchhuanga sei lian pawh ni se, Kristian a ni thei mai lo. Kristian chhuangkuaa a khawsak ve avang erawh chuan Kristiante nena inkungkaih thil engkim chu a zawmin a pawm ve thei ngei tur a ni.

Chutichuan “Kristian nun dan \ha (ethics) chu Kristian emaw Kristian ramri chhunga cheng mi tupawhin, hringnun kawng chhuk chhovah Bible êng a\anga, a dik leh dik lo chu Krista kraws inngaihtlawmna leh Pathian thianghlimna tehfung hmanga thliar hrang zelin, Krista nun ze mawi duhawm tak nun chhuahpui châkna thinlung neiin, a chanvo leh mawhphurhna chu Kristaa lawmna thinlung nen a hlen zawh fel zelna hi a ni.” (Mat 22:37-39; 5:48; 2 Pet 3:11; 1Kor 10:11; 2 Tim 3:16-17; Jn 6:40; Mat 28:18-20; Jn 4:24, 34; Sam 1; Phi 2:5ff; 3:17; Eph 4:31-32; 5:19-20).

5 P. Abraham, How’s Your Life (Bombay: Light of Life Books, 1993).36

Page 172: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

164

Kristian nun dan \ha leh khawvel lam hawi nun dan \ha hi a hnuaia mi ang hian Emmanuel E. James-a’n fel takin a khaikhin a ni.6

Kristian Nun Dan |ha (Christian Ethics)

Khawvel Lam Hawi Nun Dan |ha

(Secular Ethics)

1. Mihring mamawh, duh thusam leh thil tumte a huam tel.

2. Bible leh Isua Krista nun hi a inngahna lungphum a ni.

3. Rinna leh Kristaa

Kristiante hlutnaah a innghat.

4. Pathian mizia chu a \obul a ni.

5. Thlarau Thianghlim, Bible leh a Kohhran Thianghlim chu kaihruaitu an ni.

6. Pathian anna leh a duhzawnga nun inpekthlap hi a tum ber a ni.

1. Mihring mimal mamawh, duh thusam leh thil tumte a huam tel

2. Mihring rilru ngaihtuahna hi a innghahchhan a ni.

3. Mihringte dikna leh \hatnaah a innghat

4. Mihring \hatna leh hlutna chu a \obul

5. Mipui pungkawmin kawng a kawh hmuh.

6. Fel leh dik taka khawsak hi a gawl a ni.

6 Ethics: A Biblical Perspective, 1993. 13-14

Page 173: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

165

3. Kristian Nun Dan |ha Lungphum

In satuin a sak tur bilding azirin a lungphum a rem \hin. In chhawng nga chu chhawng thum lungphumah a din chuan, chu chuan chhiatna a thlen dawn tihna a ni. Lungphum hi thil lang thei lo, pawimawh ber a ni a. Chutiangin Kristian nun leh hringnun reng rengah hian “Nun lungphum nghet” kan mamawh a ni.

Krista ringlotute khawvel hian mihring chhia leh \ha hriatna ringawt te, sawrkar leh roreltute thu vuakthlak te, zir thiamna leh khawvel leilung boruak inher danglam vel te hi an ni tin nun ‘kaihruaitu lungphumah’ an hmang \hin. Kristian \henkhatte pawh Pastorte leh an mi rinzawng tu tute emaw chungah kan innghat tlut \hin. Entir-nan: Tv. Lala’n ringlo mi nula nupuia neih a duh a. Chu nula chuan a sakhaw vawn lai a bansan duh hlawl si lo. Lala mangang chuan an Pastor leh hruaitute a va be râwn ta a. Anni chuan, “A... i thiannu tur hian baptisma a chang duh si lo va, Court-ah (sorkar rorelnaah) va innei mai rawh u.” tiin thu an lo ràwn ta a. Tichuan Lala’n chu nula chu Court-ah a va nei ta a ni. Hetah hian Lala thu vuakthlakna lungphum chu a mi biakrawna te chungah a innghat tih kan hmu a. A dik fel chiah em aw? Entirna dang han sawi leh ila.

Tv.Marova leh Nl. Chhari te chu a inhmangaih em em a. Pathian leh a kohhran hmaa innei lovin in khatah nupa angin an chengdun ta mai a. Hun remchangah kan la insuih ve ang chu an tithla ringawt zel a. Khua a lo rei a, Marova chu ram thumnaaah a thleng hmasa a. A rei lo, mahni hmun ve veah kawppui dang an chhar leh ta a. Chutiang tho chuan an khawsa ve leh a. Hetah hian

Page 174: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

166

Marova leh Chhari te chu “ram changkanga mite tih dan” \ha lovah an innghat a ni.

Pi Vanlàwmi leh Pu Leihnawla ten fa pathum hrin chu tawk hlea an ngaih hnuah, a palina tur chu thla hnih/thum lai mai an lo pai leh tih an han hria chu an buai \an a. An mi va ràwnte lahin in chhangchhe tawh si a, hei hi chu pai rei duh suh u, an lo ti a. Chanchin bu leh damdawi lam lehkhabu an han bih a, fa neih tam a \hat lohzia leh pai laktawh lai pawhin, a tihtlak theih dan lam hlir an chhiar fuh a. A tawpah chuan, nu pum chhunga naute pawisawi lo chu an hmettla ta a!!!

Hetah hian Pu Leihnawlate nupa innghahna lungphum chu a lang chiang hle. Tunge thil tisual ta ang le? Lalpa hmaah tuin nge thiam loh chang ta ang? Heng hi tun lai khawvel inlumletin a her chhuah a nih avangin, Kristian nun dan \ha lumphum hi kan zir a pawimawh em em a ni.

Tin, tun laiah Mizo Kristian zaa sawmsarih panga hian Kristianna (Pathian nung biak, inkhawm, \awng\ai leh Bible chhiar) hi tih dan pangngai angin pâwn lâng takin an vuan tawh a. “Pathian” han tih hian an nunah awmzia a nei tawh lo bawk. Pathian thu sawi leh \awng\ai rite hi an tan thil bengchheng a ni zo ta si a. Chuvangin thu \ha hla \ha inzirtir chàmchi \hin mah ila, khawvel châkna leh sual lungphuma an innghah miau avangin vawkpui tuikep lung pek ang mai a ni \hin. Duhsakna aw chu thihna tûrah an chantir fo. He dinhmun avang hian Kristian nun dan \ha lungphum hi kan zir a, kan nunpui a \ul ta a ni.

Page 175: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

167

A. Pathian Chatuan Thuthlung

Kristian nun dan \ha lungphum pawimawh em em pakhat chu Pathian chatuan Thuthlung (the eternal Covenant of God) hi a ni. He lungphum hi \awng thumal pathum, Pathian, Chatuan leh Thuthlung te hmanga din a ni a, hei hian “Chatuan Pathian Nungin kan tana Chatuan Thuthlung a thlunna hi a kawk a ni."

Han kal peng leh zawk ila. Tun lai hian Kristian \henkhatten Pathian nung a awm tih pawm ngam chiah lovin Pathian an ringhlel phal lo va, \henkhat ve thung chuan Pathian ringtua inchhal siin rinchhantlak a nih leh hih loh an ringhlel leh \hin. Hei hi Pathian kan hriat chian loh vang nge, Pathian biak leh sakhaw thiltih kan ning zo tawh zawk? Pathian chu ei leh in ang a nih loh avangin a hne theih loh va, a nin theih bawk hek loh! Zofate hian Pathian Pathianna hi kan thinlungah kan la hre chiang tak tak lo ti ta ila kan sawi sual tam lo ang. Chuvangin, Pathian chu tunge a nih kan chhui dawn a ni.

Pathian

Hindu sakhaw behoin pathian chungchang an sawiin ‘neti neti’ (Pathian chu hei hi a ni lo va, kha pawh kha a ni hek lo) an ti \hin a. Pathian chu mihringte hrilhfiah theihin a neu lo va, sawifiah theihin a pawnlâng hek lo, mihring hriat theih chhun ber pawh Pathian nih lohna lam hlir a ni tiin an ring nghet tlut a. Tin, khawvel leh thil engkim hi engmah lo mai (maya) a ni an tih rualin engkim hi Pathian, saw saw Pathian a ni a, kei pawh hi Pathian ka ni an ti leh lawi si a, Pathian chungchangah ngaih dan fumfe takin an inzirtir thei lo a ni.

Page 176: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

168

India ram zalenna sual chhuaktu Gandhi ngei pawhin “Thu tak hi Pathian a ni”7 a lo ti daih tawh a. Hinduho hian chhungkua leh mimal tin tan biak bik Pathian an nei \heuh a. Chuvangin Hindu pathian thu thiam, Vivekananda chuan, “I kawng chu i tan a \ha a, ka tan a ni lo va. Ka kawng hi ka tan a \ha a, i tan a ni lo ve. Sakhuanaah hian buaina reng reng a awm lo, mahni biak bik \heuh kan bia a ni mai,8 tiin Hindu sakhaw rin dan hmang a sawi chhuak. Arunachal rama mite chuan, “hmuh ngai hauh loh khawvel awmin an ring a, chu khawvel chu Pathian chi hrang hrang leh thlarau hrim hrim leh ramhuai te awmna, anmahni ngei pawh thih hnua an la kalna ngei tur niin an ngai,”9 tiin Varrier Elwina’n a zu chhui chhuak bawk. Mizo piputen Pathian an ngaihdan han thai lang zawk ila. Kan pipute khan “Thlarau Pathian an tih chu awma rinna an nei \heuh a. Chu Pathian chu engkim siamtu, mi \ha, mihringte erawh chu ngaihsak teh chiam lo, \hatna leh ngilneihnaa khat,10 niin an ngai.

Kan pipute Pathian ngaih dan chu L.K.Liana’n tihian a rawn chhui bawk:

“Engkim siamtu Pathian a awm an ring a, khuavang, khuanu an tih pawh hi Pathian hming lamna vek a ni. Manganna an tawh pawhin,... an thlamuanpui em em a ni.... Venghimtu leh malsawmna petuah an ruat

7 M.K. Gandhi, An Autobiography ( Ahmedabad, Nivajivan Publishing House, 1991) 8 Sunand Sumithra, Christian Theology from an Indian Perspective (Bangalore: Theological Book Trust, 1993),220 9 Siamhnuna, Mihring leh a Sakhua (Aizawl: Synod Publication Board,) 69 10 Rev. Dr. Zairama. Mizo Pi puten Pathian an ngaih Dan, in Mizo Mizia Pathian Thu (Aizawl: Synod Publication Board, 1988), 51ff.

Page 177: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

169

a.. khuavang Pathian chuan van lamah leh, lei chung leh lei hnuaiahte, thuneihna leh malsawmna nei vek niin an ring, khawilai maiah pawh awm lohna nei lo niin an ring.”11

Kan Pi Pute Pathian ngaih dan leh pawm dan chu tihian i han tar lang teh ang

Pathian Zia Pathian Thiltih

Chungnung Ber

Thlarau

|ha

Ngilnei

Thuneitu (Engkimah)

Khawikipa Awm

Engkim Siamtu

Thlamuantu

Malsawmtu

Venghimtu

Mihringte ngaihsak tehchiam lo

11 L.K.Liana, Zofate Thu-Hla (Tuikhual S., C.Lalsanglura, 1994),133

Page 178: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

170

Mihring chu kan thurin azirin kan khawsa \hin. Chu rinna chu hringnun kawng a lo ni a, chutah chuan chu rinna pawmtute an kal \hin a ni. Kan pipute pathian ngaihdan leh pawm dan hi Bible-a Jehova zia leh nihna te nen a inthlau tam lo hle. Pathian (Jehovah) hian a thilsiam hmuh theihte hmangin kan pipute hnenah a lo inpuang daih tawh ti ila kan sawi sual lo ang. Mahse, kan thuziakah hian Mizo Kristiante nun dan \ha leh nungchang dik lam kan ngaihtuah avangin, kan pipute khan nun dan \ha lam hawiin Pathian an lo be ngai meuh lo a nih erawh a rinawm.

Kawng leh lamah chuan Kristian sakhuain Pathian a ngaihdan leh pawm dan tlangpui nen pawh a inhrul hle a ni. Hetiangin han tar lang ila:12 Pathian chu a awm ngei. Engkim Siamtu leh thuneitu a ni.Chatuan mi, mahnia awm hrang, Engkimtithei, hriatna nei, Mize nei, Fel, |ha a ni. Amah chu engkim Siamtu leh bul a nih bakah Enkawltu leh Vengtu a ni. Chu Pathian chu Isua Kristaah a inhriattir. Ril deuh takin han bih nawn leh ila. Kan pi pute Pathian ngaihdan khan nun dan \ha lam hawia Pathian mizia: Pathina dikna te, felna te, thianghlimna te, roreltu a nihna te hi an thlir tel ve ngai lo niin a lang. An tan chuan Thlamuantu, Malsawmtu leh Venghimtu Pathian chu Pathian \ha tak a ni a, mihringte hi a ngaihsak tehchiam loh avangin chu Pathian chu rinrawl bera ngai lovin, an nun an lo hmang chho zel a ni. He ngaihdan tlanglawn tak hi, harhna leh Pathian chhandamna êng hnuaia kan len hnuah pawh hian, tun lai \hangthar kristiante thinlung ngaihtuahna ril berah a la chambang ta zel emaw chu tih hi chhui chian a \ul ta hle mai. Tun lai Mizo Kristiante hian Pathian dikna, felna, 12 Rev. Chalhnuna, Pathian Thu Then Dan ( Tahan: The Methodist Church, Tahan Dist., 1978), .23

Page 179: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

171

thianghlimna leh rorelna te aiin a \hatna, ngaihdamna lam hlirah kan innghat lutuk deuh a. Hei hian Pathian nung \ihna leh zahna a hliah khuh a, mahni tisa châk zâwng ang zela nun hmanna kawng a hawnsak a ni.

Tun lai Mizo Kristiante dinhmun kan thlir hian Lal Isua Chanchin |hain Zofate min her liamsan a hlauhawm hle. Isua Krista chhandamna thu chu a mi Israel-ten an hnawl avangin Gentel-te hnenah a her liam tih kan hmu. Keini Zofate pawhin hmanni lawka kan hlim-pui em em, zonun pumpui khawvel mit hmuha min chawikangtu Krista Chanchin |ha hi kar lovah kan hnawl duh dawn ta mai niin a chhut theih. A chhan ni bera lang chu Pathian thutak hi kan nun chhuahpui loh vang (Kristian nun dan \ha lam hi kan hlamchhiah vang) a ni. He Kristian nun dan \ha hi Pathian chatuan Thuthlung kan hriatfiah a, mimal tinte nuna kan pawm nghehnaah hian a innghat a ni.

(i) Engkim Siamtu a ni

Pathian engkim siamtu a nihna hi Kristian nun dan \ha lungphum pakhat chu a ni a. Gen 1:1-ah Pathianin atirin lei leh van a siam thu kan hmu. Israelte, Mosia hruaina hnuaiah Aigupta sal tanna a\anga an kal chhuah ngamna pawh kha “Siamtu Pathiana an innghah vang a ni (Ex 3:14). 1 Kor 8:6-ah pawh “keini tan erawh chuan Pathian pakhat chauh (Pa chu) a awm a, ama hnen a\angin engkim a chhuak a, keini pawh ama tana awm kan ni,” tiin min kawh hmuh a. “Tin, Pathianin a thil siam zawng zawng chu a en a, ngai teh, \ha a ti em em a, (Gen 1:31a). Mihringte hi Pathian anpuia siam kan ni. Pathian chu dintu, relbawltu, duangtu, buatsaihtu mai a

Page 180: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

172

ni lo, SIAMTU13 a ni. Pathian chu siamtu a nihna a\angin zir tur tam tak kan nei.

Siamtu a nih avangin Pathian aia hmasa engmah a awm thei lo va. Amah hi a Bul leh Tawp a ni (Is 44:6; Cf. 1 Ti 2:5; Jn 5:44; 1 Kor 8:4; 1 Tim 1:17; Eph 4:5-6). Siamtu chu a thilsiamte chunga roreltu, awptu, enkawltu a nih avangin Pathian duhzawng, ruahmanna te bakah amah Pathian (Siamtu) ngei hi hringnun tehkhawng, mihringte duhthlanna \obul chu a ni tur a ni.

Thuawihna thinlung nen Pathian nihna chu kan chawimawi tur a ni. He thuawihna thinlung hi tih luihna ni lovin, siamtu ropuizia, thiltihtheihzia leh Krista kraws zara mi sual nungtlak lo min la hmangaihzia va hriat chhuahna a\anga “Ni rawh se, Amen. Lalpa, Amen,” kan tihna hi a ni (Cf. Jn 12:50; 4:34).

Mahse Martin Luther-a’n, “Pathian hriat an châk a, a thu an pawm duh si lo. I ngaihthlak a, i pawm loh chuan Pathian hi i hre chiang tak tak lo vang,”14 tiin a sawi. Siamtu Pathian thil siam kan ni tih inhre lovin dam chhung hun tawite hi i hmangral lul suh ang u. Min siamtu Pathian chuan min hmangaih a ni.

Siamtu chu a thilsiam lakah a danglam a ni. Pathian chu a thilsiam a ni lo tihna a ni a. Lei leh van a 13 SIAMTU: Siamtu chuan a thu maiin (thu a sawi a, thu a pe a) thil engkim a siam ta mai a ni. Latin tawnga Ex-nihilo an tih awmzia chu awm lo ata awma siam chhuah tihna a ni. Khawvel mi thiamhovin he khawvel lei-lung an han chhut hian kum maktaduai tam taka upa-ah an chhui chhuak \hin. Bible kum erawh chu kum 10000 \ha awrh a ni si a. Heta kan hriat reng tur chu: Pathianin thil engkim hi PUITLING SA VEKIN a siam a ni tih hi. 14 E.Wald, M.Plass, Comp., What Luther Says: An Anthology, Vol-1. (St.Louis: Soncrodie, 1959), 81

Page 181: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

173

siam a, mahse, amah chu lei a ni lo va, van pawh a ni hek lo. Siamtu aiin thilsiam kan chawisang tur a nih lohzia kan hre chiang thei a. Tin, a thilsiam mihringte pawh hian mahni nun \heuhvah min siamtu aia thuneih kan tum tur a ni lo. Chu ngaihdan chu a dik lo mai ni lovin a \hiang hlawl lo a ni. Mahni chungah Bible zirtirna mil lova ro kan rel chuan Luciphara angin Pathian dinhmuna din a, a Pathianna chuh kan tum tihna a ni ang.

Mahse, siamtu Pathian ngei chu thilsiam mihringte (a thuthlung bawhchhia a, mahni kawng zawhtute), min chhandam theih nan a kut chhuak mihring ngeia a rawn chang duh hi, a va han mak tak em! (Cf Jn 3:16; Phi 2:1-11; Rom 3:23; 6:23) Pathian kut chhuak kan ni a, min kaihruai a, a \ul hun apiangah min zilhhau \hin. Engnge kan tih tak ang le? Eng dang mah tih a \ul lo ve, “Aw hmangaihna a va mak em, tih chu ka hla ni sela,” tih chauh lo chu.

(ii) Kan Pa Vana mi

Westminster thu inchhang15 chuan Pathian chu: (a) a Pathiannaah te, (b) a finnaah te, (c) a thiltihtheihnaah te, (d) a thianghlimnaah te, (e) a felnaah te, (f) a \hatnaah 15 Theodore Hard, ed., Comp., The Westminster Standards (Quezon City, Christian Literature Asia Service Program, 1990). 2 (a) Ex. 3:14; Sam 115:2,3; 1 Tim 1:17; 6:15,16 (b) Sam 104:24; Rom 11:33, 34; Heb 4:13; 1 Jn 3:20 (c) Gen 17:1; Sam 62:11; Jer 32:17; Mat 19:26; Thup 1:8 (d) Heb 1:13; 1 Pet 1:15,16; 1 Jn 3:3,5; Thup 15:4 (e) En 18:25: Ex 34:6,7; Dt 32:4; Sam 96:13; Rom 3:5,26 (f) Sam 103:5; 107:8; Mat 19:17; Rom 2:4 (g) Ex 14:6; Dt 32:4; Sam 86:15; 117:2; Heb 6:18 (h) Dt 4:15-19; Lk 24:39; Jn 1:18; 4:24; TT 17:29 (i) Sam 139: 7-10; 145:3; 147:5; Jer 23:24; Rom 11:33-36 (j) Dt 33:27; Sam 90:2; 102:12; 102:24-27; Thup 1:4-8 (k) Sam 33:11; Mala 3:6; Heb 1:12; 6:17, 18; 13:8; Jak 1:17

Page 182: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

174

te, (g) a diknaah te, (h) Thlarau, (i) chin nei lo, (j) Chatuan Pathian, (k) danglam ngai lo Pathian a ni,” tiin Pathian zia (attributes) chiang takin min hrilh a. Hei hi kan biak lai Pathian nihnate a ni.

Chutiang khawpa Pathian ropui chu keinin “Abba ka Pa” (Rom 8:16) tiin thinlung leh thlarauva inlaichinna ril tak nena kan ko thei hi khawvela thil hlu ber a tling a ni! Kan Lal Isua pawhin “Ka Pa” tia a koh khan Pathian chu, “Engkimtithei, Ruahmantu, Siamtu, Zirtirtu, Thununtu, engkima Enkawltu, Roreltu, Chhandamtu leh Tifamkimtu,”16 a nihzia a puang. R.A.Finlaysona’n Pathian, Pa-a-nihna17 (Fatherhood) chu chi lia \henin tihian a rawn chhui zau a:

(a) Thilsiam lama Pa a nihna (Creational Fatherhood)

Siamtu Pathian leh a thilsiam mihringte inkarah, a anpui ngeia a siam mihringte, nunna hial pe-a thuk-ril taka an inlaichinna hi a ni (Mal 2:10; Is 64:8; Heb 12:9; Num 16:22). Mihringte, thilsiam kan nihna hian Siamtu Pa nihna a tarlang chiang bawk.

(b) Lalna Lama Pa a nihna

Pathian leh khawvela a Chanchin |ha puang darh tura a hnam thlan, a thuthlung vawngtu Israelte inkara inlaichinna hi a ni. Thuthlungtu leh thuthlung Vawngtu inkara Pa Pathian hmangaihna chu chatuan thuthlung kalvary-a rawn famkim tur entirna pawh a ni (Mal 1:6).

16 Sunan Sumithra, Holy Father (Bangalore: Theological Book Trust, 1993).117 17 R.A.Finlayson, God, in New Bible Dictionary ( Leicaster, Inter-varsity Press, 1988),.428-429

Page 183: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

175

(c) Thlahtu Lama Pa a nihna

Trinity-a Fapa Pathian leh Pa Pathian inkara inlaichinna thu thuk, mihringte tan ni lo, mihringte hriat thiam theih pawh ni lo, Lal Isua’n chatuan ata chatuan Pathian fapa a nihna a\anga a hman hi a ni. Thik theih a ni lo va, rinhlelh rual pawh a ni lo (Jn 17:20).

(d) Faa Vuahte Tana Pa a nihna (Adoptive Fatherhood)

Hei hi khawvel chhandamtu, Isua Krista leh Thlarau Thianghlim zara sual simin Pathian hnenah “Abba ka Pa” kan va tih ve theihnaa Pathian Pa nihna chu a ni. Hei hian ringlote nen inkungkaihna a nei lo. Pathian faa vuah kan lo nihna hian Pathian ropui chu kan Pa vana mi a nihzia fiah takin a ti lang a. Kan hmangaih em em he leia kan nu leh pate tan pawh “Hmangaihtu Pathian a ni a. Siamtu Pathian chuan khawngaihnaa khawngaih lehchhawnna, hmangaihnaa hmangaih lehchhawnna, fa nihnaa fa nih lehchhawnna dinhmun duhawmah min dah ta! Halleluiah! Khawvel hi a siam, a ta a ni a, a hmu tlangin a hre fai vek bawk si a.. aw...kan Pa Vana mi, “ka thinlungah hian i ram lo thleng sela, ka dam chhungin i duhzawng tituah min siam ang che,” tih hi kan thinlung \awng\aina hla mawi ber ni fo rawh se (Gal 3:26; Jn 1:13; Rom 8:17).

Nula pakhat chuan Pathian hi kan Pa tiin a ko ve thei hlawl lo an ti. A chhan chu a naupan laiin a pami-in hrehawm takin a lo dah \hin a, mipui hmaah zahthlak takin vawi tam a siam \hin vang a ni awm e. Mahse, “kan Pa vana mi” hi leia nu leh pate ang a ni lo. Miten min phatsan hnuah pawh Ani chuan min kai a, nu leh pa, u leh naute ngei pawn min tuithlar mah se, Ani chuan arpuiin a notete him takin a thlamuanna thlazar hnuaia a

Page 184: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

176

awp \hin angin min enkawl \hin. Siamtu Pathian ropui tak ni mah se, keini engmah ni lo mihringte kianga awm a ning thei lo. Kan sual bosan lai pawhin kan tan kalvariah a lo tuar a ni (Is 66:13; Mt 11:27; Jn 16:15; 3:35; 15:16; 10:30; 6:44; Rom 1:7).

“Kan Pa” tia kan lam rik apiangin kan thinlung lairil bera thuawihna temple chhungah, Pathian hmangaihna perhkhuang leh a khawngaih lainatna organ rifanreih te inkawp a\anga rawn chhuak, chatuan thlamuanna rimawi ber chu Pathian ropui nan kumkhuain i tum phal zel ang u. A chhan chu “Bible-a Pa” tih thumal hian “mi chanhai, rethei leh mamawhtute hnenah Pathian hmangaihna leh lainatna hi englai pawhin a keng tel si a.”18 (Sam 68:5; 103:13; 87:26). Zawlnei Isaia’n..... aw LALPA, nang chu kan Pa i ni a; keini hi bellei kan ni a, nang min vawtu i ni; tichuan kan za hian i kut chhuak kan ni” (Is 64:8), tiin a au chhuak ta phawng a nih kha.

(B) Thuthlung (Berith)

Kristian nun hi thuthlung nun a nih angin Kristian mimal tinte nun leh a chenna society pawh hi chu thuthlung chuan a ên chhuak \hin tur a ni. Thuthlung tih hi sap \awngin covenant emaw testament an ti a. Bible hi Thuthlung hlui leh Thar a ni a, Hei hi Sap \awngin Old & New Testament tih a ni. “Covenant leh Testament” chungchangah ngaihdan hrang a tam avangin fel fai taka chhui faih a \ul a ni. Covenant tih hian, “mi pahnih emaw pahnih aia tamin anmahni thuneihna leh duh thu

18 Dr. Burce Farnham. The Way of Jesus (Sydney: A Lion International Paperback, 1987), 78

Page 185: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

177

hmang ngeia thu an thlun”19 hi a kawk a, he thuthlung hi “thuneitu emaw roreltute inkarah”20 an hmang (thlung) deuh ber. Abrahama leh Abimeleka inkara thuthlung te (Gen 21:27), Joshua leh Israel mipuiho thuthlung (Josh 24:25), Jonathana leh Davida inkara thuthlung te (1 Sam 18:3) hian thuthlung awmzia a sawi fiah hle a ni.

Thuthlung Hluiah hian Thuthlung sawi nan Hebrai \awng ‘Berith’ hi hman a ni a. He berith hi “bar” tih Hebrai \awng mal a\anga lakchhawn a ni. ‘Bar awmzia chu “tithianghlim” tihna a ni. Pathian thianghlimin sual khura tlu tawh hnu, mihring thianghlim lote hnenah thu a thlun dawn khan, thianghlimna tel lovin Pathian leh mihring inkarah inlaichinna a awm thei lo va, an inkalpawh thei bawk hek lo. Chuvangin chu mihringte sual tlenfai nan, hmel hem lo, ran pakhat khat thisen an hmang \hin, (Cf. Gen 6:18; Ex 24:8; Sam 1:5; Is xiii: 6; Zech 9:11). Chu inthawina ran talh chu a lai taka phelin, a lehlam ve ve chu inhawitawnin an dah a. Thu thlungtute chuan chu mi ransa phel inkar takah kal tlangin rinawmna tiamthu an thlung \hin. Sa phel inkara an zawh tlang chhan chu, “ka thutiam leh thuthlunga ka rinawm loh chuan he ran sa phel ang hian ka chungah thleng rawh se”21 tihna a ni. Thuthlung awmzia hi a thukin a tak hle mai. (Cf. Gen 15; Ex 3:2; 14:24; Jer 34:18-19). Tichuan Thuthlung Hlui-a berith hian

19 Matthew Henry. Matthew Henry’s Commentary in one Vol. (Michigan: Regency Referene Library, 1960.).1920 20 Charles Hodge, Systematic Theology, Abridged Edition, Edward W.Gross, ed., (Michigan: Baker Book House, 1992).338 21 NIV Study Bible, Study note on Genesis (Michigan: Zondervan Bible Publishers, 1985.).29

Page 186: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

178

“thuthlung leh inthawina”22 tiin awmze ril tak tak pahnih a nei (huam tel) tih kan hre fiah thei ta a ni.

Thuthlung Tharah chuan Apostolten thuthlung sawi nan Greek \awng “diathekhe” an hmang a. He thuthlung thar diathakhe hi “mi pakhatin ama duhtlanna ngeiin, a thih hnua a ro zawng zawng khawmtu tur hnena rochunna thu a tiamna”23 lam hi a ni. “Thurochhiah awmna apiangah a chhiahtu thihna awm ve lo thei a ni si lo. Mi an thih hnuin thurochhiahin thu a nei si \hin, a chhiahtu la dam chhung erawh chuan thu reng a nei lo.” (Heb 9:16,17)

Pathian chatuan roluahtu nihna kan chan theih nan, chatuan nunna thurochhiahtu amah Pathian ngei a thih a tul ta! Aiguptaa sal tang Israel mipuite hruai chhuak turin Pathianin Mosia chu palaiah a hmang. Setana sual bawiha tang nang leh kei min tlan nan a fapa mal neih chhun chu palai hna thawk turin Pathianin a rawn tir ta a ni (Jn 3:16; Cf. Gen 3:15). Thuthlung Hluiah chuan sual thawi nan (tihthianghlim nan) ran (beram etc) thisen an hmang \hin a. Pathianin kalvari tlang kraws lerah a chatuan thuthlung, khawvel thilsiam zawng zawngte tana chhandamna thuthlung ngei chu, a fapa, sual bawlhhlawh kai lo thisen hlu hmangin, nghet takin a rawn thlung fel ta. Halleluiah! Thisen chhuah lohvin ngaihdamna reng a awm si lo (Heb 9:22b). Baptistu Johana hnenah Lal Isua baptisma chang tura a lo kal khan, Johana’n Lal Isua hmel a han en a, Jordan lui leh Kalvari thing anchhe dawng, chuta Pathian fapa ni lo, Pathian beramno thisen

22 Adam Clarke. A Comentary and Critical Note, Vol-1, Genesis to Deuteronomy (New York: Carlton and Porter) .69-70 23 Willim Baarclay, The Daily Study Bible, The Letter to the Hebrews (Bangalore: Theological Publication In India, 1990).108

Page 187: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

179

hlu luang tha zung zung chu a hmu tlang a, tichuan a mit ngeia a hmuh, a thinlunga thu lo khat liam chu ngawih bo pui thei lovin, “En teh u, Pathian Beram No, khawvel sual kalpuitu tur saw!” tiin a au chhuak ta a ni.(Jn 1:28).

Hei hi Pathian chatuan Thuthlung, Kristian nun dan \ha lungphum pawimawh tak chu a ni. A pawimawhna chu tihian sawi leh ila. Kan sual man chu Krista thisen hlu a ni a, Mahni ta kan ni tawh lova, mana lei kan ni tawh zawk a. Mahni duhdan leh tisa châk zawnga nun hmang tur kan ni tawh lo. Thisena min tlana min ngaidamtu duhzawngin kan nung tawh tur a ni. “Thisen chu nunna bul a ni a, nunna chu khawvela thil hlu ber a ni bawk a, mihring chuan a neih thil hlu ber chu Pathian hnenah a hlan tur a ni.”24

4. Pathian Thianghlimna

“A Kotu che u a thianghlim angin nangni pawh in chetzia zawng zawngah lo thianghlim zawk rawh u. “Nangni in thinanghlim tur a ni kei ka thianghlim si a. (1 Pet 1:15,16)

“Aw hmangaihna sawi thiam ila” tih te, “rinna avanga khawngaihnaa chhandam” tih te hian tun lai Kristiante nun hi a chimpil nasa tawh lutuk a, “a thianghlim e, a thianghlim e, a thianghlim e,” tih lam hi chu a \ul ta lo em ni dawn? Nge, famkim lohna khawvelah thianghlimna hian a awmzia a phawk chhuak zo tak tak thei lo kan ti zawk?

|henkhatin thianghlimna hi Pathian zia-ah an ruat bil \hin. |henkhat dang erawh chuan Krista zarah an lo

24 Henry’s Commentary. Op.Cit.

Page 188: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

180

“intithinghlim famkim” leh hle si a. Pathian thu pawm dan rual rem lo lutuk hi a hahthlak hle mai. Chuvangin, Kristian nun dan \ha lungphum, Pathian thianghlimna thuk tak leh rorelnate hi ngun taka kan hriat thiam a tul a ni.

(a) Kotu Thianghlim a ni

Pathian nihna ze bul pakhat chu Thianghlimna hi a ni a (Sam 99:9; Isa 6:3). Thianghlimna hi Pathian a ni lo va, Pathian chu a thianghlim a ni. Pathian chu a thianghlim avangin amah nena inkungkaih leh inlaichin thil engkim hi Pathian lawmtlakin an thianghlim vek tur a ni (Ex 3:5; 12:16; 16:23; Sam 20:6; 2:6; 47:8). Pathian hming Jehova (Yahweh)25 tih pawh hi a thianghlim em avangin Israel hovin an \ih a, an zah a, an lam ri ngam mang lo va: tichuan Pathian hming a narana sawi lo turin thupek an ni (Exo 20:7; Dt 5:11).

Hebrai \awng “qadash” hi thianghlim tia lehlin a nia, a awmzia tak chu, “dah hrang, awm hrang,” tihna a ni. Chuvangin, Pathian Thianghlim kan tih hian Pathian chu: Chin nei, tawp nei mihringte leh thil siam dangte nen inang to (danglam) a nihna leh sual, thianghlim lo leh sualna nena inkungkaih thil bawlhhlawh zawng zawng laka tihhran a nihzia hi a lang chiang sa a ni.26

25 YHWH (Exo 3:5)

He hming hi Mosia’n Pathian leh Pathian nena inkungkaih thil engkim a thinghlimzia a hriat chhuah hnuah, Pathianin A hming Mozia a hrilh kha a ni. A hming ringawt pawh hi Amah Pathian nen ang khata a thianghlim avangin Israelho chuan an \ihin an zah em em a, an \iha an zah em avangin Y-H-W-H tiin lam rik theih lohvin an lo ziak \hin a ni. Pathian chu an ko duh a, mahse an \ih/zah bawk si a, tichuan YHWH koh nan hming dang “ADONAI (LALPA)” tih hi an hmang ta a ni.

26 “Holiness” in Evangelical Dictioanry of Theology. Op.Cit. 515

Page 189: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

181

Hosea hnenah, “Kei chu mihring ni lovin Pathian ka ni si a; nangmaha awm Mi Thianghlim chu,” tiin a inpuang (11:9b). Chuvangin, thianghlimna hi Pathian, a Pathianna chu a ni.

Thianghlimna hi Pathian mizia, nihna leh a Pathianna a ni tih hian “Pathian chu englai pawhin a thianghlim a, a duhzawng engkim a thingahlim a, tin, thil \ha ber a ti \hin,”27 kan tihna a ni. Chuti a nih chuan mihringin engnge kan tih ve tak ang le? Pathian min siamtu hnen a\angin malsawmna dawng lo mah ila, amah Pathian a thianghlimnaah chauh pawh hian lungawina leh lawmna kan chang tur a ni a, chu lawmna leh lungawina chuan Pathian chu thinlung leh tih tak zeta chibai buka chawiamwi turin min kaihruai dawn a ni (Sam 99:9).

Khawvel hnam tin hnena a Chanchin puang darh tura Israelte thlangtu kha tuna kan biak lai kan Pathian, kalvari kraws lerah Krista thisen hlu zara min “KOTU” hi a ni. A la danglam lo ve. Thuthlung hluiah Israel faten Pathian nena an indawr apiangin a thianghlimzia an hmu a, tichuan an khur \hin (Isa 6:1ff; Exo 3:5ff; Joba 38:1ff; 2 Sam, 24:17ff; Thup 1:17; Eze 1:1ff; Dan 7:15f; 8:18; Cf. Lk 5:8; Mat 17:6).

Thuthlung Thar hunah erawh chuan kalvari thuthlung changtuten kalvari-a chatuan thuthlung rawn thlentu Pathian Thianghlimna chu a khawngaihnain kan hliah khuh a, khawngaihna ramah Krista hmangaihna avanga zalenna chu khawvel zalenna hrulah kan tlàn a, Pathian thianghlimna ngaihthah tak maia kan han

27 Andrew Murry, The Power of the Blood (Madras: Evangelical Literature Service, 1992). 61

Page 190: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

182

khawsa \hin hian Kristianna a tidulin a tiderthawng a, Pathian nung biak (chibai buk) awmzia dik tak a thai bo dawn zawng a nih hi!

Krista-a min tlantu leh a chatuan roluah tura min kotu chu Mosia rualin,

“LALPA chu ka chakna leh ka hla a ni, Ani chu ka chhandamna a lo ni ta bawk a; Ka Pathian a ni a, amah chu ka fak ang; Ka Pathian a ni a, amah chu ka chawimawi ang, A hming pawh LALPA a ni,

Aw LALPA, pathiante zingah hian nang ang hi tunge awm le? Thianghlimna lama ropui leh, Fak tlak nihna lama zahawm leh,

Thil makte ti \hin hi nang ang tunge awm le? (Sam 15:2,3b,11) tiin Amah Pathiana innghah pumhlumna nen i inpuang teh ang u.

(b) Lo Thianghlim Zawk Rawk u

Pathian mizia mihringin a \awm theih chu thianghlimna hi a ni. Mihring chu thianghlimnaah Pathian anpui a ni bawk a, thianghlimna hi mihring leh Pathian inkara inkalpawhna kailawn a ni a. Mihring chu thianghlim theia siam kan nih thu Bible-in min hrilh. Mihring suala a tluk hnuah erawh chuan “Pathian thilpek” thianghlimna chu Pathian leh mihring inkara indaidanna a lo ni ta! Chuta \ang chuan Pathian thianghlimna hmaah mihringin a thianghlim lohna te, a fel lohna te, a dik lohna te chu fiah takin a inhmu \hin. Pathian thianghlimna chu hringnun darthlalang a ni: Hla

Page 191: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

183

siamtu’n, “Lang lo tura thuhruk reng a awm lo, I sual i inzep vangin, I la boral ngei ngei dawn, Chutah Lal Isua dem lul suh ang che,” a lo ti daih tawh a ni.

|henkhatin tihian an zawt \hin: Thianghlimna hi Kristian mipui mimir tan a ni lo a, Pastor te, Misstionary te, Evangelist leh Kohhran hruaitute tan bika Pathian kohna a ni zawk lo ang maw? tiin. A ni zawk lo ve tia kan chhan a \ul ta a ni. India rama Pathian thu thiam Dr. Ken R. Gnanakan-a’n, “Bible-ah Pathian thianghlimna hi Pathianin a neih thil, Ama changpual bil atan chauhva a ruat a ni lo va, mihringte hnena pek hi a duhzawng tak a ni,”28 tiin min hrilh. Thuthlung Tharah hian thianghlimna hi Greek \awngin hagiosyne29 (ha-gi-aw-si-ne) tiin an hmang a, he Greek \awng hian thianghlimna chu Kristian zawng zawngte huapin a sawi fiah a. A awmzia chu thianghlimna hi tu tute emaw tan bika ruat a ni lo va, Kristian zawng zawngte tan a ni. Krista tlanna chuan ngaihdamna a keng tel a, chu tlanna thisen zarah Pathian hmaah tihthinghlimin kan lo awm ta a ni (Heb 10:10; 1Kor 1:30).

He khawvel thiamna, finna, hausakna leh thil \ha tihte hian thianghlimnaah min hruai lut thei lo. Chhungril lam leh pawn lama thianghlimna hi Pathian min pek khawngaihna a taka rawn par chhuak liau liau a ni a. Andrew Murray-a’n thianghlimna awmzia leh kan neih 28 Ken G. Gnanakan, Kingdom Concerns (Bangalore: Theological Book Trust, 1993).75 29 N.T (Thuthlung Thar) ah Thianghlimna hi Greek \awngin hagiosyne tiin hman a ni a. Thianghlim tih hi Hagios a ni. Hagios awmze bul chu danglam (inang lo) hi a ni. Pathian Biak in (Temple) hi in dang lakah a hagios (danglam) a ni, Pathianni hi ni dangg lakah a hagios (danglam) a ni. Kristiante hi mi dang (ringlote) lakah an hagios (danglam) a ni. Danglam tih hi thianghlim tia awmze neiin Kristiante chu kan ni tin khawsak dan leh chetzia zawng zawngah kan thianghlim tur a ni.

Page 192: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

184

theih dan kawng chu tihian min kawh hmuh a ni: “Mihringte thinglung lai ril, duhthlanna leh hmangaihnaah thianghlimna hian zung a kaih ngheh a, buk a khuar hunah “ka ta” tiin thianghlimna hi kan ta neih dawn a ni. Mihringte duhthlanna kalh zawngin Pathianin hna a thawk duh lo va. Chuvangin thinlung duhthlanna ngeia Pathian hnena kan inpek (hlan) hi thianghlimna rahbi pawimawi tak a tling a, tin keimahnia awm thianghlimna hi Pathian nena kan lendunna hi a ni,”30 tiin.

(c) In Chetzia Zawng Zawngah

Eng kawngahte hian nge kan thianghlim ve ang? Khawi hmunah nge? Tirhkoh Paula’n in chetzia zawng zawngah a tih hian kan thianghlimna tur hun leh hmun chiang takin min zirtir.

Chetzia Thianghlimna hmun

Zawng Zawngah Thianghlimna hun

He \awngkauchheh pahnih hian lang thei leh lang thei lova mihringte nungchang chu a hun leh hmun bithliah bik awm lovin, a huam tel vek tih kan hmu a ni. “Tin, remna Pathian ngei chuan in PUMIN tithianghlim che u rawh se, in thalrau leh in rilru leh, in taksa chu kan Lalpa Isua Krista lo kal hunah chuan sawiselbovin a PUMA humhimin awm rawh se,” tiin huap zo thianghlimna hi Krista kan tawh nan a pawimawhzia 1 Thess 5:23-ah min hrilh a ni. Krista’n kan pumin min tlan a, keimahnia thil awm zawng zawng hi thianghlim turin min duh a ni. Mihring hlui (tisa mi nihna)ah chuan lo chhe vek tawh mah ila, Kristaah chuan kan puma tih 30 The Power of the Blood. Op.Cit., 62,63

Page 193: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

185

thar kan lo ni leh ta! A thu kan zawm a, a duhzawng kan tih chuan Kristiante hi kan nitin nunah kan thianghlim thei a ni. (Cf. Eph 2:2,3; Rom 8:7, 24; Cf. 1 Kor 15:45; TT 10:38; Heb 10:5,7; Gal 5:19-24; Is 29:13) Gal 5:22f; Eph 2:24; Jn 14:30; 10:18)

Kristian nun dan \ha (ethics) hi ZAWNG ZAWNG THEOLOGY a ni. Kristian nun dan \ha hi hringnun pumpui hian a nun chhuahpui ngei a \ul a. Zawlnei Isaia kha thianghlimna Zawlnei tiin an ko \hin. A chhan chu a hun laia “khawtlang sualna leh chhiatna te ( 3:16; 4:1), sakhaw tih dan hmang pangngai chawilar-a nun ruka khawlo taka khawsa \hintute, mi hausa duhamna (bung 1-5) te, hmui puithiamte (1:10-17; 29:13-14) lepchiah taka khawsa \hintute hnenah nun hlui kalsan a, Pathian thianghlim hnenah nun thinaghlim nena kir leh tura Pathian thu a au chhuahpui vang a ni. Zawlnei Isaia hian, “Pathian mizia hi mihringte nitin nunah a seng lut a, Pathian biak leh nun dan \ha (nungchang mawi/ethics) hi \hen hran theih a ni lo va, Israelte Pathian chu a thianghlimin, a fel a, sual leh mite nun khawlohna chungah ro a relsak \hin,”31 tiin huai takin a puang \hin.

Tin, felna leh thianghlimna hi a inkawp reng tur a ni a. Mihringte hi khawvel châkna laka tihhran a, Pathian tana serhhran kan nih loh chuan, Pathian kalsanin khawvel thimah kan tang \hin. Thim hnuaiah sual thim fa nihna nei sain kan lo piang a. Pathian thu thiam Charles Hodge-a chuan, “thianghlimna chu dik lohna sual laka zalenna emaw dik famkimna a ni a. Tin, thianghlim lohna zawng zawng lak ata fihlim fai vekna,”32 tiin

31 R.K.Harrison, Introduction to the Old Testament (Grand Rapid: Eerdmans, 1969).764ff. 32 Charles Hodge. Systematic Theology ,151

Page 194: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

186

thianghlimna awmzia min hrilh chiang hle bawk. Hei hian chhungril takna mai ni lovin, Krista-luah-nun awmze dik tak; remna, thlamuanna, thuawihna, dikna leh felna (Is 9:1-2; 11:1-16; 54:10; 48:18; 57:2; Cf. 48:22; 57:21) te chu pawn lam thianghlimnaah nitina Lalpa ropui nan a par an tlan tur a ni.

He huapzo thianghlimna hi Tirhkoh Paula’n tihian a nemnghet: “In tan Pa ka ni ang a, Nangni pawh ka tan fanu fapa in ni ang. Lalpa engkimtitheia chuan a ti. Chuti chuan duh takte u, chung thutiam chu kan neih avangin, tisa leh thlarau bawlhhlawhna zawng zawngah i intifai ang u, Pathian tih dek chunga thianghlimna tifamkimin.” (1 Kor 6:18, 7:1; Cf. Is 52:11; 43:6; 2 Sam. 7:14; 1 Chro 17:13; Jer 31:9).

Thianghlim tura min kotu hi lei leh vana thuneitu Pathian thianghlim a ni a, “In chetzia zawng zawngah lo thianghlim ve thei u la, a duhawm ngawt ang,” tiin min vehthlem lo va. Engkimtithei leh roreltu a nihna a\ang mai ni lovin, Krista zara kan Pa a nihna a\ang zawkin (Rom 8:15b) “Kei hi LALPA in Pathian ka ni si a; chuvangin intithianghlim ula, thianghlimin awm rawh u; kei ka thianghlim si a.” tiin thu min pe a ni (Lve 11:44)

(5). Pathian Thikthuchhia a ni

Kristian nun dan \ha lungphum pawimawh tak pakhat leh chu Pathian thikthuchhiatna leh thinurna hi a ni. |henkhatin Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar Pathian an thliar hrang a. Thuthlung Hlui Pathian chu thikthuchhia, thinrunaa khat a ni a, Thuthlung Thar Pathian erawh chu hmangaihna leh khawngaihnaa khat a ni tiin. Mihringte hian chhungril lama dikna en kânin pawn lam lan dan maiah rorel kan ching \hin a.

Page 195: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

187

Thuthlung Hlui leh Thara Pathian hi Pathian pakhat, Chatuana danglam ngai lo a ni a, Amah ngei hi kan Biak lai Pathian Nung a ni. He tihian i han enfiah teh ang.

(a) Thinurna

Pathian thianghlimna tibawlhhlawhtu, tibawrhbangtu, leh a thianghlimna kalh zawnga khawsatute chunga Pathian thiltih lo lang hi, “Pathian thinurna” chu a ni. A thuthlung vawngtute chu amah anga thianghlim turin Pathianin thu a pe a (Lev 11:44), an zawm loh erawh chuan Pathian thinurna chu khawvel nihphung hmangin emaw (Num 21:6) ram dang sorkar kal tlangin emaw an chungah a lo thleng \hin (Cf. Ex 4:14; Nun 12:9; Johnah 1:4). Thinlunga inchhirna dik nen Lalpa kan rawn pan chauhvin a thianghlimna tihmelhemtute chunga a thinur hi a dai thei a ni. Dik lohna, thianghlim lohna nena inhnamhnawih thiltih, \awngkam leh rorelna reng reng chu Lal Isuan a pawm lo va, chutiang chungah chuan a thin a ur \hin a ni. Pathian ram tana dik lohna, fel lohna leh \hahnemngaih lohna hi LAL ISUA thin tinatute an ni (Cf. Mk 3:5; 10:14; 12:24-27; Mt 16:23).

Sumithra chuan, “Hmangaihna hi Pathian zia a ni a, min hmangaih dan erawh chu a thianghlim. Entirnan, Pathian hmangaihna chuan kan sual leh sualnate hi a ngaihthah mai thei lo va, min hrem \hin a ni, hei hi Pathian hmangaihna thianghlim chu a ni,”33 tiin a sawi. Leon Morris-a’n tihian fiah takin min hrilh bawk: “Thunun rual loh thinurna puak darh hi zawng hnamchawm pathiante tih dan a ni a, a hmangaihna thianghlim a\anga Pathian thinurna erawh chuan min sil 33 Sunand Sumithra. Holy Father. Op. Cit.,130

Page 196: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

188

fai a, min tithianghlim \hin a ni. Hei hi Bible-a Pathian ze dik tak pakhat chu a ni,”34 tiin.

(b) Thikthuchhiatna

Khawvel dana ngaihtuah chuan thikthuchhiatna hian awmze pahnih35 a nei: (i) mi dangte huatna siam thei itsikna leh (ii) mahni \anghmasialnaa min hruailuttu \hahnemngaihna te hi a ni. Mahse, Bible-a Pathian thikthuchhiatna erawh chu a danglam a ni. Pathian mize danglam tak mai chu, ‘Pathian thikthuchhia’ a nihna hi a ni. Pathian chu tihian a inpuang: “Kei, LALPA i Pathian hi, Pathian thikthuchhia, Pate khawlohna avanga fate hrem \hin, mi hawtute chu chhuan thumna leh chhuan lina thlenga hrem \hin... ka nih hi,” (Ex 20:5b; 34:14) tiin.

Hei hian Pathian hlauhawmzia leh a \ihbaihawmzia a tar lang a ni lo ve. Amah ringtute nitina kan innghah thlapna lungphum a nihzia a sawina a ni. Pathian thikthuchhiatna leh thinurna hi a thianghlimna zahawm tak a\anga rawn chhuak a ni a, Mihringte hian a thu zawm ila, thikthuchhiatna thu reng a awm (nei) lo vang. Pathian thikthuchhiatna hre thiamin, Lalpaa kan mawhphurhna (rinawmna leh thuawihna) chu “khawvel zawng zawnga thiltitheitu a nihnaah nghat ila,”36 chu chuan hringnun kawng ngilah min hruai dawn a ni. Pathian hmaah chuan dikna leh dik lohna hi chiang takin a lang \hin.

34 Leon Morris, The Apostolic Preaching of the Cross (London: Tyndale, 1972).174 35 C. David, Jealousy, in Evangelical Dictionary of Theology, 576 36 George Arthur Buttrick, ed., The Interpreter’s Dictionary of the Bible (New Yourk: Abingdon Press) .427

Page 197: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

189

Mahni siam chawp, kuta siam pathian leh Pathian aia kan ngainat, ngaihhlut leh ngaih pawimawh thil reng reng hi Pathian chuan milem biak nen angkhat a ni tih mi hrilh a (Dt 32:16; Is 59:17-18). Chuvangin “Fimkhur hle rawh u, LALPA in Pathian thuthlung in laka thlun chu in theihnghilh ang a, LALPA in Pathian eng anpui maha siam a phal loh milemte in siam chawpdah rual ang e. LALPA in Pathian chu kanral hmang mei thikthuchhe tak Pathian a ni si a (Dt 4:23,24).

Pathian huatthu sawiin a duhzawng ti lova, mahni châkna uma Pathian nihna tihmelhemtute chungah LALPA thinurna chu a takin a lo lang ang. Anmahnin chawplehchilha an tuar mai bakah, an thlah chhuan li thleng pawhin Pathian hremna an tuar zel dawn tih hi thudik a ni.

Pathian thianghlimnain min chhun êng a, a thinurna leh thikthuchhiatnain min venghim a, a “thuthlung-hmangaihnain”37 a ropuizia khawvelah min puantir a; hei ngei hi mihringte nihlawhna, mawina leh hlutna chu a ni. Pathian mizia hi sa ruh anga khel lovin a mize êngin kan nitin nun kawng min kawh hmuhna lam zawk hi kan thlir hmaih tur a ni lo. “Pathian hmangaihna leh khawngaihna chu a thikthuchhiatna nen a luang kawp a, chu chuan mihringte chhandam nana Pathian thinur awmzia a hril a ni,”38 tiin Gnanakan-a’n min hrilh.

37 Thuthlung-Hmangaihna hi Bebrai \awngin ‘chesed’ an ti a. Chu chu sap \awngin ‘covenant love’ tih a ni. Hei hian a bul taka va chhut chuan Israel fate tana Pathian hmangaihna chuai thei lo leh danglam ngai lo awmzia chiang takin a sawi fiah a ni. N.H.Snaith, Distintive Ideas of the Old Testamnet ( London: Epworth Press, 1944). 94ff 38 Kingdom Concerns, Op. Cit. P.81

Page 198: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

190

Chuvangin, Kristian nun dan \ha lungphum chu Pathian hriat hi, “mihring rilru ngaihtuahna maia hria ni lovin Pathian (Yahweh) a awm ngei a ni tih va pawmna hi a ni.” Tihian kan khaikhawm thei a ni.

Pathian-Hriatna (Pathian kan Hriatna chuan)

Pathian tihna (1Lalte 8:43; Is 11:2; Sam 119:79; Thuf 1:7; 2:5) Pathian rawngbawlna (1Chro 28:9) Pathian rinna (Is 43:10) Pathian kan zawnna, (Sam 9:11) leh Pathiana innghahna, (Sam 91:14) te hi a luan chhuahpui a ni. Thu tlangkawmna

Chhandamna kan chan theih nan Pathianin Krista thianghlimna chu kan thianghlimna atan min pawmsak a. Chhandam fa kan lo nih tawh hnuah erawh chuan kan ni tin nunah Amah Krista Isua anga thianghlim taka nung turin min phut a ni. Hei hi khawvel hmun hrang hranga awm Mizote tan Nun Dan |ha lungphum a ni.

Page 199: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

191

HMEICHHIA-TE TIHCHAKNA: BIBLE AṬANGA

THLIRNA

(EMPOWERMENT OF WOMEN: BIBLICAL PERSPECTIVES)

Dr.R.L.Hnuni, Mizoram

HMEICHHIATE TIHCHAKNA: BIBLE A|ANGA THLIRNA tih thupui sawi hawn nan zawhna pahnih han zawt ila: Engvanginnge hmeichhiate tihchak an \ul? tih leh Engvanginnge Bible a\anga thlir a ngaih ? tih hi a ni. Engvanginnge hmeichhiate tihchak an \ul? tih hi chhang hmasa ila. Kum za tam tak chu hmeichhiate hi mipa awpbehna hnuaiah awmin an thu ang ang leh rorel ang anga kun \hin, mahni duh dan leh ngaih dan pawh sawi chhuak \ha ngam lo an ni a. An sawi dawn hlekin, ‘hmeichhe thu, thu nih suh, chakai sa, sa ni suh’ tih a ni a, an thu leh hla engahmah ngaihsak a ni lo. Chuvangin vawiin thlengin hmeichhiate hian huaisenna, ngampatna, mahni inrinna (confidence) an nei lo a, chanvo neih thilah pawh hlau leh tim reng rengin an awm a, an chaklohna leh tlin lohna hi an hre lutuk a, an thiamna neih ang pawh hmang ngam lovin, an dawih a, an sawi sual /tisual ang tih an hlau \hin. Hemi avang hian hmeichhiate hian tih chak (empower) an ngai a, Pathian khawngaihna avangin thil kan tithei a, kan fing a, awmze nei takin kan nungin midang tinungtu leh inspiration pe theitu kan ni tih hi kan inhriatchhuah a ngai a ni. Pathianin thilpek hlu tak, engemaw tihtheihna (potential) hmeichhiate hi a pe a, chu chu tihmasawn thei lovin an awm a, a chhan chu sawisel an hlauh avangin an hmang chhuak ngam \hin lo a, hmanna hun pawh pek an ni \hin

Page 200: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

192

lo bawk. Hetiang a nih avang hian, hmeichhe chak tak, thiltithei tak leh thiam thil nei \ha tak takte hian an hman chhuah a, an talent an tihpun a pawimawh a, tun aia an \angkai zawk theihna tur leh mipa nen inrual rem taka chhungkuaah \anin khawtlang (society) leh kohhranah an thawhho theihna tur leh mahni insit lo leh mipa pawhin endawng lo leh hmusit lova an kal tlan theihna turin tihchak an ngai a ni. Zawhna pahnihna: Engvanginnge Bible a\anga thlir a ngaih? tih han sawi fiah leh ila. Bible hi Kristiante tan chuan kan thu rin Pathian duhzawng ziakna, thu nung, kan nitin nun kaihruaitu atan (norms) kan hman a ni a, kan thiltih apiang kan innghahna a ni bawk. Hmeichhiate tihchakna leh tihhuaisenna tur ang chi hi Bible-ah a awm reng em? tih hi kan zir tur leh chhui tur a ni. Bible hian a huam kim khawp a, tu tan pawh hman \angkai theih tur ang chi a awm a. Amaherawhchu, a dik lo zawnga hman \angkai tum an awm ve tho va, hei hi a \ha lo hle a ni. Entirnan, hmeichhe kohhran Upa emaw / Pastor emawa nemngheh chungchangah a duh lo zualten heti hian an sawi lang fo: ‘Paula pawhin Kohhran hruaitu chu nupui pahnih nei a ni tur a ni lo, a ti alawm, hmeichhia-in nupui a nei thei hlei nem, chuvangin kohhran hruaitu atan an tling lo a ni,’ an ti a, dik lo takin Paula thusawi an la peng a, mahni duhdanin an sawirem a, a dik lo. Bible-a chuang tho chu ni mah se, khatiang zawng kha Paula’n a sawi tum a ni lo a, Paula thusawi dik lo taka her danglamin mahni ngaihdan milin an hrilhfiah \hin. Hetianga sawitute hian an rilru tak tak erawh chuan an ti kher lo mai thei, mahse khatiang thu mi’n an lo sawi chhuah tawh si chuan, ngaihdan \ha lo leh dik lo mi rilru-ah a tuh phah a, midang hnenah an sawi chhawng a, kei hial pawhin ka lo

Page 201: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

193

hria a ni. Chuvangin, Bible zirtirna dik tak kan hre tur a ni a, kan duhdan leh rilru putdan milin kan hrilhfiah tur a ni lova, kan hmang tur a ni bawk hek lo. Bible hian hmeichhia a dahhniamna hmun tam takah kan hmu a, mipa chungchang sawina avanga a kaihhnawih ang chauhva an lanna a tam avangin feminist theologians \henkhat chuan hmeichhe dahhniam em emna leh ngaihnepna leh mipa laka thliarhranna tam tak awmna thuziak hi Pathian thu a ni thei lo, Pathian chu mi zawng zawng inang khata entu, hmangaihtu, tumah thliarhrang lo, a hmaah chuan pawimawhna angkhat nei vek an ni si a, tiin, Pathian thuah pawm duh lo tam tak an awm. Hemi thuah hian thil kan hriat tur pawimawh tak a awm a, chu chu a ziaktute hi a ni. Bible ziaktu hi tute nge tih kan zawt \hin a, mimal takin hriat a ni lo. Amaherawhchu Israel mi ngei a ni tih a chiang a, Israel society hi patriarchal society, niin mipaten thu an neiin an dah chung em em a, chutih rual chuan hmeichhiate hi an dah hnuaiin an ngainep em em thung. Bible bu hrang hrang pawh hi chutiang hmeichhe dah hnuai em em society-a cheng leh khawsaten an ziak a ni. Chuvangin, Bible thuziak tam takah hian hmeichhe chunga an rilru put dan a lo lang chhuak a, hnuaihnung zawk anga an lanna a awm nual a . Hei hi chawi larin tun thlengin mipa tam tak chuan hmeichhe dahhnuai nan \anchhanah an hmang fo. Kan rilru put dan milin ‘Bible pawhin chuti chuan a ti’ tiin kan sawi a, a sawi tum loh dan thlengin kan belhchawp \hin a, hei hi hmeichhiate dahhnuai lehzual nan kan hman phah \hin a, a pawi hle. Bible hian hmeichhia a dahhnuai, a thliarhrang, a awpbet kan tih laiin kan hriat tur pawimawh tak a awm a.

Page 202: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

194

Hmeichhe dahhnuaina anga lang zawng zawng hi a dik vek lo tih hria ila. Bible thu vek hi hmeichhiate tihhuaisenna leh tihchakna atan hmanrawh \angkai leh pawimawh ber a ni tih kan hriat a pawimawh. Bible hi mipaten thu an neihna (patriachal) society a\anga ziak a ni a, hmeichhe ngaihnepna leh dahhnuaina chu a awm ngei mai, amaherawhchu Bible-ah vek hian hmeichhia leh mi chan chau zawk, dahhnuaia awmte tan tihchakna tur fuihna leh example tam tak a awm tho tih kan hriat a pawimawh. Bible hian hmeichhiate tihchakna turin leh tihhuaisenna turin \anchhan tur tam tak min pe a. Bible hi hmeichhiate tichaktu (empower) a nihzia kan hriat theihna tur chuan kan chhiarna mit leh hriatfiah dan a dang tur a ni. Hetiang a nih avang hian Bible dik taka hmang tura inzirtirna a lo piang a, kan hrilhfiah danah pawh rilru leh thinlung thara Bible chhiar a pawimawh zia inzirtirna te a lo awm a ni. Reading the Bible with New Eyes, (Bible hi Mit thara chhiar tur a ni) tih leh hrilhfiah dan turte an zamin lehkhabu pawh tam tak a chhuak a ni. A chhan chu, Bible hi mingo-hote (sap) leh chi (caste) sang (Brahmin, etc) mipaten an lo chhiar hmasain leh hrilhfiah hmasatute an lo ni a, anmahni rilru put dan leh ngaihdan milin an lo hrilhfiah mai a, an hrilhfiahna hian rethei leh chanhai, chi hniamho, mi hang leh hmeichheho tan chuan chhandamna lam a hawi lo. Anmahni ngaihdan leh duhdan vulhlian zawngin an hrilhfiah a, entirnan, Brahahmin chuan anmahni Brahmin rilru sutthlek zawngin, chi hniam leh dalit hote tana chhanchhuahna lam hawi reng reng lovin an hrilhfiah a, chutiang zelin mingote leh mipate pawhin an lo ti \hin. Hetianga mi chan \ha leh hausa ho lam hawizawng ngawta hrilhfiah hi a dik ber lo tiin harhtharna a lo awm ta a, tunah hi

Page 203: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

195

chuan awpbeh leh nekchepa awmte, rethei leh chhan hrang hrang avanga tuartute mit invuahin Bible hi chhiar ila; hrilhfiah ve tawh ang u, tiin mi thiamte an lo au chhuak ta a. German theologian hmingthang tak Moltman-a chuan, ‘Bible hi mi retheite mita chhiar leh mi hausate mit a\anga chhiar chu danglam tak a ni’ tiin a sawi. Mirethei mita chhiar chuan rilru leh thlarau mit leh nunna a tidanglam daih a ni a ti hial bawk. Chutiangin, hmeichhe mit a\angin Bible hi kan chhiarin an tuarna a\angin kan hrilhfiah ang a, chutiang a nih chuan Bible hian awpbeh lam ni lovin chhanchhuahna lam a hawizia kan hre thei dawn a ni. A zawng a zain Bible ziak zawng zawng hi tih a rem vek lova, a \ul bawk hek lo, hmeichhe mit a\anga hrilhfiah tur tam tak erawh a awm a ni. He kan thuziak pawh hi mahnia lo zir chhunzawmna atana kawng hawnna turah ngai ila, kan Bible chhiar dan leh hriatthiam dan pawh huap kim phah sela, hmeichhiate (women ) leh rethei leh awpbeha awmte mit a\anga min chhiar \an tirtu ni se a duhawm hle ang. Kan Bible hian a huam zau hle a, tupawhin an \an chhanna tur \anpuitu – a \ha lam pawh a chhe lam pawh a awm vek a, Setana pawhin a hmang \angkai a, Isua thlemna hmanrua atan pawh a hmang tih kan hre \heuh. Isua pawhin Bible thu hmang bawkin a chhang let a nih kha! Chutiang bawkin Bible thu hmangin mipate hian hmeichhiate chu mipate aiin an hnuaihnung a, chuvangin mipa dinhmun ang an luah ve thei lo. “mipa \anpuitu tura siam an ni,” tiin chhungkua-ah te, khawtlangah te, kohhranah te an dinhmun an dah hniam sak hle a, an chanvo tih tur ang pawh pe duh lovin, tun thleng hian an tuar phah ta a ni.

Page 204: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

196

Israel hnam hi mipa rorelna hnam a ni a, Mizo nen hian kan dinhmun a inang hle. Hmeichhe dah hniamna anga lang zawng zawngah erawh chuan a ziaktute hian an dah hniam vek kher lo, a thu kan sukthlek pui dan leh kan hrilhfiah dan dik loh vang a ni zawk. Tun hmaa kohhran hruaitu hmasate chuan mipa thuneihna an chhawm lian hle a, an duh duh danin an mipa rilru putna denchhenin an hrilhfiah a, dik lo takin an la kawi a, dik lo takin Bible an hrilhfiah \hin. Hetianga dik lo taka Bible kan chhiara kan hrilhfiahna hian hmeichhiate tuarna kawng hrang hrangin a thlen a, kohhranah an dinhmun an luah phak loh phahin, khawtlangah hruaitu atan an ruat duh hek lo. Politics-ah an ngampat loh phah a, MLA/MP candidate-ah pawh kan nei mang lo, a awm chhun ate lahin vote kan pe \ha lova. Chutih rual chuan kawng hrang hrangah kan hmang nasa em em a, mahse hruaitu atan kan pawm lo, anmahni hmun bikah – BKHP, Kohhran Hmeichhia, MHIP, leh Tlawmngai pawl dang dang atan chauh kan hmang a. Mipa hruaitu an awm lohnaah kan hmang hram a. Chuvangin Bible kan hman dan hi siam \hat a ngai a, mahni rilru leh ngaihdan chauh mila hrilhfiah \hin hi a dik lova, dik taka hrilhfiah a pawimawh a ni tih kan hriat a \ul hle. Ngun taka kan chhiar chuan hmeichhiate hi Bible hian a dah pawimawh hle a ni tih kan hre thei ang. Hengte hi women empowerment atan a \angkai a ni. Bible-a empowerment a lanna hrang hrang kan chhui vek thei lo ang a, Thuthlunghlui leh Thuthlung thar –a\angin example \henkhat kan tarlang dawn a ni.

Page 205: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

197

I. Hmeichhe tihchakna (Women Empowerment)

Thuthlung Hlui-ah: 1. Genesis Bung 1-a Pathianin ama anpuiin mihring a siam: Ama anpuiin mihring a siam – mihring chu mipaah leh hmeichhia-ah a siam a ni. Pathian anpuia siam kan nih inhriatna hi women tan chuan empowerment a ni.

1. Pathianin mihring a siam hi Hebrai \awngin adham (humankind) tih a ni a, mihring chu hmeichhia leh mipa-ah a siam tih kan hmu. An pahnih inkawp chauh hian Parhian siam tum mihring an tling chauh a ni. Mihring- mipa leh hmeichhia Pathian hmaah an intluk a ni.

2. Mipa leh hmeichhia hi bul (essence)

thuhmun kan ni a, chuvangin Pathian hmaah pawimawhna an intluk a, sang zawk, hniam zawk an awm lo. Pathian min siamtu anpuia siam kan ni tih inhriatna hi hmeichhiate tan chakna (empowerment) a ni.

3. Mipa nen inthlahchhawnnaah mawhphurhna

min pe. A malin tu ve ve mahin in thlahchhawn theihna a nei lo.

4. Mipa leh hmeichhia a siamte hnenah hian

thilsiam dang zawng zawngte chungah mawhphurhna intluk a pe a ni.

Page 206: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

198

5. Ei tur thuhmun pek kan ni – mipa hian chaw \ha ei bik turah an inngai fo. Mizo traditional family-ah chuan monu te phei chu ei puar lo tura beisei an ni a, an chaw ei hi an kham thuai \hin. Nu tam takin hei hi an \hanlen pui a, ei tlem tura beisei an nih avang leh Mizo tlawmngaihna avangin chaw \ha an neih chhun ang pawh an ei ngam lova, mipa fa emaw pasal te emaw an duhsak a, chaw ei tur \ha apiang an kian \hin. Chuvangin nu naupawmte hi an cher thei em em a, a mamawh zawk an nih tehlul nen. Tunlai chuan nute pawhin chaw an ei \ha ngam tawh a, chaw ei pawh a intluk bawk. Chuvangin, an hriselin an sa pawh a \ha sawt hle a ni. Pathianin chaw atana a thilsiam thlai dang leh thil dang ei tur a pek hi mipa leh hmeichhe tan a ni tih hriatna hi hmeichhiate tan tihchakna (empowerment) pawimawh tak a ni.

Mipa leh hmeichhia Ama anpui ngeia Pathianin a siamte hi Pathian hmaah dinhmun intluka ding, mawhphurhna intluk nei an ni. Intluk leh inang khatin mipa rilruin ngai thei rih lo mah se, (amaherawhchu mipa tam tak he thu dik hi hrechiangtu leh pawmtu an awm tih hria ila), Pathian mithmuhah chuan thuhmun, intluk, pawimawhna intluk nei an ni tih inhriatna hi hmeichhiate tan chuan a pawimawh hle a, hei hian huaisenna, chakna leh mahni inrinngamna (confidence) a pe a, dawihzep leh mahni inringngam lote an huai phahin thilti thei an ni tih an inhriat chhuah phah a ni.

Page 207: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

199

2. Genesis Bung 2-a Pathianin hmeichhia a siam dan: Genesis Bung 2-a Pathianin a thilsiam dan a inziak leh Bung 1-naa ziak hi a dang daih a, hei hi a chhan chu a ziaktute an inan loh vang a ni a, a ziak hun a inang lo bawk a, amaherawhchu a sawi tum chu thuhmun a ni. Pathianin mihringte leh thildang zawng zawng a siam a, mipa a siam a, hmeichhia a siam bawk, Pathian hi thil engkim Siamtu a ni tih hi an sawi tum ve ve a ni. Tin, mihring a siamte hi Pathianin a thilsiam thlen tawpna sang ber (climax of creation) a ni tih Bung 1 leh Bung 2-ah hian a sawi tum a ni. Mihringte hi thilsiam dangte aiin an chungnung a ni tih sawi a tum a. Amaherawhchu, mihring A anpuia a siam – mipa leh hmeichhia te hi tunge sang zawk tunge chungnung zawk tih hi a ziaktu sawi tum a ni lo tih kan hriat a pawimawh. Helai thu hrilhfiahtute hian thilsiam chanchin ziaktute ziak tum loh thleng thleng an hrilhfiah fo a, chutah hmeichhe dinhmun hi a hniam zawk a, mipa hi a chungnung zawk tiin an hrilhfiah leh ta nghal, hei hian hmeichhe dinhmun leh nihna Pathian thuin a sawi tum bak a pel a, an dahhniam phah a, anmahni lah an inngaihhniam phahin an dawizep phah bawk. Genesis Bung 2:18 “Amah \anpuitu tur mi ka siam teh ang” tih hi kan hman dik loh ber a ni. Hmanah Zonu chanchin buah nu pakhatin hemi Bible chang hmang hian nupuite chu an hnuaihnung zawk tur a nihzia thu a ziak a, hei hi hmeichhiate pawhin an ngaihdan a ni fo a, hetiang ngaih dan hi a dik lo, siam \hat a ngai hle a ni.

Page 208: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

200

Hmeichhe Tihchakna (Women empowerment) atana hrilhfiah dan dik: Genesis 2 :18 thu kan tarlan tak a\ang khian hmeichhe tihchakna tur atan hrilhfiah dan dik tak kan hriat a \ul a, he lai thu hi mi tam tak tarlan a nih fo avangin, kan hriat a pawimawh a ni.

1. Amah \anpuitu tur awmzia – Hebrai tawng ezer (helper) awmzia. Hnuaihnung a kawk lo, Thuthlung hluiah chuan Pathian chauh hi ezer tia pawm a ni. Hetah chiah hian mihring tan hmeichhe lakah ezer hi hman a ni.

2. Kawppui tur awm mi – Hebrai \awngin kenegdo –

(opposite), tih hi a tlukpui tihna a ni, hnuaihnung tih hi ezer hian lo kawk palh hlauh pawh nise, kenegdo hian, khaichho va level 1-a siam tihna a ni. Mahse, ezer leh kenegdo \angkawp hian hmeichhia hi mipa aiin a hnuaihnung lo hle a, Pathianin Ama aiawh zo tura a dah a ni. Pathian chauh hi ezer tluantling chu a ni a, he nihna hi hmeichhe hnenah hian pek a ni. Chuvangin, \anpuitu (ezer) awmze dik tak hriat hi empowerment na pawimawh em em a ni tih kan hriat a pawimawh hle.

3. Mipa chuan ran rual zingah ezer a hmu lo,

hmeichhia-ah chauh a hmu, chuvangin, hei ngei hi ka ruh ang ruh nei, ka tisa ang tisa nei, tiin a sawi hial a, mipa hian amah ang tluk, a anpui a han hmu ta hi a lawm hle a ni. Hei hi hmeichhia mahni indahhniama thiltithei lo anga inngai leh fing lo leh chak lo anga inngaite tan empowerment – min tichaktu pawimawh tak a ni.

Page 209: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

201

3. Hagari - sal, Aigupta mi, kawngthuma enhnuai (thrice alienated) chu Pathianin a hliah khuh: 3. 1. Hagari hnenah Pathian a inlar, Israel tan kawngthumin hmuhsit a hlawh a, a hmasa berah sal a ni a, a dawt-ah hnamdang mi a ni a, tin, hmeichhia a ni lehnghal. Hengte avang hian Hagari hnena Pathian inhriattir hi chu thil awihawm lo leh theih loh a ni. Mahse, an ngaihsan em em Abrahama hnena a inlar ang bawkin, Hagari an hmuhsit em em chungah pawh a inlar a, hei hi Pathian nihna ropui tak a ni, hmeichhiate tan chuan chakna leh huaisenna hnar pawimawh em em a ni. 3. 2. Abrahama hnena thu a tiam angin Hagari thu a tiam:

Hagari hnenah a inlar mai a ni lo, Pathian chuan Abrahama thu a tiam a, chi tam tak thlaha a siam tur a tiam ang bawkin Hagari hnenah pawh chi tam tak thlahtu a ni dawn tih a tiam a ni (Gen 21:13). Heti taka an hmuhsit Hagari, hnamdang, hmeichhia, sal Pathianin a hmusit lova, Abrahama ang bawkin a thlang a, a hnenah a inlar a, thlah a thiam bawk a nih chuan vawiinah pawh hian hmeichhiate hi mi \henkhat hmusit leh endawng, sal ang khawpa ngaih leh hmuhsit hlawh ni mah sela, Pathianin a duh a, a thlang bawk a, chi tam tak thlahtu atan a hmang duh tih kan hre thei a ni. Hemi hriatna hi hmeichhia leh hmusit hlawhte tan chuan chakna bul, huaisenna leh thiltihtheihna innghahna a ni, Pathian berin a duh chuan tuman an hnial thei lo.

Page 210: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

202

II. Thuthlung Tharah: Thuthlung tharah pawh hmun hrang hrangah Pathianin hmeichhia a tihchakna hmun kan hmu a, thusawiah leh thiltihah leh Isuan a thiltihmakah te kan hmu a ni. A zavaiin tarlan vek sen a ni lova, hmeichhiate tanah chakna leh huaisenna tura innghah chhan \henkhat tarlang ila.

1. Pathian nu atan Mari Pathianin a thlang – hei hi Marin a hlaah a chham chhuak – Ka nunin Lalpa a chawimawi e, …..a bawih nu hnam tlawm zia a hmu a, a khawngaih a…..(LK. 1:26ff) tiin a lawmzia a chhamchhuah baka, mi inngaitlawm leh mi hniamte a chawisan thu leh mi hausa leh inngaihlu te Pathianin a titlawm a ni tih a sawi lang a, Pathian Fapa pai tura Mari, hmeichhia mitten an hmuhsit a thlang hi, mihring ngaihdan mipa rilru taka suangtuahna chu Pathian chuan a letthla a, an rin loh lam tak a\angin Messia a lo piang a ni. Hmeichhe tichaktu pawimawh tak chu mi hnuaihnung leh tlawm, mitten an hmuhsit a thlang hi a ni a, hei hi vawiin thleng hian a la dik a ni.

2. Lal Isuan hmeichhiate chunga a rilru put dan hi hmeichhe tan tichaktu leh huaisenna petu, rawngbawl tirtu a ni. Tam tak awm mahse tlem lo tarlang ila:

Samaritan hmeichhia a en dan leh a tihdanglam dan

a\ang hian Isua Krista rilru a lang chiang hle. Samari mi, Juda ten an hmuhsit hnam a ni a, hmeichhia a ni a, nu \awmkai lo tak nia sawi leh hriat a ni, Hagari

Page 211: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

203

tluka hmuhsit dawng leh ngaihnep a ni. Zirtirte pawhin Isuan a bia an hmuhin mak an ti hle tih kan hmu. Mahse, Isua rilru chu mihring rilru a ni lo, hetiang mi hmuhsita awmte hian amah an mamawh tih a hria, ringtu \ha tak an ni thei tih a hria, a lainatna leh hmangaihna chuan Juda tihdan phung a kal khum, a hmusit ve lo, lainat takin a bia a, a mamawh tui (water) a\anga tanin thu a zawtin an inchhang a, a tawpah chuan huaisen takin an khua amite chu Isua hnenah hruaitu a lo ni ta! Nu dawihzep, zak leh tim, hmuhsit awm chuan an nun a thlakthleng nasa hle, hei hi Isuan a tihchak ve ang a ni.

Nu pakhat thi put Isuan a tidam tih kan hmu.(Lk. 8:42-48). Leviticus danah chuan thiput in a tawh apiang an bawlhhlawh a, chuvangin inthenfai hmasak a ngai tih a sawi. Lal Isua hian he dan hi a hre reng a, mahse he nu hian a rawn tawk a, a tlangzarh bawk. In thenfai ngai a ti lo. A lang a pauin a puang a, “tunge mi dek?” tiin a zawt a, he nu hi hlau leh khur chungin a lo kal a, Isua dektu a nih thu a rawn puang a, Isuan, :ka fanu, thlamuang takin kal rawh, i rinna hi i dampui a ni e”, tiin a sawi a, inthen fai pawh ngai a ti bawk lo. Dan \ha lo leh mihring awpbet zawnga dan hman hi Isua duh dan a ni lova, a thuhnuaiah a dah mai zawk a ni. Chuvangin, chak lote, dawihzepte tan chakna bul a ni takzet a ni.

Nu pakhat, ‘misual’ tia an sawi (Lk. 7: 36ff, Mk. 14:3-9) Isua hnenah lo kalin hriak a thih tih kan hmu. Tunge a ni tih leh eng ang nungchang nei nge a ni tih hria chuan Isua an dem a, a thlenna pa ngei leh a zirtirte pawhin an hre \hang ni tur a ni, ‘Messia a nih chuan hriakthihtu hi tunge a ni tih a hre tur a ni a,’

Page 212: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

204

tiin, an rilruin an sawisel a, chu an sawiselna chu Isuan a hre vek si a. “Engatinge in sawisel ? Ka chungah thil \ha tak a ti a ni, …. Chanchin \ha hrilhna hmun apiangah he nu thiltih hi sawi tel zel a ni ang” tiin a hrilh hial a, a lehthal hlawm a ni. Vervekna, sakhuana pawnlang hi Isuan a duh lova, sual a hua, mahse sual tih inhre chunga inngaitlawma amah duhtu leh thlangtute chu Isuan mi \ha leh fel nia inngai, sual sim tur nei lo intite chu a duh lova, he nu pawh hi hmeichhia a nih ang leh misual a nih angin a en lova, amah mamawhtu nih inhria te chu an nih ang angin a pawm, mipa/hmeichhia thliarhranna a nei lo. He nu ngei pawh hi fel leh \ha tawk intia zirtirte tan an entawn tur atan a hmang hial zawk a ni. Isua hi hmeichhe dawihzep, \awmkai lo leh chak lo, fing lo leh thiam lo’ tia sawite tan chakna hnar a ni.

Nu pakhat kun tlat kum rei tak dam lo Sabbath-ah a tidam, Isuan sabengtung pawh Sabbath niah zalenna pe in in chhuah \hin a ni lawm ni, he nu kum rei tak dam lo Setanan a man tlat hi ka chhuah lovang maw, ani pawh Abrahama fanu a ni si a, tiin synagogue enkawltu a hrilh a. Isua hian Juda sakhaw puithuna dan leh mipa chauh hi pawm tlak an ni tih ngaihdan a paihthla hlauh a ni. Sabbath niin a tidam a, an sakhaw dan a \hiat a ni. Hei hian dan leh dun aiin mihring ham\hatna hi a dah pawimawh zawk a, tihdan phung leh danin mihring a awpbeh nalai apiangah chuan chu dan chu a \hiat zel a, mihring a zalentir \hin. Tin, “ani pawh Abrahama fanu a ni si a” tih hian Isuan mipa leh hmeichhia a thliarhrang lo tih a tilang. Judate chuan hmeichhiate hi chu mihringah pawh an ngai lova, Abrahama fapa chauh hi an pawmdan a ni, Chuvangin, Abrahama fanu

Page 213: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

205

nihna a pe hian sakhuanaah inthliarhranna a awm tur a nih lohzia a tarlang a ni. Hei hi hmeichhiate tan chakna leh zalenna, huaisenna bul a ni.

Isuan Uire nu a ngaihdam tih Johana 8:1-11-ah kan hmu. Hei hi sual ngaihthiamna a ni lova, thil dik lo leh \ha lo chawmlenna lam a ni lo, hmeichhe tihchakna (empowerment) a ni. Mipa emaw, hmeichhia emaw a mal chauhvin a uire theih loh, Deut 22:22-ah chuan hetianga tite chu an pahnihin lunga denhlum tur tih a ni. He dan hi hre siin hmeichhia chauh denhlum turin an rawn hruai hi Isua \awngsual an chan ruk vang bawk a ni a, mahse fing takin Isuan a lo chhang a ni. Chuvangin, Isuan “sual nei lo apiangin denghlum rawh u” a ti. He nu tan hi chuan chhanchhuahna ropui, zalenna a ni a, a tan a lawmawm turzia kha a mak a ni. Kha nu denhlum mai tur dinhmunah khan han indah ta ila, rilru pik tak mai, thih danah pawh na tak tuara thihna a ni a, a lawmawm dan tur leh Isua Krista hlutzia kha a hriatthiampui theih. Hei hi hmeichhiate tan tihchakna namen lo a ni. Hmeichhiate hi sualah puh an ni a, tun thlengin sual tipungtu leh thlahtuah puh an ni fo \hin, dik lo leh sirhe taka mi ro rel sak hi Pathianin rem a ti lo tih kan hriat a pawimawh hle.

Isua thawhlehna hriatpui hmasa bertu atana a hmante chu hmeichhiate an ni. Isua mihring tisa a put lai pawhin amah zuitu hmeichhia engemaw zat an awm ve tih Chanchin |ha Bu a\angin kan hmu, amaherawhchu, zirtir 12 te zingah erawh chuan ziak engmah a awm lo. Hei hi mi tam takten Isuan hmeichhe zirtir a nei lo, tia tanchhanin sakhuanaah pawh chanvo an neih a \ul loh thu sawi nan an

Page 214: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

206

hmang. Amaherawhchu, tholeh Isua Krista chuan a tisa put laini a, chhuanlam tur hmeichhe thlanna an ziak lanlohna chu rawn paihthlain a thlan hmasak berah hmeichhiate hi a hmang thung a ni. A zirtirte ai pawhin a tawk hmasa a, a tir hmasa bawk a ni. Isuan hmeichhiate hi amah zuitu leh rawngbawltu atan a duh a, a thlang bawk a, Isuan a duh chu tuma hnial theih a ni lo. Hei hi hmeichhiate tan chuan empowerment ropui tak a ni. Chaklohna leh rilru zim avang te, hawi zau loh avang leh hriatna tlem avang te, mipa rorelna culture thlah theih rih loh avangte-in tunah rih chuan hmeichhiate hian mipa angin chanvo pek ni rih lo mah sela, Isua Krista chuan a pe a, a rawngbawl turin a thlang a, tupawh amah ringtu leh duhtute chu a thawhlehna thuchah dawngtu hmasa leh tirh masak berte ni turin a ruat a ni tih hriatna hi hmeichhiate tan empowerment ropui tak a ni. Isua rilru leh thlarau chhungril zalenna leh huaisenna a pek hi tihchakna bulpui a ni, daidanna bang lang thei hian a hneh tur a ni lo.

Heng a\angte hian Isua Krista chu hmeichhiate leh chan haite tan chhanchhuaktu ropui leh mak a nihzia a tilang a ni. Isua Krista chhanchhuahna (liberation) leh tichakna (empowerment) pek hi mihring tihdan phung (patriarchal traditions) in a ti chhe thei lo. Hei hi hmeichhiate tana empowerment ropui tak a ni. Krista neitu chu an dawihzep thei lo, an huaisen tur a ni a, mipa roreltu ten nihna pe duh lo mah se, an rilrua thlarau zalenna awm leh tichakna awm chu an paihthla thei lo. |hahnemngai tak leh huaisen taka Krista rawngbawl hi hmeichhiate tih tur a ni..

Page 215: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

207

3. Paula zirtirna: Paula hi hmeichhe ngainep leh dahhnuai (misogynist)-leh huaah ngaih an ni fo, a chhan chu a lehkhathawn ziak \henkhatah hian chutianga ngaihdan chu a nei a ni ang tih tarlanna a awm nual a, Paula’n hmeichhia a dahhnuai tih an lak chhuahna \henkhat tarlan pahin hrilhfiahna pawh ka sawi lang nghal duh a: 3. 1. 1 Cor. 11:3ff-ah chuan: “Mipa lu chu Krista a ni, hmeichhe lu chu a pasal a ni, Krista lu chu Pathian a ni” tih kan hmu. Mipa thuneihna leh hmeichhia aia a chungnun zawk angin kan hrilhfiah fo, hei hi a dik lo. Pathian pakhata mi pathum (Triune God) chuan hnuaihnung zawk leh chungnung zawk an nei lo. He lai thu hian inlaichinna a sawi zawk a, Pathian pakhata mi pathum te chu an inthenhrang thei lova, intluk vek an ni bawk a, chutiang chiah chu mipa leh hmechhe inlaichinna hi a ni, tiin Paula hian a sawi a. Hniam zawk, sang zawk hi a sawi tum a ni lo.

3. 1 Cor. 14:34: “Kohhrana inkhawm chuan hmeichhe ho chu ngawi rengin awm rawh se, anni zawng an thusawi phal a ni si lo…” Helai chang hi hriatthiam a harsa deuh, mahse thil chiang tak chu Paula hian hmeichhe rawngbawlna hi a pawm lo tihna a ni lo tih hria ila. Hmeichhe rawngbawlna hi a pawm a, an thusawi pawh a pawm, hmeichhe thawhpui leh rawngbawlpui pawh engemaw zat a nei. Amah ngeiin Phoibi pawh Apostol tiin a kova, Priskili, Junia te mi dang dang thuhril \hin thawhpui a nei. Paula hian harsatna bik a neiin a buaipui \hin a, engemaw zawlnei inti an awm \hin a, chungte chu an awm dan a mawi lo deuh a, ngawi reng turin a hrilh mai

Page 216: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

208

niin rin a ni. He a thusawi hi hmeichhe zawng zawng tan leh hun zawng zawngah hman vek tur a ni lo tih hria ila.

4. Eph. 5:22: “Nupuite u, Lalpa hnena in intulut angin mahni pasalte hnenah intulut rawh u….”

He lai thu hi inneihna thuchah atan hman a ni chawk, mahse, hemi changmal te chauh hi la chhuakin nupuite fuih nan leh pasalte thuhnuaia intulut tur an nih thu chauh hi Pastor tam tak hian an sawi \hin. Chang (verse) hmasa-ah chuan “Krista tih dekin intulut tawn theuh rawh u,” tiin a sawi hmasa a, intulut tawn tur an nihna a sawi lang hmasa a, chumi hnuah nupui leh pasal mawhphurhna a sawi a ni. Pasal mawhphurhna chu Kristan kohhran ho a hmangaiha an aia a nun a pe angin pasal chuan ah nupui a hmangaih tur a ni tiin tupawh mahni nupui hmangaih lotu chuan amah a inhua a ni a ti bawk. Inhmangaihtawnna hian intukluh tawnna a thlen a ni. Thil pawi tak erawh chu helai thu hi an chhiar thleng lo \hin a, an sawi tel lo chawk. Bible thu hi mahni duh lai chauh chhiar a, a dang duh loh lai chhiar tel duh loh hian kan rilru a tilang a, a pawi \hin. A thusawi ziktluak hre tur chuan a tawp thlenga chhiar \hin a \ul a, tichuan a thusawi tum hriatthiam a ngai a ni. Paula hi hmeichhiate tichaktu (women empower) a ni, amah ngei hian thawhpui tam tak a nei, chu bakah inthliarna reng reng hi Kristaah a awm lo, tia sawitu a ni. Isua kristaah chuan juda a awm theih loh, Greek a awm theih loh, sal leh sal loh a awm theih loh mipa leh hmeichhia a awm theih loh, an zavaiin pumkhat an ni, tih \antu leh sawipui tlattu a ni. Chuvangin, Ephesi khuaa ringtute chu Lalpaah chuan a kohna phua nung turin a

Page 217: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

209

fuih a, keini pawh min fuih a ni. Ephesi khuaa ringtute leh Galatia mite hnenah chuan ti hian a sawi:

A koh chhan che u beiseina hmun khata koh in ni ang bawk khan taksa pakhat leh thlarau pakhat chauh a awm a, lalpa pakhat rinna hmunkhat, baptisma hmun khat engkim Pathian leh pa pakhat chauh a awm a…(Eph 4:1-6).

Lalpa Isua Kristaah chuan Grik leh Juda mi a awm theih lohva, bawih leh bawih lo a awm theih hek loh, mipa leh hmeichhia a awm theih bawk loh, an zavain pumkhat an ni (Gal. 3:28)

Tlipna: Bible-ah hian hmeichhe tihchakna (women empowerment) tam tak kan hmu, mi tam takten patriarchy – mipa lalna leh thuneihna a support an tih laiin a dikna lai tam tak a awm a, a chhan chu Bible hi juda, male dominated society a\anga mipaten an ziak a ni a, a awm khawp mai. Chuti chung chuan Bible a\ang vekin kha patriarchy – mipa thuneihna leh lal tak maia inchhungkhura an duh anga an rorelna dodalna (resources for patriarchy) a awm a ni tih hria ila. Kan innghah chhan ber chu Isua Krista kan tana lo piang hian mihring order – mipa rorelna a rawn \hiat a, mihring tundinna hna a thawk a, chutah chuan chak lo leh tundin ngai hmeichhiate hi a bik takin a hlawkna dawngtute kan ni. Krista chuan a thawhlehna witness hmasa ber atan hmeichhia a thlang a, chutiang bawkin tun thlengin hmeichhiate hi dawihzep lova rinawm taka a rawngbawltu atan a thlangin a nemnghet a ni. Thlanah sualna leh patriarchy a phum tawh a, nun tharin thawhlehna taksa nen huaisen takin kan nung tawh tur a

Page 218: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

210

ni. Isua Krista hi hmeichhia tichaktu (empowerment) petu a ni a, ti tura min duh chu ti turin inpe thuk deuh deuh zel ila, rinawm leh nghet takin kan din a, inthurual zel ang u.

Page 219: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

211

ZORAM RIANG TÊ HIAN HAWL ZAU ZEL SE Dr. Laltluangliana Khiangte, Mizoram

Mizoram chhung ni lo, Khasi rama Jaiaw thlanmualah chuan he thu inziak chhiar tur hi kil khatah a lo awm ran mai a. Mi tam takin an pel mai mai a, hnamdang chuan ho an ti khawp a ni mai thei. Zofate tan erawh chuan,

Hei hi hriatrengna lo chang rawh se, Lalpa rawngbawla hr^n tum val \ha; Chatuan chawlhna-ah a kal ta e, Sakhming chul lo tur Lalbiakliana

tih thu inziak chu a ho hauh lo. Shillong Jaiaw thlanmuala ding ni mah se, Zoram khawvel deng chhuak thlan a nih avangin a naran tlat lo. He hmunah hian a ni Tv. L.Biakliana lei taksa chu a duhawmna zawng zawng nen a lo \awihral tak ni.

Sap hla phuah thiam Rupert Brooke-a \awngkam takin Khasi ram nuam leh ram hausa tak mai tihausa leh tihlu lehzualtu chu helai hmuna Mizo tlangval namai lo tak taksa \awihral ta kha a ni kan ti thei ang. Shillong thlanmuala Mizo ram, fit ruk leh fit thuma zau, lei hlu danglam tak, Zofate tana malsawmna lei\ha ni bawk, buar leh hling bawnin a han bâwm khat chûk reng mai hi Zo hnam hmangaihtute tan chuan a thaw-ipik thlâk em em a ni.

An thinlunga a châm reng avangin chu hmun hlu taka thil dang lo tel vete chu thenfai an duh a. A bikin Shillong-a Mizo zirlaite phei chuan he hmun hlutna hi a ni telin an hmu thiam tawlh tawlh a. Chei \hat leh chei

Page 220: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

212

hnum an duh a, tlawh tlâk leh tlawh theiha siam an duh bawk. Mizo hnam rohlu tak a ni tih an hriat avangin helai Mizoram pawna Zoram hi an thinlungah a riak ta reng a ni.

Mizo fate zinga thawnthu phuah chhuah thar ching hmasa, MIZO NOVELIST HMASA BER tia kan lo sawi tak L.Biakliana’n Hawilopari a ziak kum a\anga kan chhiar chuan, 2011 hi a kum 75-na a lo ni ta der mai. Hnampui chuan Platinum Jubilee an ti a, an lawm luai luai \hin. Keini Zofate hian engtin tak lawm va ang imaw? Nangnin engtin nge in ngaih ve le? Kei chuan he thuziak hmang hian chu Platinum Jubilee chu ka lawm ni mai teh se.

Khaw’ nge, chu thil lo awm theihna chhan ber, amah tlangval Biakliana, thlah nei lova he lei chhuahsan leh ta chanchin leh a kaihhnawih thilte chu i’n sawi zui lawk teh ang. A pian leh mûrna lam han chhui chuan, L.Biakliana hi Pastor Liangkhaia fapa, Mission Veng, Aizawla piang a ni a. A nu chu Sailo lal Dorâwta fanu Ngûrchhuani a ni.

Biakliana chu kum nga mi lek a nih laiin a nu duh tak, Ngûrchhuani chuan a boralsan a. Mahse enkawltu \ha tak neiin a lo seilian a. A pa chu kum 1922-23 a\angin Saitualah Pastor hna thawkin Mission-in an dah avangin Biakliana pawh chuan chung hun lai a\ang chuan a remchan dan ang angin lehkha a zir \an ve ta a. Kum 10 mi niin Lawr (Lower Primary Examination) chu \ha takin a zo a. Kum 14 mi niin 1931 khan Middle English a zo leh a. Hringchar (Silchar)ah High School a zawm ta a. Mahse zirna \ha zawk umin kar lovah Shillong lamah a insuan leh ta zâwk a.

Page 221: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

213

Kum 1936 khân Calcutta University hnuaiah Matriculation Examination a bei a. A thiam ber pawl, First Division-a tling zingah a tel a ni. Hemi \um chauh hi a ni lo va, Biakliana hi a ekzam ve tawh chinah chuan First Division-ah a tling zêl a ni. Lehkha zir mi tak a lo ni a, zir nuam pawh a ti hlê \hin.

|hahnem a ngaih \hin êm avâng leh Pathian rawngbâwl tum rana lehkha zir a nih avangin zir pawh a zir tluang a ni mai thei e. Lehkha zira Zoram pâwna a awm laia a \hian kawm ber chu Zairema (tuna Rev. Zairema) hi a ni a. An inkawm ngeihin zirna lamah pawh an inrual khat hle a, ‘tu nge thiam zawk ang/fing zawk ang’ tih hi mi tam takin an inrinsiak laih laih \hin a ni, an ti.

Shillong-a High School an zawh tak hnu-ah pawh Zairema nên chuan Gauhati lamah an zir dûn zêl a. Cotton College-a kalin, Lewis Memorial (L.M.) Hostel-ah an awm dûn zêl a. Awm dûn han tihah pawh pindan pakhata khawsa dûn, chhûn leh zâna inzui chawt an ni \hin. College-ah chuan an Subject thlan a dang ta deuh hlek a. Zairema chuan Science a la a, Biakliana erawh chuan Arts a la thung a ni. Mahse English leh Alternative English Class-ah te chuan an inhmu thei reng tho va. Tlangmi zingah chuan anni pahnih hi Sap\awng lam pawh a tithei deuh ber an ni awm e. Tichuan, mahni ram leh hnam tâna \angkai thei ang ber tura inzirchhuah tum ranin an hun tam ber chu lehkha zir nân an hmang ngat ngat \hin a ni.

An awmna \hin L.M. Hostel (Lewis Memorial Hostel) hi Vai ât laia sak an tih ang chi kha a ni a. Kum 1992 khan an chettlatna hmun leh an awmna pindan ngei

Page 222: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

214

nia an sawi laite ka zuk fang ve a. An in awm dan leh tualzawl vel te, a hung chhunga thil rêng rêngte pawh a la ngai deuh vek ang, an ti a. In lianpui, hlui rep rup, sapho sak tih hriat tak, a kailâwn vêl pawh rinawm tlut maiah chuan ka han lâwn kual vel a. Thlalâk laia a dinna Sitep chho tâwp dâwn laiah te chuan dingin ka han hawi kual vel a.

A bul lawkah chuan Assam rama lui lian ber Bramaputra lui chu a luang dûl dûl reng mai bawk a. Engtik lai pawhin chu lui chu a hmuh theih a, fûr lai phei chuan a lian nasa hle \hin. Varanda a\angin an thlir \hin a, an khawhar deuh chang chuan chu lui kam velah te chuan an ve teihawi \hin tih pawh kan hre reng mai si a. An lo chettlatna hmun hrang hrang han fan chu a lunglênthlak duhin mual liam tate ngaih pawh a na duh hlê.

Chutia hlim taka lehkha zira an \hian dûn râwngbâwlna thinlung an put chhoh mek lai chuan Biakliana chuan a hunlaia natna khirh ber mai, tunlaia AIDS tluka hlauhawm, a vei apiang an thih ngei ngeina, Ngawr/TB natna chu a vei ta hlauh mai a. Chutia a lo dam loh tâk avâng chuan Gauhati damdawi in vêlah a inenkawl chho nghal a. Damdawi in vêla a kual zar zar lai leh Mizoram lama inenkawl tura a hâwn dâwn lai vel chuan a \hianpa \awng mawh tak mai Zairema pawh chu chhum lo chat lovin a titî \hin a ni tih Biakliana hian a hnu-ah a sawi. A \hianpa inngaihtuah ngut ngut tur veng leh a hrehawm chhâwk zângkhai tur chuan a thiam leh theih tâwpin boruak zângkhai siam a tum ve a ni ngêi mai.

Page 223: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

215

Amaherawhchu, chung hun laia TB chu tihdam ena en a ni lo rêng rêng a. A vei apiang chu an thi tâp tâp zel mai si. A vei tawh phawt chu midang zingah pawh awm an remti lo va, a hranpa ngatin an awmna hmun an siam a, a hrangin an enkawl a, mite tlawh pawh an phal \hin lo. Ngawr natna vei chu a thi hma an awm a, a thi tlai deuh an awm a ni leh mai a. Tihdam lam chu sawi thu a cheng lo. Damdawi in hla zâwk emaw a \ha deuh zâwk emaw pan pawhin kawngro a su chuang lo ni ngei tur a ni, Gauhati leh Shillong vela inenkawl bak chu Vellore leh Delhi lam Damdawi in-te pan tumna a awm lem lo a ni. Mihring hun tâwp thlentu natna a ni ringawt mai a, lehpek a awm thei thlâwt lo a ni ber mai.

Chutiang dinhmun khirh taka a din tak avângin Biakliana chuan lehkha a zir zawm hlei thei ta lo va, damdawia inenkawl leh chawlh hahdam lam ngaihtuah reng a ngai ta a. Gauhati lama a zirpuite chu thurualpui zui thei lovin Zoram lamah inenkawl turin a hâwng chho ta a. A han dam deuh hlek chuan lehkha zir a duh a, mahse a dinhmun chuan a phal thei thlâwt si lo, kar lovah a natna ngai bawk chuan a rawn bâwih leh \hin a. Chawlh hahdam chu a damdawi \ha ber a ni a.

Lehkha zir leh hnathawh hah nên chuan a natna chu a induh thei lo a ni ber mai. Natna hlauhawm tak vei a nih avangin mi dangte pawhin an en dan a dang lo thei lo va. |henrual kawm leh mi dangte nena inpawlkhâwm nuam ti chi a nih nâk alaiin a fâla awm keuh keuh a lo ngai ta si a, khawhar rêng rêngin a hun tam ber chu a hmang \hin a ni.

Khawhar hnêmtu chu a mamawh lian tak pakhat a lo ni ta a. Lehkha chhiar leh ziak nuam a lo ti hman

Page 224: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

216

thawin chu lamah chuan a lo inhmang hriam tawh hlauh ale, tih tur a haihchham lo viau zâwk a. College a rah hma hauh, Shillong-a High School a kai lai a\ang tawh khân sap thawnthu leh hla chi hrang hrang a lo chhiar \hin a, mahni tawkin a lo tuipui êm êm tawh mai hi a lo ni a. Amah hre chiangtu a \hianpa Zairema chuan, ‘English poetry te hi a ngaihven êm êm reng a ni’ tiin min hrilh nghe nghe. Sap thawnthu leh hlate, leh an lehkhabu a chhiar chi hrang hrangte chuan a thinlungah Literature lam chi a lo kui \iak teh rêng a ni ang chu, thu awmze nei tak tak a lo ziak a lo ziak ta mai a.

A thawnthu ziak hmasa ber nia hriat- HAWILOPARI chu kum 1936 khân a lo zo fel diam tawh a. Hemi kum hian a ziak ngei a ni tih pawh ama kut ziak a\ang ngeiin a hriat theih a. He thawnthu hi thawnthu sei tak a ni a, a kutchhuak lian tham hmasa ber si heti taka thui leh ngaihnawma a han ziak thei hian Sap thawnthu bu chhah pui pui lo hmelhriat leh chhiar tawh \hin a ni tih a tirinhlelhawm lo zual sawt a. A Dairi (Diary) a\ang pawhin lehkha chhiar zau a nihzia chu a hriat viau mai.

Zir thiamna lamah chuan I.A. kum khatna zo chauh a ni a. A zir zawm zêl theih tak loh avangin B.A. pawh a pass ta lo a ni. Zosap upa Pu Mena chuan ‘B.A. zo phawt se, B.D. zir rawh se’ tiin beisei leh chhuang rilru takin Biakliana chu a chhawmdâwl \hin a. T.B. veia a lo hâwn hnûah pawh khân, tlema a han dam deuh chuan Pu Mena chuan, ‘Aizawlah Tirhkoh hna zir phawt mai rawh se’ a la ti zel a. A hnêna Tirhkoh hna zir turin a thlang fel nghâl thlap mai a. Cherra lama L.Th. zir tura tirtu pawh kha a nihna takah chuan Pu Mena tho kha a ni.

Page 225: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

217

Mahse Biakliana tâna kawng a lo sial zawng zawng chu a fuh hlei thei ta lo va; pang dama Pathian thu zir zel thei ni se chuan, amah Biakliana kha zawngin Pathian rawngbawltu nih tluka châk dang rêng rêng a lo nei si lo.

Mizo zinga thawnthu phuah thar (Novel ziak) ching hmasa chu Biakliana leh a \hianteho kha an ni a. Kum 1936-a a phuah HAWILOPARI bakah 1937 lama a ziak LALI (Lalawmpuii) chu Mizo Short Story (Thawnthu tawi) hmasa ber a lo ni ta bawk. HAWILOPARI hi Mizo thawnthu phuah hmasak ber ni mah se, a thawnthu ruangam indin dan te, a changtute mizia leh khawsak hmangah te, leh a thawnthu boruak pum inpumkhatna lamah te hian a fakawm hle. A ziaktu-in Mizo \awng a hman dan leh a hun leh hmun azira \awngkauchheh chi hrang remkhawm dan hmangte hi a sitawm lo hle. Hawilopari chu mi hausa fanu zawng a ni hauh lo va, lungdi bera a neih tak Hminga lah chu fahrah mai a ni si. An karah harsatna mai bakah hmelma an leng a, khaw khata awm lovin anmahni lah hmun hranah an han awm zawk zawk bawk nen.

Nula leh tlangval inhmangaih takte inhmuh leh awm dun theih dan kawng zawnga tlangval dang han beisei chu a awm loh tehlul nen, Biakliana erawh hi chuan tih dan danglam tak a hmu chhuak a. Hminga leh Pari te an inkutsuih theih hma chuan an tana \hahnemngai leh thawkrim tluan chhuak parh turin Zêma a hmang ta daih a. Zema hian Hminga te unau fahrah rethei tak chu duat takin a kaihruai a, duhsakna thinlung thianghlimin a duhsak a. Ama nunna hlanin Hminga leh Pari te inhmangaihna chu a parchhuahtir ta a ni.

Page 226: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

218

Kum zabi 19-na chawhnu lama thil thleng anga lantirin, Biakliana hian nula leh tlangvalte inhmangaihna leh an kara harsatna awm thei zawng zawng leh \hian chhan thih ngam Mizo zinga an lo awm \hin dan te awmze nei takin a phuah chhuak a. Mizo hnam ziarang phawrh pah zelin, thil thleng te fel takin a remkhawm a, thu inlalawn \ha tak, thawnthu ngaihnawm leh a ngaihtuahna kaihruai thei tak mai HAWILOPARI hi kum 1936 khan a ziak diam a. Hnam dang thawnthu phuahte nena khaikhin râlah pawh zahpuiawm lo tak a ni.

Mizo thawnthu tawi zinga hmasa ber LALI (LALAWMPUII) hi han thlir ve thung ila. Kum 1937-a Biakliana thawnthu tawi phuah hi Mizo hmeichhe dinhmun tarlanna dik tak a nih avangin, Mizorama thawnthu inziaksiak hmasa ber \uma thupui Mizo hmeichhe chan tarlang chiangtu ber, Lawmman pakhatna dawngtu a ni.

Kristian nula leh tlangval inhmangaihna thawnthu, harsatna kara rinawmna leh, chhungkaw nun sawprawp tak karah pawh Pathian rinna tak takin rah a chhuah dan lantirna thawnthu \ha tak a ni. Lali chuan Pathian a ring a, a chhungte nun a hneh a, mi \ha leh Pathian \ih mi Biakmawia nuna thil chu hmu-in, tlangval hausa tak aiin rethei zawk mah se a thlang tlat a. Sual tel lo \hatna chuan a tawpah chuan rah \ha a chhuah a, mi nun ngil chu a hmuingil tih chiang tawkin Biakliana hian a tarlang a ni ber mai.

Ngawr natna avangin Durtlang Damdawi inah September 17, 1937 khan L. Biakliana leh a \hianpa Kaphleia Chhakchhuak chu an lut a. Biakliana chu Gauhati-a lehkha zir, a dam loh tak avanga Mizoram

Page 227: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

219

lama hawn chhohpui a ni a. Kaphleia pawh chu Calcutta-a lehkha zir, natna khirh tak avanga Zoram lama hawng chho ta ve tho a ni. An hâwng lam Silchar khuaa Dr. G.G.Crozier-a’n a lo enfiah chuan, Biakliana chu Kaphleia ai chuan a dinhmun a la \ha hret a ni awm e. Mizoram lama an rawn hawn chhoh dan chu Kaphleia chuan hetiang hian a Dairi-ah a chhinchhiah:

Ka pa hovin mi 6 lai zing dar 9-ah Sairang an lo thleng a. Mi 30 lai Biakliana zawn turin Saitual a\angin zing dar 10 velah an lo thleng bawk a. Kan pahnih chuan min zawn nghal a, sikul naupang leh Training hote pawhin an \anpui a. Durtlangah min zawn tlang nghal a, tlai dar 6 velah kan thleng tiin. Chu ni chu September ni 17, 1937 nia hriat a ni.

Biakliana leh Kaphleia chu Durtlang Damdawi in tawntirh, tunhmaa luhka ber chhak deuhvah chuan in te tak tê an saksak a. Chu in chu a hmingah INTE-THAWVENG an vuah a. He intê hi a vêla tukverh awm, thawveng tak tura sak a ni a, Biakliana leh Kaphleia awmna tur liau liauva Durtlang khaw ho sak a ni. A tirah chuan a chhuat dâp chu phah tlar mai mai a ni a.

Mahse an lal Suaka’n a rawn hmuh chuan, ‘He chhuat hi a tahin tah rawh u,’ a rawn ti a, an tah leh ta a. ‘Chutia a sawi lai chu ka la hre reng mai- Pu Chawngbuanga hovin an rawn tah \ha leh ta a ni,’ tiin Pi Seni, chutih laia Nurse chuan min hrilh nghe nghe. Biakliana leh Kaphleia ten an chhuahsan hnu chuan he Inte-thawveng hi an \hiat ve leh ta mai a ni. Thil danga han hman \angkai chu an tum lo hle niin a lang.

Page 228: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

220

Natna hlauhawm leh inkaichhawn sam tak vei an nih avangin tuma tlawh an phal lo va, anmahni mai chuan awm dun rek rek se an duh a ni. He thuziak hian an dinhmun chu a tarlang chiang hle awm e. ‘Hriattirna- He in hi tlawh phal a ni lo. A tlawh kan hmuh chuan a pawi hle ang. Mi tin tana \ha tur a ni’ tih thu hi!

Tuman an tlawh loh avang chuan Biakliana leh Kaphleia chu an khua a har thei hle a. Anmahni mai bakah chuan an chenna inte-thawveng pawh chu a khawhar \hin niin an hria a. Chutia khawhar taka an awm \hinzia chu hriain chhun lamah belbul ngam lo mah se, anmahni enkawltu bik Nurse Seni leh Hnuni te chuan zan lamah an tlawh \hin a. ‘Keini chuan an TB kai hi kan hlau ve lo a ni ber mai, an thawnthu sawi te kan ngaithla a, zan rei tak tak thleng kan awm \hin’ tiin Pi Seni chuan a sawi.

Lehkha te ziak a, hla te an phuah a. Lehkhapuan an mamawh chang apiangin anmahni enkawltu Nurse-te chu an hrilh a. Anni chuan lehkha an zawnsak \hin a. A changin mi an dil a, a changin Damdawi in pisa ami chu an lak rûksak \hin a ni awm e. Hla phuah \hin ve ve an ni a, anmahni dinhmun pawh an hla phuah dun ‘Kan run khawhar’ tihah hian an hril chhuak thiam hle mai. He hla a\ang ringawt pawh hian khatih laia Ngawr natna tuar nih rapthlâkzia chu a lang chiang hle mai. A chang khatna-ah chuan,

Kan run khawhar chhim chhak hawiin, Tlang thing karah fal ten a ding, Vangpui-ah lelte’n zai rawn vawr,

Page 229: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

221

Awmlai leh awmhar kan vei kawp.... an han ti a. An pahnih chuan an na ve ve a, an khua a har dun \hin hle a ni tih a hriat reng mai. Inte-thawveng-a an awm dan chu a chang chuan mak an ti \hin ni ngei tur a ni:

Rûn mak a ni kan rûn fal te, Rûn reh, rûn hrang, zir in lian ber; Sappui sikula kan zir loh, Kan zirna thil mak chhui sen loh...

Intê ni mah se an thil zir chu a mak danglam tlat a, zir in lian bera awm ang maiin an thil zir mek chu an College kalna lamah te pawh khan an lo la zir sil loh avangin an chhui chhuak hlei thei lo a ni.

Hawihkawm lenrual an kai ngam lo, A luahtute \awng an phal lo; Rihsang liamsan rûn ram iangin, A reh a hrang, hmar tlangpui \ih....

Tuma chuankai ngam lohna hmuna han awm ran mai chu a hrehawm duh ngawt ang le! A luahtute lah chu tumah be lo tura hriattir an ni lehnghal. An rilru a fim a, an ngaihtuahna a thiang kâk mai bawk si. Chutih laia miten leh hlauh an han nih chu an rilru zawng a na ve ngawt \hin ang le.

Mahse tihngaihna dang awm hek lo, an sepui ruah tuar ngawt ngawt mai a. An tuizawng leh thiam zawng a lo inang hlauh va, chu chuan an ni tin hun hman dante a tihlimawmin ni pawh a tum tawi ve \hin a. Chungte avang chuan chu in khawharthlak tak maiah chuan Biakliana te \hian dun chu an hlim ve hlauh zawk \hin a,

Page 230: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

222

rûn khawhar chu inte-thawveng nuam takah an chantir ni tin thei hlauh zawk a ni.

Kan run khawhar titute hi an khua a har \hin viau ang tih chu kan hriatthiampui awm e. Lainattu chu an nei thliah thluah a. Chutih laia Durtlang lal Suaka ngei pawh chuan a khawngaih \hin hle. Biakliana ngat phei chu a \hianpa leh harhna thlen laia Zoram dung leh vanga a rawngbawlpui ngawih ngawih fapa a nih avangin a lainat zual a. A tlawh fo \hin a, a khat tawkin an chawhmeh tur sangha a rawn pe \hin a ni.

Mi dang chim buai loh tur an nih avangin anmahni pahnih chu an inkawm hlim a ni ber a. An khawharna chu anmahni awimutu-ah an hmang lo va, a \angkai zawngin an hmang a. Lehkha an ziak mawlh mawlh reng a, hla an phuah a, an letling bawk a. An INTE a\ang chuan Mizoram dung leh vang leh Zoram khawvel hi an lo thlir vang vang \hin a, ‘engtin nge ni ang, engtia tih tur nge ni ang?’ tihte hi an lo chhût buai ve em em \hin a ni.

CHHURA CHANCHINBU an tih mai, kutziak ngata an siam chu \um 20 emaw lai an chhuah a. An chanchinbu siam hi phek li vela chhah a ni \hin. Hetah hian thuziak lama \hahnem an ngaihzia leh an rilru leh suangtuahna ziaka an lo dah chhuah \hin dan a lang chiang hle. An thuziak chhiar \hin nurse leh mi dangte chuan ngaihnawm an ti a, amaherawhchu he chanchinbu hi tuman an lo kawl \ha lo a ni awm e. An thuziak dangte erawh hi chuan Zofate hnenah thuchah awmze nei tak a la puang zêl dâwn a ni.

Page 231: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

223

Mi inang, sa inang, dinhmun inang bawk chu han inhmangaih leh inngaina lo zia hi an ni lo reng a. Inte thawveng-a an awm dun laia engkim inhrilh tawn, hrehawmna leh lungngaihna puan inzawn, an dinhmun an inbih laia rilrua rum dûn, thuziak leh hla phuah lama an rilru an sen laia harh sawng sawng, intihhlim tawn tuma nui dûn \hin an ni a. Tlema an taksa lam a dam deuh hnu-ah chuan Kaphleia chuan an khua Tachhip a pan a. Biakliana pawh chu Saitual khuaah a hâwng chho ve ta bawk.

Tichuan chanchin inhrilhtawn rengin, an inzawmna thu leh hla chu an partir reng a. |um khat chu Kaphleia lehkha rawn thawn Biakliana chuan mipui hmaah a chhiar chhuak a. Chu a lehkhaah chuan a dinhmun chhiat tawhzia leh dam chhuah a inrin tawh lohzia thute a ziak tel a. Mipui hmaah chuan a duh huna rilru paukhauh leh inti mipa tak Biakliana mittui chu a sur zung zung mai a. Kaphleia a lainatzia chu hriatthiampuiin Saitual mipuite chuan Biakliana chu an khawngaih em em a ni.

Kaphleia thih thu Biakliana’n a hriat ni chuan engmah dang a ti thei lo. Pi Vanlaltluangi chuan chumi chungchang chu hetiang hian a sawi: Hualtu-ah kan zin a. Chumi ni chuan Tachhipah Kaphleia a thi a. Kan zin hawng chu Biakliana Hockey khel tur nen kan intawk a, Kaphleia thih thu chu ka hrilh a. Ani chuan, ‘E khai, na ka va han ti em!’ a ti a, a lêt hmak mai a. Chubak chu engmah a sawi lo, tiin min hrilh.

Biakliana leh Kaphleia te hi Mizo zinga thawnthu phuah thar ching hmasa pahnih an nih avang te, natna inang tuara thi ta an nih avang te, Sairang a\anga Durtlanga zawn chhoh rual leh Durtlang Damdawi ina

Page 232: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

224

intê-thawveng luah dun an nih avangte leh hla te letling leh phuah dun a, chanchinbute chhuah leh thuziakte inchhiarsaka an awm hran hnu-ah pawh lehkha inthawntawn reng an nih vangte pawh hi a ni ang e, sawi kawp hi an hlawh hle a. An thih kum a lo inhnaih lehzel a, khaw khata thi phei chu ni se thlan inhnai riala phum ngei tur chi an ni ang. Amaherawhchu, an lei taksa zalhna hmun chu a inhlat hle thung mai.

Eng pawh nise, hei hi i hria ang u. Zofate hian khawvel kan dap ve tan ta der a, khawi hmunah pawh Mizo Novel Platinum Jubilee hi a hman theih. Kan lenna vangkhua dang mah se, thinlung hmun khat pu-in, khawi hmunah pawh i Mizo hluah hluah ang u. Mizo thil ngaisang ila, Zo-zia i vawng nung zel ang u. Malaysia lama Mizo-na puan sinte u, engtin nge Mizo Novel Platinum Jubilee lawm in tum ve le?

Page 233: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

225

IDENTITY Dr.Lalrinawmi Ralte, Bangalore

Mizo Christian Fellowship Malaysia-ten in Lehkhabu chhuah Kan Lenna Vangkhua-a article ziak tura min sawm avangin ka lawm a. India leh Mynamar tih lohah chuan Malaysia hi Zofate tamna ber a ni hial lo maw, hmun dang a lo awm a nih chuan a lawmawmah ngai ila. Malaysia a\anga Zofate tana hmasawnna tur in rawn chhawpchhuak tur hi ka lawmpui tak zet zet che u a ni. Tunlaia ka rilrua lian tak ‘identity’ hi han sawiho ka chak a. Identity hi ‘nihna’ tia lehlin tlangpui a ni a, kan hman lar em em, a bikin culture nen hian an ni a, Mizo \awngah kan senglut tlukin kan hmang lar a, kei pawhin identity chu ka Mizo \awng hman hmiah hmiah mai dawn a ni, min hrethiam dawn nia. Hnam dangte nena kan chenhonaah hian identity chu kan hmang uar zual ni te pawhin a lang. He article hian Mizoram chhung a kawk tam hle a, min hriatthiam ka beisei e. Han titi nikhua hian \awngkauchheh zen pakhat chu, “chu mi kha mi chu hnamah a chiang a nia” han tih hian ‘identity-a chiang’ kan sawina a ni ber awm e. Chuvangin, Zofaten identity kan sawi pawhin ram chhung leh ram pawna awmte thlir dan a dang a, Zo hnahthlak India, Myanmar leh ram hrang hranga leh state pawna awmte a dang leh bawk a. A hmangtu hmanna hmun, a Sap\awng takin ‘context’ leh ‘social location’ te an pawimawh a. Hei hian a entir chu ka tawn kha mi dangte tawn nen a inanglo thei a, chu chuan kan thil thlir dan a tidanglam thei bawk a. Chuvangin thlir dan inang

Page 234: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

226

lo hian inhnialna lamah min hruai lo se, in hawng tak leh zau hek hawka kan dawnsawn a \ha awm e. Nitin nun hian kan identity a ken tel tlat avangin, a bikin hnam, \awng, culture, chhungkua, hming, incheina, chaw, chawhmeh (ei dan leh siam dan) leh sakhaw nun thlengin tih bikna leh zia kan nei \hin a. Mahni tih \han dan kha ‘tura neih’ (norm) a ngai a, kan tih \han dan ang loa kum tam tak lo nung ve te zia leh tih\han kan inzahdersak a pawimawh em em a ni. A bikin ram pawn leh state pawna awm hian Mizo zia leh tih\hin dan te theihnghilh a awm thei em ni? Hnam dang zia laka an awm dana awm a awm thei em ni, awm tehreng pawh nise a \ulna chin ‘survival’ atan a pawimawh thei mahna. Zofate ram hrang hrangah leh hmun hrang hrangah kan inzarpharh ta hle mai. Kan awmna Bangalore te ngei pawh kum 1982-a BD zir tura ka kal lai chuan Mizo hi chhungkua 6 leh \halai 50 vel kan ni a, tunah chuan 2000 kan inchhal thei tawh mai awm e. Kum 30 chhunga Zofate ram pawn leh state pawna kan inzardarh dan en hian thil danglamzia chu kan hai awm love, kan identity pawh kan chiang tual tual tlatin ka hria. Mizote leh Identity tih chu kawng hrang hrangin lo thlir ila, heng kan han sawi lan bak hi sawi belh tur a tam thei ang, chubakah heng kan sawi lante hi a inkalh thei a, chhanna pek tum ai chuan ngaihtuah chhunzawm atana chhawp lam hi he article hian a tum a ni. Hnam hi identity nen kan hmehbel deuh ber awm mang e. Zofate hi tute nge maw ni le, hnam engzatinnge Zofate hnamah siam, tih hi zawhna pawimawh tak a ni. Zofate India ram, Burma leh Bangladesh-ah te kan awm

Page 235: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

227

darh a, chu lo pawh ram hrang hrangah kan pem darh tawh a. Khawi hmunah pawh awm ila Mizo kan nihna kan chhawm zel a. Chutih lain Mizoramah ngei pawh Mizo nilo hnam dang an tam ve mai bawk a, Zoram mi an ni vek bawk si a. Ngaihnawm ka tih em em pakhat chu nikum 2010 khan Ralte Study Forum chuan Ralte chipeng a chhui a, Pu Ramzauva lo zir tawhte chu zirhona a awm a, Ralte hian chipeng 80 aia tam an neihte chu ropui ka tiin ka lawm em em mai a. Raltea min siamtu chipeng tamzia chuan Ralte anga hnam kan tamzia te min hriatchhuahtir a. Hnam dang pawhin an chipeng han zir ve ta tak tak se Mizo anga inchhal, Zofate siamtu chu chipeng za tam tak kan ni dawn a, a va ropui em, kan darhsarhna (diversity leh plurality) te hi lawm tham a tlingin ka hria. Facebook han luh te hi a bengvar thlak ka ti a, \halaiten hnam hming an dah dan hi ka lo thlir \hin a, ka hriat ngai loh hi a tam em em mai chu ropui ka ti a. Chu bakah group hrang hrangte an han insiamin entirnan, ‘Hringngen Run’ tih te leh ‘Ralte Inpui’ tih te pawh a lo awm ta a, hengte hian intihbingna lam ai chuan hnam hausakna lam ken tum ngei se ka duhsak khawp mai. Hetia kan darhsarhna lam kan thlir loh chuan kan \henawm state Nagaland te pawh kan ang mai thei asin. An sawi dan chuan Nagaland-ah Naga an awm lo, Ao te, Angami leh Lotha te an cheng a, Naga chu state pawnah chauh an awm, an ti \hin a. A chhan chu Ao-ho hian ‘kei chu Ao ka ni’ an in tih \hin zawk vang a ni. A bing lutuka kan kal chuan Mizoramah pawh ‘kei chu Pachuau ka ni’ kan tih ve a hlauhawm viaua hriatna ka nei a. Chutiangin, Mizoramah pawh Mizo lo hnam tam tak an

Page 236: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

228

awm a, Mizoram hi Mizote chauh ram a ni lo tih pawh kan hriat a ngai awm e. Hming kan invuah dan hi a bengvarthlak riau asin. Identity hloh hi kan ti ve fo a, a eng ber hi nge pawh kan han puh dawn le? Identity hi mimal nun te, hnam nun leh sakhaw nun a huam vek mai a. Nupui pasal neih chungchangah hian kan hmehbel nasa viaua hriatna ka nei \hin a, a bikin Mizo nulain hnam dang pasala a neih hian a pasala identity kan \awmtir a. Awmna hmun a zir leh hna avanga pasalte identity \awmpui \ulna a awm \hin bawk. |um khat chu kan \hiannu hnam hming hi a pasala hnam nen a inan loh avangin nupa an ni tih an hre lova thlawhtheihnaah \hutdun an remti lova. Chutih karah nulain pasal a neih a, a hming pangngai a la chhawm thei hi a hlu hle bawk a, hnam dangho chuan dan hmangtein an beih fe a ngaih lain keini tan chuan neihsa a ni a, entirnan, Nl. Lalthannguri Tochhawng chu a pasal neih hnu pawhin Pi Lalthannguri Tochhawng a la ni fan a, a lawmawm riau, hnam dangin an awh ngawih ngawih kha keini tan chuan neihsa a ni. Inkohna hi hming kan sawi lai mek chuan kan hnam nuna thil duhawm tak nia hriatna ka nei a. Kan pi pute hun a\anga kan inkoh dan hi a mawi ka ti hle a, kum lama u zawk hi U title kan pe a, chutiangin Nu leh Pa te pawh kan Pi leh Pu \hin a nih kha. Ram pawna awm rei tawhte hian he inkohna zahawmna hi an vawng nung tawk lo deuh em aw tih ka ngaihtuah \hin a, aia u zawk pawh hminga inkoh a lo awm ta nawlh nawlh mai. Hei hi chu identity crisis an tihte zinga mi ni ve ngeiin ka ngai tlat. Hnam zia anga kan inkohna hlu tak mai khawi hmunah pawh awm ila i vawng nung reng ang u.

Page 237: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

229

|awng chungchang hi a inhnial theih hlein ka ring bawk a. He laia ka sawi duh chu mahni \awng humhalhna kawng te, hmanna kawng te leh a hunte a ni. Inchhung khurah ngei pawh Mizo \awng hmang lovin Sap\awng an hmang \hin tihte kan lo hre tawh \hin a, chhan leh vang a awm a ni ngei ang. Chutih lai chuan hnamdang zinga piang leh seiliante chu nu leh pain Mizo \awng hmang turin han bei chiam teh mah se, an beidawng lam chu a ni fo bawk, mahse chenna boruakin a hril loh avangin \awng an pai em em a, an hriatthiam awm tho. Chuvangin, Mizo tan Mizo \awng kher a hman theih loh hun leh hmun a lo thleng chho ta zel a nih hi, \awng thiamlo pawh hnamah chuan a chiang viau thei lawi si. Kan nitin khawsakna atana \angkai \awng kan hman maite pawh chu kan tan a pawimawh a, dam khawchhuahna (survival) atan a \ul a ni ang e, hna zawn leh nitin nunah khawsak a tiawlsam thei dawn a. Mizo, Zofate hi mahni \awng ngaina tak hnam kan ni a, kan kianga hnam dang awm vete tih hrilhai tumte pawh a awm \hin ang! Hnam dangte chuan, Mizote chu pahnih lek pawh ni ula in \awng chauhin in inbia a, min hre tawh lo, an tih changa rilrua lo lang zawk chu \awng hian inunauna a thlen nasatzia a ni. Incheina lam hi Zofate hian kan hmasawnna lam niin ka hre \hin a, kan zahpuiawm lo hle a ni. Tun hma deuh kha chuan Mizo nu leh nulate kan inchei mah mah hian ka hre \hin a, kan nitin khawsakna nen a inmil lo te ka lo ti \hin a, mahse hun a lo kal zel a, a mimirin inchei kan ngainat dan hi a \ha leh hlea hriatna ka nei a, incheina hian min tichangkang a, thingtlang leh khawpuiah pawh kan fai khawpin ka hria. Hnam anga lak chuan Mizote hi India ramah pawh a fai ber kan ni mai thei, inchei kan uar bawk a, Mizo mipate ngat phei

Page 238: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

230

chu tlangmiah hian an inchei berin ka hre \hin. Naga leh Khasi mipate ai chuan Mizo mipa chu inchei nalh tak an ni hian ka hria, an incheina man pawh a to zawk ang. Nikuma Zoram ka chuan chhuaha zawhna pakhat ka dawn chu, ‘Bangalore-a Mizo nulate inkhawmnaa an inchei dan min zawt a. Min zawttu chuan Kolkotaa Mizo nulaten inkhawmnaa puan an bih chu \ha a tih thu a sawi nghal bawk a. Delhi lama \hiante chuan inkhawmna tura Bus 2 an lak mai baka darkar 1 aia rei bus chuan a ngaih thu te an sawi chuan mahni awmna hmun azir a ni tiin ka rilru ka siam fel a. Nula pakhat Call Center-a thawk pawh Pathiannia hna a thawh avangin inthlak pawh inthlak hman lovin hmanhmawh takin Biak in a rawn pan a, kekawr nen bag nen bawr takin a lo kal a, Pathian Ram Ip a pe lehnghal a, ka fak khawp mai. Puanbih hi Mizonaah ka ngai lo. Malaysia ram te leh khawchhak ramte khi hmelah chuan kan anpuite an ni a, sakhuana lamah chuan inang lo mah ula, an kiang vela awm a nuam viauin ka ring. Malaysian te, Japanese te leh Korean te pawh khian an hnam incheina chu hun pawimawhah chauh an hmang tawh a, nitin hnathawhnaah an hmang ngai lo. Keini pawh hian kan tih ve a ngai tawh ang em? A nih loh chuan Mizona leh puanbih kan hmehbel dawn chuan a eng ber hian nge ‘puan’ siam, a rawng em ni, a zia nge, a design leh pattern te nge, a size hi kan Mizona chu, tih hi zawhna awm thei a ni. Dik tak chuan Vai puan te, Kawl puante leh Sap ho secondhand tlengin a bih theih vek si a. Mizoten hming neia puan kan neihte hi tun hma deuh khan Hall chei nan hman a ni fo a, keini Bangalore

Page 239: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

231

Mizote pawh a tichhuaktu kan ni a, mahse hun a kal zel a, Kohhran Hmeichhe Inkhawmpui Lian 2004-a Vaivakawna kan neih khan a lo dik lohzia ka hrechhuak a. A bikin hnam nun kengtu chu nula leh nute kan ni si a, puanbihtute chu, chuvangin, hming neia puan kan neihte hi chu Hall chei nan chuan i hmang tawh lo ang u. Nitin Eizawnna kawng leh identity han sawi hian ka ngaih pawimawh chu kan ram kan enkawl dan te, kan nitin eizawnna ber loneih dan te, kan thlai tharte suma chantir dante hian ngaihtuahna a tithui hle a. Bazar phei ka kal apianga ka ngaihmawh chu a bal lutuk leh rim chhia hi a ni. Nitin eizawnna atana hmang te, a bikin thingtlang a\anga thlai thar zuartute chetna hi an khawngaihthlak ka ti. Nuam ve deuh, fai ve deuh, thawl nuam tak, zun leh ek thiarna \ha tak kan neihsak te hi sawrkar bakah kohhran leh YMA-te hian kan mawh a ni dawn lawm ni. Incheina leh hnam thu buaipui hlur hi a awm tawk awmin ka hria a, mi rethei zawk, chanhai zawkte leh thingtlang mite chet nawm ve theihna tur lam kan zawn hi hnama kan chianna chu ni mai hian ka hre \hin. Zan bazaar leh identity hian intodelh loh mai bakah Zoram thawl tak si tawt em ema kan awm tlatte hi vei awm ka ti a. Thingtlang mi, an thlaithar zuartute, nitin eichawp zawng, rethei zawkte dawmkang \hin hnam, pachhiate hmusit ngai lo leh chhawmdawl \hintu hnam kan nih tak tak chuan chaw leh eitur min petute nitin lo hnathawktute kan duat a ngai. Hetih hun vek hian ni danga ka hriat ngai loh Zirtawpni zan hian thingtlang a\anga chawhmeh zuar Thakthing bazarah leh Dawrpuiah kawnglaiah an lo intlar put mai a, khawlaiah an tlaivar dan te ka hmuh chuan ka khawngaih hle a. A

Page 240: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

232

tuk Inrinni zing bazaar nu paho chuan hniam an han dil lehnghal han hriat chuan, khawnge kan Mizo identity hi a awm tak? tih mai awl tak a ni. Aizawl khawpui chhunga thinghlim nuam awm ta lo te, chawlhna hahdamthlak awm ta lo te, bal tak maite hi hnama kan chianna tur kawng tam takte zinga mi an ni teh meuh mai. Ram hi kan identity pawimawh ber a ni a, khaw tinin kan ram kan enkawl dan leh kut hnathawktute dinhmun hi thlir zau a hun tawh hle. Tunah hian engnge kan dinhmun, kan \hian pakhatin a sawi dan chuan Mizoram khawthlang lam khaw tam taka ramte chu Aizawl paho ram a lo ni ta, a ram neitute chu mahni ram \hina hlawhfa an chang zo ta, tiin a’n sawi chu Mizo anga kan identity-ah kan chiang lo niin ka ngai mai a. Tun hma Mizo Lalte an lal laia an ramchhung an enkawl \hat dan te, tumah neitu bik awmlo, khawtlang ram ni vek \hinte kha tunah chuan mimal ram an lo chang zo dawn ta, engtin tak kal zel ang i maw! Hmasawnna-in min hmuak rup tawh mai si a, development tih te leh Look East policy te, World Bank kawng tihte chu kan nitin \awngkauchheh an ni ta. Kan duh emaw duh lo emawin kawngro a su lo \an chu a ni der mai a. Kan inpeih em tih chu inchhut ngun a ngai khawp mai. Entirnan, Lengpui airport thar an hawn a\anga thla 8 velah kei pawh a hmangin ka awm ve a, Aizawl a\anga Kolkota kan kal tur waiting list 1-3 kan ni a. Lengpui airport kan awmlai chuan a thawktute hnenah waiting list indawt dana ko turin lehkha min ziahtir bakah airport duty Police Officer \hianten min phone sak a, ticket lama hotu min phone sak bawk a. Ka rilru chuan khawvel hmasawnna luipui kan dai dawn \an a, dan anga

Page 241: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

233

fel taka kal ai chuan a thei leh theilo inkara kan han buai \an nghal chuan kan hmasawnna kailawn chu a hnawk nghal hlein ka hmu a. Ram pawn leh state pawna awmte tan chuan hnamdang zingah, ring lo mite a tam zawk an nihna hmuna awmte kan ni nual a, mahni \obul theihnghilha kan khawsa ve nawlh nawlh hi a va hlauhawm em? Kum 5 lai USA-a ka awm chhung khan identity chungchang kha ka hre thiam chiah lo a, kan Korean \hiante kha chuan an sawi reng mai a. |um khat chu Japanese \hiannu ka rooma lo leng chuan kan hnam zia lang theia ka room ka chei chu, ‘nang tluka identity-a chiang an awm hlei nem,’ min ti zauh a. Chu chuan min thlamuan hle a, identity hi zawnchawp thil a ni lo, neih hman mai hi ni ta te chuan ka hre ta a. Music hi Mizorama Zofate hian kan ngaina hlein ka lo hre \hin a, zai kan uarin hla pawh kan ngah reng a. Thlarau mi tam tak hla \ha tak tak min phuahsaktu kan tlachham miah lo hi a ropui ka ti a. Kum 2005-a Tahana Kristmas leh Kumthar kan hman \um khan nuam kan nufain kan ti em em a, khawlai kan han veivak vel hi Lalsangzuali Sailo zai an tiri chuah chuah mai chuan a ruktea hlimna min pe a. Tahan leh a chhehvela Zofate hian Mizote music lamah hma min hruaisak a, hla ngainat leh music thiamna kawng min chhawpsak a. Lengkhawm zai an thiam si, hla hril thleng hian an thiam bik riauin ka hria a, zai a kal tlat a. Tun dinhmunah chuan thlarau mina leh thlarau nun kawngah Zorama mite hian kan Tahan unaute kan tluklo ka ti ve a ni. Presbyterian Biak inah \um 5 lai thu ka sawi a, Methodist Kohhranah Kumthar ruai ka \heh bawk a, Kristmas tak tak i hman duh chuan Bethlehem lam aiin

Page 242: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

234

Tahan lam hian thlarau nun a chawm zawkin ka hria. Hei bak kan belh teh ang, eirawngbawlte hi an thiam em em a, an bai te, an bawl te leh an tlakte hi a tui bik tlat, an hnen a\angin zir tur kan va ngah ve. Thu leh Hla lam hi kan tui tlang ni berin a lang a, ka Tahan tlawh bawk han sawi leh ila, identity nen a inzawm tlata ka hriat vangin. Tahanah Mizo ho chu thu leh hlaah an tui em em a, an ram sawrkarna a \hat loh avangin an duh angin engmah an chhuah thei lova, zalen taka mahni rilru vei zawng zawng sawi thei leh chhuah thei dinhmun ding ta sela chuan literature lamah chuan an sang lehzual ngawt ang. Ka Tahan zin chhung pawhin Tahan Literature Club-te nen kan inkawm \hin a, hnam nun chawikan te, sakhaw nun vawn \hat te leh Zofa insuihkhawmna lamte an uar em em a. Mizo sakhaw rin dan te, hnam nun te khamlo em emin kan sawiho \hin a. An chep zia kara an tuizia ka hmuh hian keini Mizorama mite kan zalenzia leh kan ngaihsak tawk lohzia chu a inmil lo hlein ka hre \hin, ‘Zofate pialral kalkawng’ min sialsaktu an nihzia ka hre chiang hle a ni. Ei leh in lam leh identity a inkungkaih em aw tia ka ngaihtuah lai chuan, ka Tahan tlawh bawk chu chhunzawm ila, a bikin ei leh in chungchang leh chawhmeh siam chungchang hi a ni. Mi inah chaw kan eilawr viau a, ka chhinchhiah chu ‘engnge Mizo chaw’ tih hi a ni. Mizoramah chuan ‘standard meal’ kan tih hi chu- kan, bai, tlak leh rawtte an ni a. Tahanah chuan baite leh kante hi a tui bik em em mai chu ka fak hle a ni. Malaysia ngei pawh chu \um 2 lai ka lo tlawh ve tawh a, lui lam chawhmeh an ngah hle a, eirawngbawlah chuan an sang ka ti kher mai. Mizote hian hmasawnna kawng kan zawh mekah hian ei leh in lama kan \an deuh chu a

Page 243: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

235

ngai a ni. Hnam dang Mizoram hotel, a bikin zin kawnga eite hian bai kan inhawp \awm te chu harsa an tih thu an sawi \hin a. Bazar han kal ila, mahni ram chhung lui lam sa hmuh tur a tlem em em a, sangha te phei chu a awm lo tluk a ni. Buhfai te pawh hi a chi a tlem em em a, a hming phei chu kan hre lo, a fang bial tih te, a fang sawl tihte chu kan sawi dan a ni ta mai a. Mizote hian buai hma thleng kha chuan buh chi 30 chuang kan nei a, an bo zo ta vek a ni. Ka Rangoon zin 2002 \uma ka thil chhinchhiah pakhat chu Zofate kan awmna apianga kan dinhmun- sakhuana lam emaw, ei leh bar kawngah te leh nitin khawsakna leh nunphungte ka ngaihven a. Chuta chhinchhiah bik pahnih ka neihte chu – pakhatna chu \halaite nun a ni a. Hetih hun lai hi Zoramah chuan \halaite zingah drugs leh zu lama harsatna tawk an tam hle lai khan Rangoon leh a chhehvela Zofa \halaite drugs lama buai sawi tur an awm mang lo. Pahnihna chu an thawhrimna hi a ni. Sipai sawrkar a nih avangin an mi leh sate an hrek nasa hle a, kawng dung, mahni in zawn te pawh sawrkarin siam lovin chhungkuain an siam te pawh a awm nual a. Zofate chu Mizoram lama sumdawng an tam hle a. Nitin eizawnna kaawgah an thawk nasa em em mai chu a ni. Hnamdang zingah tlem zawk (minority) nih an thiam a, hnamah an chiang a, Mizorama Mizote aiin Burma Mizote an Mizo zawk ni hialin ka hre \hin, an fakawm ka ti. An va hnawk em tih hi hnamtin zingah a thleng \hin a. Malaysia-a Zofate pawhin chu chu tawn chang in nei ve ngei ang, chu avang chuan hmuhsitna, diriamna leh hlawh hrek tihte chu in nitin nuna in tawn a nih ka ring. Hei hi chu hmun tinah mitinin an tum a ni. Mizo

Page 244: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

236

nihna bak identity in nei lova, Bangladesh, India leh Burma-a cheng ni mah ila, a hnamah chuan Mizo kan nih miau avangin kan nihna, identity hi i vawng nung reng ang u. Hnam changkang apiangin an \obul an ngaisang angin keini pawhin \obul, hnam angin kan neih hi i hre reng ang u. Hmasawnna kawng leh zelenna ram dai zel tur hian hlemhletna dik lo laka inthiarfihlim a, awhna \ha lo laka insum a, zahpah leh \ih nei lo leka sum umna lama tlan lo tura infuih deuh deuh kan ngai vek a ni. Rinawm taka kan nitin hna \heuh tawh a, Mizo Kristian kan nihna hi kan nun puma kan lantir hi hnam ang te, sakhua angtea kan chianna a nih bakah a hralhtu ni lova vawnghimtu ni thei \heuh turin theihtawp chhuah lehzual rawh u.

Page 245: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

237

PI PUTE NUN C.Lalnunchanga, Mizoram

Nula zen thu sawi ta vak ila, mi \henkhat chuan Mizo pi pu nun a chhe zâwnga sawi tumah min puh ngei ang. A dik tak chuan kan Mizo pi pute khân nula zen an ching leh zauh \hin tlat si a ni. Nimahsela, kawng leh lama ngaihtuah chuan kha khân Mizo khawtlang nun thianghlimzia a lantirin ka hria. Tunlaiah chuan kan kawngkhâr leh tukverhte rinawm takin kan cher a. Kan in chhûngah mi sual an lo lut ang tih hlauvin kan inkulh khep khup a. Mi lian tam tak phei chu an in chhûng khurah an ralmuang lo va, anmahni invenna turin silai \ha \ha an kawl fer fur mai. Mi lian châng lo, tupawhin zanah kan inah mi sual lo lut se, kan lo vaw thlu tawp duh hial ang. Pi pute khawtlang nunah kha chuan heti ang tual chhung mi sual hlauhna hi a awm lo a nih a rinawm. Lal\in pawh an la nei lo kha a ni a. Zan thimah rikrum thil leh harsatna dang an nei a nih pawhin mei an chhawm nun hmasak a ngai a. An in chhûngah an nula zen tumin mi tu emaw a lo lût a. Pa ber a ralkhel chiam lo \hin khân, kha tih hun lai khan an khawtlangah rukru leh mi sual, mi rawk hmang an awm lo tih a tichiang viau awm e. Tin, an in chhunga rawn lut khan tharum a thawh dâwn lo tih an hrechiang hle a ni bawk ang. Tlangvalin nula a zen a, a tlanchhiatin, zawlbuka a \hiante khân tu nge a nih hre reng mah se, an sawi \ha duh ngai lo. Chuvangin thu buai hla buaia lak hleih theih a nih lohna chen a awm. Amaherawhchu, mi nu lawi thlem ching an hriat a, an man vaih erawh chuan an dim lo leh hle thung. Tlangval nupui nei thar chu a nupui

Page 246: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

238

bulah mu lovin rei tak, fa pahnih pathum an neih thleng pawhin zawlbukah an la riak a. Nula pawh an la rim reng a. Zân mut hnuah a rûk têin an inah an haw a, chumi hnuah zawlbuka mu turin an chhuak leh \hin. Mi sual \henkhatin an pasalte haw hma emaw, an pasalte zu chhim zânah emaw lo haw khalh a, thim thama an pasalte lema chang a, an nupuite lo ‘risk’ ching an awm a. Chu chu ‘lawi thlem’ an ti a. Chuti ang tih tum an hriat a, an man vaih chuan an hremna a nêp ngai lo, beng leh hnâr hlehsak a ni mai. Mahse, hei hi thil thleng zen zen lo, a hminga sawi tur awm ve chauh a ni. Rev. Zairema chuan, “Heti ang mi sual hi chu an tam lo a ni ang, hnâr hleh hi chu pakhat chiah ka hmu,” tiin a sawi. Khawlaiah nula lo fiam a, kut thawh chingte chu an awm ve. Infiamnaah ngaiin nulate’n an haw mai bik lo. Nimahsela, nula kha an theih hnu a nih si lo va, thinrim leh mualpho khawpa an fiam a nih chuan, nula khân eng ang pawhin tilêtin, thisen chhuak khawpin kut lo thlak pawh ni se, tlangvalin an haw ngam lo. Tin, mi nu hnute deh emaw, mawi lo taka mi nupui fiam emaw chu lei chhe chawi theihna a ni. Mizo pi pute khawtlang nun kha mipat hmeichhiatna kawngah a thianghlim a, nula virgin an ngaisang tak zet tih a hriat. Mizo mipain an tum ber chu sa kah tam leh nula theih kha a ni âwm e. Nulain tlangval an chetsualpui chuan an tân inzêp theih a ni lo, achhan chu amah ngaitu tlangval kha a \hiante zingah a uang ngei ngei tlat a. Nula unau ngai kawp thei mipa phei chu an thih hnuah arpa chang pahnih an tawn \hiantir \hin, lal nula ngai chu vapual chang. Sakhua an rin dân nen pawh a inzawm a. Mipain nula virgin pathum emaw, hmeichhia hrim hrim pasarih emaw a theih chuan, a thih

Page 247: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

239

hnuah mitthi khaw kawtchhuahah Pawla’n sairawkherha a perh an pumpelh turah an ngai a. Nula virgin chu Pawla’n a perh ngai lo bawk. He rinna hi a âtthlâk emaw, mâwl vâng emaw ti suh. A ropui a ni. Khawtlangah leh an ei zawnnaah nula leh tlangval a huhova che dual dual \hin an ni a. An inlâwm a, nilêngin hna an thawk a, zânah an la inrim zui ta zêl a. Awllenah lah nula thing phur an zui loh leh, chhûna an puan tah an la rim zui bawk. Nula tân tlangval ngaih chu mualphona tawp a nih avangin an inven reng a ngai a. Kum 5 chuang an inlawm hnuah pawh tlangvalin an nula lâwmte puan hmawr pawh an la dek thei lo va. Khati khawpa Mizo nulate an dehkhirh \hin avâng khân tlangval tân nula ngaih chu uanpui loh theih a ni lo. Ran ang leka sex hmang a, nula ngaih mai kha thil awlsam tak ni se, tlangval tân chapopui tur a awm lo vang. |iaulung zawng zawng hi lunghlu-ah chang vek se, hlutna a nei dâwn lo a ni. Pawla’n nula virgin a perh ngai lo an tih avâng hian nula thianghlim an chhuanzia chu a lang chiang viau âwm e. Tin, mipa tân Pawla perh pumpelh dân dang leh chu thangchhuah a ni a. Hemi awmzia chu: nula ngaih kha thangchhuah tluk zeta thil harsa leh ropui a ni. Thil ropui tak hi awlsam têa tih theih a ni lo. Nulate’n an zahawmna an vawng zo \hin kha an chhuanawm e.

Nula sual te, nula zen thute hi kan sawi duh viau mai, kan fiamthu tam ber pawh a ni. Nula mitmei hmu hmasa lo chuan tlangval kha an che mai mai ngam bik lo, mahse ‘risk’ huai ve hrim hrim hi chu eng lai pawhin awm a ni a. Heti anga nula mitmei pawh hmu lova zên mai ching hi ‘zân vâk’ an ti a, man an nih chuan sial an chawitir \hin. Mahse, man an awm ngai mang lo a ni

Page 248: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

240

ang. Tlangvalin nula an zen tam tak hi chu an theih tawh hnu a ni fo, chuvangin hmeichhia kha an \ang ngam tawh ngai lo a ni. Pawngsual leh inzen chungchangah hian nulate’n inven dân an thiam ve zêl. Nula zen an sawi tam tak hi chu Vailen hnu, tun hnai deuhva thil thleng niin a lang. Rev. Zairema bawk hian, “Lehkha an ziak thiam hnuin lungphunah an nula ngaih zât te an ziak \hin a, an chhuang deuh a ni âwm e, mahse pali aia tam ngai hming ka la hmu lo,” tiin a sawi. Khual khuaa nula ngaih chu khawtuala nula pathum theih tlukah an ngai a. Tin, a khaw tlangvalte tân mualphona a ni bawk. Hman laiin vawi khat chu Sailo lal Kairuma fanu rim turin Sailo lal bawk Buangtheuva fapa Lalluauva leh a hote an kal a. Lal fapain nula an rim chuan an thawk rip thei hle a, an khuaa mi ropui: zai thiam te, hlaphuah thiam te, fiamthu thiam te, inbuan chak leh nula lengzem thiam tak te’n an zui kawi duah a. Thla khat te, thla hnih te, a aia rei pawh, an hlawhtlin hma chu thang an tum a. A zuitute pawh hi an inthlâk zur zut a. Heti ang hunah hian khawtual tlangvalte chuan mikhualin an nulate an thei ang tih an hlau va, a rûkin an vêng reng \hin a. Kairuma khuaah chuan nula hmel\ha tak, an khawnbawl upa fanu Lalrochhingi a awm a. Tin, Buangtheuva khaw tlangvalah chuan nula chhaih zei tak Lehburha a awm bawk a. Ani chu an lal fapa zuitute zingah chuan a tel ve a. Lalluauva te nula rim hi an va thang rei khat hle. Hemi chhûng hian Lehburha chuan Lalrochhingi chu a lo thei hman a. An haw dâwn chuan an nula an tlâwm tih entir nân hnima milem siam, ‘sul’

Page 249: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

241

an tih chu kawtchhuahah an dah a. Kairuma khaw tlangvalte chu Lalrochhingi chungah an thinrim ta a, hla an phuah el a, nula rim zai pawh rel lovin zan tin zawlbukah an zai khâwm a.

1. Lehburha chu cham rei ta se, Lalrochhingi a rai ngei ang.’ 2. Lehburha’n puan nem rang a zâwn, Lalrochhingi’n a lum lo a ti.’

Chuti anga zan tam an zai hnuah zan khat chu Lalrochhingi pa chu zawlbukah a lût a, tlangvalho hnenah chuan, “E khai, kan khaw tan a mualphothlak em a, in la zai ring tawk lo a ni, kha aia ring khân zai ta che u,” a ti a. Chuta \ang chuan tlangvalho chuan an ti-el zui ta lo va. Nimahsela, Lalrochhingi tân chuan a hmingchhiatna chu thai reh theih a ni tawh lo. Tar leh naupang thlengin, ka nei tawh phawt chuan a chanchin an sawi sup sup a, rei tak chhûng pâwnah pawh chhuak ngam lovin an siam a ni. Heti khawp hian tlangvalte an nula chungah an thikthu a chhia a, hmeichhia an hauhna na ber chu, “Mi hurnu,” tih a ni a. Nupui pasal zawn kawngah pawh an fimkhur a, thlahtute thlengin an inchhui \hin. Mipat hmeichhiana kawnga ninhlei deuh nia an hriat chu an thinhrik a. An thlahtute zingah thil rûk ching leh uirê an awm em tih phei chu an chhui nasa hle a ni. Kum 2000 hnuah hian kum za hma lama Mizo pi pute inrelbâwl dân kha ka thlir kir a, khawtlang nun nuam takah an chêng ang tih ka ring tlat a. Râl leh sakei te, huai leh hri te, \âm te chuan a tibuai \hin teh meuh

Page 250: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

242

vang. Hei hi mihring nuna thil thleng pângngai ve rêng a ni a. Hausakna leh retheihna kan tih te, lungngaihna kan tih te pawh hi kan thil tehna a\anga lo chhuak a ni a. Tun hnuah hian kan manganna leh kan hlauh zâwngte a danglam ta tihna chauh a ni. Mizo pi pute khawtlang nun a nuam ang tih ka rin nachhan chu: hna an thawk rim a, intihhlim an uar bawk. Mihring hian mahni kuthnu, kan hnathawh lo rah chhuak aia hmuhnawm tih hi kan nei tam vak âwm lo ve. China-ho chuan, “Hlim i duh chuan nupui nei la, rei tak hlim i duh chuan huan nei rawh,” tiin an lo sawi \hin a. Mizo pi pute eizawnna, tlang ram lo neih kha kumtluanin an hnathawh rah an hmu a, an tân chuan hlimna vek a ni ngei ang. Sangzuala, Mizoram University-a Mizo \awng zirtirtu hian a sawi thiam khawp mai. “Tlang ram lo neih nawmzia chuh — lo kan han vât a, ‘E... ram pui a ni, a \ha khawp mai,’ kan ti a, lâwmna a lo awm a. Chutah lo kan han hâl a, ‘E... a kâng \ha khawp mai,’ kan ti a, lâwmna. Kangvârah thlai chi kan thlak a, ‘E... a \o \an e,’ kan ti a, lâwmna bawk. Buh a lo \o va, ngal a’n hawl a, khûp a’n hâwl pha a, fanghma leh dawnfawh a rah a, kumtluanin lâwmna hlir a awm chho va, a hahthlakna lam rêng rêng kan hre tawh lo,” tiin a sawi. Ani hi khabe sep thiam a ni a, a ti ti a ngaihnawm \hin. Intihhlimna lam han tih lahin kum khatah kût vawi thum an nei a, mi hausain khawtlang huap turin khuang an chawi a, pasal\ha sa kah lû lawm tur a awm reng a. Tunlaia in-picnic kan tih rawng kai ang chi sangha tlang vuak, lo zawh leh thil dang neuh neuh a tam mai bawk. Pi pute kha an nun sâng lo mah se, a huhova khawsak thiam ber an ni awm e. An khawtlang nun chu

Page 251: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

243

hmangaihnain a phuar khâwm tiin a sawi theih ang. |henawmte do aiin khaw sarih do an thlang a. Hei hian in\henawm khaw venna hlutzia a sawi chiang hle. |hian dunin thang an kam chuan, an sa awh an insem a. Pasal\hain sa an kahin a chan turin mi an sâwm a, hmeithai leh pachhiate an hleh bawk a. An thei lawh leh thlai tharte chenin mahniin an pumbilh ngai lo. ‘Sem sem dam dam ei bil thi thi,’ tih hian an inpumkhatna nghehzia a tilang chiang a ni. An nuna zahawm em em chu an puithuna leh aia upa an zah thiamna kha a ni. Ruai \heha chaw kilhonaah te, ram chhuahna leh kawng tam takah an tilang. Sa kâp thei an ngaihsanzia kan hria. Ramhnuaia kah mai theia sa an hmuh a, a naupang zâwkin a upa zâwk kâp tura an han kian mai thei kha a harsat turzia ka ngaihtuah a, aia upa an zahna kha a sâng tak meuh a ni. An khawsak honaah khân mi nunrawng leh \awng chaltlai takte an ngai thei lo va, \awngkam chenin an duhtui a, thu an khuh em em. Hming koh thlengin inzah derna an tilang \hin. Aia upa chu — ka pi, ka pu, ka û tiin. An rualpui chu — chu mi pa, chu mi nu tiin. Tin, râl an that \hin tih kan hria a, ânchhe inlawh te, tualthah te erawh chu khawvelah hian a duh lo ber hnam an ni hial ang. Nungcha leh ran sawisak pawh an duh lo. Vântlâng tâna mi hnawksak nih chu an duh loh ber a ni. Heti anga an khawsa ho theih nân hian serh leh sâng tam tak an nei a. Chung chu thiang leh thiang lo tiin an thliar \hin. Pi pute nun mawi hi tuna sawi vek sên a ni lo va. An sal man an tiduhdah ngai lo va, an sal hmeichhia an pawngsual ngai loh thu ringawt pawh hi a hrana ziah tham a ni. Kan thu tihtâwp nân sa lû an lâwm dân tlêm i’n sawi teh ang. Zanriah ei khamah sa kâptute inah sa lû

Page 252: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

244

lawm turin laina leh \henawm khaw vengte’n zu bêl an pu lût a, in chhûng khatin an lêng khâwm a, an zai dup dup a.

‘E za e, aw za e, za aw za, A e za e, aw za e, a za aw za e,’ tiin zai hla an hril

hmasa \hin. ‘E’ kan tih leh ‘e;’ titlang ila, ‘aw’ kan tih leh ‘aw’

titlang dial ila. ‘Dam leh tlang khatah, thih leh ruam khatah,’ an tihna a ni.

Page 253: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

245

KAN HLIAM A DAM LO! Darrokima, Mizoram

|hang hnih \hang thum lian zet a liam ta; Mizoram chu buaina chhumpui karah lengin, patling an r<m a, nunau an \ap a. Zotuithiang luan \hinna ramah khan thisen a luang a, rengchal leh ngirtlingten lunglenthlak tawpkhawka an awih \hin Zoram chu mangang au r^wlin a khat ta. Thlamuanna chu khawiah nge a awm tak tih pawh hriat lohin a bibo a. Thihna leh lungngaihna chhum thim chhah tak chuan chhungkaw tin a fang vel a. Tlangval chak leh tha z^, vanglai hun hmang mekten an pianna Zoram ram tan nunna an ch^n a, nula awm nem t> teten an thianghlimna chu \ap khur ngawt ngawt chungin sipai tawrawt pui pui lakah an hloh bawk a. Zofate tawrhna chu thil namen a ni lo.

Chu hun thim tak a\ang chuan \hang khat lian a han liam leh a, zawi zawiin buaina chu a kiang a, thlifimte pawh an ngilneiin boruak hip pawh a nuam leh \an ta. Amaherawhchu, hliampui tuar dam hlim a nih avangin Zoram chuan ngai a awh leh nghal mai thei lo a. Harsatna tam takin a la tlakbuak reng a, chutihlai chuan mi pakhat a lo au chhuak a, tihian a pianna Zoram chu a han au ta a:

Tho la ding ta che, i hliam a dam e, I tha \hum te a kiang e, Hnutiang hawi lovin ram kal siam ta che, Khuavel i la chhing ngei ang.

He hla ngenngawl tak mai hian a hunlaia Zofate thinlung kha engtin tak deng ang maw? Mi pangngai tan chuan a den chu na tak tur a ni. Hawina lam apiangah

Page 254: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

246

chuan r^l kut tuar zo hlim Mizoram na tuar hmel hmuh tur a awm a. Hmangaihtu tan chuan rilru a na lo thei lo ang. Chu hliam tawrhna a\anga dam khawchhuak leh tura Pu V. Thangzama au rawl hi a mawi a, a ril a, a \ha a ni satliah lo; Mizo ka ni ti tawh phawt tan chuan a hlu ngawih ngawih mai hian ka hre \hin.

Ni e, kha hliampui tawrhna a\ang khan Mizoram chu a dam leh mek a, a la damkawr viau na a, hma lam pan turin chakna a nei leh \an tawh. Tichuan, hun a inher zel a, mi kut kan tawrhna leh he rama tharum an thawhna laka kan tawrhna chu a dam tial tial a, a tha \hum zualpui pawh a reh ve hret hret ni chuan a lang ngei a. Mahse, vawiinah hian han hawi vel teh. Kan hliam tawrhna lak ata dam emaw kan intih hnua kan dam zui tak zel dan hian i lung a ti-awi bik ngut emaw chu?

Silai leh tharum nena min rawn beitu, sipai r^wv^ tak takte kut kan tawrhna kha chu a dam fel tawh a ni maithei, amaherawhchu, tharum leh silai chelek hauh lova min rawn beitute lakah hian kan himin kan dam chiah em le? Tun ang reng hian kum za kal leh ta ila, kan tu leh fate hian 'ka ram' tih tur an la rawn nei ang em? Huai taka sawi ngam a har tawh asin. Thawk lova hausak vak vak kan duh takna rilru tenawm hi khawi a\anga lo piang nge? Kan \halaiten kuthnathawh hawisan hmak a, lehkhathiam hna hmu lo pawl an din duh tak hialna thinlung hi Vana Pa leh Khuangchera-te thlah kal zel a\anga chhuak atan chuan a mak tih chang i nei ve \hin em?

Hnam hmangaihna rilru hi kan pu phak tawh thlawt lo ni te hian ka ngaihtuah fo \hin a, awmhmunah ka insawh ve fo \hin. Sum leh pai ngah hi emaw ropuina ti tlattu ram hruaitu leh sorkar officer lian kan neih

Page 255: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

247

chhung chuan he hnam hi a ropui ngai dawn si lo a, chu bawih a\ang chuan engtin nge kan tlan chhuah ang tih hi mut mawh hnar mawha kan neih a va hun tawh tak em! Sum leh pai buaia heti khawpa kan buai a, \halai chhawr tlak loh kan ngah dan em em han ngaihtuah te hi chuan, "Kan hliam hi a dam lo a ni" tih mai a awl \hin. Nia, kan hliam hi a dam mawlh lo a ni.

Na taka min hliam mektu thil langsar tak pakhat chu tangka ngainatna hi a ni. Kan thuhnuaia awm a, kan duh anga kan thunun tur tangka hian min thunun mek a, chu chuan kawng thim lam min zawhtir a, ropuina tlang chhipa chuang tur emaw intiin khawvel hi kan chhuk thlir a, mahse, khawvel hian min nuihzat mek niin a lang si! Khawvela hruaitu ropui tak tak, vawiin thlenga an chanchin kan la sawi ban theih lohte hi an hausak thu kan sawi khat khawp asin. Abraham Lincoln-a thl^m ropuizia hi khawi lehkhabu-ah mah ka la chhiar ngai lo. George Washington-a sanghadil \hatzia an sawi ka la hre ngai hek lo. Mahatma Gandhi-a In-hmun ngahzia hi khawi zirlaiah mah an zir ngai bawk hek lo ang. Kan ramah erawh chuan heng hi emaw ropuina kan la ti tlat niin a lang si a nih hi.

Hei hi ngaihtuah fo \hin ila ka ti. "Ka thih hnu-ah ka tu leh fate hian min la rawn zahpui ang nge min la rawn chhuang ang?" tih hi. Ka eiruk nasat chanchin chauh hi em ni ka tu leh fate ka rochun ang? Ka thatchhiat chanchin hi em ni ka tute tan ka hnutchhiah ve dawn? Tumruhna nen harsa taka ka beih hram hram chanchin leh, Pathian malsawm tlaka ka beih hram hram vanga ka lo hlawhtlin dan te hi nge rawn sawi \hin sela kan tih a, ka hlemhletzia leh ka rinawm lohzia te hi le? Hetiang ngaihtuah miah lo hian, kan ropuina tur emaw tiin, eirukin In leh lo ropui kan din a, kan In leh lo din a

Page 256: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

248

len zawh poh leh mi thinlungah kan t> ve thung tih kan ngaihtuah duh tawh si lo. Chu chuan he hnam hi a ei chhe mek a, kan hliam hi dam a hnehin a p<n zel a, p^n dam thei lovah a chang lek lek tawh a nih hi.

Ropui kan tih hi tangka sum neih lama kan teh tlat a nih chuan, khawvel ngaih-ah chuan ram rethei leh khawngaihthlak ber kan ni kumkhua ang. Thinlung ropui a\ang hian a ni ram ropui a lo din chhuah \hin zawk ni. Chu chu kan hmu thiam lo a, kan ram hruaituten an ineiruksiak a, \halai rilru a kal sual a, changkanna chu incheina-ah emaw a innghah kan ti tlat a, cheng khat pawh thawk chhuak lo, \hahnemngaia lehkha zir peih bawk si lo, hna thawh tur chu a melh pawh melh peih lo, neih nei mang si lova milian er ve ringawtte hi New York khawpuia millionaire fate inchei angin kan han inchei ve ta tak tak mai a. |henkhat lah chu pate eiruk zarah ka theih tak emaw tiin kan han inchhek arbawm a, a chapo ber berah kan la \ang zui a. Hetiang natna kan tuar nasa ta lutuk hi a pawi ber mai hian ka hre \hin. He hliam hi a ni Zofaten kan chhiat hlen phah mai ang tih hlauhawm bera ka hriat ve fo \hin chu ni!

Boral kan duh loh a, he hnam hi ni kin ni thlengin dam ve ila kan duh a nih si chuan, kan hliam tawrh mek hi engtin nge kan tihdam tak ang le? Tihian i ngaihtuah \hin teh ang u. He hnamah hian mi pakhat ni ve turin Pathianin min din a. Khawi hmunah pawh awmin khawvel letliam daihah pawh inkulh mah ila, ka hnam tan hian thil \ha eng emaw tal chu ka ti ve tur a ni a, min hretu chu an tam emaw, an tlem emaw, ka milian emaw, ka rethei emaw, ka dinhmun chu eng pawh ni rawh se, min hre chiangtuten ka chanchin an rawn sawi changin ka hming hi zah takin an rawn sawi tur a ni. Hei hi kan vawn ngheh tlat chuan, dik lohna tam tak hi kan tlansan

Page 257: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

249

thei ang a, he hnam tan hian ro-hlu kan tling ve ngei ang. Tuna Mizorama mi ropui ve pawl tak anga lang, thil tithei ve tak tak zingah pawh hian, an thih hnu-a tuma'n an thlan an tlawh peih loh tur, an thih hnu kum tam tak thlenga zahna entir zui zel chu sawi loh, an liam rual ruala deusawh chunga fiamthu thawh nana an hman zui mai tur hi an tam khawpin ka ring. Chutiang mite chuan ropuina emaw an tih chu an chen zo vek tawh a. Mi dangte thinlunga ropui zui tur an awm tawh lo.

Kan thlanah chuan kan chhung leh khatten thu mawi tak tak an la rawn ziak ang a, hla thu \ha ber ber te pawh an la rawn nemkai ang. Mahse, kum sawm a vei meuh chuan chu thil chu kawng kal mai mai pawhin an chhiar peih tawh si lo ang. Chu vangin, a pawimawh ber zawka chu, kan dam chhunga kan thiltih ve, Zofate thinlunga inziak kumkhua tawh tur hi a ni. Chu chu mi dangin min rawn tihsak thei lo. Ka thawh chhuah a ngai a, ka hming mawina leh ka mawi lohna pawh ka hlawh chhuah liau liau tura chung lam ruat sa a ni.

I tu leh faten chhuang taka i hming lam chungin, "Hei hi ka pu/ka pi a nih hi," an la rawn ti dawn nge? I thlah an lo nih avang khan zakin an la kun ang a, i thlarau kha anchhia an la rawn lawh dawn tih hi ngaihtuah la. Nang leh i tu leh fate leh, he hnam hliam a dam theih nan hian tih tur i nei ve a ni tih hi ngaihtuah chhuak fo la. He hnam hi a boral pawi i ti lo a, kan thlah kal zelte sawi zui tur an awm lo tur hi pawi i ti ve lo a nih a, Mizo hnam hi a mang \hak i phal a nih chuan kan hliam chu tip<n zel mai teh khai.

Page 258: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

250

CULTURE & RELIGION Eden Thara, Kuala Lumpur

Hnam tin hian mahni hnam nunphung leh zia, rinna Sakhua kan nei \heuh va, chu chuan kan hringnun hi a vawngin a khalhkal \hin a lo ni. Chu Culture leh Religion sawi dawn chuan tute nge a neitute tih leh khawi a\anga rawn chhuak nge an nih tih hi kan chhui hmasak phawt ngaiin ka hria. Tin, kan thupui hian a huam zau hle a, engtiang hawi zawngin nge ziak i la \ha ang? tih ka ngaihtuah ve nasa mai a. Ziah dawn chuan ziah sen leh sawi sen pawh a ni kher lo ang a, \ha nia ka hriat ka ngaih pawimawh zual deuh deuhte kan mithiamte kutchhuak hmangin hailan kan tum dawn a ni.

MIZO |OBUL

Bible zirtirna thua Nova fate pathum ziangah khan Japheta thlah zing a mi kan ni awm e, chuan lo chhui zim leh deuh ila, Mongolia mite thlah, Mongolian race an tih hi kan ni leh ang a. Mongolian thlah zingah pawh chuan Tibeto Burman an tih pawl zinga mi hi kan ni.

A.D 750 emaw lai tawh khan China lal Chhinlunga chu a pa nen an inngeih theih loh avangin mi tam tak hruaichhuakin, Burma rama Awsatlang an tihah khua a din ta a. Mahse a dam chhung hun chauh a nia, a thih hnu chuan a khuate chu an lo \ehdarh leh ta mai a; chu mi khaw chhuak zawng chuan 'chhinglunga' chhuak an inti a ni. Tichuan, Mizo kan tih ho chu 'Shan State' kan tih hmunah khian an lo awm leh ta a, chutah Shan-ho leh Mon-ho an lo khawsa tawh a. Hun a lo rei deuha Mizo-ho chuan Mon-ho chu an dova an luh chhuah ta mai a, tichuan a State neitu Shan-ho nen chuan an

Page 259: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

251

khawsa tlang ta a. Hun a lo rei deuh va, Shan-ho chuan Mizo-ho chu ngaihthah mai chi niin an hre ta lova, an do ve leh ta a, Mizo-ho chu a tlawm zawkah an \ang ta a, tichuan Shan-ho chuan an ram ata chu an hnawtchhuak ta a ni. Tichuan, Mizo-ho chuan Irrwawdy lui dung rawn zawh thlain Chindwin lui lam an rawn pan thla zel a, tuna Khampat kan tih hmunah khian awmhmun an khuar ta a ni.

Heti hun lai hian hnam chak ve tak an ni a, Sakhaw biak dan pawh helai hmun a\ang hian lo nei \an niin ziaktu \henkhat chuan an sawi bawk. Rin loh takin hnam dang unau, hnam chak zawkten an rawn run ta thut mai a, an mi lian leh chinchang hre deuh, sakhuana lama hruaitute chu an that vek a, a chhumchhe deuhte chu an tlanchhia a, tlang ram lamah an biru ta a ni. Hetianga run darh an nih tak a\ang hian hnam khat te tein hotu deuh neiin an lo awm \an ta a, tuna lal kan tih ang chiah hi chu an la nei lem lo. Pathianin Bable in sang a sawi chhiat ang deuh khan an awmna hmun ata run darh an nih a\ang khan, \awng a lo dang zo ta a, hnam khat, khaw khat, hotu hrang te tein an lo awm ta a, heta \ang hian sakhaw biak dan pawh chi hrang hrang an lo chher chho ta niin hriat a ni.

CULTURE

Culture han tih hian a huam zau hle a, thil pakhat sawina mai a ni lovin thil tam tak a huam a. Tin, mimal ta a nih loh avangin thlir thiam a harin hrilhfiah pawh awlai lo tak a ni (eg. inchei dan, thu leh hla, zai leh rimawi, lem ziah, chet zia, tih dan (the way we do) chi hrang hrang etc.). Hengte hi a mal te te chuan pakhat mah culture tling zo an awm lova, amaherawh chu heng zawng zawngte hi an vaia an lo inbelhkhawm chuan

Page 260: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

252

culture kan tih chu a lo ni mai. Culture hi tumahin ka ta bik an ti thei lova, mi rethei leh hausa, fing leh mawl te pawhin kan in\awm za vek theih thil a ni. Culture hi chawplehchilha siam mai theih thil a ni lova, amaha rawn \o chhuakin zawi zawiin a lo \hang lian a lo ni zawk.

INCHEI DAN

Kan pi pute inchei dan kha tunlaia ngaihtuah chuan a lo mawlmang hle a, an silhfen zawng zawng pawh anmahni siam chawp vek a ni a. Rawng(colour) pawh chi tam an nei lo hle, a dum leh sen, a var a ni tawp mai. Tunlai angin rualel a na lem lova, an khaw hawi a zima inchei dan pawh a hautak lo hle, inbual fai tawh chuan neih chhun te hak tawp kha a ni mai. A hmei a pain siapsuap an tih hruikhau fen theih tura siam hniar seng sung hi an feng \hin a. Hmeichhia chuan zia (pui) an tih puanfen phel (hni) \hui pum loh chhing teng tawngin an feng \hin a ni. Khua a lo rei deuha Lentlang lam an lo chhuan chhuah chinah chuan la deh an lo thiam chho ve ta zel a, heng hun lai hi A.D 900 lai vel a ni thei awm e. An thawmhnaw neihte chu (1) Puanmawl (2) Puanrin (3) Puandum (4) Puanchei (5) Ngotekherh, chubakah mipa puan bik, mi aia chungnungte chauhin an bah theih Thangchhuah puan leh Mangpuan leh Tawlhlohpuan te an ni. Ni pawimawh deuha an inchei dan chu Puanrin, Ngotekherh emaw Puanchei an sin \hin a, Vakiria an khim bawk \hin.

Hmeichhia zawng zawngin an sam a sei thei ang berin an zuah veka. Nula sam sei \ha chuan nula a mawi bik e an tia lawm. Tukhumah sam an zial a, an sam zial chu 'Tuk' an ti a. An hunlai hian nula pawhin kawrhnuai tunlai a 'bra' an tih ang te an la nei lo va, kekawrte lah an

Page 261: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

253

ha peih lo ni lovin hak tur a la awm lo. An lusuk nan shampoo aiin chingal vut thlawr an ngaina ni lovin hman tur dang a awm lova, an inbual nan pawh Lux, Imlerial, Rose tih vel aiin chingal vut thlawr bawk chu hman a la ngai a. An inbual kham han intuai pang nan an lu thih ah hair style, olive oil gel tih vel kha awm hek lo vawk hriak, vawk thau er kha an thih mai bawk a, perfume erawh chu an rim ang ang kha a ni tawh mai. Han len veivah nan pheikhawk keartuisang, smart-shoe, chapal, siliper tih vel kha an lo ngaihtuah hman lova, a ngial a nganin an bun chhuak tawp mai a, an in lennaah pawh ka siliper ka theihngilh tih pakhat mah an awm hauh lo. An hmai erawh chu tuisik nen an phih ve fo va, sahbawn erawh hman tur a la awm lo.

Mipa incheina danglam tak pakhat chu, mipa ral that tawh an nih chuan Kelhmul chhun sen "chhawn" an tih hmunphiah te tak te anga hmawr buk leih lawih an tawn \hin a. Mahse chu pawh chu inchei ni khua hunah chauh a ni. An nula rim tlanna hmuna \hian dangte chung thlak tak mai, "lo kiang rawh, ka chhawni a hem ang che" an han tih ngat mai hi chuan ral la that ve lo tlangval lo dawngsawngtu tan chuan na tak a ni.

ZAWLBUK

Hmailai Mizo nunah chuan Zawlbuk tel lovin zonun a famkim thei lo an lo ti hial \hin a. Ram thar an kai dawn pawhin a hmun hma atan Lal in leh zawlbuk hmun tur hi an thlir hmasa phawt a, a sak hunah pawh Zawlbuk leh lal in chu mimal in ai an ngai pawimawh hmasa ngei ngei \hin. Zawlbuk chu lal in a\anga hla lo, khaw chhung laili takah tu tan pawha lawilen nawmna hmunah an sa \hin. A lo chhuahna

Page 262: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

254

hmun pawh hi Selesih a\ang ni berin kan mithiamten an sawi.

Zawlbuk a lo din chhan pawh hi kan pi leh pute kha 'indo hnam' tih theih khawp hialin indo an lo hrat a. Khua leh khua te inrunin salah te an in man \hin a, heng hun lai hian tlangval huaisen pasal\hate hi khua leh tui tan an hlu em em a. An nun hi derthawng renga a awm avangin in ralringsa renga an awm theih nan, rikrum thila tlangval rualte inkohkhawm chawp ngaih loh nan Zawlbuk hi din a lo ni.

Zawlbuk hi hmanlai Zofate tan chuan a lo pawimawh hle a, mipa puanthuah kai thei chin tawh phawt chu an riak kim \hap \hap a ni. |halai rualten Upa-ho ti ti mak tak tak, fin thlak tak tak an ngaithla \hin a, lehkha a la awm loh avangin a hmu zau apiang leh dai hnem apiang (experience) nei tam apiangten a chhia leh \ha an hria a, chung mite thusawi chu an awi thlap \hin a ni. Tin, mikhual reng reng mipa an nih tawh phawt chuan Zawlbuk-ah an riak vek a, hmeichhia erawh luh thian a ni lo thung.

Heng hunlai hian a lehkha lamin nei lo mah se Zawlbuk hi Basic Education and Collage (University) a ni nghal tawp. Thu leh hla, chhungkua inrelbawl dan, hnam nun leh khawtlang nun chetzia an inzirtirna hi a khauhkhah \ha hle a, thuawi lova, nung tlaran, khawtlang tana mi hnawksak deuh an awm chuan Zawlbukah an chungthu an rel sak \hin. Zawlbuk din hmun kawng chi hrang hrangte chu: (i) Sipai bahrik angin (ii) Zirna School (iii) An infiamna Indoor Statium (iv) Rorelna in (v) Information Centre (vi) Hmeichhiat mipatna thila thuruk puanna (vii) Fiamthu leh zahmawh tin reng sawina hmun nen lamin a fawmkem vek a ni ber mai.

Page 263: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

255

TLAWMNGAIHNA

Tlawmngaihna hi hnam nun, khawtlang nun phuarkhawmtu a ni a, Zofate nunah chuan hmun laili tak a awh a, kan ngai hluin kan ngai ropui bawka Zonun tinuamtu ber pawh a tling hial awm e. Tlawmngaihna hrilhfiah dan (Definition) leh hmuh dan hi a inang lo hlawm khawp a, mimal ta a nih loh avangin thlir thiam a har a, a hnathawh dan pawh inang lo tak a ni.

Ziaktu \henkhat chuan,"Tlawmngaihna dik tak chuan phut a nei lova, chhungril \hatna a\anga lo zi chhuak a ni," an ti a. |henkhat ve leh chuan,"Kan pi pute huna tlawmngaihna lo chhuahna bul, rilru kha ngun taka kan thlir chuan, vantlang ngaiha hmingchhiat hlauhna, hming\hat duhna, rualelna nasa tak leh chawimawina uma thil\ha tite an ni hlawm," ti pawh an awm bawk.

Tlawmngaihna bul lo in\an dan tak hi hriat theih a har hle a. Amaherawh chu Pu V.L.Siama’n,"Zawlbuk hi Mizo tlawmngaihna hnar \ha tak a ni" a tih hi tin zawn ta mai ila. Zawlbuk hi Mizoram luh hnu, Selesih khawpui a\anga kan neih \an ni awmin Pu Liana’n A.D 1700 vel niin a sawi a. Chuti a nih chuan Selesih khawpui a\ang hian Zawlbuk leh Tlawmngaihna hi, hmel leh pianhmang fel tak neiin a lo ding chhuak ta-ah ngai ta mai ila a sual tam pui awm lo ve.

Tlawmngaihna lo chhuahna bul ber chu kan pi pute hun lai khan sahrang leh mihrang an tam em em mai a, lal leh lal an inbei a, khua leh khua an inrun \hin a, a huai lam apiang hnehtu an ni mai. Chu mi sahrang leh mihrang laka venghimtu, chhanhimtu atan chuan pasal\ha huaisen tlawmngai kan tihte chu a lo awm ta a.

Page 264: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

256

Chung mite chu lal leh khawtlang tan an hlu a, chawimawi loh chi pawh an ni lo. Chu an huaisenna leh inpek zawhna chu tlawmngaihna kan tih hi a lo ni.

Hmanlai mizo Tlawmngaihna kha “Khawtlang rilruin a nawr chhuah, rualelna khawlai a ding, chawimawina Nopuiin a hnuh kal an lo ni". Hnung lam a\anga nawr kaltu chu khawtlang rilru a ni a, hma lamah chawimawina Nopuiin a pawt kal bawk a ni. Chu tak chu (Competative spirit) rualelna, mi khum tumna, a tum ber pawh chawimawina Nopui dawn a ni. Lal khua-a mi ngihsan ber nih kha an tum niin a lang. Morslist-ho in thil engkim mai min tihtirtu hi pahnihin an \hen phawk a, pawn lam thil (external sanction) leh chhung lam thil (internal sanction) tiin. Kan Mizo tlawmngaihna nun pawh hi thlirtu tam tak tan chuan (external sanction) khawtlang rilru niin a lang.

Chhungril lam thil anga sawitute sawi dan lo thlir ve leh ila, Zikpuii pa chuan,"Tlawmngaihna chu mihring rilru chhungril \hatna, pawn lam nun dan kawng chitin renga lo lang chhuak hi a ni," a ti. R.Zuala pawhin,"Tlawmngaihna hi zia a ni a, chhungril lam a nih avangin a rah chhuah chu kan hmu thei a, amah zawng thinlunga hriat theih chauh a ni, dikna, \hatna, finna, remhriatna leh ngilneihnate a tel vek a ni," a ti. Lalreia phei chuan,"Tlawmngaihna chu bat vang leh beisei neih vang pawh ni lova, midangte nen inkungkaihna neih thila tih tur leh tih loh tur lang chawp zel kawnga a nakna lai leh chan chhe zawk chan huama inpekna rilru, chet dan leh awm dana lo lang chhuak hi a ni," a ti bawk.

Engpawhnise, Tlawmngaihna chu chhungril \hatna a\anga luang chhuak chu a ni ngei mai, mahse a khalhkaltu hi pawn lam nun chawimawina leh hming\hat

Page 265: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

257

duhnain a ni tlat. Kan mi ropui tlawmngai Taitesena meuh pawh kha a thih dawna a \awngkam chhuak bih chian chuan pawn lam nunin a khalhkal a lo ni tlat. A enga pawh chu lo nise, khua leh tui, ram leh hnam tana an inpek zawhna hi a hluin a ropui hrim hrima, chawimawina Nopui hi chu dawng tlak an lo ni teh meuh mai. Tlawmngaihna hian Zonun a tinuama khawtlang nun a timawiin (Unity) inpumkhatna \ha tak min siam a ni.

KUT

Mizote hi kawng leh lama sawi chuan huau huau lawm hnam kan ni thei awm e, kan hman chhan leh a nihna lam pawh hi kan ngaihtuah tawh lem lova, nuam nia kan hriat dan kha tin zawnin kan lo inbuaitsaih ve a, Kristmas pawh hi a nihna bo \hakin kan hmang \ep tawh zawng a nih hi. Hnam dangte hi chuan eng eng emaw Kut hi an ngah khawpa kum khat chhung hian ni pawimawh an ngah thei hle a, mahse keini Mizote erawh chuan hmasang a\angin Kut chi thum te kan lo nei ve a, chungte chu: Min Kut, Pawl Kut leh Chapchar Kut te an ni. An hman chhan leh hman dan tlangpui i lo tarlang teh ang..

MIM KUT

Tawlen \antirh Mizo pi puten Kut an lo hman \hin chu Min Kut hi a ni a. Vaimin seng hun chu August thla a ni a, vaimin an lo thar tawh chuan hun zalen laiah Min Kut hi an hmang \hin a ni. Hei hi hlimna Kut lam ni lovin lungchhiatna lam, mitthi hriatrengna Kut a ni. A lo chhuah \anna chu Tlingi leh Ngamate thawnthu a\ang niin an sawi.

Page 266: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

258

PAWL KUT

Pawl a han tlak meuh chuan awllen an neih azawnga a hnuhnung ber a lo ni ta a. Chhungkaw tinin hlim taka hman tumin an inbuatsaih sa a. He Kut hi hlimna lam Kut a ni a. Naupang pawl Kut tih a ni \hin. A lo chhuahna chhan chu rei tak \am an lo tuar tawh hnuah "Puar kum" a lo thleng leh ta tihna ang a ni. He mi ni hian Naupangten tunlaia Kristmas kan tih ang deuh hian kawr thar an ha \hin a, nu leh pate paw’n an neih \ha \ha inbelin he ni hi an lo hmang \hin.

CHAPCHAR KUT

Kan pi pute Kut an lo hman hian awllen denchhana hman a ni \hin a, an hman chhan erawh a inang lo \heuh a, heng pathum zingah hian Chapchar Kut hi tun thlenga kan la hman a ni a. Kan pi pute chuan a ropui thei ang berin ni 7 chhung an lo hmang \hin a ni.

A lo chhuah dan erawh chu a dangdai hle. Nikhat chu lal leh upate an ram chhuak a, an hlawhchham hrilhhai lutuk chu an nguai bur mai a. Chu an ngur lutuk tihhlim nan chuan lal in zu leh sa-in a hnem a ,an zurui lungpuam phur ta lutuk chu an zaiin an lam ta vut vut mai a, lal inah pawh chuan leng ta lovin tualzawlah chuan an ri ta vut vut mai a. Chutah \halai rual leh naupang-ho an lo pungkhawm a, lal in hma tualzawlah chuan an chhai ta mum mum mai a ni. Chuta \ang chuan Chai lam kan tih pawh hi lo chhuak niin kan mithiamten an sawi. Tunlaia Kristmas thlen in kan ruat ang deuh hian Kut thlen in hi an lo ruat ve \hin a ni. Chhungkaw tinin an neih ang tawkin an lo inbuatsaih lawk \hin a, a hlim thei ang berin he Kut hi an lo hmang \hin a ni.

Page 267: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

259

KRISTMAS

Kum 1894 a\ang khan Christiannain Zonun a rawn luah \an a, hun te lo changkang chho zelin kan pi pute Kut lo hman \hin Min Kut leh Pawl Kut-te kha kan hlamchhiah ni lovin kan hun tawn nen a inmil tak loh avangin hman a lo rem ta lova. Chapchar Kut erawh \halaite ni ropui, intihhlimna a nih tlat avangin tun thleng hian hmun hrang hrangah a ropui thei ang bera hman a la ni zel.

Krisian kan lo nih tak hnuah chuan Kristmas hi kan Kut neih chhun kum khat chhunga kan ni ropui ber a lo ni ta mai a. Chapchar Kut hi chu a ropui viau na chungin hmun tam zawkah chuan kum tin kan hmang thei lo a ni. Kristmas hi kum 1903 khan Aizawlah hman \an a ni a, Lunglei lamah 1912 ah, tin, Kawlphai lamah ve thung chuan kum 1917 khan Tuivar khuaah hman \an a ni ve leh thung. November thla chawhnu lam a\ang chuan Tlangsm par "U-ma par" a lo vul \an a, mitinte rilru a phawklek a. Kristmas hman dan tur ngaihtuah chung zelin tlai ni kan vui liam \hin. Kumpui lingleta Tlumtea thlira kan lo thlir chu a lo thleng ta ngei mai, mitinin kan neih \ha ber ber kan inbel a, a hlim thei ang berin kan hmang a, Kristmas ruai te kilin, lengkhawmna lamah te kan zai \hup \hup mai a, he mi ni hi chuan Mizo nih a nuam ngei mai. |halaite lah tleivarin ri thei zawng zawng an ti ri chuah chuah mai a, kan hman chhan tak erawh hre fuh hlawm emaw chu!! Zing lam dar 1 a rik meuh chuan kan ni ropui ber chu a her liamin kan lo hmang zo a ni leh ta der mai a, kham lo leh ui tak chungin kan thlah liam vawng vawng \hin.

Page 268: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

260

CULTURAL CHANGE

Culture hi thil chhe thei lo a ni lova, a chhe ve thei teh meuh mai a, a lo chhuahna bul pui ber pawh mimal nun a\ang a ni a, chhungkuaah, Kohhranah, khawtlangah, hnam nun leh Sakhuana thlengin a chhe vek thei a ni. Tunlaiah thiam thil a sang tawh hle a, khawvel pawh hi khaw pakhat ang lekah ngaiin "Golobal Village" an ti tawh a ni. Information Computer Technology-in tui lian hrutin min hrut tawh a, tlema sang deuhte chu a chim lova, keini ang ria chum deuh hlekte chu arte tui tla ang maiin inham tanna tur zawngin kan in hai fat fat tawh zawng a nih hi.

Hnah hluite chu lo \ilin hnah tharin a rawn thlak tih ang deuhin hmanlai pi pute ngaihdan leh nunphung kha a tunlai lo, a \hing, atthlak tiin kan hnawl lek lek tawh a, post modern taka han chet vel hi nuam kan tiin thupuiah kan ngai hial tawh a ni. Chu chuan hnam tin Culture sadai sawi\hiatin Sanmawhlogy-ah min hruai lut a. Sam khai taka chet duhna leh mahni hmasawn tum luatna lamah kan pi puten duat taka an lo enkawl hnam nunphung hi kan tlansan lek lek tawh a ni. Social change leh cultural change (hnam nun inthlak) kan tih hi a \ha zawnga a inthlak chuan ram leh hnamin dinchhuahna, hmasawnna ropui tak a ni a, a chhe zawnga ainthlak erawh chuan ram leh hnam tlukchhiatna rapthlak tak a ni thung.

Mizote hi hnam ler ve tak, thikthu chhe bawk si hi kan ni a, mi tihdan zir hmang, hmuh leh hriat zira umzui nghal zung zung mi kan ni a; kan hnam naupan ngaihtuahin kan \hangduang hle a ni. Ziak leh chhiar, thu leh hla, rimawi lamah, ei bar zawnna lam, silh leh fen kawng engkimah hma kan sawm em em a, kan hnam

Page 269: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

261

nunphung mawl te kha kan kalkan ang tih hlauhawm tak a ni. Mahse kan pi pute nunphung, tihdan kha a ngial a ngan chuan kan chhawmchho thei tawh lova, kan hun tawh boruak a hun leh a hmun nena thlir thiam a ngai a, kan Culture a nihna tak kha chhungril (a laimu) ah dah kiau siin a pawn lam lan dan erawh kan hun tawn mila kan cheibawl thiam a tul. Hnam lam, hnam thuam, hnam hla, kan rimawi thlengin kan hun mila a solfa key pawh thlak ngaih chan a lo awm a. Bultlung bultlung tih leh hringdam hringdam tih ri ringawt khan kan inawtlei thei tawh lova, country, rock, pop, rap, slow go go a rawn ni nuai tawh mai a, Kristianna nen a inmil lo mai han tih theih ringawt pawh a ni lo, kan duh emaw duh lo emaw a hun chhungah kan lut tawha kan inven thiam a tul zawk a ni.

Mi ramah kan khawsa a, mahni hnam nun (culture) zahpuia hnam dang nun ngaisangtute hi mahni inphatsan an ni tih hi an inhre lova, hnam dang \awng in tithiam viau siin mahni \awng ziak leh chhiar pawh thiam mumal lote hi hnam suattu leh culture a nung chunga phumtute an ni. Engpawh nise khawvel hmasawn zelah hian mahni hnam nun hi kan hluta kan humhim thiam a pawimawh hle a, a bik takin ram danga awmte. Mi ramah chuan mahni \awng leh chhiar a lo tlema nunphung a lo dang a, mahse i Mizo nihna kha a bo thei chuang lo. Hmeichhiate hi kan pawimawh hle a, mi ropuite hnam nun intehna pawh hmeichhiate nunah hian a ni. Mahni hnam nun phatsana hnam dang parmawina i tlan a nih vaih chuan a tawpah i ram leh hnam hian chhantu ngaiin a la rum ngei ang. Chuvang chuan kan pi leh puten duat taka an lo chhawmchhoh kan Culture te hi sirah hnawl mai lovin chhawm nung zelin, a \hat lohna

Page 270: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

262

lai thlir liam mai mai lovin a chhe lai siam\hatu nih i tum zel ang u.

RELIGION

Sakhua tih \awngkam thumal hi Latin \awng 'Religio' emaw 'Relligio' a\anga lo chhuak a ni a, chu chu sapin 'Religion' an lo ti a, a chhan ni ber chu lakhawm, fawmkhawm, dahkhawm tiin kan mithiamten an letling. Chu chu Mizovin Sakhua kan lo ti a, sap-hovin religion an tih leh keinin sakhua kan tih hi tlem chuan a rawn chhuah dan a dang deuh. Sakhua tih thumal hi a hrilhfiah dan chi tam tak a awm a, hmuh dan a inan loh ang bawkin thlir dan a inang lova, a awmzia leh huam chin nia ngaih a thu hmun thei hek lo. "William Patona sawi dan chuan, sakhua tihin a kawh tum ber chu, mihringte piah lama thil titheitu awma rinna leh chung tel lo chuan thil tithei lova in hriatna leh chu chu a theih ang anga biak duhna leh biak tak ngeina a ni ber" a ti. Ziaktu \henkhat leh chuan,"Sakhua-in a tum ber nia lang chu kan dam chhung leh thih hnu thlenga ka nuna awmzia leh thiltih dan chi hrang hrang kan neihte hi a huam tel vek a ni ti ila a sual tam awm love,” an ti bawk.

Mizovin Sakhaw biakna kan neih tanna ber ni awma lang, ziaktu \henkhatten an chhui hlat theih ber chu A.D 1400-1700 inkar vela Mizo-ho Run leh |iau lui inkara an awm lei vela an neih niin an hria. Ziaktu thenkhat leh chuan Khampat chheh vela an lo awm lai khan Sakhaw biak an lo nei tawh \hin niin an sawi bawk.

Page 271: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

263

AN BIAK CHHAN

A tirah chuan Sakhaw biak tur leh inthawina pawh an hre lova, mahse an dam lohvin a tinatu awm tlat niin hriatna an nei a. Chu a tinatu lak ata chu chhantu tur leh tidamtu an ngai si. Chuti chuan inthawi dan an ngaihtuah chhuak ta a, chu inthawi dan an ngaihtuah chhuah hmasak ber chu "arte thlah" leh 'bul thluk' hi a ni.

An dam lova an inthawi \hin hi Sakhaw thil a ni lova, tunlaia kan dam lova Doctor kan pan \hin ang hi a ni ber. An thiltih ah 'Ramhuai' emaw 'Huai' emaw an tih thinur avanga chu chuan tina niin an ngai. Inthawi tih hi 'tidam' tiin an hrilhfiah a. Rilru na chu thu \hain a la thawidam theih a. Taksa natna hi chu eng huai emaw tih nat a ni a ,a tinatu chuan phut a nei niin an hria a, chu a phut anga an pek chuan a lungawi a, dam lo pawh chu a lo dam ve leh mai niin an hria. Thil pakhat awm leh chu, an dam loh hian Pathian hnenah an inthawi a ni lova, Pathian an biakna chhan ber chu Sa leh ral lakahte, thlaichin buh leh balah te, an lo hmuingil theih nanah leh tarkun khupbih thlenga an lo dam theih nan a ni zawk.

SA

Sa hi chhungkaw enkawltu leh kaihruaitu, hnam bil, thlah khat enkawltu tur bik anga ngaih a ni. Sa an biakna hi Vawkpa sutnghak (a til lak) a ni a, a lu an khel fai hnuin kailawn bulah thing an phun a, chutah chuan a luruh chu an tar \hin. Sa an biakna luruh chu ni thum vel pawnah an tar hnuin a lo ro ta deuh a, in chhungah an la lut a, charsut khanchhuk chungah an tar \hin.

Sakung tih pawh hi Sa lu tar satliah mai ni lovin thingkung kan sawia a kungpui kan tih ang deuh hi a ni

Page 272: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

264

awm e. Chhungkaw kungpui, chhungkaw enkawltu Sa, a kungpui an sawina a nih chuan Sechhuna a kung an tih pawhin chu bawk chu a kawk a ni. Mi an dam lohva an bawrhsawmin emaw vanduaina an lo tawh te hian, "In sa biak a dik lo a ni ang," an ti a, an lo hrisela an lo hmuingil viau leh "In sa Biak in bia fuh a ni ang," an ti \hin bawk. Fahrah rethei zual deuhte an pute in lama sei lian an nih chuan an pute biak dan an \awm a, chu chu "Saphun" an ti \hin. Sa hi hnam bik, chhungkua, thlah khat bik thil a nih avangin hnam dangin \awm thiang lovah an ngai.

Mizo nun hluiah khan, "Hmeichhia leh chakaiin Sakhua an nei lo" an ti \hin a. A chhan chu nupa nia in hrang an chan dawnin, Sakhaw thila an tih tur hmasa ber chu "Sakung phun" a ni. Chu Sakung phun chu hmeichhia chuan a hranga inrek lovin, pa ber Sakung chu i-he lovin a zawm ve thlap a ni. Chutiang bawk chuan tunlaiah pawh hmeichhiain pasal a nei a nih chuan a pasalte Kohhran chu i-he lovin a kohhran a ni nghal mai. Hnam thilah pawh nise, mipate hi a fawng vuantu kan ni a, fate kan neih pawhin pa te lamah an kal vek a ni, hmeichhiate chu hnam bo kan ni a, hnam dang pasal kan nei a nih chuan kan fate kha eng ang pawhin Mizo \awng thiam mah se, a pa te lamah an kal tho tho a ni. Hei vang hian alawm "Hmeichhia leh chakaiin Sakhua an nei lo" an lo tih ni.

KHUA

Khua tih hi a \awngkam Syllable pakhat chauh a nih avang hian a lam a nuam zan lo deuh a ni ang, hla-ah phei chuan "Khuanu" an ti deuh zel. Khua, Khuanu, Khuavang tihte hi a sawi tum thuhmun an ni vek awm e. Khua hi kha vengtu, a chhunga cheng zawng zawng

Page 273: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

265

hualhimtu, mihring leh mihring inkara thudawitu niin an ngai. |awngkamah pawh "Khuanun min hualhim ang a" te an ti \hin. Tin, rama chaw an ei dawn apiangin "Khua tlai" an ti a, chaw tlem an \heh ziah \hin a ni.

Lei pumpui hi Siamtu bul, a ruhrel dintu chu Pathian a ni a, tunlai \awngkam takin 'finishing' luikawr khuarte, a neuh neuh thil dang pawimawh kan tih ang chi hi chu Khuavang thawh a ni, an ti. Mihring pawh a ruhrel chu Pathian siam a ni a, a 'finishing' tawpna chu Khuavang a ni, an ti bawk. Mitinte hian khuavang chhinchiah kan nei \heuh a, mahse pakhat mah inang chiah kan awm lo, hei hi Khuavang hnathawh thil mak danglam ve tak a ni an ti bawk. Sap \awnga philosopher-hoin "Cause and effect" an tih \hin hi a ang khawp mai.

Kum 1930 hma lam te kha chuan nupa hi an inmawl biak tawp \hin a. |awngkam \ha leh mawi pawh hmang lovin bak hlakin an in be \hin. A chhan chu pi pute nunah hian Khuavang hi a lal hle a,"Khuavang rikhamsa" chu tih danglam an duh lova,"Khuavang chhinchiah leh Khuavang kal lai" an neih te hian Khuavang an ngaihdan an tilang hle. Nupa chu induh hle mah se, induat leh induh tak anga an lan chuan Khuavangin a thika pakhat zawk zawn nunna a la duh niin an ngai.

Sa leh Khua hi pi pute nunah chuan a pawimawh em em a, kungpui hmunkhat an ni nghe nghe. Khua leh Sa an biak \uma an hla chham pawh hi inthuhmun reng tih theih a ni. Chuvang chuan a khaitawi nan an lam kawpa Sa leh Khua chu Sakhua tiin a lo chhuak ta a ni.

Page 274: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

266

PATHIAN

Pathian chu khawvela thil awm zawng zawng siamtu, ngilnei leh zaidam, tih thinrim zawh rual loh, malsawmna tinrenga vur \hintu niin an ring a. Chuvang chuan Pathian hnenah an \awng\ai emaw, chibai bukna atana thil hlan emaw chu nitin neih \ul lova, kum khatah vawi khat neih hi tawk viauin an hria.

Pathian chungchang hi an sawi tam lo hle a, pa ngilnei tak, zaidam deuh niin an ngai a. Mi an lo rethei em em a, hei aia retheih lehzual ngaihna a awm lo ang tih dinhmuna an lo din chuan,"Heti reng hi kan ni bik lo ang, chunga Pathianin bawkkhupin min rawn thlir reng a, heti taka kan retheih reng hi a phal lo ang," an ti \hin.

Kan Mizo Bible an lehlin dawn lai khan Pathian tih tur nge Khuavang tih tur tih thuah thutlukna an siam hlei thei lova, kan Mizo upate an inhnial tlat avangin "Jehova" tiin i dah mai ang u an ti ta a. Pu Buangate Mizorama an lo kir leh hnu pawh khan an la chiang hlei thei lo a ni awm e. Pa fel deuh awma an hmuh apiang an zawt \hin a,"Tunge siam che?" tiin...”E...Pathian a ni dawn lawm ni,” tiin an lo chhang zel a, chuta \ang chuan God tih nan Pathian chu an hmang ta zel a ni. Pu Sapthara khan Pathian tih chu eng tihna nge tih hriat a tum a. Mutthi khua a Hmar putar pakhat a zawt a, ani chuan Patuan kan ti a, Chatuan-pa tihna a lawm tiin a lo hrilh a. Chu chuan a rilru a khawih em em a. "Chatuan ata kan Pa" tih ang chuan Sapho pawhin Pathian an lo hmu lo a, Sapin God an tih ai mahin a lo ril zawk ni tur a ni. Mizo hnam mawl pawhin Chatuan mi an lo hria chu mak a ti hle a, chuta \ang chuan Mizote hi a ngaihsan phah hle a ni.

Page 275: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

267

TLANGKAWMNA

A chunga kan han tarlan takte hi a famkim lo hle a, rilruaa awm zawng ziah dawn chuan ziah sen pawh a ni lo ang a, kan ngaih pawimawh zual deuhte ka han thai chhuak ve a ni e. Tunlaiah hnam nun leh sakhuana hi mi tam takin kan thliar hrang tlat a, Zawlbuk thu chhuak leh Kohhran thu chhuak hmu rem hlei thei lo kan la awm nuk mai. Christianna leh kan hnam nun hi inkalhna pakhat mah a awm lova, in\hen thei pawh an ni bawk lova inkawp tlat tur an ni zawk.Tlawmngaihna kan tih phei hi chu Kristian nun muril tak a ni zawk. Hnam nun leh Sakhuana hi a kal kawp loh chuan buaina a chhuak ngei ang. Tunah hian kan pi pute nun hlui leh tun kan dinhmun hi khaikhin chi a ni lova, kan hun tawng a inang lova khawvel boruak a danglam zo tawh a, a hun mila kan khawsak thiam hi a pawimawh zawk a ni. Kan Sakhuana leh kan hnam nunphung pawh hi kan duh emaw duh lo emaw, kan tum vang reng pawh ni lovin hun hian a sawi danglam zel a nih hi. Chutah Cultural change leh Social change lo thleng zel turah hian kan inven thiam a ngai a, hnam nunphung leh zia, a nihna tak hi kan chhungrilah dah kiau siin a pawn lam mawina hi tunlai khawvel mila kan cheimawi thiam a pawimawh ta a ni. Ram dangah phei chuan Biak in lovah chuan Hnam hla te pawh hi sakna hun kan nei thei lo va, \henkhat lahin Biakina hnam hla han sak tak \hup \hup mai chu an remti bawk si lo, hemi inkar hi a buaithlak ve khawp mai. Engpawh nise, khawi hmuah pawh awm ila, kan hnam nun hi kan chawikan thiam a pawimawh a, Christian kan nih angin kan rinna Sakhua hi kan chhungril nun nise, kan hnam nun hi kan pawn lam mawina nise a va han mawi dawn em. "Mizo kan ni kan hmel a \ha" ti chung zelin pheikhai i vawr zel ang u hming.

Page 276: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

268

THULAKNA

Dr. T.Vanlaltlani, Rev.V.S.Lalrinawma, "Sakhaw Hrang Hrang Chanchin", 2005.

C. Vanlallawma, "Hringlang Tlang", 1998.

James Dokhuma,"Hmanlai Mizo Kalphung", 1992

Rev. Z.T.Sangkhuma."Kan |uanna Tlang", 2001.

B. Lalthangliana, "Mizo History,Culture, Literature ang Letters", 2004.

Rev. Zairema, "Pi Pute Biak Hi", 2009. “Kuanglliankhama, "Pipute Biak Hi", on November, 1998, Hnehtu.

Rev. Liangkaia, "Mizo Chanchin", 2002. B.Lalthangliana, "Hranghluite Sulhnu"article by,C.L.Rema"Culture" 1996.

Lalzuia.Colney."Fiara Tui leh Zofate Nun Kawng", 2005.

B.Lalthangliana, "Hranghluite Sulhnu" article by,C.Rosiama, "Mizo Sakhua"1996.

Page 277: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

269

REMNA DUHTUTE Dr.R.L.Thanmawia, Mizoram

1. Remna duhtute an ni si, An ram tlang tin leh ruam tin, Hlim zai riin a khâwk \hin. An khawtlangah hlim aw a reh ngai lo, Hmakhawsang atan tun thlengin, Remna duhtute an ni si. 2. Remna duhtute zingah Remna au aw a dang ta, “Remna, muanna, zalenna,” Tiin an au val rualte, Tu nge awi lo phal ang ? Remna duhtute an ni si. 3. Remna duhtute chuanin, Remna kawng an zawh sual ta; Zalen duhin indo an puang, Remna puangtu hnam pasaltha leh Remna vawngtu darfeng val karah, Ngenmu a sur, remna a bo. Remna duhtute an ni maw? 4. Remna duhtute vangkhua leh An run senmei a chang zo ta. Remna a bo, muanna a bo, Tahnain a khat zo ta. Hlim thawm awm leh thei ang maw? Remna duhtute an ni si.

Page 278: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

270

5. Remna duhtute a buai, Tuboh leh dolung karah an awm, Tam tak an thi, tam tak an hliam, Hmeichhia leh naupang an bang lo, Hlim thawm aiah silai ri, Zairi aiah \ap ri a khat. Ramna a awm leh thei ang em? Remna duhte an ni si. 6. Remna duhtute an ni si, Khuanun hun tha a hawng leh ta, Ratpui chunnu leh hnam sipaiten, Rem thu thlung an zam ta e; Tlang tinah hlim thawm a awm leh ta, Remna duhtute an ni si.

Page 279: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

271

BAIPUI

VL Awia, Kuala Lumpur

Han chawk teh maw... A kang ang e! Ui patuai sa

Phuihnam purun Sawhthing bahkhawr

Suihlung rualin An luang za e Belpui belin

A rim ngawt paw’n Piallei thangvan A fan chhuak e Hawaiian pizza

Red-wine chicken Sausage Hot-dog

Sea-food Sap-food Kan ngai bil lo Kan nei alawm ‘Baipui’ ropui

Tinreng Damdawi Insum deuh teh I bauh ang e... K’u Zaithan!

[Note: K’u Zaithana... T.Melody band-a zai vak vak \hina hi!]

Page 280: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

272

CHHERMEI I CHHI ANG U Ṭhuamtea Khawlhring, Mizoram

Zoram, aw Zoram! I Lunglai i run mang e Tu dang lengdang kan ngai nem maw II Ram dang hmun dang kan awt lo ve Kan \han a sang, kan hmel a mawi, kan vul chiai e Zodai thengthaw romei karah Lenrual kan chhing, pheilai kan vawr, hmatiang kan sawn Khuavel kan thang chhuak e Rinawm, taihmak leh dikna te III Tumruh huaisen, hmangaihna nen Theihtawp chhuahin zate’n kan chawi Bianga thlan tui a hul hman lo Kan ram, Zo riang a vul ve nan Nun mawi tlawmngaihna chawi zelin Intodelh kan tum a lo ni Thawk ta na chu hlawhtling ngai e Tum ta fan chu ding chhuak ngai e Zoram lenkawl a eng zual zel Ei leh bar, thlai tinreng kan phang si lo IV Lampui tluang a zau, van zawl a ri khum e An lo lawi chi tin naufa kan ram nuamah Kawlphe lai\ha pawhin chung siar a iang e Senmei khawlpui a rum vung vung Lengdang zawngte’n kan par an tlan Zofa siam sa ei leh in, silh leh fengin Laitual an leng e Siktui alh thei dawn reng pawh Ai a, an tam e, ka chhiar seng lo! Thatchhiat, dangdah a bo zo ta V

Page 281: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

273

Rukruk hlemhlet a awm si lo Pawngsual tualthah hun lai a liam a Chawltui ning zu kan vui fel ta! Damdawi ruihhlo an tham ral a Itsik, elrel a leng ta lo! Aw, a va nuam em, ka ram ngei hi Zoleng naufa kan hlim em e! Suihlungrualna par zu kan dawn Thinlung thianghlim ze mawi a par Sual thim lalpa a hawi ngam lo! Chu ngei mai chu ka duh ai sam VI Hmatiang kan sawn, sir tin kan hawl Kan thlum kan al, kan hniang kan hnar Ram mawi ram nuam tiin kan nui hiu hiau Ram thlakhlelhawm! Ram ngainatawm! I va hlu em! Kan chhuang em che! Hraichawilengte nun lah a mawi a \ha Taitesena tuchhuan kan duai ngai lo Vana Pa chite ngei kan ni Tlawmngaihnain ze mawi a chhuah a Zo nun parmawi a vul leh ta! Ram hmangaihna a va sang em! VII Ram hmangaihna a va thuk em ! Chu ngei mai chuan mitin min chawi sang a Chu ngei mai chuan Zoram a vul tir ta! Ram kalsiamtu zaleng zawngte’n theihtawp an chhuah Kawng dik zawhin min kaihruai a Lalpa Pathian mal sawm dilin Zaleng zawng paw’n pheilai kan khai Mahni hmasial a bo zova Sang hlei hrangleng kan awm lem lo Zempui a khat, val lung a awi e!

Page 282: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

274

Kawhmawh bawl ching, zilh leh hau ngai VIII An awm silo, kan thaw a veng Hmangaih, lainat, lungrualna nen Tual kan leng za, kan nun a mawi Krista kan Lal kawng dik zawhin Chanachin\ha Eng a zam vel a A fawn vel, a luangliam, a zar an zo Thlangkawrvai leh mingo sappui Kawlrawn hrailengte zawng nen Zofaleng par zu an tlan nui hiau a Hawihhawmna mawi kan changchawi e Hei lo liama ram nuam awm chuang ang maw IX Taihmak, ngilneih leh chhelnate’n Zofaleng \anglai an zem Kan thiam a sang, a mawi, a hlu Kiltin a dengchhuak e Khawhar hnu chhawn ramriang \hin kha Hlemhlet chhumpui chim tawh hnu kha Thihna chhumpui hliap tawh hnu kha A hmel a mawi, a dang zo ta! Ram hmasawn, intodelh, tlawmngai ram Ram changkang, phuisui ber a lo ni ta! Zochawilengte nun lah a mawi si ‘Zoram thar’ ka vuah nang e Kiltin thlirin ka zawng vel a X Siam\hat ngai, chawi kan ngai a awm dah law’maw Mahse, ka tawng lo, ka tawng lul lo! Ram dung leh vang, khawtlang nun reng a mawi em e Lengi leh vala’n khuavel an than XI Khelna mual zau, thiam na runin a hliapah nen Chawimawina sang, ropui dawngin Lawmna au hla a fawn vel e

Page 283: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

275

Thing leh mau rua hnuhchhawl zawng paw’n Nilen an nuam, an hring del a Ramsa leng rual zuk sial khisa Hmirpa vahkhuai lengngha chen hian Riahna run sang muangte’n an bel Par tlan sirva hlim zaithawm chuan Awi maw, lunglai a nghawr dim e. Pualva ianga thla khawng si lo thangvan sangah XII Murva iangin darang an leng e Sialang chaiin sul an in zui Khuavel ram tin an fang lawr e Ri ruai ruaiin senmei rel pui a kiau zel e dai lungrawnah Kal siam vai lian siali’n chhawn e Tin thang siamna khawlpui a mual sirah Ngharpa lunglawm chhamang zal e Hmana nunhlui a chul tawh hnu XIII Dawngdah thatchhia ruihhlo ngai kha Thawk chhuak si lo eiraltu kha Ram \hanmawhbawk eiruk ching kha Mangan thlabar min thlentu kha Lungngaih buaina min siamtu kha Khawiahnge maw an \uan tak le? Zoram a thar, lengzawng kan thar Thil hluite chu an ral zova Nunhluite chu an thamral ta! Tunah zet zawng sual rim nam leh nun khawlo Siam\hat ngai reng a awm ta lo! Mahse, awi maw, a pawi em e XIV A pawi, a pawi ngei, a pawi vawng vawng! Hai ang \hangin zantiang tawnmang mawl mai a lo ni Kha ang nun mawi leh \ha, Zoram nuam kha! Zing lenkawla’n a thamral ta!

Page 284: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

276

Banah ka vuan, a ding zo lo, ngaiin ka \ap Theih zawng nise dan kir ka nuam, ka nuam mang e Khuarei kumtluang ni rei chang ngei tura’n Lengdang ngai lova tual kan lenna Lengdang chhing zova rual kan khumna Ka duhaisam mai em lo ni le? Ka dawn lungruk mai em lo ni le? Thimpui a zing, lungngaihthlakin! XV Virthli a hrang, mang ti ang tu Lainat a bo, khawngaih a bo, nunmawi a chuai Taihmak, tumruh leh dikna te Suihlung rualna , rinawmna nen Hawktui iangin an luangral ta! Hei hi mawi lo ni Zoram ka ram A tan thil tin ka dawna chu? Rin har ka ti, ka pawm thei lo, ka pawm ngam lo! Pipu nunmawi kha zawng kan chawi te Tlawmngahna hlu vul mawi \hin te Khawiahnge maw an awm tak le? Khawiahnge maw an \uan tak le? Intodelhna pualvaleng chuan thlapui a khawng a XVI Mual tin pelin thlangtlai a her liam ta! Hlemhlet, elrel, itsikna te Laitual lengin sialang an chai Dikna a tlawm, \hatna a bo, rinawm a chuai Zonun parmawi vul mawi \hin pawh Chumchilenga’n a tham ral ta! Zo chawi nauleng hrinhniang zawng pawh XVII Kan kal thiam lo, kan nung thiam lo! Hnam haiderin ram hmu lovin Sappui nun kan zir vel a! Sualna a hrang, buaina a zau, thimna a zual

Page 285: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

277

Der mai nun mawi kan changchawi a Aw, engtinnge maw he lungngaihna lui ruam a\ang hian Tlang chhip thengthaw chu kan chuan ang ni ? Thinlung tharin rilru tharin Chiangte’n dawn a \ul mang e Ram mawi, ram nuam, ram thlakhlelhawm XVIII Ram \ha, ram hlu, ram intodelh Ram hmasawn, ram changkang leh Ram taima, thawvenna ram Hawh u, i din teh ang u khai; Eiruk banin sualna do la Ruk ruk banin tualthah do la Hlemhlet banin duham do la Dawngdah banin thatchhiat do la Rinawm fovin taihmak chhuah la Dikna \anin hawihawm fo la Suihlung rualna inpumkhatna Ram hmangaihna hnam hmangaihna Kan thinlungah lo thar fo se Ram mawi ram nuam kan siam ngei ang Tenawm tinreng \hatna tello XIX Khawloh tuipui fawn vel chuan maw Thianghlimna ram, tlawmngaihna ram, kan ram ngei hi Dung leh vanga’n a chimpil ta, awi maw, lunglai a na mang e! Ka tuar zo lo, ka tuar thiam lo, min tuarpui r’u Ram dai hringdel a cham chunga Parmawi duhawm vul lai rel kha Chhimthlipui chuan a nuai \il ta! Parang vul ni her leh ang maw?

Page 286: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

278

A duh lo, a duh lo, a duh mawlh lo! XX Mahse dan rual loh awmlai iangin Khawlohna lai\ha chuan banah a kai A \ang zo lo, a \ang thei lo, ka ramriang te Tum loh lamtluang a lo chhui ta! Luaithli a nul, chhingmit a tui, nau ang a \ap Hlemhlet, duham,hmasialna chuan Chengrang a chawi, thlunglu a sai Di a riam e! ‘Min \anpui la, min chhan che maw, aw nang valmawi’ Tiin min au nang leh kei hi Chhan tlak a awm, puih tlak a awm, a la tlai lo Hnamchem i len ang u Dawngdah thatchhiat tisa chakna XXI Thawk chhuak si lo, par lawr zelin Chhhuihthang valrual lenghermawii An dawn a tawi, a tawi mang e Chun nu, zuapa par lai an tlan ‘Ka nu, ka pa, khawimaw cheng sawm chu?’ Phungthluk hawhhawm te mausamin Aia ute zahna a nei si lo Tlawmngaihna hlu riakmaw va leng a chan tir e Chun leh zua pawh kan nun a dang zo ta XXII Thawk hah si lo nei ber nih tum Lampui tluanga’n kan tleh dul dul Bum theih bumin ei theih eiin Di pawh chhai zelin Hringnun kan chen vel a Lal Pathian lung ni ang maw ? Siamtuleng lungawi ang maw ? Laina chhungkhat induhsakna XXIII Riangvai chanhai sirah hnawlin

Page 287: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

279

Sum lian a hrang, dikna a tlawm “Ei bil dam dam, sem sem thi thi” Zalam tluangphei a zau laiah Sualna ziarang a \ial bung e Ram kal siamtu lal lai ngur nun XXIV A mi rengpui ro tin reltu Hmasial, duham, lalna chuhin Hlemhletna leh elrelna nen an her vel e Riangvai chaw thleng an pal bua a Chanhai kan baihvai Ei ruk, hlep ruk, in rukna te chuan Huangtau takin an zia an chhuah Ram leh khawtlang a ngui zo ta ! Mangan rum ri a fawn vel a Lungngai \ap ri a thangkhawk e Kawng kan bo zo ta ! Ram hmangaihna rim reng a nam si lo XXV Hnam hmangaihna rawng reng a kai si lo Kham leh suarah zaleng zawngte Hlemhlet lipui a thuk takah Kan pil zo ta ! Chu khuarkhurum \ihbaiawm ber Tualthah, ruk ruk, pawngsualna te Nawmsak bawlna \awmkai si lo Tenawm khurpui dum zauvah chuan Zoleng pilin kan intawksir Thimna a chhah, buaina a zual Chher mei chit a \ul mang e Nawmna a awm si lo, hlimna a awm si lo XXVI Nuihna a awm si lo, muanna a awm si lo |henawm anpai zahngaih dilin Chu khuarkhurum thuk takah chuan

Page 288: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

280

Khawngaih kut kan dawh kum tluan a Thawk chhuak si lo ei zo zelin Inti changkangin sappui nun kan zir vel a Akpa arawn chang tawn kan iang awm e Thawhrim leh taihmak kan peih si lo Chawm hlawm, tuam hlawm zaleng rual hian Khawi ram ropui thleng tak i maw! Chu khuarkhurum \ihbaiawm ber a chhungah chuanXXVII Kha hial chiahin ka lu ka kaikun a Siam\hat ngai, tih \hat ngai thar thawh ngai Din thar ngai a va tam em! Khaw sak phung, nitin nun leh kan khawtual Kristianna, eizawnna, hmasawnna Ngaihsan zawng , duhsak zawng leh kan vei zawng Bih chian a \ul, chher dik a hun, en chet a ngai Kan hnung leh hma, kan ding leh vei Za vai mai hian ngunthluk a \ul Muan a hun ta lo! Engvang niang maw he ti kauva XXVIII Tlawmngai nun mawi ram nuam \hin kha Khawloh sualin a chim tak le ? Ka dawnkira hmasang pipute nun Lungrualtea darang an lenlai kha Hawpkhawp tharin hlim leh lawmin Zotlang hringdel an awi vel a Thlung lu hawn se mihrang valin Khuangpui chawi se, changsial chhun se Suihlung rualin vanglai an chen Hlemhlet elrel a awm si lo Mahni hmasial a leng ngai lo “Sem sem dam dam, ei bil thi thi” Tlawmngai no pui a to lur e.

Page 289: KAN LENNA VANGKHUA

Kan Lenna Vangkhua

281

Mahse thlang sap mingo val rual XXIX Lunglai kan nuar, kan ram, kan hnam kan hmangaih vang A pawi mang e, kan dang zo lo Van rial ang hial ri khum khumin tlangtin an hrut Khuatin sen mei chan tir zel e. Khua tin senmei chan tir zelin XXX Tlang an \hut ta mingo valin Hun her zela’n kan nun a dang Sailo lal ngurpui a lo chuai a Aiawh kan thlang, ro pui kan rel Lalna chuhin kan tham vel e. Kamding babu, darfeng valin Tlawmngai nopui sirah an hnawl Zo nun parmawi vul lai a chuai. Lalna duhin, puarna duhin, fanna duhin XXXI Hmangaih tel lo, khawngaih tel lo, lainat tel lo Lemchan lamtluang kan chhui zel a Kan nun a suak zo ta! Kan nun a tui zo ta! Buk zawl zaupui val lenga te an lawina run XXXII Thang chhawn thle nghial mihrang valrual an ropuina Zawhzazo zua sakhming than lai \ial puan mawi nen Dawrkai sahbawn sen nala chuan a tleng fai ta! |hian chhan thih ngam rinawmna te Sawngka tlaitlan sawmfang dum dur a kar laia Tui ang fawn vel \hin kha Thlang tiang khuangruah a sur chuan maw Hawktui iangin a luantir e ! Lawmnu lawmpa an nui ri leh Tlangpui sa lawm an chiau thawm kha Tawnmang an chang zo ta !

Page 290: KAN LENNA VANGKHUA

Mizo Christian Fellowship, Malaysia

282

Pumpui hmachhuan sum ngainatna XXXIII Thawh chhuah si loh hausakna chuan Kiva lengrual fang rawl tlan iang Zoram nuam hi a tuam vel a Ka ngen chiam che, aw Lal Pathian Zofa thinlung ti thar leh la Kha ang nun mawi leh nuam duhawm ber kha Zoramah hian vul leh se maw Engtin kan tih tak ang le? XXXIV Engtin kan sawi tak ang le? Min dawnpui rawh, ka \hian, dawn chiang ve la Nangmah leh kei, zaleng zawng hian Lai\ha kan ba, Zoram mawi nan Nun mawi, nun dik, rinawm, taihmak Mau ang ti tuai thar leh turin Kan thiam leh fin i hlan ang aw Ram leh khawtlang a lo vul nan Hawh u, chher mei i chhi ang u Chher mei i chhi ang u XXXV Khawtlang ti eng turin Lai\ha i khawm ang u Kan ram ti mawi turin Finna i hlan ang u Hmatiang kan sawn ve nan; Thiamna i thawh ang u Zempui a lo khah nan Pheilai i vawr ang u Lenrual kan chhin ve nan Muang s’u, muang s’u, a tlai hma hian Theihtawp, tha tawp i chhuah ang u Khawtlang leh ram, Zonun ti mawi turin Chher mei i chhi ang u.