journal of social policy · 2015. 8. 21. · jovan pejkovski.....45 the role of social transfers in...

Год. 7, Бр. 11, Скопје, ноември 2014Year 7, No. 11, Skopje, November 2014

JOURNAL OF SOCIALPOLICY

11

ФОНДАЦИЈА „ФРИДРИХ ЕБЕРТ“УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“

ФИЛОЗОФСКИ ФАКУЛТЕТ

РЕВИЈА ЗА СОЦИЈАЛНА ПОЛИТИКА

JOURNAL OF SOCIALPOLICY

2014

Год. 7, Бр. 11, Скопје, август 2014Year 7, No 11, Skopje, August 2014

2

Ревија за социјална политика, год 7, бр. 11, Скопје, август 2014

Издавач:Фондација „Фридрих Еберт“ - СкопјеФилозофски Факултет, Скопје

За издавачот:Стине КлаперStine Klapper

Главен уредник:Mаја Геровска Митев, Филозофски Факултет, Скопје, Македонија;

Уреднички одбор:Мариа Доневска, Филозофски Факултет, Скопје, Македонија; Благица Новковска,Државен завод за статистика, Скопје, Македонија; Јасминка Фришчиќ, Здружениеза еманципација, солидарност и еднаквост на жените на Република Македонија;Лилјана Јанкуловска, Сојуз на синдикатите на Македонија; Милан Живковиќ, Фондација „Фридрих Еберт“

Меѓународен уреднички одбор:Monika Töobe-Schukalla, Catholic University of Applied Sciences, Paderborn, Germany;Heinz Bongartz, Friedrich-Ebert-Stiftung-Germany; Sven E O Hort, Södertörn UniversityCollege, Stockholm, Sweden; Stein Kuhnle, University of Bergen, Norway and HertieSchool of Governance, Berlin; Will Bartlet, European Institute, London School of Economics, United Kingdom; Vesna Leskosek, Faculty of Social Work, Ljubljana, Slove-nia; Nada Stropnik, Institute for Economic Research, Ljubljana, Slovenia; Paul Stubbs,The Institute of Economics, Zagreb, Croatia; Sinisa Zrinscak, Faculty of Law, Zagreb,Croatia; Natalija Perisic, Faculty of Political Sciences, Belgrade, Serbia

Лектура:Инда Костова Савиќ

Техничка подготовка:Макформ - Скопје

Печати

Тираж:300

Publisher:Friedrich Ebert StiftungFaculty of Philosophy, Skopje

Chief Editor:Maja Gerovska Mitev, Faculty of Philosophy, Skopje, Macedonia

Editorial Board:Maria Donevska, Faculty of Philosophy, Skopje, Macedonia; Blagica Novkovska, StateStatistical Office, Skopje, Macedonia; Jasminka Friscik, Association for Emancipation,Solidarity and Equaliity of Women of Republic of Macedonia; Liljana Jankulovska, Unionof Trade Unions in Macedonia; Milan Zivkovic, Friedrich Ebert Foundation, Skopje

International Editorial Board:Monika Töobe-Schukalla, Catholic University of Applied Sciences, Paderborn, Germany;Heinz Bongartz, Friedrich-Ebert-Stiftung-Germany; Sven E O Hort, Södertörn UniversityCollege, Stockholm, Sweden; Stein Kuhnle, University of Bergen, Norway and HertieSchool of Governance, Berlin; Will Bartlet, European Institute, London School of Economics, United Kingdom; Vesna Leskosek, Faculty of Social Work, Ljubljana, Slove-nia; Nada Stropnik, Institute for Economic Research, Ljubljana, Slovenia; Paul Stubbs,The Institute of Economics, Zagreb, Croatia; Sinisa Zrinscak, Faculty of Law, Zagreb,Croatia; Natalija Perisic, Faculty of Political Sciences, Belgrade, Serbia

Lector for Macedonian language:Inda Kostova Savic

Technical support & print:Makform - Skopje

Printing house:

Copies:300

3


Вовед................................................................................................................................................7

Социјалните трансфери во период на економски неповолности – примерот на БугаријаБојан Захариев.........................................................................................................................11

Социјалните трансфери и намалување на развојните нееднаквости со осврт на состојбите во Република МакедонијаЈован Пејковски.......................................................................................................................45

Улогата на социјалните трансфери во намалувањето на сиромаштијата во ХрватскаПредраг Бејаковиќ..................................................................................................................85

Дали влијанието на социјалните трансфери е навистина важно? Случајот на СрбијаЛилјана Пејин Стокиќ.........................................................................................................121

Социјални дивиденди на мигрантите: случајот со Украинската транснационална миграцијаАлиса В. Толстокорова......................................................................................................149

Настани, осврти.....................................................................................................................195

Годишна конвенција на Европската платформа против сиромаштија и социјална исклученост..........................................................195

Завршна конференција „Социјална инклузија и човекови права во Македонија“, Струга, Македонија........................................197

промоција на вториот Национален Извештај за сиромаштија и социјална исклученост во РМ, 16 ти Октомври 2012, Скопје.........................199

4


СОДРЖИНА

ВОВЕД........................................................................................................................................................................7

Економски и социјални импликации од невработеноста на младите во Република МакедонијаСилвана Мојсовска и Верица Јанеска..........................................................................................11

„КОГА ќЕ НАтЕЖНЕ пАЈАЖИНАтА“Младите, невработеноста и социјалниот живот во исчекување во поствоената и постсоцијалистичка Босна и ХерцеговинаАзра Хромаџиќ.................................................................................................................................................45

Влијанието на локалните власти врз намалувањето на невработеноста кај младите и нивната перцепција за работата на локалните власти во областа на вработувањетово Општина Јегуновце и Општина Чаир.Агрон Рустеми и Мемет Мемети........................................................................................................91

Анализа на aктивните мерки на пазарот на трудот во рамките на Националната служба за вработување (НСВ) на Албанија: примерот на НСВ тиранаЕлона Дембо.................................................................................................................................................115

Introduction....................................................................................................................................7

Social transfers in times of economic distress: the example of BulgariaBoyan Zahariev...........................................................................................................................11

Social transfers and reduction of developmental disparities with reference to the situation in the Republic of MacedoniaJovan Pejkovski.........................................................................................................................45

The role of social transfers in reducing poverty in CroatiaPredrag Bejaković.....................................................................................................................85

Does the impact of social transfers really matter? – The case of SerbiaLjiljana Pejin Stokic...............................................................................................................121

Social Dividends of Migrants: The case of Ukrainian transnational migrationAlissa V. Tolstokorova..........................................................................................................149

Events, reviews........................................................................................................................195

Annual Convention of the European Platform against Povertyand Social Exclusion................................................................................................................195

Final Conference on „Social Inclusion and Human Rights in Macedonia“,Struga, Macedonia....................................................................................................................197

Promotion of the second National Report on Poverty and Social Exclusion in Macedonia, 16th October 2012, Skopje........................................................................199

5


CONTENTS

INTRODUCTION.....................................................................................................................................................7

Economic and Social Implications of the Youth Unemployment in the Republic of MacedoniaSilvana Mojsovska and Verica Janeska,........................................................................................11

„ONLY WHEN THE SPIDER WEB BECOMES TOO HEAVY“Youth, Unemployment and the Social Life of Waiting in Postwar and Postsocialist Bosnia-HerzegovinaAzra Hromadzic.....................................................................................................................................................45

The influence of the local go vernment on reducing youth unemployment and youth perception on thework of local authorities in the area of employment in the Jegunovce and Cair Municipality.Agron Rustemi and PhD Memet Memeti.......................................................................................91

Analysis of Active Labour Market Measures within National Employment Services (NES) in Albania: The case of NES TiranaElona Dhembo...................................................................................................................................................115

6


„Печатените изданија на Фондацијата Фридрих Еберт не смеат да се користат во комерцијални цели без претходно

писмено одобрување од страна на Фондацијата“

„The publications printed by the Friedrich Ebert Stiftung cannot be used for commercial purposes without the written consent

of the Friedrich Ebert Stiftung’s office“

ВОВЕД

Единаесетиот број на Ревијатаза социјална политика ја анализи -ра темата невработеност кај мла -ди те лица. Невработеноста како еко- номски и социјален проблем е карак -теристична за различни возраснигрупи, но во последните го ди ни сепо кажува дека младите лица сè по-често се изложени на овој ри зик. Затаа цел, текстовите во овој број наРе вијата анализираат различни ас -пекти на состој бите, причините испе ци фи ките на невработеностакај младата популација ка ко во Ре-публика Македонија, та ка и во ре -гионот (Босна и Хер цего ви на и Ал-банија).

Воведниот текст (Мојсовска иЈанеска) дава осврт на општите по-казатели за невработеноста во Ре-публика Македонија, со посебен ак- цент на импликациите од таквитесо стојби врз образованието, сиро -ма штијата, миграцијата и одливот намозоци. Авторките заклучуваат декаслабата иско ристе ност на потенци -јалот на младата работна си ла, којсе јавува како резултат на низа насостојби, како: јазот меѓу квали фи - ка циите и работната понуда, дол го -

INTRODUCTION

The eleventh issue of the Journalof Social Policy is analyzing thetheme of youth unemployment. Theunemployment as an economic andsocial problem may affect all agegro ups, but it is the young people that,in recent years, are more frequentlyexposed to this risk. For that purpo -se, the papers in this Issue are ana-lyzing different aspects of conditions,reasons and specifics of youth un-employment in Macedonia, but alsoin the region (Bosnia and Herzegov-ina and Albania).

The introductory paper (Mojsov -ska and Janevska) gives overview ofmain indicators of youth unemploy-ment in Macedonia, with special em-phasis on unemployment implica -tions on education, poverty, migra-tion and the process of „brain drain“.The authors conclude that the lowutilization of young labor force poten-tial, which results from the number offactors, such as: gap between quali-fications and job offers, long term un-employment etc., has a negativeim pact on human capital and re-duces its value.

7

рочната невработеност и сл., нега-тивно влијае врз човековиот капи-тал и ја намалува неговата вредност.

Наредниот тескт (Хромаџиќ) себазира на 18 месечна етнографскатеренска работа во Босна и Херце-говина, прикажувајќи ги состој би тена младите невработени лица ворурална Босна. Авторката прекуди ректни стории нуди увид во со -цио-економскиот живот на младитекои живеат во помали рурални сре-дини и кои ја отсликуваат состој ба -та која авторката ја идентифику вакако социјален живот на чекање.Ав торката заклучува дека во усло -ви на невработеност и соција ленживот на чекање, младите делува -ат како немотивирани и ди с лоцира -ни граѓани, и стнуваат дел од сива -та економија, миграцијата или ко-руцпијата. Излезот од ваквата со-стојба авторката го гледа во млади -те како активни агенти, кои се оби-дуваат да ја маневрира ат сво јатаулога и простор низ политичка та иекономската хибернација во нивна -та средина.

третиот текст (Рустеми и Ме ме -ти) покрај теоретската анализа, сетемели и на емпириско истражува -ње на перцепциите на младите луѓево општините Јегуновце и Чаир, вооднос на перспективите и понудатаза вработување во една рурална иедна урбана средина. Резултатите

The second paper in this issue(Hromadzic) is based on 18 monthsof ethnographic field work in Bosniaand Herzegovina, and portraits theconditions of young unemployed pe -ople in rural Bosnia. The author,through the use of direct stories, of-fers an insight into the socio-eco-nomic life of young people in smallrural areas, which depicts the condi-tion which the author defines as „so-cial life of waiting“. The author con -clu des the in circumstances of un -em ployment and social life of wait-ing, many young people emerge asunmotivated and displaced citizens,subjects to shadow economies, mi-gration or corruption. The author iden -tifies that the reason for this is notyoung people’s apathy and lethargy,but rather their way of manoeuvringthrough political and economic hiber-nation of their society.

The third paper (Rustemi and Me -meti) offers both a theoretical andempirical analysis of young peopleperceptions, living in municipalities ofJegunovce and Cair, in relation toperspectives for and supply of jobs inone rural and one urban environ-ment. The results analyzed in this pa -per show that the young people fromboth communities are not satisfiedwith the efforts and activities of theirlocal municipalities related to tacklingthe issue of unemployment. In thatrespect, one third of the young peo-

8


анализирани во трудот укажуваатдека младите лица во двете општи -ни не се задоволни од напорите нанивната локална заедници во со-очување со проблемот на неврабо-теноста. при тоа една третина одмладите во двете општини сметаатдека политичкиот клиентелизам еосновен фактор за пристап до па-зарот на труд. Авторите заклучува -ат дека локалниот економски раз -вој е клучен за решавање на про-блемот на невработеноста во дветеопштини. притоа тие ја нагласуваатпотребата од формирање на иснти-туционални механизими за вклучу-вање на младите, како: програма засоцијално практиканство, или три -ла терални партнерства меѓу мла-дите, локалната самоуправа и при -ватниот сектор.

последниот текст во овој број(Џембо) аналира кои мерки на вра -ботување се насочени кон младите(и женската) популација, преку при -мерот на услугите за вработувањево тирана. Авторката преку секун-дарни статистички извори и квали-тативна анализа укажува на мер -ките за вработување кои не се ро-дово сензитивни, ограничени адми-нистративни капацитети на регио -нално ниво, недостаток од полити -ки кои се базирани на докази, какои недоволен број на обуки и програ -ми за квалификации. Сетоа ова, ис-такнува авторката, ги прават држа-

ple in both municipalities think thatthe political clientelism is the mainsource for access to the labor mar-ket. The authors conclude that thelocal economic development is thekey for solving the unemployment inboth local municipalities. Hence, theyemphasize the need for formation ofinstitutional mechanisms for youth in-clusion, such as: Programme for so-cial internship or trilateral partner -ships between youth, local municipa -lity and the private sector.

The last paper in this issue (Djem -bo) analyzes the employment meas-ures targeted toward young (female)population, through the example ofthe employment services in Tirana.The author through a secondary sta-tistical sources and qualitative analy-sis implies that the employment mea -sures are not gender sensitive, areadministered through restricted ad-ministrative capacities on regionallevel, are not evidence based, andlack adequate programs for train-ing/qualifications. All this, accordingto the author, makes that nationalemployment services not an impor-tant strategic institution for job searchamong the young people.

Dear readers, we hope that theoffered papers in this issue on youthunemployment in Macedonia and thewider region, will present a provoca-tion for further and more in-depth re-

9


вните услуги за вработување не тол -ку важна стратешка ин ституцијаво барањето работа меѓу младителица.

Се надеваме дека понуденитетекстови во доменот на невработе-нота кај младите во државата и ре-гионот ќе претставуваат провока -ција за понатамошни и продлабо -че ни истражувања на оваа тема,како и за преземање на мерки одстрана налокалните и централнитевласти кои ќе ги имаат предвид ис-такнатите предизвици и сознанијакои тектстовите во оваа Ревија гинудат.

Уредник,Маја Геровска Митев

search of this topic, as well as an in-centive for undertaking measures bythe local and central authorities thatwill take into consideration identifiedchallenges and evidences by the pa-pers in this Journal.

Editor in chief,Maja Gerovska Mitev

10


Економски и социјални импликации од невработеноста на младите во Република Македонија

д-р Силвана Мојсовска и д-р Верица Јанеска

Економски институт, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“Скопје, Република Македонија

АПСТРАКТ

Овој труд ја обработува невра-ботеноста на младите во Републи -ка Македонија, како еден од хро ни-чните проблеми во општеството.трудот има за цел да обезбеди дла -бински преглед на невработеностана младите во земјата врз основана расположивите податоци за па-зарот на трудот, како и дискусија заеконом ските и социјалните последи -ци во светло на долгорочноста напроблемот и вли јанието врз човечки -от капитал во Република Македони -ја. Анализата на импликациите е за -снована на постојните со стој би вооднос на неактивноста на младите,стапките на невработеност на мла-дите и дол горочната невработеностна младите, кои се мо шне високи ипрет ставуваат сериозна закана за

Economic and Social Implications of the Youth Unemploymentin the Republic of Macedonia

Silvana Mojsovska, Ph.D and Verica Janeska, Ph.D

Institute of Economics, University “Ss. Cyril and Methodius”Skopje, Republic of Macedonia.

ABSTRACT

This paper deals with the youthunemployment in the Republic ofMa cedonia, as one of the chronicproblems of the society. The paperaims to provide in-depth insight intothe youth unemployment in thecountry from the perspective of theavailable labor market data, as wellas discuss major economic and so-cial implications and its impact onthe human capital in the Republicof Macedonia. The analysis of theimplications has been based on thestate of affairs with regards to youthinactivity, youth unemployment ratesand long-term youth unemployment,which are rather high and representserious threat to the human capitalin the country. Particular attention

11

Силвана Мојсовска, Верица Јанеска 123456355676776878787

човечкиот капитал во РепубликаМа ке донија. посебно внимание епо светено на образованието и не-говото влија ние врз структурата иве штините на младите, кои поната -му се анализираат во однос на по-требите на пазарот на трудот и огра -ни чените можности за млади те лицада нај дат стабилна работа со којавоедно ќе бидат задоволни. пона-таму, во трудот е обработена сиро -маштија та како една од нај ва жнитепоследици од долгорочната невра -бо теност на младите во РепубликаМакедонија, која повлекува интен -зив ни процеси на емиграција и од ливна високообразовани кадри, посеб -но на младите лица. Главни те нао -ди од трудот пре ду пре дуваат деканевработеноста на младите повле-кува брзо опаѓање на нивото на чо-вечкиот капитал, пре ку физичко ми г-рира ње и несоодве т ност на квали-фикуваноста на работната сила,како и преку опаѓање на конкурент-носта на барателите на работа за-ради дол горочната невработеност.Ваквите состојби алар мираат за по-требата од брза реакција од странана креаторите на политики те за на-малување на проблемот и спречу-вање на долготрај ни пос ле дици заземјата.

Клучни зборови: невработеностна младите, човечки капитал, пазарна труд, креирање на работни ме -ста, сиромаштија, миграција, одливна високообразовани кадри

has been paid to the education andits impact on the structure and skill-fulness of the youth, analyzed withregards to the labour market needsand limited possibilities for the youngpopulation to find stable and satis-factory job. Furthermore, the paperdeals with poverty as one of the mostsevere implications from the long-term unemployment in the Republicof Macedonia, which implies inten seprocesses of emigration and braindrain, in particular of the youth. Themain findings of the paper are trulyalerting as the youth unemploymentcauses rapid deterioration of thehuman capital, through physical mi-gration and decrease of the skillful-ness and competitiveness of thelabour force due to long-term unem -ployment. This calls for prompt at-tention of the policy-makers for alle-viation of the problem and preven-tion of long-term damage for thecountry.

Key words: youth unemploy-ment, human capital, labour mar-ket, job creation, poverty, migration,brain-drain

12


Вовед

Во денешно време, инвестира-њето во младите се смета како не-опходност во создавањето на чове -ч киот капитал, кој претставува ед наод најважните детерминанти на еко -номскиот и социјалниот напредок.За секоја земја, младите прет ставу -ваат потенцијал и идни на, зарадишто националните вла ди кои имаатдолгорочна визија за благосостојбаи развој настојуваат да ги интегрира -ат во работната сила и да ја зголематнивната вработеност. Освен тоа, ни -во то на вра ботеност на младите воопштеството ја определува одржли-воста на постојните системи за соци -јал на заштита (пр венствено на пен-зискиот сис тем), посебно во земји тешто се соочува ат со интензивно де-мографско стареење. Во вакви усло -ви, про блемот на невработеноста намладите теш ко може да се игнорира.

Во неодамнешниот извештај наМеѓународната организација натру дот (МОт) “Global EmploymentTrends for Youth 2013: A generationat risk” се вели дека долгорочнотовлијание на невработеноста на мла -дите може да се чувствува со деце-нии, создавајќи генерација со ризикда страда од дефицит на пристојниработни места во текот на живототи предизвикувајќи недоверба во со -цио-економските и политичките си-

Introduction

At the present times, investmentin youth is regarded as essential forhuman capital formation, as one ofthe most important determinants ofthe economic and social progress.The youth represents potential andfuture of any country, implying thatthe national governments with along-term vision for welfare and de-velopment are concerned to in te -grate the youth into the labour forceand to increase the youth employ-ment. Besides that, the level of youthemployment in a society de termi -nes the sustainability of the currentsocial security systems (primarilythe pension sy stem), particu larly incountries that cope with int ensivedemographic ageing. In these cir -cumstan ces, the problem of youthunemployment can hardly be ig-nored.

The recent ILO Report “GlobalEmployment Trends for Youth 2013:A generation at risk” states that the„long-term impact of the youth em-ployment crisis could be felt for de -cades, creating a generation at riskof suffering decent work deficitsthroughout their lives and causingdistrust in the socio-economic and

13

Силвана Мојсовска, Верица Јанеска Silvana Mojsovska, Verica Janeska

стеми.1 Главните на оди од Извеш -та јот го вклучуваат следното:2

• 73.4 милиони млади луѓе ши -рум светот (на возраст 15-24 годи -ни) или 12.6% од вкупниот број сеочекува да бидат без работа во2013 година, што претставува по-раст од 3.5 милиони во периодотод 2007 до 2013 година;

• светската стапка на невработе-ност на младите изнесуваше 12.7%во 2009, 12.3% во 2011, 12.4% во2012, се очекува да биде 12.6% во2013 и да порасне до 12.8% во 2018.

Ситуацијата е многу сериозна,посебно за земјите со значителноповисоки стапки на невработеностна младите. Како фактор на произ -водството, трудот го определува ус-пехот на националната економија,но воедно е под влијание на економ -ските движења и социо-економ ски -те политики на земјата. Во таа на-со ка, националните економии собрзи стапки на раст прават прити-сок на пазарот на труд да обезбедипродуктивна и квалификувана ра-ботна сила, додека економиите штозаостануваат и каде понудата зна -чително ја надминува побарувач-ката на работна сила се соочуваатсо ризик за намалување на нивниотчовечки капитал.

Најтешката последица од не-вработеноста, посебно од неврабо-

political systems“.1 The key findingsof the Report include the following:2

• 73.4 million young people world -wide (aged 15-24) or 12.6 % out ofthe total are expected to be out ofwork in 2013, an increase of 3.5 mi -lli on between 2007 and 2013;

• global youth unemploymentrate was 12.7% in 2009, 12.3% in2011, 12.4% in 2012, it is expectedto be 12.6% in 2013, and up to 12.8%in 2018.

The situation is rather serious,in particular for the countries withsignificantly high rates of youth un-employment. As a factor of produc-tion, labour determines the successof the national economy, but is alsoaffected by the economic trends andsocio-economic policies of the co -un try. In this respect, national eco -nomies with fast growth rates im-po se pressure on the labour marketto provide productive and skilled la -bour force, while the lagging eco -no mies where the labour supplysub stantially overcomes the labourdemand face the risk of dimi nutionof their human capital.

The most severe implication ofthe unemployment, particularly ofthe youth unemployment, is the de-crease of the human capital. Given

14


1 ILO Press Release of the Report: „Global Employ-ment Trends for Youth 2013: A generation at risk“,2013 http://www.ilo.org/brussels/press/press-re-leases/WCMS_212981/lang-en/index.htm2 Ibidem

1 ILO Press Release of the Report: „Global Employ-ment Trends for Youth 2013: A generation at risk“,2013 http://www.ilo.org/brussels/press/press-re-leases/WCMS_212981/lang-en/index.htm2 Ibidem

теноста на младите, е намалува -ње то на човечкиот капитал. Со ог -

лед на долготрајниот процес на не -гово создавање кој вклучува фор-мално и неформално образование,високата и долгорочна невработе-ност, заедно со неактивноста на на-селението, обезбедува основа зана малување на квалификуваностана работната сила. теодор Шулц,кре аторот на терминот „човечки ка-питал“ во 1960-тите верувал декаинвестирањето во човечкиот капи-тал преку образование и обука ќеводи кон подо бру вање на квалите-тот и нивото на произ водството.3Гла вната претпостав ка на ова веру -вање е дека работната сила е ан-гажирана во економските актив -ности. Во случај на неактивност и не -вработеност се појавува загуба надвете страни – невработените пое -динци ги гу бат своите вештини и кон -курентност на пазарот на трудот,додека националната економија сесоочу ва со ерозија на човечкиот ка-питал. Високиот број на неактивнимлади луѓе, високите стапки на не-вработеност на младите, како и дол -готрајноста на невработеноста намладите претставуваат силна за-кана за човечкиот ка питал. подато-ците покажуваат дека тоа е случајво Република Македонија.

the long process of its formation,which includes formal and informaleducation, the high and long-termunemployment, along with inactivityof the population, provides groundfor decrease of the skills of the la -bour force. Theodore Schultz, thein ventor of the term “human capital“in 1960s believed that investmentin human capital through educationand training will lead to an improve-ment in the quality and level of pro-duction.3 This is based on the mainhypothesis of engagement of thehuman capital in the economic ac-tivities. In case of inactivity and un-employment, a loss occurs on bothsides – the unemployed individualstend to lose their skills and compet-itiveness on the labour market, whilethe national economy faces deteri-oration of its human capital. Highvalues of inactive youth, youth un-employment rates, as well as lon-ge vity of youth unemployment im-pose strong threat to the humancapital. The evidence indicates sucha case in the Republic of Mace donia.

The decrease of the human ca -pital is determined by, as well asmanifested through different socio-economic phenomena. The aim ofthe paper is to provide insight into

15


3 Theodore Schultz, Investment in Human Capital,The American Economic Review, Vol. 51, No.1,1961, достапно наhttps://webspace.utexas.edu/hcleaver/www/330T/350kPEESchultzInvestmentHumanCapital.pdf

3 Theodore Schultz, Investment in Human Capital,The American Economic Review, Vol. 51, No.1,1961, available athttps://webspace.utexas.edu/hcleaver/www/330T/350kPEESchultzInvestmentHumanCapital.pdfal.pdf

Намалувањето на човечкиот ка -питал е определено од, а воедно исе манифестира преку различнисо цио-економски појави. Целта наовој труд е да даде увид во состој -бата во однос на невработеностана младите, како и да го сврти вни-манието кон некои релевантни по -с ледици кои произлегуваат од по -врзаноста помеѓу невработеностана младите и човечкиот капитал.

Обединетите нации и МОт ги де -финираат младите како возра снагрупа од 15 до 24 години. Од другастрана, дефинициите на офи ци јал -ните статистики на пооделни земјисе разликуваат, што го отеж нува спо -редувањето на податоци по зем ји.Во некои анализи, мла ди те се поде-лени на тинејџери (15-19 годи ни) имлади возрасни (20-24). Некои ав-тори сметаат дека стапките на не-вработеност за овие две групи, какои предизвиците со кои тие се соочу-ваат се различни, што наметнувапотреба од посебно дизајниранипри стапи за намалување на невра-ботеноста. по конкретно, гру па та натинејџери не придонесува значи -тел но за стапката на невработеностна младите, со оглед на тоа декапове ќе то од нив сè уште се вклуче -ни во редовниот процес на образо-вание. Слична ситуација се јавуваи во групата на млади возрасни, коиисто така се интензивно вклучениво процесот на студира ње, што пов -лекува дека постои поголем контин-гент на млади луѓе кои ниту ра ботат,ниту бараат работа. последовател -

the state of affairs with regards tothe youth unemployment, as well asto turn attention to some of the mostrelevant implications with regardsto the relation between the youthunemployment and human capital.

The United Nations and Interna-tional Labour Organisation (ILO) de-fine youth as the age group between15 and 24. On the other hand, thedefinitions of individual countries’ of-ficial statistics vary, imposing difficul-ties in cross-country com - parisons.In certain analyses, the youth are di-vided into teenagers (15-19 yearsold) and young adults (20-24 yearsold). Some authors argue that theunemployment rates for the latter twogroups, as well as the challen gesthey face vary significantly, implyinga need for tailor-made appro achesto alleviate unemp loyment. Morespe cifically, the group of teena gersdoes not contribute significantly tothe youth unemployment rate, giventhat the majority of them are still reg-ularly engaged in the process of ed-ucation. Similar situation occurs intothe group of young adults, who arealso intensively engaged into thestu dying process, providing that the -re is considerable contingent of yo -ung people who are neither wor k ingnor looking for a job. Implicitly, theyare not part of the labour force whichis used as the denominator for cal-culating the unemployment rate. Inthat context, there is an additionalindicator – the youth unemployment

16


но, тие не се дел од работната силакоја се користи како деноминаторза пресметување на стапката на не-вработеност. Во тој контекст, постоидруг индикатор – ко ефициент нане вработеност на младите,4 за којсметаме дека по со одветно ја изра-зува ситуацијата на пазарот на тру-дот. понатаму, уште еден индика -тор – вкупниот број на лица во зем -јата што не работат може исто такада придонесе за пореал на процен -ка на проблемот на невработеностна младите, за тоа што тој ги вклу чу -ва и невработените и неак тивни тепоединци, односно и младите штосè уште се активни во процесот наобразование (и не се ре гистри ранина пазарот на трудот).

претходно наведеното е од осо-бено значење за Република Македо -нија, имајќи предвид дека значите -лен дел од младите лица од две тевозрасни групи сè уште се во про -цес на образование. Оттаму, освенанализа на невработеноста на мла -дите на возраст од 15 до 24 години,сметаме дека е потребно да се фо-кусираме и на проблемот на невра-ботеноста на младите на возраст25-34 години, затоа што оваа групаобезбедува увид во вистинските про -блеми на младите лу ѓе да најдат ра-бота после завршувањето на обра -зованието, посебно во услови на дол -горочна невработеност во зем јата.

ratio,4 which we consider as moresuitable to reflect the actual situationon the labour market. Furthermore,another indicator - the total numberof non-employed persons in the co -untry could also contribute to morerealistic estimation of the youth un-employment problem, as it compri -ses both un emplo yed and inactiveindividuals, implying that the youthstill engaged in the process of edu-cation (and not regis tered on the la -bour market) is comprised withinthis indicator.

The aforementioned is of partic-ular importance for the Republic ofMacedonia, given that the signifi-cant share of the young persons fromboth age groups is still in the pro -cess of education. Therefore, alongwith the analysis of the youth un -em ployment aging 15 to 24, we con -sider necessary to focus on the un -employment problem of the youngpopulation aged 25 to 34, as thisgroup provides insight into the realproblems of young people to findemployment after completing theeducation process, given the long-term unemployment in the country.

17


4 Коефициентот на невработеност на младите сепресметува како сооднос на бројот на невработе-ните на возраст 15-24 и вкупното население одистата возрасна група.

4 Youth unemployment ratio is calculated as thenumber of unemployed persons aged 15 to 24 divided by the total population of the same age

1. Невработеност на младитево Република Македонија – постој ни состојби

Со цел да се идентификува оп-фатот и квалитетот на расположи-вите човечки ресурси на македон -скиот пазар на труд, методолошки-от пристап вклучува преглед на ак-тивноста на младите, невработено-ста на младите и долгорочна та не -в работеност на младите во перио-дот 2000-2012. Како што прет ходнонапоменавме, фокусот е на населе-нието на возраст 15-34 години, ана-лизирано преку петгодиш ни групи(15-19; 20-24; 25-29 и 30-34).

Активност на младите. СпоредАнкетата за работна сила, во пе-риодот 2000-2012 година, вкупнотоработоспособно население (15-64)пораснало за 117.115 лица или за8.7%, додека населението на воз-раст 15-29 години се намалило за5.207 лица или за 1.1% (табела 1).Анализирано преку петгодишни гру -пи, ова е период на намалува ње нанаселението на возраст 15-19 годи -ни (-12.8%), додека кај дру гите воз-расни групи е регистриран порастод 0.8% (20-24%), 9.8% (25-29) и9.3% (30-34). Овие промени беа при -дружени со намалување на учес т -вото на петгодишните групи 15-19 и20-24 во вкупното работоспособ нонаселение (15-64) во земјата. Овапокажува дека приливот на младаработна сила на пазарот на труд

1. Youth unemployment in the Republic of Macedonia– state of affairs

In purpose of identification of thescope and quality of the availablehuman resources on the Ma ce donianlabour market, the met hodo logicalapproach used inclu des review of theyouth activity, youth unemploymentand youth long-term unemploymentin the period 2000-2012. As previ-ously mentioned, the focus group in-cludes the population aged 15-34,ana lysed through five-year age gro -ups (15-19; 20-24; 25-29 and 30-34).

Youth activity. According to theLabour Force Survey, the total wor -king-age population (15-64) incre -ased by 117115 persons or 8.7% inthe period 2000-2012, while the po -pu lation aged 15 to 29 years decre -ased by 5207 persons or 1.1% (Table1). Observed through five-year agegroups, this was a period of redu -ction for the population aged 15-19(-12.8%), while other age groups regi -s tered an increase of 0.8% (20-24),9.8% (25-29) and 9.3% (30-34). The -se changes were accompanied bydecrease of the share of the five-yearage groups 15-19 and 20-24 in thetotal working-age population (15-64)of the country. This indicates that theinflow of the young labour force on

18


веќе е во фаза на намалување, апо веќе од извесно е дека таа ќепро должи во иднина заради интен-зивниот процес на демографско ста -реење во земјата. покрај тоа, стап-к ите на активност на населениетона возраст 15-19 и 20-24 (учествона активното во вкуп ното населе-ние од иста возраст) исто така се на -малиле во анализираниот пери од,покажувај ќи дека значителен делод младо то население (15-24) ста -нал неактивен. Ова во голема мерасе дол жи на вклученоста на мно -зин ство то од младата популацијаво редовниот образовен процес,што значи дека таа не се регистри -ра на пазарот на трудот.

промените што ги дискутирав мепогоре се се интензивираа од 2008година наваму, со воведува ње на за -должително средно образование воземјата, што резул тираше во порастна неактивното население на воз-раст 15-19 години, кое во 2012 годи -на изнесува 88.6% од вкупното насе -ление на таа возраст. Исто така, ста -пките на упис во високото (тер ци јар -но) образование се зголемија. Спо -ред Др жав ни от завод за стати сти -ка, во академските години 2004/2005 и2005/2006 во високотообразованиесе запишале 24.9%, односно 24.3%од вку п ното население на со одвет -ната возраст. после тоа следеше брзраст на вкупните стапки на упис коиизнесу ваа 28.7% (2006/ 2007), 32.6%(2007 /2008), 32.5% (2008 /2009) и

19


the labour market has entered into adeclining phase, which is likely tocontinue in the upcoming period dueto the intensive demogra phic ageingprocess in the country. In addition,the activity rates of the populationaged 15-19 and 20-24 (share of theactive in total population of the samerange) has also decreased in theanalysed period, denoting that signif-icant part of the young population(15-24) becomes inactive. This islargely attributable to the full-time in-volvement of the majority of youngpopulation into the education pro -cess, implying that they do not regis-ter at the labour market.

The changes discussed abovewere intensified since 2008, with theintroduction of the compulsory sec-ondary education in the country, re-sulting into increase of the inactivepopulation aged 15-19 up to 88.6%out of the total population of the sameage in 2012. The enrolment into thetertiary education also increased.According to the State Statistical Of-fice, the share of the Macedonianage cohort enrolled in tertiary educa-tion in the academic years 2004/2005and 2005/2006 was 24.9% and24.3%, respecti vely. Rapid growth ofthe gross enrolment rates follo wedafterwards, and they amounted upto 28.7% (2006/2007), 32.6% (2007/2008), 32.5% (2008 /2009) and

20


29.8% (2009/ 2010).5 Како што наве-довме, ова придонесе за зголе мува -ње на уделот на неактивното насе-ление на возраст 20-24 години вовкупното население на таа возраст,кој во 2011 година кој изнесуваше50.2%.

Сепак, забележителна неактив-ност беше регистрирана и кај дру ги -те возрасни групи (21.9% и 16.4% во2012 за возрасните групи 25-29 и30-34, соодветно), покажувајќи декаоколу 1/5 од населението што при-паѓа на главните возрасни гру пи напазарот на трудот не е актив но. От-таму, независно од влијание то наобразовните реформи, порастот нанеактивноста на млади те може дасе поврзе и со ограниче ните можно-сти за наоѓање на ра бота. СпоредМОт, просечниот временски периодпотребен за мла дите во РепубликаМакедонија да нај дат стабилна и/илиработа со која се задоволни изне-сува 72.6 месеци или 6 години.6 Овае прилично обес храбрувачки за мно -гу млади луѓе, но воедно се потвр -ду ва со високи те стапки на невра-ботеност на младите во земјата.

Невработеност на младите.Спо ред Анкетата за работна сила,вку пниот број на невработени лица

29.8% (2009/2010).5 As discu ssed,this has contributed to the increaseof the share of the inactive populationaged 20-24 up to 50.2% out of thetotal population of the same age in2011.

Nevertheless, notable inactivityhas been registered in the otherage groups (21.9% and 16.4% in2012 for the age group 25-29 and30-34, respectively), indicating theabout 1/5 of the population that be-longs to the core cohorts of the la -bour market is not active. There -fore, apart of the impact of the ed-ucational reforms, the increase ininac ti vity of the youth could be alsorela - ted to the limited opportunitiesfor job finding. According to ILO, theaverage duration for the youth tofind stable and/or satisfactory job inthe Republic of Macedonia is 72.6months or 6 years.6 This is rather dis -couraging for many people, but alsoconfirmed with high rates of youthunemployment in the country.

Youth unemployment. Accord-ing to the Labor Force Survey (LFS),the total number of unemployed per -

5 Verica Janeska, Higher Education Reforms andGraduate Unemployment in the Republic of Macedo-nia, „Economic development“, Journal of the Insti-tute of Economics – Skopje (60 years 1952-2012),Year.14, No. 1/2012, стр. 39-58.6 Global Employment Trends for Youth 2013: A gen-eration at risk, International Labour Organization,2013, стр. 60

5 Verica Janeska, Higher Education Reforms andGraduate Unemployment in the Republic of Macedo-nia, „Economic development“, Journal of the Insti-tute of Economics – Skopje (60 years 1952-2012),Year.14, No. 1/2012, pp. 39-586 Global Employment Trends for Youth 2013: A gen-eration at risk, International Labour Organization,2013, стр. 60

21


Табела 1. Население на возраст 15-34 (по петгодишни групи) во Република Македонија според економска активност.

Table 1. Population aged 15-34 (by five-year groups) in the Republic of Macedonia, according economic activity

на возраст 15-24 забележа значите-лен пораст од 20.7% во периодот2000-2003, проследен со пад од9.7% во периодот 2005-2012. по -следователно, ова резултираше возголемување на вкупниот број на не -вработени лица за 30 971 или 11.8%во 2012 година спо редено со 2000година. Во од н ос на анализиранитепетгодишни групи (15-34), секоја однив забеле жа намалува ње во пери -одот 2000-2012 година кое се движе -ше во ранг од 1.6% до 45.2% за воз-расните групи 25-29 и 15-19, соод -ветно.

Како што се гледа од табелата 2,стапките на невработеност на мла -дите на возраст 20-24 и 25-29 годи -ни се мошне високи и достигнуваат53% и 45.1% во 2012 годи на, соод -вет но. Со оглед на долго трајно стана процесот на бара ње на работа,во табелата 2 се вклу чени и подато -ци за населението на возраст 30-34.Стапката на невработеност за оваа

sons aged 15-64 registered signifi-cant increase of 20.7% in the pe riod2000-2003, followed by decre - aseof 9.7% over the period 2005-2012.Implicitly, this has resulted in in-crease of the total number of unem-ployed persons by 30791 or 11.8% in2012 compared to 2000. In terms ofthe analysed five-year age gro ups(15-34), there has been a de cre asein each of them, ranging from 1.6%to 45.2% over the period 2000-2012 for the age groups 25-29 and15-19, respectively.

As evident from the Table 2, theunemployment rates of youth aged20-24 and 25-29 are rather high,amounting to 53.0% and 45.1% in2012, respectively. Given the longe -vity of job-seeking process duration,the Table 2 includes data on the po -pulation aged 30-34. The unemploy-ment rate of this category was 29.6%in 2012, providing input for discus-

22


Табела 2. Невработено население на возраст 15-34 (по петгодишни групи) во Република Македонија, 2000-2012 година

категорија во 2012 година изнесува29.6%, што дава основа за диску-сија поврзана со долгорочна та не-вработеност. Сумирано, учествотона невработено то население на воз -раст 15-34 години во вкупното невра -ботено на селение во текот на анали-зираниот период, и покрај трен дотна намалу вање, беше и остана мош -не високо (64% во 2000 година и50.5% во 2012 година).

Долгорочна невработеност и кре -ирање на работни места. Како штобеше наведено претходно, мож но -стите за наоѓање на работа во Репу -блика Македонија, во од нос на брзи -ната и леснотијата, може да се дефи -нираат како прилично огра ни чени.Во овој контекст, едно од главнитеобележја на пазарот на трудот воРе публика Македонија е долгороч-ната невработеност (табела 3).

Во табелата 3 е изоставена воз-расната група 15-19, со оглед на го -ле мата стапка на неактивност на

sion related to long-term unemploy-ment. Summarized, the share of theunemployed population aged 15-34in the total unemployed populationover the analyzed period was partic-ularly high and reached 50.5% in2012, despite the declining trend from64% in 2000.

Long-term unemployment andjob creation. As noted above, thepro spects of finding a job in the Re-public of Macedonia could be defi -ned as rather limited in terms ofpromp tness and easiness. In thiscontext, one of the main features ofthe labour market in the Republic ofMacedonia has been the long-termunemployment (Table 3).

In the Table 3, the age group15-19 has been omitted, given thesignificant rate of labour market in-activity of this group, attributable totheir involvement into the educationprocess. The analysis of the other

23


Table 2. Unemployed population aged 15-34 (by five years groups) an unemployed rates (%) in the Republic of Macedonia, 2000-2012

оваа група заради нејзината вклу -ченост во образовниот процес. Ана -лизата на другите возрас н и гру пипокажува намалување на апсолут-ниот број на невработени лица навозраст 20-34 години за 11754 илиза 7.8% во 2012 споредено со 2000година, што се должи на намалува-њето на работната сила на возраст20-24 (табела 1). Независ но од тоа,структурата на невработеноста спо -ред времетраењето не се промени -ла драсти чно во споменатиот пе -

age groups indicate decrease of theabsolute number of unemplo yed per -sons aged 20-34 by 11754 or 7.8%in 2012 compared to 2000, implicitto the decrease of the total labourforce (20-24) (Table 1). Ho we ver, thestructure of the unemployment withregards to the lon gevity have notchanged dramatically over the pe-riod, as the unemployment for 4 ormore years dominates in the total un-employment of persons aged 20-34,

24


Табела 3. Невработено население на возраст 20-34 (по петгодишни групи)во Република Македонија, според времетраење на невработеноста

риод, односно невработеноста од 4и повеќе години пре овладува вовку пната невработеност на лицатана возраст 20-34 години и се движиод 59.3% во 2000 до 64.4% во 2005година, по што следи извесно нама -лување и во 2012 година изнесува50.3%. Доколку се анализира спо-ред петгодишни групи, долгорочна -та невработеност повторно прео-владува, со тоа што се издвојувавозрасната група 30-34 години кадеучеството на невработени 4 и пове -

ranging from 59.3% in 2000, up to64.4% in 2005 and down to 50.3% in2012. In terms of five-year age gro -ups, long-term unem ploy ment alsodominates, with not ably high share inthe total unem ployment of the agegroup 30-34 ran ging from 78.3% in2000 up to 79.4% in 2005 and downto 65.6% in 2012.

The indicators are truly alarming,confirmed with limited job creation inthe country. According to the State

25


Табела 3. Unemployed population aged 15-34 (by five years groups) in the Republic of Macedonia, according unemployment duration

ќе години се движи од 78.3% во2000, 79.4% во 2005 и 65.6% во2012 година.

Индикаторите се навистина ала -р мантни, а се потврдуваат со огра -ниченото креирање на работни ме-ста во земјата. Според Државниотзавод за статистика, стапката насло бодни работни места во првиотквартал од 2013 година изнесувала1.11% од вкупните пополнети ра-ботни места наспроти 1.74% во ис-тиот период минатата година.7 Воапсолутни бројки, вкупниот број напостојни работни места во Репуб-лика Македонија изнесувал 418311во периодот Јануари – Март 2013,а биле регистрирани 4692 сло-бодни работни места. погледнатоспоред дејности, преработувачкатаиндустрија апсорбирала околу22.3% од вкупните пополнети ра-ботни места, додека јавната адми-нистрација, образованието, здрав-ството и одбраната имале удел од27.8%. Во однос на огласените по-зиции, околу 30% од работните ме -ста биле во преработувачката ин- дустрија, додека 50% биле од обла- ста на елементарните и занаетчи -ските занимања, т.е. за истите небиле потребни повисоки нивоа наобразование. Иако стапката на сло -бодни работни места е релативномала и покажува тенденција на опа -ѓање, потребно е да се напоменедека таа не се однесува целосно на

Statistical Office data, job vacancyrate in the first quarter of 2013 hasbeen 1.11% out of the occupied postsagainst 1.74% in the same period ayear earlier.7 In absolute terms, therewere 418 311 existing jobs in the Re-public of Macedonia, while the jobvacancies amounted 4692 in the pe-riod January-March 2013. In terms ofactivities, the manufacturing industryabsorbed about 22.3% of the totaloccupied posts, while public admin-istration, education, health servi cesand defense had share of 27.8%. Withregards to the announced positions,about 30% of the posts were in man-ufacturing industry, while 50% rela -ted to elementary occupations andcraft skills, i.e. not related to higherlevels of education. Although the jobvacancy rate is rather low and showstendency of declining, it has to benoted that it does not fully refers tocreation of new posts, but to the ful-fillment of emptied existing posts, aswell. Therefore, we could point outthat job creation in the Republic ofMa cedonia is rather limited, impos-ing stress on the job-seekers with re-gards to their competitiveness on thelabour market and needs for furthereducation, while at the same time thevalue of the human capital shrinks.

26


7 Државен завод за статистика, Соопштение:Слободни работни места за првото тримесечје од2013 година, бр.2.1.13.15, Скопје, јуни 2013, доста п -но на http://www.stat.gov.mk/pdf/2013/2.1.13.15.pdf

7 State Statistical Office, Job Vacancies in the firstquarter of 2013, No. 2.1.13.15, Skopje, June 2013, available athttp://www.stat.gov.mk/pdf/2013/2.1.13.15.pdf

креира ње на нови работни места,туку, исто така, и на испразнети пос -то еч ки работни места. Оттаму, мо-жеме да за клучиме дека креира-њето на работни места во Републи -ка Македонија е прилично ограни- че но, што барателите на работа гистава во мошне неповолна ситуа-ција во од нос на нивната конкурен -тност на пазарот на трудот и потре-бата од натамош но образование,додека, истовремено, вредноста начовечкиот ка питал се намалува.

Статистичките податоци презен-тирани погоре ја потврдуваат тежи-ната на проблемот на невработено -ста во Република Македонија. Глав-ните наоди покажуваат дека значи-телен контингент од македонскатамладина е неактивен на пазарот натрудот, посебно младите ли ца навозраст 15-24 години, што се должина реформите во средното и висо-кото образование. тие условија про -мена во струк тура та на младитеневработени во корист на лицата соповисоко образование, придруженасо пораст на очекувањата на мла-дите да најдат подобри и подобропла тени работни места. Од другастрана, долготрајноста на процесотна барање работа, заедно со стати-стичките податоци за долгорочнатаневработеност не може да се очеку -ва дека ќе го поттикнат ентузијазмотна високо образованата младина,туку на ова треба да се гле да какона се риозен проблем кој директнопридонесува за значајни економ-ски и социјални дисбалан си во др -жа вата.

The statistical data presentedabove signify the importance of theproblem of youth unemployment inthe Republic of Macedonia. Themain findings indicate that consid-erate contingent of the Macedonianyouth is inactive on the labour mar-ket, in particular young persons aged15-24, due to the reforms in the se -condary and tertiary education. Thelatter caused change into the struc-ture of the young unemployed per-sons in favour of those with highereducational levels, which imposesincrease in the expectations of theyouth to find better and well-paidjobs. On the other hand, the dura-tion of the process of job-seeking,as well as statistical data about thelong-term unemployment could notbe regarded as a boost to the en-thusiasm of the highly educatedyouth, but as a serious problemcausing or contributing to major eco -nomic and social imbalances in thecountry.

27


2. Импликации од невработеноста на младите во Република Македонија

Невработеноста на младите воРепублика Македонија е многу ком-плексно прашање што може да би -де анализирано од различни гле-дишта. Во тој контекст, дискусијатаза причините и последиците на не-вработеноста на младите се ис-преплетува, заради влијанието наневработеноста на некои од нејзи-ните детерминанти. Овој труд нудидискусија за каузалната поврзаностна невработеноста на младите сообразованието, сиромаштијата, ми -г рациите и одливот на млади висо-кообразовни кадри од РепубликаМакедонија.

Образование и (не)соодвет-ност на вештините (квалифи-куваноста). Како што беше споме- нато погоре, образованието (посеб -но на младите) е суштинско за зго-лемување на вредноста на човеч -ки от капитал, меѓутоа резултатитезависат од соодветноста на стекна-тите вештини во процесот на обра-зование со побарувачката на па -за рот на трудот, како и од време тра -ењето на процесот на барање ра-бота. Во однос на првото, Извеш та- јот на МОт укажува дека „доколкуве штините и работните места не си

2. Major implications of youth unemployment in the Republic of Macedonia

The youth unemployment in theRepublic of Macedonia is a verycomplex matter that could be ana-lyzed from different perspectives. Inthat respect, discussion related tothe causes and implications of theyouth unemployment intertwines,due to the impact of the unemploy-ment on some of its determinants.This paper offers a discussion aboutthe linkages of the youth unemploy-ment with education, po verty, mi-gration and brain-drain of the youthfrom the Republic of Ma ce donia.

Education and skill (mis)mat -ching. As noted above, education(in particular of youth) is a core forincrease of the value of the humancapital, but the results depend onthe match of the acquired skills inthe process of education with thedemand on the labour market, aswell as longevity of job-seeking pro -cess. With regards to the former,the ILO Report states that “skillsand occupational mismatches, whichare also increasing, are in danger ofbecoming entrenched, without poli-cies to re-skill jobseekers – in closecollaboration with the private sector.

28


соодветствуваат, што е појава којае во пораст, постои опасност вакво -то несовпаѓање да се вкорени, до-колку нема политики за преквали-фикување на барателите на рабо -та, а во тесна соработка со приват-ниот сектор“. Младите кои се ран-ливи во однос на несовпаѓањето нанивните вештини со работните ме -ста вклучуваат, пред сè, млади жении млади кои веќе ја искусиле не-вработеноста“.8 Во таа насока, вос-поставувањето на соодветни обра -зовни политики што ќе кореспонди-раат на политиките на пазарот натрудот е од огромно значење за занамалување на бројот на случаикога вештините не соодветствуваатна барањата на работните места.

Анализата на креирањето наполитиките во споменатите обла-сти во Република Македонија отво -ра простор за дискусија дали овиеполитики кореспондираат. покон-кретно, воведувањето на задолжи-телното средно образование во 2008година, како и реформите во висо-кото образование кои значителноги зголемија стапките на упис наУни верзитетите, повлекоа промениво образовната структура на работ-ната сила. Како што е прикажанона Графикон 1, бројот на неврабо-

Youth who are vulnerable to occu-pational mismatch include, in partic-ular, young women and youth whohave already experienced unem-ployment”.8 In this respect, settingof proper educational policies thatcorrelate with the labour marketpolicies is of great importance forprevention of massive skills and oc-cupational mismatches.

The analysis of the policy-mak-ing practice in the mentioned areasin the Republic of Macedonia opensa room for discussion if there is amis matching of the policies. Morespecifically, the introduction of thecompulsory secondary educationsince 2008, as well as reforms in theprocess of tertiary education thathave significantly increased the en-rolment rates at the Universities,implied changes in the educationalstructure of the labour force. As pre - sented on the Figure 1, the num berof the unemployed persons aged20-34 with university degree hassignificantly increased in the period2007-2012. This reflects into incre -ase of the share of the age group20-34 in the total unemployed withhigher and university degree from59.8% in 2000 up to 72.2% in 2012.

29


8 ILO Press Release of the Report: “Global Employ-ment Trends for Youth 2013: A generation at risk”,,2013 http://www.ilo.org/brussels/press/press-re-leases/WCMS_212981/lang--en/index.htm

8 ILO Press Release of the Report: “Global Employ-ment Trends for Youth 2013: A generation at risk”,,2013 http://www.ilo.org/brussels/press/press-re-leases/WCMS_212981/lang--en/index.htm

тени лица на возраст 20-34 со уни-верзитетско образование во пери- одот 2007-2012 година забележамошне голем пораст. тоа услови го -лем пораст на учеството на возра -сната група 20-34 години во вкуп -ни от број на невработени со вишо иуниверзитетско образование од59.8% во 2000 на 72.2% во 2012. Вооднос, пак, на нивниот удел во вкуп -ниот број невработени со вишо иуни верзитетско образование, забе-лежан е пораст од 7.8% во 2000 на15.5% во 2012 година.

Овие промени во образовнатаструктура може да се сметаат какопозитивен придонес во создавање -то на човечкиот капитал, имајќипред вид дека се зголемува бројотна лицата кои на пазарот на работ -на сила влегуваат со повисоко фор -мално образование. Сепак, како штое евидентно од Графиконот 1, по-високото образование не дава га-ранција за побрзо и полесно врабо -

In terms of share of the total unem-ployed with higher and universityeducation in the total unemployment,there was an increase from 7.8% in2000 up to 15.5% in 2012.

These changes in the educationstructure could be regarded as a po -sitive contribution towards the hu -man capital formation, provided thatmore individuals enter the labourmarket with higher formal education.However, as evident from the Figure1, the higher education does not pro-vide assurance for faster and easieraccess to job. On the contrary, thereis certain mismatch between the sup -plied and demanded skills on the labo -ur market. In this context, skill needsanalysis (SNA) model for short-termlabour market forecast in the Repub-lic of Macedonia was established in2006.9 With regards to the labourforce with tertiary education, the re-sults of the SNA in the period 2006-2010 show that there is continuous

30


9 Моделот на анализата на потребите од вештинисе базира на анкета на репрезентативен примерокна компании (со 10 и повеќе вработени), во кои сеспроведуваат интервјуа со одговорни лица за оче-куваните потреби за работна сила во наредните 6-12 месеци. Собраните податоци се обработуваат исе ставаат во поширок контекст за предвидувањена краткорочните потреби за работна сила на ло-кално и на национално ниво. Анализата на потре-бите за вештини од 2007 година е вклучена воредовните активности на Агенцијата за вработу-вање на Република Македонија. таа еднаш го-дишно ги идентификува потребите за вештини воосум сектори.

9 The skill needs analyses (SNA) model is based onthe survey of a representative sample of companies(with 10 and more employees) in which interviews ofpersons in charge about the expected needs for labourforce in next 6-12 months were conducted. The collecteddata were processed and put in a broader economiccontext for forecasting of the short-term needs of la -bour force on a local and national level. The Employ-ment Service Agency (ESA) has used the SNA regu -la rly since 2007. It identifies specific skills requirementsin eight sectors once a year.10 Employment Service Agency of the Republic of Ma -ce donia: http://www.avrm.gov.mk/.

тување. Напротив, евидентен ерас чекорот помеѓу вештините штосе нудат и што се бараат на пазарот.тоа го потврдува и анализата на по -требите од вештини, односно крат -корочното предвидување на пот-ре бите од вештини, која во Репу бли -ка Македонија беше воспоставенаод 2006 година.9 Во однос на работ -ната сила со високо образование,резултатите од анализата покажаадека во периодот 2006-2010 годинапостојано се јавува дефицит за ра-

deficit for the following occupations:electrical engineers (courses: tele -communication, electronics, roboticmanagement with technical systems);mechanical engineers; IT technici -ans; pharmacists, engineers in thetextile industry; engineers-technolo-gists and other.10 The shortage ofmentioned professions is not causedby absence of relevant curriculumsat the universities, but it is largely at-tributable to the lack of attractive jobsin the Republic of Macedonia, given

31


Извор: Како воТабела 1

Source: Same as in Table 1

ботници од следните струки: елек-троинжењери (насоки: телекомуни-кации, електроника, автоматика сотехнички системи), машински инже-њери, Ит техничари, фармацевти,инжењери во текстил ната индустри -ја, инжењери-технолози и други.10

Недостатокот на споменатите про-фесии не е предизвикан заради от-суство на соодветни програми наУниверзитетите, туку главно се дол -жи на недостаток од атрактивни ра-ботни места во Република Македо -нија, поради што овие профили нависоко образова ни лица често еми -грираат од земја та. Главната при-чина за емиграцијата е високатаневработеност и ни скиот животенстандард кои се отсликуваат во мо -шне високата стапка на сиромаш -ти ја во земјата.

Истовремено, водењето на об-разовна политика што се стреми конзначително зголемување на бро јотна високо образовани кадри резул-тира во пораст на очекувања та надипломираните да најдат соодвет -на и добро платена работа, а тру-дово-интензивните карактеристикина македонската индустрија не обе -збедуваат соодветна поддрш ка наоваа политика. Како што е наведе -но погоре, слободните работни ме -ста во земјата се главно од областа

that these profiles of tertiary edu-cated persons are most often emi-grating out of the country. The pri ma-ry reason for emigration is the highunemployment and low standard ofliving in the country, reflecting intoconsiderably high poverty rate.

Furthermore, pursuing educati -on policy aiming to significant incre -ase of the number of highly edu ca -ted labour force results in incre aseof the expectations of the graduatesto find appropriate and wellpaid jobs,while the labour intensiveness of theMacedonian industry do not providesufficient support to this policy. Aspresented above, the job vacanciesin the country are mainly related tothe elementary occupations whichdo not require higher level of educa-tion. The outco me is often mismat -ching of the edu cation and jobs,resulting in overeducated employ-ees on the occupied posts. Accord-ing to the ILO Report, around 19%of the young employees (15-29) inthe Republic of Macedonia in 2012were classified as overeducated forthe post they occupy, while around14.4% as undereducated (Table 4).In the Republic of Macedonia, somehigh ly educated young people haveto take up work in elementary occu-pations and as clerks, but other oc-cupations tend to include shares ofundereducated young people, whichcan have consequences on labour

32


10 Агенција за вработување на Република Маке-донија: http://www.avrm.gov.mk/.

на елементарните занима ња кои небараат повисоко ниво на образова-ние. Како последица на тоа, често-пати образованието и работни те ме-ста не соодветствуваат, што резул-

productivity. As presented on Table 4,overeducated young employees aremostly present in the elementary oc-cupations (63.4% out of the totalposts), while many of them also work

33


Табела 4. Учество (во %) на премногу и недоволно квалификувани млади работници во Република Македонија, според основни групи на занимања

Table 4. Shares of overeducated and ondereducated young workers in the Republic of Macedonia by mayor occupational group (%)

тира во вработени со повисо ко об-разование (премногу квалифи кува -ни) на определени работни ме ста.Според Извештајот на МОт, околу19% од младите вработени (15-29)во Република Македонија во 2012година беа класифицирани ка копре многу квалификувани за нивно -то работно место, додека 14.4% каконедоволно квалификувани (табела4). Имено, некои висо ко обра зо ванилица во земјата мо раат да прифататработа од елеме нтарно занимањеили службеничко место, додека дру -ги заним ања има ат тенденција давклучат и по мал ку ква ли фикуванимлади ли ца, што може да има вли -ја ние врз продуктивноста на трудот.Како што е прикажа но во табела 4,преквалифику ваните млади луѓе сеглав но присутни во еле ментаритезанимања (63.4% од вкупните ра-ботни места), а многумина работати како службени ци (40.6% од вкуп-ните работни места).

последователно, премногу ква-лификуваните млади лица страда -ат ако не можат да го искористатсво јот продуктивен потенцијал. Оддруга страна, продуктивниот потен-цијал на економијата страда докол -ку има значителен број на недовол -но квалификувани млади лица(54.2% од техничарите и сроднитезанимања). Во двата случаи, ефек-тивноста на човечкиот капитал сенамалува. Ова треба да се смета

as clerks (40.6% out of the totalposts).

Implicitly, the overeducated wor -king youth suffer as they are unableto reach their productive potential.On the other hand, the productivepotential of the economy suffers ifthere is significant share of undere-ducated youth (54.2% of techniciansand associate professionals). Impli -citly, in both cases, the effectivenessof human capital employment de-creases. This should be consideredas an alert for adjust ment of the ed-ucational policy in the light of thelabour market needs.

Poverty. The high rate of unem-ployment in the Republic of Mace-donia logically reflects into theconsiderate rate of poverty. Accord-ing to the SSO data presented inTable 5, the overall relative povertyin the country was over 30% in theperiod 2009-2011, while the sameindicator referring to the unemployedhousehold members increases toover 40%. In addition, the povertygap index, which is defined as aver-age of the ratio of the poverty gap tothe poverty line, indicates that theunemployed persons were by 14.1%below the poverty line of the country.This is a serious indication of thedepth of the poverty within unem-ployed persons.

34


35


Табела 5. Релативна сиромаштија* според економскиот статус на членовите на домаќинствата во Република Македонија, 2003-2011 година

Table 5. Relative poverty* by economic status of household members, total and unemployed, in the Republic of Macedonia 2003-2011

ка ко аларм за прилагодување на об -разовната политика на потреби те напазарот на трудот.

Сиромаштија. Високата стап -ка на невработеност во РепубликаМакедонија логично резултира вомошне голема стапка на сиромаш-тија. Според податоците на Држав-ниот завод за статистика прикажа- ни во табелата 5, вкупната релатив -на сиромаштија во земјата изнесу-ва ше преку 30% во периодот 2009-2011 година, додека истиот индика-тор кој се однесува на невработе -ните членови на домаќинствата сезголемува до повеќе од 40%. по-крај тоа, индексот на длабочина насиромаштијата, покажу ва дека не-вработените лица биле за 14.1% подлинијата на сиромаштијата во зем -ја та во 2011 година. Ова е сериозениндикатор за длабочината на сиро-маштијата кај невработените лица.

понатаму, околу 22.3% и 21.3%од вкупното младо население навозраст 0-17 години во 2011 и 2012година, соодветно, живееле во до-маќинства без ниту еден врабо тен.11

Овој предупредувачки индикаторкореспондира со длабочината насиромаштијата и отвора прашањаповрзани со спообноста на населе-нието да ги задоволи основните по-треби. Од статистичка гледна точка,ситуацијата малку се олеснува сопроценката дека околу 22.5% од вку -

In addition, around 22.3% and21.3% of the total young populationaged 0-17 years in 2011 and 2012,respectively, have lived in house-holds without employed persons.11

This alerting indicator correspondsto the poverty depth, and opens qu -eries related to the ability of the po -pulation to satisfy the essentialneeds. From statistical point of view,the situation might be alleviated withthe estimation that around 22.5% ofthe total employed population iswor king in the informal economy. Interms of age groups, the share ofinformal employment is very high atthe youth aged 15-24, while decre -ases to 19.5% in the core group of25-34. Nevertheless, this representshigh denominator and negativelyaffects the faith of the un em ployedpersons, in particular youth, to findstable and satisfacto ry job. Impli -citly, that serves as a boost to themig ration from the country.

36


11 Државен завод за статистика, Анкета за работнасила 2011, бр. 2.4.12.11, Скопје, Октомври 2012 иАнкета за работна сила 2012, бр. 2.4.13.06, Скопје,Јуни 2013

11 State Statistical Office, Labour Force Survey 2011,No. 2.4.12.11, Skopje, October 2012 and LabourForce Survey 2012, No. 2.4.13.06, Skopje, June 2013

пното вработено население работиво неформалната економија (табе -ла 6). погледнато по возрасни групи,учеството на неформално вра бо -те ните е многу високо кај мла дитена возраст 15-24, а се намалу ва на19.5% кај носечката возрасна групаод 25 до 34 години. Сепак, висина -та на овој индикатор имплици ра не-гативно влијание на вербата на не -вработените лица, посебно на мла -дите, дека ќе најдат стабилна ра ботасо која ќе бидат задоволни. по с ле -дователно, ваквата состојба ја пот -тикнува емиграцијата од зем јата.

Миграции. Иако емиграцијатаод Република Македонија е долгот-раен феномен кој датира од 1960-тите години, таа се интензивирашево последните две децении. Спо-ред податоците на Еуростат за ме-ѓународните миграциони текови, т.е.

Migration. Although the emigra -tion from the Republic of Macedo-nia has been a long-term pheno-me non dating back in the 1960s, ithas intensified in the last two deca -des. According to the Eurostat dataon the international migration flowsi.e. on immigration by citizenship forthe period 2002-2009 there was amigration of over 10.000 Macedon-ian citizens per year in the EU rece -iving countries.12 In addition, Mace-

37


12 Public statistics in the country are incomplete andonly indirect estimations are available. In these cir-cumstances, the scope of emigration could be ap-proximated only through the foreign data sourcesfrom international institutions and receiving coun-tries. But, not less difficult is the collection and cal-culation of the exact number of Macedonian migrants from destination countries' statistics. Thesedata sources do not always report such data ac-curately.

Табела 6. Формално и неформално враотени на возраст 15-34 години,Република Македонија, 2012 година

Table 6. Formal and informal employment of population aged 15-34 in theRepublic of Macedonia, 2012

имиграција според државјанство запериодот 2002-2009 година, околу10.000 македонски граѓани годишноемигрирале во земјите на ЕУ.12 по-крај тоа, македонските граѓани миг-рираат и во други земји. последни -те расположиви податоци за бројотна емигранти по земји се од Свет-ска банка. Според овие податоци, сепроценува дека бројот на македон-ски граѓани во земјите на прием ши -рум светот во 2010 година до стиг- нал 447138 лица, а стап ката на еми -грација е 21.8%.13 Споме нати те по- датоци на Банката за вку пни от бројна емигрирани за 2010 се са мо грубапроценка. Во слу чајот на македон -ски те мигранти, сметаме дека број -ката е потценета во однос на преку-океанските земји. Според податоциод пописите на на селени ето и офи -цијалните статистики на САД, Ка-нада, Австралија и Нов Зе ланд,бро јот на македонски граѓани воовие земји изнесува 173795 лица,

donian citizens have also migratedto other countries, as well. The latestrelevant comprehensive data for thenumber of emigrants by particularcountries are those from the WorldBank. These data estimates that thenumber of Macedonian citizens in thereceiving countries all over the worldin 2010 amounts to 447,138 personsand the emigration rate is about21.8%.13 The mentioned World Bankdata for migrants stocks in 2010 areonly rough approximations. In thecase of Macedonian migrants, theyare underestimated regarding theoverseas countries. According to thecensus data and official statistics ofthe USA, Canada, Australia and NewZealand, the number of Ma cedoniancitizens in these countries amountsto 173,795 persons, which means96,119 persons more than the latestWorld Bank data pre sents. If we in -clu de these data, then the numberof Macedonian citizens abroad amo -unts up to 543,257 persons, and

38


13 World Bank (2011): Bilateral Migration Matrix,November 2010, http://go.worldbank.org/JITC7NYTT0 (достапнo на 1 декември 2011) и .WorldBank (2011a): World Bank Fact book on Migra-tion and Remittances 2011, http://data.worldbank.org/data-catalog/migration - and-remittances (lastaccess 12 December 2011).14 Bornarova S., Janeska V. (2012): EuropeanCommission & GVG (2012): Social Impact ofEmigration and Rural-Urban Migration in Centraland Eastern Europe – Country Report Macedo-nia, European Commission & GVG, p.4

12 Расположливите статистички податоци воземјата се некомплетни и постојат само инди-ректни проценки. Во вакви околности, обемотна емиграцијата би можел да се апроксимираединствено преку странските извори на пода-тоци од меѓународните институции и земјитена прием. Но, не помалку тешко е прибира-њето на податоците и пресметката на точниотброј на македонски мигранти врз основа настатистиките на земјите на прием. Овие изворине ги објавуваат секогаш точно овие податоци.13 World Bank (2011): Bilateral Migration Matrix,November 2010, http://go.worldbank.org/JITC7NYTT0 (достапнo на 1 декември 2011) и .WorldBank (2011a): World Bank Fact book on Migra-tion and Remittances 2011, http://data.world-bank.org/data-catalog/migration-and-remittances(достапнo на 12 декември 2011).

односно 96119 лица повеќе од про -ценка та на Светска банка. Ако гивклучиме и овие по да тоци, тогашбројот на македонски гра ѓани востранство достигнува 543257 ли -ца, а стапката на емиграција е26.5%.14 Според наше мислење,оваа стап ка на еми грација може дасе смета како приближно точна про -ценка на постојниот обем на маке-донската емиграција.

Споменатите податоци се воз-немирувачки во однос на човечкиоткапитал на Република Македонија.Физичката загуба на дел од човеч-киот капитал на земјата повлекувазначителна загуба на инвестицијанаправена во емигрираната рабо т -на сила, а воедно вредноста на пре -останатиот човечки капитал е подзакана на натамошно топење пора -ди растечкиот тренд на емиграцијана млади високо образовани кадриили т.н. „одлив на мозоци“.

Одлив на мозоци. Од 1990 го -ди на наваму, Република Македони -ја се соочува со огромен пораст наемиграцијата на високо образова-ните лица (со универзитетско нивона образование) која според ситеатрибути може да се третира како„одлив на мозоци“. На почетокот на21-виот век, околу 20% од вкупниотброј на македонски граѓани на воз-раст над 15 години со универзитет-

the emigration rate is 26.5%.14 Thisemigration rate can be consideredas a roughly correct estimation ofthe current size of the Macedonianemigration.

The presented data are devas-tating with regards to the humancapital of the Republic of Macedo-nia. Physical loss of the part of thehuman capital in the country impli -es significant loss of investment inthe emigrated labour force, while atthe same time the value of the re -maining human capital diminishes,in particular due to the emigrationof young university educated per-sons or brain-drain.

Brain drain. Since 1990, the Re -public of Macedonia experien cedimmense increase of emigrati on ofhighly educated persons (with terti-ary level of education), which by allattributes could be treated as a„brain drain“. At the beginning of the21st century, according to some es-timation, about 20% of the total num -ber of Macedonian citizens aged 15and over with university educationis residing ab road.15 World Bank data

39


15 Verica Janeska, Potential Intellectual Emigrationfrom the Republic of Macedonia, in: Economic De-velopment, Journal of the Institute of Economics, 5,No. 1-2-3, Skopje, 2003, p. 67, 16 Source:TradingEconomics.com:http://www.tradingeconomics.com/macedonia/emigration-rate-of-ter-tiary-educated-percent-of-total-tertiary-educated-pop-ulation-wb-data.html.

14 Bornarova S., Janeska V. (2012): EuropeanCommission & GVG (2012): Social Impact ofEmigration and Rural-Urban Migration in Centraland Eastern Europe – Country Report Macedo-nia, European Commission & GVG, стр.4.

ско образование престојува во стран -ство.15 податоците на Светска банкапокажуваат дека во периодот 1997-2005 година, македонската стапкана емиграција на универзитетскиобра зованите лица беше околу29.4%.16 понатаму, една неодамне -шна студија на Европската Комиси -ја (јуни 2012 година) покажува декаспоред овие податоци на Свет скабан ка, во 2000 година, Републи каМа кедонија била земја со највисо кастапка на емиграција на висо кооб ра зовани кадри (29%) во според -ба со земјите кандидати за ЕУ.17

Во последната деценија, посеб -но од 2005 година наваму, интелек-туалната емиграција од РепубликаМакедонија дополнително се заси -ли, како резултат на растот на не -вработеноста на младите со уни -верзитетско образование. Ова сепотврдува и со индикаторите од Из-вештајот за конкурентност на Свет-скиот економски форум (СЕФ) кој јарангира Република Македонија вогрупата на десетте земји со најси-лен интензитет на „одлив на мозо -ци“ во периодот 2008-2012.18 покон-кретно, Република Македонија бешерангирана како што следува: 126

shows that in the period 1997-2005Macedonian emigration rate of thete rtiary edu cated persons was about29.4% (Figure 2).16 A recent study ofthe European Commission showsthat according to the World Bankdata, in 2000, the Republic of Ma -ce donia was a country with high estemigration rate of tertiary educatedpersons (29%) among EU can didatecountries.17

In the last decade, particularlysince 2005, the intellectual emigra-tion from the Republic of Macedo-nia has even further increased, as aresult of the rise of the youth unem-ployment with tertiary level of edu -cation. This has been confir med bythe brain drain indicators of the WorldEconomic Forum (WEF), ran king theRepublic of Macedonia in the groupof ten countries with highest intensityof brain drain in the period 2008-2012.18 More specifically, the Mace -donian ranking has been as follows:126 position out of 139 co untries(2010-2011); 125 out of 133 (2009-2010) and 126 out of 134 (2008-2009). According to the latest WEFdata (2011-2012), Macedonia has

40


17 Social Impact of Emigration and Rural-Urban Mi-gration in Central and Eastern Europe (VT/2010/001)–Synthesis Report, European Commission& GVG,June 2012, p. 58.18 World Economic Forum, Global CompetitivenessIndex Reports 2008-2009; 2009-2010; 2010-2011;2011-2012, http://www.weforum.org

15 Verica Janeska, Potential Intellectual Emigrationfrom the Republic of Macedonia, in: Economic De-velopment, Journal of the Institute of Economics, 5,No. 1-2-3, Skopje, 2003, p. 67, 16 Source:TradingEconomics.com:http://www.tradingeconomics.com/macedonia/emigration-rate-of-ter-tiary-educated-percent-of-total-tertiary-educated-pop-ulation-wb-data.html.17 Social Impact of Emigration and Rural-Urban Mi-gration in Central and Eastern Europe (VT/2010/001)–Synthesis Report, European Commission& GVG,June 2012, p. 58.

место од 139 земји (2010-2011); 125место од 133 земји (2009-2010) и126 место од 134 земји (2008-2009).Според последниот извештај на СЕФ(2011-2012), Република Македонијабеше рангирана на 133 место од 142земји, што покажува натамош на за-грозеност за човечкиот капитал.

Сите дискутирани прашања на-лагаат креаторите на политикитеведнаш да реагираат, имајќи ја пред -вид долгорочната штета која зем ја -та може да ја претрпи заради пос-тојните состојби.

Заклучок

Невработеноста на младите воРепублика Македонија е многу сло-жен и тежок проблем. постојнитесо стојби во однос на ова прашањепокажуваат дека има голем број нанеактивни млади, многу високи ста -пки на невработеност на младите,како и значителна долгорочна не-вработеност на младите. Образов-ните реформи за воведување назадолжително средно образование,како и образовната политика којаима за цел пораст на бројот на висо -ко образовани лица во земјата ре-зултираа во позитивни промени вооднос на образовната структура наработната сила, меѓутоа, исто така,влијаеја на пораст на очекувањатана младите за наоѓање на добра ра -бота. За жал, нивните очекувања некореспондираат со фактите кои по -

been ranked 133rd out of 142 coun -tries, indicating further threateningto the human capital of the country.

All the tacked issues requirepro mpt attention of the policy-mak-ers, provided that the current stateof affairs would cause long-termdamage to the country.

Conclusion

The youth unemployment in theRepublic of Macedonia is a verycomplex and difficult problem. Thecurrent state of affairs referring tothis issue indicate that there is aconsiderate number of inactive youth,very high rates of youth unemploy-ment, as well as significant long-term youth unemployment. The educational reforms for introduction ofthe compulsory secondary educa-tion, as well as educa tio nal policyaiming to increase of the number ofhighly educated persons in thecountry have resulted into positivechanges with regards to the educa-tional structure of the labour force,while, at the same time, caused riseof the expectations of the youth tofind a satisfactory job. Unfortuna -tely, their expectations do not cor-

41


ка жуваат дека процесот на наоѓа -ње на стабилна и добра работа емногу долг (околу 6 години) и декаво Република Македонија се гене -рира ат многу малку работни места. при тоа, за најголем дел од работ ни - те места не е потребно високо об-разование, така што се појавуварасчекор помеѓу вештините со коирасполагаат и оние кои ги бара па -за рот на трудот. Ваквата ситуацијаводи кон неискористување на по -тен цијалот со кој располагаат мла -ди те, што се манифестира прекудол га невработеност и/или нивновработување на несоодветни ме -ста. Сето тоа има многу негативниимпли кации врз човечкиот капиталво Република Македонија и придо-несува за опаѓање на неговатавред ност.

Невработеноста воопшто, а по-себно невработеноста на младителица на возраст 15-34 години, е водиректна корелација со сиромаш-тијата, како една од најтешките со -цио-економски појави во земјата.Високата стапка на сиромаштијакоја покажува дека 1/3 од македон-ското население нема можност даги задоволи своите основни потре -би, придружена со уште поголемадла бочина на сиромаштијата кајневработените лица, како и фактотдека во Република Македонија над20% од младите лица на возраст до17 години живеат во семејство безвработени лица, упатува на сериоз-

respond to the facts which indicatethat the process of finding stableand satisfactory job is very long(around 6 years) and that the re isvery limited job creation in the Re-public of Macedonia. In addition,most of the jobs do not require higheducation, causing mismatch amongthe skills they poses and those de-manded at the labour market. Sucha situation implies low utilization ofthe youth potential, evident throughlong-term youth unemploymentand/or employment on jobs that donot match their skills. This causesnumerous negative im plications forthe human capital in the Republicof Macedonia and contributes to thedecrease of its value.

The unemployment in general,and particularly the youth unem-ployment of persons aged 15-34,could be directly correlated to thepoverty, which represents one ofthe most severe socio-economicphe nomenon in the country. The highrate of poverty indicating that aro -und 1/3 of the Macedonian popula-tion is unable to satisfy their essen-tial needs, along with the highpoverty gap index of the unemplo -yed persons, as well as the fact thatover 20% of the population aged 0-17 years live in house holds withoutemployed persons, indicate how se-rious are both problems – unem -ploy ment and poverty. Withoutthoughtful action for their allevia-

42


носта на двата проблеми – невра-ботеноста и сиромаштијата. Докол -ку не се пристапи сериозно коннивно решавање, постои опасностза натамошно интензивирање надругите негативни последици од не -вработеноста, посебно на миграци -јата и одливот на високо-образов никадри. Стапката на еми гра ци ја од26.5% со која се соочува РепубликаМакедонија е навистина загрижу-вачка, а нејзиното зголемување, за-едно со порастот на одливот на „мо-зоци“ директно ќе резултира во „то-пење“ на човечкиот капи тал во зем -јата што ќе има долгорочни штетнипо следици. Ваквите состојби сеала рмантни и неопход на е брза исоодветна реакција од страна накреаторите на политики те во функ-ција на усогласување на образов-ната со политиката на пазарот натрудот, а воедно е неоп ходно пот -тикнување на економијата да гене-рира нови работни ме ста преку коиќе се амортизира проблемот на не-вработеноста на младите и по сле -ди ците кои ги трпи општест вото.

43


tion, there is a danger for further in-tensification of other negative im -plications from the unemployment,such as migration and brain drain.The emigration rate of 26.5% of theRepublic of Macedonia is tru lyalerting, while its further increase,along with the rise of the brain-drain would cause “melting” of thehuman capital, implying long-termdamage for the country. This is analarming situation which requiresprompt and proper reaction by thepolicy-makers to ensure comple-mentarity of the educational andlabour market policies, as well as toboost job creation in the countrythat will mitigate the youth unem-ployment problem and its implica-tions on the society.

Користена литература/Bibliography

1. Bornarova S., Janeska V. (2012): European Commission & GVG (2012): Social Im-pact of Emigration and Rural-Urban Migration in Central and Eastern Europe – Country ReportMacedonia, European Commission & GVG

2. Employment Service Agency of the Republic of Macedonia: http://www.avrm.gov.mk/.3. European Commission & GVG (2012): Social Impact of Emigration and Rural-Urban

Migration in Central and Eastern Europe (VT/2010/001) – Synthesis Report4. European Commission & GVG (2012): Social Impact of Emigration and Rural-Urban

Migration in Central and Eastern Europe (VT/2010/001) - Policy Brief5. Global Employment Trends for Youth 2013: A generation at risk, International Labour

Organization, 20136. ILO Press Release of the Report: “Global Employment Trends for Youth 2013: A gen-

eration at risk”,, 2013 http://www.ilo.org/brussels/press/press-releases/WCMS_212981/lang--en/index.htm

7. Janeska, V. (2003): Potential Intellectual Emigration from the Republic of Macedonia,in: Economic Development, Journal of the Institute of Economics, 5, No. 1-2-3, Skopje

8. Janeska, V. (2012): Higher Education Reforms and Graduate Unemployment in theRepublic of Macedonia, „Economic development“, Journal of the Institute of Economics –Skopje (60 years 1952-2012), Year.14, No. 1, Skopje

9. State Statistical Office (1996): The 1994 Census of Population, Households, Dwellingsand Agricultural Holdings in the Republic of Macedonia, Book I, Skopje

10. State Statistical Office (2004): Census of Population, Households and Dwellings inthe Republic of Macedonia, 2002, Book I, Skopje

11. State Statistical Office of the Republic of Macedonia, Statistical Reviews on PovertyNo. 4.1.3.94 (2003); 4.1.7.47 (2004-2006); 4.1.8.48 (2008-2010); 4.1.12.50 (2011)

12. State Statistical Office, Job Vacancies in the first quarter of 2013, No. 2.1.13.15, Skopje,June 2013

13. State Statistical Office, Labour Force Survey 2011, No. 2.4.12.11, Skopje, October 201214. State Statistical Office, Labour Force Survey 2012, No. 2.4.13.06, Skopje, June 201315. State Statistical Office, http://makstat.stat.gov.mk/pxweb2007bazi/Database/Стати-

стика%20по%20области/databasetree.asp16. Theodore Schultz, Investment in Human Capital, The American Economic Review,

Vol. 51, No.1, 196117.TradingEconomics.com:http://www.tradingeconomics.com/macedonia/emigration-rate-

of-tertiary-educated-percent-of-total-tertiary-educated-population-wb-data.html18. World Bank (2011): Bilateral Migration Matrix, November 2010, http://go.worldbank.

org/JITC7NYTT019. World Bank (2011a): World Bank Fact book on Migration and Remittances 2011,

http://data.worldbank.org/data-catalog/migration-and-remittances 20. World Economic Forum, Global Competitiveness Index Reports 2008-200921. World Economic Forum, Global Competitiveness Index Reports 2009-201022. World Economic Forum, Global Competitiveness Index Reports 2010-201123. World Economic Forum, Global Competitiveness Index Reports 2011-2012

44

„КОГА ќЕ НАТЕжНЕ ПАЈАжИНАТА“

Младите, невработеноста и социјалниот живот во исчекување во поствоената и постсоцијалистичка Босна и Херцеговина

Д-р Азра Хромаџиќ,Вонреден професорОтсек за АнтропологијаМаксвел Школа за Граѓанствои Јавни РаботиУниверзитет во Сиракуза

Вовед

Социо-политичкото и економ ско -то опкружување во кое созрева атмладите Босанци изникна како ре -зул тат на пошироко преструктури-рање од социјализам кон неолибе- рализам, и од војна кон поствоеноуре дување на државата. Овој крш -лив и несигурен контекст на „ду п латранзиција“ (Gligorov 2000) предиз-вика политичка и економска неси -гур ност, која остави огромен бројмлади граѓани без ориентација и не -подготвени да влезат во битка за со -цијална добросостојба. Останатибез социјалистичка влада која бисе погрижила за нивните основнипотреби, перспективи и вработува -

„ONLY WHEN THE SPIDERWEB BECOMES TOO HEAVY“

Youth, Unemployment and the Social Life of Waiting in Postwar and Postsocialist Bosnia-Herzegovina

Azra Hromadzic, Ph.D.Assistant ProfessorDepartment of Anthropology, Maxwell School ofCitizenship and Public Affairs Syracuse University

Introduction

The socio-political and econo -mic environment in which youngBosnians come of age emerged asa result of larger global restructur-ing from socialism to neoliberalism,and from war to postwar externalstate-making. This fragile and un-certain context of „double transi-tion“ (Gligorov 2000) encouragespolitical and economic uncertainty,which leaves many youth citizensdisoriented and unprepared to en-gage in a fight for social welfare.Left without a socialist governmentto take care of their basic needs,pro spects and employment, manyyoung people, exhausted by the le -

45

Азра Хромаџиќ 13568888888

ње, многу млади луѓе, исцрпени однаследените воени трауми и истош -тени од постојаната битка за „голжи вот“ (Agamben 1998), основниотфизички и економски опстанок, сенаоѓаат во состојба на континуира -на невработеност. Како резултат наова, се повлекуваат од каква би лополитичка јавност истовремено „па -сив но“ чекајќи да пристигнат подо-бри времиња и/или надевајќи сеза секогаш да заминат „на друго ме -сто“ (Jaša rević н.д.).

Сложените и повеќенасочни од-говори на младината на нивнатапост воена и постсоцијалистичка ди -лема често се јавуваат како попу ла -рен предмет на истражување: раз -личните политики (види подолу) инекои академски проучувања наБосна и Херцеговина1 и другите зем -ји од Балканот го истражуваат „про-блематичниот“ однос на младите,како што се апатија, незадоволствои повлекување, кон нивното опште-ство и политичката не/активностпрет ставена поопшто (види, меѓудру гите, Fox 2011; Friedman и др.2004; Green berg 2010, 2011; Kurto vić2011). Овој интерес често води доизра зување „загриженост за мла ди -те,“ која е посебно видлива во ни заизвештаи за политиките во од нос наалармантното ниво на невра боте -ност во современа Босна и Хер це -г о вина (види, помеѓу други те, OИA2005; УНДп 2000, 2003, 2012; OИA2005; Светска Банка 2013). На при-

ga cies of war traumas, and worn-outfrom the undergoing struggles for“bare life” (Agamben 1998) – rudi -men tary physical and economicsurvival – find themselves perpetu-ally unemployed. As a result, theywithdraw from any political publicwhile „passively“ waiting for bettertimes to arrive and/or hoping to per-manently leave their „elsewherestate“ (Jašarević n.d.).

The complicated and multidirec-tional responses of youth to theirpostwar and postsocialist predica-ment are also emerging as popularobjects of study: multiple policy andsome academic research on Bosn-ian-Herzegovina and other Balkancountries examine youth’s „trou-bling“ relationship–such as apathy,discontent, and withdrawal–to theirsociety and political (in)action morebroadly conceived (see, among oth-ers, Fox 2011; Freedman et al. 2004;Greenberg 2010, 2011; Kurtović2011). This interest leads to fre-quent articulations of the „concernabout youth,“ especially visible innumerous policy reports on the alar -ming levels of unemployment incontemporary Bosnia-Her zegovina(see, among others, OIA 2005;UNDP 2000, 2003, 2012; World Bank2013). For example, the UNDP’sweb site states: “Unemployment inBosnia and Herzegovi na is one ofthe most important issu es for youngpeople, according to the latest Bos -nian government statistics, more

46


мер, на вебсајтот на УНДп стои дека:„Невработеноста во Босна и Херце -говина е еден од најважните проб -леми за младите, според нај но ва -та статистика на Владата на БиХпо веќе од 517.000 луѓе се без рабо -та, и најмногу од нив се млади те наБосна” (УНДп 2012:1). Слично пора -зителни се и процнките на Index-mundi кои официјалната стапка наневработеност во Босна за 2011 јаставаат на 43,3% (Indexmundi 2011).Овие цифри ги потврдува и Свет-ската Банка која неодамна об ја видека „Бројот на младата популаци -ја2 во Босна и Херцеговина из несу -ва околу 950.000 (околу четвртинаод вкупната популација). Од овојброј, околу 57% се невработени“(Свет ска Банка 2013).

Овие алармни податоци кои сечесто дадени вон контекст а потоасе рециклираат преку локални, ре-гионални и транснационални меди -уми со застрашувачки наслови, ка кона пример, онаа вест на NBC од2009 год. под наслов „стапката наневработеност во Босна е 43 про-центи и расте.“ Овие вознеми ру ва -чки, (можеби реални) проек ции ука-жуваат дека Босна - Херцего ви напостојано тоне кон амбисот, а овиепроекции имаат моќ да влија ат најавното мислење. Со други збо рови,тие се користат како алат ки за попу -ларна вежба при дијагностицирањена државата и неј зи ната мла ди на,симатично илустрира на во следна -

than 517,000 people are out of work– most of them are Bosnian youth”(UNDP 2012:1). Similarly devastat-ing are the Indexmundi estimateswhich put Bosnian-Herzegovinian of-ficial unemployment rate for 2011 at43.3% (Indexmundi 2011). Thesenum bers are underscored by theWorld Bank’s recent statement that„Bos nia and Herzegovina has a youthpopulation estimated at 950,000(roughly a quar ter of the national fig-ure). Of that number, approximately57% are unemployed“ (World Bank2013). The report continues:

Current economic trends in Bos -nia and Herzegovina are having aparticularly negative impact on thecountry’s youth. Many young peo-ple who complete vocational or ter-tiary education in BH are not able tofind a job in a relevant profession,while many others turn to low qual-ity jobs in the informal – or sha dow– economy. Less than half of all em-ployed people below the age of 29manage to find work in a field inwhich they were educated – lea dingto a high rate of youth migration outof the country (World Bank 2013).

These descriptive, often un-con -textualized and alarming numbersare then problematically recycledthrough local, regional and transna-tional media with frightening head-ings, such as the NBC’s article tit led„Bosnia’s jobless rate at 43 percentand rising“ (NBCNEWS .com. 2009).These distressing (if possibly real-

47

Азра Хромаџиќ Аzra Hromadzic

та изјава на Светската Банка:постојните економски трендо -

ви во Босна и Херцеговина има атпо себно негативно влијание на мла -дината во земјата. Многу мла ди когазавршуваат средно или високо об-разование во БХ не можат да нај -дат работа во својата професија, амногу други се решаваат за ниско-квалитетни работни места во не -фор малната (сива) економија. по-малку од половина од сите врабо-тени лица помлади од 29 годиниуспеваат да најдат работа во обла-ста за која се школувале, што водидо висока стапка на миграција над -вор од земјата (Светска Банка 2013).

Без намера да ги ублажам овиестатистички прибрани дискурси, илида ги ублажам потешкотиите со коисе соочуваат многу млади Бо сан ци,ја заговарам тезата дека овие извеш -таи и анализи се чинат непот полниод два главни аспекти: прво, забора -ваат да ги сместат овие статистичкинаративи во нивниот поширок исто-риско-културен контекст на (пост)Југословенските општества. Второ,тие не прават раз лика помеѓу тенка -та но повеќеслојна текстура и един -ствени капацитети за дејствување,вклучи телно повле кување и неуче-ство, на невработената младина.

Надоврзувајќи се на 18-те ме-сеци етнографска теренска работаво поствоена и постсоцијалисти чкаБосна - Херцеговина (2005-2006),оваа статија се впушта во (екстра)

istic) media projections significantlyimpact the public opinion. In otherwords, they are used as tools forpopular exercise in the diagnosticsof the state and its youth, who arefrequently described as not only un-employed but also (politically) let -hargic: „Western humanitarian wor-kers repeatedly comment on what isperceived as widespread apathyamong young Bosnians, who eitherseem reluctant to make chan gehappen or feel inadequate to do so“(The Christian Science Monitor2002:2). Similar, Balkan Insight re-ports that young people in Bosnia-Herzegovina are “critical of the waytheir country is run but have little in-terest in joining politics to changethings” (Jukić 2012:1).

Without trying to lessen thesestatistically generated policy reportsand media discourses or to mini-mize the hardships that many youngBosnians face, I argue that theseanalyses seem to be incomplete intwo major ways: first, they neglect tosituate these statistical narrativesinto their larger historical and cul-tural context of (post)Yugoslav soci-eties. Second, they do not elucidatethe fine yet multifaceted texture andunique agentive capacities – includ-ing withdrawal and nonparticipation– of unemployed youth.

Building on 18 months of ethno-graphic fieldwork in postwar andpostsocialist Bosnia-Herzegovina(2005-2006), this article descends

48


ординарните животи на младите воБиХ, посебно од руралните краиш -та, со намера да ги осветли, прекуко ристење на аналитиката на соци -јалниот живот во исчекување, нив -ните секојдевни емотивни и те ле -сни искуства со невработеноста.тука посебно се осврнувам на по-датоците прибрани во текот на чети -ри месеци (септември 2006 год. додекември 2006 год.) кои ги поминавво еден осиромашен град во севе -ро запад на Босна кој јас го нареку-вам Бјело Брдо, и посебно во негово-то единствено средно училиште. то -кму во Бјело Брдо и околните селанајдобро увидов како континуира-ната состојба на невработеност ине мањето надеж за подобра идни -на „сега и овде“ ја вообли кува ком-плексната релација на младинатасо нивната поствоена држава. по-конкретно, во понатамошниот текстќе ја илустрирам тенденција та намладите да се исклучат од ка квабило јавност со намера да преми -нат во „хибернација“ или чека ње, натој начин штедејќи ја својата поли-тичка и економ ска енергија за по -до бар живот на друго место. предна читателот да му понудам трога-телен опис на искуствата на исче-кување на невработената младина,накратко ќе ја об јаснам поширокатасоцио-политичка позадина во којасе развиваше оваа етнографија,контекстот на „дуплата транзиција.”

into the (extra)ordinary lives of young,especially rural, Bosnians, in orderto illuminate the contours of the„social life of waiting“ – a multilay-ered, shared, informed and embodi -ed process of semi-deliberate sus- pension in the shared present. Thesocial life of waiting thus refers tothe youth’s everyday visceral andbodily experiences of unemploy-ment and political with – drawal. Inorder to ethnographically depictthese processes, in what follows Ifocus on the data collected duringfour months (September 2006 thro -ugh December 2006) that I spent inan impoverished northwestern Bos -nian town that I call Bijelo Brdo. It isin Bijelo Brdo and its surroundingvillages that I was able to see, mostclearly, how the perpetual unem-ployment and the lack of hope for abetter future “here and now” shapeyouth’s troubled relationship to theirpostwar state. More specifically, inwhat follows I illustrate youth’s ten-dency to isključiti se (shut off or turnoff) from any public in order to en-gage in the activity of “hibernating”or waiting, thus preserving their po-litical and economic energies for abetter life elsewhere. Before I offerto the reader the moving descrip-tions of unemployed youths’ expe-riences of joblessness as the po li- tics and poetics of waiting, I shortlyexplain the larger socio-politicalbackground into which this ethnog-raphy unfolded – the context of a“double transition.”

49


Војната идуплата „транзиција”

Социјалистичка ФедеративнаРе публика Југославија (СФРЈ) (1943-91) изникна од Втората светска вој -на под лидерство на харизматични -от комунистички лидер Јосип Брозтито и неговата идеологија на „брат -ство и единство,” која пропагирашедека сите југословенски етнички гру -пи треба да коегзистираат во мир ихармонија, и покрај препознатливи -те разлики помеѓу нив. СФРЈ бешефедерација на шест ре публики: Сло -венија, Хрватска, Босна и Херцегови -на, Србија (со две автономни покра -ини Косово и Војводина), Црна Гораи Македонија. по смртта на тито во1980 год., и како одговор на распа-ѓачките социјалистички режими воцела Источна Европа, тензиите по-меѓу републиките, кои имаа истори -ски корени и беа политички моби -лизира ни, кулиминираа со деклара-ција на независност прогласена одСловенија и Хрватска во јуни 1991год. Истовремено, Српското нацио-налистичко раководство предводе -но од Слободан Милошевиќ сака -ше да го задржи, под какви било око -лности, сето српско население ворамките на една земја. Како резул-тат на ова, Милошевиќ ги отфр либарањата на Словенија и Хрватсказа одделување од СФРЈ, со ог лед натоа што овој чекор би ја заг ро зил по -з ицијата на српските малцинства во

The War and the Double “Transition”

The Socialist Federal Republicof Yugoslavia (SFRY) (1943-91)emer ged from the WWII under theleadership of its charismatic com-munist leader, Josip Broz Tito andhis ideology of „brotherhood andunity,“ which proposed that all Yu-goslav ethnic groups should peace-fully and harmoniously coexist des -pite the recognized differencesamong them. SFRY was a federa-tion of six republics: Slovenia, Cro -atia, Bosnia-Herzegovina, Serbia(with two autonomous regions Ko -sovo and Vojvodina), Montenegro,and Macedonia. After the death ofTito in 1980, and as a response tothe crumbling socialist regimesthroughout Eastern Europe, histor-ically rooted and politically mobi-lized tensions among the republicsculminated in a declaration of inde-pendence by Slovenia and Croatiain June of 1991. Simultaneously,the Serbian nationalistic leader-ship, headed by Slobodan Milo še -vić, wanted to keep, under any cir -cumstance, all Serb populationswithin one country. As a result, Mi -lo šević dismissed Slovenia andCro atia’s calls for separation fromthe SFRY, since this move wouldjeopardize the position of Serbian

50


новите држави, посебно во Хрват-ска, која во тоа време има ше значи-телен број на српско население.Наместо тоа раководството на СФРЈво кое доминираа Србите го под-држа одржувањето на една Југо -сла вија, со Српска хегемонија вонеа. Кога почнаа да стасуваат по -вици за полабава конфедеративнадржава од претставниците на југо-словенските републики Босна - Хер - цеговина и Македонија, лидеритена Србија одб ија да преговараат заможноста за конфедерација.

Независно од овие тензии во од -нос на правата на народите и репу -бликите за суверенитет кои се нат-преваруваа меѓу себе, Словенија иХрватска беа признати за незави снидржави од страна на поши ро катамеѓународна заедница (Wo od ward1995). по декларирањето и ме ѓуна -родното признавање на независнотод страна на Словенија и Хрватска,и по војните кои се случи ја во овие,сега независни држа ви, помеѓу но -ви те држави и Југосло вен ската на-родна армија - ЈНА, Бо сна и Хер це-говина се најде во положба во којамораше да избира помеѓу независ-ност (која ја поддр жуваа мнозин-ството од Босанските Муслимани иХрватите) и останува ње во Југосло-венска федерација (кое го заговара -ше мнозинството од Српското насе-ление. Во февру ари 1992 се одржареферендум за независност од Југо -славија, кој го бој ко тираше најголе-миот дел од Ср бите. Независно од

minorities in the new states, espe-cially in Croatia, which at that timehad a significant Serbian popula-tion. Instead, the Serb-dominatedSFRY leadership supported themaintenance of one Yugoslavia, andSerb hegemony within it. When callsfor a looser, confederate state camefrom the representatives of the Yu-goslav Republics Bosnia-Herzego -vina and Macedonia, Serbia’s lea -ders refused to negotiate the pos-sibility of confederation.

Regardless of these tensionsaround the competing issues of na-tions’ and republics’ rights to sover-eignty, Slovenia and Croatia wererecognized as independent statesby the wider international commu-nity (Woodward 1995). After the de -clarations and international reco-gnition of independence by Slove-nia and Croatia, and the wars thattook place in these now independ-ent states between the new statesand the Yugoslav People’s Army (Ju - goslovenska Narodna Armija, JNA),Bosnia-Herzegovina found itself ina position where it had to choosebetween independence (sup portedby majority Bosnian Muslims andCroats) and remaining in the Yugo -slav federation (supported by ma-jority Serb population). In February1992, a referendum for independ-ence from Yugo slavia took place,which was boycotted by the major-

51


бојкотот, Бо с на и Херцеговина стананезависна др жaва на 6 Април 1992.Истиот ден кога Босна-Херцеговинабеше официјално признаена, Срп -ски те паравоени единици и ЈНА гонападнаа главниот град на Босна –Херцеговина, Сараево, и започнаавојна во Босна-Херцеговина. Војска -та на самопрогласената Српска ре-публика на Босна и Херцеговина,по могната со војска и оружје од Ср -би ја, успеа да освои скоро 70% одтеритори ја та на земјата до крајот на1993 (Mal colm 1996: 238). тие истотака ги на несоа и некои од најбру-талните на сил нички напади извр -шени над несрпско население. До -полнител но, кон крајот на 1992, от-почна вој на помеѓу претходно сојуз-ничките вој ски на Хрватите и Бош -њаците3 во централна Босна-Хер-цеговина, што предизвика допол-нително крво про левање, посебново 1993 (Malcolm 1996).

по повеќе од три години безус -пешни преговори, крвави конфлик -ти, преку 100.000 мртви и 1,5 ми ли- они раселени лица бегалци, на 14декември 1995 год. беше потпишанДејтонскиот мировен договор сошто се стави крај на војната во Бо -сна и се внесе консоцијалниот моделна демократија. Иако заговарашедека цели кон помирување, демо-кратија и етнички плурализам, спо-ред критичарите Договорот го оза-кони етничкото делење на Босан -ските Срби, Босанските Хрвати иБошњаците (Chandler 1999). Дого-

ity of Serbs. Regardless of the boy-cott, Bosnia-Herzegovina becamean independent state on April 6,1992. On the same day that Bo -snia-Herzegovina was officially rec-ognized, Serbian paramilitary unitsand JNA attacked Bosnia-Herze-govina’s capital, Sa ra jevo, and ini-tiated a war in Bos nia-Herzegovina.The army of the self-proclaimedSer bian Republic of Bosnia andHerzegovina, with the help of menand weapons from Ser bia, succe -eded in conquering close to 70% ofthe country’s territory by the end of1993 (Malcolm 1996: 238). It alsoperpetrated some of the most brutalacts of violence exercised againstthe non-Serb populations. In addi-tion, towards the end of 1992, thewar between previously cooperatingarmies of Croats and Bosniaks eru -pted in central Bos nia-Herzegovina,causing additional bloodshed, espe-cially in 1993 (Malcolm 1996).

After more than three years offailed negotiations, bloody conflict,over 100,000 deaths, and the dis-placement of 1.5 million people asrefugees, on December 14, 1995, theDayton Peace Agreement broughtan end to the Bosnian war and in -ser ted the consociational model ofdemocracy. While claiming to havereconciliation, democracy, and eth-nic pluralism as its objectives, in theeyes of its critics the agreement in-

52


ворот ја подели земјата на два ен-титета: Федерација БиХ (ФБиХ), со51% од територијата и мнозински на - селен со Бошњаци и Босански Хр ва -ти, и Република Српска (РС), со 49%од територијата и скоро исклу чивонаселена од Босански Срби. по ната -му, со Договорот се подели ФБиХна 10 кантона, со мал степен на по-мешаност помеѓу етничките групи.4

Институционализирањето на ет -ничките групи не е новина во Бо с на- Херцеговина; историски етно-ре-лигиската позадина беше една одглавните принципи на организира -ње на социјалниот и политичкиот жи -вот (Bougarel 1996; Kasa pović 2005).Историската новина е огромната те -риторијализација на етничките групиизведена преку „етнички чистења” 5во текот на вој на та и понатаму за -јакната и легитимизирана во Дејтон.Суштински е фактот што Дејтонски -от мировен договор ја зајакна и за -це ментира етно-наци оналистичката(ди)визи ја, со оглед на тоа што оваге не ри раше своевидно ‘просторноодреду вање на држави’: идеолош -ко, политички и социјален механи-зам на територи јална поделба идисциплинирање на етнички созда-дените народи во Босна - Херцего-вина.6 Оваа прос тор на поделености уп ра вување ѝ пристапува на др -жа ва та како на збир од три одделни‘етникума’ (Ver dery 1994), втемеле -ни во етхнички хомогените терито-рии (Brin ga 2003; Cam pbell 1999;Chandler 1999; Jan sen 2005).

scribed in law the ethnic partitioningof Bosnian Serbs, Bosnian Croats,and Bosniaks (Chandler 1999). TheAgreement divided the country intotwo entities: the Federation of BiH(FBiH), with a 51 percent share ofthe territory and inhabited by mostlyBosniaks and Bosnian Croats, andthe Republika Srpska (RS), with 49percent of the territory and popula -ted almost exclusively by BosnianSerbs. Further, the agreement sep-arated the FBiH into 10 cantons,with little intermixing between theethnic groups.

The institutionalization of eth-nicity is not new to Bosnia-Herze-govina; historically, ethnoreligiousbackground was one of the mainorganizing principles of social andpolitical life (Bougarel 1996; Kasa -pović 2005). What is historically no -vel however, is the overwhelmingterritorialization of ethnic groupswhich was crafted through „ethniccleansing“ during the war and so-lidified and legitimized in Dayton.The fact that the Dayton Peace Agre - ement reinforced and cemen ted anethno-nationalist (di) vision is cru-cial, since this genera ted a particu-lar ‘spatial governmentality’ – anideo logical, political and social me -chanism of territorial segregationand disciplining of ethnically con-ceived peoples in Bos nia-Herzego-vina. This spatial governmentality

53


понатаму, оваа масовна етниза -ција на политичкиот процес и има -ги нација, дополнитено на сè уштеживите и трауматски сеќава ња одскорешната војна, остави мал ку про-стор за занимавање со социјали-стичкото минато (Gilbert 2006:14).Ова отсуство на јавен дис курс засоцијализмот е интересно, со огледна поразителните ефекти кои врзосиромашениот и осакатен со војнанарод ги имаше „транзицијата“ воформа на масовна прватизација наимотот во државна сопственост ипостоја ната елиминација на држав-ните јавни прет при јатија. И ова от-суство е исто така разбирливо,по ради тоа што „промените со вој -ната и некои од нај вид ливите ре-контекстуализации на социјали -стичките форми служеле да се ‘ог -ради’ минатото од сегашноста наначин со кој ќе се спречи да станезначаен предмет на јавна дискуси -ја“ (Gilbert 2006 :16). Ова по стојанооградување и тргање настрана насоцијалистичкото минато преди -зви ка огромни последици на начи-нот како (пост) соци јализмот се из -бегнуваше и прераскажуваше, (не)се дискутираше, се третираше и сепосредуваше од страна на локалнии меѓународни политичари и гене-ралната јавност (Gilbert 2006). Неза -висно од овој „неуспех” јавно да сепроговори и да се соочиме со скри -ените прашања на (пост) соци ја ли -змот, социјалистичките нор ми иоче кувања сè уште постојат во обич-

approaches the state as an assem-blage of three distinct ‘ethnic collec-tivities’ (Verdery 1994) rooted in et -hnically homogenous territories(Bringa 2003; Campbell 1998; Chan -dler 1999; Jansen 2005).

Furthermore, this overwhelmingethnicization of political processand political imagination, in additionto the still palpable and traumaticmemories of recent war, left limitedspace for the engagement with thesocialist past (Gilbert 2006:14). Thisabsence of public discourses aboutsocialism is curious, given the dev-astating effects that the „transition“– in the form of massive privatiza-tion of state-own property and per-petual elimination of state-foun dedpublic services – has had on theimpoverished and war-devastatedpopulous. This absence is also un-derstandable, however, be ca use„the wartime realignment and someof the most visible recontextualiza-tions of socialist forms serve to‘bra cket’ the past from the presentin ways that keep it from beco minga significant object of public disco -urse“ (Gilbert 2006:16). This perpe -tual bracketing and displacement ofsocialist past has had huge conse-quences on how (post)socialism isbeing unimagined and reima gined,(not) talked about, handled andmediated by local and internationalpoliticians and wider publics (Gilbert

54


ните животи, каде „државните со-цијалистички форми, национали-стичките вредности и формалнитедемократски и пазарно-базиранибара ња на приклучувањето во ЕУкоегзи стираат и функционираат вонелагодна комбинација“ (Gilbert2006:15). За ова зборуваат овиевременски, просторни и структур никонвергентности помешани со овиеконфликтни процеси и проекти, сооглед на тоа што го предизвикуваатопштото линеарно претставувањена „транзицијата“ од социјализамкон постсоцијализам (Gilbert 2006).Дополнително на ова, за разликаод постојните етнографски приме-ри од остатокот од регионот кои по-кажуваат како обичните луѓе честоги користат социјалистичката прак -са, вредности и модалитети кога сепреминува од болната „транзиција“кон капитализмот, (види, помеѓу дру -гите, Buraway и Verdery 1999; Dunn2004; Borneman 1997), во Бо сан -ски от пример, повторното поја ву -ва ње на социјалистичките вредно-сти честопати го предизвикува чув-ството на „застој, ако не и регреси -ја“ (Gil bert 2006:17).7 поната му вооваа сту дија, се нурнувам во живо-тите на младината на Бјело Брдоза да доловам како овие мла ди безнекакви надежи се бо рат со нивни -те пост во ени и постсоција листи чкидилеми.

2006). Regardless of this failure topublicly address and confront theissues of (post) socialism, the so-cialist norms and expectati ons stillinform ordinary lives, where „statesocialist forms, nationalist valuesand the formal democratic andmarket-based requirements of EUaccession coexist and operate inuneasy combination“ (Gilbert2006:15). These temporal, spatialand structural convergences amongconflicting processes and projectsare telling since they challenge thecommon linear representation ofthe „transition“ from socialism topost socialim (Gilbert 2006). In addi -tion, unlike the existing ethnogra -phic accounts from the rest of theregion which show how socialistpractices, values and ways are fre-quently used by ordinary peoplewhen dealing with painful „transi-tion“ to capitalism (see, among oth-ers, Buraway and Verdery 1999;Dunn 2004; Borneman 1992), in theBosnian case the resurfacing of thesocialist values often produces thesense of „stasis, if not regression“(Gilbert 2006:17). In what follows, Idescend into the lives of Bijelo Brdoyouth in order to capture how thesedisadvantaged individuals grapplewith their postwar and postsocialistpredicament.

55


Бјело Брдо

Далеку од очите на меѓународ-ните државотворци и етно-нацио-нални политички лидери на ситестра ни, лежи градот Бјело Брдо,мало сиромашно гратче сместено40 милји на исток од Бихаќ, на глав-ниот пат до главниот град на Босна,Сараево. Градот е сместен близу доинтер-ентитетската граница која јапроизведе војната со која се одде-лува ФБиХ од РС. пред војната гра-дот беше познат по рестрикции те совода и по убавиот скијачки цен тарво близина. Денес, ова место е забо -равено ско ро од сите и понекогашжители те го опишуваат како сле поцрево на Уна-Сана Кантонот во се-верозападна Босна - Херцеговина.

Жителите на општината БјелоБрдо биле воглавно Срби (околу75%) и Муслимани/Бошњаци (око -лу 20 %) пред војната, со тоа што вогра дот живееле повеќе Мусли ма ни,а Србите живееле претежно во окол -ните села. Денес во градот жи веатскоро еднаков број од две те етни -чки групи, Срби и Бошња ци. Населе -нието брои помеѓу 3.000 и 7.000лу ѓе (никој од жителите не мо жешеда ми каже колкумина точ но живе -ат, а попис не е спроведен од 1991),најмногу се повратници кои живеатво градот и околните села. Во цен-тарот на градот живеат повеќе Бош -њаци а во окол ните села најмногуСрби. Бошњаците и Ср би те живеат

Bijelo Brdo

Far from the eyes of the interna-tional state-builders and ethnona-tional political leaders on all sides,rests the town of Bijelo Brdo, a smalland insolvent town located close tothe war produced inter-entity linethat separates the FBiH from theRS. Before the war, the town wasknown for its recurrent water short-ages and for a nice ski resort in itsvicinity. Today, it is a place forgottenby almost everyone, and someti -mes described by locals as a slije -po crijevo (appendix) of the Una -Sana Canton in northwestern Bos -nia-Herzegovina.

The population of the municipal-ity of Bijelo Brdo was primarily Serb(around 75%) and Muslim/Bosniak(around 20%) before the war, wheremore Muslims lived in the town andSerbs dominated the adjacent vil-lages. The town’s population is to -day almost equally divided bet - weentwo ethnic groups, Serbs and Bos -niaks. There are between 3,000 and7,000 people (none of the inhabi-tants could tell me how many ex-actly, and there was no census ta kensince 1991), mostly retur nees, liv-ing in town and the surrounding vil-lages. While there are more Bos -niaks in the center of town, villagesare populated mostly by the Serbs.

56


едни покрај други во вој мал босан-ски град, споделувај ќи различни ноиспреплетени во ени приказни.

Војната и крајот на социјализ-мот оставија многукратни физичкии пси холошки лузни на обата наро -да. Според моите соговорници, Бош -њаците беле протерани од Бје лоБрдо на почетокот на војната, во ле -тото 1992 год, откога Српска та на-ционалистичка партија победилана општинските избори и ло калиотсрпски народ, посебно во селата,започнал бргу да се наоружува. понеколку месеци живот одбележансо страв и несигурност, Бошњаци тебиле приморани да за минат, нив -ното заминување го организиралавојската на РС, вклучувајќи и не коиод нивните дотогашни соседи, Ср -би те од Бјело Бр до. Рано наутроеден убав ден летото 1992 год., Бош -њаците биле собрани во центаротна градот и потоа спроведени доавтобуси кои ги одвезле до об ластпод контрола на Босанската војскаво централна Босна. поголемиотброј од овие луѓе останале да жи -ве ат на перифери јата на градоттравник во цен трал на Босна - Хер -це го вина. Во текот на војната делод нив останале тука, но поголеми -от број го продол жиле патот кон бе -галски кам пови во Хрватска, а по- тоа Гер манија.8

Бегалската популација започ-нала да се враќа во Бјело Брдо от-кога петтиот корпус на босанскатавојска го „ослободил“ градот во 1995

Bosniaks and Serbs live side byside in this small Bosnian town, andthey share diverse but intermingledwar stories.

The war and the end of social-ism left multiple physical and psy-chological scars on both populati -ons. According to the narratives ofmy informants, Bosniaks were for -ced out from Bijelo Brdo at the be -gin ning of the war, in the summer of1992, after the Serb nationalist partywon the municipal elections and thelocal Serb population, especially inthe villages, started to arm quickly.After several months of life markedby fear and anxiety, the Bosniakswere forced to leave – their depar-ture was organized by the Army ofthe RS, including some of their for-mer neighbors, the Bijelo Brdo Ser bs.Early in the morning on a nice dayin the summer of 1992, the Bosniakpopulation was gathered in the cen-ter of town and then escorted to bu -ses which took them to the areaun der the control of the BosnianArmy in central Bosnia. The majorityof this population en ded up living onthe outskirts of the town of Travnikin central Bos nia-Herzegovina. Whilesome of these people remained inTravnik throu ghout the war, the ma-jority continued their journey to there fugee camps in Croatia and thenGermany.8

The refugee population startedto return to Bijelo Brdo after the Fifth

57


год. На денот на „ослободувањето,”14 септември 1995, запо ч нал егзо-дусот на старите српски се мејстваод Бјело Брдо како и на новодојде-ните Срби кои ги насели ле испраз-нетите станови на Бошњаците, бе -гај ќи од петтиот корпус кој ја скр -шил опсадата на Бихаќ и надоаѓалбргу кон Бања Лука (глав ниот градна РС), патем уривајќи, палејќи ипљачкосувајќи ги селата. Бјело Брдое едно од тие несреќни места. Во2006 год, 11 години по завршување -то на војната, на мно гу српски селаоколу Бјело Брдо сѐ уште се вид-ливи трагите од тоа „ослободување.“повеќето Срби кои побегнале пред„ослободителната“ војска, се пре се -лиле во РС, поточ но во градот Дер-вента. Во тој град учеле основ ноучи лиште мно гу од младите со коисе спри јате лив за време на моетоистражу вање во градот.

Враќањето на српските бегал циво околните, историско српски се -ла, било поуспешно од враќањетово градот. Разликата во овие обрас -ци на враќање може да се објаснисо фактот дека повратниците во се-лата сметале дека мо жат да се пот -прат на својата земја за да прежи-веат. „Урбаните“ повратници сепакморале да бараат работа која, вотака осиромашен град, многу теш -ко се наоѓа. Дополнително, многуод бегалците од градот изградиленови животи во градовите во РСкаде нашле засолниште и не им седопаѓала иде јата за враќање. Oд

Corp of the Bosnian Army „liber-ated“ the town in 1995. On the „li -be ration day,“ September 14th 1995,the old Bijelo Brdo Serb families andthe Serb newcomers who replacedBosniaks in their apartments star -ted their exodus – the escape fromthe approaching Fifth Corp that bro -ke the siege of Bihać and was spe -edily advancing towards Banja Luka(the capital of the RS), destroying,burning, and looting villages on itsway. Bijelo Brdo was one of thoseunfortunate places. In 2006, 11 yearsafter the end of the war, many Serbvillages around Bijelo Brdo displa -yed clear marks of this „liberation.“The majority of the Serbs who wererunning away from the BosnianArmy moved to the RS, more pre-cisely to the town of Derventa. Thisis where many of the youth I befri -ended during my research went toelementary school.

The return of the Serb refugeesto the surrounding, historically Serbvillages has been more successfulthan the return to the town. This dif-ference in the return patterns canbe explained by the fact that the vil-lage returnees felt that they couldrely on their land to survive. „Urbani -tes,“ however, had to look for em-ployment, which, in an impoverishedtown, was extremely hard to find. Inaddition, many of the town refu geesbuilt new lives in the RS towns in

58


друга стра на, бегалците од селата„никогаш ме можат да се навикнатна бетон [град]“ (коментираше еденсрпски селанец).

Во текот на мојата истражувач -ка работа на терен, тензиите поме -ѓу Бошњаците и Србите во БјелоБрдо од време на време еруптирааво помасовно насилство, посебново период на празници. Секојднев-ната возбуда и поделби помеѓу две -те етнички групи се видливи и сеод разуваат врз урбаната географи -ја. Центарот на градот е сочинет оддве главни улици по кои има кафу-лиња кои скоро подеднакво се по-делени помеѓу Срби те и Бошњаци-те. Лисац и Бр.5 се две кафулињаво сопственост и посетени само одСрби, додека Kруг, Mилениум и Риосе во сопственост и се посетенисамо од Бошњаци. Kруг и Лисац сееден наспроти друг, на спотивнитестра ни од глав ната улица, така што,во топлите убави летни денови,Срби те и Бош њаци те си размену-ваат погледи преку тесната улицакоја ги одделува масите и просто-рот за седе ње на две те кафулиња.Одење на Срби во бошњачки ло-кали заради разонода или обратнобеше сè уште ретка пракса во 2006год, по што често следеа озборува -ња и погледи од лу ѓето. при случаина вака „ризич но” социјално од не -сување се зголемуваше тензијатапомеѓу жите лите. Независ но од ос -тра та подел ба на социјалниот про-стор и ваквото етнички обележано

which they took refuge, and theydid not entertain the idea of return.On the other hand, the village refu -gees could „never get used to thecement [city]“ (Serb villager’s com-ment).

The everyday anxiety and divi-sion between the two ethnic gro -ups are visible and reflected in theur ban geography. The town has acen ter which is comprised of twomain streets populated by coffeeshops/ bars which are almost equ -ally distributed between the Serbsand Bos niaks. Lisac [Fox] and No.5are the two coffee shops ownedand visited exclusively by Serbswhile Krug [the Circle]; Millennium,and Rio are owned and visitedsolely by Bosniaks. Krug and Lisacface one another – they are loca -ted at two opposing sides on themain street, so that during long andnice summer days, Serbs and Bos -niaks exchange looks over the nar-row street that separates the se -ating areas of the two coffee shops.For Serbs to go to Bosniak placesof leisure and vice versa was still arare occurrence in 2006, often fol-lowed by gossip and people watch-ing. When this „risky“ social be -ha vior takes place it increases thetension among the town dwellers.Regardless of this sharp division ofsocial space and related ethnicallymarked behavior, people in Bijelo

59


одне сување, луѓето од Бјело Брдоуспеваат да работат заедно и еднипок рај дру ги. Слободното време, по-себно пиењето кафе и домашнитепосети, се пак, се нај мно гу етничкиподелени.

Kруг и Лисац се еден наспроти друг.(Сликано од авторот)

Средното училиште во БјелоБр до било значително оштетено вотекот на војната. Денес училиштетое скоро целосно реновирано со по -мош на УСАИД,9 и сега е една од нај -добро одржуваните установи вогра дот. под будното око на училиш-ниот директор, зградата беспрекор -но се одржува и е многу тивка зауста нова која ја посетуваат повеќеод 250 ученици. Официјално учи -ли штето се нарекува Mешовито сре -дно училиште, што значи дека нудикласична (гимназиска) наста ва10 инасочена настава со низа насокина специјализирано стручно обра-зование, како што се шумар ство,ав томеханичарство, козметологијаи други насоки. Учениците кои ги по -сетуваат насочените програми че -

Brdo manage to work together andnext to each other. Leisure time,es pe cially coffee drinking and homevisits, however, are mostly ethni-cally divided.

Krug and Lisac facing each other.(Photo by the author)

The high school in Bijelo Brdo,my primary research site, was badlydamaged during the war. Today, theschool is almost fully reconstructedwith the help of the USAID,9 and itis one of the best well-kept instituti -ons in town. Under the strict eye ofthe school’s principal, the buildingis kept spotless and extremely quietfor hosting more than 250 students.The school is officially called Mješo -vita srednja škola or Mixed highschool,10 which means that it combi -nes regular grammar school with anumber of vocational trainings, suchas forestry, auto repair, cosmetologyand other terminal high school de-grees. The students enrolled in voca -tional training are often rural, less

60


сто се од руралната средина, по-мал ку привилегирани, и обично нив -ните интереси се различни од ониена учениците во класичната прог -ра ма. Јас поминав многу време сообе те групи, ја следев наставата вогимназиската и шумарската насока,но кон крајот на престојот почнав дапоминувам повеќе време и по ве ќеда ја посетувам руралната млади -на. Оваа из ложеност на раз лич ни асепак ин тимно поврзани животи намладите од урбаната и рурал натасредина добро ме подготви крити -чки ги посматрам описите на босан -ската млади на кои кружеа во меди- умите, политичките и академскитекругови.

Концептуализирање на младината

Во текот на моите теренски про -учувања стана јасно дека „млади-ната“ како категорија на населениево Босна - Херцеговина стана еднаод главните теми кои ја вознемиру-ваат јавноста, мета на гласини којае високо на политичката аген да намеѓународната и локалната елита,и оттаму е главна цел на нив нитеполитики. Од објавување то на се-опфатната студија за младите спро -ведена од УНДп (2000, 2003) којасе бави со ставовите на младите,меѓународните и локалните круго вина јавноста во Босна - Херцеговинасе заситија од дебати за ид нинатана младината и со младите како

privileged, and generally different inorientation and interests than thegrammar school students. I spent alot of time with both groups, attend-ing classes in grammar and fores -try divisions, but towards the end ofmy stay I started to spend more timewith and visit the rural youth more.This exposure to different and yetintimately connected lives of urbanand rural youth prepa red me well tocritically engage with the portrayalsof Bosnian youth which have beencirculating in the media, policy andacademic circles.

Conceptualizing Youth

During my fieldwork, it becameobvious that „youth“ as a category ofthe Bosnia-Herzegovina populationhad emerged as one of the maintopics of popular anxiety, rumors, andthe international and local elite’spo litical agenda and thus the maintarget of their policies. Since the pu - blication of the com prehensive stu -dies on youth con ducted by theUNDP (2000, 2003) on young peo-ple’s attitudes, the international andlocal public spheres in Bosnia-Her -ze govina became permeated withtalk about youth’s future, and youthas embodi ment of Bosnia’s future.

61


оте лотворение на идината на Босна.Овие дебати често беа во конфликтедни со дру ги; од една страна мно -гу од дискусиите се фокусираа нанадежите на младина та, на нејзини -от потенцијал, обврска и капацитетда ја „избави“ земја та од несреќитекои ги предизвикаа војната и лошо -то раководе ње на по старите генера -ции. Oд дру га стра на, млади натапостојано е опишана како мрзели -ва, летаргична, апатич на, и/или по -националисти чка отколку поста-ри те гене рации. (Freedman и др.2005:231). Скорешните антрополо -шки и етнографски интервенции(види посеб но Greenberg 2010 иKur tović н.д.) уште по веќе ја компли -цираат оваа дихотомија помеѓу „по-литичкиот активизам и апатија та”(Kurto vić н.д.) и за истражување наморал ната (Greenberg 2010), теле -сна и влија телна (Kurtović н.д) ло-гика која го карактеризира масов-но то повлекување на младината одполитичко учество. Овие автори се -риозно го сфаќаат неучеството какомоќна ана литика за истражувањена пост социјали сти чкото и поствое-ното политичко ангажирање (Green -berg 2010: 42, 44). понатаму, овиеетнографски информирани прика -зни моќно сугерираат дека неуче -ство то, „апати јата“11 и повлекување -то од полити ка та не треба да сетол кува како знак на индиферент-ност и летарги ја, туку дека треба даму се приста пи како вообичаенаформа на самоочувување што во -

These discourses were often con-flicting; on the one side, a numberof discussions focused on youth’shopes, potential, obligation, and abi -lity to „save“ the country from the di -sasters caused by the war and thebad leadership of older generati ons.On the other side, youth have beenrepeatedly described as lazy, let har -gic, disillusioned, and/or more nat io -nalistic than older gene ra tions (Free- dman et al. 2005:231). The re centanthropological and ethnographicinterventions (see especially Green -berg 2010 and Kurtović n.d.) tendto complicate this dicho tomy bet -ween „political activism and apathy“(Kurtović n.d.) and to investigatemo ral (Greenberg 2010), bodily andaffective (Kurtović n.d) sta tes thatunderpin youth’s overwhelming wit -hdrawal from political participation.Scholars thus take nonparticipationseriously as a power ful ana lytic toexamine postsocialist and postwarpolitical engagement (Green berg2010: 42, 44). Furthermore, theseethnograph ically infor med accountspowerfully suggest that nonpartici-pation, see ming „apathy“11 and with -drawal from politics do not need tobe interpreted as a sign of indiffer-ence, but should be approached asmundane forms of self-preservationwhich lead to production of a differ-ent type of a (in) active (youth) citi-zen (Kurtović n.d.: 23; see also Fox2004; Greenberg 2010, 2011).

62


ди кон создавање на различни ви-дови на не/активи (млади) граѓани(Kurto vić н.д.: 23; види исто Fox 2004;Greenberg 2010, 2011).

„Состојбата со младите“ која еот сликана во низа извештаи, TВана лизи, статии, весници и гласинисепак не ја третира ниту потврдуваоваа етнографски отсли кана сло-женост. Наместо тоа, таа е притае наво вознемирувачките приказни зане волноста на младите активно даучествуваат во политичките проце -си, фокусирајќи се така на недости-гот на организаци ја и ини цијатива кајмладите (види Jukić 2012). Овие веќенаелектризирани слики за младина -та уште повеќе се влошија кога сеобјавија статистиките од анкетата наУНДп во 2003 со податоци дека 62%oд младите би сакале да заминатод земјата, а 24% би сакале да за-минат и никогаш да не се вратат. До -полнителен, уште поскорешен из -вештај под покровителство на УНпотенцира дека 77% од младинатаби сакале да заминат од зем јата,додека 92.000 млади ја на пуштилеземјата помеѓу 1996 и 2001, а во2004 овој број ја надминал цифра -та 120.000 (OИА 2005:2).12

поради овие екстремни бројкии сиви перспективи, меѓународнитеагенции како што се УНДп и ОБСЕи локалните политички ели ти зна -чително го ставиле фокусот на мла -дината при презентирање на нив-ните социо-политички програми иагенди за иднината на др жа вата

The „youth situation“ depicted innumerous international and localreports, TV analysis, articles, news-papers and rumors does not addressnor acknowledge this ethno- graph-ically depicted complexity, however.Rather it is couched in alarmingdiscourses about youth’s unwilling-ness to actively participate in thepolitical process, thus focusing onyouth’s lack of agency and initiative(see Jukić 2012). These alreadycharged images of youth were ex-acerbated once the UNDP 2003 sur -vey figures were released statingthat 62% of youth would like to le -ave the country and 24% would liketo leave the country never to comeback. Another, more recent UN spon -sored report emphasized that 77%of youth would like to le ave the co -untry while 92,000 young people leftthe country between 1996 and 2001,and in 2004 that number exceeded120,000 (OIA 2005:2).12

Because of these startling num-bers and bleak prospects, interna-tional agencies such as UNDP andOSCE, and local political elites sig-nificantly increased their focus onyouth when presenting their socio-political programs and agendas aboutthe future of the Bosnia-Herzegovi -na state. For example, the formerHigh Representative, Paddy Ash-down, in 2004, put „youth,“ especi -ally the phenomenon of the brain

63


Бо сна - Херцеговина. На пример,по ранешниот Висок претставникпе ди Ешдаун (Paddy Ashdown) во2004 „младината“ а по себно фено -ме нот на одлив на мозоци ги сме-сти на второ место на неговата ли- ста на приоритети, веднаш до ко -руп ци јата.13 Биле разработени не-колку нови иницијати ви како одго -вор на тоа и нови суми меѓународ -ни пари станале расположливи заодделни категории работи повр за -ни со младите, како што се „поми ру -вање,“ „гра дење на демо кратија,“ и„млади претприемачи” посебно пре -ку ОБСЕ, УНДп, Нелсон Центарот заДијалог и останати меѓународниор ганизации кои работат во Босна- Херцеговина. Најско решната ини-цијатива е Aктивната младинскапрограма на Светската Банка, пре -ку која организацијата и нејзинитепар тнери имаат обезбедено повеќеод 175.000 ЕУР (околу 227.000 $) загрантови за 37 организации фоку -си рани на младите во целата зем ја(Светска Банка 2013). Во овие про-екти младите, доколку ја користиметерминологијата на меѓународнатаполитика, се опишани како „актив -ни промотори на одржливиот раз-вој.“ Како резултат на ова, сега имапреку 250 младински организацииво Босна - Херцеговина, претежнофинансирани од странски органи-зации, со многу мала поддршка одлокалните вла ди (OИA 2005:3).14

пристапувајќи ѝ на (семи)ру рал -ната Босанска младина етнограф-

-drain, second on his priority list,next to corruption.13 Several new ini-tiatives developed in response andnew amounts of international moneybecame available for certain type ofyouth related work, such as „recon-ciliation,“ „democracy-building,“ and„youth entrepreneurs,“ especiallytrough OSCE, UNDP, Nelson Dialo -gue Center and other internationalorganizations working in Bosnia-Herzegovina. The most recent initia-tive is the World Bank’s Active YouthProgram, where this organizationand its partners have provided morethan €175,000 (roughly $ 227,000)in grants to 37 youth-focused organ-izations around the country (WorldBank 2013). In these projects youthare portrayed as, to use the interna-tional policy terminology, „active pro-moters of sustainable development.“As a result, there are over 250 youthorganizations in Bosnia-Herzegov-ina, financed mostly by the interna-tional organizations, with a very limi -ted support from local governments(OIA 2005:3).14

By approaching (semi)rural Bos -nian youth ethnographically in theirbroader cultural, political and socio-economic framework, in the rema -ining part of this article, I look at howyouth make sense of and inhibitthese existential uncertainties in thecontext of a broken and maimedso ciety, decimated cultural stability,

64


ски во пошироки културни, полити -чки и социо-економски рам ки, во ос -танатиот дел од трудот ќе анализи-рам како младите ги разбираат и сеприлагодуваат кон овие егзис тен -ци јални неизвесности во контекстна ед но скршено и осакатено опш -тество, уништена културна стабил-ност и тра уматизирана животна ре -алност. поконкретно го проучувамсоцијалниот живот во исчекувањекако един ствен влијателен те лесени замис лен одговор кој мла дите горазви ва ат со цел да ги пребродат и„сварат“ нивните збунувач ки дне внире алности, како што е нев работе -но ста. понатаму, ќе покажам какоовој процес на активно повлекува -ње „се га и овде“ ги врамува иде итена младите за надеж во подобраиднина, некаде на друго место.

Убав живот, невработеност и сиромаштија

Немањето работа и новите хо-ризонти на сиромаштија кои се по -ја вуваат во Босна - Херцеговина семногу повидливи во малите градо -ви како што е Бјело Брдо и околина -та, отколку во големите гра дови.Tежината на состојбата особено мистана видлива додека ги читав есе -ите на младите од средното учи-лиште од Бјело Брдо кои содржеаодговори на моето прашање „Штомене ми значи Босна - Херцегови -на?” Шеесет ученици од втора годи -на (во САД 10 одд.) од шумарска-

and traumatized daily reality. Morespecifically, I use the social life ofwaiting as a unique, affective, bodi -ly and imaginative response thatyouth develop in order to navigateand „digest“ their perplexing dailyrealities, such as unemployment.Furthermore, I demonstrate howthese processes of active with-drawal from „here and now“ frameyouth’s notions of hope for a betterfuture, elsewhere.

Beautiful Life, Unemployment and Poverty

The lack of employment andnew horizons of poverty emergingin Bosnia-Herzegovina are muchmore visible in small towns such asBijelo Brdo and its surroundingareas than in big cities. The serious-ness of the situation became espe-cially visible to me while reading theanswers that the youth at BijeloBrdo high school provided in essaysresponding to my question „Whatdoes Bosnia-Herzegovina mean tome?“ Sixty students in the secondgrade (U.S. 10th grade) of vocational

65


та насока во училиштето скоро уни-формно набројаа шест главни ра -бо ти: убава природа, убав, здравжи вот,15 eтничка омраза, корупци -ја, невработеност и сиромаштија.

Невработеноста и сиромашти -јата со нивните многукратни и раз-лнолични ефекти беа споменати одсите ученици. Овие млади се опи-шаа како сведоци на луѓе кои билеотпуштени од претпри јатија коипро паѓале и често опишуваа какородителите им се прет ворале одканцелариски работници во зем јо -делци, мануелни работници во теш -ки работни услови или често, во не-вработени лица. Во своите одгово -ри учениците ба раа нови работниместа: „во Бјело Брдо е теш ко да сенајде работа и би било одлично до-колку се отоворат нови фабрики ифирми.“ понатаму, Сандра16 ги по-врзува неврабо теноста и сиромаш-тијата со растечката депресија исуицидалните тенденции кај насе-лението: „тука има многу сиромаш -ни луѓе, и во сите градови треба даима народ ни кујни. треба да се зго-леми вработеноста, што е најваж-ната работа во Босна - Херцеговина.поради немањето рабо та, многулуѓе размислуваат за са моуби -ство.“ Дра гана, која често и пеш одидо учи лиште од селото одалеченошест милји додава и друг ефект наневработенста и ос ку дицата, овојпат со родов предзнак, со зборови -те „поради оваа состојба [сирома -штија], има тепа ње на жени во

forestry training school in Bijeli Bri-jeg almost uniformly listed six mainthings: beautiful landscape, lijep,zdrav život (beautiful, healthy life),15

ethnic hatred, corruption, unemploy -ment and poverty.

Unemployment and poverty, andtheir many and varied effects, werementioned by all students. Theseyouth described themselves as wit-nesses to people being fired fromdeclining businesses, and they oftendescribed their parents’ transforma-tion from office workers into agricul-tural workers, hard manual laborersor unemployed persons. In their re-sponses, students asked for newjobs: „in Bijelo Brdo, it is hard to findjobs, and it would be good if newfactories and firms would open up.“Furthermore, Sandra16 linked un-employment and po verty to the risein depression and suicidal tenden-cies among the population: „Thereare many poor people here, and inall towns there should be publickitchens. There should be an incre -ase in employment, which is themost important thing in Bosnia-Her -zegovina. Because of unemploy-ment, many pe ople think of com -mitting suicide.“ Dragana, who com -muted, often on foot, from a villagesix miles away, added another (thistime gendered) effect of unemploy-ment and scar city when she wrote„because of this situation [po verty],

66


семејствата, и дури и трговија сожени.”

Многу ученици пишуваат и за не -поврзаноста помеѓу образованиетои нивната перспектива, за која негледаат дека училиштето нужно импомага да ја избегнат идната не-вработеност и корупција, како штозабележува Игор: „Младите, засега,немаат иднина во Бос на - Херцего-вина, и не е важно кое училиште ќего завршат, рабо та нема. Дали ќезавршиш универзитет, гимназијаили насочено учи лиште, сеедно е,бидејќи има деца кои завршуваатслаби училишта но сепак успеваатповеќе бидејќи нивните познаваатнекого кој е прија тел со директор наустановата каде сака да работи, илине што слично.”

приказни за невработеност, ко-рупција и криминал како досега ра -скажаните беа доминантни во поли -тичкиот и симболичкиот јазик наовие есеи. Вината за ваквите ус ло -ви беше насочена кон „меѓународ-ната заедница,“ локалните ели ти,но и навнатре, кон заедницата иликон самите нив. тешките ефек ти наова разочарување го даваат глав-ниот контекст на младите жителина Босна и Херцеговина да ја зами -слуваат и создаваат врската помеѓунивната држа ва и општеството наначини кои се подеднак во слични икомплетно различни од социјали-стичкото минато; токму исчезнув а -ње то на стариот социјалистичкиси стем на грижа, замислен во општ

there is also beating of women in fa -milies, and there is even tra ff ick ingof women.“

Various students also addre s -sed a disconnect between school-ing and their future prospects, whe rethey did not see school necessarilyhelping them avoid future unem-ployment and corruption, as Igor re-marks: „Youth, for now, do not haveany future in Bosnia-Herzegovina,and it is not important which schoolsthey finish, there are no jobs. If youfinish university, high school, or somevocational school, it is all the same,because there are those who finishbad schools but still achieve morebecause their family has a friendwho knows a director of the institu-tion where he wants to work, or so -mething similar to that.“

Stories about unemployment,corruption, nepotism and poverty,like the one depicted above, domi-nated political and symbolic langu -age of these essays. The blame forthese conditions was directed at the„international community,“ local eli -tes, and within – at one’s commu ni -ty and, at times, at one’s self. Thegrave effects of this disappointmentprovide the main context for youngBosnians to imagine and create arelationship between their state andsociety in ways that are both similarand significantly different from the

67


контекст, ги прави овие нови формина бор ба и нееднаквост тешко свар-ливи, оставајќи мно гу млади граѓа -ни да се чувствуваат дезориенти -рано и разочарано од ветувањатаза мир и демократија.

Во овие навидум минливи но се -пак експериментално стагнаци скивремиња, за многу малку се обез -бедени работни места во др жавна -та управа, образованието, јавнитеслужби и здравството, ме ста кои по -рано биле достапни и сигурни. От-таму, мнозинската популација воБјело Брдо и околината работат водрвната индустрија или во земјоде-лие. Еден од учениците, Ранко, об -јаснува: „Луѓе то кои живеат во села -та имаат кра ви, свињи и ов ци, огле-дуваат зелен чук и овошје и некакоопстануваат. Нималку не е полесново градовите. Луѓето кои не гледаатизлез мораат да работат во шумитеза приватни компании, што е опа с -на и многу одговорна работа.“ Ониекои имаат среќа да најдат ра бота вомалкуте фабрики за преработка надрво во градот повторно се бо рат сосиромаш тија, бидејќи, како што велиДија на,: „дрвните фабри ки се един -стве но то место каде мо же да сенајде работа, но платите доцнат потри ме сеци.“

Оттаму алтернативи на еко ном -ско работење никнуваат во сфе ра -та на недозволената трговија, посеб-но во дејноста на недозволената се -ча и продажба на дрва. Неколку мла -ди момчиња од моето одделение

socialist past; it is precisely the van-ishing of the old, socialist system ofcare, broadly conceived, that makesthese new forms of struggle and in-equality hard to digest, leaving nu-merous young citizens disorientedand disenchanted by the promisesof peace and democracy.

In these seemingly transitionalyet experientially stagnant times,formerly available and reliable gov-ernment related jobs in education,public service, and medicine arese cured for only a few. Therefore,the majority of the population in Bi-jelo Brdo and surrounding areasworks in the wood industry or in agri -culture. One of the students, Ranko,explains: „People who live in villa -ges, they have cows, pigs, andsheep, they grow fruit and vegeta-bles, and they survive, somehow. Itis not any easier in the cities. Peo-ple who cannot find any other op-tion have to work in the woods forprivate companies, and that is adan gerous and very demandingjob.“ Those who are lucky to get jobsin one of the few wood cutting fac-tories in town, still suffer povertysince, as Dijana stressed: „The woodfactories are the only places wherethere is some work, but salaries arethree months late.“

Alternative economic employ-ment thus emerges in the sphere of

68


повремено им помагаат на татков-ците во сечата, преносот и продаж -бата на дрва, и на тој на чин си го за-работуваат џепарлакот.17 Сеча тачесто се обавува незаконски и шу-мата рапидно се уништува, но мно -гу од локалното население на овагледа како на единствениот излезод гладување. Во овој контекст,оваа периодична незаконска ра-бота излегува како начин за прежи-вување, оттаму е морално оп ра в- дана дејност која служи да се по-прави некоја поголема, масовна не-правда која луѓето на трпат. Онашто е важно е дека луѓето вклучениво незаконската сеча на дрва сè опи -шаа како поинакви од оние кои има -ат моќ, таканаречените тајкуни18

кои, според моите соговорници, севклучуваат во незаконски економ-ски дејствија без да чувствуваат ка -ква било морална дилема. Нас -про ти тоа, многу од моите соговор-ници коментираа како екстремнитеус лови на сиромаштија, а не алчно-ста, предизвикале тие да дејству-ваат „неморално“ и да прифатат ра -бота која, под „нормални“ околно-сти, би им било срам да ја работат.

Овие искуства и нивното толку-вање налагаат дека наоѓањето ка -ква било работа е морално опте -ретена активност на која ѝ се дававредност преку политичко-економ-скиот контекст во кој функционира.Иако повеќето ученици ја окривува -ат земјата, нејзините корумпираниполитичари, па дури и менталите-

illicit trade, especially in the busi-ness of illegally cutting and sellingtrees. Several young men in myclass occasionally helped their fa-thers to cut, pull out, and sell woodand in that way they made somepocket money.17 The wood-cuttingjobs are frequently done illicitly andforest is being rapidly destroyed,but many of the local people see itas the only way out of starvation. Inthis context, periodic illicit employ-ment emerges as a survival tool,thus morally justifiable action that isused to correct some larger, mas-sive injustices that one suffers. Im-portantly, the people engaging inillicit cutting of wood described them -selves as different from those in po -wer, such as tajkuni18 who, according to my informants, engage in theillicit economies without feeling agreat deal of moral doubt. In con-trast, many of my informants com-mented on how the extreme con -dition of poverty, not greed, causesthem to act „immorally“ and engagein work they would, under „normal“circumstances, find shameful.

These experiences and their in-terpretation suggest that findingany work is a morally loaded activ-ity that is given value through thepolitical and economic context inwhich it operates. While many stu-dents blame the country, its cor-rupted politicians, and even mentalityof the people (see Hromadžić 2013)

69


тот на луѓето, (види Hro madžić 2013)за безнадежната состојба која готера, инаку чесниот народ да севнурне во незаконито уништувањена природните богатства, некоидруги ученици, како што е теа, алу-дираат на повисоки ни воа на пра-вичност кои ќе донесат правда,по рано или подоцна: „тука, моќта еединствено во рацете на национа-листичките политичари кои, со нив-ното крадење, ги влошуваат живо -тите на остатокот од народот. Не -кои луѓе немаат за леб, а тие крими -налци можат да си купат по чети- ри-пет автомобили? На оној светникој не понел ништо со себе. Ноду шата оди а тогаш Бог ќе реши којбил чесен а кој не бил.“ Коментаротна Tea ја поврзува социјалната не-еднаквост со корупцијата, но истотака одложува каква било акцијаили извршување на правдата наовој свет, правејќи го животното ис-куство подносливо истовре мено из-бавувајќи ја младината од со цио-по -литичката одговорност за ангажи-рање против корумпираниот поли-тички естаблишмент.

И додека учениците во поголе-мите градови може да се надеваатбарем да продолжат со нивното об-разование на еден од универзитети -те во земјата, дури и во странство,многу од младите во Бјело Брдо,по себно оние кои доаѓаат од села -та, немаат надежи во продолжу ва -ње на школувањето по средното

for the hopeless situation whichmakes otherwise honest narod (pe -ople) engage in illicit destruction ofthe natural treasures, others, suchas Tea, hint at higher levels of right-eousness that will bring about somejustice, sooner or later: „Here, thepower is only in the hands of na tio -nalist politicians who, with their ste -a ling, worsen the lives of the rest ofpopulation. Some people have nomoney to buy food to eat, and thosecriminals can buy four or five cars?No one who dies will take anythingwith him. But they will take theirsoul and then God will decide whowas honest and who was not.“ Tea’scomment links social inequality tocorruption; it also perhaps post-pones any action or the executionof justice until the afterlife, ma kingthe lived experience tolerable whileliberating youth from socio-politicalresponsibility to engage with thecorrupt political establishment.

While students in bigger townscan hope at least to continue theireducation at one of the universitiesin the country or even abroad, manyof the Bijelo Brdo youth, especiallythose that come from the villages,do not have any hope for continu-ing their education past secondaryschool. In rural areas, even highschool is out of reach for some vil-lage children. Nikola explains: „Inmy village there are many boys my

70


училиште. Во руралните обла сти,дури и средното училиште е недо-стижно за некои од селските деца.Никола вели: „Во моето село имамногу момчиња на моја возраст коинемаат пари и не можат да си доз-волат ни автобуски билет. тие оста-нуваат дома.“ Немањето можностидури и за основно образование е водрастична спротивност со соција -лизмот кога образованието бе шееден од врвните при оритети на па -р тијата. Дамир го нач на овој пара-докcaлен „демократски“ феномен,коментирајќи: „слушнав пред некојден дека поранешна Југославијабиле една од седумте земји во све-тот која правела подморници. За -мислете си колку образовани луѓесме создавале! А погледнете ги овиенови демократии, овие осакатени ипремалени марионета-др жави, нив -ната неедуцирана младина осле -пена од религи ја, етничките по дел- би и недоволното образование.” ЗаДамир и за многумина др уги учес-ници-набљудувачи на поство енитеи постсоцијалистички распарчени -те југосло венски општества, транзи -ци јата кон демократија и неоли-берализaм повеќе се доживувакако пад на животните избори и мо -жности. Младината нај многу го чув-ствува овој вакуум на можности,по себно ру рал ната мла дина, од коинекои се принудени да останат дома,

age that cannot go to school be-cause they have no money for thebus ticket. They stay at home.“ Thelack of opportunities for even ele-mentary education is in drastic con-trast to socialism when educationwas one of the party’s top priorities.Damir hinted at this paradoxical„democratic“ phenomenon, whenhe commented: „I learned the otherday, that the former Yugoslavia wasone of the seven countries in theworld that made submarines. Imag-ine what kind of educated personswe produced! And look at thesenew democracies, these strugglingand crippled puppet states, theiruneducated youth blinded by reli-gion, ethnicity and lack of educa-tion.“ For Damir and many otherpar ticipant-observers of the post-war and postsocialist fragmentedYugoslav societies, transition todemocracy and neoliberalism feelsmore like a decrease in life choicesand opportunities. Youth feel this va -cuum of opportunities the most, es-pecially the rural youth, some ofwhom are forced to stay at home,uneducated and unmotivated, wait-ing for better times to arrive or tocontinue their political and econo -mic engagement elsewhere.

The readiness with which youthlinked the crumbling economic re-alities and increasing and conspic-uous corruption to their experience

71


неедуцирани и немотивирани, че -кај ќи да дојдат подобри времињаили да про должат на друго место сосвое то економско и политичко анга -жирање.

подговеноста со која младите јаповрзуваат суровата економска ре-алност на растечката и очиглед накорупција со нивното чувство на не -правда, депресија и злоупотребе-ност, најпрвин ме обзема. Длабо -чи ната на некохерентност, измачу-вање, несигурност и грижа содржа -на во овие страници ја от сли кувабезнадежноста и невозможноста,егзистенцијална криза на повидок,каде длабоко родово поделените ивлијателни физички состојби (и нив -ните отелотворени злоупотреби)ста нуваат „одреден вид на грани ца“(Kurtović н.д.: 3). Истовремено, овиесиви перспективи создале еден по-инаков вид на геонтолошка, соци -јал на и политичка младешка суб-јективност и не/акција – повлеку-вање од состојбите.

Социјалниот живот во исчекување

Со цел подобро да се разберешто значи „да се остане дома“, еденсончев и невообичаено топол дендоцна во октомври 2006, трг нав вопосета на селото Клесовача19 вокое живееја многу млади момчињаи де војчиња од моето одделение.Селото го биеше лош глас онаму

of injustice, depression and lack ofopportunity, overwhelmed me atfirst. The depth of anguish, uncer-tainty and anxiety that these pagesdisplayed painted the picture of ho -pelessness and impossibility, ap-proximating existential crisis, whe redeeply gendered and profoundlyaffective bodily states (and theirembodied abuses) became „a cer-tain kind of limit“ (Kurtović n.d.: 3).At the same time, these bleak pro -spects were productive of a differ-ent kind of ontological, social andpolitical youth-subjectivity and (in)action–the withdrawal from thestate.

The Social Life of Waiting

In order to better understand what„staying at home“ entails, on a sunnyand unusually warm day in late Oc-tober 2006, I set off to visit the villa -ge Klesovača19 in which many youngmen and women in my classes lived.The village had a bad reputation inthe area I came from, since it was

72


од каде доаѓав, бидејќи че сто го опи -шуваа како гнездо на српските екс-тремисти или Четници кои, заедносо војската на РС и ос та натите па-равоени сили го опколија и бомбар-дираа мојот град20 повеќе од триго дини во текот на вој ната. Сите жи -тели на овој град станаа бегалцикога, на крајот на вој ната, на 14 сеп-тември 1995, петтиот Корпус на Бо -санската Армија влезе во село то,„го ослободи“ и го запали до теме ли.по повеќе годи ни бегалски животво Република Српска, српско то на-селение започ на да се враќа водоцните 1990-ти.

Бев нестрплива да одам во се-лото, иако чувствував нервоза. Несе плашев за својата безбедност,туку од реакциите, очекувајќи декаќе се покрене темата на скореш-ната војна и потоа јас ќе чувствувавобврска да ги изразам своите нере-шени чувства за тоа „кој кому штонаправил“ во текот на војната. До-дека јас и Раде, српски познаник којпознаваше многу од селаните, тивковозевме накај селото, решив да несе борам со нервозата, бидејќи сеплашев дека, доколку осознаев шточувствувам, ќе требаше да барамод Раде да заврти со автомобилоти да се вратиме назад.

Во селото пристигнавме околу11:30 во петок, кога една гупа децасе враќаше од неодамна реновира-ното основно училиште. Излегував -ме заедно со нив од училишниотдвор додека тие ни објаснуваа зо -

often described as a nest for the Serbextremists or Četnici who, togetherwith the Army of the RS and otherparamilitary forces surrounded andbombed my town20 for over threeyears during the war. All the peoplein this village became refugees atthe end of the war when on Septem-ber 14th, 1995, the Fifth Corp of theBosnian Army walked through thevillage, „liberated it,“ and burned it toashes. After several years of refu geelife in the RS, the Serb populationstarted to return in the late 1990s.

I was eager to go to the village,even though I was feeling anxious. Idid not fear for my safety, but for myreactions, expecting that the issueof the recent war would come upand that I would feel obliged to ex-press my unresolved feelings about„who did what to whom“ during thewar. As Rade, a Serb acquaintancewho knew many of the villagers, andI were quietly driving to the village, Idecided not to deal with this anxiety,as I was worried that if I openly ad-mitted how I felt, I would have hadto ask Rade to turn around.

We arrived in the village around11:30 a.m. on a Friday, as a groupof kids was coming out of the newlyrenovated elementary school. Wewalked out of the school yard withthem as they explained why theyhesitated to leave – because theyhad to walk to this school six kilo-

73


што не им се оди – бидејќи мораатсега да пешачат шест километриназад до своите домови во селата,и така секој ден во два прав ци. За -тоа го одолговлекуваа тргнување -то, надевајќи се дека ќе се по јавинекој автомобил кој би ги повезолбарем дел од патот.

Училиштето и црквата која бешево близина беа единствените двејавни згради кои беа целосно ре-конструирани; додека една текс тил -на фабрика, културен центар и не -кои згради кои не мо жев да ги иден -тификувам стоеја разрушени и за-палени како авети, со пиреј кој из -легуваше од она што порано билепрозорци. Овие сцени посто јано гипотсетуваа селаните за воените ви -ори и рушења и за нивните личнистрадања. поголемиот дел од при-ватните куќи беа обновени, често исо по мош од странски донации. Има -ше мала продавница и две кафули -ња/барови каде имаше малку раз-движеност.

Откога пристигнав во селото, сесретнав со наставниците од учили -штето, каде заедно јадевме некоиизвонредно мрсни но превкусни кро -фни со сирење. Хигиеничарката воучилиштето која ги имаше на пра ве -но тие крофни се понуди да ме про -шета низ селото и притоа ме кане -ше да влегувам во кафулињата вокои имаше само средовечни и по ста -ри мажи, по малкуми на во се кој ло -кал, како пијат пиво и домаш на раки-ја, чес то двете заедно.21 Села ни те

meters each way from their homesin another village. So they wereprolonging their departure, hopingthat some car would emerge thatcould take them part of the way.

The school and the nearbychurch were the only two publicbuildings that were fully recon-structed; the textile factory, the cul-tural center and some building Iwas not able to identify stood there,ghostly and burned down, with wildgrass coming though the formerwindows. These scenes remindedthe villagers on a daily basis of thewar destruction and their personalsuffering. Private homes were mostlyreconstructed, often with the help offoreign donations. There was onesmall grocery shop and two coffeeshops/bars where limited activitytook place.

Upon my arrival in the village Imet with the teachers at the school,where we shared some greasy andtasty doughnuts topped with home-made cottage cheese. The cleaninglady at the school who made thedoughnuts offered to take me for awalk through the village and she en -couraged me to enter coffee shops -/bars in which I only saw middle-aged and old men, a handful ineach place, drinking beer and localbrandy, often simultaneously.21 Thevillagers we met were surprised bymy presence, my „city“ looks, and mydigital camera. They reluctantly

74


со кои се сретнав беа изненадениод мо ето присуство, мојот „градски“изглед и мојот дигитален фотоапа-рат. Tие со задоволство по зираа замене, понекогаш и ба рај ќи пари запиво за возврат на по зирањето, пра -вејќи шеги како на при мер: „Сли ка -ва да не е за Хаг?22 Ме бара ат таму!(смеа)“. Јас горко се сме ш кав, иакопосакував да по бе гнам.

Други, пак, сакаа да знаат којасум, но пред да одговорам, хигие-ничарката наместо мене одговара -ше „таа е нашата Aмериканка” на -место да го разоткрие моето бош-њачко име. Иако посакував да гоиз говорам моето име, еден глас вомене ми велеше „таа нека го решиова, нема разбирање со пијани ма -жи.“ Јас ја голтав мојата фрустра-ција и ја следев жената низ остана -тиот дел од селото.

posed for me, sometimes asking forsome beer money in return for pic-tures, and making jokes such as:„Is this picture for the Hague?22

They are looking for me over there!(laughter).“ I unenthusiastically laug -hed as well, even though I felt likerunning away.

Others wanted to know who Iwas, and before I could answer, thecleaning lady would jump in andsay „she is our Amerikanka (femalefor American)“ instead of disclosingmy Bosniak name. Even though Ifelt like uttering my name, I heard avoice in my head say „Let her han-dle this, you cannot argue with drun -ken men.“ After this encounter, I obe- diently followed the lady through therest of the village.

75


Мажи пијат во Клесовача, есен 2006. Сликано од авторот+++Англиски

Освен средовечните мажи кои сежалеа поради немањето работа иликакви било други случувања во се -ло то, видов тројца млади мажи какоседат на клупа во центарот на село -то, свртени наспроти остатоците оддомот на културата, близу автобус-ката станица. Изгледаа немирно ими кажаа дека седеле таму повеќеод два часа пред да им пристапам.На шега ги прашав дали некогаш сепомрднуваат од тоа место, и тогашеден од нив во полу-шега ми одго-вори: „само кога пајажината ќе на-тежне премногу.” Овој коментар ситене нас меа, не допре очигледно и мо -ќ но, бидејќи „смеата ги ослободуваси ли те вон допирот на разумот” (Laf -vebre 1995:246). Нашето „заедничкосмеење” беше симбол на солидар-носта и фрустрациите кои произле-гуваат од споделената состојба –нивната „избрана“ неподвижност итрагикомичнната поставеност на не-штата во која се случу ва чекањетопод пајажината. Јас го нарекувам со-цијален живот во исчекување овојповеќеслоен, споде лен, информи-ран и отелотворен процес на полу-намерно одложување на работитево споделената сегашност. Откогапоминав малку време со ова малагрупа, оптоваре на од тегобноста којасоцијалниот живот во исчекување јапроектира во тој миг, за минав и гиоставив мла дите момчиња во нив-ната неспособност да се ангажира -ат и неволност дополнително да ис-тражуваат.

In addition to the middle agedmen who complained about the lackof jobs or any happenings, I saw threeyoung men sitting on a bench in thecenter of the village, facing the ruinsof the cultural center near the busstation. They looked restless andthey told me that they had sat therefor more than two hours when I ap-proached them. Jokingly, I askedthem if they ever moved from there,and one of them replied, half-jok-ingly: „only when the spider web be-comes too heavy.“ This commentmade us all laugh palpably and po -wer fully – our „laug hing together“was symbolic of solidarity and frus-tration stemming from their sharedpredicament –their „chosen“ immo-bility and its tragi-comic setting inwhich the social life of waiting onthe spider web unfolded. After spen -ding some time with this small group,overwhelmed by the heaviness thatthe social life of waiting projectedinto that moment, I left the youngmen, unable to further engage, un-willing to additionally probe.

This encounter ended our tourof the village after which the clean-ing lady took me to her home wherewe found her husband working ona piece of wood and her son, a youngman of 20, smoking, half-laying andhalf-sitting on the sofa covered witha decorative blanket in the livingroom.

76


Со оваа средба заврши нашатаобиколка на селтото а потоа хигие-ничарката ме однесе во нејзиниотдом каде го затекнавме сопруготкако обработува едно парче дрво исинот, младо момче на околу 20 го-дини, залегнат на каучот прес вле ченсо шарено ќебе во дневна та соба,како пуши.

Јас го прашав што ќе прави докрајот на денот, а тој со насмевка

I asked him what he was going todo for the rest of the day, and he re-sponded with a smile: E, ovako or„just the same“. He also explainedthat he has been waiting, on this sofa,for several months now, for his cousinto send him papire za Njemačku(documents to enter Ger many on awork visa) that would enable him toleave his village forever and get ajob as a truck driver in Germany.

77


Социјален живот во исчекување. (Сликано од авторот)Social life of waiting. (Photo by the author)

Сопругот и синот. (Сликано од авторот)Social life of waiting. (Photo by the author)

одговори: „Еве исто ова.” тој дооб -јасни дека веќе неколку месеци че -ка, на истиот кауч, некој братучед даму испрати документи за Германија(потребни за влез во Германи ја сора ботна виза) по што засеко гаш ќезамине од селото и ќе работи каковозач на камиони во Германија.

Сите овие искуства со неврабо-теноста, и длабокото чувство на ра -зочараност во состојбата „сега иовде“ кои ги споделија младите мо -м чиња со нас, наведуваат на низади мензии: родова, класна и геогра -ф ска, на овој социјален жи вот наисчекување. телата на младите сечинеа втренчени, скоро парализи-рани, потпрени така на скршенатаклупа/пресвлечениот кауч, кое су-герира на родовите начини на коисе искусува невработеноста каконеподвижност и повле кување во се -којдневниот живот. Истовременонив ните сјајни очи и погледите насо -чени кон автобуската постој ка /Гер-манија и нивната спремност да коме-нтираат и дури да се шегуваат засопствената состојба го откривааттој социјален жи вот на надеж декапостои подобар живот некаде надру го место. Овие пошироки хори-зонти на разочараност и на деж /ис-чекување ја прават уште пореалнаи потешка за справување оваа ста-тичност на младите.

На заминување од селото сфа-тив дека немањето што да се пра вие сеприсутна појава во селото. Ос -вен вработените во училиштето, де-

These multiple experiences ofunemployment and the deep senseof disappointment in „here and now“that the young men displayed, pointat multiple dimensions – such asgender, class and geography – ofthe social life of waiting. The youngmen’s bodies looked suspended, al-most paralyzed, as they leanedaga inst the broken bench and blan-ket-covered sofa, suggesting gen-dered ways in which unemploymentas immobility and withdrawal is ex-perienced in everyday life. At thesame time, their shiny eyes, theirgaze towards the bus stop/Ger-many and their readiness to com-ment on and even laugh about theirown predicament reveal the sociallife of hope that there is a bolji život(better life), elsewhere. These bro -ader and converging horizons ofdisappointment and hope/expecta-tion made the young men’s currentimmobility much more complex andtangible than what the media andpolicy reports revealed, and thusheavier to bear.

As I was leaving the village I re-alized that the lack of things to dowas ubiquitous in this village. Besi -des the people at the school, a do -zen women working in the fieldsand in their homes, a group of mendrinking, the postman delivering mail,and three men repairing a house, Idid not see any people doing any-thing but sitting/leaning back, wait-ing, while letting the spider do the

78


сетината жени врабо тени во поли -њата и домовите, неколкуте групимажи кои пијат, поштарот кој носипо шта и тројца мажи кои поправаакуќа, не видов никој друг како рабо -ти, туку само да седи/лежи, чека,„оставајќи му на пајакот да ја завр -ши работата.“ Откога ја завршив по-сетата ми станаа појасни пишанитеодговори од учениците од селото, ијас ги замислив како се обидуваатда учат и да се надеваат на подобра,идинина поврзана со работа во нив-ната средина, каде стимулација та имдоаѓа од мажи кои пијат, исцрпенимајки и татковци кои работат сезон-ски, најчесто недозволени работи,за да преживеат.

Заклучок

Искуствата на младите со нев -ра ботеноста, во комбинација со со-цијалниот живот во исчекување иди слоцирани надежи за иднина јамотивираат младината да ја опи шу -ва демократизацијата и тран зи ција -та кон капитализмот како корумпи -рана, неправедна и осиромашувач -ка. под овие конкретни околностимногу млади се јавуваат како немо-тивирани и раселени граѓани, под-ложни на сива економија, за коиедин ствените два начини за излезод парадоксот кој им го формирапа тот кон созревањето е иселува-њето од земјата или влегување вокорупција. Нивните искуства на „ту -

job. After the visit, the written an-swers of the students from this vil-lage made more sense, and I imagi -ned them trying to study and hopefor a better, employable future inthe environment in which the stim-ulants come from the drinking menand seasonal, mostly illicit employ-ment of the fathers.

Conclusion

Youth’s experiences of unem-ployment, when combined with thesocial life of waiting and dislocatedhopes for the future, motivate youthto describe democratization andtransition to capitalism as corrupt,impoverishing and unjust. Underthese peculiar circumstances, manyyouth emerge as unmotivated anddisplaced citizens, subjects to sha -dow economies, who see eitherleaving the country or embracingcorruption as the only two ways outof the paradoxes that shape theirroad to adulthood. Their experienceof the „here and now“ midway-to-democracy felt essentially stale, im-

79


ка и сега“ демократијата на полови -на пат cе чинат неморални, баја ти,не подвжини. Овие чувства предиз -ви куваат ужасен цинизам кај оби ч ни -те Босанци во однос на идни ната наедна држава која е етнички поделе -на, во економски пад и мо рал на ко -рупција. Еден од производите наовој социјален вртлог е ста вот напо влекување на младите кои се чув -ствуваат одделени од ка ков билополитички јавен живот.

Bрз основа на овие увиди, некојлесно може да заклучи дека скоре -шните етнички насилства на кра јотод студената војна „го уништија све-тот“ (Scary 1985) на младите пре кусоздавање на политичка покорности инерција, и преку создавање хие-рархии на доминација и понизностбазирана врз корупција, невра боте -ност и несигурност. Сепак, јас не гле -дам на повлекувањето на мла дитеод корумпираната, меѓународно кон -троли рана и етно-национал но зам -исле на држава чисто како на изразна апатија и летарги ја. Наместо тоа,јас ги гледам како актив ни субјектикои се обидуваат да ги маневрира -ат нивното место и улога преку по-литичко-економската „хибернација“во овој контекст кој постојано се ме-нува, е морално-збунувачки и со на-ционалистички предиспозици, соз -да ден од скореш ната вој на, крајотна социјализмот и меѓу народнатаинтервенција која сè уште трае.

movable, and immoral. These feel -ings strike tremendous cynicismamong ordinary Bosnians about thefuture of the state that is ethnicallysegregated, economically declin-ing, and morally corrupt. The pro -duct of this social helix is, amongother things, a stance of withdrawalamong the youth who feel detac -hed from any political public.

Based on these insights, onemight be tempted to suggest thatyouth in Bosnia-Herzegovina sufferfrom extreme political passivity andinertia. The statistical reports by theleading international organizationsand numerous articles written bymultiple media outlets reflect thisbleak attitude. A careful ethnogra -phic study of youth’s experiences ofunemployment, however, suggeststhat young people’s withdrawal fromthe corrupt, internationally-supervi -sed and ethnonationally conceptu-alized state is not a straight forwardmark of apathy and lethar gy. Inste -ad, these youth are active agentstrying to maneuver – through politi-cal and economic „hibernation“ andtemporal and geographic ima gi na -tion – their space and their role inthe constantly shifting, morally con-fusing, and nationalism-prone con-text created by the recent war, endof socialism and ongoing interna-tional intervention.

80


Литература

Agamben, Giorgio. 1998. Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life. Stanford UniversityPress.

Bougarel, Xavier. 1996. „Bosnia and Herzegovina: State and Communitarianism“ in Yu-goslavia and After: A Study in Fragmentation, Despair and Rebirth, eds. Dyker, D.A. and Vejvoda,I., pp. 87-113.

Bringa, Tone. 2003. „The peaceful death of Tito and the violent end of Yugoslavia,“ in TheDeath of the Father: An Anthropology in the End of Political Authority, ed. J. Borneman. New York:Berghahn Books, pp. 63-103.

Burawoy, Michael and Katherine Ver dery (Eds.). 1999. Uncertain Transition: Ethno graphiesof Change in the Postsocialist World. Lanham, Boulder, New York and Oxford: Rowman & Little-field Publishers, Inc.

Campbell, David. 1998. National Deconstruction: Violence, Identity, and Justice in Bosnia.Minneapolis: University of Minnesota Press.

Chandler, David. 1999. Bosnia: Faking Democracy After Dayton. London: Pluto Press.Ekiert, Grzegorz, Kubik Jan and Milada Anna Vachudova. 2007. „Democracy in the Post-

Communist World: An Unending Quest?“ East European Politics and Societies 21(1): 1- 24. Fox, Jon E. 2004. „Missing the Mark: Nationalist Politics and Student Apathy.“ East European

Cultures and Societies 18(3): 363-391.Freedman, Sara. et al. 2004. „Public Edu cation and Social Reconstruction in Bosnia and

Herzegovina and Croatia.“ In E. Stover and H. M. Weinstein (Eds.), My Neig hbor, My Enemy:Justice and Community in the Aftermath of Mass Atrocity. Cambridge: Cambridge University Press.

Gilbert, Andrew. 2006. „The past in pa renthesis. (Non)post-socialism in post-war Bosnia-Herzegovina“ Anthropology Today 22 (4): 14-18

Gligorov, Vladimir. 2000. „The Role of the State in the Balkans“ in Balkan Reconstruction:Economic Aspects. UNDP and The Ministry of Foreign Affairs of Romania. Sinaia, Romania:UNDP for Europe and CIS. Rural Poverty Portal.

Greenberg, Jessica. 2011. „On the Road to Normal: Negotiating Agency and State Sover-eignty in Postsocialist Serbia.“ American Anthropologist (113)1: 88-100.

Greenberg, Jessica. 2010. „There’s nothing anyone can do about it“: Participation, Apathyand „Successful“ Democratic Transition in Postsocialist Serbia. Slavic Review (69)1: 41-64.

Hayden, Robert. M. 2002. „Intolerant Sovereignties and ‘Multi-Multi’ Protectora tes: Compe-tition over religious Sites and (In) Tolerance in the Balkans.“ In C.M. Hann (Ed.)

Postosocialism: Ideals, Ideologies and Practices in Euroasia. London and New York: Routledge.

Howard, Marc Morje. 2003. The Weakness of Postcommunist Civil Society. New York: Cam-bridge Univeristy Press.

Indexmundi: http://www.indexmundi.com/bosnia_and_herzegovina/youth_ages_15-24_un-employment.html (пристапено на 25 март 2013)

Jansen, Stef. 2005. „National numbers in context: maps and stats in representations of thepost-Yugoslav wars.“ Identities: global studies in culture and power 12(1):45-68.

81


Jašarević, Larisa. n.d. Intimate Debt: Health and Wealth on the Bosnian Market. Необјавенракопис.

Jukić, Elvira. 2012. „Report Highlights Young Bosnians' Political Apathy“Balkan Insight. March 12. http://www.bal kaninsight.com/en/article/young-bosnians-mistrust-

politics-but-lack-initiative (пристапено на 20 март 2013)Kasapović, Mirjana. 2005. „Bosnia and Herzegovina: Consociational or Liberal Democracy?“

Politička Misao 42(5): 3-30.Kurtović, Larisa. n.d. „Limits of In/Action:Everyday Politics of Dis/Engagement in Postwar

Босна - Херцеговина.“ Необјавен труд. Lefebvre, Henri. 1991. The Production of Space (1st edition 1974). Oxford: Basil Blackwell.Malcolm, Noel.1996. Bosnia: A Short History. New York: New York University Press.Meriam Webster on line. http://www.mer riam-webster.com/dictionary/ethnic%20 cleansing

(пристапено на 19 март 2013)Mishler, William and Richard Rose. 1997. „Trust, Distrust and Skepticism: Popular Evalua-

tions of Civil and Political Institutions in Post-Communist Societies,“ Journal of Politics, 59(2):418-51.

NBCNEWS.com. 2009. „Bosnia’s jobless rate at 43 percent and rising: Global recessioncould drag the European nation’s economy“ down further http://www.nbcnews.com/id/29932998/#.UUX53FfAbl0 (пристапено на 17 март 2003)

Palmberger, Monika. 2008. „Nostalgia Matters: Nostalgia for Yugoslavia as Potential Visionfor a Better Future“ Sociologija 4: 355-370.

Petrović, Tanja. 2007. „The Territory of the Former Yugoslavia in the Mental Maps of FormerYugoslavs: Nostalgia for Space.“ Sprawy Narodowościowe, Seria Nova, Zeszyt 31,

Petrović, Tanja. 2009. „'When We Were Europe': Socialist Workers in Serbia and Their Nos-talgic Narratives. The Case of the Cable Factory Workers in Jagodina (Serbia)“ in RememberingCommunism: Genres of Representation, Maria Todorova (ed.), New York: Social Science Re-search Council.

UNDP 2012. http://www.undp.ba/index. aspx?PID=3&RID=55http://www.ruralpovertyportal.org/country/voice/tags/bosnia_and_herzegovina/radic (при-

стапено на 17 март 2013)Velikonja, Mitja. 2009. „Lost in Transition: Nostalgia for Socialism in Post-socialist Countries“

East European Politics & Societies 23: 535-551.Verdery, Katherine. 1994. „Ethnicity, Nationalism, and State-Making. Ethnic Groups and

Boundaries: Past and Future.“ Pp. 33-58 in The Anthropology of Ethnicity: Beyond Ethnic Groupsand Boundaries, eds. H. Vermeulen, and C. Govers. Amsterdam: Het Spinhuis.

Volčič, Zala. 2007. „Yugo-Nostalgia: Cul tural Memory and Media in the Former Yugoslavia.“Critical Studies in Media Communication 24(1): 21-38

Woodward, Susan. 1995. The Balkan Tra gedy: Chaos and Dissolution after the Cold War.Washington D.C.: Brookings Institution.

World Bank. 2013. „World Bank Works to Imporve Youth Employment in Bosnia and Herze-govina.“

http://www.worldbank.org/en/news/feature/2013/02/14/improvingopportunities-young-peo-ple-Босна - Херцеговина (пристапено на 17 март 2013).

82


References

Agamben, Giorgio. 1998. Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life. Stanford Uni-versity Press.

Bećirbašić, B. 2006. Mladi i izbori: Gru pa aktivista okupljena oko Inicijative mladih za izbore2006. poručuje: „Izađi i glasaj“ [Youth and Elections: Group of Activists Gat hered through theYouth Election Initiative Proclaim: „Go out and vote“]. DANI 483. http://www.bhdani.com/ de-fault.asp? broj_ id=483 (Web Access February 22, 2009).

Borneman, John. 1992. Belonging in the Two Berlins: Kin, State, Nation. CambridgeUniversity Press.

Bougarel, Xavier. 1996. „Bosnia and Herzegovina: State and Communitarianism“ inYugoslavia and After: A Study in Fragmentation, Despair and Rebirth, eds. Dyker, D.A. and Ve-jvoda, I., pp. 87-113.

Bringa, Tone. 2003. „The peaceful death of Tito and the violent end of Yugoslavia,“ inThe Death of the Father: An Anthropology in the End of Political Authority, ed. J. Borneman.New York: Berg hahn Books, pp. 63-103.

Burawoy, Michael and Katherine Verdery (Eds.). 1999. Uncertain Transition: Ethno-graphies of Change in the Postsocialist World. Lanham, Boulder, New York and Oxford:Rowman & Littlefield Publishers, Inc.

Campbell, David. 1998. National Deconstruction: Violence, Identity, and Justice inBosnia. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Chandler, David. 1999. Bosnia: Faking Democracy After Dayton. London: Plu to Press.Dunn, Elizabeth. (2004). Privatizing Poland: Baby Food, Big Business, and the Re-

making of Labor. Ithaca: Cornell University Press. Ekiert, Grzegorz, Kubik Jan and Milada Anna Vachudova. 2007.”Democracy in the

Post-Communist World: An Unending Quest?” East European Politics and Societies 21(1):1-24.

Fox, Jon E. 2004. „Missing the Mark: Nationalist Politics and Student Apathy.“ EastEuropean Cultures and Societies 18(3): 363-391.

Freedman, Sara. et al. 2004. „Public Education and Social Reconstruction in Bosnia andHerzegovina and Croatia,“ in My Neighbor, My Enemy: Justice and Community in the After-math of Mass Atrocity, eds. E. Stover and H. M. Weinstein. Cambridge: Cambridge UniversityPress.

Gilbert, Andrew. 2006. „The past in parenthesis. (Non)post-socialism in post-warBosnia-Herzegovina“ Anthropology Today 22(4): 14-18

Gligorov, Vladimir. 2000. „The Role of the State in the Balkans“ in Balkan Reconstruction: Economic Aspects. UNDP and The Ministry of Foreign Affairs of Romania. Sinaia, Ro-

mania: UNDP for Europe and CIS. Rural Poverty Portal. Greenberg, Jessica. 2011. „On the Road to Normal: Negotiating Agency and State Sov-

ereignty in Postsocialist Serbia.“ American Anthropologist (113)1: 88-100.Greenberg, Jessica. 2010. „There’s nothing anyone can do about it“: Participation, Apathy

and „Successful“ Democratic Transition in Postsocialist Serbia.“ Slavic Review (69)1: 41-64.

83


Hayden, Robert. M. 2002. „Intolerant Sovereignties and ‘Multi-Multi’ Protectorates: Com-petition over religious Sites and (In)Tolerance in the Balkans,“ in Postosocialism: Ideals,Ideologies and Practices in Euroasia, ed. C.M. Hann London and New York: Routledge.

Howard, Marc Morje. 2003. The Weak ness of Postcommunist Civil Society. New York:Cambridge Univeristy Press.

Hromadžić, Azra. 2013. „Discourses of Trans-ethnic Narod in Postwar Mostar, Bosnia andHerzegovina.“ Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity 41(2): 259-275.

Indexmundi. 2011.http://www.indexmundi.com/bosnia_and_herzegovina/youth_ages_15-24_unemploy-

ment.html (Web Access March 25, 2013).Jansen, Stef. 2005. „National numbers in context: maps and stats in representations

of the post-Yugoslav wars.“ Identities: global studies in culture and power 12(1):45-68.Jašarević, Larisa. n.d. Intimate Debt: Health and Wealth on the Bosnian Market. Un-

published Book Manuscript. Jukić, Elvira. 2012. „Report Highlights Young Bosnians' Political Apathy“Balkan Insight. March 12. http://www.bal kaninsight.com/en/article/young-bosnians-mis-

trust-politics-but-lack-initiative (Web Access March 20, 2013)Kasapović, Mirjana. 2005. „Bosnia and Herzegovina: Consociational or Liberal Democ-

racy?“ Politička Misao 42(5): 3-30.Kurtović, Larisa. n.d. „Limits of In/Action: Everyday Politics of Dis/Engagement in Postwar Bosnia-Herzegovina.“ Unpublished paper. Lefebvre, Henri. 1991. The Production of Space (1st edition 1974). Oxford: Basil Blackwell.Malcolm, Noel.1996. Bosnia: A Short History. New York: New York University Press.Meriam Webster on line. http://www.mer riam-webster.com/dictionary/ethnic% 20cleans-

ing (Web Access March 19, 2013)Mishler, William and Richard Rose. 1997. „Trust, Distrust and Skepticism: Popular

Evaluations of Civil and Political Institutions in Post-Communist Societies,“ Journal of Pol-itics, 59(2): 418-51.

NBCNEWS.com. 2009. „Bosnia’s jobless rate at 43 percent and rising: Global reces-sion could drag the European nation’s economy down further“ http://www.nbcnews.com/id/29932998/#.UUX53FfAbl0 (Web Access March 17, 2003).

OIA (Omladisnka Inforamativna Agencija [Youth Information Agency]. 2005. Independent Evaluation of Youth National Policy in Bosnia and Herzegovina. from

http://www.un.org/esa/socdev/ unyin/documents/wpaysubmissions/bosnia.pdf (Web Ac-cess August 6, 2006)

Palmberger, Monika. 2008. „Nostalgia Matters: Nostalgia for Yugoslavia as PotentialVision for a Better Future“ Sociologija 4: 355-370.

Petrović, Tanja. 2007. „The Territory of the Former Yugoslavia in ‘the Mental Maps’ of For-mer Yugoslavs: Nostalgia for Space.“ Sprawy Narodowościowe, Seria Nova, pp. 263-273.

Petrović, Tanja. 2009. „'When We Were Europe': Socialist Workers in Serbia and TheirNostalgic Narratives. The Case of the Cable Factory Workers in Jagodina (Serbia)“ in Re-membering Communism: Genres of Representation, ed. Maria Todorova, New York: SocialScience Research Council.

84


The Christian Science Monitor. 2002. „Young, Bosnian, and searching for a future.“http://www.csmonitor.com/2002/0724/p12s01-woeu.html/%28page%29/2 (Web AccessJanuary 5, 2014).

UNDP. (United Nations Development Program). 2000. Human Development Reporton Youth. Sarajevo: UNDP.

UNDP. 2003. Youth in Bosnia and Herzegovina: are you part of the problem or part ofthe solution. Sarajevo: UNDP.

UNDP 2012. Young and Unemployed in Bosnia and Herzegovina. http://www.undp.ba/index.aspx?PID=3&RID=55 (Web Access March 17, 2013).Velikonja, Mitja. 2009. „Lost in Transition: Nostalgia for Socialism in Post-socialist

Countries East European Politics & Societies 23: 535-551.Verdery, Katherine. 1994. „Ethnicity, Nationalism, and State-Making. Ethnic Groups

and Boundaries: Past and Future.”Pp. 33-58 in The Anthropology of Ethnicity: Beyond Eth-nic Groups and Boundaries, eds. H. Vermeulen, and C. Govers. Amsterdam: Het Spin-huis.

Volčič, Zala. 2007. „Yugo-Nostalgia: Cultural Memory and Media in the Former Yu-goslavia.“ Critical Studies in Media Communication 24(1): 21-38

Woodward, Susan. 1995. The Balkan Tragedy: Chaos and Dissolution after the ColdWar. Washington D.C.: Brookings Institution.

World Bank. 2013. „World Bank Works to Improve Youth Employment in Bosnia andHerzegovina.“ http://www.worldbank.org/en/news/feature/2013/02/14/improvingopportuni-ties-young-people-Bosnia-Herzegovina (Web Access March 17, 2013).

85


ФУСНОТИ:

1 Службеното име на државата е Босна и Херцеговина. Во овој текст примарно ја користам широко упо-требуваната референца „Босна - Херцеговина” или, онаму каде стилистички е посоодветно, ја користампократката верзија „Босна“.

2 „Меѓународниот фактор” (види Coles 2007) во Босна - Херцеговина различно ја дефинира младината.Некои велат дека лицата на возраст помеѓу 15-24 се дефинираат како млади луѓе (IndexMundi), а други,пак, ја дефинираат младината како лица на возраст помеѓу 18 и 32 (интервју со претставник на OБСЕ,Mostar 2006). Оваа крута поделба на младите базирана само на возраст се противи на локалните поима -ња за младите, според кои едно лице е „младо“ (момче, девојче) додека не се омажи. Како резултат наова, дури и ако мажот има над 40 години, тој сеуште е момче, под услов да е сè уште неоженет, во којслу чај продолжува да живее со родителите.

3 На конгресот на Mуслиманските интелектуалци во 1993 беше реше решено терминот Бошњак oфици -јал но да го замени терминот босански Муслиман како етно-национална одредница.

4 10-те кантони во ФБиХ потпаѓат во 3 групи: 5 во кои Бошњаците се мнозинско население, 3 се мнозинскохрватски кантони, а 2 се мешани „кантони“.

5 Овој термин, за прв пат користен во контекст на војната во Босна, се воведе во дипломатскиот и поли-тичкиот речник и оттогаш се користи за да се опишат слични процеси и на други места. поконкретно,ет ничкото чистење се однесува на прогонот преку затворање, бркање од домовите или убивање намал цинствата од страна на мнозинството со цел да се постигне етничка хомогеност во една територијаконтролирана од мнозинството (Merriam-Webster интернет речник).

6 тука се надоврзувам на поимот на Sally Engle Merry (2001) на просторна поделеност и управување коетаа го сфаќа како родово определен механизам на просторна сегрегација, дисциплина и казнување коесе среќава во постмодерните градови.

7 Оваа проценка не ги вклучува дискурсите на носталгија која често ги истакнува, на повеќеслојни и комп -лексни начини, предностите на (замисленото?) социјалистичко минато во однос на сегашните услови(види, меѓу другите, Palmberger 2008; Petrović 2007, 2009; Velikonja 2007, 2008; Volčič 2007).

8 Обрасците на појавување на она што стана познато како „етничко чистење“ беше слично во целатаземја. Главната разлика беше тоа што во регионите поблизу до Хрватска, бегалците прво биле испраќа -ни во бегалски кампови во Хрватска, а потоа сместувани во други земји кои биле согласни да ги прифа-тат бегалците или на времена основа (пр. Германија) или на постојана основа (т.е. САД, Канада и Швед -ска). Најголемото мнозинство од босанските бегалци беа Бошњаците.

9 УСАИД е еден од најголемите донатори во Босна - Херцеговина. помеѓу 1996 и 2000, организацијатадо ни рала 890 милиони УСД во помош, посебно за обновување на инфраструктурата уништена од вој -ната, и за помош на програми со кои би се олеснило враќањето на бегалците. помеѓу 2000 и 2005, УСАИДдонирала дополнителни 200 милиони УСД за поддшка на враќањето на малцинствата, за помош наеко номското преструктурирање и за помош при градење на демократските институции. http://www.usaid.ba/Strategy%20for%20web%202005.pdf

10 Класична настава е средно училиште кое става акцент на класичното образование, обично со предметикако старогрчки или латински јазик.11 Mногу од литературата за пост-социјалистичката политичка култура некритички ја акцентира апатијатана граѓаните (види, меѓу другите, Ekiert, Kubik и Vachudova 2007; Howard 2003; Mishler и Rose 1997)12 Извештајот исто така ги наведува главните причини зошто младината сака да замине од земјата: „1) не -ефикасен образовен систем, 2) невработеност, 3) немање перспектива и 4) нестабилна политичка ситуа-ција“ (OИA 2005:2). Истата студија укажува на исклучително високата стапка на невработеност кај младите,помеѓу 45% и 65% (OИA 2005:2).

86


87


13 Лична комуникација со Paddy Ashdown. Сараево, јули 2002 год.14 Овие приказни за неактивност на младите и желбата да се замине под какви било околности доаѓаатнас проти ретките приказни за младински активизам. На пример, до 2006 год, 15 невладини младинскиагенции активни во 75 локалитети на Босна - Херцеговина основаа мрежа под слоганот „пет до дванаесет– крајно времe да ја преземете иднината во сопствени раце” (Bećirbašić 2006b:32). Низа младински орга-низации користеа мирољубиви стратегии, како што се популарните младински здруженија „Доста е,“ потоа„Младинско движење” или програмата „Размрдај ја земјата“ организирана од Младинската ИнформативнаАгенција (Bećirbašić 2006b:32). Други групи, пак, многу посилно навлегоа во јавниот простор. Еден примерза ова е таканаречената „Шарена револуција“ од септември 2006, кога една мала група претежно машкичленови на младинската организација „туто Комплето“ од малиот град Какањ близу Сараево пристигнапред зградата на претседателството во Сараево и започна да фрла боја на зградата, нарушувајќи го имо-тот боејќи го со разни бои. „Шаренилото“ во „Шарената револуција” е симболично, како што објаснуваеден од лидерите: „Сметаме дека не смееме да дозволиме револуциите на Франција или Унгарија да сеслучат во Босна - Херцеговина, барем не на почетокот, бидејќи нашата социјална состојба е таква што чу-ѓето нема да можат да се справат со таквата состојба и би било преопасно. токму затоа сакаме понеженоблик на револиција: Шарената револуција е симболична на многу начини, од самата боја преку мулти-култи” (Bećirbašić 2006). [Mулти-култи, или понекогаш изговорено како мулти-мулти, се однесува на „инси-стирањето на меѓународната заедница на мултиетничка, мултирегигиозна, мултијазична и толеранција намулти-сексуалниот идентитет” (Hayden 2002:169)]. преку својот „мек“ револуционерен начин, младите по-бараа бојкотирање на изборите, и инцидентот ескалираше кога политичките службеници задолжени заобезбедување на зградата ги сопреа и ги притворија неколку часа. Иако само петмина од ова младинскагрупа зедоа учество во „револуцијата,” оваа акција ја потресе јавноста и привлече значително медиумсковнимание. Сликите на „шарената“ зграда на претседателството во Сараево со недели кружеше по ситеглавни тВ станици и весници. Летаргичната младина, сите мажи, конечно кренаа „глас“ против незадовол -ството со политиката во земјата. „Шарената револуција“ го нотираше бесот на младите, нивната подготве -ност да реагираат и, макар привремено, го предизвика популарното сфаќање за апатична и летаргичнабо сан ска младина. (За интересна анализа на еден друг, пошироко распространет граѓански протест којиз ник на како одговор на трагичната смрт на Денис Мрњевац, 16-годишен ученик кој беше прободен и прете -пан до смрт во трамвај во Сараево на 5 февруари 2008, види Kurtović, н.д.)15 Mногу ученици споменаа дека природната недопрена убавина на Босна и чистата вода се некои од ра-ботите кои ги сакаат во врска со нивната земја. тие исто така потенцираа дека Босна - Херцеговина имасè што е потребно за убав живот, вклучително добар и гостопримлив народ, но овие потенцијали се униш-тени поради лошо водената корумпирана и алчна локална и меѓународна политика и економија. 16 Сите имиња на соговорниците се променети со цел заштита на нивната приватност.17 продажба на дрва за огрев е добар бизнис, бидејќи многу од жителите на Босна користат печки на дрваза загревање во зима, дури и во големите градови. Главната причина за ова е нефункционирачкиот системна централно затоплување уништен уште во војната во многу градови, кој сè уште чека на поправка. по-ради големата побарувачка се сечат дрва од регионот на Бјело Брдо, кои понатаму се пренесуваат, честонелегално, и пошироко, во места и во ФБиХ и во РС.18 Tајкун е неформален опис на лице кое успеало во бизнисот и се стекнало со богатство често на матен,незаконски и брз начин. 19 Kлесовача е псевдоним.20 Во текот на војната поминав три и пол години живеејќи под опсада во Бихаќ.21 пиењето во друштво и од рано наутро не е невообичаен ритуал помеѓу мажите во многу од босанскитерурални места, посебно таму каде луѓето се економски во полоша состојба.22 Хаг е службеното седиште на Меѓународниот трибунал за воени злосторства во поранешна Југославијакаде им беше или сè уште им се суди на многумина обвинети за воени злосторства.

FOOTNOTES:

1 The official name of the country is Bosna i Hercegovina or Bosnia and Herzegovina. In this text I primarily usea widely circulated referent “Bosnia-Herzegovina” or, where stylistically more appropriate, I use the shorterversion “Bosnia” instead.

2 The international staff in Bosnia-Herzegovina vary in their definition of youth while some characterize youth asthose of ages 15-24 (IndexMundi) others have a different age span in mind, and they define youth as those in-dividuals from 18 to 32 years of age (Interview with an OSCE officer, Mostar 2006). This age-based, rigid notionof youth goes against local notions of youth, where one is labeled as a “young person” (momak, cura or boy,girl) until he or she gets married. As a result, one is often called momak even if he is in his 40s, under the con-dition that he is still unmarried, in which case he continues to live with his parents.

3 At the congress of Muslim intellectuals in 1993 the terms Bosniak or Bosniac (Bošnjak) officially replaced theterm Bosnian Muslim as an ethno-national signifier.

4 The 10 cantons in FBiH fall into 3 groups: 5 in which Bosniaks are the majority population, 3 Croatian-majoritycantons, and 2 “mixed” cantons.

5 This term, used in the context of Bosnian war for the first time, entered diplomatic and political vocabulary andhas since been used to describe similar processes elsewhere. More specifically, ethnic cleansing refers to thepersecution through imprisonment, expulsion, or killing of members of an ethnic minority by a majority toachieve ethnic homogeneity in majority-controlled territory (Merriam-Webster on line).

6 Here I expand on Sally Engle Merry’s (2001) notion of spatial governmentality which she understands as gen-dered mechanisms of spatial segregation, discipline and punishment found in postmodern cities.

7 This assessment does not include the discourses of nostalgia which often emphasize, in multifaceted andcomplex ways, advantages of (the imagined?) socialist past over the cover condition (see, among others, Palm-berger 2008; Petrović 2007, 2009; Velikonja 2007, 2008; Volčič 2007).

8 This pattern of ethnic cleansing was similar throughout the country. The main difference was that in the regionscloser to Croatia, refugees were first sent to refugee camps in Croatia, and then resettled in other countieswilling to accept refugees either on a temporary (i.e., Germany) or permanent basis (i.e., U.S., Canada, andSweden). The overwhelming majority of Bosnian refugees were Bosniaks.

9 The USAID has been one of the largest donors in Bosnia-Herzegovina. http://www.usaid.ba/Strategy%20for%20web%202005.pdf

10 Grammar school is a high school which puts an emphasis on classical education, traditionally including Greekand/or Latin.

11 Much of the literature on postsocialist political culture uncritically highlights citizen apathy (see, among others,Ekiert, Kubik and Vachudova 2007; Howard 2003; Mishler and Rose 1997)

12 The report also lists the main reasons why youth want to leave the country: “1) an inefficient education system,2) unemployment, 3) lack of perspective and 4) unstable political situation” (OIA 2005:2). The same studypointed at the extremely high unemployment rate among youth, between 45% and 65% (OIA 2005:2).

13 Personal communication with Paddy Ashdown. Sarajevo, July 2002.14 These accounts of youth’s inactivity and desire to leave under any circumstance are confronted by sporadic

accounts of youth activism. For example, by 2006, 15 non-governmental youth agencies active in 75 localitiesin Bosnia-Herzegovina formed a network with the main slogan “Five Minutes to Twelve – the final time for youto take your future into your hands” (Bećirbašić 2006:32). Numerous youth organizations used peaceful strate-gies, such as the popular youth associations “Enough,” the “Youth Movement,” or the program “Shake up thecountry” organized by the Youth Information Agency (Bećirbašić 2006:32). Other groups, however, stepped

88


89


out into public space much more forcefully. One example of this is the so-called “Colorful Revolution.” In Sep-tember of 2006, a small group of primarily male members of the youth organization Tutto Completo from asmall town of Kakanj near Sarajevo arrived in front of the Presidency Hall in Sarajevo and threw paint at thebuilding, defacing the property and making it colorful. “Colorful” in “the Colorful Revolution” is symbolic, as oneof the leaders explains: “We think that we cannot allow for France or Hungary [their revolutions] to happen inBosnia-Herzegovina, at least not at the beginning, because our social situation is such that people would notbe able to handle it and it would be too dangerous. Precisely for that reason we opted for a gentler type of rev-olution: the Colorful Revolution is symbolic in many ways, from the paint itself through multi-kulti” (Bećirbašić2006). [Multi-kulti, or sometimes pronounced multi-multi, stands for “the international community’s insistenceon multi-ethnic, multi-religious, multi-lingual, multi-sexual-identity tolerance” (Hayden 2002:169)]. In its “soft”revolutionary way, the youth called for boycotting the elections, and the incident escalated when the police incharge of the building’s security confronted the youth and detained them for several hours. Even though onlyfive members of this youth group took part in the “revolution,” the action shook the public sphere, and it earneda significant amount of media attention. The images of the “colorful” Presidency Hall circulated on the main TVstations and major newspapers for weeks. The lethargic youth, all males, finally “spoke out” about their dissat-isfaction with the politics in the country. The “colorful revolution” event indexed the anger of youth, their readi-ness to act, and it challenged, even if temporarily, the popular understanding of lethargic Bosnian youth. (Foran interesting analysis of another, more wide-spread citizen protest event which emerged as a response tothe tragic death of Denis Mrnjevac, a 16-year-old student who was beaten and stabbed to death on a tram inSarajevo on February 5, 2008, see Kurtović n.d.)

15 Many students mentioned that Bosnia’s natural, undisturbed beauty and clean water are some of the aspectsthat they love about their country. They also stressed that Bosnia-Herzegovina has all that is needed for lijepživot (beautiful life) including nice, hospitable narod (people), but that these potentials are ruined by the badlyrun, corruption and greed driven, local and international politics and economics.

16 All names of the informants have been changed to protect their privacy.17 Selling wood is a good business because many Bosnians population use wood burning stoves for heat in the

winter, even in big cities. The main reason for this practice is that non-functional, war-destroyed central heatingsystems in many towns still await repair. Because of the high demand, wood from the region of Bijelo Brdo iscut, sold and transported, often illegally, to the wider area, including places in FBiH and RS.

18 Tajkun is an informal way to depict a person who succeeded in business and gained fortune in frequentlyvague, illicit and rapid ways.

19 Klesovača is pseudonym.20 During the war I spent three and a half years living under siege in Bihać.21 Drinking publically and early in the morning is not an unusual ritual among men in many of the Bosnian rural

areas, especially where people are economically less privileged.22 The Hague is the official seat for the International Criminal Tribunal for Former Yugoslavia where many alleged

war criminals were prosecuted or are currently awaiting/undergoing trail.

90


Влијанието на локалните власти врз намалувањето на невработеноста кај младите и нивната перцепција за работата на локалните власти вообласта на вработувањетово Општина Јегуновце и Општина Чаир

Др. Агрон РустемиДр. Мемет МеметиФакултетот за Јавна Администрација и политички науки при ЈИЕУ - тетово[email protected],[email protected]

Невработеноста е феномен којшто во Република Македонија е при -сутен речиси од независноста па доден денес. Освен централната вла -ст која според легислатива во Ре-публика Македонија има поголемиингеренции во врска со политикитена вработување и локалната властможе да придонесе врз намалува -ње на невработеноста преку полити -ките на локалниот економски раз -вој. Во овој труд се анализирани раз- личните теоретски пристапи за по-имот на невработеноста, фактори -те кои се поврзани со невработено-ста и импактот на невработеноста

The influence of the local go vernment on reducing youth unemployment and youth perception on the work of local authorities in the area of employment in the Jegunovce and Cair Municipality

PhD Agron RustemiPhD Memet MemetiFaculty of Public Administrationand Political Science at South East European University- [email protected], [email protected]

Unemployment is one of the mostprevalent issues that the Republicof Macedonia has faced sin ce itsindependence. In addition to the cen -tral government which is responsi-bility for the design and imple men -tation of policies in the area of em-ployment, the local government an-other important actor, who can contribute in this area, through the localeconomic development policies.This article will analyze va ri ous the-oretical approaches of the conceptof unemployment, factors that areassoci ated with unemployment andthe impact of unemployment on the

91

Агрон Рустеми, Мемет Мемети 36676666666666666666666

врз целокупната благосостојба награѓаните како и перцепцијата награѓаните за невработеноста во оп-штините Јегуновце и Чаир.

Во текстот освен теоретскиот ќесе анализира и влијанието на локал -ните власти на две општини, еднарурална (Општина Јегуновце) и ед -на урбана (Општина Чаир). подато-ците се добиени со помош на емпи -риско истражување (анкета и интер -вју) преку која се анализира мисле-њето на граѓаните а особено на мла- дите за тоа колку добро нивната оп-штина се справува со ова пробле-матика и дали младите има ат до- вер ба и гледаат перспектива во нив -ната општина како место за врабо-тување и просперитет. ќе се ана ли -зираат две општини и тоа една урба -на општина која што е дел од главни -от град и една рурал на општина зада се направи и компаративна ана-лиза со цел да се дознае дали мла-дите во една рурална општина ми- слат дека имаат помалку перспе -ктива за вработување отколку мла-дите во една урбана средина.

темата сигурно ќе привлече ин-терес како од научните кругови такаи пошироката јавност затоа што не-сомнено едно од клучните праша -ња во Македонија е неврабо тено-ста на младата популација која еосновен двигател на миграционитепроцеси во нашата држава.

Клучни зборови: Вработување,Општина Јегуновце, Општина Чаир,локална власт, мерки, политики завработување.

overall well-being of citizens as wellas the perception of citizens on un-employment in the mu nicipalities ofJegu nov ce and Cair.

In addition to the above theoret-ical part, this article will also studythe influence of local governmentincluding two Municipalities, one ru -ral (Jegunovce Municipality) and oneurban (Cair Municipality). The datawill be obtained through an empiri-cal research (survey and inter view)surveying the citizens’ opi ni on, es-pecially of young people, about theway their municipality hand les thisissue and whether young peoplehave confidence and see in theirmunicipality a perspective of em-ployment and prosperity. This ap-proach will enable a comparativeanalysis of these two municipalitiesabout the perception of youth in re-gard to employment in both rural andurban area.

The article will certainly attractattention of both the scientific mi-lieus and the general public in thecountry, as it is evident that unem-ployment is the main catalyst of mi-gration processes within and out ofMacedonia.

Keywords: Employment, Jegu -novce Municipality, Cair Municipali -ty, local government employmentpolicy, measures.

92


Осврт на поимот на невработеноста

постојат многу дефиниции кои гоопишуваат поимот невработеност,тие се слични и се надополнуваатедни на други. пример за стандард -ната дефиниција на невработеносте Лица кои се времено невработе -ни, без формален работен договор,кои во моментов се на рас полагањеза работа и бараат рабо та. Друга сли -чна дефиниција е дадена од странана Меѓународната организација натрудот, според ко ја: лица без работаи момe нтно рас положливи за ра -бо та кои сакат да се вработат пре -ку вра ботување или само вра бо-тување активност на да тум по под -несува ње то на референт ниот пе-риод се сметаат за невработени.

Според друга дефиниција, пое -динецот кој има 16 години или е по-стар, не е институционализиран (научилиште, во воена служба, пензи о -нери), не работи за одреден времен -ски период наведен во наци о нал -ното законодавство (на пример, ед -на недела), и бара нова работа каконевработен.

Бидејќи долгорочната масовнаневработеност не постоеше предголемата депресија, економиститего третираат вишокот на пазарот натрудот, како специфичен економски

Definition of Unemployment

Unemployment is a situation inwhich the number of people willing towork for a prevailing wage is higherthan the available jobs. As such, un-employment can be economicallydescribed as a surplus in the labormarket. The size of unemployment ismeasured by unemployment rate,which is a ratio of total unemploy-ment to the total labour force, wherethe latter is the sum of employed andunemployed people.

There are many definitions de-scribing unemployment, often similarand complementary. In order to un-derstand better the issue of unem-ployment we have the standarddefinition of persons temporarily ab-sent from their jobs with no formal jobattachment who are currently avail-able for work and seeking work. An-other similar definition is given byThe International Labor Organization,according to which: persons with outwork and currently available for workwho had made arrangements to takeup paid employment or undertakeself-employment activity at a datesubsequent to the reference periodshould be considered as unemplo -yed. Or another definition points outat an indi vidual who is 16 years of ageor older, is not institutionalized (atschool, in military service, retired), didnot work for a particular period spec-ified in the national legislation (for ex-

93

Агрон Рустеми, Мемет Мемети Agron Rustemi, Memet Memeti

феномен кој го анализира сурплу-сот на понудата виза ви побарувач-ката. Од втората половина на 20век на површина излегуваат специ-фични политики за борба против не -вработеноста, бидејќи неможностада се најде работа доведе до влошу -вање на економската сит

уација на луѓето (Encyclopedia ofWorld Pover ty 2006).

Општи показатели за невработеноста во Македонија

Според податоците на Држав-ниот завод за статистика, во I-то три -месечје од 2013 година активнотонаселение во Република Македо-нија брои 953.780 лица од кои вра-ботени се 668.957, 284.823 лица сеневработени.

Стапката на активност во овојпериод е 57.0, стапката на вработе-ност е 40.0, додека стапката на не-вработеност е 29.9.1

Од кои населението на возрастод 15 години и повеќе, според полотизнесува: Вкупно невработени мажи174999. Или 61,4 %, и вкупно невра-ботени жени 109824 или 38,6 %, одвкупниот број на невработени лица.

ample, one week), and seeks a newjob as unemployed.

Since long-term mass unemploy-ment had not existed prior to theGreat Depression, economists trea -ted the surplus in the labour marketas one particular application of thegeneral economic phenomenon –sur plus of quantity supplied overquantity demanded. Only in the sec-ond half of the 20th century did un-employment policies, specificallyde signed to fight unemployment,reach the status of a major politicaland public concern, as the impossi-bility to find a job is indeed a reasonfor economic hardship among themasses of people (Encyclopedia ofWorld Poverty 2006).

General indicators of unemployment in Macedonia

According to the State StatisticalOffice, in the first quarter of 2013, thelabour force in the Republic of Mace-donia numbered 953,780 persons, ofwhich 668,957 were employed and284,823 were unemployed.

The activity rate in this periodwas 57.0 and the employment ratewas 40.0, while the unemploymentrate was 29.9.1

The unemployment rate in thepopulation aged 15 years and more,distributed by gender was: 174,999or 61.4% men, and 109,824 or 38.6%women of the total number of unem-ployed.

94


1 http://www.stat.gov.mk/pdf/2013/2.1.13.18.pdf 1 http://www.stat.gov.mk/pdf/2013/2.1.13.18.pdf

95


I тримесечје, 2013I quarter, 2013

I 2013I 2012

лица структура по полstructure by gender

Активно население Labour Force

Активно населениеLabour Force

ВкупноTotal 953 780 100.0 101.4 Вкупно

TotalМажиMen 569 967 59.8 100.0 Мажи

MenЖениWomen 383 813 40.2 103.5 Жени

WomenВработениEmployed

Вработени Employed




WomenНевработениUnemployed

НевработениUnemployed




Women

Неактивно населениеInactive population

Неактивно населениеInactive population




Women

Tабела 1. Население на возраст од 15 години и повеќе, според економската активност и полот

Table 1. Population aged 15 years and more, by economic activity and gender

96


Графикон 1 Невработеноста според должината на невработеност

Figure 1 Unemployment by duration of unemployment

Во вкупниот број на невработе -ни лица, најголемо е учеството намла дата популација на возраст од20 до 29 години, а стапката на не -вра ботеност кај оваа возрасна гру -па во 2002 година изнесува 52.5,

Young people aged 20 to 29 ye -ars have the highest share in thetotal number of unemployed. Theun em ployment rate of this age groupin 2002 was 52.5, in 2007, 48.2, and46.1 in 2012.

97


Табела 2. Невработени по возрасни групи, 2012

Table 2. Unemployed by age group, 2012Males Females

во 2007 година 48.2, a во 2012 го -ди на 46.1.

Во периодот 2002-2012 година,најголем број од невработените ли -ца чекаат вработување повеќе одедна година. Во 2012 година, нив но -то учество во вкупниот број на нев -работени изнесуваше 82.1%.2

Освен централната власт којаима директни надлежности во по -ли тиките на вработување која штое и ед на од главните цели на се-која др жава и власт, евидентна е иулогата на локалната власт во де -лот на вра бо тувањето на населе-нието кое што живее во нејзинитеадминистратив ни граници, прекупод дршка за развој на мали и сред -ни претпријатија и претприемачи,промоција на самовработувањетолокалниот економски развој и др.

Демографски показатели за Општина Чаир

Општината Чаир опфаќа повр -шина од 3.52 км² и се простира восевероисточниот дел на градот Ско -пје. Со новата територијална по-делба градот го сочинуваат 10 оп ш-тини, меѓу кои е и Општината Чаир.Општината Чаир е основана во 1976година со Законот за формирањена општините, во рамките на ГрадотСкопје. Со новиот Закон за терито-ријалната поделба на Република

In the period 2002-2012, the lar -gest number of unemployed per-sons sought employment for over ayear. In 2012, their share in the to talnumber of unemployed was 82.1%.2

In addition to the central govern-ment’s direct responsibilities in em-ployment policies, local governmentsplay also a crucial role and has in-struments to improve the quality oflife and employment opportunities ofthe citizen within their administrativeborders by supporting the develop-ment of small and medi um enter-prises and entrepreneurs, promotionof self-employment, local economicdevelopment etc.

Demographic indicators of the municipality of Cair

The Municipality of Cair coversan area of 3.52 km2 and is located inthe Northeastern part of the City ofSkopje. With the new Law on territo-rial division of the Republic of Mace-donia which defines the areas of lo calgovernments, the size of the Munici-pality of Cair was significantly redu -ced hindering therefore its develop-ment by the municipal admini stration.

98


2 http://www.stat.gov.mk/Publikacii/MK_Brojki_2013_m.pdf

2 http://www.stat.gov.mk/Publikacii/MK_Brojki_2013_m.pdf

Македонија и со определувањетона подрачјата на еди ни ци т е на ло-калната самоуправа, границите наОпштината Чаир во голе ма мера сестеснети, и од општинската адми-

The total population within theMunicipality of Cair, (Census 2002)is 64,773 people or 3.2% of the over-all population of Macedonia. The mu -nicipality has a high density of popu-

99


Графикон 2. Невработеност според квалификација Извор: Анкета за задоволството од локален економски развој на општина Јегуновце и Чаир, декември, 2011

Source: Survey of satisfaction with local economic development Jegunovce and Cair, December 2011

Figure 2 Unemployment according qualificationSource: Survey of satisfaction with local economic development Jegunovce and Cair, December 2011

Висо

кооб

разо

вани

е

Виш

о об

разо

вани

е

Сред

но п

роф

есио

налн

ооб

разо

вани

е

Висо

ко о

браз

ован

ие

Квал

ифик

уван

и

полу

квал

ифик

уван

ии

осно

вно

обра

зова

ние

Ниск

а кв

алиф

икац

ија

Hig

her e

duca

tion

Upp

er s

econ

dary

edu

ca..

Sec

onda

ry p

rofe

ssio

nal

educ

atio

n

Hig

her q

ualif

icat

ion

Qua

lifie

d

Prim

ary

educ

atio

n

Low

qua

lific

atio

n

нистрација тоа е оцене то ка ко хен-дикеп за развојот на Општината.

Вкупниот број население, во рам -ките на Општината Чаир, споредпописот од 2002 година изнесува64.773 жители или 3,2% од целокуп-ниот број жители на Репу блика Ма-кедонија. Општината има големагустина на населеност со 18.400 жи-тели на еден квадратен километар.

Структурата на населението спо -ред националната припадност епри кажана во продолжение од кадешто може да се види дека домини -ра населението од албанско и од ма -кедонско етничко потекло со 57% исо 24,13% респективно.

Структурата на населението (по-пулација над 15 години) според сте-пенот на завршено образование вонајголема мера е претставена одлица кои имаат завршено основно исредно училиште (41,65% и 35,07%,респективно), додека, пак, со неза -вршено образование се 10% и безобразование 5,22% од популацијатанад 15 години во Општината Чаир.

Вработеноста, т.е. невработе -но ста претставува проблем со којсе соочува и Општината Чаир, кадешто стапката на невработеност из -не сува 36,2%, што е повисока вре д -ност и од просекот на невработе-ност на ниво на држава, доде ка,пак, од 19.179 работоспособно на-селение, вработени се 10.433, сошто 45,6% се невработени. Саматаструктура на невработените споредпол и квалификуваност е прикажа -на подолу. Доминираат лицата со

lation with 18,400 inhabitants persquare kilometer.

The ethnic composition of themunicipality includes mainly ethnicAlbanians and Macedonians, with57% and 24,13%, respectively.

The educational structure of thepopulation (over 15 years of age) is41,65% with primary and 35,07%with secondary school, 10% with in-complete education and 5,22% withno education at all.

The municipality faces the prob-lem of unemployment. The unemploy -ment rate is 36%,2 which is higherthan the national average unemploy-ment rate. Out of 19,179 people inworking age, 10,433 are employed.People with low qualification, qualifiedand with professional secondary ed-ucation prevail. In terms of genderstructure, unemployment among wo -men is lower although the structureof the unem ploy ed is similar to men.

Within the Municipality of Cair,the most of economic activities arein the field of small and medium en-terprises and entrepreneurship de-velopment and in tourism and de-ve lopment in the Old Bazaar.

100


ниска квалификација, квалифику-ваните и со средно професионалнообразование. Во од нос на половаструктура, невра ботеноста кај же-ните е помала иако структурата наневработени според квалификува-ност е слична како кај мажите.

Во рамките на Општината Чаирдо минантните економски активно-сти се во делот на малите и среднипретпријатија и во развој на прет -при емништвото, во развој на тури -змот во Старата скопска чаршијапреку: изградба на новиот плоштадСкен дер бег, осветлувањето воСтарата ско пска чаршија, осветлу -вање то на Општината преку Јпп,воспо ста ву ва ње ефективен начинза собира ње даноци и др.

Оските за локален економски ра - звој на Општината се: развој на ин -фраструктурата, промовирање на ту- ризмот на стариот и историски делна Градот Скопје, развој на мали исре дни претпријатија и преку промо -вирање јавно-приватно партнер ствово разни програмски инвестиции.

Демографски индикатори за Општина Јегуновце

Во Општина Јегуновце припа-ѓаат 17 населени места од кои 4 на-селени места се со голем број нажители над 1 000, останати се добронаселени со над 400 жители, и 3 сесо многу мал број на жители од 170до 300. Вкупниот број на жители воопштината, според последниот по -

Demographic indicators of the municipality of Jegunovce

The Municipality of Jegunovceis located in the northwest part ofDolni Polog, and is situated on thevast alluvial plain of the river Vardar.Due to its location, the Municipalityof Jegunovce has a very importanteconomic and strategic position be-cause of the border line and the hillconnecting it to the Republic of Ko -so vo. It is located 40 km away fromSkopje, reaching it through the re-gional road P-1203 which has an in-ternational importance. It is also cro- ssed by the railway Skopje-Te tovo-Kichevo. The total area of the mu-nicipality is 174 km2. The Municipa-lity of Jegunov ce has 17 towns, 4settlements with a population of over1 000 people, others are well-popu -lated with over 400 residents, and 3with a very small number of resi-dents, from 170 to 300. The totalnumber of po pulation in the munic-ipality, according to the latest Cen-sus of 2002 is 10 790. The popula -tion density is 61 inhabitants perkm2. The total number of individualhouseholds is 2 645 and the aver-age number of household membersis 4.08, which means that the sizeof households is quite high. The total

101


пис на населението од 2002 годинаизнесува 10790. Густината на насе-лението е 61.01 жители на еден км2.Вкупниот број на индивидуал ни до-маќинства е 2645, а просечни от бројна членови во домаќинствата е 4.08,што значи дека домаќинствата сепретежно со висока големина. Вку -пниот број на живеалишта е 3029.

Етничката распределба на насе-лението е следна: 55.26% Македон -ци, 43.11% Албанци, 1.00% Срби и0.65% други. Образовната структурана населението во општина Јегу-новце покажува слаба стручна под-готовка, каде само 31,44% од граѓа -ните имаат средна стручна подго-товка. Од друга страна, 34.50% се созавршено основно образование, ноголем број на граѓани-28.31% се сонекомплетно основно образованиеили без образование (попис, 2002).

покрај тоа што општината е еднаод најголемите печалбарски општи -ни во Долни полог, како глав ни сто-пански гранки се појавува земјо-дел ство односно агробиснис, ри бар - ство, шумарство и рударство.

Според анкетата економски ак-тивното население во општината е70% од вкупното население, при што51% од него се изјасниле како вра-ботени лица, 16% се изјасниле какодомаќинки, а 33% како невработе -ни. Исклучувајќи го процентот на ста -тус-вработување домаќинка, стап- ката на невработеност на жените(10%) е два пати помала од просекотна ниво на државата (око лу 31%),

number of dwellings is 3,029. Theethnic distribution of the populationis as follows: 55% ethnic Ma ce doni -ans, 43% ethnic Albanians,1 % ethnicSerbs and 0.65% from other ethnic-ities.

The educational qualification ofthe population in the Municipality ofJegunovce is low and only 31% ofthe residents have completed highschool. On the other hand, 35%have completed primary education,but there are many people - 28%with incomplete primary educationor with no education at all (Census,2002). In addition, the municipalityis one of the largest emigrant com-munities in Dolni Polog. The mainindustries are agriculture, or agri bu -siness, fisheries, forestry and mi -ning. Excluding the percentage ofthose with an employment status-housewife, the unemployment ratefor women (10%) is twice lower thanthe national average rate (about31%) and lower than in men, whoserate is far higher (23%) comparedto the unemployment of women inthe community, and almost 8% lo -wer than the state average. Accord-ing to the municipal authorities anddevelopment strategies of the mu-nicipality, there are opportunities forsignificant investment identified inthe context of the development andpromotion of agriculture, given thelocation, and there are opportuni-

102


за разлика од мажите, чија стапкае далеку поголема (23%), спореде -но со невработеноста на жените воопштината, но скоро 8% помала воспоредба со републичкиот просек.

Според општинските власти истратегиите за развој на општина -та, позначајни можности за инве -сти рање се идентификувани вокон текст на развојот и унапредува-њето на земјоделството, а со огледна местоположбата постојат мож-ности за развој на селско-планин-скиот туризам. Исто така определ -ба на општината е да се создадатповолни услови за привлекувањена инвестиции за унапредување напостоечките и нови стопански деј -ности. туристичкиот потенцијал наза економски развој.

Перцепцијата на младите за невработеноста и улогатана локалната самоуправа во борбата против невработеноста во Општина Чаир и Општина Јегуновце

примерокот е дизајниран врз ос-нова на принципите на репрезента-тивен примерок, кој е избран од вку- пното население на општините, врзоснова на моделот на непропорцио-нално стратификуван примерок.

Од вкупното население на опш -тина Чаир (според пописот од 2002

ties for development of rural mo -untain tourism. Moreover, the mu-nicipal government is determined tocreate favorable conditions for at-tracting investments to enhance ex-isting and new economic activities.The tourism potential of the munic-ipality is defined as an opportunityfor economic development. Themunicipal administration consists of19 employees and work performedis distributed in the following sectorunits: Information, Communicationand Protocol; Department for Legaland General Affairs and Public Af-fairs, Division of Financial Affairs,Department for Urbanism, Commu-nal Affairs and Environmental Pro-tection, Local Roads and Streets,and Local Economic Development.

The perception of youth on unemployment and the role of local governmentin reducing unemployment in the municipality of Cair and Jegunovce

The representative sample is se-lected from the total population of themunicipalities, based on the modelof disproportionate stratified sample.

Out of the total population of themunicipality of Cair (according to the2002 census) a sample of 1% wasselected, i.e. 647 people were sur-

103


година) беше избран примерок од1% значи 647 граѓани беа анке ти ра -ни. Додека од вкупното население наОпштина Јегуновце (според пописотод 2002 година), со репрезентати-вен примерок од 5% од вкуп ното на-селение анкетирани беа 539 граѓани.

Во однос на прашањето, далимислите дека во вашата општинаима голем број на невработени ре-зултатите се следни: во општинаЧаир 77.4% одговориле со Да 9.3%со Не и 11.8% со Не знам. Во Опш -тина Јегуновце резултатите се при -

veyed and out of the total popula-tion of Jegunovce (according to 2002census) a representative sam ple of5% was selected and 539 peoplewere surveyed.

The following data are drawn fromthe youth respondents aged 18-25years.

The results for the question, Doyou think that your community hasa large number of unemployed? areas follows: in Cair 67.7% answeredYes and, 12.1% No, 22,2 % with I donot know. In Jegunovce youth have

104


Графикон 3. Општата перцепција за невработеноста кај младите

Figure 3. Overall perception of youth population for the unemploymentSource: Survey of satisfaction with local economic development Jegunovce and Cair, December 2011

Извор: Анкета за задоволството од локален економски развој на општина Јегуновце и Чаир, декември, 2011

лично исти и тоа со Да одговориле87.1%, со Не 6.7% и со Не знам 6.2%.

Во овој дел на истражувањетосе покриени одговорите на младитеод 18-25 годишна возраст.

Во однос на прашањето, Далими слите дека локалната власт восоодветен начин се справува сопро блемот на невработеност резул -татите се следни: младите во Опш -тина Чаир со Да одговориле 67,6%,Не 12.1% и Не знам 22.4%. Општи -на Јегуновце со Да одговори ле Да.80,6 %, Не 9,7 и Не знам 9,7%.

same perception about unemploy-ment with 80,6 responding Yes and12,1 % with No and 9,7 % with I donot know.

Regarding the question, Do youthink local government properlyhandles the problem of unemploy-ment? the results are as follows:only 25% of the youth in the munic-ipality of Cair believe that the mu-nicipality is handling properly theissue of unemployment, while 47,52%are not satisfied with the efforts of

105


Графикон 4. перцепција на младите за тоа како се справува локалнатавласт со проблемот на невработеност


Figure 4. Youth perception on how the does the municipality handles theproblem of unemployment

Source: Survey of satisfaction with local economic development Jegunovce and Cair, December 2011

За овие две прашања во големамера постои консензус меѓу раз-личните генерации во однос на не-говото третирање. Имено, различ -ни те генерации сметаат дека не -вра ботеноста во нивната општинаво голема мера е присутна, додекаод друга страна, истото прашањелокалната власт не го третира со-одветно. Младите генера ции од 18до 36 години со 70% од своите од-говори го искажуваат сво ето неза-доволство од присутноста на невра -ботеноста во Општината.

the municipality in this sphere,26,3,% have no opinion. In the mu-nicipality of Jegunovce dissatisfac-tion is higher with 63,4,% and 22.6,% have no opinion.

It can be noted that regardlessof age variable, the citizens thinkthat unemployment in their munici-pality is largely present, and that thisissue is not adequately addressedby the local government. In addition,70 % younger generation (18 to 36years) expressed dissatisfaction

106


Графикон 5. Невработеноста - генерациска перспективаИзвор: Анкета за задоволството од локален економски развој на општина Јегуновце и Чаир, декември, 2011

Figure 5. Youth perception on principle of equity in employmentSource: Survey of satisfaction with local economic development Jegunovce and Cair, December 2011

АНГЛИСКИ АНГЛИСКИАНГЛИСКИАНГЛИСКИАНГЛИСКИАНГЛИСКИАНГЛИСКИ

It can be noted that regardless of age variable, the citizens think that unemployment in their mun

Во врска со ова прашање. Какопринципот на еднаквост во врабо-тувањето во општинската админи -страција, резултатите се како штоследува: Чаир, принципот на пра-вичност со 25,3%, доминирана одстрана семејни врски (непотизам)со 17,2%, доминирана од стра на напартиските врски со 31,3%, со незнам 32,3%. Јегуновце, принципотна еднаквост на 5,4%, доминиранаод страна семејни врски (непоти-зам) со 20,4 %, доминирана од стра -на на партиските врски со 37,6,% ,

with the high unemplo yment rate intheir municipality.

Regarding the question of equa -lity, in terms of equity in employmentin the municipal administration, theresults are as follows:

In the municipality of Chair, only25,3 % of the youth believe thatemployment in the administrationare carried out through fair proce-dures, 17, 2 %, argue that the maincriteria are family connections (ne -potism), political affiliation is argued

107


Figure 6. Youth perception of LED in CairSource: Survey of satisfaction with local economic development Jegunovce and Cair, December 2011

Графикон 6. перцепција на младите за применувањето на принципите на правичност при вработување


со не знам за 36,68%. Од одговори -те произлегува дека поголемиотброј од младите анкетирани во овааистражување сметат дека вработу-вањето во општинска та админи -страција не се реализира врз осно -ва на принципот на правичност.

Во областа на локалниот еко-номски развој, како клучен елементна локалната самоуправа во коиопштините имаат ингеренции и мо -жат да придонесат за намалувањена невработеноста, на испитаници -

by 31,3%, and 32,3 % have no opi -ni on regarding that question. In themunicipality of Jegunovce resultsare disappointing as well. Only 5,4% of the respondents are confidentthat municipality applies fair proce-dures when employing, 17,2% beli -eve that nepotism is the main re-a son and 37,6 % think that party af-filiation is crucial and 36,6% haveno opinion on the issue.

The area of local economic de-velopment is the key area where

108


Графикон 7. перцепцијата на младите за ЛЕР ЧаирИзвор: Анкета за задоволството од локален економски развој на општина Јегуновце и Чаир, декември, 2011

Figure 7. Youth perception of LED in JegunovceSource: Survey of satisfaction with local economic development Jegunovce and Cair, December 2011

те им беа поставени следните трипрашања: Колку се задоволни одподдршката од страна на локални -те власти за развојот на ма лите исредни претпријатија и претприем-ништвото, промоција на самовра-ботување во вашата општина и Ло -калниот економски развој (цело-купна оценка). Разултати те се при-лично негативни и тоа: Во врска сопрашањето за поддрш ката од стра -на на локалните власти за развојотна малите и средни претпријатија ипретприемништво то, мнозинствотоод младите испитаниците 44,8%

mu nicipalities can contribute di-rectly and indirectly in improving theemployment prospects of the mu-nicipality. Local government can as-sist and promote small and medi umenterprises, promote self-employ-ment and economic development ingeneral. Youth respondents wereasked three questions as: How ple -ased you are with the support forthe development of small and medi -um enterprises and entrepreneursat local level, promotion of self-em-ployment in your community and

109


Графикон 8. перцепцијата на младите за ЛЕР ЧаирИзвор: Анкета за задоволството од локален економски развој на општина Јегуновце и Чаир, декември, 2011

Figure 8. Youth perception of LED in JegunovceSource: Survey of satisfaction with local economic development Jegunovce and Cair, December 2011

беа делумно задоволни наспроти19,1% незадоволни. На прашањетоколку се задоволни од промоцијатана самовработување во вашата оп -шти на, мнозинството од младитеис питаници односно, 46,5% не сеза доволни наспроти 7,2 кои се задо -волни. На прашањето колку се за до -волни од локалниот економски раз-вој (целокупната оценка), 32,3% одмладите не се задоволни наспроти6.1% кои се задоволни. Како конста -та ција про излегува дека мла дитеочекуваат многу повеќе во локални -от економски развој како влез наточка за подобрување на можности -те за вработување во општина Чаир.

Во врска со овие прашања ре-зултатите од истражувањето воЈегуновце се уште по негативни итоа на прашањето за поддршкатаод страна на локалните власти заразвојот на малите и средни прет -пријатија и претприемништвото, мно- зинството од испитаниците 40 %одговориле дека не се задоволнинаспроти 10,0% кои што одгово-риле дека се задоволни. На праша-њето колку младите се задоволниод промоцијата на самовработу-вање во вашата општина, мнозин-ството од испитаници, 60% одгово-риле дека не се задоволни наспро -ти 5,4% кои одговориле дека се за-доволни и во однос на прашањетоза локалниот економски развој (це-локупната оценка): 50,5 % се неза-доволни наспроти 4,2% задоволни.

local economic development (over-all evaluation). The results show thatthere are avenues for improving thelevel of satisfaction in this area aswell. Accordingly, in the mu nicipalityof Chair, 15,2 % of the respondentsare satisfied with the support for de-velopment of small and medium en-terprises and 17,2% are dissatis -fied with the situation. Regarding thequestion of promotion of self-em-ployment in the community resultsexemplify that 46,5 % are satisfiedwith the promotion of self-employ-ment. Regarding the Local EconomicDevelopment (overall rating) 32.3 %of respondents are not satisfiedwith efforts of the municipality ofCair.

In the municipality of Jegunovcethe results are as follows: support fordevelopment of small and mediumenterprises and local entrepreneurs,39,8% of youth are not satisfied ver-sus 10.8 % who are satisfied. Regar -ding the question: Promotion of self--employment in your community,60,2% dissatisfied versus 5,4 % whoare satisfied and question local eco-nomic development (overall rating):50.5% dissatisfied versus 5.4 whoare % satisfied.

110


Заклучоци и препораки

Врз основа на горенаведенитенаоди од компаративната анализаза перцепцијата на младите во врс -ка со невработеноста може да сеиздвојуваат следниве заклучо ци:Локалниот економски развој прет -ставува влезна точка преку која оп-штината може да влијае во намалу-вање на проблемот на невработе-носта на младите. Голем е процен-тот на невработеност, посебно кајмладата популација, при што не по-стојат развиени институционалнимеханизми за ангажман на овој сег-мент на популацијата.

постои потреба од скрининг нарелевантниот локален/регионален/национален приватен сектор и награѓанското општество, кои имаатширока мрежа, добра репутација исе способни да мобилизираат мла -ди и други специфични ранливи гру -пи и да генерираат основање соци-јални партнерства за инклузивнаиспорака на услуги и за воспоста-вување соработка за инклузивенлокален развој.

Неопходно е мапирање на (по-стојните и потенцијалните) моделина социјално претприемништво –општествено одговорни економскииницијативи кои можат да привле-чат инвестициски фондови во ло-кален контекст.

Conclusions and recommendations

Based on the above findings ofthe comparative analysis of theper ception of youth about unem-ployment we can draw the followingconclusions: Local economic devel-opment is the entry point throughwhich the municipality can contri -bute in reducing the problem of youthunemployment. There is a large per -centage of unemployment, especi -ally among young people, and thusthere is a need for developing insti-tutional mechanisms for enga gementof this segment of the population.

There is a need for screening ofrelevant local / regional / national pri -vate sector and civil society, via net -working, good reputation and areableto mobilize young people and othervulnerable groups to ge ne ra te es-tablishment of social partnershipsfor inclusive service delivery andestablishing cooperation for inclu-sive local development.

There is a need for mapping the(existing and potential) models ofsocial entrepreneurship - sociallyresponsible economic initiativesthat can attract investment funds inthe local context.

There is a need for mapping ofthe potential of Inter municipal co -ope ration (IMC) arrangements re -lated to local economic deve lop-

111


потребно е мапирање на потен-цијалните аранжмани за меѓуоп -штинска соработка поврзана со ло-кален економски развој,3 како и нацелокупните можности за јавно-при-ватни партнерства и за издавањекон цесии во насока на намалувањена трошоците за администрацијатаили намалување на трошоците заобе збедување услуги кои имаат вли -јание врз локалниот економски раз-вој и врз стапката на (не)вработеноство заедницата.

Неопходно е да се воспоставу -ва ат институционални механизмиза младински ангажман, вклучувајќиСоцијална програма за претприем-ништво на младите (ССпМ).

Воспоставување иницијативи заССпМ преку трилатерални партнер -ства: младите и младинските органи -зации/локалните функционери/при-ватниот сектор.

Да се креира локален младин-ски форум / совет, со цел да ги реф-лектира гледиштата на младите во

ment3 and the overall opportunitiesfor public- private partnerships andissuing concessions aimed at redu -cing the cost of administration andreducing costs for providing ser -vices that affect local economic de-velopment and the rate of (un) emp -loy ment in the community.

It is necessary to establish institu-tional mechanisms for youth engage-ment, including Social Entrepre ne -urship Program on Youth (SSPM).

It is important to work on estab-lishing initiatives SSPM through tri-lateral partnerships: youth and youthorganizations/local officials /privatesector.

It is indispensible to create a local youth forum / advice in order toreflect the views of young people inthe community for the most criticalneeds. Thus contributing to the cre-ation within the local and nationalpolicy and programming to demon-strate and implement innovativeservices at the local level.

112


3 Како што се: регионален рурален развој; заед -ничко спроведување агроеколошки мерки, вклучу-вајќи го создавањето на локални акциони групи;бизнис, трговија и економски развој (вклучувајќи гии вештините за развој на човечкиот капитал); за-еднички развој на туризмот и други мерки за прив -лекување инвестиции; заедничка администрација/ јавни комунални претпријатија и соработка зараз вој на регионална еколошка инфраструктура;заедничко планирање за катастрофа – намалува -ње на ризикот; подобро управување со заштите-ните подрачја; заеднички установи за интегриран/инклузивен развој во заедницата и други.

3 Such as regional rural development, joint imple-mentation agri-environment measures, including thecreation of local action groups, business, trade andeconomic development (including skills developmentof human capital), joint development of tourism andother measures to attract investment; joint adminis-tration / public utilities and cooperation on regionalenvironmental infrastructure joint planning for disas-ter - risk reduction, better management of protectedareas, common facilities for integrated / inclusive de-velopment community and others.

заедницата за најкритичните потре -би. На тој начин да придонесе конкреирање рамки на локалните и на-ционалните политики и да демонстри -ра програмирање и спроведувањеиновативни услуги на локално ниво.

превод на ССпМ во соодветнобуџетирана општинска програма, соцел да се обезбеди одржливост наССпМ, преку финансирање на про -ек ти поврзани со младите и функци -онирањето на локални младинскипартиципативни тела.

Municipalities should earmarkparts of the budget to SSPM in orderto ensure sustainability of SSPM byfunding projects that are related toyouth projects related to youth andfunctioning of local participatorybodies.

113


114


Литература/Bibliography

• Encyclopedia of World Poverty (Sage publications, 2006)• Frederic Bastiat, Selected Essays on Political Economy (Foundation for Economic

Education, 1995)• International Labor Organization: "Global employment trends 2013" (January 2013)• International Labor Organization: Resolution concerning statistics of the economi-

cally active population, employment, unemployment, and underemployment, adopted bythe Thirteenth International Conference of Labor Statisticians (October 1982)

• Olaf Gersemann, Cowboy Capitalism: European Myths, American Reality (Cato In-stitute, 2004)

• Richard K. Vedder and Lowell E. Gallaway, Out of Work (New York University Press,1997).

• http://www.stat.gov.mk/Publikacii/MK_ Brojki_2013_m.pdf

Анализа на aктивните мерки на пазарот на трудот во рамките на Националнатаслужба за вработување (НСВ) на Албанија: примерот на НСВ Тирана

Др. Елона Дембо1

([email protected])Катедра за социјална работа и социјална политикаУниверзитет на тирана

Апстракт

И покрај својот економски рас-теж од изминатите декади, Албанијасеуште бележи високи стапки на не-вработеност, посебно кај жените имла дите, што го потврдува ат и годи -шните извештаи на Албан скиот ин-ститут за статистика. промовира-њето на поголемо учество на жении млади на пазарот на трудот е одсуш тинска важност за Албанија.Сек торската Стратегија за вработу-вање за периодот 2007-2013 год. сефокусира на јакнење на капаците-тите на Националната служба завра ботување (НСВ) за спроведува -ње на активни и пасивни програмина пазарот на трудот. Еден од глав-

Analysis of Active Labour Market Measures within National EmploymentServices (NES) in Albania:The case of NES Tirana

Dr. Elona DHEMBO1

([email protected])Department of Social Work and Social PolicyUniversity of Tirana

Abstract

Despite its economic growth in thepast decades, Albania continues toshow high unemployment rates, par-ticularly in women and youth, as de -monstrated in the yearly reports of theAlbanian Institute of Statistics. Pro-moting women and youth participa-tion in labour market is of utmostim portance for Albania. The Sect o ralStrategy on Employment 2007-2013focuses on strengthening the ca-pacity of the National EmploymentService (NES) to administer activeand passive labour market program -mes. A main priority of the labour

115

Елона Дембо Elona Dhembo

1 Авторот сака да се заблагодари на UNWomenАлбанија за дадената можност да работи како на-ционален советник и да го базира одвој труд врзподатоците собрани во рамките на иницијативата„Родовата анализа на службите на вработувањена младите во реонот на тирана” во 2012.

1 The author would like to thank UNWomen Albaniafor giving the opportunity to work as a national con-sultant and base this paper on the data gatheredunder the initiative “Gender Analysis of Youth Em-ployment Services in Tirana District” in 2012.

ните приоритети на политиките нареформа на пазарот на трудот е пре -ориентира ње на НСВ кон дава њена услуги – планирање, изготвува ње,следење и евалуација на актив ни -те политики на пазарот на трудот(Аппт) со фокус на категории на ли -ца кои се под ризик од исклучувањеод пазарот на трудот.

Целта на овој труд е да прикажекако Аппт во Албанија допираат иодговараат на потребите на целнитекорисници, посебно младите и жени -те, преку разгледување на примеротна регионалната кaнцеларија на НСВво тирана (главниот град, кој покри -ва скоро 1/3 од Албанското населе-ние). при менета е комбинација насекундарни квантитативни и при мар -ни квалитативни податоци со цел дасе осознаат постојните услови вослужбата и нејзината динамика, пре -дизвици и можности. Овој труд кон-статира докази за пристапи кои серодово неприлагодливи, со огра ни -чена моќ на политиките на регио -нал но ниво, лошо креирање на по-ли тки базирани на докази, недово-лен број на програми за обука /пре-квалификација, како и ограни чениможности на проследување на ус-пешноста на политиките што дове-дува до тоа услугите на НСВ да несе сметаат за најважната стра тегијаза барање работа од страна на цел-ните групите на самата НСВ.

Клучни зборови: Национална слу -жба за вработување (НСВ), Алба ни -ја, жени, млади жени, активни поли -тики на пазарот на трудот (Аппт).

market policy reform is to reorientNES towards provision of ser vices– planning, designing, monitoringand evaluating active labour marketpolicies (ALMPs) targeting groupsat risk of labour market exclusion.

This paper aims to show how tar-geted beneficiaries of ALMPs in Al-bania, particularly women and yo uthare reached and their needs ad-dressed by these policies, by lookingat the case of NES regional office inTirana (the capital, covering almost1/3 of Albanian population). A combi-nation of secondary quantitative dataand primary qualitative data are usedto map the current state of the serv-ice and its dynamics, challenges andopportunities. The paper finds evi-dence of gender-blind appro aches,limited policy power at regi onal level,poor evidence-based policymaking,insufficient training/qualification pro-grams, and limited follow-up leadingat NES services not be ing consideredas a main job seek ing strategy for gro -ups it targets.

Key words: national employmentservice (NES), Albania, women,young women, active labour marketpolicies (ALMP)

116


Вовед

Во изминатите декади Албанијасе придвижи од земја со ниски при-ходи кон земја со пониски сред ниприходи (СБ, 2012). Независно одекономскиот напредок, земјата сèуште покажува високи стапки на не -вработеност. Сите годишни извеш-таи со наслов „Мажи те и жените воАлбанија” објавувани од Институтотза статистика на Албанија (ИНС тАт)покажуваат особено ниски индика-тори на пазарот на трудот за жени -те. Жените се жртви на сè пониско -то учество на пазарот на трудот. Уче -ството на женската работна сила воАлбанија падна од 56% на 52% а не -вработеноста кај жените се зголемиод 12% на 16% во пе риодот од 2007до 2009 (ИНСтАт www.instat.gov.al).Истото важи и за мла ди те луѓе, вокои групата на мла ди жени е најран-ливата група. Во 2011, вработениби ле 29% од младите жени на воз-раст 15-24 год. спо редено со 38.9%од мажите во истата возрасна група(ИНСтАт, 2012).

За Владата на Р. Албанија про-мовирањето на економското јакне -ње на жените е од огромна важ ност.Економското јакнење на жени те есуштинско во Националната страте-гија за родова еднаквост и за нама-лување на родово-базираното на -сил ството и на домашното насил-ство (2011-2015). Стратегијата јасно

Introduction

In the past decades, Albania hasmoved from low income to lowermiddle income country (WB, 2012).Regardless of its economic progress,the country continues to show highunemployment rates. All yearly re-ports “Men and women in Albania”published by the Institute of Statis-tics in Albania (INSTAT) show par-ticularly low labour market indica -tors for women. Women suffer fromlow and decreasing partici pation inthe labour market. Fema le labourforce participation in Albania hasdecreased from 56% to 52% and fe -male unemployment has increasedfrom 12% to 16% bet ween 2007 and2009 (INSTAT www.instat.gov.al).The same holds true for young peo-ple, with young wo men constitutingthe most vulnerable group. In 2011,29% of young women 15-24 wereemployed as compared to 38.9% ofmen of the same age group (INSTAT,2012).

For the Government of Albania,promoting women’s economic em-powerment is of utmost importan -ce. Women’s economic empower - ment is crucial in the National Strat-egy for Gender Equality and Reduc -tion of Gender Based Violen ce andDomestic Violence (2011-2015). It

117


го поставува и повикува на еко номскојакнење на жените како ва жен фак-тор за постигнување на „де факто“родова еднаквост. Во вакво опкру-жување, Секторската стратегија завработување 2007-2013 се фокуси -ра на јакнење на капацитетот на На-ционалната служба за вра ботување(НСВ) за спроведување на активнии пасивни програми на пазарот натрудот, реализација на стручно об -разова ние и обука за невработенитеи намалување на работата во не -фор малната економија. Еден одглав ните приоритети на реформатана политиките на пазарот на трудоте преориентирање на НСВ кон дава -ње услуги. тука се под разбира подо -брено планирање, изготвување, сле -дење и евалуација на активните по-литики на пазарот на трудот (Аппт),со фокус кон групи кои се под ризикод исклучување од пазарот на тру-дот, вклучително жените и младите.

Она што службите за вработува -ње го нудат во моментов се посре-дување и промотивни услуги за не-вработените кои бараат работа. Идодека посредувањето подразбираолеснување при контактите и пре-говори помеѓу барателите на ра-бота и работодавачите, промотив -ните програми се поразнообразнии вклучуваат 5 главни стол ба: a. про -мовирање на невработените бара-тели на работа, б. промовирањепреку преквалификација на работ-ното место, в. промовирање на вра -ботувањето преку институцио нал-

clearly states and demands theeconomic empowerment of womenas an important factor in achieving“de facto” gender equality. Againstthis background, the Sectoral Strat-egy on Employment 2007-2013 fo-cuses on strengthening the capa -city of the National EmploymentService (NES) to admi nister activeand passive labour market progra -mmes, to deliver vocational educa-tion and training to the unemployedand the reduction of employment inthe informal economy. One of themain priorities of the labour marketpolicy reform is to re-orient the NEStowards provision of services. Thisincludes strengthening the plan-ning, designing, monitoring and eva -luation of active labour market poli-cies (ALMPs) targeting groups atrisk of labour market exclusion, wo -men and youth included.

What the employment servicescurrently offer include mediationand promotion services for unem-ployed people in search of a job.While mediation consists in facilitat-ing contacts and negotiations be-tween jobseekers and employersthe promotion programs are morediverse and include 5 main pillars:a. Promotion of unemployed jobse -ek ers, b. Promotion through quali-fications at workplace, c. Promotionof employment through institutionalqualification, d. Promotion of em-

118


но квалификување, г. промовира-ње на вработувањето2 на маргина-лизираните жени, и д. промовира њена вработување на млади диплом -ци од универзитет. Услугите на НСВсе даваат преку регионалните и ло-калните канцеларии за вработува -ње, работните клубови, центрите застручно образование, бизнис клу-бовите и останатите стру ктури коисе воспоста вени и функционираатсо цел да се постиг не главниот обемна активности на НСВ. Од нив сеочекува да работат во полза на спо -менатите програми преку нудењена советодавни услу ги и услуги застручна дообука; соработка со ло-калната самоуправа за организи-рање на јавни работи со вклучу ва ње на невработените лица кои ба-раат работа; нудење на стручно об-разование за баратели те на работаи за младите лица; кре дитирање наработодавачи кои нудат обука завработените; фина н си ска поддрш -ка за невработените кои посетувааткурсеви за стручно обра зо вание;како и преку прибира ње и известу-вање за важните податоци.

Состојбата со вработеноста нависоко неактивната стапка на же-ните (посебно младите жени) е пра -шање кое сериозно загрижува. Ка-па цитетот на институциите на паза-

ployment2 of marginalised women;and e. Promotion of employment ofyoung university graduates. NESservices are delivered through theregional and local employment of-fices, labour clubs, vocational train-ing centres, business clubs andother structures which are put inplace and maintained in order toachieve the main scope of NES ac-tivity. They are expected to work forthe above programs by offering jobcounselling and vocational serv-ices; cooperating with the local gov-ernance for the organization ofpublic workings by involving unem-ployed people in search of jobs; of-fering vocational trainings for job -seekers and young people; credit-ing of employers offering training totheir employees; financially sup-porting the unemployed that attendvocational education courses; andby collecting data and reporting rel-evant data.

The employment situation ofhigh inactivity rate of women (par-ticularly young women) is a matterof serious concern. The capacity oflabour market institutions to ad-dress the labour market challengesfor women in specific requires amajor effort in both policy develop-

119


2 Во моментов НСВ Албанија ги нуди своитеуслуги во сите делови на земјата, преку кацела-рии за вработување од кои 24 се локални а 12канцелари фунцкионираат на ниво на регион.

2 Currently, NES Albania extends its services in alldistricts of the country, through 36 employment of-fices, of which 24 being local offices and 12 operatingat the district level.

рот на трудот да одговорат на него-вите предизвици, посебно за жени -те, бара огромни напори и во делотна јакнењето на политиките и штосе однесува до обезбедување науслугите. За да се разбере поврза-носта помеѓу пазарот на трудот, жен -ската работна сила и соодветнитеслужби за вработување кои доаѓа -ат од НСВ во поддршка на проце-сот, потребно е да се разработико херентна родова анализа во рам -ките на постојните служби за вра-ботување на НСВ.

Целта на овој труд е да се ана-лизираат Аппт во Албанија со посе -бен акцент на најранливите групикога станува збор за невработено-ста: оние кои ги комбинираат ран -ливоста базирана на род и возраст,поточно младите жени. Судејќи спо -ред примерот на НСВ Tирана (нај -големата во земјата), прегледот напостојните информации, вклучител -но официјани податоци и статисти касе комбинира со квалитати вни при -марни податоци прибрани преку да-вателите на услуги и корис ници те соцел да се мапираат истите и да се ис -тражат предизвиците и можностите.

Tеоретски согледувања и предглед на литература

Во повеќе земји (посебно во ониепоразвиените како САД и земјите-членки на ЕУ), приоритет е намалу -

ment and service provision. To un-derstand the links between labourmarket, women’s labour force andrelevant supporting employmentservices coming from NES, a co-herent gender analysis within theexisting employment services ofNES needs to be developed.

This paper attempts to exploreon ALMPs in Albania focusing onthe most vulnerable group in termsof unemployment: the ones com-bining gender-based and age-ba -sed vulnerability, namely young wo-men. Looking at the case of NESTirana (largest in the country), thereview of existing information in-cluding official data and statistics iscombined with qualitative primarydata gathered from service deliversand beneficiaries to map the serv-ice and explore on its challengesand opportunities.

Theoretical consideration and literature review

Across countries (particularly de-veloped ones like the USA and theEU member states), the reduction of

120


ва ње на невработеноста, пред сèна долгорочната невработеност.Овој приоритет е зајакнат порадиизострената проблематика која одипаралелно со економската криза.3Сепак, независно од интензитетот,невработеноста традиционално по -стои како проблем за граѓаните, по-литичарите и академската заедница.

при проучување на невработе-носта, теоријата (како што е неокла -сичната економика на трудот) раз -граничувајќи помеѓу различните ви-дови невработеност; структурната,фрикциската и цикличната невра-ботеност ги постави темелите за ем - пириски проучувања (Campbell иBrue, 1995; Davidson, 1990). Сепак,проучувајќи ги земји те во развој, ис -тражувачите тврдат дека одре де нитероетски концепти кои доаѓа ат одразвиените земји пречесто нудатнезадоволителни теоретски објас-нувања и смерници за политикитево однос на состојба та со нев ра бо -теноста во сиромашните земји воразвој (види Haji, 2007). Ова оста -ва многу простор за допонителни

размислувања во оваа насока.Кога зборуваме за истражување

на невработеноста, главниот до мен

unemployment, and above all oflong-term unemployment is a prior-ity. This priority is reinforced due tosharpening of the problematic ac-companying the current economiccrisis . But no matter what the inten-sity, unemployment has traditionallybeen there as a concern of citizens,policymakers and scholars.3

In studying unemployment, the-oretical works (like the neo-classicallabour economics) distinguishingbetween different types of unemploy -ment; structural, frictional, and cycli-cal unemployment have set founda -tions for empirical research (Camp-bell and Brue, 1995; Davidson, 1990).However, researchers looking at de-veloping countries claim that certaintheoretical concepts coming fromdeveloped countries all too oftenoffer non-satisfactory theoretical ex-planation and policy guidance onunemployment situation in poor de-veloping countries (see Haji, 2007).This leaves plenty of room for fur-ther contributions in this regard.

When speaking of research onunemployment, a major area of in-terest is that of labour market poli-cies. Labour market policies and

121


3 Во 2011, бројот на лицата невработени подолгоод една година во земјите на ЕУ изнесувал скоро10 милиони – вклучувајќи ги трите милиони коибиле невработени 12 до 17 мсеци, 1.6 милиони не-вработени 18 до 23 месеци, 3.2 милиони неврабо-тени 24 до 47 месеци и 1.9 милиони невраобтениподолго од 48 месеци. (Долгорочна невработеноство 2012, Eвропска Комисија, преглед на ЕОВ-Ев-ропска опсерваторија за вработување, стр.5)

3 In 2011, those unemployed for more than a yearin the EU totalled almost 10 million — including 3 mil-lion who had been unemployed for 12 to 17 months,1.6 million for 18 to 23 months, 3.2 million for 24 to47 months and 1.9 million for more than 48 months.(Long-term Unemployment 2012, European Com-mission, EEO Review p.5)

на интерес е оној на политиките напазарот на трудот. Врз политикитена пазарот на трудот и реформитево социјалната држава често вли ја -ат социо-економските и политички -те губитоци и придобивки (Vis, 2009).Во изминативе децении сведоцисме на обиди за намалување на бе -нефициите за вработување во мно -гу земји на ОЕЦД (Alemain, 2012). Одтрите одделни вида на бенефиции:легислатива за заштита на вработе-носта (ЛЗВ), активни политики на па-зарот на трудот (Аппт), и на до ме-стоци за невработеност, делотвор-носта на Аппт е најчесто под лупа.

пред да преминеме на преиспи -тување на оваа категорија на по-литики во Албанија, овој дел содр- жи краток преглед на она што ме -ѓу народната литература го говориво однос на Аппт и нивната дело-творност.

Активни политики на пазарот на трудот

Главната цел на активните по-литики на пазарот на трудот (Аппт)е зголемување на шансите за по-вторно вработување на невработе-ните лица. Целта на Аппт е враќа-ње на невработените назад на ра-бота преку подобрување на функ-ционирањето на пазарот на трудотниз четири основни функции: пого-лема продуктивност и добросостој -ба преку работно ангажирање наневработените или нивно инвести-

welfare state reforms are often af-fected by the socio-economic andpolitical looses and gains (Vis,2009). The last decades have wit-nessed attempts to reduce employ-ment benefits in many OECD coun -tries (Alemain, 2012). Among thethree distinguished types of bene-fits: employment protection legisla-tion (EPL), active labour market poli-cies (ALMPs), and unemploymentcompensation, ALMPs most oftenquestioned about their effectiveness.

Before moving to explorations ofthis category of policies in Albania,this section I gives a brief review ofwhat literature has internationallyrevealed with respect to ALMPs andtheir effectiveness.

Active Labour Market Policies

The main purpose of active la -bour market policy (ALMPs) is to in-crease the re-employment chancesof unemployed persons. ALMPsaim at bringing unemployed back towork by improving the functioning ofthe labour market through fourbasic functions: raise output andwelfare by putting unemployed towork or have them invest in humancapital, maintain the size of the ef-

122


рање во човечки капитал, одржува -ње на големината на ефективнатаработна сила преку одржување наконкуренција за расположливитеработни места, помош за преpаспо -редување на трудот во различнитепод-пазари и олеснување на проб -лемот со моралниот ризик на осигу -рувањето во случај на неврабо-теност (Calmfors, 1995). Аппт мо жеда помогнат да се намалат не со фпа -ѓањата на пазарот на трудот прекупрограми какви што се службите завработување, обуки на паза рот натрудот и субвенционирано вра боту -вање (Boone and van Ours, 2004).

Во раните 1990-ти, на Аппт сегле даше како на универзален лекза пазарот на трудот. Уште во 1994Студијата на работните места наОЕЦД им порача на владите да „гозајакнат акцентот на активните по-литики на пазарот на трудот и да сезајакне нивната ефикасност“ (OЕЦД,1994). Скорешните студии сепак несе многу оптимистични во однос наприодбивките од многу од овие про -грами. Всушност ползата од Аппте предмет на скепса помеѓу поли-тичарите но и помеѓу работодавачи -те и самите баратели на работа (пр.Heckman и др., 1999; Grubb and Mar-tin, 2001; Kluve and Schmidt, 2002)со што станува неопходно постоја -но и редовно да се следат и евалу -и раат програмите на пазарот на тру-дот (O’Leary и др., 2001).

Систематски национални и по-казатели од економетриските сту-дии кои произлегуваат од делатана Heckman и др. (1999), Kluve иSchmidt (2002), и Kluve (2006) заед -

fective labour force by keeping upcompetition for available jobs, helpto reallocate labour between differ-ent sub-markets, and alleviate themoral-hazard problem of unemploy-ment insurance (Calmfors, 1995).ALMPs may help eliminate mismatchin the labour market through pro-grams such as public employmentservices, labour market training,and subsidized employment (Booneand van Ours, 2004).

In the early 1990s, ALMPs wereseen as a universal remedy for thelabour market. Back in 1994 OECDJobs study recommended govern-ments to „strengthen the emphasison active labour market policiesand reinforce their effectiveness“(OECD, 1994). Recent studies howe -ver, are not very optimistic aboutthe benefits of many of these prog -rams. In fact, the usefulness ofALMPs is often a subject of scepti-cism among politicians as well asemployers and jobseekers them-selves (e.g., Heckman et al., 1999;Grubb and Martin, 2001; Kluve andSchmidt, 2002) making continuousand regular monitoring and evalua-tion of labour market programs anecessity (O’Leary et al., 2001).

Systematic cross-country evi-dence from econometrical studiesstemming from the works of Heck-man et al. (1999), Kluve and Schmidt(2002), and Kluve (2006) along withthose from Betcherman et al. (2004),Dar and Tzannatos (1999) and Mar -

123


но со оние од Betcherman и др.(2004), Dar и Tzanaltos (1999) и Mar -tin и Grubb (2001) дале цврста пот -пора на истите. Heckman и др. (1999)нудат детален преглед на неколкумикро-економски евалуациски сту-дии и заклучуваат дека програмитена пазарот на трудот во најмаларака имаат скромно вли јание на пер -спективите на учесниците на паза-рот на трудот. тие ги про учувалевли јанијата на интервенции какошто се обуките за работни места,помош при барањето работа како исубвенционирање на платите за по -голема вработливост. Заклучоцитеиндицираат нејасни обрасци на ус -п ех во рамките на категориите наинтервенции и многу скромни и дос -та разочарувачки исходи, посебнокај младите. Во свое то дело од 2011,Calmfors, Forslund и Hemstrom истотака заклучуваат дека доказите заделотворноста на шведските Aпптсе доста разочарувачки.

Kluve и Schmidt (2002) собралепримерок од 53 евалуации од евро -пски програми имплементирани по-меѓу 1983 и 1999 и ги споредиле нив -ните резултати со оние на програ-мите од САД претходно студира ни одстрана на Heckman и др. (1999).Нив-ната општа анализа кон статира ме-шани програмски ефек ти во рамки -те на низата категории на интервен-ции и целната популаци ја: додекаобуката и помошта при барањето ра-бота може да помогнат да се зголе-мат шансите на уче с ниците на паза-рот на трудот, директните програми заотворање ра ботни места во јавниотсектор може да доведат до негатив -

tin and Grubb (2001) have providedsome solid grounds. Heckman etal. (1999) give a detailed overviewof several micro-econometric eval-uation studies and conclude thatlabour market programs have atbest a modest impact on participants’labour market prospects. They ob-served the impacts of interventionssuch as job training, job search as-sistance, and wage subsidies onemployability. The findings suggesta non-clear pattern of success acrosscategories of intervention and verymoderate and rather disappointingoutcomes, especially for youth. Intheir work of 2011, Calmfors, For -slund and Hemstrom also concludethat the evidence on the effective-ness of Swedish ALMPs is ratherdisappointing.

Kluve and Schmidt (2002) col-lected a sample of 53 evaluations ofEuropean programs implementedbetween 1983 and 1999, and com-pared their results to the U.S. prog -rams previously studied by Heckmanet al. (1999). Their overview analysissuggests mixed program effectsacross categories of intervention andtarget population: while training andjob search assistance may be effec-tive to improve the participants’ labourmarket prospects, direct job creationprograms in the public sector maylead to negative gains and hinder em-ployability of some target groups.

Following the previous studies,in 2006, Kluve set a meta-analytical

124


ни по следи ци и да ја попре чат врабо -тливоста на одредени целни групи.

по претходните студии, во 2006Kluve поставил мета-аналитичкарамка за проценка на веројатностана успех во однос на ефектите наАппт во Европа на позитивниоттре тман врз вработувањето, со по-себен фокус на програмите импле-ментирани во доцните ’90-ти и2000-ти. Резултатите покажуваатде ка таа категорија на интервенци -ја е единст вената јасна детерми-нанта за успехот на активните мер -ки на пазарот на трудот во Европа,и дека постојат малку, скоро вооп -што докази дека изгледот на студи -јата или факторите кои се реле -ван тни за земјата ја објаснуваат де-лотворноста на програмите.

при неодамнешен преглед бази-ран на микро-економетриските ева-луации на скоро стотина програмиво 26 различни земји, Card, Kluve иWeber (2010) заклучиле дека подол -горочните евалуации на Аппт обич -но се поповолни во однос на крат-корочните, и дека субвенционира-ните програми за работа во јавниотсектор се помалку успешни во спо-редба со останатите видови наАппт. Сепак, најголемиот број одовие истражувања и проучувања сеобопштени и ограничени, а докази -те се уште пооскудни кога фокусоте на конкретни целни групи како штосе младите (Puerto, 2007).

Шансите за пронаоѓање на новаработа може да се зајакнат со ак -тив ните политики на пазарот на тру-дот (Cornelißen, 2007). Сепак, постоизначителна хетерогеност во влија -

framework to estimate the probabil-ity of success, in terms of positivetreatment effects on employment,of ALMPs in Europe, with specialattention drawn to programs imple-mented in the late ‘90s and in the2000s. Its results indicate that cat-egory of intervention is the only cle -ar determinant of success of activelabour market measures in Europe,and there is little if any evidence thatstudy design or country-context fac-tors explain the programs’ effective-ness.

A more recent overview, basedon micro-econometric evaluations ofnearly a hundred programmes ac -ross 26 different countries Card,Kluve and Weber (2010) concludethat longer-term evaluations ofALMPs tend to be more favourablethan short-term evaluations, and thatsubsidised public sector job prog -rammes are less successful thanother types of ALMPs. However, mostof these research and studies aregeneric and limited; the evidence iseven more scant when the focus ison specific target groups such asyouth (Puerto, 2007).

The chances of finding a new jobcan be enhanced by active la bourmarket policies (Cornelißen, 2007).Nonetheless, there is considerableheterogeneity in the impact of theseprograms, thus for some groups ofworkers the programs are more ef-fective than for others. Results areremarkably uniform when it comes to

125


нието на овие програми, оттаму заодредени групи работници овие про -грами се поефективни отколку задру ги. Резултатите се забележи-телно униформни кога станува зборза исходот на Аппт за жените. Занив се констатира дека имаат попо-зитивен ефект отколку за мажите,посебно во економии со релативнонизок степен на учество на женскаработна сила. Овие заклучоци сенај очигледни кај програмите за обу -ки за вештини (Bergemann, и van derBerg, 2006). Оттаму, позитивните ипо големите ефекти од обуката завработување кај жените во според -ба со мажите одат рака под рака сопоголем родов расчекор во учество -то на пазарот на трудот.

Во САД, сознанијата на Green-berg и др. (2003) за младите билепосебно обесхрабрувачки. Што сеод несува до програмските елемен -ти, обуката во училница постојанодавала позитивни ефекти во односна обуката на работното место. Обу -ката се чинело дека е помалку ефек -тивна за корисниците белци и одженски род во споредба со сите дру -ги учесници вкупно. Kluve и Sch midt(2002) и Heckman и др. (1999) истота ка сметаат дека младите работ ни - ци се најтешката група за помагањеод сите невработени. Сепак во тран -зи циска или земја во развој, Puerto(2007) смета дека една програма завработување има барем 50% пого-лема веројатност за позитивни ре-зултати помеѓу младите отколку так- ва програма спроведена во разви -ена земја.

ALMPs outcomes for women. Theyare found to have positive effects onwomen, lar ger than for men, in par -ti cular in economies with relativelylow fema le labour force participa-tion. These conclusions are strongestfor skill-training programmes (Ber -gemann, and van der Berg, 2006).Thus, po sitive and larger effects oftraining on employment outcomesfor wo men, compa red to men, goalong with a larger gender gap in la -bour force participation.

In the United States, Greenberget al. (2003) findings for youth wereparticularly discouraging. Across pro-gram components, classroom train-ing yielded consistently positiveeffects relative to on-the job training.Training appeared to be less effec-tive for whites and female beneficia -ries than for all other participants.Kluve and Schmidt (2002) and Heck-man et al. (1999) also find young wor -kers as the most difficult group toassist among the unemployed.Howe ver, in a developing or transi-tional country, Puerto (2007) findsthat an employment program has atleast a 50 percent higher probabilityof yielding positive impact for youththan a developed-country program.

126


ПРИСТАП И МЕТОДИ

Резимирајќи го досегашниот пре -глед на спроведените проучувањана Aппт, може да се констати ра де -ка досега акцентот бил најмно густа вен на разграничувањето помеѓумикро и макро ефекти те на Апптпреку два главни пристапи; првиотсо користење на микро податоци зада се измери влијани ето на учест -во то на програмите врз вра боту -вањето и приходите на поединците;вториот вид преку корис тење назбирни податоци за мерење на нетоефектите на програмите за збирнавработеност и невработеност (видиисто Martin и Grubb, 2001). Квалита-тивно се обавуваат многу малку ис -тражувања и процен ки, ско ро во оп-што. Oд друга страна, постојат мно -гу евалуациски проучува ња кои нај-многу се прават во Швед ска, зем јакоја Аппт ги користе ла обемно,или во останатите раз виени земји.Конкретниот придонес на овој труде правење процен ка на Аппт одква литативна гледна точка прекуанализа на случајот на една земјаво развој каква што е Албанија.

Намерата на овој труд е да ја ис -полни целта преку проучување наАппт во Албанија, фокусирајќи сена најранливите групи кога станувазбор за невработеноста: онаа кадесе комбинирани ранливоста бази-рана според род и возраст, имено,

APPROACH AND METHODS

Summing up the above reviewon the research done on ALMPs, itmay be stated that thus far the fo -cus has been primarily on distin-guishing between micro and macroeffects of ALMPs through two mainapproaches; first type using microdata to measure the impact of pro-gram participation on individuals’employment and earnings; the sec-ond type using aggregate data tomeasure the net effects of programson aggregate employment and un-employment (see also Martin andGrubb, 2001). Little or no explora ti -ons and assessments are donequalitatively. On the other hand, thereare many evaluation studies butthey are done primarily in Sweden,a country that has used ALMPs ex-tensively or other developed coun-tries. The specific contribution of thework presented here is to providean assessment of ALMPs from aqualitative approach by looking atthe case of developing country likeAlbania.

This paper attempts to meet itsgoal by exploring ALMPs in Alba-nia, focusing on the most vulnera-ble group in terms of unemployment:the one combining gender-basedand age-based vulnerability, namelyyoung women. Looking at the caseof NES Tirana (largest in the coun-

127


мла дите жени. Гледајќи го примеротна НСВ Tирана (најголемата кан -целарија во земјата), прегледот напос тојните информации; офици јал -ните податоци и статистики се ком -бинираат со квалитативни примарни

try), the review of existing informa-tion; official data and statistics iscombined with qualitative primarydata gathered from in-depth inter-views with service delivers and be -ne ficiaries to map the service and

128


Бр.No.

РегионRegion

ВкупноTotal

жF

MM

ВкупноTotal

жF

MM

1 БЕРАТBERAT 6506 52.2 47.8 6589 52.3 47.7

2 ДИБЕРDIBER 7790 45.5 54.5 7265 48.1 51.9

3 ДРАЧDURRES 8910 55.4 44.6 9002 55.2 44.8

4 ЕЛБАСАН ELBASAN 16255 48.1 51.9 16240 47.6 52.4

5 ФИЕРFIER 16132 52.7 47.3 16026 53.8 46.2

6 ЃИРОКАСТРОGJIROKASTER 5287 55.3 44.7 5236 56.5 43.5

7 КОРЧАKORCE 9335 53.4 46.6 9038 54.0 46.0

8 КУКС KUKES 9359 49.3 50.7 9565 49.0 51.0

9 ЛЕжАLEZHE 13995 48.3 51.7 14207 49.6 50.4

10 СКАДАРSHKODER 21047 44.9 55.1 20803 45.5 54.5

11 ТИРАНА TIRANE 21432 56.7 43.3 21923 57.0 43.0

12 ВАЛОНА VLORE 6713 56.1 43.9 7108 55.5 44.5

ВКУПНО 142761 51.0 49.0 143002 51.6 48.4

Табела 1. Баратели на работа според регион, години 2010 и 2011Table 1. Job seekers per district, years 2010 & 2011

Извор: Национална служба за вработување http://www.kerkojpune.gov.al/Source: Sherbimi Kombetar i Punesimit http://www.kerkojpune.gov.al/

податоци прибрани преку дла бин -ски интервјуа со конкретни те дава-тели на услуги и корисници те со целда се мапира услугата и да се истра-жат предизвиците и мож но стите.

Информациите и податоците коисе однесуваат на сегашната состој -ба на услугите и нивната динамика,предизвиците и можностите се при-брани од онлајн извори и дла бин скиинтервјуа со клучните соговорнициод персоналот на НСВ Tирана (пет-мина). Информациите и податоцитево прилог на описот на состојбата сожените и вработувањето од аспе ктна користењето на НСВ службата воTирана и пречки те за пристап и кори -стење се прибрани преку интервјуасо жени кои контактирале и ги иско-ристиле ус лугите на НСВ во тирана(пет жени) и жени баратели на ра-бота кои решиле да не одат прекуНСВ (5 жени). податоците се при-брани во периодот од ноември 2012год. до јану ари 2013 год. преку про-учување и споредба со резултати ипрепораки од претходни истражу-вања, студи јата извлекува заклучо -ци и нуди пре пораки за подобрува -ње на политиките.

ПРЕГЛЕД НА НСВ ВО ТИРАНА

Канцеларијата на НСВ во тира -на е една од 12-те канцеларии завра ботување кои функционираатна регионално ниво. таа ги покрива

explore on its challenges and op-portunities.

Information and data coveringthe current state of the service andits dynamics, challenges and op-portunities are gathered from onlinesources and in-depth interviews withkey informants from NES Tirana staff(five). Information and data providinginput for the description of the situ-ation of women and employment interms of NES Tirana servi ce uptakeand challenges to access and useare gathered through interviews withwomen who have contacted andused NES services in Tirana (fivewo men) and women jobseekers whohave not chosen to go through NES(5 women). The data were gat heredin the period November 2012 – Ja -nu ary 2013. Exploring and com -paring to previous research fin -dings and recommendations, thepaper draws conclusions and offersrecommendations for policy impro -vements.

OVERVIEW OF NES IN TIRANA

NES Tirana is one of the 12 em-ployment offices operating at thedistrict level. It covers the adminis-trative areas of Tirana and Kavaja.

129


административните области на ти-рана и Каваја. Како што е наведеново почетокот на оваа студија, некоиод главните услуги кои НСВ тиранасе очекува да ги нуди како и во дру-гите регионални канцеларии се:

• посредување за невработенибаратели на работа;

• Советодавни и услуги поврза -ни со стручна квалификација;

• Соработка со локалната само-управа за организирање на јавниактивности преку вклучување нане вработени баратели на работа;

• Стручно оспособување за ба-ратели на работа и за младите;

• Кредитирање на работодава -чите кои нудат обука на своите вра-ботени;

• Финансиска поддршка за не-вработените кои посетуваат курсе -ви за стручно оспособување; и

As introduced in the beginning ofthis paper, some of the main serv-ices that NES Tirana is expected tooffer like other regional offices in-clude the following:

• mediation services for unem-ployed jobseekers;

• job counselling and vocationalservices;

• cooperation with the local gov-ernance for the organization ofpublic workings by involving unem-ployed jobseekers;

• vocational trainings for job-seekers and young people;

• crediting of employers offeringtraining to their employees;

• financial support to the unem-ployed that attend vocational edu-cation courses; and

130


Извор: Национална служба за вработување http://www.kerkojpune .gov.al/Source: Sherbimi Kombetar i Punesimit http://www.kerkojpune.gov.al/

Графикон 1. Распределба странки според програмите, NES тирана 2011 Graph 1. Distribution of clients across programs, NES Tirana 2011

промовирање / охрабрувањеPromotion/encouragement

посредувањеmediation

• прибирање на податоци и ин-формирање за работната сила, не-вработеноста и категориите на не -вработени лица.

податоците кои се достапни наофицијалната веб страница на Цен -тралната канцеларија на НСВ (Sher -bimi Kombetar i Punesimit) покажу -ваат дека НСВ тирана е најголе-мата регионална канцеларија спо-ред вкупниот број на странки годи -шно (http://www.kerkojpune.gov.al/).

Вкупно гледано, нивото на не-вработеност е повисоко кај женитесо константен растечки тренд вотекот на годините. Според Стати -сти чките билтени на централата наНСВ, стапките на невработеност сепосебно високи кај младите жени(1/4 од невработените жени се пом -лади од 29) и родовите јазови сепоевидентни во урбаните наспротируралните области (SHKP, 2011).Жени кои се глава на домаќинства -та сочинуваат околу 8% од стран-ките, додека најголемиот број одстранките доаѓаат од сиромашни се -мејства кои се исто така корисницина програмите за економска помош.

помошта на странките на НСВ еподелена според две главни про-грами:

• програми за посредување (со-ставени од олеснети контакти и пре -говори помеѓу работодавачи и ба-ратели на работа)

• програми за промовирање/ох рабрување (вклучително a. про -

• data collection and reportingon labour force, unemployment andcategories of unemployed groups.

Data gathered and available foraccess at the NES National Direc-torate (Sherbimi Kombetar i Punes-imit) official webpage show that NESTirana is the largest regional office interms of total number of clients peryear (http://www.kerkojpune.gov.al/).

Overall, the level of unemploy-ment is higher for women with acontinuous growing trend throughthe years. According to the Statisti-cal Newsletters of the national NESunemployment rates are particularlyhigh for young women (1/4 of unem-ployed women are under 29 yearsold) and gender discrepancies aremore evident in urban rather than inrural areas (SHKP, 2011). Womenhead of household make up forabout 8% of the clients and themain stream clients come from poorfamilies which are also beneficiariesof the Economic Aid scheme.

NES clients benefit and are classi -fied according to two main programs:

• mediation programs (consist-ing in facilitating contacts and ne-gotiations between jobseekers andemployers)

• promotion / encouragementprog rams (including a. Promotionof unemployed jobseekers, b. Pro-motion through qualifications at theworkplace, c. Promotion of employ-

131


мо вирање на невработените бара-тели на работа, б. промовирањепре ку преквалификување на работ -но ме сто, в. промовирање на вра -ботува ње то преку институционал-ни квалификации, г. промовирањена вработувањето на маргинали-зираните жени; и д. Сооднос на вра -боту вање на млади универзи тет- ски дип ломци.)

Најголемиот број на корисницисе вклучени во програмите за пос -ре дување и само мал број се вклу -че ни во програмите за промовира-ње/ охрабрување. Следниов гра-фикон го прикажува овој соодносврз осно ва на податоците од НСВтирана за 2011.

Ваквиот тренд на распределбаспоред програми продолжува и загодината 2012 како што потврди пер -соналот на НСВ тирана врз основана прибраните податоци (кои сèуште не е објавени).

ВКЛУЧУВАњЕ НА РОДОВИТЕПРАшАњАТА ВО НСВ

Активни мерки на пазарот на трудот

Регионалните канцеларии НСВсе замислени и се очекува да би -дат и да дејствуваат како спроведу-вачи на политките. Вработените воНСВ тирана јасно дадоа до заењедека од нив не се очекува и декавсушност тие не планираат ниту им -плементираат какви било конкрет -

ment through institutional qualifica-tion, d. Promotion of employment ofmarginalised women; and e. Propor -tion of employment of young uni-versity graduates.)

Vast majority of beneficiaries fallunder the mediation programs andonly a small proportion under pro-motion/encouragement programs.The following graph illustrates thisdistribution referring to data onNES Tirana from 2011.

The trend of such distributionacross programs was confirmed byNES Tirana staff to be constantalso with the data gathered for year2012 (even though not yet publi -shed).

GENDER MAINSTREAMWITHIN NES

Active labour market measures

Regional NES are designed andexpected to be and act as policy im-plementers. Staff members of NESTirana clearly stated that they arenot expected and in fact they do notplan and implement any specific, re-gional tailored measures. They arebound to what is planned and de-

132


ни регионално скроени мер ки. тиесе обврзани да го спроведуваат онашто се планира и изготвува на на-ционално ниво. Основните акти коија регулираат нивната работа и коисе обидуваат успешно да ги следати да ги имплеметираат се:

a. Националната стретегија завработување (2007-13);

б. Одлуката на Советот на мини -стри бр. 873 од 27.12.2006 год. за„Финансиските мерки, критериумии процедури за имплементација напрограмите за професионално ста-жирање за невработените бара-тели на работа кои дипломиралево земјата или во странство“;4

в. Одлуката на Советот на мини -стрите бр. 47 од 16.1.2008 год. за„про грамата за промовирање навра ботувањето преку преквалифи-кации на работното место“;5

г. Одлука на Советот на мини-стри бр. 48 од 16.1.2008 год. за „Из-носот и критериумите за користењена програмите за промовирање навработеноста кај невработените ба-ратели на работа со потешкотии”.6

signed at the national level. Themain policy documents they refer toand try to successfully follow andimplement are:

a. The National Strategy for Em - ployment (2007-13);

b. Council of Ministers DecisionNo. 873 dt. 27.12.2006 on the „Fi-nancial measures, criteria and pro-cedures on the implementation ofprofessional internship programs forunemployed jobseekers who gradu-ated in the country or abroad“4

c. Council of Ministers DecisionNo. 47 dt. 16.1.2008 on the „Programfor promoting employment throughin-work qualifications“5

d. Council of Ministers DecisionNo. 48 dt. 16.1.2008 on the „Amountand criteria to benefit from the pro-gram of promoting employmentamong unemployed jobseekers indifficulties“6

The Strategy on Employment2007-2013 focuses on strengthen-ing the capacity of the National Em-ployment Service (NES) to admi -nister active and passive labour

133


4 На албански “PËR MASËN E FIНАNCIMIT, KRI -TE RET DHE PROCEDURAT E ZBATIMIT TË PRO-GRAMEVE TË PRAKTIKAVE PROFESIOНАLE PËRPUNËKËRKUESIT E PAPUNË, QË KANË MBARU -AR ARSIMIN E LARTË, BRENDA APO JASHTËVENDIT”5 На албански “PËR PROGRAMIN E NXITJES SËPUNËSIMIT, NËPËRMJET FORMIMIT NË PUNË”6 На албански “PËR MASËN DHE KRITERET EPËRFITIMIT NGA PROGRAMI I NXITJES SËPUNËSIMIT TË PUNËKËRKUESVE TË PAPUNË NËVËSHTIRËSI”

4 In Alb. “PËR MASËN E FINANCIMIT, KRITE -RET DHE PROCEDURAT E ZBATIMIT TË PRO-GRAMEVE TË PRAKTIKAVE PROFESIONALEPËR PUNËKËRKUESIT E PAPUNË, QË KANËMBARUAR ARSIMIN E LARTË, BRENDA APOJASHTË VENDIT”5 In Alb. “PËR PROGRAMIN E NXITJES SË PU -NËSIMIT, NËPËRMJET FORMIMIT NË PUNË”6 In Alb. “PËR MASËN DHE KRITERET E PËR-FITIMIT NGA PROGRAMI I NXITJES SË PU -NËSI MIT TË PUNËKËRKUESVE TË PAPUNËNË VËSHTIRËSI”

Стратегијата за вработување2007-2013 се фокусира на јакнењена капацитетот на Националнатаслужба за вработување (НСВ) заспроведување на активни и пасив нипрограми за пазарот на трудот, застручно образование и обука на не-вработените и намалување на рабо -тата во неформалната економија.Еден од приоритетите на реформи -те на политиките на пазарот на тру-дот е преориентирање на НСВ кондавањето на услуги. тука се вклуче -ни подобрено планирање, изготву-вање, следење и евалуаци ја на ак -тив ните политики на пазарот на тру -дот (Аппт) со фокус на гру пи коисе под ризик од исклучување од па-зарот на трудот, вклучувајќи ги же-ните и младите.

Изготвување на активнитемерки на пазарот на трудот

Вработените во НСВ тирана ве -лат дека НСВ постојано спроведуваистражувања на трендовите и раз-војот на пазарот на трудот на нацио-нално ниво. Истото не се однесуваза регионалните канцеларии вклучи-телно НСВ тирана. Регионалните кан -целарии не спроведуваат независниистражувања на пазарот на трудотза регионот за кој се надлежни.

Сепак, според персоналот наНСВ тирана, националните истра -жу вања на пазарот на трудот секо-

market programmes, to deliver vo-cational education and training tothe unemployed and the reductionof employment in the informal eco -nomy. One of the main priorities ofthe labour market policy reform isto re-orient the NES towards provi-sion of services. This includesstrengthening the planning, design,monitoring and evaluation of activelabour market policies (ALMPs) tar-geting groups at risk of labour mar-ket exclusion, women and youth in -cluded.

Designing active labour market measures

NES Tirana staff members sus-tain that NES continuously carries outresearch on the labour market trendsand developments at the nationallevel. The same does not hold true forregional offices such as NES Tirana.Regional offices do not carry out in-dependent research on the labourmarket of their respective region.

Nonetheless, according to NESTirana staff, national studies of thelabour market have always had asan integral part the survey of labour

134


гаш како суштински дел го ималеанкетирањето на потребите на па-зарот на трудот. Сепак, ваквите сту-дии се спорадични и честопати не -целисходни. Еден вработен во НСВтирана посведочи за првото истра-жување спроведено на пазарот натрудот пред неколку години од стра -на на МОт. Во тој случај податоци -те биле собирани преку прашалникпреведен од некоја друга земја, штовоопшто не било од полза за потре-бите и спецификите на Албанија (ти -рана), од која персоналот на НСВмногу малку oсознал што подоцнаможел да го преточи во практичнимерки за подобрување. Што се од-несува до регионалните канцела-рии, главниот извор на информациповрзани со регионот кој го покри-ваат се статистиката која ја прибира -ат при нивната секојдневна работа.

Независно од тоа што искражу-вањата се спроведуваат само нана ционално ниво, персоналот наНСВ тирана цени дека се од извон-редна важност за креирање на по-литиките на национално ниво. тиеверуваат дека таквите истражува -ња се исклучително важни од ас -пект на планирање на професио -налните и програмите за постојанаедукација. Според кажаното, резул-татите на таквите студии се проучу-ваат од страна на креаторите напо литиките во изготвување на след-ните стратегии, политики и програми.

Директното вклучување на НЕСтирана е уште еден придонес во

market demands. However, such stu -dies have been sporadic and some-times proven non-effective. One ofthe NES Tirana staff members pro-vides the example of the first studycarried out on the labour marker fewyears ago, led by ILO. In that casethe data were gathered applying aquestionnaire translated from someother country which proved not ben-eficial for the purposes and specifici-ties of Albania (Tirana) context, reve -aling little for the NES staff to under-stand and then turn into practicalmeasures for improvements. As forthe regional offices, the main sourceof information related to the regionthey cover, are the statistics they gat -her on their everyday work.

Regardless of the fact that stud-ies are carried out only at nationallevel, NES Tirana staff greatly appre -ciate them as of particular impor-tance for policymaking at the na ti-onal level. They believe that suchstudies are extremely important withregards to planning for the profes-sional, continuous education pro-grams. The results of such stu diesare claimed to be taken into con si -deration by policymakers in draftingfuture/follow up strategies, policiesand programs.

Another contribution in shapingnew strategies, policies and programsis the direct involvement of NES .Even though not a routine, employeesof NES Tirana have from time to time

135


формирањето на нови стратегии,политики и програми. Иако не е ру-тинска пракса, вработените на НСВтирана од време на време мораатда учествуваат во консултации и воработни групи кои се формираат одстрана на ресорното министерствозадолжено за вработување. Спореднив тоа е единствениот канал пре -ку кој можат директно да го дадатсвојот придонес во процесот на до-несување политики во доменот нанивната работа и експертиза.

Севкупно регионалните канце-ларии на НСВ скоро воопшто не-маат моќ во делот на донесувањена политики. Како што наведенитепримери покажуваат, тие најмногудејствуваат како имплементатори анивното учество во донесувањетона политиките е многу ограничено иретко. Како резултат на ова, обичносе недоволно информирани за ро-довата сензитивност/неприлагод-ливост при изготвување на полити-ки/програми за вработување.

Според персоналот на НСВ ти-рана, отсекогаш постоеле обиди заподобрување на програмата на на-ционално, политичко ниво. Сите до -сегашни влади се декларираледека приоритет за нив е подобрува -ње и зајакнување на НСВ. постоја -ните промени во текот на годинитедовеле до попроактивен пристап.Најскорешни промени биле вове-дувањето на процедури за следе -ње на состојбата со странките коибиле корисници на програмите заобука кои ги обезбедува НСВ.

become part of the consultations andworking groups set by the line min-istry in dealing with employment is-sues. That is considered by them asthe only channel in which they candirectly contribute in the po licy makingprocesses of their area of expertiseand work.

Overall, regional NES officeshave little if no policy power. As theexamples above demonstrate theyact primarily as implementers andthe ways of participating in policy-making are very limited and spora -dic. As a result, they are generallypoorly informed on the gender sen-sitivity/blindness in designing em-ployment policies/programs.

According to NES Tirana staff,there have always been attempts toimprove the program at the natio -nal, policy level. Improving and stren -gthening NES is declared to havebeen a priority for all governments.Continuous changes have beenadopted in years towards a moreproactive approach. The most re-cent change has been the introduc-tion of follow-up procedures on thoseclients benefiting from the trainingprogram provided by NES.

Other changes and improve-ments are, of course, needed. Animme diate change proposed by NESTirana staff would be the reformingof the training/qualification program.Experience and collaboration with

136


Секако дека се потребни и др угипромени и подобрувања. НСВ ти-рана би можела веднаш да пред-ложи реформирање на програмитеза обука/квалификации. Искуствотои соработката со различни работо-давачи покажале дека независно одтоа каква обука НСВ им нуди на ба-рателите на работа, тие секогашпреферираат повторно да ги обучу-ваат, и тоа за релативно долги вре-менски периоди, во кои барателитена работа не се платени. Оттамунивниот статус на лица со ниски илиникакви приходи се пролонгира. Бибило поефикасно и покорисно до-колку се здружат силите со парт-нери кои нудат работа за подоброизготвување и имплементација накурсевите за обука со цел да се за-доволат барањата за вработување.

AППТ и жените

Како што веќе беше спомнато воовој труд, жените во Албанија имаатпоголема предиспозиција за нискистапки на учество на пазарот на тру-дот. И покрај овој добро познат ишироко прифатен факт, персоналотна НСВ тирана смета дека постој ни -те стратегии, политики и програмиза вработување не обр ну ваат по-себно внимание на жени те. Спореднивното сфаќање жените се смета -ат за дел од т.н. „специфични групи”заедно со другите групи како етнич-ките или другите малцинства (пр.

various employers has shown thatregardless from what trainings NEShas offered to jobseekers they al-ways prefer to re-train them for rel-atively long periods of time, duringwhich jobseekers do not get paid.This way their status of low or no-in come is prolonged. It would bemore efficient and effective to joinefforts with jobs offering partnerson better designing and implement-ing training courses to meet em-ployment requirements.

ALMPs and women

As previously mentioned in thispaper, women in Albania are moreprone to low rates of labour marketparticipation. Albeit for this being awell-known and widely acceptedfact, NES Tirana staff judge thatwomen get no particular attentionfrom current employment strategies,policies and programs. In their un-derstanding women are consideredpart of so-called “particular groups”together with other groups such asethnic or other minorities (e.g. Roma

137


Ро мите и Еѓипќани те), младите, и однеодамна и пов ратниците емиг-ранти. Не пос тојат конкретни меркикои целат кон спецификите на гру -пи те во рамките на овие категории.На пример, не постојат варијациикога се работи со млади жени, поста -ри жени, само хра ни мајки, итн.

персоналот на НСВ тирана твр -ди дека не постојат нигу анализикои се родово прилагодени ниту пак,такви мерки со кои би се гаранти-рал пристапот на жените кон услу-гите. Распоредот, превозот или дру -ги прашања поврзани со нивото надостапност на услугите досега небиле земени предвид при родоватаанализа или реформирањето соцел поголема родова сензитивност.На жените и мажите им се нудатистите услуги што значи дека сеочекува слично ниво на пристап,што резултира со родово неприла-годени практични импликации.

Наоѓање работа по учество во програми за жени

Во отсуство на службени пода-тоци, давателите на услуги со коибеше разговарано веруваат дека по-стои само мала шанса барателитена работа да најдат работа и да ста-нат вработени како резултат на нив-ната понуда. тие велат дека жените(како и другите баратели на работа)се обидуваат на многу други начинипретходно или паралелно со прија -

and Evgjit), young people, or recent -ly returning emigrants. There are nospecific measures targeting diversitywithin these categories. For instan -ce, no differenti ations are made in de -aling with young women, older wo -men, lone mothers, etc.

NES Tirana staff claim that thereare neither gender sensitive analy-sis nor any gender sensitive meas-ures taken to guarantee accessibi li-ty for women on the service. Sche -dule, transport or other issues re-lated to level of accessibility on theservice have not been consideredso far for a gender analysis or gen-der sensitive reforming. Womenand men are offered the same ser -vice thus expected to have similarlevels of access – resulting in gen-der-blind practical implications.

Provision for employment after participation in programs for women

In absence of official records,the service providers interviewedbelieve that there is only a slightopportunity for jobseekers to find-ing a job and become employeddue to what they offer. They declarethat women (as other jobseekers)try many other ways before or intandem with applying at NES of-fices; most popular of them being

138


ву ва њето во канцелариите на НСВ;најпопуларните начини се барањера бота преку весници/огласи илипре ку роднини / пријатели.

Не постои унифицирана страте-гија за следење на состојбата сокорисниците на услугите на НСВтирана; дури ни на успешните при-мери кои успеале да најдат работа.Само во случаите кога странкитекои веќе ги користеле услугите наНСВ се враќаат во истата канцела-рија на НСВ (на пример кога сме-таат дека работното место им езагрозено или доколку пак останатбез работа) може да се спроведенестандардизирано проследувањесо дадената странка.

Друг начин преку кој персоналотна НСВ тирана контактира со кли-ентите по успешното вработувањее преку работодавачите. Работода-вачите од различни причини контак-тираат со канцелариите на НСВ,најчесто контактираат со вработе-ните на НСВ тирана доколку не сезадоволни со кандидатот кој НСВим го препорачал. Ова се смета одстрана на персоналот на НСВ ти-рана за друга форма на проследу-вање за конкретни клиенти.

Податоци

постои традиција на прибира -ње податоци кои се однесуваат од-делно за пол, возраст, образова-ние, регион (тирана & Каваја), и про -грама за оние кои биле корисници

though newspapers advertisementsand relatives/friends.

There is no unified follow upstrategy on the clients using NESTirana services; not even for thesuccessful cases who do find a job.It is only in the cases when clientswho have already used NES serv-ices go back to the respective NES(for instance, when they feel theirworking place is questioned or findthemselves unemployed again)that some non-standardised follow-up takes place.

Another way through whichNES Tirana staffs are put in contactwith their clients after successfulemployment is through employers.Employers might contact NES of-fices for different reasons; mostlikely they contact NES Tirana em-ployees in case they are not satis-fied with the candidate NESrecommended them. This is con-sidered by NES Tirana staff as an-other form of follow-up on specificclients.

Data

There is a tradition of gatheringdata disaggregated by sex, age,education, area (Tirana & Kavaja),and program for those who havebeen supported or applied for NES

139


или оние кои се пријавиле за услу-гите на НСВ. Tабелата 2 прикажуваподатоци поделени според дватаглавни програми; промовирање ипосредување, за изминативе петго дини во регионалната канцела-рија на НСВ тирана. Разликата вовкупниот збир се должи на другипрограми од времен карактер, какошто се кампањи кои можеби се ор-ганизирале конкретната година.

На национално ниво жените сèповеќе ги користеле услугите наНСВ во изминативе 5 години. Ваквиподатоци за секој регион се до-стапни само за 2010 и 2011год. какошто е прикажано во табела 3.

Не постојат одделни податоциспоред другите индикатори, какона пример, според малцински гру -пи. персоналот на НСВ тиранавели дека за нив е невозможно даприбираат такви информации, би-дејќи би било дискриминаторски,според нив, да се праша „Дали стеРом?” Tие рекоа дека ќе забележу-ваат само за оние случаи кога мо -жат да оценат според ‘изгледот’ иликога таквите лица им ги упатуваатмалцинските НВО.

Вкупно гледано, персоналот наНСВ признава дека жените се нај -големата група на странки во НСВ.Ова не е заслуга на програмата запривлекување или помагање на же-ните конкретно туку поради фактотдека главниот сектор кој ги врабо-тува мажите – градежниот, во после -

services. Table 2 presents datasegregated by the two main pro-grams; promotion and mediation,for the last five years at the NESTirana regional office. The differ-ence in the overall total is due toother, temporary programs such ascampaigns that might have beenorganised in the respective year.

At the national level womenhave increasingly used NES serv-ices in the last 5 years. Such datafor each region are available onlyfor 2010 and 2011 as presented inTable 3.

There are no available data dis-aggregated by other indicators suchas minority groups. NES Tiranastaff pretends to be impossible forthem to gather such information asit would be discriminatory, in theiropinion, for example, to ask „Areyou Roma?“. They said that theywould keep notes only on thosecases when they can tell by the‘looks’ or when the persons are re-ferred to them by minority NGOs.

Overall, NES staff admits forwomen to be the largest group ofNES beneficiaries. This is not dueto any merits of the program to at-tract or address women in particu-lar but due to the fact that the mainsector of employment for men –construction, has been experienc-ing a downward development trend

140


141


ВкупноTotal

ПромовирањеPromotion

ПосредувањеMediation

2007

Регион / Region 1979 Нп NA 1299

тирана / Tirana 1745 Нп NA 1160

Каваја / Kavaja 234 Нп NA 139

2008Регион / Region 2951 408 2099тирана / Tirana 2680 408 1943Каваја / Kavaja 271 0 156




Табела 2. НСВ тирана – податоци за последните 5 годиниTable 2. NES Tirana data for the last 5 years

Извор: Национална служба за вработување http://www.kerkojpune.gov.al/Заб.: промотивната програма започнала во 2008, затоа нема податоци за 2007 год.

Source: Sherbimi Kombetar i Punesimit http://www.kerkojpune.gov.al/Note: Promotion program has started only in 2008, hence no data are available for year 2007.

2010 2011

Вкупно / Total Ж / F M / М Вкупно / Total Ж / F M / М

тИРАНА / TIRANA 21432 56.7 43.3 21923 57.0 43.0

Табела 3. Податоци одделно по род, НСВ Тирана 2010-11Table 3. Data disaggregated by gender, NES Tirana 2010-11

Извор: Национална служба за вработување http://www.kerkojpune.gov.al/Source: Sherbimi Kombetar i Punesimit http://www.kerkojpune.gov.al/

дните години бележи надолни трен -дови. токму спротивното се слу чувасо бизнисите кои вработуваат пре-тежно жени како што се ус лужниот,текстилниот или хигиенскиот сектор.

Човечките ресурси во НСВ

Во НСВ тирана персоналот брои54 лица, од кои повеќето се жени, асамо 16% се мажи. Сепак, раково-дителот е маж. Нема одделениеили персонал посветен само на ро-довите прашања во систематиза-цијата на НСВ тирана. Соговорни-ците тврдат дека имаат пос тојаниобуки за родови прашања но потоанаведуваат дека само некол ку ко-леги се ‘премногу обучени’ и деканема еднаква распределба на обу -ки и помеѓу останатите колеги.

просечниот сооднос на странкипо вработен е 45-50 клиенти го-дишно на еден вработен. Се наве-дува дека буџетот постојано сенамалува од година во година сошто само се ограничува и отежнувасекојдневната работа и реализа-цијата на целите. Според нив, оваасостојба е поврзана со генералнатаекономска криза.

Соработка

НСВ тирана имала соработка содруги државни установи, со суб јектиод приватниот сектор и од граѓан-ското општество. Како нај важни со-работници тие ги наведоа: цен тра-

in the last years. Exactly the oppo-site has happened to businessesemploying primarily women suchas cleaning, catering, and sewing.

NES human resources

NES Tirana has a staff of 54 em -plo yees, most of them women andonly 16% men. However, the officeis headed by a man. There is no gen -der unit or staff dedicated to genderissues in the organigram of NES Ti -rana. Interviewees claim to havecontinuously been trained on gen-der issues but then mention onlyfew people that have been ‘over-trained’ and no even distributions inother staff members.

The approximate ration of staffper client is at the level of 1 em-ployee per 45-50 clients in a year. Itis stated that the budget is continu-ously decreasing from year to yearputting more constrains and limita-tions on everyday work and in meet-ing objectives. According to them,this situation is associated with theoverall economic crises.

Collaborations

NES Tirana collaborated withother state institutions, with privatesector actors and civil society actors.Among the most important collabo-rators they listed: National NES and

142


лата на НСВ и Министерството затруд и социјала и еднакви можно-сти; Tрговските комори, МОт; Ром-ските НВОa, пр. Амародром; ор га -низаците на лица со попречува ња,пр. Здружението на лица со попре -чувања; и женските организации пр.Рефлексионе, SHDGSH идр. Гене-рално соработката со сите овие су -бјекти ја оценуваат како плодотвор-на. Сепак, тие потенцираа дека парт-нерствата и соработката со ос тана -тите субјекти останува нере дов на итреба да се за јакне.

МИСЛЕњЕ НА КОРИСНИЦИТЕ ЗАПРЕДИЗВИЦИТЕ И ПРЕЧКИТЕ ЗА ПРИСТАП И КОРИСТЕњЕ НА УСЛУГИТЕНА НСВ ЗА жЕНИТЕ

Перцепцијата за НСВ Тирана и нејзините услуги

Услугите на НСВ тирана ги ко-ристат клиенти од различни возра -сни групи, род, степен на образо-ва ние и социјална и културна поза-дина. Сепак, некои од нив се сме-таат за приоритетни или специјал -ни категории. Tука спаѓаат жените,младите, малцинствата – покон-кретно Ромите и Еѓипќаните и еми-рантите повратници – неодамнавклучени поради нивниот зголеменброј како последица на финансис-ката криза во мигрантските одре-дишта, земји како Грција и Италија.

Ministry of Social Affairs and EqualOpportunities; Trade chambers; ILO;Roma NGOs e.g. Amaro drom; Or-ganisations for people with disabili-ties e.g. Association of people withdisabilities; and Women organiza-tions e.g. Refleksione, SHD GSH etc.Overall, the partnership with all theseactors is rated as fruitful. However,they highlight that partnerships andcollaboration with other actors remainsporadic and need to be stren g -thened.

BENEFICIARIES PERCEPTIONS ON CONSTRAINTS AND CHALLENGES FOR WOMEN TO ACCESSAND BENEFIT FROM NES

Perceptions of NES Tirana and its services.

The services of NES Tirana areused by clients of different agegroups, genders, levels of educa-tion, and social and cultural back-grounds. However, some of themare considered as priority or specialcategories. These categories inclu -de women; young people; minori-ties – Roma and Evgjits in particu -lar; and returning emigrants – addedonly recently due to their growingnumbers following the financial cri-sis in the destination countries likeGreece and Italy.

143


Квалитативните податоци от кри -ваат генерална промена во гледа-њето на услугите на НСВ. тие не сесметаат повеќе како услуги за сиро-машните, безнадежните, нее ду ци -раните и неквалификуваните лица.Интервјуираните жени сметаат декамитот според кој НСВ единственоможе да понуди лошо платени ра-ботни места е напуштен. Ова го по-тврдува и самиот факт дека еден одинтерјуираните баратели на работабеше висококвалификувана странка,со магистер ски студии и кариера воводечка канцеларија за односи сојавноста во голема компанија.

Сепак, овој подобрен имиџ наНСВ го потврдија контактиранитекорисници на услугите. Спротивно -то мислење беше резултат од ониекои не ја контактирале ниту употре-биле НСВ при барањето работа.Tие сметаат дека НСВ обично со-работува со работодавачи кои един -ствено нудат работа во градежниш -твото, одржувањето или хигиенски -те услуги. Според некои од нив овабила главната пречка поради којане ја контактирале или искористи -ле НСВ. Овие екстремни разликиво перцепцијата помеѓу корисни-ците и некорисниците е доказ залошото информирање.

Деца и грижа за децата

помеѓу интервјуираните младижени имаше и мажени жени со децапомали од 6 год. (предшколска воз-раст). Соочени честопати со екстре -мната потреба за поголем при ход,

Qualitative data revealed an ove -rall shift in the perception on NESser vices. They are not consideredanymore as services for the poor,desperate, non-educated and un-qualified people. The women inter -view ed believe that the myth that NEScan only offer poorly paid jobs hasfallen. This is confirmed also by themere fact that one of the jobseekersinterviewed was a highly qualified cli -ent, holding an MA and with a carrierin leading PR office in a big company.

Nonetheless, this improved ima -ge of NES was valid for the contac -ted service users. The opposite re -sul ted with those who did not con-tact or use NES for jobseeking. Theybelieved that NES usually collabo-rates with employers who have tooffer only jobs in cleaning, mainte-nance and constructions. For someof them this was the main obstacledue to which they have not contactedor used NES. These extreme differ-ences in perceptions between usersand non-users is evidence of thepoor information.

Children and childcare

Among young women interview -ed, there were also married womenwith children under 6 (pre-schoolage). Faced with the often extremeneed for increasing their income, in-

144


испитаниците рекоа дека би разгле-дале и прифатиле било каква рабо -та, независно од фактот дека потоаисто така ќе треба да организираатчување и грижа за децата. Сепак,кога конкретно ги прашавме далиде цата и грижата за нив е проблеми/или пречка за барањето работа иприфаќањето работа со полно ра-ботно време, сите потврдија дека тоае вистина. Ова пред сè е повр заносо фактот дека повеќето жени по-тврдуваат дека тие самите воглавносе грижат за децата. Со оче ни со фи -нансиски проблеми, поради долгиотпериод на невработеност, тие не мо -жат да си доволат да плаќаат за чу-вање на децата. Најчестата алтерна-тива во таквите случаи е помош одбабите или дру гите блиски роднини.

потребата за платена нега задецата или дополнителна/алтерна-тивна нега на мајчинската е неоп -ходна не само за деца од пред-школска возраст туку и за деца одучили ш на возраст. Соговорничкитеизја- виле дека се двоумат дали дабара ат работа кога децата им се напретшколска возраст. Според нив,тие рационално одбираат самитеда се грижат за децата отколку даработат за плата која, во најголе-миот број случаи, би се потрошилана плаќа ње нега за детето. Спореджените, кога децата тргнуваат воучи лиште тие стануваат посамо-стојни и со ог лед на фактот штоима ат пристап до бесплатно шко-лување, шансите на жените да ра-

terviewees say that they will lookand accept any job regardless ofthe fact that they need to also arran -ge for their children’s care. However,when specifically asked if childrenand guaranteeing care for them is aconcern and/or constrain for search -ing for a job and being employedfull-time, they all substantiate for itto be true. This is primarily relatedto the fact that most women confirmto be themselves the main careproviders for their children. Under fi-nancial constrains due to lengthyperiods of unemployment they can-not afford for paid childcare. Themost common alternative used iscare from grandmothers or otherclose relatives.

The need for paid childcare oradditional/alternative care to themother care is necessary not onlyfor pre-school aged children butalso for children of school age. In-terviewees state that they hesitateto look for employment when theirchildren are younger than schoolage. According to them, they ration-ally chose to care themselves as towork for a salary which would go, inmost of the cases, for paid care.When children start school womenbelieve children get more indepen -dent and given the fact that accessto free, public school is possible,wo men’s chances to work in the paidlabour market increase. However,the same does not happen to theirconcern for childcare for afterschool

145


ботат на платениот пазар на трудотсе поголеми. Сепак, останува про-блемот со нега на де ца та во часо-вите по училиштето. Распоредитена јавните училишта не се вклопу-ваат целосно со распоредот наполната работна недела. Дополни-телно, жените можеби тре ба да ра-ботат во смени, бидејќи че сто, по -ради недостаток на простор, наста-вата во училиштата е организиранаво смени. Во ваквите случаи жени -те најчесто бараат помош од свои -те мајки или други роднини.

понатаму, јавната или приват-ната нега на децата не секогаш епра шање на избор. при правењетоизбор помеѓу двете, жените не се се-когаш соочени само со финансиски -те ограничувања. Една жена еми -грант повратник со нас ги споделиискуствата по враќањето. таа мора -ла да го испрати постарото дете воприватна градинка иако во тој мо-мент биле без работа и таа и сопру-гот. Со оглед на тоа што детето билородено и живеело во Грција, тоа незборувало албански за да оди водржавна градинка; и затоа било ис-пратено во приватна градинка (грчка)иако ова било вон нивните можности.

Барање работа

по решавање на прашањатаповрзани со нега на децата и/илипоради крајна потреба за приходи,жените почнуваат да бараат ра-бота. Најпопуларните начини за

hours. Public schools schedules donot match with full-time workingweek schedules. In addition, womenmight have to work in shifts as doesthe teaching happen to be organi -sed in several schools due to lackof premises. These are mostly thecases in which women have to lookfor support from their mothers orother relatives.

Further, public or private child-care is not necessarily a matter ofchoice. In deciding which one touse, women are not constrainedonly by financial limitations. An ex-emigrant shares her experienceupon return. She had to send herolder child to private kindergarteneven though together with her hus-band were jobless at that point.Born and raised in Greece the childdid not speak Albanian to go to pub-lic day-care; thus she was sent to aprivate one (Greek one) althoughthis was beyond possibilities.

Jobseeking

Upon resolving issues of child-care and/or under extreme need forincome women start searching forjobs. Most popular ways of doingthis are through newspapers and

146


ова се преку огласи или пријатели.Ова се најпопуларните начини несамо за жените кои не се обратилево НСВ туку и за жени кои се прија -виле. Барањето преку огласи вовес ник и ширењето на информаци -јата преку пријатели и роднини сесметаат за најизводливи.

Други начини вклучуваат орга-низации на граѓанското општествокои се бават со вработување наразлични целни групи или „одењеод врата до врата”. Жените главноконтактираат со женски организа-ции/здруженија или малцински ор-ганизации. „Одењето од врата доврата” е помалку популарно но сесмета како крајна опција. НСВ сеостава како најмалку популарна оп-ција, и според корисниците на НСВи според другите. Иако знаат заНСВ, тие повеќе сакаат самитепрво да побараат во весници ипреку пријатели пред да започнатсо формално барање работа. Овабеше зајакнето со фактот дека ин-тервјуираните жени биле неврабо-тени веќе подолг период пред да серешат да контактираат со НСВ.

Предизвици и можности

Странките контактираат и ја ко-ристат НСВ од различни причини ипод различни услови. Жените безникакво образование или каквабило информација за тоа како дасе ориентираат на пазарот на тру-

word of mouth. These are the mostpopular manners not only for wo -men who did not used NES but alsofor those who did. Looking thoughnewspaper advertisements andspreading the word among relati -ves and friends are believed to bemost feasible.

Other ways include contactingcivil society organisations whichdeal with employment of varioustarget-groups or „knocking door todoor“. Women mainly contact wo -men’s organisations/associationsor minority organisations. „Knock-ing door to door“ is less popular butis considered as a last move. NESis left as least preferred. This heldtrue for both users and non-users ofNES. Even though they knew aboutNES, they preferred to first lookthem selves through newspapersand acquaintances rather than starta formal jobseeking. This was rein-forced by the fact that the womeninterviewed had been unemployedfor long periods of time before de-ciding to contact NES.

Challenges and opportunities

NES was contacted and usedfor different reasons and under dif-ferent conditions. Women who hadno education whatsoever or lackedany information on how to orientthemselves in the labour market

147


дот го гледаат НСВ како единстве-ната порта кон вработување. Од дру -га страна, жени со високиквалификации и кариери контакти-рале со НСВ мислејќи дека служ -бата им ги зголемува можноститеза понуда пред клиентите, со огледна тоа што профилот не клиентитене е многу променет – обично се сониски квалификации, со што шан-сите на квалификуваните клиентиза вработу- ва ње стануваат пови-соки.

Од друга страна, некои жени ед-ноставно никогаш не слушнале заНСВ и за нејзините услуги. Tие несе свесни дека оваа установа по-стои, и автоматски не можат да ѝпристапат или да ја искористат. Но,недостиг на информации за НСВне била причина за жените коизнаеле за НСВ но ја игнорирале.причините за ова биле поврзани сонедоволните информации за при-родата на услугите како и за нивотона успех кој го има оваа услуга. Же-ните кои наместо тоа решиле дакон тактираат со женски или другиорганизации сметале дека услугитена НСВ се безбадежни, губење вре -ме, велат дека никогаш не слуш-нале за некои успешни приказни одклиенти – корисници на НСВ.

Изборот дали да се оди прекуНСВ не бил поврзан само со ни-вото на информации. Обете катего-рии на интервјуирани жени посо- чиле и други причини. потешкотии -те кои биле констатирани биле по-

considered NES as their only doorto employment. On the other edge,women with advanced qualifica-tions and carrier contacted NESthinking that the service has in-creased the range of opportunitiesof offers to clients, whereas theclients have not changed much intheir profile – being usually poorlyqualified, thus giving more chancesto the qualified client to succeed inbeing hired.

On the other hand, some wo -men simply had never heard of NESor its services. They are not awareof their existence and by defaultcannot access or use them. But lackof information on their existencewas not the reason for women whowere aware but ignored NES. Rea-sons for this were related with thepoor information on the nature of theservice as well as on the level ofsuccess this service has. Womenwho had instead contacted wo men’sor other organisations believed thatNES services were hopeless, awaste of time, and that they heard ofno success stories whatsoever formclients using NES.

Choosing to go though NES ornot was not just a matter of choicebased on level of information. Otherobstacles were identified by bothcategories of women interviewed.Difficulties were underlined as re-lated to the physical access to NESoffices. Interviewees could not re-

148


врзани со физичкиот пристап до кан -целариите на НСВ. Испитаницитене знаеле каде има канцеларија воблизина а одењето во централатане било секогаш изводли во (посеб -но за жените од пери урбаните обла -сти или жените емигрантки - пов- рат нички од странство кои ја затек-нале тирана драстично променета).

Дополнително на ова, канцела-риите на НСВ тирана неколкупатија менувале локацијата. Дури и напознавачите на установата им билотешко да ја пронајдат новата ад-реса. Соговорниците не се сеќаваатна какви било кампањи за поди-гање на свеста или на обични ин-формативни акции за поширокорекламирање на овие или на некоислични промени. Друга потешкотијаво пристапот кон услугите на НСВ ешто тие не се отворени кон се-мејствата. На некои жени кои самисе грижат за децата им е тешко сеобратат до канцелариите на НСВ завреме на нивното работно време.

ЗАКЛУЧОЦИ И ПРЕПОРАКИ

Севкупно гледано, нивото на не -вработеност во регионот на тиранае повиско кај жените како и во оста-токот на Албанија. И покрај овој до -бро познат факт, се претпоставувадека жените не се во фокусот настратегиите, политиките и програ -ми те за вработување. Жените сегледаат како дел од „специфичните

call of any branches of the officeand having to go to the main officewas not always feasible (particu-larly for women from periurban are -as or women returning from emigration and finding a drastically changedTirana).

In addition, NES Tirana officeshave changed location several times.Even for those women familiar withthe service, it had been difficult tofind out about the new address. In-terviewees did not remember of anyawareness raising campaigns orsimply informative actions to broadlyadvertise these changes or othersimilar ones. Another difficulty inacces sing NES services was forthem not being family-friendly. Somewomen being primary carers fortheir young children cannot make itfor the official schedules of the NESworking hours.

CONCLUSIONS AND RECOMMENDATIONS

Overall, the level of unemploy-ment in Tirana region is higher forwomen as for the rest of Albania.Notwithstanding this is well-knownfact, it is understood that womenget no particular attention from em-ployment strategies, policies andprograms. Women are just consid-

149


групи“ и НСВ тирана не спровеланиту една родово сензитивна ана-лиза или мерка за гарантирање напоголема пристапност на жени текон услугите. На мажите и жени те имсе нудат истите услуги и се очеку -ва да имаат исти нивоа на при стап,што резултира со родово неприла-годени практични импликации.

Препорака: Неопходно е во си -те фази на креирање и имплемен-тација на политиките да се мислина родовите разлики и да се приме-нува пристап кој ќе биде родовосензитивен. Некои предлози би би -ле прибирање на податоци оддел -но по родови, анализа на специ-фичните потреби на одделните ро-дови, укажување на политичкитеопции кои се родово прилагодливии конечно, буџетирање, имплемен-тација и евалуација на политики коиќе ги земат предвид родовите раз -ли ки какои и различниот исход којовие интервенции би ги предизви -ка ле за мажите и жените.

Иако локалните состојби нај до -бро ги знаат и согледуваат локал-ните служби, регионалните канце -ларии на НСВ се чини дека немаатвоопшто или сосема малку моќ закреирање на политики. Од региона -л ните канцеларии на НСВ не се оче -кува, и всушност тие не плани ра атниту имплементираат никакви кон-кретни или регионално скроенимерки. Нивниот единствен директенпридонес во вообликувањето на новистратегии, политики и про гра ми е пре -ку учество во консултации и работ -

ered part of „particular groups“ andNES Tirana accounts for neithergender sensitive analysis nor anygender sensitive measures taken toguarantee accessibility for womenon the service. Women and men areoffered the same service thus ex-pected to have similar levels of ac-cess – resulting in gender-blind prac -tical implications.

Recommendation: It is neces-sary for all phases of policy design-ing and implementation to accountfor gender differences and apply agender sensitive approach. Theseshould include but not be limited togathering of gender disaggregateddata, survey of gender specificneeds, identification of gender sen-sitive policy options and finallybudgeting, implementing and eval-uating policy accounting for genderdifferences as well as for the differ-ent outcomes interventions couldbring about in women and men.

Even though local reality is bestknown/perceived by local services,in the case of regional NES offices,they appear to have little if no pol-icy-making power. NES regional of-fices are not expected and in factthey do not plan and implement anyspecific, regional tailored measures.Their only direct contribution in sha -ping new strategies, policies andpro grams by becoming part of theconsultations and working groups

150


ни групи формирани од ресорнотоминистерство за третира ње на пра-шањата на вработувањето; но сепакова не е рутинска практика.

Препорака: Мора да се разми -сли повторно за моќта за креирањеполитики на регионалните канцела-рии на НСВ. потребно е да се пре-земат мерки или да им се зајакнемоќта преку децентрализирање надел од моќта за донесување по-литки која во моментов е целосносконцентрирана на национално ни -во или преку зајакнување на нив-ното учество и придонес во самитепроцеси. првата алтернатива кон-кретно би помогнала да се дадеизраз и да се третират конкретнипроблеми и прашања на регионот(на пример, во некои области имабројни примери на емигранти пов -ратници, а во други можеби е по-требен поголем фокус на самохра -ните мајки или на жените како гла -ви на домаќинствата.)

постои традиција на прибира -ње податоци одделно според пол,возраст, образование, регион и про -грама. Сепак, во регионалните кан-целарии, овие податоци се ‘забо -ра вени’ во досиеата, што доведувадо слабо креирање на политики ба-зирани на докази. Овој процес е до -ста механички, прибирањето на по -датоци и известување за истите доцентралата на НСВ.

Препорака: процесот на приби-рање податоци мора да се зајакнесо цел поефективно креирање наполитики. податоците мора да вклу -

set by the line ministry in dealingwith employment issues; however,not a routine procedure.

Recommendation: Policy powerof NES regional offices needs to bereconsidered. Measures need to betaken to either increase their policypower by decentralising some ofthe policy power currently all con-centrated at the national level or byincreasing their participation andcontribution in the policy-makingprocesses. The first alternative wouldparticularly help in reflecting andaddressing region specific issuesand problems (for instance, someareas might be more prone to re-turning of migrants and others mightneed to focus more on women headof households ore lone mothers.)

There is a tradition of gatheringdata disaggregated by sex, age,education, area and program. How-ever, at the regional offices, suchdata are left to ‘sleep’ in files lead-ing to poor evidence-based policy-making. The process is quite mec-hanic, gathering data and reportingthem to national NES.

Recommendation: The data gat -hering process needs to be impro -ved in the light of informing policy-making. Data need to include andreflect more on the diversity of NESusers. Although this is done to cer-tain extend at the national level,same needs to be extended to local/regional level.

151


чуваат и повеќе да се осврнат наразнообразноста на корисницитена НСВ. Иако ова се врши до одре-ден степен на национално ниво,истото треба да се прошири и нало кално/регионално ниво.

Искуството и соработката со раз -личните работодавачи покажа ладека, неазвисно од видот на обу кикои НСВ ги нуди на барателите наработа, тие секогаш преферират даги преквалификуваат, што трае до -ста долго, а за тоа време на барате -лите на работа не им се исплаќаништо. Со ова се пролонгира нивни -от статус на невработени со нискиили никакви проходи и залудно сетрошат инвестициите на службитена НСВ за обука/преквалификација.

Препорака: Активностите за обу -ки и преквалификација може да седоделат на надворешни субјектикои би ги вработувале корисницитена НСВ. Со ова би се заштедилевре мето и средствата кои НСВ гитроши на станки кои потоа работо-давачите поторно ги обучуваат. До-полнително, на овој начин обукатанајдобро ќе ги задоволи потребитена работодавачот, и шансите се по-големи корисниците на НСВ да од-говараат на потребите на работо -давачот и да се склучуваат догово -ри за вработување на подолг рок.

постои ограничено следење насостојбата со корисниците на ре-гионалните услуги. Многу неодам-на е воведена промена која вклу -чува процедури за следење на со-стојбата на корисниците на курсе -

Experience and collaborationwith various employers has shownthat regardless from what trainingsNES has offered to jobseekers theyalways prefer to re-train them for rel-atively long periods of time on whichjobseekers do not get paid. This pro-longs their unemployment status oflow if no income and wastes the in-vestments done by NES servicesthough trainings/ qualification.

Recommendation: Training andqualification activities could be out-sourced to employers hiring NESclients. This will save time andmoney NES spends on clients whoare later retrained by their employ-ers. In addition, the training will bestmeet the needs of the employer, in-creasing the changes of NES clientsto satisfy employers and have long-term employment contracts.

There is limited follow-up on theclients who contact and use NESregional services. Only recently achange has been introduced inclu -ding follow-up procedures on thoseclients benefiting from the trainingcourses provided by NES. Otherways through which NES staff mightget informed on what happened withtheir clients is either when they re-con tact the office or when unsatisfiedemployers contact NES on the cli -ents they have recommended them.

152


вите за обука кои ги нуди НСВ. Дру -ги начини преку кои персоналот наНСВ може да се информира за тоашто им се случило на странките сеили доколку повторно стапат во кон -такт со канцеларијата, или доколкунезадоволни работодавачи контак-тираат со НСВ во врска со стран-ките кои им ги препорачале.

препорака: Следењето требада стане составен дел од постапка -та со која било странка која приста-пува или ги користи услугите наНСВ. тие се неопходни за мерењена долгорочниот успех, одржливо-ста на постигнувањата и за инфор-мација за степенот на задоволствона странките со услугите.

Регионалните канцеларии наНСВ имаат недефинирани капаци-тети во однос на родовите праша -ња, со оглед на тоа што немаатпер сонал или службеник задолженза еднакви можности за родовите.Се пак, тие имале најразлични обу -ки за родовите прашања во текотна изминатите години. Ова не ќебеше проблем доколку овие капа-цитети не беа под закана на непо-стојаноста на персоналот илинееднаквата распределба на обу-ките помеѓу вработените.

Препораки: Регионалните кан-целарии на НСВ идеално треба даимаат канцеларија за еднакви ро-дови можности и да го обучуваатпер соналот за теми повзани со ро-дововата еднаквост. Доколку е теш -ко да се постигне ова комбинацијапоради буџетските ограничувања,

Recommendation: Follow-upneeds to become an integral part intreating any of the cases who ap-proach and use NES services. Theyare necessary to measure long-termsuccess sustainability of achieve-ments as well as know clients sat-isfaction on the service.

Regional NES offices have unde -fined capacities on gender issues,having no gender equal opportuni-ties office or staff. However, they havebeen receiving different trainings ongender issues throughout the years.This would be nonproblematic if itwas for such capacities not to bethreatened by frequent turn-off ratesof the staff or the uneven distributionof training opportunities among staffmembers.

Recommendation: NES regio -nal offices would ideally have agender equal opportunities officeas well as train their staff on genderequality issues. If such a combina-tion is difficult to achieve due tobudget constraints, it would at leastbe necessary to have an institutionmemory/database on the existinggender capacities in the staff whichcan be used accordingly.

Partnership and collaborationswith civil society actors and privatesector businesses and associationshave proven fruitful for NES Tirana.However, such partnerships and

153


барем е потребно да постои инсти-туционална меморија/база на пода -тоци за постојните родови капаци-тети помеѓу персоналот која соод-ветно би можела да се искористи.

партнерствата и соработката сосубјектите и здруженијата на гра-ѓанското општество и приватниотсектор се покажаа дека се корисниво случајот со НСВ тирана. Сепак,ваквите партнерства и соработкаостануваат ретки и недостасува сле -дење на состојбата.

Препорака: Регионалните кан-целарии на НСВ треба да ја надгра-дуваат и зајакнуваат традицијата насоработка со различните субјекти.Оваа соработка треба да се зајакнеи формализира за да не стане пред -мет на волја и капацитет на поедин -ци туку да прерасне во институци о- нална работа.

Севкупно гледано, постои пого-лема популарност и подобар имиџна услугите на НСВ што охрабруваповеќе жени да ги користат. Сепак,пристапот и користењето на услу-гите на НСВ се намалува кај жени -те поради недостиг или ограничениинформации, нерешен проблем согрижа за децата од сите возраснигрупи, или поради локацијата наканцелариите на НСВ.

препорака: НСВ тирана мораповеќе да се потруди да стане вид-лива. Информациите за службитена НСВ треба да се испраќаат наначин преку кој ќе продрат до најго-лем број на клиенти, посебно жени,кои се мнозинството на корисни-

collaboration remain sporadic andmissing follow-up.

Recommendation: NES regio -nal offices should build on andstren gthened on the tradition of col-laborating with various actors. Thesecollaborations should be advancedand formalised so for them not tobe subject to individual wills andskills but rather an institutionalisedaffair.

Overall, there is a higher popu-larity and a better image of NESser vices which might encouragemore women to use them. None -theless, women’s access and useof NES services is constrained bylack or limited information, unre-solved issues of childcare for chil-dren of all ages-groups, and loca -tion of NES offices.

Recommendation: NES Tiranamust work harder on its visibility. In-formation on NES services need tobe distributed in ways that reachmost of their clients i.e. primarilywomen, the vast majority of theirusers. Child-care policies need tocontribute in work-family reconcili-ation considering need for care notonly for preschool age children butalso children who go to schoolswhose schedules do not match withworking parents’ schedules. Spe-cial considerations should be paidto groups with specific needs suchas returning emigrants whose chil-

154


ците. политиките за нега на децататреба да дадат придонес кон усо -гла сување на работните со семеј -ните обврски, со разбирање за пот-ребата за грижа за децата од пре-тшколкска возраст но и за децатакои одат во училиште со распоредкој не се вклопува со работниотраспоредот на родителите. требада се посвети посебно внимание нагрупите со посебни потреби какошто се емигрантите – повратницина чии деца може да им се потреб -ни дополнителни ча сови наставаили модалитети на нега. Локација -та на канцелариите на НСВ требада биде најдостапна што е можноза жените, да биде во голема кан-целарија, како што е во тирана, ачестото селење не е препорачливо.

Конечно, услугите на НСВ не сеглавната стратегија за барање ра-бота. Жените бараат работа прекувесници и пријатели и роднини предда контактираат со канцелариите наНСВ. Оттаму, услугите на НСВ тре -ба да се реформираат и да ги ажури -рат своите пристапи за да се при -способат кон новите развојни прав -ци, посебно поврзани со комуника-цијата. печатените медиуми и интер -нетот треба да станат главни те ко-муникациски канали со странките.

dren might need additional classesor care options. NES office locationneeds to be as accessible as pos-sible for women and in a big officesuch as Tirana branches (or mov-ing offices) need to be considered.

Finally, NES services are not amain jobseeking strategy. Womenlook for jobs in newspapers andthrough relatives and friends priorto contact NES services. Hence,NES services need to reform andupdate their approaches adaptingto new developments, particularlyrelated to communication. Printedmedia and internet should becomepriority channels of communicationwith clients.

155


156


Литература/References

• Alemain, J (2012). Active or Passive? Reforming Employment Benefits in the OECDReview of European Studies; Vol. 4, No. 5; 2012 ISSN 1918-7173 E-ISSN 1918-7181 Обја -ве но од Центарот за наука и образование на Канада

• Bergemann, A. and van der Berg G.J. (2006). Active Labor Market Policy Effects forWomen in Europe: A Survey, IZA discussion paper No.2365, October 2006, достапно на:http://www.lmps.gofor.de/2006 ActiveLaborMarketPolicyEffects%20forwomen.pdf

• Betcherman, G, Olivas, K.and Dar, A. (2004). “Impact of Active Labor Market Pro-grams: New Evidence from Evaluations with Particular Attention to Developing and transitionCountries.” Washington, D.C.: World Bank, Social Protection Discussion Paper Series 0402.

• Boone, J. van Ours, Jan C. (2004) Effective Active Labor Market Policies, IZA Discus-sion paper series, No. 1335

• Calmfors L, Forslund A, and Hemström M (2002), ‘Does active labour market policywork? Lessons from the Swedish experiences’ Institute for Labour Market Policy EvaluationWorking Paper 2002:4

• Calmfors, L. Forslund A., and Hemström, M. (2001) Does active labor market policy work?Lessons from the Swedish experiences, Swedish Economic Policy Review 8, 2:61-124.

• Calmfors, L. (1995) What can we expect from active labor market policy?, Konjunk-turpolitik 43, 11-30.

• Campbell, R. and Brue, S.L. (1995), Contemporary Labour Economics, Објавено одMcGraw-Hill, Inc, Singapore.

• Card D., Kluve J. and Weber A. (2010), Active Labour Market Policy Evaluations: AMeta-Analysis, Economic Journal, Royal Economic Society, vol. 120(548), стр. F452-F477,November 2010, достапно на: http://www.nber.org/papers/w16173

157


• Cornelißen, T. (2007) Flexibility and security in the labour market: Labour market institutionsand perceived job security in Europe. Budapest, International Labour Office, 2007

• Dar, A. and Tzannatos, P.Z. (1999) “Active Labor Market Programs: A Review of theEvidence from Evaluations,” Social Protection Discussion Paper no. 9901, January. TheWorld Bank. Washington, D.C.

• Davidson, C. (1990), Recent Developments in the Theory of Involuntary Unemployment,W. E. Upjohn Institute for Employment Research, Kalamazoo, MI 49007”.

• Greenberg, D.H. Michalopoulos, C. Robins, P.K. (2003). “A Meta-Analysis of Govern-ment-Sponsored Training Programs”. Industrial & Labor Relations Review. Volume 57, Issue1 2003 Article 2.

• Haji, S.H. (2007) The Youth Employment in East Africa: An Integrated Labour MarketPerspective African Integration Review Volume 1, No. 2, July 2007

• Heckman, J.J., R.J. LaLonde and J.A. Smith (1999), "The economics and econometricsof active labour market programs", in O. Ashenfelter and D. Card (eds.), Handbook of LaborEconomics 3, Elsevier, Amsterdam.

• Hujer R., Thomsen S.L., and Zeiss, C. (2004) The Effects of Vocational Training Pro-grammes on the Duration of Unemployment in Eastern Germany IZA DP No. 1117

• INSTAT (2012) Rezultate kryesore nga Anketa e Forcave të Punës 2011, INSTAT, тirana.http://www.instat.gov.al/me dia/1934 02/rezultate_t_anket_s_s_forcave_ t_pun_s _2011.pdf

• Kluve, J. (2006). “The Effectiveness of European Active Labor Market Policy”, IZA Dis-cussion Paper, No. 2018, Bonn.

• Kluve, J. and Schmidt, C.M. (2002). "Can training and employment subsidies combatEuropean unemployment?", Economic Policy 35, 409-448.

• Martin, J. P. and Grubb, D. (2001), "What works and for whom: a review of OECD coun-tries’ experiences with active labor market policies???", IFAU Working Paper 2001:14.

• O’Leary, C., Nesporova А., Samodorov, A. (2001). Manual on evaluation of labour marketpolicies in transition economies. Geneva: ILO.

• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) (2004). OECD em-ployment outlook 2004: Reassessing the OECD jobs strategy. Paris: Organisation for EconomicCo-operation and Development. OECD Publishing

• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) (1994) OECD JobsStudy: Facts, Analyses, Strategies, OECD Publishing

• Puerto, O.S. (2007) Labor Market Impact on Youth: A metaanalysis of the Youth Em-ployment Inventory A background paper for the World Bank’s 2007 Youth Employment In-ventory, conducted by the Social Protection and Labor Unit of the Human DevelopmentNetwork.

• Sherbimi Kombetar i Punesimit (SHKP) (2011) Buletini statistikor 2011, тirana.http://www.kerkojpune.gov.al/

• Vis, B. (2009). The importance of socio-economic and political losses and gains in wel-fare state reform Journal of European Social Policy 2009

• Vis, B. (2010). Politics of risk-taking: Welfare state reform in advanced democracies. Am-sterdam: Amsterdam University Press.

158


• Wilson, T. (2012) Youth Unemployment: Review of Training for Young People with LowQualifications BIS RESEARCH PAPER NUMBER 101Centre for Economic and Social In-clusion

• World Bank (WB), (2012). World Bank list of economies (July 2012) http://www.wsl. ch/di-enstleistungen/veranstaltungen/veranstaltungskalender/beech_forests/World_bank_list.pdf

правни акти• Национална сратегија за вработува ње (2007-13)• Одлука на Советот на министри бр. 873 од 27.12.2006 год. за „Финансиските

мерки, критериуми и процедури за имплементација на програмите за професионалностажирање за невработените баратели на работа кои дипломирале во земјата или востранство”

• Одлука на Советот на министрите бр. 47 од 16.1.2008 год. за „програмата за про-мовирање на вработувањето преку преквалификации на работното место”

• Одлука на Советот на министри бр. 48 од 16.1.2008 год. за „Износот и критериу-мите за користење на програмите за промовирање на вработеноста кај невработенитебаратели на работа со потешкотии”.

Legal documents• The National Strategy for Employment (2007-13)• Council of Ministers Decision No. 873 dt. 27.12.2006 on the “Financial measures,

criteria and procedures on the implementation of professional internship programs forunemployed jobseekers who graduated in the country or abroad”

• Council of Ministers Decision No. 47 dt. 16.1.2008 on the “Program for promotingemployment through in-work qualifications”

• Council of Ministers Decision No. 48 dt. 16.1.2008 on the “Amount and criteriato benefit from the program of promoting employment among unemployed jobseekersin difficulties”

journal of social policy · 2015. 8. 21. · jovan pejkovski.....45 the role of social transfers in...

Documents