IX. ULUSLARARASI • •• • •

DIN GüREVLILERI SEMPO·ZYUM·u

3-4 KASIM 2018 SANCAKTEPE

TAM METİN BiLDİRİLERi

EDiTÖR:

DR. ÖGR. ÜYESi MUSTAFA SÜRÜN

©Eseriıı her tiirlii basım ve yayım hakkı

YECV A 'ya (Yımııs Emre Camii Vakjı'11a) aittir.

Yazılardan yazarlan sorumludur. Kaynak gösterilerek alınn yapılabilir.

ISBN

978-605-80376-0-1

...•.... . ·. Kitabııı Adı:

. :---:: ._ _ŞEHİR VE MEDENİYETİN İNŞASINDA . . DİN GÖREVLİLERİN ROLÜ

IX. Uluslararası Din Görevlüeri Sempozyumu Tam Metin Bildirileri

(3-4 Kasım 2018 Sancaktepe-İsranbul)

Yayın Yöııetmeııi:

YasinBeyaz

Editör:

Dr. Öğr. Üyesi Mustafa SÜRÜN

Kapak:

Oğulcan Babadır Atasoy

Mizaııpaj:

_ Ahmet Kahramanoğlu

Basım Yeri ve Yılı

Ravza Yayıncılık ve Matbaacılı!k

Kale İş Merkezi No: 51-52

Davutpaşa 1 İstanbııl' Tel: 0212 481 94 11

ı. Baskı: Eylül2019 (1000 adet basılmışnr)

İletişim

Meclis Mah. Cemal Gürsel Cad. Yunus Sok. No:2

Sancaktepe 1 İstanbııl Tel.: (0216) 621 17 57

www.yecder.org

Camide Man ev! Bakım ve Dini. Panışmanlık Hizmetleri ve Din Görevlileri

· Doç. Dr. Mtih~~~ Fatih' Genç1 .. ·• ~ _.::6 ~~ . .::..._..,;;_ ~·------ ... -~.-~·· .::...:....:-._ .. ._ __ --..--~ ..

Özet

D eğişen d~y~ ç~gisi içinde insanın ihtiyaçlarırııı: cevaplanmasın­da, manevı ihtiyaçlarının doyurulmasında, varligını daha da an­larnlandırma noktasında karşımıza çıkan kaçınılmaz çözümlerden

birisi dinin varlığıdır ve bu varlık alanından hareketle beslenen dini danış­manlık ve manevi bal<Im gerçeğidir.

Bireyler, özellilde de dindar bireyler kendisiyle veya çevresiyle karşılaş­

tıldarı problemlerle ilgili olaral< dini !:?~en uzman kişilerden yardım ·alma ih­tiyacı hissederler. Bunun en pnemli sebebi yaygınlaşan din konulu sorular ve sıl<Intılardır ve bu durum da dini rehberliği zorunlu kılmaktadır. Bu ça­lışmada camilerde yapılacal< olan manevi bal<Im ve dini danışmanlık hiz­metleri hakkında bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelinıeler: Cami, Manevi bal<IIIl, dini danışmarılıl<, din görevlisi

· Giriş

Bütün insaruar yaratılış itibariyle hayatlarının her döneminde inanma ihti­yacı içeris~dedirJe:<. Bu inahma ihtiyacı ile birlilcte birey dine yönelmektedir.

ı· Kocaeli Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Din Bilimleri Anabilim Dalı .

96 IX. ULUSLARARASI DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZWMU

Çünkü din, bireyin yaşamında gerek kişiliğinin oluşmasında, gerek bireyin kendini.gerçekleştirmesinde, gerekse hayatı anlamlandırmasında bir çıkış yo­lu olar~ karşımıza çıkmaktadır. Bu hakimdan eline yönelen birey, sahip oldu­ğu kişilik özellikleri, zaman ve şartların değişmesi gibi birçok sebeple dini ya­şamda da çeşitli sorunlarla karşılaşmaktadır. Bu sorunları ve problemleri çöz­mek için de bir dini danışmana başvurma ihtiyacı hissedebilmektedir. Şu bir gerçektir ki, insanın yaratılışından gelen bilişsel ve duyuşsal kabiliyeder onun

marreviyat dünyasının temel taşlarını oluşturmaktadır. İnsan bu kabiliyede­riyle ruhunu dinginleştirip maneviyatıru yükseltebildiği gibi bunun aksine,

manevi sıkıntı ve çöküntü içerisine de düşebilmektedir. Çünkü insanın mad­

di ihtiyaç ve tatminlerinin yanında manevi ihtiyaç ve tatminleri de vardır (Ce­

bed, 2012 a: 59).

Karmaşık bir dünya dizgisiİıde yolunu bulmaya çalışan insan her zaman

güzelliklerle karşılaşmaz. Karşısına beklenmedik zorluklar çıkabilir, bilin­meyen sorular ve sorunlarla karşılaşabilir. Psikolojik sor~arından oluşan duvarlar ördüğü bir hücrede yalnız kalabilir. İşte böyle bir anda din, ipanan kişiler için önemli bir psikolojik kaynaktır. İnsanın bu dönemde birçok mü­

cadele unsuru vardır; felsefi ve ruhsal alandaki çatışmaları, güvensizlik, şüp­heden kaynaklanan sorunlar, ahlak ve ahiret sorularından doğan problem­ler, başarısızlıl<, yoksulluk, uyuşturucu bagımlılığı, evlilik, cinsel hayat vb.

\

alanlarda yaşanan sıkıntılar sebebiyle insanlar, psikolojik açıdan geçmiş dö-nemlere kıyasla daha sorunlu bir hale gelmiştir. İşte bu noktada insanlar tekrar eline dönmeye ve_ ondan medet ummaya başlamışlardır. Bu durum insanlığın aslına dönüşünden başka bir şey değildir (Köylü, 2014d: 81). Bu dö­nüş sayesinde gücünün sınırlarını bilen bir kimse bunun maddi ve manevi faydalarını görmeye başlayacaktır (Tarhan, 2011:101).

Sorunların sayısına baktığımızda insanın tek başına mücadelesinin zor olacağı aşikardır. İnsan olmanın temel gereklerinden olan birlikte yaşam, aynı zamanda bir "'danışman" ihtiyacını da içerir. Bu bağlamda Hz. Peygam­ber döneminden itibaren İsl~ toplumlarında önemli bir yer tutan Mescid/ Camiler ve din görevlileri günümüz insanınin problemlerini çözmede yar­dımcı olabilir. Bu tebliğde Avrupa ve ABD'deki din görevlilerinin Manevi Bakım ve Dini Daıuşmanlık örneklerinden yola çıkarak Cam.;!:erin ve Din görevlilerinin 21. Yüzyıl ins~ sorunlarının çözümünde nasıl rol alabi­leceği tartışılmıştır.

DİNİ TEMELLER ÜZERİNDEN iNSANIN İRŞAD VE İHYASINDA CAMİNİN ROLÜ 97

ı. Dini Danışmanlık ve Rehberlik

Dini danışma ve rehberlik bireylerin günlük hayatta karşılaştıkları dini problemlere cevap verrnek üzere ortaya çıkmıştır. Değişen yaşarn koşulları bi­reylerde yeni karşılaşılan dini kaynaklı problemlere sebep olm~dır. Bu problemierin çözümü için de danışman, psikoloji biliminin verilerine ve din ilimlerinin bilgilerine ihtiyaç duymaktadır. Bu ihtiyaçlar ise bu alanın ortaya çıkmasıru ve gelişmesini sağlayarak günümüzde de canlılığını korumaktadır.

Batı dünyası bu alanı Türkiye' den önce keşfetrniş, alanın kavramsal ana­lizini yapmış ve verilerini bilim dünyasına kazancİ.ıimi.Ştır. Bilim dünyası ise bu bilgileri kümülatif bir şekilde ilerleterek insanlığın hizmetine sunmuştur (Ok, 2014:41-44).

Dini danışma kavramı hakkında birçok tarurii günümüze ulaşmaktadır. Dini danışma kavramı ile yapılan Batı temelli tanımlar bazen ülkernizdeki akadernisyenler tarafından farklı şekillerde tercüme edilmiştir.

Batı dünyasında bu alana ait terimler ilk o~arak "Pastoral Care" şeklinde ifade edilmiştir. "Pastor" kelimesi papaz manasma gelmekte, ."care" kelimesi ise ilgi, alaka, gözetim, bakım, kollama gibi anlarnlara gelmektedir (Ok,

2008:550). "Pastoral care" Türkçeye "papazsal ilgi" olarak tercüme edilse de, İn­gilizcedeki ihtiva ettiği manayı tamamen karşılayacak Türkçe bir kelime ol­madığını görüyoruz. Pastoral care, papazsal ilgi/vaizsel ilgi olarak tercüme

· edildiği gibi, dini rehberlik, inanç danışmanlığı ve manevi bakım olarak da tercüme edilmiştir. Pastoral care kavrarnından anlaşılan ise, papaiin insanla-

' . ra manevi destek ve yardım anlaı;nında yaptığıfaaliyetlerdir (Cebeci, 2012 b: 63).

Bu anlarnda din psikolojisinin alt dalı. olarak değerlendireceğirniz "Pastoral care~ din alanında ihtisaslaşan bireyler tarafından başkalarına yardırncı ol­mak, sorunların çözümüne katkıda bulunmak, sorunlu insanları yönlendir­mek ve desteklemek şeklindeki faaliyetler olarak tanımlanabilir. Bu faaliyetler; bireylere dine karşı olumlu tutumlar geliştirmeyi sağlama, dini kaynaklı prob­lemierin çözümünde yardırncı olma, bozulan ruhsal denge halini tekrar den­geleme, insanlara dini hayata olan adaptasyon sürecinde destek olma ve bi­reylerin problemleriyle yüzleşirken destek sağl~aktır (Kaya, 2015).

"Pastoral care" faaliyetlerini bilimsel bir yaklaşımla ele alma yönünde ilk çalışmayı yapan ArnerikaH psikolog Anton Boisen olmuştur. Bilimsel mane­viyat eğitimi (Clinical Pastor'!l Education) hareketinin öncüsü kabul edilen Boisen, 1926 yılında kalerne aldığı "Teolojinin Metotlan ·ve Görevi" adlı

98 ı IX. ULUSLARARASI DiN GÖREVLİLERİ SEMPOZ"YUMU

eserinde manevi yönden insanları anlamaİlın yollarııu göstermiş, insanlara karşı fedakarlıkta bulurunanın önemini belirtmiştir. Yine bu makalesinde ar­tık papazların pasifbir şekilde itirafları dinleyici kişiler olmaktan çıkıp; insan­ları ruhen rahatlatma, huzura kavuşturma, kötülüklere karşı tavır geliştirme­lerini sağlama gibi görevler yapan dini daruşmanlar olması gerektiği yönünde­ki düşünceler yaygınlaşmaya başlanuştır. İşte pastoral care hizmetlerinin bu yönde geliştirilmesi, papazların yetiştirilmesinde danışma psil<olojisi, trans­personel psikoloji ve klinik psil<olojisinin yöntem ve kurallarının kullanılmaya başlaması ile pastoral psikoloji alanı ortaya çıkmıştır (Cebeci, 2010:55).

Pastoral psikoloji, halkın dini kaynaklı psikolojik sorunlarının çözümüne yardımcı olmak üzere din adamlarıyla Hıristiyanlar arasındaki ilişkiler~ da­ha b~sel bir şekilde yürütülmesi gereğinin anlaşılması üzerine dini danış­ma psikolojisi anlamında doğmuştur (Söylev 2013:199). Pastoral psikoloji tanı­nuna baktığımız zaman din psikolojisi yaldaşımları ile teoloji ve rehberlik yaklaşımlarını birbirine bağlayan bir çalışma alanını ifade-ettiğini söylemek yanlış değildir. Bunun dilimizdeki en doğru ifadesi ise "Dini DaiJışma Psiko-lojisi"dir (Cebed, 2012 a: 67). .

2. Maneviyat ve Manevi Bakım Kavramı

Maneviyatın genel geçer tanımını yapmak çok zordur; (Veer, 2001: 25) çün­kü "maneviyat" kavramı sübjektif bir kavram .. olduğundan akademik çevre­lerin ortak kabul edecelderi bir tanımlama yoktur (McSherry ve Ross, 2010:213). Manevi balam kavramın~a herkesin ittifal< etti.ği bir ortak tanım yoktur. Manevi balamdaki kavram kargaşasının sebebi bu işin eskiden dini balam veya danışmanlık olaral< başlamasından dolayıdır. Kavram kargaşası­nın bir diğer sebebi ise manevi bakırnın yapıldığı yerlerin (hastane, hapisha­ne vb.) farklı farklı olmasıdır (Cebeci, 2010:12).

Manevi bakım için dünyada kullanılan terim; spiritual care veya Türkçe ifadeyle spiritüel bakım gibi kavramlardır.

Türk Dil Kurumuna göre manevi ve bakım kelimelerinin anlamları şöy­ledir (TDK Sözlük):

.r ... iı:uA.evi : Görülmeyen, duyularla sezilebilen, ruhani, tinsel, maddi karşıtı.

Bakım: Bir şeyin iyi gelişmesi, iyi bir durumda l~alması için verilen emek.

Genel tabirle: İnsanların gerek manevi gerek dini yönden iyi hissetmeleri ve bunun için çaba harcamak.

DİNİ TEMELLER ÜZERİNDEN iNSANIN İRŞAD VE İHYASINDA CAMİNİN ROLÜ ı 99

Marreviyat denildiğinde aklımıza din ve dindarlık gelebilir. Dindar insan­lar gel}.elde maneviyatı güçlü insanlar olarak kabul edilir. ama bu genel geçer bir kural değildir. Bireylerin kilise ve camiyi ziyaret etmeleri, onların mane­viyatlarının yüksek olduğu manasma gelmez. İnsan ibadet ettiğinde bunu sırf dini görevi yerine getirmek adına yapabilir ve kendisinikutsal olanla çok yalan hissetmeyebilir. Bu durumda din veya dindarlık çok bir şey ifade et­mez. Yani dindarlığın içi boş olur sadece şekilde kalır. Maneviyat, insanın fıtratından gelen ve ruhunda gizli olan, kutsal ile kendi arasındalct özel bir

. tecrübedir. Merkezde lctşinin kendi iç dünyası vardır ·ve araya lctlise ya da başka bir aracı girmez. Maneviyat yalnız dinden beslenmez, bireye göre et­lctlendiği alanlar farklılık gösterir (Bouwer, 1998:33).

En geniş anlamıyla ise maneviyat; hayatta aı_ılam ve amaç arayışıdır (din ise marreviyatı ifade etmede bir araçtır) (Hendi2004:689-714). Maneviyat; insa­nın kutsalla olan ilişlctsini ifade eder. Kimi için maneviyat; Tanrı merkezli iken, l<İmİ için toplumdaki konumuyla ilgilidir, kimirı.e göre ise maneviyat kişinin başkalarıyla olan ilişlctsini ifade eder (Ferrel, 2010).

Bu bağlamda maneviyat; "kişilerin arayışını ifade eden, anlam, amaç ve içinde bulunduğu zaman itibariyle insanın kendisiyle, başkalarıyla, doğayla ve kutsal olanla kurduğu bağlantı" olarak tanımlanabilir (Ferrel vd., 2009: 885-904).

Son olara!< Çekjn, marreviyat kavramında ilct temel yaldaşımın olduğundan bahseder. İlk yaldaşım, belirli bir dine bağlanma ve davrcinışlarında bu tes~­miyeti gösterıneyi ifade eden dindarlığın bir boyutu olara!< marreviyatı gören yaldaş1Il1;dır. Bu yaldaşıma göre maneviyat, diiıdarlık düzeyi ile ölçülmekte ve belirli bir dini benimseme, aidiyet ve dpı.i ritüelleri yerine getirmeyi içermek­tedir. İlanci yaldaşım ise, maneyiyata psikoloji disiplini çerçevesinde bal<mal<­tadır. Birinci yaldaşıma göre daha geniş bir balGŞ açısına sahip olan bu yalda­şımda, hayatın anlamı ve amacı konularında değişil< hümanist balGş açılarının ağırlığı hissedilmekte v~ insan doğasında olan güçler ön plana çıl<arılmalcta­dır. Ayrıca bu balGş açısı marreviyat kavramına evrensel bir olgu olaral< bal<­makta ve kavramı herhangi bir dinle sırurlandırmamalctadır. Bu yaldaşımı sa-: vunanlar geçmişte, maneviyatın ~ yoluyla anlaşıldığını, günümüzde ise in­sanların nihai varlıldarının anlam ve amacını, dini ayirt ve ibadetler olmal<sı­zın da idare edebildilder~ ifade etmelctedirler·(Çekin, 2014:10).

Bu durum özellilde üll<eler arasında manevi balGma yönelil< tanımlama­larda kendini daha fazla göstermelctedir. Örneğin ABD, manevi bal<ırh ala­nına yönelil< birçok araştırmalar yapmal<ta ve dünyada öncü konumunda

100 ı IX. ULUSLARARASI DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZWMU

gözükmektedir. Bu çalışmaların neticesinde ABD'de manevi bakım kavramı Avrupa'ya göre daha dini temelli/ dine yakın ifade edilmiştir (Hollowity, 2011).

Bu bağlamda manevi bakım konusunda herkes tarafından kabul edilen ta­nımlamalar yapmak oldukça zordur.

Manevi bakırnda şu ayrımın da yapılmasında fayda vardır: Dini bakım­dan (İngilizce; religious care) bahsedil~ğinde aklıınıza herhangi bir dinle bağlantılı olarak pastoral, ahlaki ve ayinsel destek gelmektedir (Handzo, 2006:

663-4). Manevi bakımdan bahsedildiğinde ise gerek dinle bağlantılı olan ge­rekse resmi bir dinle ilgisi olmayan bakım gelmektedir (Hay, 2002: 4-10). Pa­pazlık (Chaplaincy) veya vaizlik bakımından bahsedildiğinde ise, manevi ba­kımın özellikle profesyonel din görevlileri için hitap eden kısmı kastedilir. Manevi bakım veren din görev.lilerinin önde gelen rolü kişisel inançlar hak­kında detaylı bilgi sahibi olmak ve bu inançların sağlık ve hastalık ile ilişki­lerini bilmektir (Handzo, 2006: 663-4).

'· Borg, manevi bakımı insanların hayatı anlamlandırmadaki dayanaklarını

ayakta tutma, iyileştirme ve güçlendirme olarak tanımlamıştır (Borg, 2000:50).

Manevi bakım kavramına yönelik e·n kapsamlı tanımı ise Seyyar yapmıştır. (Seyyar, 2010:260-261),-manevi bakımı şu şekilde açıklamıştır: "Bilimsel ve al<a­demik boyutuyla manevi bakım, insanlarda ve özellikle bal<ıma muhtaç özürlü ve yaşlılarda manevi risk, sapma gibi sprunlara yol açan alanları in­celeyen, sorunların sebeplerini ve çok yönlü etkilerini ve çözüm yollarını araştıran, manevi koruma ve rehabilitasyort yöntemlerini geliştiren bir bilim dalıdır. Manevi bakım, bal<ıma muhtaç bireylerin, manevi ihtiyaçlarını tes­pit eden ve bu ihtiyaçlar doğrultusunda manevi tedavi ve rehabilitasyon hiz­metlerini sunan teoril< olduğu kadar uygillamaya dönük multi disipliner bir bilim dalıdır. Kısacası manevi bakım, fert ve manevi dünyası arasındaki mü­nasebetleri iyileştirmeyi, manevi rislderi azaltmayı, manevi sapmaları önle­rneyi ve manevi rehabilitasyon hizmetlerini, manevi 'terapi yöntemleriyle vermeyi hedefleyen bir bilim ve meslek dalıdır."

Karagül ise, manevi bakımı bir din ve inanç desteği olarak tanımlamal<­tadır (Karagül, 2012:7). Ona gÖre manevi bakım, insanların acılı, üzürı~ü, sı­kıntılı zamanlarında ve ümitsizlik hallerinde beklenmeyen değişmelerle ge­len (hastalık, doğal felaketler, ölüm, mahktimiyet vb.) kriz durumlarında bi­reylerin yanında olarak onlara din ve inanç açısından y?Tdımcı olmak, _prob­lemlerine danışmanlıl< yapmak ve hayatiarına .anlam katmalarına rehberlil< etmek demektir. (Karagül, 2012), manevi bal<ımın ne bir psiko-terapi ne de

DİNİ TEMELLER ÜZERİNDEN İNSANlN İRŞAD VE İHYASINDA CAMİNİN ROLÜ 1 101

sosyal bakım olduğunu, kendisine ait metot, içerik ve eğitimi olduğunu be­lirtmiştir.

Sonuç olarak maneviyat ve manevi bakım kavramlarını incelediğimizde Hıristiyanlıkta dini balamın karşılığı olaral< "pastoral care" kavramı kullaru­lırken hem dini hem de din dışı manevi bal<ım kavramında ise "spiritual ca­re" kavramı kullanılmaktadır.

Pastoral care; dini cemaat sorumlusu tarafından, cemaatine veya kilise üyelerine yapılan manevi destek, manevi yardım, tavsiyeler ve öğütler olup ayrıca, bir öğ~etmen veya bir eğitim yetkilisi tarafından öğrencilere yapılan manevi destek, yardım, özel öğütler ve tavsiyeler anlamını taşımaktadır (Öz­

doğan, 2006:128).

Bu dururnda her dini bal<ırn manevi bakımı içerirken; her manevi bakım dini balaını içermez. Çünkü birey bir dine bağlanmadan da bazı değerlere sa­hip olabilli ve hayatına bu değerler ve değişik düşünce tarzları ile yön verebi­lir (Karagül, 2012:10). Bu açıdan manevi bakırnla dini bal<ırn arasındaki temel farklılığı göz önünde bulundurmak gerekir. Bu farklılıklara rağmen Heitink, "manevi bakırnın herhangi bir dini görüş ile doldurulrnazsa, İçi boş bir kav­ram olması kaçınılmaz olacaktır" görüşünü dile getirmiştir (Heitink, 2006:16).

Manevi bakım, psikoloji!< danışmanlık ve rehberlik hizmetleri içerisinde yer alan önemli bir alandır. Yukarıda belirtildiği üzere manevi bakıriıla ilgi­li farklı tanırnlarvardır. Din görevliliği açısından tanım yapan ~k'a gÖre' ma­neyi bakım; "Mürnessil din adamları tarafından nihai anlam ve konular bağ­lamında, soruİı yaşayan insanlara yön,elik iyileştirme, rehberlik etme, ba­kırnda bulunma, uzlaştırma, desteldeme şeklindeki yardım etme davranışını ihtiva eder". (Ok, .2012:19) Özdoğan ise, manevi bakımı, hayatında aşkın bir

varlık olduğunu kabul eden insanların yardım etme etl<inliği olaral< ifade et­miştir (Özdoğan, 2009). ·

Manevi bakım, insanların inançlarından faydalanaral< onların karşılaşmış olduğu yalnızlık, çaresizlik, hastalık, kriz, depresyon, bunalım vb. problem­lere teolojik yöntem ve kaynaldarla çözümler üretmeye çalışır. Örneğin; yal­nızhl<, kriz, hastalık, dep~esyon, bunalım vb. problemleri yaşayan kişi bir Müslüman ise bu kişinin problemini çözmede manevi bakım uzmanının ya­rarlanacağı temel kaynaklar Kur'an-ı Kerim, Peygamber efendimizin tutum ve davranışları, İslam alimlerinin eserleri olacaktır.

102 ı IX. ULUSLARARASI DiN GÖREVLİLERİ SEMPOZVUMU

2.1. Manevi Bakırnın Kapsaını

Avrupa'da kurumsal dinin yerini bireysel marreviyat/din almış durumda­dır (Hay ve Nye 2006:4-10). Bunun sonucu olara!< manevi desteğe ihtiyacı olan çoğu kişi herhangi bir cemaate, Kiliseye bağlı olmadığından, bu ihtiyacı pro­fesyonel manevi balam uzmanlarından alma yoluna gitmektedir. Bu bakım­dan günümüz manevi balom uzmanları daha fazla donanımlı olma!< zorun­dadır. ABD'de manevi bal<ım uzmanının ilahiyat alt yapısının yanında 1600 saat ldinil< bal<ım eğitimi ve değişil< branşlardan 29 çeşit ders alma zorunlu­luğu vardır ( Assodation of Professio.nal Chaplains, 2010:109).

Bu bakımdan manevi balom "inanç~' ile doğrudan ilgili olduğu Için ldşilerin dini olan veya olmayan tüm inançları manevi balomda önemlidir. Bu duriım..:

da ld~ilerin önemine inandıkları tüm değerler, dualar ve dinsel ritüeller ma­nevi bal<ımda önemlidir (Swinton, 2001: 102). Bu sebeple manevi bal<ım görevli­lerinin iyi bir rehberlik edebilmeleri için bu inanç ve değerl~p iyi bilmeleri ge­rekir. Sonuçta manevi balom, bireyin karşılaşmış olduğu manevi problemlere yönelil< çözüm arama ve bireye destek verme faaliyeti dir. Yani bir !?akıma inanç terapisi, inanca bağlı değerler vasıtası ile kurtuluş olara!< ifade edilebilir. Bu süreç, hem damşan hem de danışılan için öneınl!dir. Çünlru çoğu kez din­sel sorunlar, kişilik sorunlarına ve sosyal sorunlara neden olabilmektedir. Pas­toral daruşmanlar, daruşanlarına geniş bir yelpazede yaldaşırlar ve bütün kar-

' maşası içinde insarıın gizemini incelemeye girişirler. Onların içsel süreçleriy-le, diğer insanlarla ilişkilerindeki başarıları ve başarısızlıldarı ile ilgilenirler. Aynı zamanda onların h.sıyattald ama:çlarıyla buluşmalarını sağlayacal< potan­siyelleriyle de ilgilenirler. Sayısız düşünce okullarının yaldaşımlarından yarar­lanınakla birlilcte, pastaral daruşmanlılcta, damşanların aşkı~ arzuları ve duy­gularıyla ilgilenilınelctedir. Dini fikirler ve deneyimler, kritiği yapılmalctan çok, daruşmanlıl< teorisi ve pratiğine farklı bir boyut katmal< ve örnelder ver­mek için kullanılmıştır. Holm'a göre manevi balomda danışman "Ağır ruhsal rahatsızlıldarla seyrek olaral< ilgilenir ve bunların tedavilerini bu alanda uz­manlaşmış terapistlere ve psildyatrlara bıral<ır. Bu alan her şeyden önce psi­kojenil</ruhsal tepkiler (yas, depresyon) ve genel olarak hayat görüşüyle ilgili soruları konu edinir." (Holm, 2004:152). Bu bagJamda manevi balomda '~Daruşa­nın anlattığı", "Danışman'ın anlattığı" ve "Sorunun manevi ve dinsel boyutu" önemlidir (Özdoğan, 2006:130).

Manevi bal<ırn; psikolojik tedavi ve sosyal (maddi) bal<ımdan farl<lı ama birbirlerini tamamlayan bir süreçtir. Manevi bal<ırnda din, insanların

DİNİ TEMELLER ÜZERİNDEN iNSANIN İRŞAD VE tHYASINDA CAMİNİN ROLÜ 1· 103

çoğunluğunun hayatında yer alan bir konu olduğuna göre pastaral danış­manlar bireylerin hayatlarının önemli bir parçası olan dinden yararlanaral<; fakat bunun yanı sıra psikolojiyle ilgili teorik bilgileri de yadsımadan ve bunları da dini bilgilerine katarak danışanlarına daha iyi hizmet verme yo­lundadırlar. Dolayısıyla pastaral danışmanlar konuyu sadece dinsel açıdan görmemekte, ancak dinin de insan hayatının önemli bir parçası ·olduğunu

bilerek ve psikoloji alanındaki gelişmeleri takip ederek hizmet vermektedir­ler (Katagül, 2012:18).

3. Camiler, Manevi Balam ve Dini Danışmanlık

İnsanlık tarihi boyunca çeşitli inançların gereğini yerine getirmek, birlik­te ibadet etmek ve dini bir merkez oluşturma!< için mabetiere ihtiyaç duyul­muştur. Yahudiler sinagogda, Hıristiyanlar kilisede ibadet ederken, belirli bir ibadet rnekarn tayin etme zorunluluğu bulunmayan Müslümanlar ise, cemaatle namaz kılmak, dini ve sosyal başka amaçlar için cami inşa etmiş­lerdir. CY ılmaz, 2005)

İslam'ın ilk dönemlerinden itibaren caminin, ibadetin· dışında en başta gelen fonksiyonu eğitim ve öğretim faaliyetlerine ev sahipliği yapmal< ol-· muştur. Bu bağlamda Mescid-i Nebi; Hz. Peygamber döneminde İslam top­lumunun eğitilmesinde, insanların cemaatleşip kaynaşmasında ve insanlar arasında birlil< ve beraberliğin sağlanmasında önemli roller üstlepmiş ve Müslümanlar için bir hidayet kaynağı, sıcal< bir yuva ve pek çok etkinliğin gerçeldeştirildiği bir merkez olmuştur (Ozan, 2013). Bu bağlamda İslam me­deniyetinih başlangıç noktası bu ili< cami kabul edilir. Mescidi Nebev:i hem sosyal hayatın hem de dini hayatılı 111erkezi konumundadır ve dünyadal<i bütün camiler ondan bir örnektir. Artık Müslümanlar nereye gitm:işlerse hayatlarını inşa için önce bir cami yaptırmışlardır (Karaca, 2010 a: 3).

Hz. Peygamber'in hem Meld<e hem de Medine döneminde vahyi insan-. lara iletme görevinin yanında vahyirı dışında ama vahye dayalı olaral< yaptı­ğı danışmanlık ve rehberlil< faaliyetleri vardır. Özellilde M edin e' deMescid-i Nebevi inşa edildikten sonra Hz. Peygamber, insanların ahlak ve ahiret so­runlarından kaynaklanan değer problemleriyle uğraşarak manevi rehber ve dini danışman görevi görmelde birlikte onların dinle bağlantılandirdıldarı ama aslında dünyevi olaıi problemleriyle de uğraşmış ve danışmanlıl< yap­mıştır (Altaş, 2000). Örneğin .kendisine gelerek süreidi bir rahatsızlığından dolayı namazlarını kılıp kılamayacağını soran bir kadına namazı

104 ı IX. ULUSLARARASI DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZTIJMU

bırakmamasını ve kılmaya devam etmesini sebepleriyle anlatmış (Buhari, Ki­

tabu'l-Vüdu, 63. Bab), bir hastalıkla karşı karşıya olduğunu ve ne yapılması ge­rektiğini söyleyen bir sahabeye Hz. Peygamber, tedavi olunması gerektiğini gerekçeleriyle anlattıl<tan sonra "Allah şüphesiz tedavisi olmayan bir has­talık vermemiştir'' diyerek ona yol göstermişti (Tirmizi, Kitabu't-Tıbb, 2. Bab).

Hz. Peygamber, kendisine gelerek sorunlarının anlatanlara manevi ba­kım ve rehberlik yaptığı gibi, problemlerinin farkında olmayan insanların sorunlarına da çeşitli sorularak sorarak dikkat çekmiş ve danışmanlık ve rehberlik görevini yapmıştır. Çünkü sorulan soruyla insana bir gözlem yap­tırılmakta ve problem fark ettirilmektedir. Yol göstericilik, problemin fark ettirilmesinden sonradır (Altaş, 2000). Bu bağlamda Hz. Peygamber, bir gün, mescit içindeki sohbet esnasında "ağaçların içinde yaprağını dökmeyen bir tür ağaç vardır ki o ağaç kamil bir Müslümanın benzeridir, nedir o söyle­yin?" şeldinde bir soi·u sordu Orada bulunanlar, kırlardaki ağaçları birer bi­rer saymaya başladı. Hadisi rivayet eden Abdullah. b. Ömer, bu ağacın hur­ma olduğunun aldına geldiğini fal<at söylemeye utandığını ekleı:'. Ashab, kendisi bilemeyince "ya Rasulullah bize söyle, nedir?" dediler. Hz. Peygam­ber'de "hurmadır'' buyurdular (Ahmed Naim, 1975: 1/68).

Kurulduğu günden itibaren Müslümanların hayatında önemli bir yere sahip olan camiler~ bugün toplum hayatında meydana gelen bazı değişikli­ler nedeni ile bu coşku ve işlevselliğini kısm'en kaybetmiştir (Yılmaz, 2005).

Bugün Müslümanlar beş val<it namaz; Cuma namazı, bayram namazı gibi ibadetlerini eda etmek için camilere.gelmektedirler (Ozan, 2013).

Dini konuların muhataplarına anlatılması tarih boyunca başta Peygam­berler ve onların görevlendirdiideri kişiler aracılığı ile olmuştur. Son Pey­gamber olan Hz: Muhammed de hayatı boyunca İslam'ı tebliğ ve imam-ha­tiplik görevini bizzat kendisi yapmıştır. Fakat inanan insanların sayısının artmasıyla birlikte İslam dininin esaslarını öğretecek ve uygulamada rehber­lik yapacak başka kişilere de ihtiyaç duyulmuştur (Çelebi, 1983:211). Hz. Pey­gamber de bu ihtiyacı karşılamal< için Suffa' da yetiştirdiği sahabelerini gö­revlendirmeyi tercih etmiştir. Dört Halife .döneminde ise imam- hatiplik hizmetlerini merkezlerdel<i büyük camilerde bizzat halifelerin kendileri, di­ğer şehir merkezlerinde tayin ettiideri valiler veya onların görevlendirdilde­ri kişiler, mahalle ve köylerde ise, cemaatin veya köylünün seçtikleri liyakat­li ve ehliyetli l<işiler yürütmüşlerdir (Buyrukçu, 1995:29). Emeviler döneminde siyasi çekişmeler sonucu halifeler yalnızca siyasi hükümdar durumuna

DİNİ TEMELLER ÜZERİNDEN İNSANlN İRŞAD VE İHYASINDA CAMİNİN ROLÜ ı 105

gelmişler, dini görev ve sorumlululdarı tamamen dini otoriteye yani ilimle­re bırakmışlardır (Buyrukçu, 1995:30). Abbasller döneminde de her camiye ay­rı imarnlar atanmış (Hamidullah, 1981:52), bu durum S elçuldu ve Osmanlı' da da devam etmiştir (Buyrukçu 1995:31). ·

Günümüzde ise İslam dininin inanç, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili işle­rini yürütme ve h~ı dini konularda aydınlatma görevi Diyanet İşleri Başkanlığı'na verilmiştir. Camilerimiz geçmişteki fonksiyonlarını kısmen yi­tirmiş, camilerde görev yapan imam- hatipler başta beş vakit namaz olmale üzere cami içi ve dışı din hizmetlerini yerine getiren. görevliler olmuştur.

Camiierin tarihi fonksiyonu halekında bilgi veren kaynaldan incelediği­mizde Hz. Peygamber döneminden itibaren camiierin şu görevleri icra et­tilderini görmekteyiz (Kamacı, 2017; Kazıcı, 2016)•~

a) İbadethane: Başta beş valcit namaz olmak üzere bayram, Cuma ve ce­naze namazlarının kılındığı ibadet mekanı ·

b) Sosyal Faaliyetler: Cemaatin bir araya gelerek düzenlenen yarışmalar, panayırlar gibi ·sosyal alctivitelere ev sahipliği yapma

1

c) Eğitim-Öğr~tim: Başta Suffa ashabı olmale üzere ilerleyen döne~de ders halkaları vb faaliyetler ile eğitim yapılan mekan .

d) Devlet yönetim merkezi: Özellilde Hz. Peygamber ve dört halife dev­rinde elçilerin kabul edildiği, devletin idare ~dildiği merkez

Camiierin yulcarıda saydığımız özelliklerinin yanı sıra başta Hz. Peygam­ber olmak üzere ashabın ve dÖrt halifenin devrinde camilerde görev yapan­ların özellilderini incelediğimizde:' · .

a) İmam: Bayram, Cuma ve beş valcit namazları kıldırmalc (I<amacı, 2017)

b) Rehber: Dini konularda soru soranlara, danışanlara, problem yaşa­yanlara cevap verip onları doğruya, iyiye yönlendirmek, rehberiilc yapınale (Altaş, 2000)

c) Öğretmen: Mescit/Carniye ·gelenlere dini konularda bilgi vermek~ eğitmek (Ebu Gudde, 2018)

d) Devlet Başkanlığı: Hz. Peygamber ve dört halife döneminde devleti idare etmek (Gökd~mir, 2015)

Tarih boyunca yulcarıda belirtilen görevleri icra eden camilerimiz ve bu­rada görev yapan din görevlileri günümüzde t9plumun ve devlet yapısının

106 ı IX. ULUSLARARASI DİN GÖREVLİLERİ SEMPOzruMU

değişmesi, sosyal hayattaki değişiider ve birçok sebeplerden dolayı eski fonksiyonlarını yerine getirememektedirler. Burada unutulmaması gereken en temef nokta ise zaman ~eri değişse de camiierin bir eğitim kurumu ve rehberlik merkezi olduğu, görev yapan din görevlilerinin de bir rehber ve öğretmen olduğudur.

Günümüzde camiler sadece ibadet edilen mekanlar olarak görünmez sı­nırlar içinde hapsolmakta, din görevlileri de buna uygun olarak namaz kıl­cl ırma memuru durumuna düşmektedirler.

Günümüz dünyasında sadece camisinde namaz kıldıran din görevlisi veya Kilisesinde ayin yöneten din adamı profili yetersiz ve eksik kalmaktadır. _Din görevlisi günümüz insanının problemlerini anlayan, algılayan ve onların baş­ta diİı.i olmak üzere çeşitli problemlerine çözüm üretebilen kişilerden oluşma­lıdır. Örneğin bazı Avrupa ülkelerinde manevi bakını genelde sadece namaz kıldıran imamla karıştırı.lmalctadır. Manevi bakını uzmanı tabi ki imarnın yap­tıldarını yapabilmelidir (buna pastoral bal<ım denir); fakat bu sade~e görevi­nin bir kısmını ifade eder. Manevi bal<ım uzmanı daha fazla kalite ve yetkin­lildere sahip olmalı ki, profesyonelce ve devlet tarafından resmi olarale tanına­rak çalışabiisin (Cebed 2010:6}. Burada aklımıza çeşitli -sorular gelmelctedir: Ma­nevi bakını uzmanı ile imam aynı şey mi veya her imam manevi bal<ım uzma­~ mı? Namaz kıldırmak, Kuran okumale, dua e~mek manevi bakım için yete.r­li mi? Manevi bakırnın temeli imamlığa. mı dayanır? Her imam-hoca manevi bal<ım uzmanı olarale çalışabilir mi, riskler nedir? (Cebeci 2010:7). Hollanda'da bu alanda doktora yapan Cebeci, maİievi bal<ım uzmanının hangi dini görüş­ten olursa olsun genelde mensup olduğu ·dinin önderi olarale anımsandığını, yani Hıristiyan manevi balcını. uzmaruna "papaz", Yahudi olana "rabbi", Müs­lüman uzmana "imam" denmesinin normal olduğunu; fakat bunların manevi b~kırrı uzmanı kavramını tamamen doldurmadiğını vurgularriıştır (Cebeci,

2010:31). Bunun en temel sebebi; manevi bal<ım uzmanlığının günümüzde profesyonel bir iş olması ve ona göre temel yeterliiiidere sahip olunmasıdır. Manevi bal<ım ·uzmanları hangi dine mensup olurlarsa olsunlar kendilerini günümüz koşullarına göre yetiştirmek zorun.dadır (Green, 2008:3-15).

Manevi bakırnın yanında dirıi danışmalık ~a camilerde görev yapan din görevlileri için önem arz etmektedir. Dini danışmanlık "Bireyin dini alanda­ki yaşantısında karşılaştığı problemleri, zamanın gerelderine, bilime ve dine uygun bir şekilde günün ihtiyaçlarını karşılayacak nitelilde bireyin çevresi­ne uyum sağlayıp sosyalleşmes~ ve dirıi veya dini olmayan her alanda

DİNİ TEMELLER ÜZERİNDEN iNSANIN İRŞAD VE İHYASINDA CAMİNİN ROLÜ ı 107

'kendini gerçeldeştirmesini sağlayan, uzman kişilerce verilen psikoloji!< yar· dım" olarak (Karaca, 2010:17-18) tanımlanmaktadır. Dini danışmalıkta danış· madan maksat, dini psikolojik danışmadır. Ve dini kelim~si psikoloji!< da· nışmanlık ve rehberliğin dinsel kaynaklar dikkate alınarak gerçekleştirilme· sini ifade etmektedir. Camilerde görev yapan din görevlilerimiz ister iste· mez dini alanda problem yaşayan kişilerle karşılaşmaktadır. Günümüz dün­yasındaki insanların .karşılaştıldan dini problemlerine din görevlileri yar· dırncı olmak zorundadır.

Sonuç

Günümüz moderı:ı toplumları sanayi ve teknoloji alanlarında önemli ge· lişmeler kaydetmişler ancak bu ilerlemenin yanında birçok problemlerle de karşılaşmışlardır. Karşılaşılan bu toplumsal sorunlar bireyler üzerinde de olumsuz etkiler göstermiş, bu durum bireyde ve toplumda huzursuzlukları da beraberinde getirmiştir.

Değişen dünya çizgisi içinde · insanın ihtiyaçlarının cevaplanmasmda, manevi ihtiyaçlarının doyurulmasında, varlığını daha da anlamiandırma noktasında karşımıza çıkan kaçınılmaz çözümlerden birisi dini~ varlığıdır ve bu varlık alanından hareketle beslenen dini danışmanlık ve manevi ba· kım gerçeğidir.

Bireyler, özellilde de dindar bireyler kendisiyle veya çevresiyle karşılaş­tıkları problemlerle ilgili olarak dini bilen uzm~ kişilerden yardım alma ih· tiyacı hissederler. Bunun en önemli sebebi yaygınlaşan din konulu sorular ve sıl<ıntılardır ve bu durum da di~ · rehberliği zorunlu kılmaktadır. Dini rehberlik ve manevi balqm; . ~ni inanç~ duygu ve davranışlarında sorun ya­şayan bireylere yönelik iyileştirme, destekleme, rehberlik etme, bakırnda bulunma ve uzlaştırma gibi yardım faaliyetlerini içerir. Bu bağlamda cami­lerimiz ve din görevlilerimiz dini rehberlik ve manevi bakırnın uygulanma sahası olara,k büyük önem taşımalctadır.

Günümüz Türkiye'sinde sadece ibadet edilen mekanlar haline gelen ca­milerirnizi tekrar eski günlerindeki fonksiyonuna döndürmek için manevi bakım ve rehberlil< faaliyetlerini yürütecek donanımda din görevlileri yetiş­tirme ~orunluluğu vardır:

Şu unutUlmamalıdır ki; insanın ruh sağlığını korumada dinin önemli etki­ye sahip olduğu giderek kabul gören bir görüştür. Dinin yardım kaynağı

108 ı IX. ULUSLARARASI DİN GÖREVLİ~ERİ SEMPOZTIJMU

olarak kullanılması kültürden kültüre farklılık arz etmesine rağmen genel iti­barıyla ,türn kültürlerde müşahede edilebilmektedir (Pargament 1997:182-293).

Modernitenin getirdiği dini anlayıştan uzaklaşan materyalist yaklaşım, in­sanın içine düştüğü ruhsal manevi sorunlara çözüm bulamamıştır. Batı dün­yasında özellikle ABD'de artık hastaların dini ve manevi boyutunu dikkate al­madan hastalığın tedavisinin mümkün oln:ıadığı, doktorun mutlaka hastanın dini inancını göz önünde bulundurması ve ona göre davranması gerektiği be­lirtilrr).ektedir. 2000 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan bir araştır­ma bu ülkede ciddi anlamda bireysel sorunu olan kişilerin %39'unun din adamlarından yardım aldığını ortaya koymaktadır. Ülkemizde yapılan araş­tırmalardan da toplumsal yapının, bireysel problemle~ini din görevlile~i ile paylaşmaya eğilimli olduğuna ilişkin ipuçları vardır. Bir araştırmada din gö­revlilerinin %75'i sorunların paylaşılması amacıyla kendilerine ulaştırıldığı­nı, % 2, S'lul< oranı ise bu sorunların arasında psikiyatriste yönlendirilmesi ge­reken ciddi unsurların olduğunu belirtmektedirler (Çelik, 2010:91).

Sekiller psikolojik danışmanlık, dini psikolojik danışmanlık tartışması ay­rı bir inceleme konusudur. Fakat ilk insan Hz. Adem'den son insana kadar değişmeyen ger çe~ · olan insanın manevi yönünün reddedilmesi mümkün değildir. Sekiller psil<olojil< danışmanların dini konulardaki yetersizlikleri ve batı gelenekleri dikl<ate alınarak yetiştirilmiş olmaları, manevi yönü, dini duruşu ağır basan insanlar için tercih edilmemelerinin en ~nemli sebebidir (Şirin, 2014:20). Derin sıkıntılan olan pek çok insan, bir di.J:ı adamı aramalcta ve ruh sağlığı uzmaruna gitmemekt~dir. Çünkü bUrıun ana sebebi, bu insan­ların kendilerinde ruh -sağlığı problemi olmadığını düşünmeleridir. Gele­neksel olarak İslami toplumlarda geçmişte, dini ya da dünyevi bir problem­le karşılaşan ve onu çözerneyen bir kimse, dini bir otoriteye (şeyh, mürşit, müftü, imam ya da daha genel anlamda bir din adanuna) danışmaya gider, onun yol göstermesine göre derdine çare arardı. Din adamları, bulunduğu muhitin manevi-dini önderi durumunda olup, gerek dini gerekse toplumsal konularda kendisine başvurulan başlıca kişiydi' (Günay, 1998:135). ·

Bu bağlamda günümüz~e bir ihtiyaç olarak hissedilen dini danışmanlık ve manevi bakım hizmetinin asıl kaynağının Hz. Ad em' den Hz . .lyluham­med'e kadar bütün peygamberlerin yürüttükleri elçilik görevi olduğu görü­şü (Altaş, 2000:333-335) haklı bir temele dayanmaktadır.

Dini danışmanlık ve manevi bal<ım, kişilerin manevi riskiere karşı uyanıl< olmasına, tutarlı tutum ve. davranış geliştirmesine, kişinin kendisiyle ve

DİNİ TE1vi.ELLER ÜZERİNDEN iNSANIN İRŞAD VE İHYASINDA CAMİNİN ROLÜ ı 109

toplumla barışık hale gelmesine, hurafe, batıl inanç ve bilgilerden uzal< dur­masına, benliğini ve iradesini geliştirmesine, toplum kaynaldı problemleri çözebilme yeteneğini ve gücünü kazanmasına destek olur. Kur'an'dan ayet örneklerine baktığımızda bunu daha iyi göreceğiz. Kur'an; "inananların kalplerinin ancak Allah'! anınakla huzura kavuşacağını" (13:28), "Erkek veya kadın, kim mürnin olarak iyi iş işlerse, ona hoş bir hayat yaşatılacağını" (16:97), 11Kur'an'dan yüz çevirerrlerin ise, dünyada dar bir geçime sahip ola­cağını" (20:124) anlatmaktadır. İslam inancına göre peygamberler, yoldan çılanış ve sapıtmış toplumları bulunduldan durumdan kurtarıp doğru yola çıkarmak üzere gönderilmiştir.

Hayat inişleri çıkışları olan bir düzenektir. İyilikleri ve güzellilderi barın­dırdığı kadar içerisinde kötülükler ve zorluidar-da vardır. Sorunlar çerçeve­sine baktığımızda ins~ tek başına mücadelesinin zor olacağı aşil<ardır. İnsan olmanın temel gereiderinden olan birlil<te yaşam, aynı zamanda bir "danışman" ihtiyacını da içerir. Bu ihtiyaç hem insanın yaratılışından hem de hayatının doğası gereği ortak alanlarının paylaşımı, nasıl kullanacağı vs. birçok alandaki kurallardan kaynaklanmal<tadır (Meriç, 2004:26).

Bu bağlamda günümüz modern insanın bu zorlu yolculuğunda camileri­miz ve din görevlilerimiz problemi olan kişilerin yanında olarak Hz. Ade m' den Hz Peygamberimize kadar ki tüm Peygamberlerin ve onların va­risi olan din görevlilerin il<i temel görevi olan "rehberlil< ve öğretmenlil<" ro­lünü devam ettirmelidir Bu da din görevlilerimizin başta psil<oloji,' eğitim ve sosyoloji başta olmak üzere insanı tanımaya çalışan bilimler konusunda ye­terli düzeyde eğitim almasıyla mümkündür. . .

Bu bağlamda;

- Din görevlilerinin, din psikolojisi, din eğitimi ve ·din sosyolojisi gibi alanlarda lisansüstü ç~şma yapmaları konusunda kolaylık sağlarup teşvik edilebilir.

- Camilerde görev yapan din görevlilerinin manevi bal<ım, dini danış­manlık ve rehberlik konularında hizmet içi eğitim olanakları arttırılabilir.

- İlahiyat fakültelerinde manevi bakım ve dini danışmanlığa yönelil< bö-lümler açılabilir. ·

- Merkezi camilerde görev yapan personelin yeterlikleri manevi bakım ve dini danışmanlık ve rehberlik konuları öncelikli olarak yeniden

110 ı IX. ULUSLARARASI DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZVUMU

belirlenerek ve bu yeterllldere sahip olan personelin bu camilerde görev yapm:ilarına öncelik verilebilir.

' - Diyanet İşleri Başkanlığı İlahiyat fakülteleriyle ve sosyal hizmetler bö-

lümleriyle ortal< bir çalışma yüri.i.tüp uygulamalı sertifil<a programını hayata geçirebilir.

- Hizmet içi eğitimde verilen kısa süreli seminerler sunulan hizmetin· profesyonel şekilde yapılması için oldul<ça yetersizdir. Bu balamdan di­ni-danışmanlık ve manevi bakım hizmeti sunacak diyanet personelinin uzun vadeli eğitim alması, aldığı eğitimi belli saat ile sınırlı tutmayıp bu alanda uzmanlaşana k~dar hizmet içi eğitimine katkı sağlanabilir. Teoril< eğitimin yaiu sıra uygulamalı pratik eğitim de sunulabilir. . .

Kaynakça Altaş, N. (2000). "Dini Danışmanlığın Teorik Temelleri", AÜİF Dergisi, c. 41, An­

kara. (Ss. 327-351).

Assodation Of Professional Chaplains (2010). Common Standards For Frofessio­nal Chaplains (Www.Professionalchaplains.Org).

Bouwer, J. (1998). G.rondslagen Van Geestelijke Zorgverlening Als Wetenschap-pelijke Discipline. Zeist: Christelijke Vereniging Van Zorginstellingen.

Buhari, İmam (1981). El-Camius's-Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul.

Buyrukçu, R. (1995). Din Görevlisinin M~sleğini Temsil Gücü, Ankara: T.D.V. Yay.

Cebeci, M. (2012). Van İmam Tot Mo~lim Geestelijk Verzorger, Amsterdam Üni-versity.

Cebeci, S. (2010). Bir Din Öğretimi Yaklaşımı Olara!< Dini Danışma Ve Rehberlil<, Değerler Eğitimi Dergisi, c. 8, No. 19, (Ss.53-69). ·

Cebeci, S. (2012). DiJ?.i Danışma Ve Rehberlik, l.B., Dib Yayınları, Ankara.

Çekirı, A. (2014). "Maneviyat, Manevi Bakım Ve Sosyall-lİ;Zmet" Etüt Yayınları. Çelebi, A. (1983). İslam'da Eğitim Ve Öğretim Tarihi, Ali Yıldıruİl (Çev.), İstanbul:

Damla Yay.

Çelil<, A. (2010). Din Görevlilerinin Eğitim Etkinlikleri, Sallamsöğüt Yay. Erzurum.

Ebu Gudde Abdulfettah (20i8). Bir Eğitimci Olara!< Hz. Muhammed (s.a.v) Ve Öğ­retim Metotları, Otto Yayınları, Anl<ara

Ferrel, B. (2010), Mal<irıg Health Care Whole; Intregratirıg Spiritualty İnto Patient Care. West Conshochoken: Templeton Press

Ferre!, B., Vırani, R., Green, S. O., Baırd, P., Bull, J. Chochinov, H. Vd. (2009). Im­proving The Quality Of Sp iritual Care A$ A Dimension Of Palliative Care; The

DİNİ TEMELLER ÜZERİNDEN İNSANlN İRŞAD VE İHYASINDA CAMİNİN ROLÜ ı lll

Report Of The Consencus Conference. Journal OfPalliative Medicine 10: 885-904

Green, B.K, Duvall, R.W., Vd. {2008). "A Collegial Process For Developing Better Practices", Chaplaincy Today: J Ass Profess Chaplains. 24{1):3-15.

Gökdemir, A. (2015). Devlet Başkanı Olarak Hz. Muhammed (s.a.v), Siyer Yayın­ları.

Günay, Ü. ve Ecer A. (1998). Toplumsal Değişme TasavvufTarikatlar Ve Türkiye, Erciyes Üniv. Yay. Kayseri.

Hamidullah, M. {1983). İslam Peygamberi, C.2, Salih Tuğ (Çev.), İstanbul: İrfan

Yay.

Handzo, G. (2006). Best Practices İn Professional Pastoral Care. Sthn Med J 99 {6):663-4.

Hay, D. (2002). The Spiritualty Of Adults İn Britain.' Scott J Healthcare Chaplain­cy 5{1) 4-10.

Hay, D., Nye, R. {2006). The Spirit Of The Child, Rev.Edn, (Ss.21-2) London: Jes­sica Kingsley Publishers.

Heıtınk, G. (2006). Geestelijk Verzorger: 'Een Ambt En Ambacht' İn: Doolaard, ].].A. (Red.), Nieuw Handboek Geestelijke Verzorging İn Zorginstellingen. Kol<, Kampen 2006.

Hendı, I.Y. (2004). Spirituality, Religion, And Healing İn Palliative Care. Clin Ge­riatr Med 20 {4): 689-714 Vi-Vü

Holloway, M. (2011). Spiritual Care At The End Of Life: A Systematic Review Of The Literature (January); Rapport V an H et Department Of Health, Uk, Erişim:

Http:/ /Www.Dh. Gov.l!k/Prod_ Consum_Dh/~roups/D h_Digitalassets/@ Dh/@En/Documents/Digitalasset/Dh_123804.Pdf

Kahvecioğlu, Karaca, F: (2010). "D~ Hizmetlerinde ~ini Danışmanlık Ve Rehber­lik", Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi, Is­parta.

Karnacı, F.Z. {2017). J:iz. Peygamberin Günlill< Hayatı-ı, İnlalab Yayınları

Karaca, H. (2010). Cami, D.İ.B. Yay., Ankara.

Karagül, A. (2012). "Manevi Bal<ıın: Anlamı, Önemi, Yöntemi Ve Eğitimim (Hol­·ıanda Örneği)"; Dini Araştırmalar Dergisi; Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakül­tesi; Ocak-Haziran; cilt 14; Sayı 40; Ss. 5-27.

Kaya, S. (2015). "Pastoral Danışma Vaizsel Danışmanlık/Papazların Yaptığı Danış­ma", Http:/ /Www.Sanalpsikolog.Com/Pastoraldanisma.Doc, Erişim Tarihi: 10.05.2015. .

Kazıcı, A.Z. (2016). Anahatlarıyla İslam Eğitim Tarihi, M.Ü Vakfı Yayınları, İstan­bul.

112 ı IX. ULUSLARARASI DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZWMU

Köylü, M. (2014a). "Dinin Ruh Ve Beden Sağlığı Üzerindeki Etkisi", (Ed. N. Altaş­M. Köylü), Dini Danışmanlık Ve Din Hizmetleri, Gündüz Yayıncılık, ,İstanbul, (Ssı111-138).

Mcsherİy, W. Ve Ross, L. (2010). Spiritual Assessment İn Healthcare Practice. Keswick:M&K Update Ltd.

Meriç, N. (2004). Gündelik Hayat Ve Fetvalar, Pınar Yay. ~stanbul.

Naim Ahmed (1975). Sahili-İ Buhari Tecrid-İ Sarili Tercemesi, Dib Yayınları, An­kara.

Ok, Ü. (2008). "İnanç Bakım Ve Danışmanlığı: Bir Model Geliştirme Denemesi", A. Seyyar (Ed.). Manevi Sosyal Hizmetler. İstanbul: Rağbet Ss. 103-140.

Ok, Ü. (2014). "Dini Danışmanlık: Tanım Ve Tarihi", (Ed.N.Altaş- M.Köylü), Dini Danışmanlık Ve Din Hizmetleri, Ensar Yay. İstanbul. ·

Ozan, Ö. (2013). Din Görevlisinin Toplumsal imajını Etkileyen Faktörler (Samsun Örneği), Omü Sbe.Yayınlaıınlarnış Yüksek Lisans Tezi, Samsun

Özdoğan, ö. (2006). "İnsanı Anlamaya Yönelik Bir Yaldaşım:· Pastoral Psikoloji", .. . '

Ankara Vniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi, 47/2, 127-141.

Özdoğan, Ö. (2009). Aşkın Yanımız Maneviyat, Özden Öze Yayınları~ · ,

Pargament Kenneth I. (1997). The Psychology Of Religion And Coping: Theory, Research, Practice~ Usa.

Seyyar, A. (2010). Tıbbi Sosyal Hizmetlerde Manevi Bakım, Rağbet Yay. Genişletil-miş 2. Baskı; İstanbul.

Tirmizi İmam (2007). Sünen, Konya Kitapçılık

Tarhan, N. (2011). Değerler Psikolojisi Ve İnsan, Güzel. İnsan Modeli, İstanbul.

Ter Borg, M. (2000), Waarom Geestelijke Verzorging?: Zingeving En Geestelijke Verzorging İn De Moderne Maatschappij, Katholiek Studiecentrum V oor Ge-estelijke Volksgezondh~id, Nijmegen. ·

Van Der Veer, P. (2001). Imperial Encounters. Religion And Modernity İn India And Britain. Princeton University Press.

Yılmaz, Hüseyin (2005). Camiierin Eğitim Fonksiyonu, İstanbul: Dem Yay.