1. Gatunki i epoki (w ramach przypomnienia nie bdzie na sprawdzianie!)

Tytu utworuAutorGatunek Epoka

Krl EdypSofoklestragedia antycznastaroytno

Wybudowaem pomnik, Do LeukonoeHoracypiestaroytno

Bogurodzica*Utwr anonimowypieredniowiecze

PIENI*Czego chcesz od nas Panie, Niezwykymi nie leda pirem opatrzony, Nie porzucaj nadziej, Wy, ktrzy pospolit rzecz wadacie, Serce rocie patrzc na te czasy, Chcemy by sobie radzi, Nie wierz Fortunie,Pie witojaska o Sobtce

Jan Kochanowskipierenesans

Treny*Jan Kochanowskitrenrenesans

Makbet William Szekspirtragediarenesans

Do trupa

Jan Andrzej Morsztynsonetbarok

Zbytki polskieWacaw Potocki--------------barok

Do krla, Pijastwo, ona modna, wiat zepsutyIgnacy Krasickisatyraowiecenie

Hymn do mioci ojczyznyIgnacy Krasickihymnowiecenie

BAJKI*: Jagnie i wilcy, Ptaszki w klatce, Przyjaciele, Szczur i kot, DewotkaIgnacy Krasickibajkaowiecenie

RomantycznoAdam Mickiewiczballadaromantyzm

Pan Tadeusz*Adam Mickiewiczepopeja narodowaromantyzm

Dziady cz. III*Adam Mickiewiczdramat romantycznyromantyzm

Sonety krymskie, np. Stepy akermaskie, Pielgrzym, Bakczysaraj, Cisza morskaAdam Mickiewiczsonetromantyzm

Liryki lozaskie: Nad wod wielk i czyst, Snu mio, Gdy tu mj trup, Polay si zy...Adam Mickiewicz--------------romantyzm

Do M***, Dobranoc, NiepewnoAdam Mickiewicz--------------romantyzm

Kordian Juliusz Sowackidramat romantycznyromantyzm

Testament mj, RozczenieJuliusz Sowacki--------------romantyzm

(Hymn) Smutno mi Boe...Juliusz Sowackihymnromantyzm

Grb AgamemnonaJuliusz Sowackipieromantyzm

Marionetki, Pielgrzym, Moja piosenka (II), Co Ty Atenom, zrobi Sokratesie..., Fortepian Szopena, W Weronie Cyprian Kamil Norwid---------------romantyzm

Bema pamici aobny rapsodCyprian Kamil Norwidrapsodromantyzm

Lalka*Bolesaw Pruspowie realistycznapozytywizm

Zbrodnia i kara Fiodor Dostojewskipowie psychologicznapozytywizm

Mendel GdaskiMaria Konopnickanowelapozytywizm

KamizelkaBolesaw Prusnowelapozytywizm

PotopHenryk Sienkiewiczpowie historyczno przygodowapozytywizm

Koniec wieku XIX, Nie wierz w nic, Evviva larte, Lubi, kiedy kobieta, Melodia mgie nocnych, Anio PaskiKazimierz Przerwa Tetmajer--------------Moda Polska

Krzak dzikiej ry w Ciemnych SmreczynachJan KasprowiczsonetModa Polska

Dies irae (Dzie gniewu)Jan KasprowiczhymnModa Polska

Rozmiowaa si ma dusza, Witajcie kochane gryJan Kasprowicz-----------Moda Polska

Z chaupy Sonet IJan KasprowiczsonetModa Polska

Deszcz jesienny, Przedpiew, KowalLeopold Staff-----------Moda Polska

Wesele*Stanisaw Wyspiaskidramat symbolicznyModa Polska

Ludzie bezdomni*Stefan eromskipowieModa Polska

Jdro ciemnociJoseph ConradpowieModa Polska

FerdydurkeWitold Gombrowiczpowie awangardowadwudziestolecie midzywojenne

Poegnanie z Mari, U nas, w Auschwitzu..., Prosz pastwa do gazuTadeusz Borowskiopowiadanieliteratura po 1939r.(lub literatura wspczesna wojna i okupacja)

Inny wiat Gustaw Herling - Grudziskipowie autobiograficznaliteratura po 1939r.(lub literatura wspczesna wojna i okupacja)

Zdy przed Panem BogiemHanna Krallreportajw.

DumaAlbert Camuspowie - parabolaliteratura wspczesna

Tango Sawomir Mroekdramat absurduliteratura wspczesna

Bolesaw Lemian

Julian Tuwim

Maria Pawlikowska - Jasnorzewska

Czesaw Miosz

Krzysztof Kamil Baczyski

Tadeusz Rewicz

Zbigniew Herbert

Miron Biaoszewski

Wisawa Szymborska

Stanisaw Baraczak

Jan Twardowski

O komunikacji jzykowej

1. Definicja

Akt komunikacji jzykowej kada sytuacja, w ktrej uywa si jzyka, aby porozumie si z innym czowiekiem.

Model aktu komunikacji

Nadawca osoba, ktra tworzy komunikatOdbiorca osoba, ktra odbiera komunikatKontekst wszystko to, o czym mwi ludzie, a co naley do rzeczywistoci pozajzykowej, sytuacja, w ktrej zosta wypowiedziany komunikatKomunikat wypowied sformuowana przez nadawcKod jzyk, ktrym ludzie si porozumiewaj w okrelonym akcie mowy, sownictwo, zasady gramatykiKontakt czno midzy nadawc i odbiorc

Kana komunikacji sposb, w jaki komunikat dociera od nadawcy do odbiorcy Nadawca - podmiot wypowiedzi dziaajc z okrelon intencj, kieruje do odbiorcy konkretny komunikat. Moe by indywidualny lub zbiorowy.Odbiorca - uczestnik aktu komunikacji odbierajcy komunikat nadawcy. Moe by indywidualny lub zbiorowy. Nie zawsze jest konkretnym adresatem zdarza si, e nadawca kieruje komunikat do bliej nieokrelonego odbiorcy.Komunikat - tekst, przekaz To pewien zbir znakw uporzdkowany zgodnie z zasadami obowizujcymi w danym kodzie (np. w kodzie jzykowym). Komunikat mog tworzy rne znaki i sygnay (np. gesty policjanta kierujcego ruchem, alfabet Morsea, alfabet flagowy). Moe on mie rne formy, np. ustn lub pisemn.Kod jzykowy sownictwo i zasady gramatykiKomunikat musi zosta wyraony za pomoc znakw nalecych do okrelonego kodu, ktry powinien by znany zarwno nadawcy, jak i odbiorcy. Musz oni posugiwa si wsplnym systemem znakw, np. dla odbiorcy nieznajcego jzyka chiskiego komunikat w tym jzyku bdzie niezrozumiay. Dziki znajomoci wsplnego kodu odbiorca jest w stanie dekodowa, czyli odczytywa przekaz wysany przez nadawc. Kod moe by werbalny (sowny) lub niewerbalny (bezsowny).Kontekst rzeczywisto zewntrzna/ element rzeczywistociKomunikat dotyczy jakiego elementu rzeczywistoci, czyli kontekstu. Aby poprawnie odczyta przesan informacj, potrzebna jest wic znajomo sytuacji, w ktrej zachodzi akt komunikacji jzykowej.

Kana - komunikaty s przekazywane za pomoc konkretnego kanau, ktrym mog by np. kartka, zapis na tamie magnetycznej, przewody telefoniczne, list itp.

Ten model aktu komunikacji sta si podstaw wyodrbnienia podstawowych funkcji jzyka przez amerykaskiego jzykoznawc Romana Jakobsona.

2. FUNKCJE JZYKA

a) informatywna (poznawcza) suy do przedstawienia wiedzy nadawcy o otaczajcej go rzeczywistoci, informuje o czymb) ekspresywna polega na wyraeniu przez nadawc emocji, przey, wrae, stanw psychicznych towarzyszcych wypowiedzic) impresywna oparta na perswazji, nastawiona jest na wywoanie okrelonych reakcji u odbiorcy, wpynicie na jego postaw i zachowanie; zachcenie, nakonienie do pewnych dziaad) poetycka suy uwypukleniu pikna wypowiedzi poprzez jej staranne zbudowanie oraz nasycenie rodkami stylistycznymie) fatyczna polega na nawizaniu i podtrzymaniu kontaktu, np. Cze! Co sychaf) metajzykowa charakteryzuje si skoncentrowaniem na samym jzyku i sposobach jego wykorzystania, np. Tak si nie mwi, to niepoprawna forma

FUNKCJA INFORMATYWNA

Przykady tekstw:- codzienne rozmowy- artykuy prasowe- teksty naukowe, np. podrczniki, encyklopedie- ogoszenia i zawiadomienia

Cechy tekstw penicych t funkcj:- obiektywny ton wypowiedzi- przewaga zda oznajmujcych (pojedynczych lub zoonych)- wystpowanie zda bezpodmiotowych i rwnowanikw zda- sownictwo charakterystyczne dla danej dziedziny wiedzy- obecno dat, danych liczbowych.

FUNKCJA IMPRESYWNA

Przykady:- rozkazy- groby- proby, podania- nakazy, zakazy typu urzdowego, np. ustawy, regulaminy- instrukcje, poradniki, rady- pytania,- slogany i hasa wystpujce w reklamie- przemwienia

rodki jzykowe wystpujce w tekstach penicych t funkcj:

- zdania wykrzyknikowe i pytajce, np. Zobaczcie!, Czy to musi tak wyglda?- formy trybu rozkazujcego, np. zrb, pjdmy, niech powiedz- czasowniki typu: trzeba, naley, wypada, powinien, musie, np. Naley mu pomc- partykuy, np. Zrbe to wreszcie!- sownictwo emocjonalne i wartociujce, np. genialne dzieo, artyku miernego red aktorzyny- formy pierwszej osoby lm lub zaimki my, nasz, budujce poczucie wsplnoty, np. nasz cel, rbmy to razem- formy drugiej osoby lp zwracanie si do odbiorcy, np. Jeste tego warta.

FUNKCJA EKSPRESYWNA

Przykady:- pamitnik- dziennik- reportae (czciowo)- utwory literackie - poezjarodki jzykowe suce wyraeniu emocji:

- krtkie zdania i rwnowaniki zda- zdania pytajce (wyraajce np. wtpliwo, niepewno)- zdania wykrzyknikowe- niedopowiedzenia, zdania urywane (zaznaczone wielokropkiem)- powtrzenia- ironia

FUNKCJA POETYCKA

Przykady:- teksty nalece do literatury piknej- wypowiedzi retoryczne, np. przemwienia- przysowia- arty jzykowe- hasa i slogany

Jzyk tekstw:- liczne rodki stylistyczne, takie jak np. przenonie (oywienia, uosobienia), porwnania, antytezy, metafory, epitety, powtrzenia- walory melodyczne jzyka (instrumentacja goskowa, rym, rytm, podobiestwo brzmieniowe sw)- wieloznaczno wyrazw i wyrae (gra sw, wykorzystanie zjawiska homonimii)- neologizmy

3. IRONIA i jej FUNCJE

Ironia niezgodno midzy intencj wypowiedzi a jej dosownym sensem; zoliwo ukryta w wypowiedzi pozornie zawierajcej aprobat, np. To prawdziwy mistrz ortografii! (o osobie piszcej z mnstwem bdw ortograficznych).

Ironia jest zabiegiem wiadomie uywanym przez nadawc. Jego wypowied ma okrelon intencj, np. kto pozornie chwalc, w rzeczywistoci krytykuje. Prawdziwe znaczenie komunikatu jest wic ukryte pod warstw dosown i wymaga odczytania przez odbiorc. Ironia to w pewnym sensie gra midzy nadawc a odbiorc.

Funkcje ironii

Uywa si jej, aby: wyrazi dezaprobat dla czyich sw, zachowa itd. chtnie stosuj j mwcy, gdy efekt ironii jest czsto silniejszy ni w przypadku krytyki wyraonej w sposb bezporedni, ukaza mieszno widoczn w postawie, zachowaniu, sytuacji, zaznaczy dystans wobec jakiej osoby lub zjawiska.Nadawca moe skierowa ostrze ironii take przeciwko samemu sobie. Mamy wwczas do czynienia z autoironi, np.: Nie sdziam, e jestem a taka zdolna! (wypowied w sytuacji np. niezdania egzaminu).4. MANIPULACJA JZYKOWA

Manipulacja jzykowa wiadome wykorzystywanie rodkw jzykowych, ktre ma na celu wpynicie w niejawny sposb na pogldy lub dziaania odbiorcy.rodki jzykowe suce manipulacjiCelom manipulacyjnym mog suy m.in.: naduywanie form pierwszej osoby lm. oraz zaimkw (my, nasze itp.) w celu wywoania wraenia wsplnoty nadawcy i odbiorcy komunikatu, nacechowanie emocjonalne wypowiedzi, stosowanie eufemizmw i hiperboli, stosowanie sownictwa wartociujcego (np. wietny, le, prawdziwy, kamstwo), ktre narzuca odbiorcy okrelon ocen zjawiska, bazowanie na uproszczeniach i uoglnieniach (np. Polak potrafi), naduywanie sw typu: wszyscy, nikt, zawsze, odwoywanie si do powszechnie uznawanych wartoci (np. domu, ojczyzny, matki) w celu zbudowania pozytywnych skojarze, stosowanie wypowiedze, ktrych prawdziwo trudno podway (np. Nard z parti, partia z narodem), uywanie sformuowa zawierajcych ukryte sugestie, np. pyta podchwytliwych i sugerujcych.5. ZABIEGI/CECHY JZYKOWE/RODKI STYLISTYCZNO-JZYKOWE (SUACE OYWIENIU WYPOWIEDZI) : np. wykrzyknienia, zdanie wykrzyknikowe powtrzenia wyliczenia pytania retoryczne zdanie pytajce zdania niedokoczone zdania zakoczone wielokropkiem zrnicowana skadnia dugie i krtkie zdania, zoone i pojedyncze zdania zaczynajce si od spjnikw nagromadzenie w zdaniu czasownikw

6. SYNONIMY wyrazy bliskoznaczneANTONIMY wyrazy przeciwstawneHOMONIM wyraz, zwizek wyrazowy, majcy jednakowe brzmienie z innym wyrazem lecz rnicy si od niego znaczeniem, etymologi (pochodzeniem), np. pika (do drewna) pika (do zabawy).NEOSEMANTYZM - wyraz, wyraenie uyte w nowym znaczeniu, p. limak oznacza wspczenie nie tylko gowonoga, ale rwnie spiralny zjazd na drog pooon niej.

7. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY RNYCH STYLW

Jzyk oficjalnyJzyk nieoficjalny

uywany w kontaktach bardziej sformalizowanych (np. w szkole, urzdzie), w przypadku wystpie publicznych cechuje go przestrzeganie zasad gramatycznych, poprawnoci wymowy, obecno elementw charakterystycznych dla stylu retorycznego, naukowego czy artystycznego uywany w kontaktach prywatnych, np. w yciu rodzinnym i towarzyskim cechuje go rozlunienie zasad gramatyki charakterystyczne dla stylu potocznego

Przykad:Dzikuj wszystkim zebranym za przybycie na dzisiejsz uroczysto.Przykad:Super, e przyjechalicie. Bez was trudno byoby witowa.

Styl sposb uksztatowania tekstu (mwionego lub pisanego), polegajcy na wiadomym wybraniu przez nadawc rodkw jzykowych najodpowiedniejszych ze wzgldu na cel wypowiedzi.

STYL

indywidualnytypowy

kierunku literackiegonp. realizmuepokinp. barokugatunku literackiegonp. elegiidziea literackiegonp. Pana Tadeusza pisarzanp. Witolda Gombrowicza

funkcjonalnynp. artystyczny

a) funkcjonalne (uytkowe):

STYL POTOCZNY- wystpuje najczciej w jzyku mwionym, w codziennej komunikacji, ale take w pisanej odmianie jzyka

Cechy stylu:- obecno sownictwa potocznego, np. forsa, facet, laska, na luzie- prosta skadnia stosowanie zda pojedynczych i rwnowanikw zda- wyrazy o charakterze ekspresywnym, czsto o silnym zabarwieniu uczuciowym: zdrobnienia, zgrubienia, liczne uproszczenia, regionalizmy, np. babsztyl, flacha, kociak- krtkie zdania, niepene, urwane, swobodna skadnia- dosadne porwnania, np. dar si jak oparzony- mniej staranna wymowa

Funkcja zastosowania stylu- tekst jest zrozumiay dla kadego czytelnika, ktry nie musi by wyksztacony

STYL URZDOWY - wystpuje w rnego rodzaju dokumentach i pismach oficjalnych, np. zarzdzeniach, instrukcjach, sprawozdaniach, ogoszeniach

Cechy stylu:- precyzyjny- uywanie trybu rozkazujcego- stosowanie konstrukcji bezosobowych, np. zezwala si, zaleca si- sownictwo pozbawione emocji- obecno licznych zakazw, nakazw, pozwole, upomnie- oficjalno i obiektywizm

STYL NAUKOWY- wystpuje w rozprawach, referatach, artykuach naukowych, w publikacjach popularnonaukowych

Cechy stylu:- jasny, precyzyjny, rzeczowy- wystpowanie terminologii naukowej i specjalistycznej - obiektywne przedstawienie zjawisk i problemw!! w zwizku z tym najczciej uywane s formy bezosobowe lub formy 1 os. liczby mnogiej- cytowanie prac innych autorw- brak rodkw wyraajcych emocjonalny stosunek do omawianej tematyki- oficjalno- obecno cytatw i przypisw- wykorzystywanie graficznych form prezentowania treci (np. tabele, wykresy) STYL PUBLICYSTYCZNY (publicystyczno-dziennikarski)- uywany w mediach (prasa, radio, telewizja, internet)- teksty dziennikarskie maj peni dwie funkcje: informacyjn dostarcza informacji oraz perswazyjn ksztatowa opini przez komentowanie, prezentowanie ocen dotyczcych okrelonych sytuacji spoecznych i politycznych

Cechy stylu:- prosty, zrozumiay, precyzyjny i sugestywny- stosowanie sownictwa nacechowanego emocjonalnie, oceniajcego oraz sownictwa potocznego- wystpowanie wyrae i zwrotw stereotypowych, sownictwa modnego, naduywanie pewnych sformuowa, np. dynamiczny rozwj, szeroki wachlarz problemw, wiodcy, burzliwa dyskusja- czste stosowane wyrazw obcych, np. kompetentne informacje, jest adekwatny, brana przemysowa- w recenzjach i artykuach problemowych, ktre s zblione do stylu naukowego, stosowanie sownictwa specjalistycznego Styl retorycznyUywany przede wszystkim w przemwieniach publicznych. Zgodnie ze staroytnymi celami retoryki jest wykorzystywany do pouczenia, przekonania do racji mwicego, poruszenia emocji suchacza. Styl ten jest wykorzystywany w yciu publicznym, szczeglnie w sferze polityki.Cechuj go: oddziaywanie na emocje odbiorcy (pytania retoryczne, wykrzyknienia), starannie dobrane sownictwo, precyzja i logika wywodu, kunsztowna skadnia.OBIEKTYWIZM! bezstronno; przedstawienie czego zgodnie ze stanem faktycznymOpinia obiektywna zgodna ze stanem faktycznym, bez przyjcia adnego stanowiska w danej sprawie NASZE STANOWSIKO - 1 os. l. Mn.

SUBIEKTYWIZM! stronniczo; ocenianie, przedstawianie czego z wasnego punktu widzeniaOpinia subiektywna z wasnego punktu widzenia, opowiadanie si po ktrej ze stron MOJE STANOWISKO 1 os. l. Mn.

8. Rodzaje i funkcje stylizacji

Stylizacja wprowadzenie do tekstu w sposb celowy cech jzykowych charakterystycznych dla innego stylu.

Stylizacja moe dotyczy: zarwno tekstw pisanych, jak i mwionych, literatury piknej, ale take tekstw uytkowych, caoci tekstu lub jego czci (np. jedynie wypowiedzi bohaterw).KOLOKWIALIZACJA (potocyzacja)

Funkcje:

- wprowadzenie do wypowiedzi kolokwializmw, czyli sw i wyrae charakterystycznych dla jzyka potocznego okrelonego rodowiska

kolokwializm wyraz lub sformuowanie obecne w jzyku potocznym

przyblienie realiw codziennoci, oddanie sposobu mwienia i mylenia bohaterw, umiejscowienie bohaterw w jakim konkretnym rodowisku zczonym wsplnot wieku, zainteresowa lub dowiadcze (kolokwializacja rodowiskowa np. uycie gwary modzieowej), wprowadzenie do tekstu elementw komicznych

ARCHAIZACJA

Funkcje

- wprowadzenie do wypowiedzi archaizmw, czyli dawnych wyrazw, form fleksyjnych lub konstrukcji skadniowych

przyblienie realiw minionych epok nadanie tekstowi uroczystego charakteru, uzyskanie nastroju podniosoci nadanie tekstowi charakteru komicznego lub ironicznego

DIALEKTYZACJA (stylizacja gwarowa)

Funkcje

wprowadzenie do dziea literackiego rnych dialektyzmw, czyli elementw typowych dla danego dialektu lub gwary

Gwara mowa ludnoci wiejskiej z niewielkiego terytorium, najczciej z kilku wsiDialekt jzyk ludnoci wiejskiej pewnego regionu kraju; na obszarze Polski wyrnia si dialekty, np. maopolski, lski, wielkopolski

podkrela wiejskie pochodzenie bohatera przyblia sposb porozumiewania si i mylenia mieszkacw wsi wywouje efekt komiczny przedstawia realia ycia na wsi wzbogaca i urozmaica jzyk

9. Liryka podmiot liryczny

Epika - narrator pierwszoosobowy 1 os. l. poj. , trzecioosobowy 3 os. l. poj. (auktorialny odautorski, personalny)

Dramat podzia na akty i sceny (lub epejsodiony i stasimony w Krlu Edypie)

10. - Bezosobowe formy czasownika, np. mwiono, czytano, piewano- imiesowowy rwnowanik zdania - to wypowiedzenie, w ktrym zamiast osobowej formy czasownika pojawia si imiesw, np. Zobaczywszy ciemne chmury, postanowilimy wrci do domu.

11. POPRAWNO I STOSOWNO WYPOWIEDZI

Poprawno waciwo kadego tekstu (mwionego i pisanego) polegajca na jego zgodnoci z obowizujc norm jzykow.Norma jzykowa obejmuje wszystkie rodki jzykowe, ktre zostay zaaprobowane przez uytkownikw jzyka. Skadaj si wic na ni: system jzykowy, czyli wyrazy i reguy czenia ich w wiksze caoci (gramatyka), powszechny zwyczaj jzykowy (uzus).Norma nie jest czym staym i jednoznacznym. Zmienia si w czasie, mona take wyrni kilka jej odmian, np.: norm uytkow dotyczc codziennej komunikacji w sytuacjach nieoficjalnych; norm wzorcow obejmujc formy zgodne z tradycj, uznawane za poprawne i uywane wiadomie przez wikszo ludzi wyksztaconych, akceptowane w wypowiedziach oficjalnych; norm skodyfikowan zbir rodkw jzykowych, ktre zostay zaaprobowane i opisane przez jzykoznawcw. Elementy skadajce si na poprawno jzykow. Tekst poprawny jzykowo jest wolny od bdw i usterek jzykowych, co nie oznacza jednoczenie, e jest jasny czy stosowny.Stosowno waciwo kadego tekstu (mwionego i pisanego) polegajca na dopasowaniu rodkw jzykowo-stylistycznych do: tematu wypowiedzi, potencjalnego odbiorcy, celu wystpienia, jego okolicznoci.Stosowno sprawia, e jzyk wypowiedzi jest postrzegany jako odpowiedni odbiorca nie ma poczucia braku harmonii. Ta waciwo tekstu wie si przede wszystkim z waciwym doborem sownictwa.

Kultura jzyka 1. wiedza o jzyku, stopie umiejtnoci posugiwania si nim; 2. wiadome dziaania majce na celu udoskonalenie jzyka i zwikszenie wraliwoci na jego uycie.Kultura jzyka wie si wic z jednej strony z dobr znajomoci systemu jzyka, z drugiej z odpowiedni postaw wobec sowa. Uytkownik jzyka powinien: wiadomie wybiera rodki jzykowe, tak aby wypowied bya poprawna i zgodna z konwencj, dba o urod wypowiedzi, jej jasno i przejrzysto, nie ama zasad etyki jzykowej (nie narusza swoimi wypowiedziami godnoci innych osb), przyjmowa aktywn postaw wobec jzyka: dostrzega zachodzce w nim procesy i je ocenia.INNOWACJA A BD JZYKOWY

W jzyku stale pojawiaj si jakie elementy nowe (innowacje). S to nie tylko nowe sowa zapoyczenia i neologizmy. Take ju istniejce w jzyku wyrazy mog wchodzi w nowe zwizki, zyska nowe znaczenie, przej z jednej odmiany jzyka do innej albo zacz w odmienny sposb si odmienia.Innowacje peni w jzyku rne funkcje.

Umoliwiaj np.: nazywanie nowych zjawisk, precyzyjniejsze wyraanie uczu i myli, powiedzenie czego w sposb wymagajcy mniejszego wysiku, uproszczenie jzyka przez usunicie z niego wyjtkw.Bd jzykowy nieuzasadnione naruszenie obowizujcej normy jzykowej; innowacja postrzegana jako niepotrzebna.Nie kada innowacja jzykowa jest bdem. Czasami odejcie od normy ma swoje uzasadnienie, np. w danym kontekcie suy uzyskaniu wikszej ekspresji czy celom humorystycznym. Ocena poprawnoci innowacji jest wic zwizana z konkretn sytuacj komunikacyjn.

Przykady najczciej wystpujcych bdw:a) bdy fleksyjne - niewaciwa odmiana wyrazuPrzyczyna bduPrzykady

bdna posta wyrazupomaracz, krawatka, kontrol, wzi (poprawnie: pomaracza, krawat, kontrola, wzi)

niewaciwy wzorzec odmianybardziej pikny, ukaraj (poprawnie: pikniejszy, ukarz)

uycie niewaciwej formy tematu o aniole, krzyka (poprawnie: o aniele, krzykna)

nieodmienianie wyrazu odmiennego lub odmiana wyrazu nieodmiennegodziea Aleksandra Fredro, kubek kakaa (poprawnie: dziea Aleksandra Fredry, kubek kakao)

b) bdy skadniowe - dotycz one czenia sw w wiksze caoci (zwizki, wypowiedzenia, teksty). Wyrazy musz wwczas przyj odpowiednie formy, zosta we waciwy sposb poczone i uporzdkowane (szyk).Przyczyna bduPrzykady

naruszenie zwizku zgody, np. niezgodno podmiotu i orzeczeniado klasy wszed spniony Pawe i Grzegorz (poprawnie: do klasy weszli spnieni Pawe i Grzegorz); wujostwo przyjechao (poprawnie: wujostwo przyjechali)

naruszenie zwizku rzdu, np. zastosowanie biernika zamiast dopeniacza sucha muzyk, nie trzeba zwraca uwag (poprawnie: sucha muzyki, nie trzeba zwraca uwagi)

bdy w zastosowaniu przyimkwprzed i po zajciach (poprawnie: przed zajciami i po nich)

bdne uycie imiesowowego rwnowanika zdaniaCzytajc wiersz, nasuna mi si refleksja (poprawnie: Gdy czytaem wiersz, nasuna mi si refleksja)

niepoprawny szyk wyrazw w zdaniuWiszca groba utraty stanowiska nad ministrem (poprawnie: Wiszca nad ministrem groba utraty stanowiska)

c) bdy sownikowe (wyrazowe)Przyczyna bduPrzykady

uywanie wyrazw w niewaciwym znaczeniuStrych zosta zaadoptowany na mieszkanie (poprawnie: zaadaptowany); To zadanie okazao si trywialne (poprawnie: atwe, banalne; trywialny to inaczej prostacki); Mieli przed sob dwie alternatywy (poprawnie: dwie moliwoci; alternatywa oznacza wybr spord dwch moliwoci)

uywanie zwizkw wyrazowych bdcych zestawieniem wyrazw o takim samym lub podobnym znaczeniuoparty na faktach autentycznych, spada na d, kontynuowa dalej, wzajemna wsppraca, okres czasu (poprawnie: oparty na faktach, spada, kontynuowa lub robi co dalej, wsppraca, okres lub czas)

naduywanie wyrazw modnychOsobicie uwaam, e (poprawnie: Uwaam, e); cka posiadaa arystokratyczne pochodzenie (poprawnie: miaa)

d) bdy frazeologiczne - powstaj wskutek niepoprawnego uycia zwizkw frazeologicznych, czyli utrwalonych pocze wyrazowych.

Przyczyna bduPrzykady

modyfikacja frazeologizmu, polegajca na zmianie skadnika lub jego formy, rozszerzeniu lub skrceniu zwizkuDobrej pracy trzeba przy wiecy szuka (poprawnie: ze wiec szuka); Mieli ciki orzech do zgryzienia (poprawnie: twardy); Okaza si przysowiowym koniem trojaskim (sowo przysowiowym jest niepotrzebne)

czenie elementw pochodzcych z rnych zwizkwponie zwycistwo (poprawnie: ponie klsk / odnie zwycistwo), podkada kody pod nogi (poprawnie: podkada komu nog / rzuca kody pod nogi)

uycie zwizku w niewaciwym znaczeniu lub nieodpowiednim kontekcieWygra mecz nie byo atwo! Wszystko szo jak po male (poprawnie: jak po grudzie); Kochaa soce, wic w czasie upau czua si jak ryba w wodzie (poprawnie: Kochaa sonce, wic w czasie upau czua si doskonale)

e) bdy sowotwrcze

Przyczyna bduPrzykady

niezgodno z polskim modelem sowotwrczymkinderniespodzianka

wybr niewaciwego formantu lub podstawy sowotwrczejeurosejm (sejm oznacza tylko parlament w Polsce), pierwszoklasiarz (poprawnie: pierwszoklasista), wybawiacz (poprawnie: wybawiciel lub wybawca)

f) bdy stylistycznePrzyczyna bduPrzykady

mieszanie stylw (np. uywanie elementw w potocznych w wypowiedziach oficjalnych, wplatanie w tekst poetyzmw) Izabela przyzwyczaia si do luksusw, a tu nagle klops jej marzenia pryskaj jak baka mydlana pod obuchem faktw; Poeta bardzo fajnie to opisa; Boryna dokona zakupu chustki dla Jagny

naduywanie zaimkw By pewien tego, e jego rada przyda im si w tej sytuacji

12. JZYK

Jzyk oglny podstawowa odmiana jzyka suca do porozumiewania si wszystkim czonkom danego narodu.

Jzyk mwionyJzyk pisany

zwykle spontaniczny o charakterze dialogowym przekazujcy przede wszystkim informacje dotyczce ycia codziennego (powizane z konkretn sytuacj) ograniczona dugo wypowiedzi komunikat zazwyczaj wzmacniany gestami, mimik, intonacj czste naruszanie norm poprawnociowych swobodniejsza budowa wypowiedzi (np. niewielka spjno, zdania niedokoczone, powtrzenia) sownictwo ubosze ni w jzyku pisanym, ale wicej wyrazw ekspresywnych, duo zaimkw przemylany, uporzdkowany, spjny o charakterze monologowym przekazujcy informacje dotyczce wszystkich sfer ycia (take np. polityki, sztuki, nauki) wypowied dowolnej dugoci (wykorzystywane s rne formy i gatunki) tworzenie i odbieranie komunikatu zwykle w innym czasie i innej przestrzeni (brak bezporedniego kontaktu nadawcy i odbiorcy) zgodno z normami poprawnociowymi zrnicowana skadnia staranny dobr sownictwa (np. unikanie powtrze, stosowanie synonimw)

Odmiany regionalnePolszczyzna uywana w rnych regionach kraju rni si od siebie: w Krakowie mwi si: borwka, wyj na pole, zawieci wiato, podczas gdy w Warszawie: czarna jagoda, wyj na dwr, zapali wiato, w Poznaniu mwi si: modry, laczki, sznytka, podczas gdy w Warszawie: niebieski, kapcie, kanapka.Tego typu odmiennoci zwane regionalizmami dotycz przede wszystkim sownictwa, rzadziej wymowy, odmiany wyrazw czy skadni. S one obecne w jzyku mieszkacw danego obszaru nalecych do rnych grup spoecznych, take ludzi wyksztaconych.Dialekty i gwaryDialekty i gwary w przeciwiestwie do odmian regionalnych s odmianami jzyka uywanymi tylko przez mieszkacw wsi. Wystpuj zwykle jedynie w formie mwionej. Dialekt jest ograniczon terytorialnie odmian jzyka narodowego, wyrniajc si przede wszystkim charakterystyczn dla danego obszaru wymow gosek i specyficznym sownictwem, a czasem take swoist budow sowotwrcz, odmian wyrazw, frazeologi oraz skadni. Jzykoznawcy wyrniaj w polszczynie pi dialektw: mazowiecki, maopolski, lski, wielkopolski, kaszubski. Gwara to odmiana jzyka pojawiajca si na niewielkim terenie. Jzyk poszczeglnych gwar rni si np. cechami fonetycznymi (wymowa) czy leksykalnymi (sownictwo). Przykadowe gwary: podhalaska, owicka, gwary kujawskie. Dialekt i gwara s czsto uywane zamiennie jako terminy bliskoznaczne. Rni je jednak zakres terytorialny gwara jest uywana na mniejszym terenie. Na dany dialekt skadaj si wic liczne gwary.Dialekty s rdem wiedzy o historii jzyka. To one przechowuj sowa, brzmienie gosek, formy odmiany wyrazw, zwizki frazeologiczne, konstrukcje zdaniowe, ktre zaniky w jzyku oglnym. Badaniem dialektw zajmuje si dialektologia.Mapa dialektw polskich

Dialekt maopolskiObejmuje najwikszy obszar, jest wic bardzo zrnicowany. W obrbie dialektu maopolskiego mona wskaza wiele gwar (np. podhalask). Do cech charakterystycznych tej odmiany terytorialnej nale: mazurzenie, czyli wymawianie gosek sz, , cz, d jako s, z, c, dz, np.: dziewczyna : dziewcyna; szum : sum, wymawianie goski ch na kocu wyrazu jako k, np. dach : dak, zapach: zapak, udwiczniajce poczenia midzywyrazowe, np. jag_umia (jak umia), uproszczenie grup spgoskowych, np. trzy : czy; drzemka : demka, wystpowanie form bez przegosu, np. mieta, wiesna (miota, wiosna).Zrnicowanie spoeczne polszczyznyW jzyku narodowym mona wskaza wiele odmian uywanych tylko przez okrelone grupy spoeczne. Wsplny jzyk jest elementem dodatkowo wzmacniajcym wi, ktra czy ludzi: w podobnym wieku (np. uczniw, studentw), o wsplnych zainteresowaniach (np. szachistw, mionikw jazdy konnej, wielbicieli gier komputerowych), wykonujcych ten sam zawd (np. lekarzy, prawnikw, onierzy), nalecych do okrelonej subkultury (np. hip-hopowcw, dresiarzy), bdcych czonkami grupy przestpczej (np. winiw).Tego typu odmiany rodowiskowe s nazywane take gwarami rodowiskowymi lub socjolektami. Maj one ograniczony zasig i wystpuj na og jedynie w odmianie mwionej (cho np. jzyk modzieowy jest uywany w komunikacji internetowej i esemesowej). Funkcje odmian rodowiskowych Stosowanie socjolektu: uatwia porozumiewanie si czonkw grupy, potwierdza przynaleno do okrelonego rodowiska, pozwala na wyraanie emocjonalnego stosunku do rzeczywistoci, uatwia sformuowanie komunikatu zrozumiaego tylko dla wtajemniczonych.

Rodzaje rodkw stylistycznych powtrzy, bo zapewne je znacie!

I. FONETYCZNE (brzmieniowe)- instrumentacja goskowa (eufonia) - celowe powtarzanie tych samych gosek w bliskim ssiedztwie, np. "Ty, co Rzym wpord Rzyma chcc baczy pielgrzymie,/ a wdy baczy nie moesz w samym Rzyma Rzymie,/ patrzaj na okrg murw i w rum obrcone (...)"- aliteracja - powtarzanie si tych samych gosek lub zespow goskowych na pocztku kolejnych wyrazw tworzcych wers, np. "Wierzbowa wodo, wonna wiklin" - onomatopeja - wyraz dwikonaladowczy, np. szumie, wista, zgrzyta- rym - powtrzenie jednakowych lub podobnych zespow goskowych na kocu wyrazw zajmujcych okrelon pozycj w obrbie wersu- synestezja przypisywanie wrae pochodzcych z jednego zmysu innemu zmysowi, czenie w jedno wraenie sw zwizanych z rnymi doznaniami zmysowymi, np. wilgotna biel, szum wietlany

II. SOWOTWRCZE okrelajce sposoby tworzenia nowych wyrazw- zdrobnienia ptaszek, koteczek, kotulek wyraaj sympati i maj charakter pieszczotliwy- zgrubienia - jeli chcemy nada wyrazowi znaczenie pejoratywne (np. babsztyl, bachor)- neologizmy - wyraz, wyraenie nowo utworzone, nowe w danym jzyku (czsto obecne w twrczoci Lemiana), np. samo oszuci, wypurpurzy

III. SKADNIOWE odnoszce si do budowy i szyku zdania- apostrofa - utrzymany w podniosym tonie zwrot do adresata, np. Boga, bstwa, osoby- inwokacja - jest to rozwinita apostrofa rozpoczynajca poemat epicki, w ktrej autor zwraca si do muzy lub istoty boskiej z prob o natchnienie, inspiracj, roztoczenie opieki nad powstajcym utworem.- anafora - wielokrotne powtrzenie tego samego zwrotu na pocztku kolejnych wersw"Prdzej kto wiatr w wr zamknie, prdzej i promieni /(...)/ Prdzej morze burzliwe grob uspokoi- epifora, czyli powtrzenie tego samego wyrazu lub zwrotu na kocu kolejnych wersw: "Nie idzie, ale skrada si przez ycie,/ Czoga si przez ycie,/ sunie przez ycie/ limaczym, liskim ladem"- przerzutnia"Czemu wysuszy ogniem nie prbujPaczu? Czemu tak z ogniem postpuj, (...)"- gradacja - stopniowanie- pytania retoryczne pytanie, ktre nie domaga si odpowiedzi, ale zwraca uwag na wyraone w nim twierdzenie lub sd; uywane jest do podkrelenia przekona nadawcy, do zaangaowania odbiorcy oraz do spotgowania napicia emocjonalnego, np."Jak yj, serca ju nie majc- zestawienia antytetyczne, antytezy, kontrast"Leysz zabity i jam te zabity/(...)/Ty jednak milczysz, a mj jzyk kwili,/Ty nic nie czujesz, ja cierpi bl srodze" [przeciwiestwo ty-ja],- inwersja - czyli szyk przestawny, polega na zmianie kolejnoci elementw zdania po to, aby wydoby nieoczekiwane sensy- powtrzenie- paralelizm -identyczna lub podobna budowa zda lub konstrukcji skadniowych, powtarzanie analogicznie zbudowanych zespow skadniowych, np. By mody, ktry ycie wstrzemiliwie pdzi; By stary, ktry nigdy nie aja, nie zrzdziIV. LEKSYKALNE- animizacja (oywienie) - nadawanie przedmiotom lub zjawiskom cech charakterystycznych dla wiata ywych- epitet - wyrazy okrelajce, ktre podkrelaj bd uwydatniaj jak charakterystyczn cech opisywanego przedmiotu, osoby, zjawiska czy stanu. Najczciej wystpuj w formie przymiotnikw, lecz epitetem moe by take rzeczownik czy imiesw. Wyrniamy kilka rodzajw epitetw:epitet stay (okrelenie tworzce trway zwizek frazeologiczny z okrelanym wyrazem), wystpujce szczeglnie u Homera np. prdkonogi Achilles, nieskazitelny Ajgistos, gromowadny Zeus, drtwa mier,epitet tautologiczny (okrelenie wyraajce oczywist waciwo danego przedmiotu): maso malane, marna marno- eufemizm - wyraz bardziej oglny, stosowany w celu zagodzenia treci wypowiedzi, zwaszcza wtedy, gdy trzeba unikn sw bd okrele draliwych, nieprzyzwoitych, wulgaryzmw sowami mniej dosadnymi, delikatniejszymi, np. "mijasz si z prawd" zamiast "amiesz, "zaglda do kieliszka" zamiast pi alkohol, "ona nie jest zbyt dobr aktork" zamiast ona jest z aktork. - oksymoron! - zestawienia wyrazw sprzecznych znaczeniowo, wykluczajcych si, np. zgodne spory, pewno niepewna, zimne ognie- paradoks! - zaskakujce sformuowanie, zawierajce tre sprzeczn wewntrznie, sprzeczn z powszechnymi pogldami, np. "Nie yjc, jako ogie w sobie czuj?" (J.A. Morsztyn, "Cuda mioci")- porwnania, porwnania homeryckie- metafory (przenonie)Wyrniamy kilka rodzajw metafor:hiperbola - zamierzona przesada "Przebg! Jak yj, serca ju nie majc?"- personifikacja, czyli uosobienie, a zatem nadawanie zwierztom, zjawiskom, pojciom abstrakcyjnym (takim jak mier, mio, dobro), zjawiskom przyrody cech ludzkich, np. drzewo mylao o wakacjach- peryfraza! (omwienie) uycie zamiast pewnej nazwy rozbudowanego, kilkuwyrazowego opisu lub charakterystyki, np. uj j sen elazny, wieczny, nieprzespany mier, srogi ciemnoci hetman szatan- porwnanie zestawienie opisywanego zjawiska z innym, pod jakim wzgldem do niego podobnym; oba czony s najczciej poczone spjnikami: jak, jakoby, niby

Prosz powtrzy!

1) funkcje jzyka impresywna, ekspresywna, informatywna, fatyczna, poetycka2) style jzyka potoczny, naukowy, popularnonaukowy, publicystyczny3) stylizacje jzyka: rozpoznanie w tekcie stylizacji i okrelenie jej funkcji4) bdy jzykowe! klasa I5) rodki artystyczne i ich funkcje6) rodki retoryczne i ich funkcje7) zapoyczenia i ich funkcje8) pisanie streszczenia!!9) Znaki i ich rodzaje10) Cytat i jego funkcje7) formuowanie tez, hipotez, argumentw, kontrargumentw8) gatunki publicystyczne esej, reporta, artyku, felieton9) akt komunikacji jzykowej jego poszczeglne elementy10) sposoby kreowania wiata przedstawionego w utworze narracja, fabua, sytuacja liryczna, akcja, podmiot liryczny, adresat, kompozycja utworu)12) okrelenie funkcji cudzysowu13) wskazanie opinii, oceny, informacji, sownictwa nacechowanego emocjonalnie14) gramatyka szkoa podstawowa i gimnazjum:- czci mowy i czci zdania- bezokolicznik i formy zakoczone na no i to- imiesowy przymiotnikowe, przyswkowe- zdania pojedyncze, zoone wsprzdnie i podrzdnie- sowotwrstwo (wyrazy podstawowe i pochodne, funkcje formantw sowotwrczych, wyrazy zoone)- mowa zalena i niezalena

Cytatw uywamy po to, aby:- poprze wasne sdy- wzmocni argumenty- uwiarygodni przedstawiane fakty - uczyni wypowied bardziej interesujc- czasem mog stanowi motto lub puent pracy

Wypowied cytowan zapisujemy w cudzysowie i poprzedzamy j zdaniem wprowadzajcym.

17