kadın matematikçiler - ercan kumcu

54

Matematik Dnyas, 2005 Bahar

Ben bir feminist deilim. Feminist militan hideilim. Ama, kadn ve erkekten oluan top-lum yaamndaki baz gerekleri de grmez-

likten gelemeyiz. arpklklar varsa, ki var, bunla-rn zerine gitmek, bunlar gzler nne sermek vedzeltilmesi iin aba harcamak, yalnzca kendile-rini feminist olarak grenlerin gndeminde olanbir ura olmamal diye dnyorum.

Toplumlarn gelime srecinde kadnlar hepikinci planda kalmlardr. Bu bili-nen bir gerek... kinci planda olupda birinci plandaki rakipleri gemekzel bir aba gerektirir. kinci plan-dakiler baarl olarak kabul edile-ceklerse, en az birinci plandakilerkadar, hatta onlardan ok daha iyiiler yapmak zorundadrlar. nk,iyinin ne olduuna karar verenler debirinci plandakilerdir. Byle adalet-siz bir yap iinde, yarta nlerdekoabilmek, ok byk bir kararllkve yorucu bir alma olmadanmmkn deildir. Kadnlar, erkekrakipleriyle ayn dzeyde kabul edi-lebilmeleri iin yaptklar ite ok da-ha iyi olduklarn ispat etmek durumunda brakl-mlardr. Dolaysyla, yaamlarnn her evresindeinanlmaz, bir mcadele vermilerdir.

Bu durumun en arpc biimde gzlendiialanlardan biri matematiktir. Yzyllar boyuncabtn toplumlarda matematik kadna gre deil-dir nyargs egemen olmu, erkek ii olarak g-rlmtr. Bu nedenle kadnn matematik alanndaeitimi gerekli grlmemi, lks saylmtr, uygunda bulunmamtr. Okula gitmek isteyen kzlar en-gellenmitir. Okulda matematik okuyanlara ktgzle baklmtr. Tm engellere ramen okulu bi-

tiren kzlara i verilmemitir. Bunlarancak matematik dnda bir ite al-abilmilerdir. niversiteden sonra li-sansst eitim yapmalarnn yollarkesilmitir. Kadnn grevi ev ileriyapp ocuk dourmak olarak grl-mtr. Hatta, kadnlarn matema-tie kafas basmaz gibi bir nyargyerletirilmitir. Bu eit fikirler, d-nce dnyasn etkileyen mehur d-nrlerce dahi ortaya atlabilmitir.rnein, nl dnr ImmanuelKant kadnlar iin, Madem gzelkafalarn geometriyle megul edecek-ler, sakal da brakabilirler, diyebil-mitir1. Daha da ileri gidilerek kad-

nn ok dnmesi durumunda, vcudundaki ka-nn reme organlar yerine beyine gideceinden, k-srla neden olabilecei konusunda tbbi kantlardahi bulmaya allmtr. Ayn teorinin, nedense,erkeklere de uygulanabilecei hi dnlmemi-

Kadn Matematikiler

Ercan Kumcu* / [email protected]

Ercan Kumcunun Kadn Matematikiler adl kitab Remzi KitabevindenEkim 2004te kt. Arka kapaktaki tantm yazs yle :

Yzyllar boyunca btn toplumlarda matematik kadnlara gre deildirnyargs egemen olmutur. Kadnn matematik alannda eitimi gerekli grl-memi ve uygun bulunmamtr. Matematik okumu olanlarn birou da ancakmatematiin dnda i bulabilmilerdir.

Saylar az da olsa, bu nyarglar ap baarl olmu kadnlar vardr.Bunlar ok byk mcadeleler vererek bulunduklar yerlere gelmilerdir.

Bu kitap, yzyllardan beri verilen bu mcadelenin yksdr.Kitabn bandan birok adan aydnlatc bir blm sunuyoruz.

Byle adaletsiz bir ya-p iinde, yarta n-lerde koabilmek, okbyk bir kararllkve yorucu bir almaolmadan mmkndeildir. Kadnlar, er-kek rakipleriyle ayndzeyde kabul edile-bilmeleri iin yaptk-lar ite ok daha iyiolduklarn ispat et-mek durumunda bra-klmlardr.

* Tekfenbank Ynetim Kurulu Bakan.1 William Dunham, The Mathematical Universe, s. 264.

tir. Matematik, kadnlar iin korkulacak bir konuolarak tantlm, erkek iiymi gibi dnlm-tr. Doal olarak da matematik dnyas erkekle-rin dnyas haline gelmitir.

Bu tr dncelerin egemen olduu bir dnya-da yle kadnlar kmtr ki, erkek rakiplerindenok daha stn olabilmilerdir. Geldikleri yerleretrnaklaryla gelmilerdir. ok byk bir zverigstermilerdir. stelik hem matematik yapm,hem de ocuk bytmlerdir. Bu kitapta ksacahayat anlatlan kadn matematikileri okurken an-lalaca gibi hepsinin ortak ynleri vardr: Akll-drlar, ok alkandrlar, ok iyi okullarda eitil-miler, mcadeleci ve engel tanmazdrlar. Kendile-rini tm benlikleriyle matematie vermilerdir2.

Bu adan, kadn matematikilerin hayatlaraslnda btnsel bir hikye oluturmaktadr. Fark-l lkelerden ve farkl toplumlardan gelen bu ka-dnlar ayn engelleri amak durumunda kalmlar-dr. lkeler farkldr, ama bu farkl toplumlarnkafa yaplar hep ayndr.

nce kzlar okula gider mi? nyargsylamcadele etmek zorunda kalmlardr. Yani mca-dele aile iinde balamtr. Bunlara rnek; FranszSophie Germaini (1776-1831) ve Alman CarolineHerscheli (1750-1848) aileleri okula gndermekistememi, evde oturtmaya almtr. ngiliz MarySomervillee (1780-1872) annesi incili okuyabil-mesi iin okuma renmesine izin vermi ama ge-rekli deil diye yazmay renmesine kar km-tr. Rus Sophia Kovalevskaya (1850-1891) kitap

okuduunu ve matematik altn anne ve baba-sndan saklamak zorunda kalm, evde herkes uyu-duktan sonra okumaya almtr. ngiliz FlorenceNightingale (1820-1910), babasnn, Matematikkzlara gre deildir, nyargsyla mcadele eder-ken, annesinin, Bir kz matematik okuyup da neyapar? sorusuna cevap vermek zorunda kalmtr.ngiliz Mary Boole (1832-1916) okuldan alnp ki-lisede babasnn yanna verilmitir. Fransz Marie-Louise Dubreil-Jacotine (1905-1972) annesi arksylemeyi ve resim yapmay retmi, ama toplamave karma retmeyi ihmal etmitir. ngiliz mate-matiki Augustus De Morgan, Kzlar matematiinneden olabilecei zihin basksna dayanamazlar,diye Ada Kinge (1815-1852) matematik derslerivermek istememitir. Grace Chisholm Young(1868-1944) Cambridge niversitesi ni kazandhalde, ailesi kzlarnn niversiteye gitmesine izinvermemi ve hayr ileriyle uraan bir kurumda a-ltrmlardr. Alman matematiki Emmy Noet-here (1882-1935) ailesi ocukken bulak ykama-

y, dans etmeyi ve ark sylemeyi retmi, lise -retmeni olmasn istemitir. Gertrude Mary Cox(1900-1978) liseyi bitirdikten sonra nce bir ni-versiteye deil, kilisede almaya gnderilmitir.niversiteye ancak 25 yanda balayabilmitir.

Ailedeki mcadeleyi kazandktan sonra bu de-fa da kendilerini alacak okul bulmak sorun olmu-tur. Okumalar aileleri tarafndan desteklenenler deengellenenler de stedikleri okullara gidebilmek iinayn sorunlarla karlamlardr. 19uncu yzylnsonlarna kadar birok lkede kzlarn niversiteyegitmesi kabul edilebilir bir olgu deildi. Onlar da,kendilerini kabul eden lkelere gitmekten ekinme-milerdir. Kimileri de ailelerinden gelen engelleriaabilmek in aslnda istemedikleri evlilikler yap-m, kendi hayatlarn da elerininkileri de berbat

55


2 Bir sre New Yorktaki Courant Enstitsnn direktrlnde yapan kadn matematikilerden Cathleen Morawetze sorar-lar: linizdeyken, evde ocuklarnzn ne yapt konusunda kay-glanr msnz? Morawetzin cevab ilgintir: Hayr, aksine,ocuklarmla beraber olduum zamanlarda ispat etmeye al-tm teoremlerim konusunda ok daha fazla kayg duyarm.

Sophie Germain Caroline Herschel Mary Somerville S. Kovalevskaya Fl. Nightingale

etmilerdir. Bunlarn bir ksm ise gemite annele-rinden ve babalarndan grdkleri muhalefetin okdaha fazlasn elerinden grmlerdir.

Bu kitabn kahramanlar engelleri aarak, ken-dilerini kabul edecek niversiteler bulmulardr.Kendilerini kabul eden ilim neredeyse, oraya git-mi, bazlar diploma alamadlarsa da, renmekistediklerini renmilerdir.

ngiliz Charlotte Angas Scott (1858-1931)Cambridge niversitesinin Girton Collegen s-tn dereceyle bitirdi. Kz olduu iin diplomasnvermediler. nk, okulu dereceyle bitiren bir kzdaha nce hi olmamt. Fransz Marie-LouiseDubreil-Jacotin (1905-1972) arkadann babasayn okulun mdr olmasayd lisede matematikdersleri alamayacakt. niversite giri snavlarndaikinci geldii halde cole Normale Suprieureekzlar okula alnrsa yol olur dncesiyle ilknce kabul edilmedi. Amerikal Christine Ladd-Franklin (1847-1930) John Hopkins niversitesin-de kzlar laboratuvara alnmad iin fizik okuya-mad. Matematikte doktora tezini bitirdi, ama

doktora derecesini ancak 45 yl sonra alabildi.Amerikal Susan Jane Cunningham (1842-1921)Vassar College gibi bir kz okulunda dahi astrono-mi ve matematik okumak istediinde ancak zelrenci statsnde okula kabul edildi, Rus Sop-hia Kovalevskaya (1850-1891) Rusyadan kabil-mek amacyla evlenip Almanyaya okumaya gitti.Ama, kz olduu iin Heidelberg niversitesinekabul edilmedi. Amerikal Ruth Gentry (1862-1917) Berlin ve Gttingen niversitelerine kz ol-duu iin alnmad, ingiliz Isabel Maddison (1869-1950) 1892de Cambridge niversitesini birinci-likle bitirdi, ama diploma vermediler.

Kzlar iin matematikte doktora yapmak19uncu yzyln ortalarna kadar birok lkede

bir hayalden baka bir ey deildi. Baarlarm ka-ntlam dahi olsalar, niversitelerin kurallar ka-dnlarn doktora yapmasn engelliyordu. O engelide atlar. nce tek tek doktora derslerini takip et-meye baladlar. Ayaklarn kapnn eiine attk-tan sonra kapy zorlayp ieri girmek daha kolay-lat. Dnyann belli bal niversiteleri kzlarn ba-arlarm gzleriyle grdkten sonra kurallarndeitirmeye baladlar. Kaplar kapatlmt amaalmas iin zorlayanlar glyd.

Doktora programna girmelerini engelleyenleride aabilenler bu kez i bulma konusunda zorland-lar. Kzlar doktora programlarna kabul etmeyenniversiteler nasl olup da, kadn retim yesi a-ltracaklard? altrmadlar da. Kadnlar, yete-neklerinin ve bilgilerinin hakettii niversitelerdealamadlar. Matematiin zirvesindeki okullardadeil, ikinci, hatta nc snf okullarda almakzorunda kaldlar. Kendi niversitelerini gelitirdi-ler. rnein, Amerika Birleik Devletlerinde yal-nzca kz renci alan niversiteler kadn matema-tikilerin greli olarak daha kolay i bulabildikleri

niversiteler oldu. Bu sayede de, zellikle AmerikaBirleik Devletlerinde, baz kz okullarnn kalitesierkek okullarna yaklat, hatta geti. rnein, bukitapta adlarn ok sk okuyacanz Bryn MawrCollege, Wellesley College, Smith College, MountHolyoke College, Swarthmore College ve VassarCollege hep kz okullaryd. Baarl kadn matema-tikiler ya bu okullarda hocalk yapabilme ansnakavutular ya da bu okullarn birinden burs alarakeitimlerini devam ettirebilme olanana kavutu-lar. Bu okullarda okudular, bu okullarda okuttular,bu okullarda isimlerini duyurduklar almalaryapp makale ve kitaplarn yaynladlar. Bu okul-lar, Amerikann hl en prestijli okullardr.

Yetenekli gen kzlar hrslar ve kararllklary-

56


Mary Boole Dubreil-Jacotin Ada King Grace C. Young Emmy Noether

la kaplar zorladka, kaplar da kanlmaz olarakkrlmaya balad. rnein, Fransz Sophie Germa-in (1776-1831) doktora yapmak iin AlmanyadaGttingen niversitesine kabul edilmedi. Ama,Gttingen niversitesi, matematikte bir deha oldu-unu yaptklaryla ispatlayan bu gen kza sonra-dan eref doktoras unvan vermeye karar verdi. Neyazk ki, ge kalmlard. Sophie Germain d-ln alamadan ld. Zenci olduu iin AmerikaBirleik Devletlerinde bir niversiteye talebe olarakkabul edilmeyen Vivienne MaloneMayes (1932-1995), daha sonra ayn niversitede matematikprofesr olabildi. Rus kadn matematiki SophiaKovalevskaya (1850-1891) cinsiyeti nedeniyle Rus-yada okullara kabul edilmedi. arlk hkmeti ta-rafndan kendisine i verilmedi. Ama, kendini ispat-ladktan sonra, Rusyann en prestijli bilim insanla-r topluluu olan Imperia Academynin uzaktanyeliine seildi. Imperial Academynin kadnlarakar olan kurallar deitirildi. Amerikal WinifredMerrill (1862-1951) Columbia niversitesindematematikte doktora yapmak istediinde geri ev-

rildi. Okulun mtevelli heyeti toplantlarna girip ookulda neden doktora yapmak istediini anlatt. s-temeyerek de olsa, gen kzn baz dersler almasnaizin verdiler. Yazd doktora tezini grnce, ni-versitenin mtevelli heyeti Merille matematik dok-toru unvan vermeme cesaretini gsteremedi. An-cak sonradan, gemite kendisine doktora derecesivermekte zorlanan mtevelli heyeti, niversiteninyannda yeni bir faklte almas iin ayn WinifredMerillden yardm istedi. O, kapy amt. Meril-liden sonra Amerika Birleik Devletlerinde birokkadn matematiki bu ve dier niversitelerde ma-tematik dalnda doktora yapmaya balad.

Amerikal Ruth Gentry (1862-1917) Berlinniversitesine gitti. Ders alabildi, ama lisansst

herhangi bir diploma programna kabul edilmedi.Kz rencilerin okumasna scak bakan Felix Kle-ina (1849-1925) mektup yazarak Gttingen ni-versitesine gitmek istedi, cinsiyeti nedeniyle kabuledilmedi. Ald burs heba olmasn diye ParisteSorbonne niversitesinde bir yllk bursunu ta-mamlayabildi.

Bazlar, erkekler dnyasnda kadn olduklarnsaklayarak kt zerindeki almalarnn erkek-lerce daha dikkatli okunabileceini, almalarnadaha fazla deer verilebileceini dndler. D-ndklerinde de hakl ktlar. Fransz Sophie Ger-main (1776-1831), hocas Joseph-Louis Lagran-gen (1736-1813) dersi iin hazrlad almadaM. Antoin LeBlanc diye takma bir isim kulland.Hocasnn bu ekilde kendisiyle hak ettii lde il-gileneceini dnd. almalar konusunda Gt-tingen niversitesi profesrlerinden Frederich Ga-uss ile mektuplarken de imzasn M. LeBlancdiye att. Frederick Gauss, kendisiyle mektuplaanLeBlancn aslnda bir kadn olduunu ancak yllarsonra rendi. Hayatlarnda hi grmediler. Ken-

disine gelen mektuplarn yazarnn bir kadn oldu-unu nceden bilseydi, nasl bir tepki vereceini el-bette bilemeyiz. Ama, LeBlancn Sophie Germainolduunu rendiinde, Gaussun gsterdii a-knlk matematik dnyasnda iyi bilinir.

Bugnk bilgisayarlarn gelitirilmesinde ilkkatklar yapanlardan biri olan ngiliz air LortByronun kz Ada King (1815-1852), takma birisimle makaleler yazd. Bu makalelerin yazarnn,bir erkek deil de bir kadn olduu ancak lmn-den sonra renildi.

Ksacas, bu kitapta ad geen kadn matema-tikilerin hepsi engel tanmayan yaradlta insan-lard. nlerine konan engelleri ykarak bulunduk-lar yerlere geldiler. Uzun sre, Nobel dl alsa-

57


Gertrude M. Cox Charlotte A. Scott Ch. Ladd-Franklin V. Malone Mayes Winifred Merrill

lar dahi kadn bilimciler French Academy of Scien-ces (Fransz Bilimler Akademisi) yesi olamyorlar-d. En eski bilimler akademilerinden olan RoyalSociety of London 1660ta kurulmutu. Ama, ka-dn ye almaya 1945te karar verdiler. lk kadnyesi olan Mary Cartwright (1900-1998) ise bukurulua 1947de seildi. Bir daha da kadn ye al-madlar. French Academy of Sciences 1666da ku-rulmutu, ama ilk kadn yesi olan Yvonne Cho-quetBruhaty (l923-...) 1979da kabul ettiler3.

Sylvester Medal of Royal Society of Londondl 1901de verilmeye baland. Bu dl alanilk ve tek kadn matematiki 1964te Mary Cartw-right oldu. De Morgan Medal of the LondonMathematical Society dl 1884te verilmeyebaland. Yine, bu dl alan ilk ve tek kadn1968de Mary Cartwright oldu.

American Mathematical Society 1889da ku-ruldu. Bu kurulua bugne kadar iki kadn mate-matiki bakan olabildi. Biri, 1983-1984 dne-mimde Julia Bowman Robinson (1919-1985), dieri Cathleen Synge Morawetzdi (1923-...). Ayn

kuruluun prestijli yllk konferanslar (Colloqu-ium Lectures), 1896da balad. Bugne kadar yal-nzca kadn bu konferans vermeye davet edildi:Anna Johnson Pell Wheeler (1927), Julia Robinson(1980) ve Karen Uhlenbeck (1985). Ayn kurulu-un bir baka konferans serisi olan Gibbs Lectu-res serisi 1923te balad ve yalnzca CathleenSynge Morawetz burada konferans verebildi. Ame-rikan Kongresi tarafndan en baarl bilimcilereverilmek zere 1959da balatlan National Me-dal of Science dl ilk kez bir bilim kadnna,Cathleen Morawetze 1998de verildi.

Kadnlarn verdii bu mcadelede onlara yar-

dm eden erkekler de vard. Zaten, o erkekler olma-sayd kadnlarn matematikte bu noktaya gelmeleriok daha fazla zaman alr, hatta belki de olanakszolurdu. Gttingen niversitesinde Frederich Gauss,Felix Klien ve David Hilbert, Paris niversitesindeJosephLouis Lagrange ve PierreSimon de Laplace,Berlinde Karl Weierstrass, Columbia niversite-sinde Frederick Barnard, Varova niversitesindeAndrzej Mostoswsk, John Hopkins niversite-sinde James Joseph Sylvester gibi erkek matematik-iler olmasayd, bugn Sophia Kovalevskaya, Sop-hie Germain, Winifred Merill, Helena Rasiowa,Grace Chisholm Young ve Christine Ladd-Franklingibi isimleri belki de hi bilmeyecektik. O erkeklerbu baarl kadnlara yatrm yapmak gerektiini d-ndler. Onlarn birer deha olduklarna ve frsateitliine sahip olmalar gerektiine inandlar. Onlaryapabildikleri kadar, stelik dier meslektalarnnmuhalefetine ramen bu kadnlarn niversitelerealnmalarn saladlar. Onlarn toplumunnyarglarn hie saymalar, kadnlarn matematik-te de baarl olabileceklerini gsterdi. O erkekler de

kadnlarn verdii mcadelenin bir parasydlar.Frederich Gauss, Sophie Germaini yreklendir-

di. Joseph Fourier (1755-1839) ise Germaini mate-matik evresine soktu. David Hilbert, Alman Yahu-disi Emmy Noethere destek vererek 20nci yzylnen iyi cebircilerinden birinin yaratlmasn salamoldu. Rus Lvovich Chebyshev (1821-1894) yurttaSophia Kovalevskayay genken okuyamad lke-sinde saygn bir yere oturttu. Kovalevskaya gibi bi-rini yaratan hi kukusuz Karl Weierstrassdr. Ali-cia Boole Stottu (1860-1940) cesaretlendiren okboyutlu geometrici nl Pieter Schoutedur (1846-1923). Okulu brakan Polonyal Helena Rasioway(1917-1994) yeniden matematikte master ve dokto-ra yapmas iin cesaretlendiren Andrzej Mostosws-

58


3 Claudio Henrion, Women in Mathematics, s. xxvi.

Mary Cartwright Choquet-Bruhat Julia Robinson Maria Agnesi C. S. Morawetz

kidir (1913-1975). Macar Rozsa Peteri (1905-1977) matematie dndren snf arkada nl ma-tematiki Laszlo Kalmardr (1905-1976).

Zaman ilerledike kadnlarn sorunlar yalnzcakadn olmalarndan kaynaklanmad. 20nci yzylagirilmesiyle birlikte, insanolu dnya savalarylatant. Avrupada Nazi iktidarnn yaratt Yahu-di dmanl tm bilim dnyasn altst etmiti.Yahudi olduklar iin insanlar niversitelerden atl-m, baka lkelere g etmek zorunda braklm,hatta okuduklar ya da altklar niversiteler ka-patlmt. Kadnlar da bu alkantlardan nasipleri-ni aldlar, ama ylmadlar. Kendilerini kabul edenbir baka lkede baarlarn srdrdler. Yine de,nereye giderlerse gitsinler, ne yaparlarsa yapsnlar,kadn olmann faturasn demek zorunda kaldlar.

rnein, 20nci yzyln ilk yarsnda en bykmatematikilerden biri olan Emmy Noether (1882-1935) Almanyadan Amerika Birleik Devletlerineg etmek zorunda kaldnda MIT, Harvard yada Chicago gibi niversitelerde deil, kadnlar iiniyi saylan, ama gerekten de iyi olan bir kz oku-

lunda, Bryn Mawr Collegeda i bulabildi. Gttin-gen niversitesinde ders verirken Noetherin ver-dii dersler David Hilbert tarafndan veriliyormugibi gsterildi. Benzer bir ekilde yine Amerika Bir-leik Devletlerine g etmek zorunda kalan HildaGeirenger von Mises (1893-1973) einin altHarvard niversitesinde ya da onun kap komu-su MITde deil, einin alt yere 60 km uzak-lkta ok fazla bilinmeyen Wheaton Collegeda bulabildi. Gttingen niversitesine lisansst ei-timini tamamlamak iin giden Olga Taussky-Todda (1906-1995), yaz tatilini geirdii lkesinemektup gndererek Hitlerin iktidara gelmesindensonra Gttingen niversitesinde eitimine devametmesinin mmkn olmadn yazdlar.

Christine Ladd-Franklin (1847-1930) hibir za-man yeteneklerine ve bilgisine uygun bir i bulama-mtr. Sophia Kovalevskaya Gttingen gibi bir ni-versiteden doktora derecesi ald ve dnyaca nlmatematiki Karl Weierstrassdan kendisi hakkn-da mkemmel referanslar olduu halde i bulama-mtr. Bulduu beinci snf ileri arpm tablosu-nu bilmediini syleyerek kabul etmemitir. RuthWood (1875-1939) lmeden nce bir vakf kuraraktm servetini bu vakfa balamtr. Vakfn ama-c, Ruth Woodun hocalk yapt okulda en az birkadn hocann maann, okulda en yksek maaalan biriyle ayn dzeye getirilmesini salamakt.Demek ki, kendisi creti konusunda neler ekmiti.

Alman Emmy Noether (1882-1935) doktorayaptktan sonra bir sre i bulamad, matematikiolan babasna yardm etti.

Macar Rozsa Peter (1905-1977) niversitedematematik okuduktan sonra i bulamad. Mate-matikte doktora yapt. retim yelii grevi ve-rilmedi. Alman Ruth Moufang (1905-1977) ourencilerin erkek olduu Frankfurt niversite-

sinde kadn hocann ne ii var anlayyla Yahu-di olmad halde Hitler rejimi tarafndan iindenkovuldu. Kanadada 1970lerde dahi Evelyn Nel-son (1943-1987) doktora derecesini aldktan son-ra yedi yl gibi bir sre yalnzca kadn olduu iinkadrolu retim yesi olarak atanmad. AmerikalJulia Bowman Robinson (1919-1985) alt b-lmdeki bir matematikiyle evlendiinde karko-ca ayn blmde alamaz diye Berkeleydeki Ca-lifornia niversitesindeki iinden karld. Btnbunlar 20inci yzylda oldu!

Hem kadn olup hem zenci olunca iler dahada zorlat. Amerika Birleik Devletlerinde mate-matikte doktora yapan ilk zenci kadn unvann,ayn yl doktora programn bitiren iki kadn, Mar-

59


Anna Wheeler Karen Uhlenbeck Helena Rasiowa Rozsa Peter Hilda von Mises

jorie Lee Browne (1914-1979) ve Evelyn BoydGranville (1924-...) ald. Tarih 1949 ya da 1950idi. ok ge deil mi?

Akllaryla, inatlklaryla, kararlklarylaok zor kaplar aabile matematiki kadnlarnbirou verdikleri savalardan yoruldular. Kimi-leri ok gen yata ldler. Kimileri yaptklar i-te baarl olabileceklerini tm dnyaya ispatla-dktan sonra matematii braktlar. Toplumunkendilerinden bekledii ilere dndler. rnein,byk uralarla matematik renip bu alandafarkllk yaratabilecek Elena Cornaro Piscopia(1646-1684) 17nci yzylda bilimin herhangi biralannda doktora yapan ilk kadn unvann ald.Matematii brakp kendini hayr ilerine verdi.Otuz sekiz yanda ld. Ayn ekilde, bir diertalyan Maria Agnesi (1718-799) matematii b-rakp yallar iin bir fakirhane iletmeye bala-d. Be parasz ld. statistik alannda eitimgren ngiliz Florence Nightingale (1820-1910)sonunda hemire oldu. Dnya kendisini oradatand. Btn engellemelere ramen matematikte

doktora yapmay baarabilmi Amerikal RuthGentry (1862-1917) de matemati brakp hem-ire oldu. Ailelerinin ve toplumun kendilernebitikleri elbiseyi matematikte kendilerini ispat-ladktan sonra giydiler. Amerikal ChristineLadd-Franklin (1847-1930) John Hopkins ni-versitesinde ders vermek isteyip de reddedilincebilimsel almalarnn tmn brakt. Gnllolarak lisansst eitim yapmak isteyen kzlarayardm eden bir vakfta almaya balad. ngilizPhilippa Garrett Fawcett (1868-1948) belki dehayatnn en byk ideali Cambridge niversite-sinin Newnham Collegenda retim yesiolunca yapacak yeni bir eyi kalmamt. Akade-miden ayrlp seyahat etmeye balad. Gney Af-

rikaya gidip esir kamplarndaki zencilerin ei-timleriyle uramay tercih etti.

Bazlarnn akli dengesi bozuldu. Yaptklarmcadele ve sahip olduklar deha, onlarda psikolo-jik bozukluklar da yaratt. Hayata boverenler ol-du. Mcadeleden bkanlar oldu. rnein, AdaKing (1815-1852) bu yk kaldramad. Alkoledadand ve kumarbaz oldu. ldnde, oldukaykl bir borcu vard. Maria Agnesi (1718-1799)kendini toplumdan uzaklatrd. Yalnz kald. Sop-hia Kovalevskaya (1850-1891) ska bunalmlaragirdi. Matematii birka kez brakp geri dnd.Nina Karlovna Barinin (1901-1961) MoskovaMetrosunda intihar ettii sylenir. Olive Hazlett(1890-1974) bir kadn olarak iine drlddurumu hazmedemedi, akli dengesini yitirdi.

***Bunca mcadele elbette sonusuz kalamazd.

Saylar az da olsa, genelde bilim dnyas, zelliklede matematik dnyas kadn meslektalarn yoksaymad. Dnyann uydusu Ayn zerindeki kra-terlere bilimcilerin isimleri verilmektedir. Aydaki

yzden fazla kraterin, bulunuuna almalarylakatk yapm olmalarnn ansna, bu kitapta hayathikyelerini okuyacanz be kadn matematiki-nin isimleri verilmitir: skenderiyeli Hypatia (370-415), Alman Caroline Herschel (1750-1848), s-koyal Mary Somerville (1790-1872), Rus SophiaKovalevskaya (1850-1891) ve Alman Emmy Noet-her (1882-1935).

Bu kitapta son satrlara geldiinizde aklda ka-labilecek elerden biri de kadn matematikilerinkariyerlerindeki izginin neredeyse hep ayn oldu-u olacaktr diye dnyorum. Ortalama bir ka-dn matematiki nce bir kz okulundan ya da kz-larn youn olduu okullardan birinden niversitediplomas alyor. rnein, Amerikada, Bryn

60


O. Taussky-Todd M. Lee Browne Evelyn Granville P. Garrett Fawcett Nina K. Bari

Mawr, Smith, Mount Holyoke, Wellesley ya daSwarthmore gibi bir kz okuluna, ngilteredeyse,Cambridgede Girton College ya da NewnhamCollegea gidiyor. ou zaman erkek matematiki-ler iin de nemli bir okuldan master ve doktoradereceleri alyorlar. Amerikada Chicago niversi-tesi bunlardan biri. Almanyada Berlin ve Gttin-gen niversiteleri, ngilterede Cambridge ya daOxford niversiteleri en azndan belli bir tarihtensonra kzlara da matematikte yksek lisans ve dok-tora yapma olana vermeye balyorlar. bulmaaamasnda matematiki kadnlar ou zaman yi-ne eski okullarna dnyorlar. Smith College, Vas-sar College, Bryn Mawr College, Swarthmore Col-lege ya da Wellesley Collegeda i buluyorlar. Gir-ton College ya da Newmham Collegeda ders veriparatrma yapyorlar. Almanyadaki kadnlar oldu-u kadar, Almanya dndaki kadnlar da ya kendiparasyla ya da burs bularak Gttingen niversite-sini ziyaret ediyorlar. Kabenin kurucu ve koruyu-cular Gausstan, Hilbertden, Kleindan, Mn-kowskiden feyz alyorlar. Neredeyse, Gttingene

gidilemezse, matematiki olu-namaz gibi bir resim kyorortaya.

Btn bunlar ok zorartlarda yaplyor. Zor art-larn yks aslnda bitmeyenbir yk. Bugn dahi kadnla-rn matematik blmlerindehak etmedikleri ders yklerigibi, yaptklarna gre dahaaz cret almalar gibi, kendiisimleri altnda makale yaym-

lamak4 iin verdikleri mcadele gibi ektikleri zor-luklar erkek i arkadalar tarafndan da dile geti-

riliyor. yk belki bitmiyor, ama bir ncekilerinatklar yol genilediinden, ekilen eziyetler belkibyk lde azalyor ama yine de mcadele de-vam ediyor.

Genelde, matematikilerin hayatlarn renir-ken en arpc konulardan biri bu insanlarn ne ka-dar byk bir deha olduklar ve hayatlarnn bi-zimkilerden ne kadar farkl olduudur. Kimisi da-ha liseyi yeni bitirmiken niversitede profesrlkteklifi alr. Kimisi daha yirmi yana basmadan biz-ler iin dnlemeyecek bir boyutta bululara im-za atmtr. Bu insanlarn farkl olduklar gibibir izlenim elde edilir.

Bu kitapta hayat hikyelerini okuyacanz ka-dn matematikiler hakknda aklnzda kalacak enarpc nokta, ne byk deha olduklar ya da nebyk ilere imza attklarndan ok, ne byk birmcadele vererek baarlar elde ettikleri olacaktr.Profesyonel baardan ve meydana getirdiklerieserler byk resim iinde ikinci planda kalr. Bel-ki, bu adan onlara bir kez daha hakszlk yapl-maktadr. Yaptklaryla deil, ektikleriyle akllar-da kalmaktadrlar. Ama, gerek bu. Bu gerek de,kadn matematikiler hakknda ok zgn ve bit-meyen bir mcadelenin yksn oluturuyor.

61


Olive Hazlett

4 Birok disiplinde yazlan makale nce ayn konuda belli eser-ler vermi birden fazla hakeme incelettirilir. Bir makale hakem-lerin nerileri dorultusunda baslr ya da baslmaz. Makale-nin yazar hakemlerin kim olduunu bilmez, ama hakemlermakalenin yazarnn adn bilirlerdi. Matematik ve dier fizikbilimlerinde bu uygulama byk lde tersine dnme sre-cinde. Hakemler yazar bilmiyor, ama yazar hakemlerin kimolduunu biliyor. Bu yolla, hakemlik messesesi ok dahaciddi almak durumunda braklmakta, ayrca kadn-erkekeitsizlii ve siyah-beyaz ayrm bir lde azaltlmaktadr.Yine de kadn matematikilerin, erkeklere gre ok daha faz-la zaman harcayarak yazdklar makaleleri hakemlerin eletir-me olasln en aza indirecek ekilde yayna hazrladklar sy-lenir. (Editrler, Patricia Kenschaft and Sandra Keith, WinningWomen into Mathematics, Mathematical Associaton of Ame-rica, Washington D.C., 1991.)

Birka Matematik dl

Field Madalyas. Matematik dlleri arasn-

da en itibarls olan Fields Madalyas bugne

dek hibir kadn matematikiye verilmemitir.

Ruth Lyttle Satter dl. 1991den beri her

iki ylda bir, bir kadn matematikiye verilir.

Louise Hay dl. Her yl matematik eiti-

mine nemli katks olan bir kadn matematiki-

ye verilir.

Konumac Kadn Matematikiler

1896dan beri her yl yaplan Amerika Ma-tematik Derneinin (AMS) Colloquium ko-numalarn sadece kez kadn matematikiyapmtr: 1927de Anna Pell-Wheeler, 1980deJulia Robinson ve 1985te Karen Uhlenberg.

Kadn matematikiler, sadece kez1923ten beri sregelen itibarl Gibbs konumac-s olarak seilmilerdir.

kadın matematikçiler - ercan kumcu

Documents