jean-pierre_vernant_-_torunuma_yunan_mitleri.pdf

7/25/2019 Jean-Pierre_Vernant_-_Torunuma_Yunan_Mitleri.pdf

1/105


2/105

Jean-Pierre Vernant

TORUNUMAYUNAN

MTLEREVREN, TANRILAR,NSANLAR

eviren:Mehmet Emin zcan


3/105

HELKOPTER 8Torunuma Yunan MitleriEvren, Tanrlar, insanlar

Jean-Pierre Vernant

zgnAdLUnvers, Les Dieux, Les Hommes.

Vernant raconte les mythes.(Editions du Seuil, 1999)

1999, Editions du Seuil 2009, Kitap Yaynevi I.td.

TrkesiMehmet Emin zcan 2001,2009

(Franszcadan evrilen bu kitabn ilk basks2001 ylnda Dost Kitabevi Yaynlarndan kmtr.)

Dzelti

Gkhan GenayKitapTasarmBlent Erkmen

TasarmDanmanlBEK

2. BasmAustos 2013, stanbul

ISBN 978-605-5819-07-1

YaynYnetmeniLevent Ylmaz


4/105

NSZ

r varm bir yokmu... Bu kitaba ilk bata bu ad vermek istiyordum. Sonunda daha farkl, k bir balk setim. Ancak kitaba balarken hem bu ilk baln artrd hem de metin

melini oluturan any aklamam gerekiyor.

mi be yl nce torunum henz kk bir ocukken tatillerini bizim yanmzda, eimle bnmda geirirdi; torunumla bir kural koymutuk, zamanla bu kural yemek yemek, tuvmek kadar zorunlu hale gelmiti. Her akam yatma saati gelip de Julien yataa girdiasndan bana seslenir, ounlukla sabrszlanarak: Jip, hikye, hikye! derdi. Yanna gtann kenarna iliir, bir Yunan miti anlatrdm. Mitlerle dolu hafzamda aradluverirdim; btn zamanm incelemek, eelemek, karlatrp yorumlamakla, anlamakla geirdiim mitlerdi bunlar, ama bunlar torunuma baka ekilde, aklma geldii

peri masal gibi anlatrdm; tek kaygm hikyenin bandan sonuna kadar srkleyici olmlamakt: Bir varm bir yokmu... Kulak kesilmi Julien mutlu grnrd. Ben de murdum. Tutkuyla balandm, her birimizin iinde bugn eskisinden bile daha fazla yaarektiine inandm Yunan dnyasnn bir blmn ona dorudan anlattm iin mutluyhas bu mirasn ona szl olarak, Platonun ocuk masallar dedii ekliyle ulamas; herhresmi retimin dnda, kuaktan kuaa aktarld haliyle, yazl olmayan tavrlar, bi

tn oluturacak biimde, kitaplarn aracl olmadan, yani tpk dil, davran adabrdam gibi, yrme, koma, yzme, bisiklete binme, trmanma benzeri beden teknikleramas houma gidiyordu.

r ocua eski destanlar anlatarak gelenei hayatta tutmaya katkda bulunduumu sylflk olur elbette. Ama anmsarsnz, eskiden, altml yllarda, mit pupa yelken gidiymezil ile Lvi-Strausstan sonra mitolojik aratrmalar benimle birlikte Eski Yunann desnyasn kefe km bir avu Helenistin kann atelemiti. Yol aldka, almalarledike, genel anlamda bir mitik dncenin var olup olmad sorusu beliriyordu, sonra kndimize unu soruyorduk: Nedir bir mit? Ya da aratrma alanmz gz nne alnrsa sin bir soru: Bir Yunan miti nedir? Elbette bir anlat. Ayrca bu anlatlarn nasl olutuklsl yerletiklerini, nasl aktarlp saklandklarn da bilmek gerekiyordu. Oysa Yunan mitler

dar yazl metinler halinde ulamlard, ayrca en eski mitler edebiyatn deiik trlerstanda, iirde, tragedyada, tarihte, hatta felsefede yer almaktayd. Bu yaptlarda da maday, Odysseiay, Hesiodosun Theogoniasn saymazsak, dank, kopuk kopuktu; kimi kr aralarndaki imalardan teye gemiyordu. ok ge bir dnemde, miladi yllarn baginler bu dank, birbirinden az ok farkl gelenekleri toparlamlar, Apollodorosun bu kobyk klasiklerden biri haline gelmi derlemesinde, Bibliothekede olduu gibi, ktp

larna dizer gibi bir tek btnce iinde birbiri ardna sralayp okura bylece sunmulardnan mitolojisi denilen ey de byle olumutu.

t, mitoloji, bunlar gerekten de o uygarln tarihiyle kimi zelliklerine bal Yunanca a

ndan o uygarlk dnda geerli olmadklar, mitin, mitolojinin sadece Yunan bir tarz, Yu


5/105

g bir anlam olduu sonucunu mu karmal? Dorusu bunun tam aksidir. Helen destanlayabilmek iin bunlar Eski in, Hindistan, Yakn Dou, Colombus ncesi Amerika ya da A

bi corafyalarda yaayan halklarn ok farkl alara, farkl kltrlere ait geleneksel anlatlarlatrmamz gerekir. Karlatrma yapmak zorunludur, nk birbirlerinden ne denli urlarsa olsunlar, bu anlatsal gelenekler hem kendi aralarnda hem de Yunan dnyanzerlikler gsterirler; bu benzerlikler onlar birbirleriyle ilikilendirmemize yetecek kladr. Lvi-Strauss, nereye ait olursa olsun bir anlatnn mit olduunun hemen anlalaca mitin baka hibir anlat tryle kartrlamayacan ak bir gerek olarak belirtir.

nanda bir bakma mite kar olumu tarihsel anlat mitten farkllar, nk tarihsel avenilir tanklarn dorulayabilecei kadar yakn tarihli olaylar arasndaki gerek iliklmitir. Edebi anlat ise sadece bir uydurmadr; bu anlat uydurma olduunu a

bullenirken, nitelii de her eyden nce onu yaratan kiinin yeteneine, becerisine banellikle bu iki anlat tr yazdklarnn sorumluluunu stlenen, bunlar kendi imzasyla, rak okura sunan bir yazara atfedilir.

tin konumu ok farkldr. Mit, alarn en eskisinden gelmi, herhangi bir yazar anlatmce de var olan bir anlat biiminde ortaya kar. Bu anlamda mitik anlat bireysel yaratmyaratc dgcyle deil aktarmla, hafzayla oluur. Aktarm ile hafza arasnda, ezberle

yal bu sk iliki sayesinde mit iire yaklar; belli ki iir de kaynanda, ilk kez gn arken mitik yaratm sreciyle sarma dola olmutur. Homeros destanlar buna rnstan, kahramanlarn maceralaryla anlaty dokumadan nce szl iir gibidir; dinleyicnde Hafza Tanrasndan (Mnemosyne) esin alan ozanlar tarafndan kuaklar boyu okylenen iirdir bu; yazya geirilmesi, resmi bir metin haline getirilmesi ok daha sonstlar.

gn bile bir iir ancak okunduu zaman var olur; iiri hayata geirmek iin ezbere bimizden, sessiz szcklerle okumak gerekir. Mit de gnlk yaantnn ak iinde kua

aa anlatlp aktarlrsa yaayabilir. Aksi halde ktphane kelerine atlp yazl metin hanup kalrsa, mitoloji konusunda uzmanlam be kii iin bavuru kayna olmaktan

demez.

fza, szellik, gelenek: Mitin var olma, varln srdrme koullardr bunlar. Bunlar miteirleyici zellikler kazandrrlar, ki bunu da iir etkinliiyle mitik etkinlii karlatrdmka ortaya karabiliriz. Her ikisinin de sze ykledikleri ilev, aralarndaki temel bir farrir. iir Batda trubadurlarla birlikte zerk hale geldikten, hem byk mitik anlatlardan hea XIV. yzyla kadar elik eden mzikten ayrldktan sonra zgl bir dilsel ifade biimi oiir. O adan sonra her iir tekil bir yap oluturur; ok karmak, okanlaml ama kesinzenli bir yap; bu yapnn farkl blmleri, farkl seviyeleri birbirine ylesine baldr ki bir ey atlanmadan, hibir ey deitirilmeden ezberlenmesi, okunmas gerekir. iir zama

ekn iinde her okunuunda hep ayn iirdir. Dinleyici kitlesi nnde ya da tekil okninde iirsel metne yaam kazandran szn yegne, deimez bir hli vardr. Bir s

itirildiinde, bir dize atlandnda, ahenk skalandnda iirin btn yaps yerle bir olur

na karlk mitik anlat sadece iirsel metin gibi eitli anlam katmanlar itibariyle kendi ikanlaml olmakla kalmaz. Kesin bir biim iine hapsedilmi deildir. Her zaman deikeikeler vardr; hikyeci bunlar koullara, dinleyicilere ya da kendi tercihlerine gre see

altabilir, geniletebilir, istedii gibi deitirebilir. Szl destan gelenei, canl kald s


6/105

topluluun dnme tarzlaryla, adetleriyle ili dl olduu srece, deiir. Anlat knilie aktr. Antika mitlerini aratran kiinin bu gelenei, tpk Yunan alan konusylediim gibi, edebi ya da bilimsel metinlerde fosillemi halde bulduu zaman, onu drak zmleyebilmek iin aratrmasn dalga dalga geniletmesi gerekir: Ayn konuyu ideikeden kk de olsa bir dierine, sonra uzak ya da yakn baka mitik anlatlara, hatta

ltrn farkl alanlarna ait baka metinlere, yani edebiyat, bilim, siyaset, felsefe metinlehayet uzak toplumlarn az ok benzerlik tayan baka anlatlarna gemelidir. Gerekteihiyle antropolou ilgilendiren ey anlatnn ardnda ne gibi bir dnsel temelin ol

latnn hangi tr ereve iine yerletirildiidir; bu da yalnzca anlatlar karlatrlp farnzerlikler belirlenerek ortaya karlabilir. Gerekten de Homeros iirlerindeki efsane nusunda Jacques Roubaudnun duraksamadan syledii, eitli mitolojiler iin de geerunlar sadece anlat deil. Yunanlarn klasik ncesi ada ortak miraslarn oluturan dzinesini, dilsel biimleri, kozmolojik dlemi, ahlaki kabulleri vb. ieriyorlar.

gizli hazineleri, Yunanlarn bu ortak mirasn gn na karmaya alan aratrmacz sanki aratrmas srasnda byk bir keyfi gz ard ediyormu gibi, yoksunluk duyguplabilir; tpk La Fontainein Sanki bir eek postu hikyesi bu diyerek en bayiflenmesi gibi. eyrek yzyllk bir aradan sonra, Julien ile hem tatili hem de hikyylatm ayn Belle-lede, arkadalarm bir gn benden Yunan mitlerini anlatmam ist

masalard nszn banda deindiim anlatma zevkini kim bilir daha ne zaman tadadiklerini yaptm. Daha sonra, anlattklarm yazya geirmemi srarla istediler, sonunda

dum. Kolay olmad bu i. Szl anlaty yazl metne dntrmek ok zor. nk yazl mezl anlatya bedenini, cann veren eyler, yani ses, ton, ahenk, jestler yer almaz; stelik bfarkl ifade trleri iki farkl dncede temellenir. Szl bir gelenei kt stne olduu

tarnca metin salam durmaz. Oysa metin nceden yazlp sonra da yksek sesle okundumseyi rahatsz etmez; dinleyiciler nnde okunmak iin yazlmamtr, szelliin dndad

rluk konuulduu gibi yazmaktr ama, baka zorluklar da var. ncelikle bir deike semeker deikeleri bir yana brakmak, bunlar silmek, sessizlie mahkm etmek gerekiyor. Alatc, setii deikeyi anlatma tarzn da kendi belirler, sergiledii mit senaryosuna ait

model yoksa kendi yorumunu verir. Hele bir de, anlatan kii mitlerin dnsel temelatran bir bilim adamysa, ite o zaman hikyesine nceki aratrmalarnda nemli salamlar ykleyebilir demektir.

bu engelleri ne de bu tehlikeleri bilmez deildim. Ancak bunlar gz ard ettim. Mit gell sryormu gibi anlatmaya altm. Eskiden, yzyllar boyunca, dorudan Ynleyicilere ynelmi, imdiyse susmu olan ses gnmz dinleyicilerine yeniden ulas

abn sayfalarnda, eer becerebilirsem, yine ayn ses yanklanmaya devam etsin istedim.


7/105

EVRENN KKEN


8/105

nz bir eyler yokken, hibir ey yokken ne vard? Bu soruya Yunanlar anlatlarla, mitlerle rdiler.

bata, ilk bata var olan ey Boluktu; Yunanlar buna Khaosderler. Boluk neydi? Bir bobir eyin ayrt edilemedii karanlk bir boluk. Uurum, karmaa; yitik, snrsz, dipsiz. HeBoluka kaplm, tpk belirsiz bir gecede her eyi yutacak usuz bucaksz bir az gibi

yle, bata Boluk, uurum, zifiri karanlk, usuz bucaksz boluk vard.

rken Toprak belirdi. Yunanlar Gaia dediler ona. Toprak boluun iinde belirdi. te To

aostan sonra dodu; baz ynleriyle onun tam zddyd. Toprak o karanlk uurum, ucaksz, belirsiz boluk gibi deildi. Toprakn belirli, ayr, kesin bir biimi vard. Kharmaklnn, karanlk belirsizliinin karsnda Gaiann akl, salaml, kesinlii vprak stnde her ey belirgindi, grnebilirdi, salamd. Gaiay, Tanrlarn, insanyvanlarn stnde gvenle yryebilecekleri bir ey olarak tanmlayabiliriz. Gaia dnybanyd.

pran dibinde: Boluk

gin Boluktan doan dnyann artk bir taban vard. Bu taban bir yandan da biimkarlara doru ykselir, te yandan uurum biiminde aaya doru iner. Bu yeraltnnca yoktu; Gaiann, sert, salam zeminin altnda yine bir boluk, Khaos vard. Bolurndan kan Toprak yeralt yoluyla yine ona balanyordu. Khaos dendi mi Yunanlar brlarn kart bulank bir sis dnrler. Toprakn en derin yerinde, ite o ilk bataki

rnts vard.

prak her ne kadar grnebilir, belirli bir biime, ayrca ondan doanlar da tpk onunrlara, kesin hatlara sahip olsa da, derinlikleriyle Boluka benzer. Kara Topraktr o. Anlatu tanmlayan sfatlar, Boluku anlatan sfatlara benzer. Kara Toprak alt ile st arasnda ge

yanda karanlk, Toprakn derinliklerinin temsil ettii Boluk ile dier yanda ge dkselen karl dalar, en yksek zirveleri hep k iindeki ge ulaan, aydnlk dalar vazmos denen bu yerde Toprak temeli oluturur, ama ilevi sadece bu deildir. Her eyi dor eyi doyurur, elbette Khaostan kma kimi varlklar dnda, ki onlara biraz sineceiz. Gaia evrensel anadr. Ormanlar, dalar, yeralt maaralar, deniz dalgalar, enginp Gaiadan, Toprak Anadan doar. te byle, bata uurum, Boluk, usuz bucaksz, karanlrinlik biiminde devasa bir az vardr, ama bu az sonradan salam bir temele dpraka doru alr. Toprak yukar doru ykselir, aa doru derinleir.

aos ile Topraktan sonra nc olarak Yunanlarn Eros dedikleri, daha sonradan da Yaln verecekleri varlk doar, resimlerde beyaz sal grnr: lk Aktr o. Peki neden byle bos vardr? nk ok eski zamanlarda erkekle dii henz yoktu, cinsiyete sahip varlklktu. Bu ilk Eros sonradan, erkeklerle kadnlarn varoluuyla birlikte ortaya kacak ildir. O andan sonra artk sorun zt cinsleri iftletirmek olacaktr, bu da her iki tazulamasyla, rza gstermesiyle olacaktr.

e Khaoscinssiz bir szcktr, eril bir szck deildir. Toprak Ana, Gaia,elbette diidir. Ossiz Khaos tan baka varlk olmadndan, Gaiann kendi kendini sevmekten baka are

ktur! Boluk ile Topraktan sonra nc srada ortaya kan Eros daha bata karasndaki ak idare eden varlk deildir. lk Eros evrende bir fkrmay ifade eder. Na


9/105

prak, Boluktan doduysa Topraktan da derinliklerinde tadklar kacaktr. Toprakn iunla karm durumda olan eyler dar kar: Toprak herhangi bir eyle birlemekurur. Toprakn karp sergiledii ey aslnda kendi iinde, karanlklarda saklad eydir

prak ilk nce ok nemli bir kiiyi dourur, Uranos,Gk, hatta yldzl Gk. Sonra Pontosuyu, btn sular, tam olarak deniz dalgasn dourur, szcn Yunancas erildir. te bprak bu ikisini hi kimseyle birlemeden dourur. inde tad gle iinde var olan darr, bu da o andan sonra onun ikizi, kart olacaktr. Neden mi? nk yldzl Gk kendt biimde yaratr, yani kendisiyle ayn byklkte, ayn salamlkta, ayn dirilikte. te b

anos onun stne uzanr. Toprak ile Gk evrenin st ste binmi iki dzlemini oluturbirini eksiksiz tamamlayan taban ile kubbe, alt ile st.

prak Pontosu, Denizi dourunca, Pontos onu tamamlar, onun iine szar, onu engin biiminde evreler. Tpk Uranos gibi Deniz de Toprakn kartdr. Toprak salam, yekparrada hibir ey birbirine karamaz, oysa Deniz tam aksine sadece svdr, akkandr, bimi yoktur, ele gelmez: Sular belirsiz, karmak biimde birbirine karr. Pontos yz

kldr, ama derinlerinde tamamen karanlktr, bu da onu tpk Toprak gibi bir ynyle klar.

zn ksas, dnya ilkin Tanrsal varlkla olumutur: Khaos, Gaia, Eros, sonra Toprurduu iki varlk: Uranosile Pontos.Bunlar hem doal glerdir hem de Tanrsal varlklia, zerinde yrdmz topraktr, ama ayn zamanda bir Tanradr. Pontos,denizi ter, ayn zamanda onuruna bir klt sunulabilecek Tanrsal bir gtr. te bunlardan sonra brden anlatlar, iddet ykl, dramatik hikyeler balayacaktr.

ranosun hayalarnn kesilmesi

kle balayalm. Hani u Gaiann kendiyle ayn boyda yaratt Uranos. Onu dourann sreklenmi, uzanm yatmtr. Gk, Toprak tamamen rter. Topran her bir parakarda bir ikizi vardr; bu ikiz her bir parann yakasna yapmtr. Kudretli Tanra prak Ana, tastamam kendi sureti, kart, birebir kart-ikizi olarak Uranosu yaratt a

baren karmzda biri erkek biri dii bir ift vardr. Nasl ki Gaia (diil)Topraktr, Uranil) Gktr. Uranos var olduktan sonra Akn rol deiir. Artk birbirinden farkl varlndekileri dar karp douran Gaiadan ya da iindekileri karan Uranostan deil, bcn birlemesinden doacaktr.

anos, Gaiann stnde srekli olarak uzanr. Bataki Uranosun cinsel etkinlikten baka b

ktur. Gaiay istedii kadar sarp sarmalar: Tek dnd budur, hep bunu yapar. Gel zamman, zavall Toprak Ana hamile kalr, derken Uranosun tohumlarn brakt yerde boycuklar trer, ama bunlar dar kamazlar. Gk Topraktan asla ayrlmad iin aralarndcuklara, Devlere, gn na kp zgrce yaamalarna yetecek yer kalmaz. Bu ocuklar kbiimlerine bir trl kavuamaz, tekil varlklar haline gelemezler, nk tpk domadanzat Gaiann karnnda kapal kalan Uranos gibi Gaiann karnna tklp kalmlardr.

ia ile Uranosun ocuklar kimlerdi? Alt erkek Dev ile onlarn kz kardeleri, alt dii Dev vkek Devlerden ilkinin ad Okeanos idi. Evreni evreleyen akkan bir kemerdi bu, yeanosun sonu ayn zamanda bir balangt; kozmik nehir kendi stne kapal bir iminde akyordu. Devlerden en gencinin ad Kronos idi, ona art dnceli koca Kro


10/105

nirdi. Erkek ile dii Devlerden baka, canavar m canavar iki l dodu. lk l Tepegzontes, Steropes, Arges. Bir tek gzleri olan ok gl varlklard bunlar; adlar da nratklarn yeterince gsteriyordu: imek akmas, yldrm arpmas. leride yldrm yausa hediye edeceklerdir. kinci lye Yzkollular denirdi: Kottos, Briareus, Gyes. Bunlaylu, elli kafal, yz kollu canavarlard, kollarnn her biri korkun bir gce sahipti.

ilik kazanm ilk Tanrlarn, Devlerin bunlar tpk Gaia, Uranos ya da Pontos gibi lerine verilen adlar deildi yan sra Tepegzler keskin bak temsil ederler. Alnlatasnda bir tek gzleri vardr, ama bu gzden imekler kar, tpk Zeusa verecekleri silah

zn sihirli gc. Yzkollular ise kaba kuvvetle yenme gcn, kol gcyle, fiziksel gle me yeteneini temsil ederler. Bir tarafta imek karan bir gzn gc, dier tarafta kavan, kran, alaa eden, dnyadaki btn varlklara boyunduruk vuran bir kol gc. Gelgepsi, Devler, Yzkollular, Tepegzler Gaiann karnnda kalmlardr; Uranos Gaiann sanmtr nk.

nz tam anlamyla k yoktur, nk Uranos Gaiann stne uzanp yatarak srekli masna neden olur. te o zaman Toprak fkesini boaltr. Karnndaki ocuklar karamn kplere biner, nk ocuklar dar kamadklar iin analarn iirirler, sktr

arlar. Onlara, zellikle Devlere yle syler: Dinleyin beni, babanz hepimize hakszlk edrkun eziyetlerle inletiyor bizi, buna bir son verelim artk. Babanza, Gke bakaldrmalsar szleri duyan Devler, Gaiann karnnda korkudan titrerler. Biteviye Gaiann s

anm Uranosu, Toprak kadar byk Uranosu yenmek kolay deildir. Bir tek son evlat, Kriaya yardm etmeyi, babasyla kapmay kabul eder.

prak ok kurnazca bir dzen kurar. Tasarsn gerekletirmek iin kendi iinde bir aleikten bir trpan, bir harpe yapar. Sonra bu trpan Kronosun eline tututurur. Anarnnda, Uranosun anasyla birletii yerdedir Kronos; saklanr, pusu kurar. Uranos Gaand zaman sol eliyle babasnn cinsel organn yakalar, skca tutar, sa elindeki trpanmlede keser. Sonra yapt iten ii yannasn diye hi arkasna dnmez, Arkaya doru frlyalar, topraa deil, daha uzaa denize der. Bu arada da topraa kan damlar. Hayalar keanos o anda acyla kvranr, birden Gaiadan uzaklar. O andan sonra artk dnyann en sklp kalacak, yerinden hi kmldamayacaktr. Uranos byklk bakmndan Toprakduundan, bamz kaldrdmz anda, yukarda, yeryzndeki her bir toprak zerrerln, gkyzndeki eini grebiliriz.

prak, mekn, gk

nesinden ald t, bir de kurduu dzen sayesinde Uranosun hayalarn kesen Krzmosun douunda temel bir aamay gerekletirir. Gk ile yeri ayrr. Gk ile yer arrbest bir mekn aar: Topran retecei her ey, canl varlklarn douracaklar heamak iin nefes alacak bir mekna sahip olmutur. Mekn almtr almasna ama zamimitir. Uranos, Gaia stnde uzanp yatt srece birbirini izleyen kuaklar olmamnlar onu reten varln karnnda kapal kalmlard. Uranos geri ekildii andan itibvler ana karnndan kabilmiler, kendileri de dourmaya balamlardr. te bylece biak domutur. Mekn genilemi, yldzl gk bir kubbe, topran stne asl kalm b

v glgelik halini almtr. Bu kara gk yacaktr, nk gn ile gece birbirini izleyecektir.z sadece yldzlarn klaryla kara bir gece olacak, kimi kez tam aksine sadece bulu


11/105

gesinin bulunduu ltl bir gn olacaktr.

prakn soyunu burada brakp Khaos soyuna bakalm. Boluktan iki varlk kar, biriniebostur, dierininki Nyks,Gece. Khaosun dorudan uzants olarak Erebos mutlak karanbir eyle karmayan halis karanln gcdr. Gecenin durumu farkldr. O da tpk Gaia kimseyle birlemeksizin, sanki kapkara kumandan bir bana dokuyormu gibi ocurur: Bir yandaAither,Esir, Esirli Ik dier yanda da Hemera,Gn, Gn I vardr.

luktan doma Erebos, Khaosa zg karanl temsil eder. Oysa Nyks, Gece, Gn arr

mazsa Gece de olmaz. Gece, Aitherle Hemeray dourunca neler olur dersiniz? Tpk Ereblis karanlk olmas gibi Aither de halis aydnlktr. Aither, Erebosun karldr. Parlak Akyznde hi karanlk olmayan yerdir, Olymposlularn mekndr. Aither hibir gl

kelenmeyen, olaanst, canl bir ktr. Tam aksine Gece ile Gn birbirlerine yaslarlar. Mekn alal beri Gece ile Gn dzenli olarak birbirlerini izlerler. Tartarosun giricenin maliknesinin kaplar bulunur. te orada Gece ile Gn srayla belirirler, birbirlaktan bakarlar, karlarlar ama asla birleemez, birbirlerine dokunamazlar.

ce olunca Gn yok olur, Gn olunca Gece yok olur, ama Gn olmadan Gece olmaz.

ebos tam, kesin bir karanl gsterirken Aither de mutlak aydnl gsterir. Yerdeki bnl varlklar Gn ile Gecenin ocuklardr; hibir gne nn asla ulaamayaca bu mranl, Erebos Gecesini bilmezler, eer lmezlerse elbette. nsanlar, hayvanlar, bitkilegular birbiri ardna yaarlar. Hem geceyi hem de gndz yaarlar, oysa Tanrlar yle mn en zirvesinde, bu birbirini izleyen Gece ile Gn bilmez onlar. Srekli, canl, hi kesilmdnlkta yaarlar. Yukarda parlak Aitherin Gk Tanrlar, aada Yeralt Tanrlar ya da yeTartarosa yollanm, hep gece iinde yaayan Yeralt Tanrlar vardr; ayrca bu dnyada

rmlar dnyasndaki lmller vardr.

anosa dnp bakalm bir. Dnyann stnde aslp kalnca ne olur? Gaiayla artk birlee

reket tayan bol yamurlu zamanlar hari... O zaman gk yere doru eilir, toprak da dobereket saan yamur topran yeni varlklar, yeni bitkiler, tahllar dourmasna yarar. Azamanlar dnda toprak ile gk arasndaki ba kopar.

anos, Gaiadan ayrlrken oullar iin korkun bir beddua eder: Adnz Dev olacak (titainzck oyunu yapar, bu szck uzatmak, yaylmak anlamna gelir), nk boyunuzdan bere kalktnz, babanza el kaldrm olmann bedelini ar deyeceksiniz. Gel zamaman, kesik hayalardan topraa den kan damlalarndan Erinysler doar. Bunlar esas ilerabann bir dierine vurduu darbenin hatrasn saklamak, bunun cn er ge almak ol

lerdir. Ayn kan tayanlarn birbirlerine kar iledikleri sularn kinini gdennralardr onlar. Erinysler kini, suun hatrasn, suun bedelinin denmesini temsil eder

anosun kanndan Erinyslerle birlikte Devler, bir de Meliai, yani o koca dibudak aalamphalar doar. Devler esasen savadrlar, sava iddeti kiiletirirler: ocukluu yll bilmezler, srekli olarak en gl alarndaki, grbz yiitler olarak, gnlerini sairir, lmcl kavgalardan zevk alrlar. Dibudak Nymphalar, Melia kzlar da savadrlarkilde kym ehlidirler, nk sava srasnda kullanlan mzraklar da tastamam dibllarndan yaplmtr. te byle, Uranosun hayalarndan damlayan kandan iddeti, cev, sava, kym kiiletiren tr varlk peydahlanr. Yunanlarn gznde bu iddeti b

zck zetler: Eri, her tr, her eit atma, ya da Erinysler sz konusu olduunda, ai


12/105

lamazlk.

avga ile ak

onosun denize, Pontosa att hayalara ne olur peki? Dalgalar arasnda kaybolmaz, stte nra dln kp denizin kpne karr. Dalgalara kaplm, srklenen cinsel orgafndaki bu iki kpn birlemesinden muhteem bir yaratk doar: Aphrodite, denpkten domu Tanra. Bir sre su stnde yzer, sonra adasna, Kbrsa kar. Kumda y

lerledike bast yerde en kokulu, en gzel iekler biter. Aphroditenin peinden, onu izos ile Himeros, Ak ile Arzu kagelir. Bu Eros ilk Eros deildir, artk erkek ile dii cinsmasn isteyen bir Erostur. Kimi kez onun Aphroditenin olu olduu da sylenecektir. os, uran deitirir. Artk eskiden, kozmosun balangcnda olduu gibi ilk granlnda gizlenenleri aydnla tama iini brakr. Artk onun ii, batan karma, uzlakanlk gibi btn bir ak stratejisini gerektiren erotik oyun yoluyla, bu iyice kiilemi, iksten iki varl birletirmektir. Eros iki farkl varl birletirirken onlarn bir nc

ratmalarn amalar, bu nc varlk ikisinin de ayns olmayacak, ama her ikisinin de sordrecektir. te imdi, ilk zamanlardakinden farkl bir yaratm etkinlii vardr. Bak

yile Kronos babasnn hayalarn keserek iki g oluturmutur; bunlar Yunanlara birlerini tamamlarlar, birinin ad Kavga, Eri, dierininki de Eros, Aktr.

ayn aile iinde ya da ayn cemiyet iinde, birlii, beraberlii bozan kavga, tartlamazlktr. Aksine, Eros eril ile diil gibi birbirinden farkl olanlarn uzlap birlemele ile Eros bir tek eylemin rnleridir; mekn ap zaman balatan, artk iyice genilnya sahnesine dizi dizi kuaklar karan eylemdir bu.

rken btn bu Tanrsal varlklar, bir yanda Eri, bir yanda Eros, kar karya vaacaklardr. Neden savaacaklar? Temelleri oktan atlm evreni iyice rayna oturtmak

rseniz deil, bu evrenin efendisini belirlemek iin elbet. Evrenin efendisi kim olacak? rudan itibaren kozmik oluumunu anlatp Dnyann balangc nasldr? Neden nce Br? Evrende bulunanlar nasl olutu? gibi sorulara yant arayan hikyenin yerini, baka sorurlap bunlar zmeye alan ok daha dramatik baka hikyeler alacaktr. Sonrratlm, kendileri de dourabilen Tanrlar birbirleriyle nasl savaacak, birbirlerini ralayacaklar? Nasl anlaacaklar? Devler, babalar Uranosa yaptklarnn bedelini eyecek, cezalarn nasl ekecekler? Her ey olan bir hiten, bile douran bir geceden,lam eyin doduu bir boluktan treyen bu dnyann dengesini kim salayacak? Dnyangesini bulacak, kiilemi varlklarla nasl dzenlenecek? Uranos geri ekilince birbiri a

ok kuak treyecektir. Ama Tanr kuaklar arasnda srekli atma olmas, dnyanngeye kavuamayaca anlamna gelir. Dnyann dzeninin tastamam kurulabilmesinrlar savann bitmesi gerekir. te bylece perde, Tanrsal egemenlik yolundaki arphneleri iin alr.


13/105

DEVLER SAVAI ZEUSUN KRALLII


14/105

nya tiyatrosunda dekor ite imdi tamamlanmtr. Mekn alm, zaman akmaya, kubirini izlemeye balamtr. Aada yeralt dnyas vardr, geni topraklar, dalgalar, her

vreleyen Okeanos rma, stte de sabit bir gk vardr, insanlarla hayvanlar iin toprak lam bir mekn ise en yukarda, gkteki Aither de Tanrlar iin gvenli bir mekndr. Dtamam ilk Tanrlar olan, Gkn ocuklarnn, Devlerin hizmetindedir. Bunlar en yuka

praktaki dalarn tepesine yerleecekler, ast Tanralar, Naiaslar, orman Nymphalarmphalar da onlarn yannda yer alacaklardr. Her biri hareket edebilecei yeri seer alr.

n en stnde Uranosoullar, Uranostan doan kzl erkekli Dev Tanrlar bulunur. Bala

kkleri, tanrlarn en genci, kurnaz, art dnceli, acmasz tanr vardr. te bu o, Krbasnn cinsel organlarn hi duraksamadan kesen tanr. Bu ie kalkarak evrenin bzm, mekn yaratm, farkllklar ieren, dzenli bir dnyaya yaam kazandrmtumlu iin bir de kt yan vardr, ayn zamanda bedeli denmesi gereken bir hatadr bu. k daimi yerine ekilirken ocuklarna, kiilemi ilk Tanrlara beddua etmekten rmamtr, beddua gerekleecek, hayalardan doan Erinysler bu iin takipileri olacaklar gn gelecek, Kronos babasnn kinini gden Erinyslere suun diyetini deyecektir.

e o, oullar iinde en genci, ama en yreklisi, Gk kovmak, kendinden uzaklatrmak

iann kurnazca hazrlad tertibi gerekletiren tanr, Kronos, hem Tanrlarn hemnyann kral olacaktr. Baz Devler, ast ama ibirliki Devler onun safna geerler. Kronos olarndan kurtarm, korumas altna almtr. Uranos ile Gaiann halvet olmasyla domur l daha vard; bunlar da tpk kardeleri Devler gibi Toprakn karnnda kapal kalmTepegz ile Yzkollu. Balarna neler gelir? Grnen o ki, o kskan, art dnceli, hep te

kleyen Kronos, kendisine kar bir tertip kurarlar diye korkup onlar balamtr. TepeYzkolluyu balayp yeralt dnyasna yollar. Buna karlk erkek ile dii Devler, kz ile e

rdeler birleeceklerdir; Kronos da aralarndan biriyle, Rheayla birleecektir. Rhea, Gaizi gibi grnr. Rhea ile Gaia birbirine yakn iki kkensel gtr. Ancak aralarnda bir

rdr: Gaia her Yunann anlayaca bir ad tar, Gaiann ad Topraktr; o ayn zamanda bpraktr, oysa Rhea herhangi bir doa esini canlandrmayan bir kii, bir birey ad almea, Gaiadan daha fazla insan biimli, daha insans, daha zgn bir yn temsil eder. Anda Gaia ile Rhea ana kz gibidirler, birbirlerine ok yakndrlar, akrabadrlar.

aba karnnda

onos, Rhea ile iftleir, onun da ocuklar olacaktr, onlar da baka ocuklar douracaklanlar da yeni bir Tanrlar kua oluturacaklardr; adlar, ilikileri, etki alanlar bulunan i

ak kiilemi Tanrlardr bunlar. Ancak iktidar iin endielenen, titiz, kskan Krcuklarna gvenmez. Dahas Gaia da uyarmtr onu, bu yzden de ocuklarna kar dikkatn ilk Tanrlarn anas olan Gaia zamann srlarn bilir; zamann karanlk kvrmllenmi, sonradan, yava yava gn na kan eyleri bilir. Gelecei nceden bilir.una, ocuklarndan birinin kurban olabileceini haber verir. Ondan daha gl bir olu

htndan edecektir. Szn ksas Kronosun iktidar geicidir. te bu nedenle Kronosun mas gerekmektedir. Bir ocuu olur olmaz onu azna atar, yutar, midesine indirir. te bonos ile Rheann btn ocuklar babalarnn midesine tklp kalmlardr.

bette Rhea, tpk ocuklar gn na kmasn engelleyen Uranosun tutumundan memmayan Gaia gibi bu durumdan memnun deildir. Bir bakma hem Uranos hem de Kr


15/105

llerini doum ncesinin karanlna mahkm ederler. ocuklarn tpk topra delip gk ilasnda yaamaya balayan bir aa gibi aydnla kmalarn, serpilip gelimelerini istemprakn d zerine Rhea, Kronosun bu rezil davranna bir are bulmaya karar verir. Bn bir kurnazlk, bir hile, bir dzen, bir yalan bulur. Byle olunca Kronosun karsna ahyla kar, nk Kronos kurnazln Tanrsdr, yalann, dolann Tanrsdr. Son ocuk,

kkleri Kronos da Uranosun en kk oluydu domak zereyken Rhea, Girite rada gizlice doum yapar. Bebei Tanrsal varlklara, Naiaslara emanet eder; bunlar oonos kukulanmasn, bebein alamalarn duymasn diye bir maarada bytm

revlidirler. Derken ocuk abucak byyp alamalar daha da ykselince, Rheanrlardan, Kuretalardan, kk Zeusun sesini bastracak biimde silah grltleri, btrtlar karmalar iin maarann nnde sava dans yapmalarn ister. te bylece Krbir eyden kuku duymaz. Ama Rheann hamile olduunu bildii iin, dourup ona t

mek zorunda olduu ocuu grmek ister. Peki Rhea ne verir ona? Bir ta. Kundaa rmalad bir tatr bu. Kronosa: Aman dikkat, daha ok zayf, ok kk demeye kaonos bezlere sarl ta kapt gibi ham yapar. te byle, Kronos ile Rheadan olanlarn onosun karnndadr, stelik bir de ta vardr.

arada Giritte Zeus byyp grbzleir. yice olgunlanca Kronostan hem kendi ocuklptklarnn hem de feci ekilde yaralad Uranosun hesabn sormaya karar verir. Ama pmal? Zeus yapayalnzdr. ster ki Kronos karnndaki bir sr ocuu karsn, ku

macna yine kurnazlkla ulaacaktr, Yunanlar bu kurnazla metisderler, yani insann kariyi aldatmak iin nceden her trl dzeni kurmasn salayan kvrak zek. Zeusun kurnaonosa birpharmakon,bir ila vermekten ibarettir; bir iksir gibi sunulan ama aslnda kustun bir ila. Bunu ona Rhea verir. Kronos yutar yutmaz ilkin ta kusar, tatan hemen sstiay, sonra da kkten balayp btn Tanrlarla Tanralar srayla kusar. En dipte kall olandr, tatan sonra ilk kan da en gen olan. Kronos bunlar dar kararak Rhe

nyaya getirdii btn ocuklara yaam kazandrr.

r lmszlk yiyecei

e artk Zeusun evresinde bir Tanrlarla Tanralar meclisi olumutur. Tanrlar Syebileceimiz sava da byle balar; uzun sre sonucu belirsiz kalacak, yaklak olarayk yl srecek, bir byk yl yz yla, hatta bin yla denk olduu iin yzyllarca sreceva.

r yanda Kronosun etrafnda br Dev Tanrlar, kar yanda, Zeusun evresind

onosoullar, ya da Olymposlular toplanacaklardr. Her iki taraf kendi yerleimini, orduglarn tepesine kurup uzun sre savarlar, zaferin aka hangi tarafn payna dt ber. Bylece dnya tiyatrosu kurulmutur; kurulmutur kurulmasna ama ilk kuak Tanrllarn ocuklar arasndaki sonu gelmez sava yznden altst olmutur. Burada da kurnazlrr. Tanrsal gler arasndaki bu tuhaf savan birok cephesi vardr. Kesin olan bir ey vda hem kaba gc hem de kvrak zeky barndran tarafn sava kazanacadr. Bu irsiz savata iddetin, gcn fazlal deil hileyle kurnazlk belirleyici olacaktr. Bu nednci kuaa ait olsa bile, Dev apetosun olu olduundan, Dev sfatn tayan Prometusun tarafna geip o gen Tanrda eksik olan, yani kurnazl verir. Bu metis, art d

vrak zek, olaylar istenilen ekilde sonulanacak biimde nceden ayarlamay salar.


16/105

m karanlk hem de aydnlk ana, hem dilsiz hem de ok konukan koca Gaia, Zeusa, szanmas iin Devlerle akraba olan ama onlarn ordughnda yer almayan varlklarla ipmasn tler; Tepegzde Yzkolluyu kastetmektedir. Zira bu Dev Tanrlar ilel doa glerinin ykcln tayan ilk Tanrlardr; dzeni bozanlar yenmek, boyundurmak iin dzen bozucunun gcn yanna ekmek gerekir. Sadece akl olan, sadece den varlklar bunu baaramazlar. Zeus kaba gcn, bozguncu gcn temsilcilerini, Devleri kafnda grmek ister.

nedenle Tepegzlerle Yzkollular boyunduruktan kurtarp salverir, onlar da yardm et

bul ederler. Ancak her ey yoluna girmi deildir henz. Zeusun onlar kendi safna katabin, Kronos yznden mahkm olduklar o zifiri hapishaneden karmas yeterli olmaz; ayronlara onun yannda yer aldklar takdirde ambrosia nektarna, lmszlk yiyeceine

zanacaklarna dair sz vermesi gerekir.

rada daha nce de byk bir rol oynayan lmszlk yiyecei ie karr: Kronos korkunahla kendi ocuklarn yiyor, onlarla besleniyordu; karnn doldurmaya o denli dkncuk yerine ta aldnda bir hamlede yutmutu; Zeus, Devlerle ayn kuaktan Yzkollupegzlere lmszlk yiyeceini verir, onlar gerek Olymposlu Tanrlar haline getirir

ympos tanrlarnn zellii, nlerine gelen ne varsa yiyen hayvanlarn; ekmek, arap, betlere uygun kesilmi et yiyen insanlarn aksine, yiyecek yememeleridir; onlar daha ziyadmszlk yiyecei yerler, isel canllklar buna baldr, bu canllk insanlarnkinin aksinkenmez, hi azalmaz. nsanlar iten sonra ackp susarlar. Pillerini arj etmeleri genrlarn byle srekli bir kayglar yoktur. Tam aksine onlarn varoluu sreklidir. Yzkollupegzlere hem nektarn hem de ambrosiann sunulmas demek onlarn tastamam

duklarnn kesinlemesi demektir. Bir yanda zekice bir hile, kurnazlk vardr; dier yanda, iddet, karmaa skn eder, Tepegzlerle Yzkollular ilerinden geldikleri Dev Tanrlaraarlar. On byk yl savalr, ama sonu belirsizdir; nihayet Olymposlu Tanrlar ar bas

larlar, nk Olymposun tepesinden savamaktadrlar.pegzler kimlerdir? Zeusa nasl zafer kazandrrlar? Kar durulmaz bir silah, yldrerek. Hep hazr bulunan Gaia yapm malzemelerini salar, tpk kendi barndan ak arp Kronosun eline tututurduu gibi. Burada da malzemeyi yine o verir. Tek pegzler bu yldrm Hephaistosa ta kartrcasna evirip evirirler, istedii zaman kull

ye Zeusa verirler. Zeusun elindeki yldrm inanlmaz gte, etkili bir k, yakc birpudur. Tepegzlerin neden bir tek gzlerinin olduu imdi anlalyor; gz tpk ate gink. Bu hikyeleri dnm Antikallara gre varlklardaki bak, gzden kan ktr. Ausun gznden kacak k tastamam yldrmdr. Ne zaman tehlikede olsa gmanlarna yldrmlar yadracaktr. Tepegzlerin gz varsa, muazzam boylar, yleri olan Yzkollularn da kollar, ya da arada bir fark grmeyen Yunanlarn deyiiyle, heires) vardr. Yzkollularn yz elleri vardr: Yumrukturlar, gtrler. Bu iki kozla birdrm saan Tepegzn gz, bir de boyundurua vuran Yzkollunun kol gcyle tamam yenilmezlik kazanr.

savata bir doruk noktas vardr. Tanrsal gler arasndaki savan kzt anda, Zedrmn frlatt, Yzkollularn Devlerin zerine ullandklar anda, dnya yine Krumuna dner. Dalar devrilir, uurumlar alr, Tartarosun dibinden, Gecenin hkim ol

rden, derinlerden bir sis ykseldii grlr. Gk yeryzne der, Khaos durumuna


17/105

nlr, henz hibir eyin biiminin olmad o ilk bataki duruma yeniden dnlr. Zeferi yalnzca dmann, Kronos babay altettiini gstermez, bu ayn zamanda daostan balayp yeniden yaratmann, hibir eyin grnmedii, her eyin dzensizlik i

duu bir boluktan yeniden dzenli bir dnya karmann bir yoludur.

ka grlyor ki ister Yzkollularn kol gc isterse Tepegzlerin gz olsun Zelerinden biri dmann evcilletirmek, ona boyunduruk vurmaktr. Zeusun egemenlii zirmay bilen bir kraln egemenliidir. Bir dman ona kar ktnda Zeus baklaryla bacn sallayacak, yldrmyla arpacaktr. Gzn, kolun gcyle dman boyundu

racaktr. Zeusun geici bir sre kaosa dnerek bu korkun gleri kazanmas srasnda Dre inerler. Zeus onlar yldrmdan krbacyla, Yzkollular da yumruklaryla yere serer. er devler, Yzkollular stlerine koca koca kayalar yarlar, Devler altta kalr

mldayamazlar. Glerini hareketten, srekli her yere yetiebilmekten alan bu Tanrlar r tketmilerdir, kmldayamazlar, kayalarn altnda kalmlardr; kurtulamazlar.

lerini gsteremezler. Yzkollular, Kottos, Briareus, Gyes, onlar ellerine geirip ynyasna gtrrler. Devler ldrlemez, nk lmszdrler, ama hibir eyin grnmnlerin olmad, yerin dibindeki uuruma, sisli Tartarosa tklrlar. Yeryzne kamasye de Poseidon yerin en dibinde, yeraltndaki karanlk Tartarosa alan bu dar geit st

e surlarna benzer bir yap yapmakla grevlendirilir. Topran denge salamak amaranlklarda yetitirdii btn dlleri bir srahinin azn andran bu delikten ieri tklrrada Poseidon kat tuntan bir duvar rer, Yzkollular Zeusun sadk hizmetileri tayinit tkanm, Dev soyu bir daha gn na kamasn diye her tr nlem alnmtr.

usun egemenlii

e bylece ilk i tamamlanm olur. Artk Zeus zaferi kazanmtr. Tepegzlerle Yzkollu

steini alm, ayrca baz Dev glerin ittifakn salamtr. zellikle yeralt dnyahennem dnyasnn, ayrca sular dnyasnn sahip olduu btn tehlikeli gleri temsil edenray, Styksi mttefiki yapmtr. Styks yerin derinliklerinde akar; Tartarosta akar, zaman yeryzne kar. Styksin sular yle gldr ki imek isteyen her lml annda ark olur gider. Sava srasnda Styks soyu itibariyle ait olduu Devlerden ayrlmaya, Zeafna gemeye karar verir. Taraf deitirirken yannda iki ocuunu da getirir: Birini

atosdierininki Biedir. Kratos dmann alt eden, boyundurua vuran gcn temsilcisidirrnazln aksine, kaba kuvveti temsil eder. Zeus Devlere kar zafer kazannca nce evremenlik gc Kratosla, karsnda hi kimsenin dayanamayaca iddet kp Bieyi yanna

us nereye giderse gitsin Kratos ile Bie hep yanndadr, biri sanda dieri solunda durur.usun btn kardeleri, Olympos Tanrlaryla Tanralar, durumu grnce egemenlii Zlim etmeye karar verirler. Devler alaklklarnn bedelini demiler, Zeus da egemenlii

irmitir. Zeus Tanrlara onurlaryla ayrcalklarn paylatrr. Astn stn belli olduu, dgtl bir evren kurar; ite evren ancak byle istikrara kavuacaktr. Dnya tiyarulmutur, dekorlar yerletirilmitir. Zirvede Zeus hkimdir, Khaostan km dnyzenleyicisi odur.

ka sorular da vardr. Uranos ile Kronos birok adan benzer varlklard. Her iki

cuklarnn kendi yerlerini almasn istememilerdi. Her ikisi de soylarn gn armamt. Bu ilk Tanrlar, baka Tanrlarn soyunun kendi yerlerini almasn istemeye


18/105

a temsil ederler. Bu benzerlikler bir yana, Uranosun hikyelerde Kronos ile hibir ktur. Gaiadan treyen Uranos daha sonra onunla srekli birleir; onu douranla srekli olemekten baka amac yoktur. Uranosta kurnazlktan eser yoktur, silahszdr. Gaiann ginde ondan alabileceini aklna bile getirmez.

onos, Uranostan farkl olarak, ocuklarn ana karnna hapsetmez, ama kendi midesine inanos ilk Erosun itmesiyle Gaiann stne uzanp orada kalr; Kronos ise ne yapmsa ikrumak, egemen kalmak istedii iin yapmtr. Kronos ilk politikacdr. Sadece Tanrrenin ilk kral olmakla kalmaz, ayn zamanda tacndan tahtndan olmamak iin ku

vranan, politika yapan ilk Tanrdr.

us ile birlikte bambaka bir evren oluur. Dier Tanrlar onu kral seerler. Her birine duu onuru adilce datr. Hatta Tanrlar savanda aka u ya da bu taraf tutmam kimlerin, o iktidara gelmeden nce sahip olduklar ayrcalklara dokunmamtr. rnein Okyeanos,dnyay evreleyen bu rmak, ne Devlerden ne de Olymposlulardan yana olmutur. rn, tarafsz kalm olsa da, dnyann u snrlarn koruyacak, sv emberiyle dnyay rmalamay srdrecektir.

ne Zeus, savaa girmemi olan Tanra Hekatenin btn ayrcalklarn korumu,

niletmitir. Zeusun dzenledii gler paylamnda Hekatenin ayr bir yeri olduu aktnra ak biimde yer ya da gk Tanras deildir, ok dzenli Tanrlar dnyasnda biunu, keyfi, rastlanty temsil eder. Birine arka kabilir, hi neden yokken birine zarar verekate mutluluu, mutsuzluu keyfince datr. Suda balklar, gkte kular, yerde sredii gibi oaltr ya da azaltr. Tanrlar dnyasnda keyfilii temsil eder, o dnyaya iretirir. Zeus ile Gaia zamann stndedir, nceden ne olup biteceini bilirler; Hekate dilar, dnyann daha serbeste, biraz da rastlantyla ilemesini salar. Ayrcalklar snrszd

tk her eyin dzene kavutuu dnlebilir, ama hi de yle deildir. Yeni Tanrlar k

rli yerine oturmu, balarnda Tanrlar kral Zeus, sadece Kronosun yerini almakla kalmun tam aksini oluturmutur. Kronos adaletsizlii temsil eder, mttefiklerini hesaba katsa Zeus dier Tanrlar koruyup kollarken eitlie zen gstererek egemenliini adalet srar. Kronosun egemenliindeki tek yanll, kiisel, ktcl ynleri kaldrr. Zeus daha ha dengeli bir egemenlik biimi kurar.

l zaman git zaman Zeusun ocuklar olur, elbette bu ocuklar ok abuk byrler, ok gdretli olurlar. Derken, dnyann ileyiinde yolunda gitmeyen bir eyler Tanrlar dnyastehdit olmaya balar. Varlklar yetikin olmak iin bymelidir; zaman her eyi deitirir.

e bir zamanlar kundaktaki bir ocukken, maarann derinliklerinde, bekilerin korumas al

ayp dururken, ite imdi yan ban alm bir Tanrdr, peki onun iin de bir dmayacak mdr? Tpk insanlar iin olduu gibi Tanrlar iin de yal kraln eskisi gibi olmad

settii, yan banda gencecik olunun ondan daha gl olduunu, o de geerken olkselie getiini grd bir zaman olmayacak mdr? Bu i Zeusun bana da gelmeydir? Tpk Kronosun babas Uranosu tahtndan etmesi, yine ayn biimde Zeusun Kro

httan indirmesi gibi Zeus da olu tarafndan tahttan m indirilecektir? Evet, elbette, olatta olmaldr, zamann dzenine nceden kaydolmu bir yazgdr bu. Gaia bunu bilir; Rhir. Dikkatli davranan Zeus bu ihtimale kar tetikte olmaldr. Kurduu dzeni, kraliyeirmek isteyen sonraki kuan kavgas yznden tehlikeye atlmayacak hale getirmelidir.nrlar kral, dnyann efendisi olduuna gre sradan bir hkmdar gibi olmama


19/105

emenlii olduu gibi, srekli, tam, baskn bir g olarak var olmaldr. Birbirini izleyecek kmranlklarn yerine geen bu tek, sarslmaz hkimiyetin istikrarn salayan anahtarlai de egemen Tanrnn evliliidir.

tidarn kurnazlklar

usun ilk einin ad Metistir, anlam da daha nce grdmz gibi Zeusa iktidar verendr: Metis, kurnazlk, olup bitecekleri nceden grebilme yetisi, ya tahtaya basmama, yo

rmama, hibir beklenmedik saldrya maruz kalmama. te byle, Zeus, Metis ile evlenir; Msre sonra Athenaya hamile kalr. Zeusun korkusu, bir erkek ocuun tpk kendi yapt

u tahttan indirip yerine gemesidir. Bunu nasl engellemeli? Burada yutma temasm yenluyoruz. Kronos ocuklarn yutuyordu, ama ktln sonuna kadar gtrememiti, zirtis yznden, kusturucu bir iki yznden btn ocuklarn karmt. Zeus bu sorunha kknden zmek ister. Bir tek zm yolunun olduunu dnr: Metisi yannda saderak tutmak yetmez, bizzat kendisi metis olmaldr. Bir mttefike, yoldaa ihtiyac yo

ndisi metis olmaldr. Nasl yapmal bunu? Metisin dnebilme gc vardr, Thetis ile niz Tanrlar gibi btn klklara girebilir. Vahi hayvan, karnca, kaya olabilir, istedii her

ebilir. Zeus ile kars Metis arasnda kurnazlklar dellosu balar. Kim kazanacaktr peki?kl nedenlerden dolay Zeusun dier durumlarda da bildiimiz ilemi uyguladrsayabiliriz. Kim kimdir, ne nedir? Olaanst yetenekli, ok gl bir cad ya da byrudan arpma doal olarak baarszla yargldr. te yandan arpmaya kurntlrsa belki de baarma ans olacaktr. Zeus, Metise sorar: Gerekten her kla girsin? Ate pskrten bir aslan olabilir misin? Hemencecik Metis aslan olur, ate pskrkun bir grnt! Sonra Zeus unu syler: Peki bir damla su olabilir misin? -Elbette- Gsman. Metis damlaya dnr dnmez Zeus onu yutar. te Metis Zeusun karnnd

rnazlk yine ie yaramtr. Egemen Tanr sadece mstakbel haleflerini yutmakla kamann ak iinde, zaman seli ortasnda artk kurnaz ngrye dnmtr, bundan bylm oyun etmeye kalksa oyununu nceden sezip bozacak, onun nne geecektir. Kars Mhenaya hamile Metis, Zeusun karnndadr. Bylece Athena ana karnndan deil babasnnndan kacaktr, ki bu ba da Metisin karn gibi imitir. Zeus acyla barr. Prometheuphaistos imdada yetiir. Birer baltayla kagelirler, Zeusun kafasna okkal bir darbe indirhena byk bir lkla Tanrnn bandan kar, gen kz tepeden trnaa silahl doar, kzra, kalkan, tuntan zrhyla. Athenadr, icat Tanradr bu, aklnda bin bir tilki dolarmanda dnyann btn kurnazlklar Zeusun kiiliinde toplanmtr. te artk Zeus ke

lama almtr, artk kimse onunla ak atamaz. Bylelikle o byk egemenlik sorunu haltk Tanrsal dnyann bir efendisi vardr; hibir ey onu sorgulayamaz, nk egemenlindisidir o. Artk hibir ey kozmik dzeni bozamaz. Zeus Metisi yutup Metioeis, yani tepnaa metishaline geldiinde, ahsen ngr olduunda, her ey dzene kavuur.

renin Anas ile Khaos

e bylece Tanrlar sava bitmi, Devler yenilmi, Olymposlular kazanmtr. Aslnda hibizmlenmemitir, nk Zeusun zaferinden sonra nihayet dnya bara kavumuken, k

lam, adil bir dzen hkim olmuken, ite tam o anda, Gaia yeniden, daha gen bir ya


20/105

arr ortaya; kimi kez Typheus kimi kez Typhon denir ona. Gaia bu yarat, gelenekylendii gibi Altn Aphroditenin kkrtmas sonucu akla birletii, Tartaros adndaki errlktan peydahlamtr. inde, derinliklerinde kaybolmayan bir yank gibi ilk bataki Khazini koruyan uurumdur bu. Yeraltndaki karanlk, sisli Tartaros, Olymposlular ya da vler gibi, Gk glerinden tamamen farkl bir soydan gelir.

vler gkten kovulup da Tartarosun dibine sonsuza dek kapatldklarnda, Gaia yeni bietmek iin ite bu varlkla, gn tam aksinde bulunan Tartarosla birleir. Gaia dnyban olarak Aitherli gk ile karanlk Tartaros arasnda tam ortada yer alr. Gn st

ntan bir rs brakldnda dokuz gn dokuz gece aa der de ancak onuncu gn yere ue ayn rs yerden aa brakldnda Tartarosa ulamas iin de ayn zaman geer. anosu yaratp onunla birleerek btn bir Gk Tanrlar soyunu yaratmt. Evrenin anas r eyi dourur, her eyi ngrr. Kehanet gcne sahiptir, bilim ehlidir, arpmalar srasfere giden gizli, ktlk dolu yolun srlarn cannn istediine verir. Ama Gaia ayn zamra topraktr, sisli topraktr. inde kaostan, ilk durumdan bir eyler barndrr. Kendini pherde, en kk bir glgenin olmad o yerde, ordugh kurmu Tanrlardan saymaz.nyaya hkim olmak iin Othrysin zirvesinden Olymposun zirvesine acmaszca vuruanrlarn ona, layk olduu saygy gstermediklerini grr.

ha nce sylediimiz gibi, bata Khaos vard. Derken Toprak oldu. Evrenin anas Gaia ta Khaosun aksiydi, ama ayn zamanda Khaosa balyd; nk hem Tartarosu, Erebosrinliklerinde kaosa zg eler tayordu hem de Khaosun hemen ardndan var olmunla birlikte kozmosta bir tek Khaos vard.

iann douraca, sonradan Zeusun bana bela olmakla kalmayp btn Olymposun Tanzenine musallat olacak olan Typhon, toprak altnda anlamna gelen bir yeralt varlthon, stnde yryen, ona yaslanan btn varlklarn salam dayana olan toprak anil, zifiri karanlk topran addr. Gaiann dourduu bu canavars, devasa, ilksel varln

ekli vardr; hem insana zg olan hem de olmayan ynleri bir arada barndran ucubyvan gibi. Korkun bir gc vardr; Khaosun, bataki karmaann kudretine sahzkollularnki kadar gl kollar vardr; ac, korkun bir gle, hoyrata omuzlara yapllar. Ayaklar yere salam basar, yorulmak bilmez, hep hareket eder. Hareketli, kvrarlktr o. Kimi Ortadou mitlerinde rneini grdmz, baz zamanlarda byyp yer ilasndaki btn boluu kaplamakla tehdit eden bir kar g gibi, ar, kmltsz bir ildir. Tam aksine Typhon hep hareket halindedir, ha bire kollarn ayaklarn sallar. Yz vardr; bu yz ban her birinde azn dna tam birer kara dil vardr. Bu yz kafaninde yakc atele bakan bir ift gz vardr, hem bu yz ba aydnlatan hem de yneld

kveren bir atetir bu.

ki ne anlatr bu korkun canavar? ok dil kullanr: Kimi zaman Tanrlarn dilini konuur,man da insanlarn. Baka zamanlarda akla gelen her tr vahi hayvann sesini karr; aslankrer, boa gibi brr. Grnts batan aa nasl canavar gibiyse, kard ses, konimi de ok eitlidir, farkldr, tuhaftr. Varlnn belirli bir esas yoktur, daha ziyade her irsiz bir karmaas gibidir; en zt zellikler, uyumaz nitelikler bir tek varlkta birlemrn, konumas, bak, hareketleri, gcyle kaosu andran bu canavar galip geldii takusun dzeni alaa olacak demektir.

nrlar sava bitip de Zeus kraliyet tahtna oturunca Typheus ya da Typhon, Olympos d


21/105

n bir tehlike oluturmaya balar. Eer o kazanrsa dnya bataki kaos durumuna yennecektir. Peki ne olup bitecektir? Tanrlarn birbirleriyle yaptklar uzun sava gacaktr. Dnya yine kaosa dnecektir, ama bu kez bataki kaosun ayns olmayacaktr, zenli dnya bu kaostan kmt; ama dnya yine karmakla srklenecektir.

yphon ya da yce gcn buhran

phon Zeusa saldrr. Sava korkun olur. Tpk Devlerle Olymposlular arasndaki savata o

bi, Zeus adeta bir deprem yaratp unsurlar altst ederek stn gelir. Zeus yldrmyla canetmek, boyundurua vurmak iin grlediinde dalgalar yeryzne hcum eder, dalar devdeste bile, llerin, gecenin uurumunda bile, her ey altst olur, her ey karr. Typhousla yapt sava, yzlerce kl gz olan bir canavarn Tanrsal bakn yldrmna pt bir savatr. Azman ylann yz kafasndan fkran alevlerin stesinden bir tek Zedrm saan, a boan gz gelecektir elbette. Gze kar gz. Kazanan Zeus olur.

kyelerden birinde, Zeus canavar saraynda gzetim altnda tutarken bir ara ii biraz hr; gzlerini hi krpmadan srekli ak tutmak zorunda olduu halde uyuyakalr; Tyklar, Zeusun yldrm koyduu yeri grr, almaya kalkr; ama tam Zeusa zafer kazanah ele geirecekken Zeus gzn aar, dmann orackta yldrma tutar. ki g ryadr: Kaostan kma bir g ile Olympostan gelen bir dieri: Acaba hangisi bir diviyle yakp kl edebilecektir? En sonunda yenilen Typhon olur. Kollarndaki, bacaklarnirler, onun arpma gcn salayan can damarlar yldrma tutulur. Byle ite, artk

mutur; kayalarn altnda kalm, kp geldii karanlk Tartarosa yollanmtr.

ka ilgin hikyelerde Typhonun canavars nitelii baka ekilde anlatlr. Bu hikyeleha sonra, II. yzylda anlatlmtr. VII. yzyldaki Hesiodosun Typhonuyla imdi seceimiz Typhon arasndaki farkllklar byk lde Dou etkisiyle aklanr.

ympos Tanrlarndan usanan Gaia, Tartarosla birlikte bir canavar peydahlar. Azman bir vrak gsterilir bu, admlaryla yeri sarsar, usuz bucaksz bir vcuda sahiptir, yle ki ba

er. Kollarn atnda ellerinden biri en uzak batya dier en uzak douya kadar ular. Drei alt ile st, gk ile yeri, sa ile solu, Bat ile Douyu birletirip birbirine kartrrostan kp gelmi bu azman Olymposa saldrr. Olymposlular onu karlarnda grnce radklarn bilemezler, ku olup uarlar. Bir bana kalan Zeus, dnya kadar byk, evren kni bu azmanla karlar. Zeus grler, yldrmn salar, Typhon geri ekilmek zorunda kaman Zeus harpeyi, trpan alp onu alt etmeye alr; gs gse bir arpmadr balar, akez Typhon stn gelir, nk engin gvdesiyle Zeusu sarmalayp kmldayamaz hale ge

phon, Zeusun koluyla bacaklarndaki sinirleri kesip karr. Sonra Zeusun gvdesini srup Kilikyada bir maaraya brakr. Bu arada canavar Zeusun sinirleriyle yldrmn sakla

r eyin bittiini, bu kez dzensiz evrenin stn geldiini sanacaksnz. Gerekten de azada, zavall Zeusun karsnda alabildiine honut, alabildiine mutludur; Zeus maalm, hareket edemez hale gelmitir; kollarnn, bacaklarnn sinirleri kesilmi, yldrmnden alnmtr. Ama daha nce olduu gibi Olymposlularla Zeusun hilesi, kurnazl, ymeni, zeks kazanacaktr. ki varlk, Hermes ile Aigipan, Typhon farkna varmadan Zeirlerini almay baarrlar. Zeus sinirleri kopa takar gibi yerine takp yldrm da eline ge

uyakalm Typhon uyanp da Zeusun maarada olmadn anlaynca yine sava balar, a


22/105

sefer canavar bozguna urayacaktr.

na benzer baka hikyelerde Zeusun bir sre nasl yenildii, hapsedildii, gcn, yldrsl kaybettii anlatlr. Canavarn oyunlarn boa karan kurnaz Kadmos olur. Her tiini sanan Typhon evrenin kral olduunu, ilksel Tanrlar iktidara getireceini ilan vleri serbest brakp Zeusun egemenliine son vermek istemektedir. Pi kral, topalphon, adaletin efendisi Zeusu tahtndan eden dzensizliin kraldr. te o zaman Kadmomaya balar. Typhon mzie hayran kalr. Fltn sesini dinler, derken usulca ylr, uyuya

r zaman sonra Zeusun arklarna, iirlerine hayran kald kimi lmlleri hizmetine ald

latan hikyeler gelir aklna. Ayn eyi kendisi de yapmak ister; Kadmostan onun armasn, artk Olymposlular iin deil Typhonun kaosu iin alp sylemesini ister. Kadbul eder ama bir koulla: Daha iyi almasn salayacak yeni bir mzik aleti bulmaldr. Nealet? diye sorar Typhon. Lirim iin tel gerekli. Senin istediin bende var, kusursuz tel

r der Typhon, gidip hemen Zeusun sinirlerini getirir. Kadmos almaya balar, hayranlk vsler karr. Typhon uyuyakalr, bu frsat deerlendiren Zeus lirin tellerini, yani sinirlerrine koyar; ayrca yldrm da eline geirip yeniden savaa hazrlanr. Kral kart Typrenin sahte kral, uyandnda karsnda btn glerini yeniden kazanm Zeusu bulur.phonu alt eder.

ne baka bir hikyede kurnazlk ayn ie yarar, ama Typhon, okbiimli bir hayvan, bir arak deil, bir deniz hayvan, btn denizi igal etmi muazzam bir balina gibi grlr. Ty

nizdeki maarada yaar, burada ona saldrmak olanak ddr, nk Zeusun yldrm debine ulaamaz. te bir kez daha kurnazlk ileri tersine evirir. Hayvann itah okduundan balklarn efendisi Hermes, hani u olu Pana balk tutmasn reten tanr, irmes, deniz canavar iin bir balk ziyafeti hazrlar. Derken Typhon maarasndan kdar fazla yer ki evine dnmek ister ama dnemez, o denli imitir. Kyya vuran Typhon,n ak bir hedef olmutur, Zeus da onu hi zorlanmadan alt eder. Belki biraz abartl grne

kyelerde hep ayn ders vardr. Egemenlik tastamam yerine oturduunda byk bir iknalm ortaya kar. Bata alt edilen g, kaos, karmaa, dzensizlik, dzen kurulduktan sniden ortaya kar; dnyann efendisine kar bir tehdittir bu. Zeusun eli kolu balabidir. Yeniden tahtna kabilmek iin, bakalarnn yardmna bavurmak zorunda zensizlik gleri bu pek korkutucu grnmeyen yardmclardan elbette hi ekinmnunla birlikte kurnazlklar sayesinde bu ikincil Tanrlar ya da bu basit lmller, Zeusun mesini, yce gc elinde tutmasn salarlar.

us sonunda hkimiyeti eline geirmi midir? Tam deil. Gerekten de Zeusun stnl alatan hikyenin devamnda Gigantlar,Devler ad verilen varlklarla yaplan sava yer alr.

evlere kar zafer

nlar ne tam olarak insan ne de Tanrdrlar. kisi arasnda bir konumlar vardr. Devler valardr. Evrende Zeus kraliyet dzenini, onlar da buna karlk saval, askeri dmgelerler. Gleri, acmaszlklaryla yine sava kuvvetleri temsil eden Yzkollnzetilirler. Yz Kollularn Zeusun tarafna getiklerini, ona boyun ediklerini, otoritesini kiklerini grmtk. Ancak silahlarn gcn, saf iddeti, bedenin diriliini, fiziksel gen

msil eden Devler neden iktidar kendi ellerine almadklarn sorarlar. Devler Sava bu yar.


23/105

sava ok tehlikelidir, zira onlar da Topraktan domulardr. Birok anlatda Devlerin yetvalar olarak Topraktan doduklar grlr. Bunlar ne bebek ne de ocukturlar, yaillerdir: Tepeden trnaa silahl savalar olarak Topraktan doarlar. Dnyaya silahl oirler, miferleri, ar silahl piyade giysileri, bir ellerinde mzraklar, dierinde kllar ha doar domaz birbirleriyle savamaya balarlar, sonra aralarnda birlik olup Tanrlara

varlar. Birok tasviri, ok sayda resmi bulunan bu savata Olymposlularn Devlere yduklar grlr. Athena, Apollon, Dionysos, Hera, Artemis, Zeus, her biri kendi silarpr. Ancak Gaia, Zeusa dmanlar yenemeyeceini aklar. Gerekten de Olympos

manlarna ar kayplar verdirseler de, onlar yok etmeyi baaramazlar. Onlara vurdurbelere, atklar yaralara karn Devler hl saldrmaktadrlar.

vler gcn srekli yenilendii bir yan, askerlik ana gelmi genliin kuvvetine sahiptympos Tanrlar zaferi kazanmak iin Tanrsal olmayan bir yarata gerek duyarlar. vleri yenebilmek iin bir kez daha sradan bir lmlye yaslanmak zorunda kalr. Elbett

mlye gereksinimi vard, nk hi ocuk olmam, hi yalanmayacak bu gen Devler rnmndeydiler. Devler Tanrlarla savarlar; Tanrlar ise onlar yok edemezler. lmll

mszlk arasnda dururlar. Delikanllk andaki bir gencin, yani tastamam erkek olmma artk ocuk da olmayan bir gencin konumuna sahip gibidirler. te Devlerin hali budur.

lge meyveler

ymposlular ii bitirmek iin Heraklesin yardmna bavururlar. Herakles henz bir Tildir, Olymposa kmamtr, sadece Zeus ile bir lml olan Alkmenenin oludur. O d

mldr. Devlerin phulesine, rkna, kabilesine, Devler srsne felaketler yadracakraklestir. Oysa bu felaketlere ramen kavga bitmeyecektir. Gaia bir kez daha belirsiz btlenir, nk kendi iinden, tepeden trnaa silahl olarak kard bu yaratklarn yok olm

ememektedir. te bylece geceleri kan bir lmszlk otunu aramaya koyulur. alikte bu otu koparp, lmsz olsunlar diye Devlere vermeyi kurar. ster ki Olymposkaldrm bu genleri de aralarna alsnlar, onlarla birlesinler, artk onlar yok etnmesinler. Ancak Gaiann niyetini haber alan Zeus ondan nce davranr. afak skmdnlk yeryzn kaplamadan hemen nce, otu koparr. Artk yeryznde bu lmskisinden hibir yerde kalmamtr. Devler bu otu yiyemeyeceklerdir. aresizce yok

deceklerdir.

ayrnt kimi kez Devlerle kimi kez de Typhonla ilgili hikyede geen baka bir eyle birlatldna gre Typhon hem bir zehir hem de bir ila, yani bir pharmakonaramaya giri

sma benzeyen ilac ellerinde tutanlar da Moirai,Moiralar, yazglar paylatran Tanralphona lmszlk ikisi diye uyuturucu ilac verenler de onlard; ona on kat fazla g, ola enerji, ayrca Zeusa kar zafer sz verirler. Typhon ikiyi ier ama Tanralar lmsisi yerine ona gelge meyve dedikleri, lmllere ayrlm bir bitkiyi verirler. Bu gn

ayan, gleri tkenen insanlarn yiyeceidir. Gelge meyveler lmllk iaretidir. Nekmbrosia yerine, insanlarn Tanrlara doru ykselttikleri kurban ateleri yerine, bu geyve, Typhonu tpk bir insan gibi krlgan, zayf hale getirir. te insan gibi, Devlerulurlar, krlgandrlar, Tanrlardaki srekli canlla, her daim dirilie sahip deildirler.

tn bu hikyelerde arka dzlemde zel ayrcalklarla donanm bir evren fikrinin nasl olurlyor. Nektarla ambrosia lmszlerin yiyeceklerine verilen addr. Zeus, Tepegz


24/105

zkollulara tastamam Tanr olmalar, onun yannda yer almalar iin lmszlk yiyecrir. Yce iktidara kafa tutanlara da gelge yiyecei, yani lmllerin, zayf yaratkdiklerini verir. Zeus, sava srasnda iki taraf yeniemeyince, Olymposlularn stn gelmlamak iin dmanlara, insanlar kadar zayf olmalarna yol aacak bu yiyecei vermektenmaz.

ympos mahkemesi

vlere kar zafer kazanldktan sonra nihayet Zeusun egemenliinin salanm olduyleyebiliriz; yannda savam Tanrlar sonsuza kadar yararlanacaklar ayrcalklar kazandece n, halis aydnln bulunduu gkyz onlara aittir. Dnyann dibinde gece varanlklar vardr, Hades ya da Tartarostur buras; buradaki Tanrlar yenilmilerdir, canavedilmitir, Devler tpk Kronos gibi balanm ya da uyumu olarak hareketsizlie mah

ilmitir. Bir bakma oyun dnda, kozmos dnda kalmlardr. Bunlar dndaki dnyvanlarla insanlar vardr. Bu yaratklar hem gndz hem geceyi tanrlar; hem iyiliitl, hem yaam hem lm bilirler. Yaamlar tpk attrdklar geici yiyecekler

mn ipliiyle rlmtr.

hikyenin gidiine baktmzda unu dnebiliriz: Hiyerarisi, dzeni olan farklnyann var olabilmesi iin bata bir bakaldr eylemi gerekmitir; Uranosu hadm onosun eylemidir bu. Uranos ocuklarn lanetler, ocuklarn bu suun, tisisin, cezkmelerini diler, beddua eder. te bylece zamann ak hep kesintiye urayagelmtlkler, intikam, ayrca sularn cezasn kesen Erinysler, Kerler hep var olmulardr. Dnr yerinde kaba gle iddeti douran ey Uranosun organndan damlayan kanlardr. Ancakha karmak, daha etrefillidir. Evreni dzenli bir kozmosun ilk kurucu eylemiyle Urandm edilii donatan gece gleri ile uzlama gleri arasnda bir ba vardr. Bir y

nysler, Devler ile sava Nymphalar, te yanda Aphrodite vardr.aos Geceyi dourur, Gece de btn ktlk glerini. Bu kt gler ncelikle lmrkalar, Kerlerdir; cinayet, kym, katliamdr. Yine bunlar btn ktlklerdir: Sknt, rgunluk, Kavga, Yallk. Evrene abanan lanetler arasndaApateyi, Aldatmay, Ak birlemilotesi saymak gerekir. Gece bunlar, Cinayet ile Kymn yan sra yaratmtr. Btn burlar evrenin stne ullanacak, dnyay uyumlu bir yer deil de korkularn, crmlerin, hteciliklerin mekn yapacaklardr. te yandan Aphroditenin soyuna dndmzde ollerin yannda kt gleri de grrz. Eros ile Himeros, Arzu ile efkatli Ak vardr bu tar ey iyidir ama ayrca yalanlar, aldatmalar, exapatai, cilveli gen kzlarn batan k

eleri, bir de Philotes, Ak efkati vardr.

hroditenin idare ettii birleen, uyuan, tatllaan glerin hareketi ile olas btn ktleten Gece glerinin soyunda akmalar, rtmeler, benzerlikler vardr: Batan kzlerle, ak birliktelii Gecenin ocuklar arasndadr, tpk Aphroditenin peindeki gen kzvimli glmseyilerinin ak yalanlaryla benzemesi gibi. Aldatlan, ihanete urayan erkekker. Demek ki her ey ne tam kara ne de tam beyazdr. Bu evren srekli olarak kartlklaar.

alc glerin fkesini harekete geiren Gece, kusurlarn karartt bir dzenin yen

dnla kavumasna yardm eder. te yandan ltl Aphrodite, altn Aphrodite karsnda


25/105

hrodite, Melainis,dolaplarn gece vakti eviren kara, karanlk bir Aphrodite vardr.

renin dzenleniinde Zeus, Tanrsal dnyadan geceyi, karanl, atmay ayr tutmaya stermitir. yle bir hkmranlk kurar ki Tanrlar tarttklarnda anlamazlklar atmaya dnemez. Sava Tanrsal alann dna karm, insanlarn tarafna atmusun Olympos dnyasndan kovduu btn kt gler insan varlnn gndelik kumkuyacaktr. Poseidondan Tartarosun kaps kapal kalsn, Gece ile ktlk gleri amasn diye buraya kat tun duvar rmesini istemitir. Geri bu gler dnyada vardrus nlemini almtr.

nrlar arasnda bir tartma kp da ileri berbat edecek duruma gelmeyegrsn, hemenlen dzenlenip tekmil Tanrlar buyur edilir. Cehennem Irmann suyunun bulunduu

ikle birlikte Styks de kagelir. atmaya girmi iki Tanrsal g bu ibrii alrlar, toprakerler, bu kutsal suyu sunarlar, birazn ierler; sorumluluun kendilerinde olmadvalarnn doru olduuna dair yemin ederler. Elbette iki Tanrsal gten biri ylemektedir. te bu yalan syleyen, kutsal sudan ier imez kendinden geer, inme inmnki. Tpk yenilmi Tanrlarn durumuna benzer onun durumu. Typhon ya da Devler gibi artuu, ne atei, ne canll kalmtr. lmemitir, zira Tanrlar lmezler, ama Tanrsal nite

ratan her eyi kaybetmitir, artk hareket edemez, artk iktidarn icra edemez, oyunmtr. Bir anlamda kozmos dna atlmtr; nzul inmi gibi uyumu kalm, Tanrsalirmitir. Bu durumda ok uzun sre kalr, Yunanlar bu sreye byk yl derler. Komadan e lene katlma, nektarla ambrosia yeme hakkn uzun bir sre yeniden elde edemenrsal g ne lmldr ne de tastamam lmsz. Devlerin, Devlerle Typhonun durumnzer bir durumda kalmtr. Dlanmtr.

ka bir deyile Tanrlarn bu deiik, bambaka dnyasnda Zeus atmann tehlikegrmtr. Kl krk yaran Zeus, bir tartma kar kmaz dnya temelinden sallanmasnm siyasal hem de neredeyse hukuksal bir dzen kurmutur. Hileci Tanrlar cezalarn ekindar Olympostan dlanrlar. Sonra uyuukluktan kurtulurlar ama hemencecik nek

mbrosia alamazlar, cezalarnn on kat kadar bir sre beklemek zorundadrlar. Bu Tanrzenidir, insanlarn dzeni deil.

evasz bir dert

e byle, Typhon yenilmi, Zeusun onun stne yd kayalar yznden yok olmutur. Besedi Devlerin tkldklar yere, yani Tartarosa gtrlmtr; bu doaldr, nk Typrtarosun oludur. Belki de stne ylm da gibi kayalarn, zellikle Etnann alakalmtr. Typhon, Etnann dibinde kalm, yanardan altnda hapsolmutur, yanarda

z duman, kimi kez fokurdayan lavlar, alevler pskrtr. Yoksa bunlar Zeusun yldrmntlardr da hl yanmaya devam m etmektedir? Yoksa Typhonun yasa tanmaz niteligstergesi mi? Eer Etnann derinliklerinden yukar doru kan bu lavlarda, bu sarsnt

phonun parma varsa bu durum dzensizlik gc olarak Typhonun bozgundan sonra, oluundan ya da lmnden sonra bile tamamen kaybolmadn gsterir.

rada unu belirtelim: Ayn konuyu anlatan baka bir hikyeye gre rzgrlarla frtphonun cesedinden kar; bu da Typhonun zafer kazanmas halinde yeryznde, ze

nizde neler olup biteceini gsterir. Eer Typhon, Zeusu alt etmi olsayd evreni devas


26/105

tlk, salt ktlk kaplayacakt. Typhon yenilmi, oyun dna atlmtr, bununla birlikte oriye kalanlar vardr, bunlar Tanrlarn dnyasnda deil zavall insanlarn dnyasnda yer aphondan anszn, beklenmedik bir anda rzgrlar kar; bunlar dierleri gibi asla ayn ru esmezler. Notos, Boreas, Zephyros sabahyldzna ya da akamyldzna bal dzgrlardr. Bu anlamda Tanrlarn ocuklandr. Bu rzgrlar denizcilere gidecekleri sterirler, yerin ya da denizin stnde adeta usuz bucaksz hava koridorlar aarlar. Dzgrlar, sv bir kaos gibi, engin deniz stnde kesin ynleri bildirirler, bu sayede denizru yolu bulurlar. Bu rzgrlar yalnzca hep ayn yne doru esmekle kalmazlar, a

evsimlik rzgrlardr da. Boreas belli bir mevsimde, Zephyros baka bir mevsimde eser, bnizciler yola kacaklarnda u ya da bu yne doru yaplacak yolculua ne zaman balamrektiini bilirler.

rzgrlara tamamen ters baka rzgrlar, frtnalardr, sisle ykl ani rzgrlardr. Birdeken, yolu kaybettiren karanlktr bunlar. Artk ynler yoktur, gzle seilebilecek nokmaz. Bunlar her eyi birbirine katan burgalardr. Ne bat, ne dou, ne st, ne alt kalr. Bu k

dran deniz frtnalarna kaplan gemiler kaybolurlar, batarlar. te bu rzgrlar Typhonmutur; bunlar Typhonun ncelikle deniz yollarnda, sonra da karadaki izleridir, evrduu mhrdr. Gerekten de kesinlikle anlalmayan, apansz frtnalar sadece derlmez. Btn rn mahveden, insan emeini boa karan frtnalar vardr. Sabrla eilmi, ambarlanm rnler yok oluverir: Typhon tam anlamyla devasz bir derttir.

e bylece Zeusun zaferiyle kozmosta kaos gc olarak ortaya kan Typhonun btn bk olmadn grrz. Olymposlular onu kendi alanlarndan karmlar, ama insanlarn armlardr; orada Typhon anlamazlkla, savala, lmle bulumutur. Tanrlar bataki karnyasna ait olan her eyi kendi alanlarndan karp atmlar ama onlar tamamen

memilerdir, sadece kendilerinden uzaklatrmlardr. te imdi Typhon insanlar kabdetle krp geirir, onlar elleri kollar bal brakr. Devas olmayan bir derttir, Yunan

dikleri gibi ona kar elden bir ey gelmez.

tn a: nsanlar ile Tanrlar

us evrenin tahtna oturmutur. Dnya artk dzenlidir. Tanrlar yenilmi, aralarndan bastn gelmitir. Aitherli gkte kt adna ne varsa kartlm, Tartarosta kilit altna al

praa, lmller dnyasna gnderilmitir. Peki ya insanlar, ne gelmitir balarna?

kye tam olarak dnyann kkeninden deil ama Zeusun kral olduu, yani Tanrlar dnyazene kavutuu zamanlarda balar. Tanrlar sadece Olymposta yaamazlar, insanlarla topaylarlar. zellikle, Yunanistanda Korinthos yaknnda bir ova, Mekone ovasnda Tanrlanlar bir arada, kark yaarlar. Ayn sofrada yemek yer, ayn masa etrafnda toplanr,ene katlrlar. Yani Tanrlarla insanlar bir aradayken her gn bayramdr, her gn len vrler, ierler, Zeusa vgler yadran Musalar, Tanrnn maceralarn dinlerler. Ksaca, hedir.

kone Ovas zenginliin, bolluun bulunduu bir yerdi. Orada her ey kendiliinden yetiasznde denildii gibi, buraya ilien kii ekmek elden su glden yaar giderdi; nk bu okiler havann ya da mevsimlerin insafna kalmamt. Tanrlar ile insanlarn henz ayrlm

d Altn a, ama kimi kez Kronos ana da, Kronos ile Devler, Zeus ile Olymposlular aras


27/105

vgann balamasndan nceki zamana da Altn a denildii olurdu; Tanrlar dnyas hdetle karlamamt. Bar vard, zaman ncesi bir zamand bu. nsanlar da bu dn

rlerini almlard. Nasl yaarlard? te dediimiz gibi, hem Tanrlar sofrasnda yer alrm de bugn lmlleri, gelip geici varlklar, yani yarn ne olacan bilmeden gn gayan, dn olup bitenleri aklnda tutamayan, srekli deien, doup byyen, glyflayan, len varlklar, insanlar krp geiren ktlklerden hibirini bilmezlerdi.

zamanlarda insanlar hep gen kalrlard, kollar, bacaklar hi ypranmazd, hep ayn kalar iin tam anlamyla doum sz konusu deildi. Belki de topraktan biterlerdi. Belki de To

a Gaia, Tanrlar nasl dourduysa onlar da ylece dourmutu. Daha dorusu, nasl dodullarna hi taklmazd, oradaydlar ite, Tanrlarla bir aradaydlar, Tanr gibiydiler. te bamanlar insanlar hep gen kalrlar, ne doumu ne lm bilirlerdi. Gc tketen, yalanmden olan zamann penesinde deillerdi. Yzlerce, hatta binlerce yl boyunca hep delirlar, derken ok uzun zaman sonra, gnn birinde uyuyup kalrlar, ortaya ktklar gib

up giderlerdi.

tk orada deillerdi, ama bu tam bir lm de deildi. O zamanlar ne alma vard, ne hastalac. nsanlar topra ilemek zorunda deillerdi: Mekonede btn yiyecekler, btn he

metlerindeydi. Yaam Aithiopiallarla ilgili baz hikyelerde anlatlanlar gibiydi: Her gne sofras insanlar bekler, insanlar da bu sofrada yiyecei ieceiyle her eyi hazr buluryecekler, etler sofrada pimi halde bekler, ayrca buday da topra ilemeden kendiliiard. En ince, en uygar ev yaantsnn btn gereklerini doa karlksz yerine getirird

vel zaman iinde insanlar byle yaarlar, mutlu bir yaam srerlerdi.

dnlar henz yaratlmamlard. Dii Tanrlar, Tanralar vard, ama lml kadnlar ysanlar sadece erkektiler: Hastalklar, yall, lm, almay bilmedikleri gibi kadnlemeyi de bilmezlerdi. Ne zaman ki insan ocuk sahibi olmak iin kadnla, ona hem benzm de ondan farkl olan bu yaratkla birlemek zorunda kald, ite o zaman doum ile anln yakasna yapt. Doum ile lm varoluun iki aamas oldu. lmn olmamasumun da olmamas gerekti.

konede Tanrlar ile insanlar birlikte yaarlard, bir aradaydlar, ama ayrlk vakti geldi nrlar, aralarnda byk paylam gerekletirdiklerinde ayrlma zaman da gelmitiine den onur paylar, ayrcalklar bata iddet yoluyla belirlenmiti. Devler ile Olympos

asnda paylam, gcn, iddete dayal basknln nde gittii bir savan soreklemiti. lk paylam tamamlandnda Olymposlular, Devleri Tartarosa yollaraltndaki bu karanlk hapishanenin kaplarn stlerine kapattlar, kendileri de gn en

rletiler. Sra aralarndaki sorunu zmeye gelmiti. Zeus gleri kaba iddet kullanarak tn Olymposlularn rzasyla paylatrd. te bylece Tanrlar arasnda paylam eit deilazndan akraba, mttefik olan, ayn davay paylaan, ayn kavgaya katlanlar arasnda yakavga sonunda ya bir uzlama sonunda gereklemiti.


28/105

NSANLARIN DNYASI


29/105

urnaz Prometheus

nrlar ile insanlar arasnda yerler nasl datlmal? Burada kaba g kullanmak dnle, insanlar ok zayftr, bir fiskede yok olup gidebilirler. lmszler kendi trdeleptklar gibi lmllerle anlaamazlar. O zaman bir tarafn g stnlnden ya da easndaki bir paylamdan ileri gelmeyen bir zm ortaya kar. Zeus byle daha bakat, tuhaf ilemi yapabilmek iin Prometheus adl bir kiiyi arr. Tanrlar ile insanylarm datmay, aralarndaki rekabeti dzene koymay amalayan bu garip ileme acaktr. Peki neden Prometheus seilmitir? nk Tanrlar dnyasnda onun yeri

irsizdir, bulanktr, elikilidir. Ona Dev de denir. Aslnda Kronosolu apetosun olmek ki babas bir Devdir. Prometheus aslnda tam bir Dev saylmaz, ama tam bir Olymposildir, nk ayn soydan gelmez. Tpk Zeus tarafndan cezalandrlacak Atlas gibi Dev nirdr.

ometheusun asi, kurnaz, babozuk bir kiilii vardr; her eyi eletirir. Peki Zeus neden n onu semitir? nk tam olmasa da bir Dev olan Prometheus Devlerle birleip Zeusa vamamtr. Hatta birok gelenekte Prometheusun Zeusa yardm ettii, eer onun vetler, kurnaz fikirler olmasayd, Zeusun iin iinden kamayaca anlatlr. Bu yzden Ze

ttefiki saylr, ama Zeusun tarafnda deildir, kendi banadr, bamszdr.us ile Prometheusun zek, akl bakmndan ortak yanlar vardr. Her ikisi de keskin, klaryla bilinir, Tanrlar arasnda Athenann, insanlar arasnda da Odysseusun sahip oldurnazla sahiptirler. Kurnaz kii durum iinden klmaz bir hal alsa bile stesinden geliry tkandnda bir k yolu bulur, amalarn gerekletirmek iin yalan sylememanna tuzak kurmaktan geri durmaz; akla hayle gelebilen her tr hinlii yapar. yledir, Prometheus da. Bu nitelikleri ortaktr. Ancak aralarnda kapanmayacak bir uurdr. Zeus bir kraldr, bir egemendir, btn egemenlii kendi eline almtr. Bu bakm

ometheus Zeusla rekabet edemez. Devler Olymposlularn rakipleriydiler; Kronos egmak, Zeus onun yerine gemek istiyordu. Prometheus kral olmay aklndan bile geirmemkonuda Zeusla asla rekabet iinde deildir. Prometheus Zeusun yaratt dnyada, pay

tld, hiyerarinin, makamlarn, onurlarn, konumlarn gereince belirlendii ayn dnr alr, ama tanmlanmas zor bir konumda bulunur. O kadar ki Zeus onu ileride yarglaycire vurdurtacak, sonra da onu serbest brakacak, onunla uzlaacaktr, bu bile Prometheu

derinde dmanlk ile uzlama arasndaki gidi gelileri gsterir. Ksaca Prometheusuzenli evrende iten ie kaynayan muhalefeti ifade ettiini syleyebiliriz. Zeusun yerini aemez, ama Zeusun kurduu dzende ksk bir muhalif sestir, sanki Olymposta, Tan

nyasnda, bir Mays 68 lideridir.ometheusun insanlarla da ortak bir doas vardr, onlarla ibirlii iindedir. Konanlarnkine yakndr, nk insanlar da anlalmaz yaratklardr, hem Tanrsal nrlarla ayn varoluu paylayorlard hem de hayvans, hayvana zg ynleri vardranlarda da Prometheusta da elikili nitelikler vardr.

r satran oyunu

hneyi bir dnn. nsanlarla Tanrlar her zaman olduu gibi toplanmlar. Zeus o

kede yerini alm; Prometheustan paylar datmasn istiyor. Peki Prometheus bunu


30/105

pacak? Byk bir hayvan, besili bir boa getirtir. Bu hayvan e deil de ikiye aometheusun hazrlad bu iki ayr para Tanrlar ile insanlar arasndaki konum farklirleyecektir. Yani insanlar ile Tanrlar arasndaki snr, paylatrma biimine irlenecektir.

ometheus ne yapar? Sradan bir Yunan kurban treninde yaplanlar elbette: Hayvan kerisi yzlr, sonra paralanmaya balar. Bata uzun kemikler, drt ayan kemikleri,ka, syrlr; stlerinde hi et kalmaynca paralanr. Bu i bittikten sonra Prometheus hayvtn ak kemiklerini bir araya toplar. Bunu bir pay olarak ayrr, stn itah ac bir

plar. te ilk pay hazrdr. Sonra ikinci pay hazrlar. Prometheus bunun iin btn kreay,enebilen btn ksmlar ayrr. Hayvann yenebilecek nesi varsa hepsini hayvann gastedesine, yani smks, irkin, iren grnml ikembesine doldurup ikinci pay hazr ed

e paylam byle yaplr: Bir yanda sadece beyaz, plak kemikleri ieren st beyaz yala ah ac grnen ksm, dier yanda tiksindirici bir ikembenin iine doldurulmu ama inebilen, iyi paralarn bulunduu bir pay. Prometheus bu iki paray getirip masaya, Zeune koyar. Zeusun seimine gre insanlar ile Tanrlar arasndaki snr da izilmi olacus bu iki paya bakp Prometheus, seni pek kurnaz, pek hin bilirdim, ama adil bir paylatr

ceremedin, der. Prometheus ona glmseyerek bakar. Elbette Zeus hileyi nceden sezmma oyunu kabul eder. lkin onun semesi istenir, o da kabul eder. Honut bir edayla en gzelt beyaz yala kapl, itah kabartan ksm alr. Herkes ona bakar, paketi aar, rlmikleri grr. te o zamandan sonradr ki Zeus onu aldatmak isteyen kiiye, Promethrkun bir kin beslemitir.

n konu etrafndaki en az hikyeden ilki byledir. Bu ilk blmn sonunda insanlarnrban sunacaklar, Tanrlarla tpk Prometheusun hayvan paylatrrken yapt gibi nasl rabilecekleri anlatlr. Tapnan dndaki sunan stnde trl bitkiler yaklr, bunlakulu dumanlar ykselir, sonra beyaz kemikler konulur. Tanrlarn pay parlak yala kaplayaz kemiklerdir, duman olup yukarya, gklere doru kar bunlar. nsanlarsa hayvannan ksmn alp bunlar gerek kzartarak gerekse halayarak yerler. Demir ya da tun idikleri et paralarn, cierleri, dier iyi paralar dorudan ate stnde kzartrlar. K

ralar da byk tencerelere konulup halanr. nsanlar kimi paralar kzartacak kimilayacaklardr; bundan byle kurban edilen hayvan yiyecekler, ama Tanrlarn payn,kulu dumanlar unutmayacaklardr.

hikye artcdr, nk Prometheus kurbann iyi parasn insanlara vermi, Zdatmtr. Prometheus insanlara yenebilen ksm, iren bir klf iine saklayarak v

nrlara ise yenmeyecek ksm itah ac, ltl bir yaa bulayarak, bu klf iinde sakleyerek verir. Paylamnda hile yapar, nk grn aldatcdr. yi, irkinde gizlidir, kzelin klna brnr. Peki gerekten insanlara en iyi pay m vermitir? O da kesin deil. anlar kurban edilen hayvann yenebilen ksmlarn almlardr ama bunun nedeni lml

mee ihtiyalar olmasdr. Onlarn durumu Tanrlarnkinin tam aksidir, yaamalar iin smeleri gerekir. nsanlar kendi kendilerine yeterli deillerdir, enerjilerini yenileyecek kaardan almak zorundadrlar, aksi halde yok olurlar. nsanlar ekmekle kurban eti y

mden yaplm arab ierler. Tanrlar yemek yemek zorunda deillerdir. Ne ekmei, ne ade kurban etini bilirler. Beslenmeden yaarlar, sadece nektarla ambrosia, yani lms

yeceklerini alrlar, ama bunlar sradan besinler deildir. te byle, Tanrlarn can kayna


31/105

anlarnki ok farkldr. nsanlarn yaam daha alt dzeyde bir varolutur, gleri dviyededir, zamanla inie geen bir gtr. Bu gc srekli canl tutmak gerekir. te, insaman bir i yapsa kendini yorgun, bitkin, a hisseder. Baka bir deyile Prometheusun yaylatrmada en iyi pay, aslnda en itah ac grn altnda plak kemikleri saklayan k

maktadr. Gerekten de beyaz kemikler hayvann ya da insann en deerli yerleridir, lmrleridir; kemikler rmez, bedenin iskeletini olutururlar. Et rr, bozulur ama iskelet san bir edir. Hayvann yenmeyen ksmlar lml olmayan ksmlardr; lmsz ksnrsalla en yakn olanlardr. Bu hikyeleri anlatanlarn gznde kemikler daha nem

nk iinde ilik vardr, bu da Yunanlar iin beyinle, ayrca erkein dlyle ilikilidir. liyvann kuaklar boyu devamm, dourganl, soyun srdrlmesini salar. Bir tek kii nde birok ocuk tayan bir kii olduklarn gsterir.

hayetinde Prometheusun hilesi yoluyla Tanrlara sunulan ey aslnda hayvann yynadr, oysa insanlarn aldklar ettir, lm hayvandr. nsanlar hayvann l ksmlaslenmek zorundadrlar; onlar belirleyen lmllk nitelii bu paylamla sabitlenir. nsk lml olmayan Tanrlarn aksine lmldrler, gelip geicidirler. Yiyecein bylatrlmasyla insanlar lmllk mhryle damgalanmlardr, oysa Tanrlar srehrn tarlar. Bunu Zeus ok iyi grmtr.

ometheus iki pay ayrm, bir yana kemikleri, dier yana etleri koymu, Zeus da kemiyvann lmsz ksmn almtr. Ancak tpk etin gastere, ikembe iine, kemiklerin de n altna gizlenmi olmas gibi, her ey aldatc grntyle rtlm olduundan, ometheusun onu aldatmak istediini grmtr. te bu yzden onu cezalandrmak ister. Drak Zeus ile Dev Prometheus arasndaki kurnazlk yarnda her biri bir dierini alt etmek

r biri tpk bir satran oyununda olduu gibi, dman silahsz brakacak, ah-mat yaprmak hamleler yapar. Yarn sonunda Zeus kazanr, ama Devlerin hileleriyle epraacaktr.

ml ate

kyenin ikinci ksmnda Prometheus eyleminin cezasn ekecektir. O gnden sonra anlardan hem atei hem de buday gizler. Tpk bir satran oyununda olduu gibi, her hdierine karlk gelir: Prometheus eti iren bir klfn iine, kemikleri de en ho gr

fn iine gizlemiti, imdi de Zeus cn alacaktr. Tanrlar ile insanlar arasnda paylatpan Zeus insanlardan daha nce yararlandklar eyleri geri alr. Daha nce insanlar edikleri gibi kullanabiliyorlard, nk Zeusun atei, yldrm atei yukarda, baz aa

budak aalarnn stnde hep yanard; insanlar atei, buralardan alrlard. Ayn ateinrlar hem de insanlar kullanrd, Zeus atei bu byk aalarn tepesine koyard. Banlar tpk kendiliinden yetien yiyeceklerden, tahllardan ya da sofraya pimi olarak en nasl rahata yararlanyorlarsa atei de ylece kullanrlard. Zeus atei saklar, ok ktrumdur bu, nk insanlar kurban ettikleri hayvann etini ate olmadan piiremmller yamyam deillerdi, i et yiyen vahi hayvanlar da deillerdi. Eti ancak kaynatlr artlrsa, ksaca pimi olarak yiyebilirlerdi.

esiz kalmak insanlar iin bir felakettir. Zeus iten ie sevinir. O zaman Prometheus da bi

lur. Hibir ey olmam gibi ge kar, elinde bastonuyla herhangi bir yolcu gibidir, ama, d yeil bir kamtr. Kamn bir zellii onun dier aalarn tam aksi yapda olma


32/105

rekten de aalarn d kurudur, zsuyun bulunduu i taraflar da yatr. Aksine, kammli, yeil, i taraflar tamamen kurudur. Prometheus Zeusun ateinden bir tohumu, sprosu, alp kamn iine yerletirir. Kam iten ie yanmaya balar. Prometheus yerek bastonuna dayanarak gezen bir yolcu gibi. Ancak denein iinde ate yanmakometheus Tanrsal atein dln tayan bu atei insanlara verir. O zaman insanlar da ocakarlar, eti piirirler. Atei saklayarak yapt hamleden honut biimde gn stnde uzus birden aadaki evlerde ltlar grr. fkeden kudurur. Burada Prometheusun kuni paylatrrken kulland hilenin aynsn kullandna dikkat edelim; ierisi ile d

asndaki ztl, d grn ile ierideki gerek arasndaki farkll kullanr.us atele birlikte insanlardan biosu, yaam da saklamt. Yaam, yani yaam besini, bupa. Zeus artk ate vermemektedir, tahl da vermemektedir. Kronos zamannda, Menyasnda ate dibudak aalarnn stnde, insanlarn hizmetindeydi, tahllar kendi baliyorlard, topra ilemek gerekmiyordu. almak yoktu, ekip bimek yoktu. nsan yiyec

de etmek iin almak zorunda deildi. Yaamasn salayan yiyecekleri elde etmek iin nercyor, ne yoruluyor, ne de bitkin dyordu. te eskiden kendi bana kan eyler Zeei gerei artk zor, zahmetli hale gelmitir. Buday saklanmtr.

sl ki Prometheus ate tohumunu kam iine gizleyip insanlara getirmitir, zavall insanle ylece, buday, arpa tohumlarn topran barna saklamak zorunda kalacaklardr. Torp tohumu ekmek, sonra da yeermesini beklemek gerekecektir. Ksaca artk rgatlk yapmei aln teriyle kazanmak gerekecektir; topra srp tohum atmak, terlemek gerekece yandan hasattan kan her eyi yememek, sonraki yl iin tohum saklamak gerekecklanan tahl depolayabilmek iin rgatlarn evinde kpler olmaldr. K bitip de ilkbdiinde, yeni hasada kadar insanlarn a kalmamalar iin ayrca tahl depolamak gerekece

pk atein dl, spermas olduu gibi budayn da spermas vardr. Artk insanlar alamak zorundadrlar. Atee yeniden kavuurlar, ama o da tpk tahllar gibi deimitir. Zeklad ate Tanrsal ateti, hep el altndayd, hi snmeyen, hi azalmayan ateti: lmseti. Oysa imdi insanlarn elinde bulunan ate, atein tohumundan remi, domuetir, bu yzden de lecek bir atetir. Atei canl tutmak, stne titremek gerekecektir. Oyein tpk lmllerinki gibi bir itah vardr. Srekli beslenmezse sner. nsanlarn sanmak iin deil yemek iin de atee ihtiyalar vardr. nsanlar hayvanlarn aksine mezler, yemek yaparlar. Yemek de belli detlere, kurallara gre yaplr: Yiyecekler piirilme

nanlara gre buday gnein scaklyla ama ayn zamanda insanlarn almasyla piekidir. Sonra frnc, bunu frnda piirir. te bu yzden ate insan kltrnn simge

ometheusun hileyle ard ate, tastamam teknik bir atetir; ite bu ate insayvanlardan ayran, onlarn uygar zelliklerini kutsayan akln gstergesidir. Bununla bianlardaki ate, Tanrlardaki atein aksine, canl kalmak iin beslenmelidir, ayrca

utan ktnda hi kimse onu durduramaz. Her eyi yakar atar, sadece stne konyecei deil, evleri, ehirleri, ormanlar da; agzl bir hayvana dner, atr, doymak biein alabildiine elikili nitelii insann ne denli kendine zg olduunu gsterir; ate inm Tanrsal kklerden geldiini hem de hayvans ynleri olduunu gsterir, tpk insan gibm Tanrya hem de hayvana ekmitir.

andora ya da kadnn yaratl


33/105

kyenin bittiini sanacaksnz, ama deil. te nc blm. nsanlar uygarlk sahibi ometheus onlara her tr teknii vermitir. Ondan nce insanlar maaralarda karncalararlar, bakarlar ama gremezler, duyarlar ama dinlemezlerdi, hibir ie yaramazlard. Deometheus sayesinde hayvanlardan, Tanrlardan farkl, uygar varlklar oldular. Ancak Zeometheus arasndaki kurnazlk yar bitmemitir. Zeus atei saklam, Prometheus almus buday alm, insanlar ekmek yapmak iin almak zorunda kalmlardr. Ancak nz tatmin olmamtr, nk dmann henz tastamam mat edemediini dnr. Zeupt gibi keyifle kahkaha atar, ona yeni bir oyun edecektir. te nc sahne.

us Hephaistosu, Athenay, Aphroditeyi, ayrca Horalar (Horai), gibi ast Tanralar toplarr. Hephaistosa bala su katmasn, bu amuruparthenos,kadn, ya da daha dorusu ena gelmi ama henz evlenmemi, zellikle hi dourmam bir gen kz biimine getirmer. O zaman Hephaistos bir tasvir, bir heykel yapar; Hermes gzelliiyle, zarafetiyle parlviri canlandrr, ona insann gcn, sesini, ayrca ileride karmza kacak baka zell

rir. Daha sonra Zeus, Athena ile Aphroditeden onu giydirmelerini, kadn bedenine uyan giysler, taklar, talarla gzelliini daha da artrmalarn ister. Athena tpk bu hikyenilmnde kemiklerin stn kaplayan parlak, beyaz ya gibi ltl, muhteem giysiler giyn bakire her ynyle yakcdr. Hephaistos tasvirin bana bir gelin duvayla ta koyata dnyann btn hayvanlarnn, kularn, balklarn, kaplanlarn, aslanlarn resmed

sler vardr. Gen kzn aln btn hayvanlarn diriliiyle parlar. yle bir kz ki bakmaya domaz, bir afet, insann yreini hoplatan bir tauma idesthai, bir harika, bir iim su...

e ilk kadn yaratlmtr, btn Tanrlarn, btn insanlarn karsnda durmaktadr. Sonrplm bir kukla olsa da, kadnn suretine gre yaplmamtr, nk henz kadn yoktudndr bu, kadnn ilk rneidir. Diiler nce de vard, nk Tanralar vard. Bu dii yarthenos gibi, lmsz Tanralarn modeline gre yaplmtr. Tanrlar toprakla sudaratk yaparlar, iine bir insann gcn, stenosu, bir insann sesini, phoneyi koyarlar. A

rmes azna yalanc szckleri, aklna cin fikirleri, iine hrszlk huyunu koyar. lk kadn, kyunun tredii bu ilk kadn, tpk kurban paylar gibi, kam gibi aldatc bir d grhiptir. Kadna baknca gzlerimiz kamar, donakalrz. lmsz Tanralarn gzelliini rnts Tanrsaldr. Hesiodos da yle der, kadn aklmz bamzdan alr. Taklarla,

ysilerle, rtlerle daha da belirginleen gzellii ba dndrcdr. Ondan kharis, sokicilik yaylr; ona bakan kendine balayan, emrine alan bir ktr bu. Kadnn khnsuzdur,polle kharistir,oktur. nsanlar, Tanrlar onun ekiciliine dayanamazlar. te yadnn iinde baka eyler gizlidir. Sesi onun erkein yolda, erkein ei olmasn salayacrlikte konuacaklardr. Ancak sz, kadna gerei sylesin, duygularn dile getirsin diye

an sylesin, hislerini saklasn diye verilmitir.

tn ktlkler Gecenin soyundan tremiti: lm, cinayetler, katliamlar, Erinysler. te yadatc ya da batan karc szckler, ak birliktelii ya da efkati de ayn soydhrodite doar domaz yannda aldatc szler ile akn ekiciliini de getirmiti. En karanaydnlk, mutluluun aydnlyla kavgalarn karanl bu aldatc szlerin, batan karc

ne gizlenmitir. Aphrodite gibi ltl, Gecenin ocuu gibi yalanla dolanla yorulmu Pane byledir. Zeus bu parthenosu Tanrlar iin deil lmller iin yaratmtr. Zeus kavgdeti insanlarn arasna atp bunlardan nasl kurtulduysa bu dii yarat da ylece insan

asna gnderecektir.


34/105

ometheus bir kez daha yenilmitir. Korumak istedii zavall insanlarn balarna gelen bmencecik anlar. Adndan belli, Pro-metheus, her eyi nceden anlayan, ngren demektir.rdei Epi-metheus, her eyi epi, sonradan anlayan, ok ge gren, hep yenilen, hayl krayan, ilerin gidiatn kestiremeyendir. Bizler, biz zavall lmller, her zaman ometheus biraz Epimetheus olmuuzdur; ngrrz, planlar yaparz, ama ounluklaklediimizin aksine gider, apansz yakalanrz, elimiz kolumuz balanr. Oysa Prometheu

up biteceini anlar, kardeini uyarr, der ki: Dinle beni Epimetheus, eer Tanrlar sandiye gnderirlerse, sakn alma, nereden geldiyse oraya geri gnder. Epimetheus almayac

min eder. Tanrlar en ekici varl ona gnderirler. te Tanrlarn insanlara armaan Panun nndedir. Kapsn alar, Epimetheus kapy aar, gzleri kamam, bylenmi bidiyeyi alr. Ertesi gn evlenirler, Pandora insanlardan birinin ei olur. te btn aclar blar.

tk insanlar ifttirler, artk sadece eril cins yoktur. nsanlar soylarnn devam iin, iki zt ciumulardr. Kadn, Tanrlar tarafndan yaratld andan itibaren insanlar artk kendiliir olmazlar, o andan sonra onlar kadnlar douracaklardr. lmller remek iin iftlerundadrlar. Bu durum zamann akn tamamen deitirir.

nan hikyelerine gre neden ilk kadn Pandora, aklnca cin fikirli, kalbince hrszdr? Hikyiki blmyle ilgilidir bu. nsanlar artk eskisi gibi ne buday ne de atei zahmetndiliinde elde edebilmektedirler. alma artk varoluun bir gerei olacaktr; insanlarhmetli, ireti bir hayat srerler. Srekli sknt iindedirler. Kyl tarlasnda ter dker, amla rn alamaz, insanlar asla yeterince mal mlk edinemezler; bu yzden gereinden fazl

ketmemek iin tutumlu, dikkatli olmaldr. Oysa Pandora tpk ondan kma btn kadngeyu, gibi hibir zaman tatmin olmaz, hep fazlasn ister, yetinmez. Elde olanla, azla yetinmmez. Doymak, tka basa doymak ister. Hermesin onun iine koyduu hainlik byle ortaya inlii iki trldr. Hainliin ilki yiyecekle ilgilidir. Pandorann korkun bir itah vardr, s

nr, srekli sofrada olmaldr. Belki de Altn ada, Mekone Ovasnda, insanlarn srekli nda olduklar, zahmet ekmedikleri o zaman anmsamakta ya da hayl etmektedir. Kalunduu her evde doyurulmaz bir alk, kasp kavuran bir alk kol gezer. O evde her ey

ar kovannda olduu gibidir. Bir yanda sabahn ilk klaryla birlikte uup giden, beklere konup bal toplayan, topladklarn kovana getiren arlar vardr. te yanda kralie ardr; onlar kovandan hi kmazlar, asla doymazlar. alkan arlarn darda sapladklar baln hepsini tketirler. nsanlarn evlerinde de ayn ey geerlidir; bir ylalarda ter dken, topra srmek, tohumu ekip bimek iin rpnan erkekler vardr, te y

de tpk kralie arlar gibi rn silip spren kadnlar.

dece btn rn yalayp yutmakla kalmazlar, bir de erkei bunun iin batan kardnn istedii ey kilerdir. Aldatc szleri, cin fikirleri, glmsemeleri, Hesiodosun yazd

sl psl bedenini ustalkla kullanr, gen bekra btn batan karc oyunlar sernk gz buday ambarndadr. Her erkek tpk Epimetheus gibi, gzleri kamam, grrsnda bylenmi bir halde yakasn kaptrr.

dnn o doymak bilmez itah yznden kileri asla dolduramayan kocann sal bozhas kadnlarda mahvedici bir cinsel itah da vardr. Klytaimn

jean-pierre_vernant_-_torunuma_yunan_mitleri.pdf

Documents