I’1~IAME

FPROF. DR. AL-SHEIKH ABDILTL HALIM MAHMUD

(1910— 1978)(AL—IMAM AL-AKBAR)

PENTERJEf~L4H

Mchd F~khriidiii Abd 1V~ikti

Dewan Bahasa danPustakaKuala Lumpur

2000

Buku in! IslamdanAkal ialah telemahan yangsahdaripada bukuat-Islam wa at-‘Jtqt, karanganProf. Dr. A1-Sheikh Abdul HalimMahmud terbitan Dar al-Ma’arlf, 1119 Kurnlsy al-Nil-Kaherah.

© Prof. Dr. A1-Shelkh Abdul Baum Mahmud

CetakanPertama 1995Cetakan Kedua 2000

© Karya Teijemahan Dewan Bahasa danPustaka. Malaysia 1995

Hak Cipta Terpeithara. Tidak dthenarkanmengeluarulang mana-mana bahaglanartikel, ilustrasi, danIs! kandunganbuku in! dalamapa Juga bentuk dan dengan cara apa Jua sama ada secaraelektron!k, fotokopi, mekanik. rakaman, atau cara lain sebelummendapat Izin bertulis dar!pada Ketua Pengarah.Dewan Bahasadan Pustaka,Peti Swat 10803, 50926Kuala Lumpur, Malaysia.Perundingan tertakluk kepadaperklraan royalti atau honorarium.

Perpustakaan NegaraMalaysia Data~engkatalogan-dalam-Penerbitan

Mahmud, ‘Abd al-HaHm. 1910-1978Islamdanakal/Al-SheikhAbdul Hallin Mahmud (1910-1978)(Al-Imam Al-Akbar) pentei~emahMohd FakhrudlnAbdMukU.Men~ndungIIndeksISBN 983-62-4604-51. Islam andphilosophy. 2. Islam and reason. 3. Islam--DoctrInes. 4. CivilizatIon, Islamic. I. Mohd FakhrudlnAiXI Muktl. II. Judul291.01

DicetalcolehPercetakanDewanBahasa danPustakaLot 1037, Mukim PerlndustiianPKNS

Anipang/Hulu KelangSelangorDarul Ehsan

KANDUNGAN

Muqaddimab vii

Biodata al-Imam Prof. Dr. al-SheikhAbdul BaUm Mabmud(BekasShelkb al-Azhar, Mesh) xlii

BahaglanI: Falsafab 1

Fasal1: A1-Qur’an Pembimbing Akal 3

Kalau Akal Sudah Meneukupi PastiWahyuTidak Perlu danTidak Berfaedah 23

Fasal 2: Slkap Muslim Terhadap Agamanya 27

Sujud 27

Fasal3: Imam Syafi’i danFikiranYunanl 43

Fasal4: KegagalanFalsafah 61

Khuràfat Damir (HatI) 72

Fasal5: A1-lmam al-GhazalidanFalsalah 79

Fasal6: BeberapaRenunganTerhadap Imandan Ilhñcl (Ateisme) 91

BahagianII: ilmu Kalam 117

FassI1: FalsalahdanIlmu Kalam 119

Fasal2: Ilmu Kalam Masa KInI -127

Pendahuluan 127

ISlAM DAN AKAL

Masalah Qadar 134

Persoalan Sifat-sifat 140

KewujudanAllah 146

Parti-parti Agama (al-Ahzdbal-Dirdyyah) 154

Kumpulan-kumpulan Agama 160

BahasanZat dan Sifat-sifat 164

DuaTangannya... Kanan 169

Mazhab-mazhabFiqh 174

Fasal 3: Imam al-Chazalidan MutakallimLrn(Ulama’ Kalam) 183

Nas-nas 187

Bahagian Pertama 187

Bahagian Kedua 196

Fasal 4: Ilmu Kalam yang Sewajarnya 201

Baealah ... dan Pendidikan 243

Bacalah ... dan Akhlak 244

Bacalah ... dan Ilmu 245

Keluasan Ilmu dalarn Islam 249

Penutup: Islam dan Tamadun Moden 255

kelahiran Tamadun 255

LegendaTeori Peningkatan Manusia(al-Tatawwural-Insan) 259

Hukum Muktamad Tidak Ada

Peningkatan 260

Islam 266

KebanggaanMuslim dengan Agamanya 270

Indeks 281

vi

MUQADDIMAH

Setiappengkajisejarahpemikiranmanusiaakanmendapatibahawa semua persoalanakal yang dibincangkan padazamanshamturut diperbincangkanpadaZamanPertengah-ansehinggalahkezarnankita in!. Persoalan-persoalanmeta-fizika danakhlakmasihterus mernenuhiruangpemikiran.

Semua perbincangan in! masih jauh daripadapenyelesaian. Pertelingkahan masih berterusan, orangdahulumencuba,orangsekarangpunterusmencubadenganmencipta satu neracauntuk membezakandi antarayangi5aqdan yang batil.

Antara kaedahterkenalzamansilam ialah ilmu logik’(mantiq) yang dicipta olehAristotle, padahalilmu mi jugagagal menyelamatkan fikiran pengasasnyadaripadakesesatan.

Tokoh pemikir silam dan ahli-ahli fikir Islam yangmahir dalam mantiq adalahsepertial-Kmndi, al-Farabi,lbnSmnadan al-Ghazali.Daripadakalanganahli falsafahIslamdan Barat pula yang menonjol ialah lbn Majah. lbn Tufaildanlbn Rushd(Averros).Merekasemuasentiasabercanggahpendapatdan liklran.

Apakah kebenaran (al-haq) dan kebatilan (aI-bdtiljmenurutpendapatmereka?

Mantiq Aristotle mernang leniah dan tidak mampumenjelaskankesalahandankesahihanmengikutpandanganahli-ahli mantiq sendiri.

Apakah pegangan mereka dalam memhuktikanpendapatmereka?Mereka kembati kepadadalil-dalil akaJ

ISlAM DAN AI(AL

yangsememangnyamudabdiruntuhkan oleh akal sendiri.A1-lmam al-Ghazali telah memberisumbanganbesar

melalul kltabnya Tahãfut al-Falo.sffah dalam menangkispandanganahli-ahli falsafah,satudemi satu, kecundang dibawahpenanyadanmelungsurdenganbayandankalamnya(penerangandanucapannya).

Sebahagianbesar kandungan kitab al-Ghazali mlmelaksanakantugas menangkis dan meruntuhkan pan-dangan-pandanganmereka. Sementarabakinya pula al-Imam menegaskanasasyangmenjadi pegangankitab ter-sebut.Asas mi menerangkanbahawaakal manusiatidakmampu menjangkaualam ketuhanan dan alam akhlakyang berasaskanbahawa tidak mungkmnsangkaan-sang-kaanboleh membawakepadakeyakinan.

Justeruitu akaltidak layakrnembahaskannyakeranakalau dibahaskanakan menjadi bidang bahasansetiapmasadan terus-menerus.

Selepasal-Ghazalimuncul pula Ibn Rushdyangmulaberusaha menangkis pandangan-pandanganal-Ghazaliyang mengkritik ahli-ahli falsafah. Sekonyong-konyongusaha Ibn Rushdsebenarnyaturut membantuImam al-Ghazalimembinalebih daripadameruntuh.

Sesiapayangmeneliti tajuk ml pastimelihatal-Ghazaliberpendapatbahawaakal yang membinaitu adalabakalyangjuga meruntuh.

Ibn Rushddenganilmunya itu meruntuhkandirlnyasendirl danmenyokongImam al-Ghazalidalam pendirian-nya. Masaberlalukemudianmuncul pula Descartes.

Descartespula tiba-tiba mendakwadialah yangmen-cipta satuneracauntuk menghukumdengantegasantarasalahdanbenar.Descartesmenegaskanbahawamanusiami kalaulahmengikutneracayangdiperkenalkanitu, satudemi satupastiakanmenemuikebenarandankeyakinan.Perkarayang terhasil daripadabersamakaedahnyaialah“yakmn”.

Bukti pertamayangternyatakesilapanDescartesialah‘lahirnya kesalahanyang nyata’ tentangaspekbendada-lam fikirannya sebagaimanayang dibuktikan sendiri‘percubaan’ (tajribah). Adapun pandangan-pandanganDescartesdansudutmaknawi (abstrak)banyakdisanggahioleh tokoh-tokoh falsafah dan ahli-ahli fikir. MetodeDes-

vni

MUQADDIMAH

cartesml nampaknyasemacamsatu gagasanyangmena-rik tetapi kajian mengenainyamenampakkannyasebagaialunan air di padangpasir sahaja(bayang-bayangyangnampaksemacamair).

Semua harapan berakhmr. Sama ada terhadap caraDescartesmahupunlogik (mantiq)Aristotle. Cumatinggalmasalah-masalahmi yangbersifat:

1. Sangkaan.

2. Lapangankajian.

3. Pandanganyangbersimpang-siur.

4. Perselisihanpandangan-pandangandaripadamenolak

danmengithbãtsecaratotal.

5. Akal tidak mampumenanggungdanmencapalkepadayakin.

Akal memangmemainkanperananyangcukup besardalam tamadunkebendaanbahkansatu kesmlapankalaukita berkatabahawasesungguhnyatamadun Barat selu-ruhnyadaripadasebatangjarumsehinggakeroket,daripadadapur arangke tong gas sehinggake alat-alat elektronikkesemuanyaadalah daripada usaha akal. Akallah yangmenjadiasastamadunkebendaanml. Tetapiseklranyakitameneliti sejarahpemikiran manusia,kita mendapatmakaltetaplemahdaripadaberperanansecaramembina.

Apa yang kita baca tentang sejarah mi pasti mem-perlihatkankelemahanakal dalamhal aqidahdanakhlak.Sekiranyaadayangberpendapatakal boleh membawake-padakeyakinan mengenamhal mi. tentu dma telah tertlpu.Yang ajaibnya, meskipunkelemahanmi dilihat secarate-rang-terangannamunmanusiatentsjuga mengikutijalanyang tertutup mi. FirmanAllah:

~) ~ ~“ .-~ /5 —

~~‘t2~~—’~ j3.Ly~ ~yaLi~~3

- I t~ II ~,.,J! ~

lx

ISLAM DAN AK/\L

Telemahan: Dan ada di antara inanusia yang meat-bantahperkara-perkarayang berhubungdenganAllahdengantidak berdasarkansebarangpengetahuan,danIa menurut tiap-tiap syaitan yang telah sebatidengankejahatan. Yang telah ditetapkan kepada (tiap-tiap)syaitanitu, bahawasesiapayanqberketuakandin makasesungguhnyaIa akan menyesatkannya dan me-mirnpinnyakepadaazab neraka.

(‘Surahal-Hay 22:3 — 4)

FirmanAllah:

—— f) —- •- ~-~‘ . -~ -5 — -— —

L2’

L~i~ ~ t~- —v-— <— -—~ ~

— A ~ it ~ ~

Terjemahan:Dan aria di antararnanusiayangmernban-tah dalam perkara-perkarayang berhubung denganAllahdengantidak berdasarkansebarangpengetahuan,dan tidak berdasarkansebarang keterangan,dantidakjuga berdasai-kanmona-monakitabAllahyangmenerangikebenaran.TaMembantahsarnbilmemalingkansebelahbadannyadengansombongangkuhsehioggamenghakingdirinya dan orang lain darijalan agarnaAllah, ia akanberolehkehinaandidunia,danKamiakanmerasakannyaazab yang membakarpadaHan Akhirat kelak.

(‘Surah al-Hail 22:8 - 9,1

Tetapibagammanakita bolehsampaikepadakebenarandalam bidang-bidangmi?

SesungguhnyaAllah S.W.T. Yang Maha Bijaksanate-lab memulmakanhamba-hamba-Nyadanmemberipetunjukkepadamerekake arahkebenarandalambidang-bidangmlmelalui para rasul sepanjangzamanyang smith berganti,yang membimblngmanusiakepadaAllah, menghiburkandengan kebenaransambil menyeru kepadajalan Allahsehinggalahberakhirdengan pengutusanNabi Muhammads.a.w. sebagaipenghulusemuaNabi danRasul iaitu Allahmenjamin pemeiiharaan risalahnya yang seinuanyaterangkumdalamal-Quran al-Karim. F’irman Allah S.W.T.:

x

MUQADDIMAH

~ ~ : I poJl

Tetjemahan: SesungguhnyaKamilah yang menunin-kan al-Qur’an. dun Kamilah yang memelihara danmenjaganya.

(Surahal-Hyr 15:9)

Ini seolah-olahAllah berfirman: “SesungguhnyaAkutelah mengutuskankepo.dakamunasulyangtetap, iaituaI-Qun’an yang Akujamin ia terpelihara pada setiapmasa, kamutidak perlu lugi kepadanasul selepasnyajusteru nisalahnya itu kekal terus-rnenenus.Ia atialahjalan yang lunus. hidayat yang sentiasasambungrae-nyambung.Ia diatur denganpengawasanIlahi yangtidak didatangikebatilandart manajua,hodapanataubelakang.penurunandaripada YangMaha Byaksanalagi Terpuji.”

Maka ambillah petunjuk daripadanyadan berpegangteguhlah dengan kebenaran yang dipandunya. AllahberfIrman:

j~1ci;iL~~~f4 JL\

V - V : ¶ ~LiJ s,,.._~Teijemahan ada di untara manusia onang yangmembantahmengenal(s~fat-s~fat)Allah dengantidukberdasarkansebanangpengetahuanatausebanangpe-tunjuk: dan tidakjuga berdasarkanmana-manaKitabAllah yangrnenenangikebenaran.Danapabiladikatakankepadamereka(yang ingkar): “Turutlah akanapayangtelahditurunkanolehAllah, merekamenjawab:“(Tidak).bahkan kami hanya menunutapa yang kami dapatidatuk nenekkami melakukannya.” Patutkah mereka(rnenumtdatukneneknya)sekalipunsyaitan mengajakmerekaitu (melakukanpenbuatanyangmenjerumuskan

xl

IsLAM DAN AKAL

mereka) ke dalam azab api neraka yang marakmenjulang?

(SurahLuqmñn31:20-21)

KemudlanAllah berlirmanlagi:

a — — -4 ai~j~,

S • S I c)lyoS JI ~

Terjemahaw Dan sesiapaberpegangteguh kepada(agama) Allah. maka sesungguhnyaIa telah benolehpetunjukhidayahkejalan yang betul (lunus).

(Surahâii-Imràn 3:101)

Kitab iiii merupakanhuralandanpenerangankepadaapayangdlkatakanml. Sayatidakpemahbergembiraselainapabila kitab ml dicetak buat pertama kallnya. ml keranakitab mni memperlmhatkanmanhoj yang sayapegangdalamkehidupanpemikiransaya.Manhnj yangmenjadipegangansayaliii merupakanmanhajyangselarasdenganarahanal-Qur’an al-Karim danSunnahNabiyangmulla.

Kitab ml mensyarahkanpandangansaya denganpanjanglebar, pandanganyang sememangnyadiarahkanoleh al-Qur’an al-Karim dan Sunnah Nabi yang mulia.Sunnah inilah yang dilalui oleh semuaimam kita yangsentiasadi bawahnaunganhidayat.

Dengan kltab ml saya menghampirkandiii kepadaAllah sambil mengharapkanhidayat daripada-Nyadanmendapatpetunjuk. Salam dan selawat ke atas uswahhasanahdanpemimpin rabbàni, penghuluanakAdamyangmemiliki syafaatdanklta mengharapkansyafa’atnyapadahart yang tidak adaguna hartabendadan anak-anakke-cuali orangyang datangmenemuiAllah denganhail yangbersihdansihat.

xli

BIODATA AL-IMAM PROF.DR. AL-SHEIKHABDUL IIALIM MAHMUD

(BEKAS SHEIKH AL-AZHAR, MESIR)

Al-Imam Dr. Abdul Halim dilahlrkan pada 10 Mel 1910 dlKampungal-Salam,Wilayah aI-Syaraqiyyah,Mesir. Beliautelah menghafal al-Qur’an sewaktumeningkat remaja dlkampungnya. Pada tahun 1932,beliau memperolehijazahA’lamiyyah dan Universiti al-Azhar dan kemudiannyamelanjutkan pelajarannya di Universiti Sarbone, PerancisdanmemperolehijazahSallanaMuda dalam Ilmu PsikologiSosial dan Sejarah-sejarahAgama.Padatahun 1937beliautelah dmbiayai oleh Universiti al-Azharuntuk memperolehijazahPh.D dalambidang tasawwufIslamyangberjudul ‘~aI-Mu1~nsibrdan berjaya memperolehkelulusan cemerlang(kelaspertama)(Universiti Sarbone,Perancis).

Di Mesir, beliau menjadi pensyarah ilmu psikologi diFakulti BahasaArabdankemudian dilantik sebagaiProfesorFalsafah di Fakulti Usuluddmn, Universiti al-Azhar padatahun 1951 danpadatahun 1964beliaumenjawatjawatanDekanFakulti berkenaan.Padatahun 1970beliaumenjadiwakll Universiti al-Azhar dan 1971 menjadiMenterlWakafMesir. Kemudianpadatahun 1973 beliau dilantik menjadiSheikh al-Azharsehinggalahbeliau meninggaldunia padatahun 1978.

Sepanjangkehidupannya, Dr. Abdul Halim banyakmenghadiri persidangan-persidanganIslam di dalam danluar negerisertapernahmenjadiprofesorpelawatdi Tunis,Libya, Filipmna, Indonesia,Pakistan,Afghanistan, Sudan,Malaysia dan lain-lain. Padabulan November 1977 beliautelah melawatpusat-pusatIslam di Amerika.

ISlAM DAN AKAL

Al-Imam meninggal dunia pada 17 Oktober 1978.Beliau berjaya menghasilka.n banyakpenulisanyang me-rangkumi pelbagalbidang ilmu sepertitasawwuf,faisafah,ibadat, pemikiran dan sebagainya.Karangan-karanganbeliau yang tercetakkeseluruhannyaberjumlah64 buah.

Secaraumumnya,al-Imammerupakanseorangtokohdanahli fikir Islam yang sukarditandingi. Beliau seorangyang sederhanadalam hidup, seorangyangzuhudwalau-puntelahmenjawatjawatantertinggiagamadalamkerajaanMesir. Beliau juga seorangyangberanl dan tegas. In! ter-buktl apabilabeliaumenyerahkansuratperletakanjawatansebaga! Menteri Wakaf apabila kerajaan Mesir hendakmelaksanakanundang-undangkeluargaIslam yang tidakdisenangi oleh rainai ulama’ Islam Mesir padamasaitu.KeranamemikirkankepentinganMesirpadamasaitu beliauterpaksamenarik balik keputusannyadan tens denganjawatannya.Masyarakatsetempatdanjiran-jiran tetanggamengenallbellau sebagai seorang ulama’ yang berwibawadanpemurali danbanyakmembantuorang—orangmiskin.Sementara di kalangan para pelajar Universiti al-Azharterutamanya di Fakulti Usuluddin, beliau merupakanseorang profesor yang balk hat! dan sederhana.Antarakarangan-karanganbeliau ialah:

1. Al-Qur’an wa al-NabL

2. Al-Islam wa al-Iman.

3. Al-’Ibddat.

4. Al-Islam wa al- ‘AqI (yangditeijemahican).

5. Al-Tanfal-Falsafifi al-Islam.

6. Eropah dan Islam.

7. Ahmadal-Badawt.

8. Dan lain-lain.

xiv

BAHAGIAN I

FALSAFAH

FASAL 1

AL-QUR’AN PEMBIMBING AKAL

Arnatmenariksekali apabilaseseorangitu memperkatakantentangkedudukanaI-Qur’an dat! sudutakal dan disebutjuga dalam perbahasanbahawaal-Qur’anialah kltab akal.Keseluruhannyamerupakanseruan yang padu ke arahpembebasanaka.1daripadaIingkarannyayang sempit. Al-Qur’an denganpelbagai pendekatannyamembawamak-sud penyeruankepadamanusia agar menggunakanakalsertamenjadikannyasebagaineracapenilalan bagi setiapperkara yang hendak dilakukan. A1-Qur’an memberikankebebasankepadakita untuk beriktikad denganapayangdinilal balk olehakaldanjugamembenarkankita mengikutmana-manajalanasalkanIa lojik dansesuaimengikutper-timbanganfikiran kita masing-masing.

Dalam hal in! terdapatmerekayangberimandenganikhlas dan berkhidmat mengikut pendekatantersendiridemi kepentinganagamadi sampingmenjadikanal-Quransebagalpembantu iman mereka. Inilab satu ‘pendekatansepadu’ yang dihayati oleh semuapihak yang beijuanguntuk Islam sepanjangsejarah.Malah belum adamana-manaajaran samaada sejak dahulu mahupun sekarangyangmampu menyatukanparapenganutnyake arahsatumatlamat selain agamaIslam. Para pendokongIslam mltidak mengeluarkankata-kata tanpa berlandaskanayat-ayat al-Qur’an danmerekamampumembangunkanumatIslam serta menyumbangkanpemikiran kemanusiaansejagat.

Ramaldi kalanganahli fikir yangmengikutipemikiranIslam turut menjadikannya sebagai sandaran dalam

ISLAM DAN AJcAI.

pendekatanpemikmranmereka.Terdapatbanyakayat al-Qur’anyangtelahd!jadikanhujahdalampendekatanmereka.Antara ayat-ayattersebutadalahsepertiberikut:

Pertama,fmnnanAllah:

4. L)J~_

v . : t O)iJl S~J_~.J

Terjemahan:Dan apabila dikatakan kepada mereka:Turutlah akanapa yang telah diturunkanolehAuth.”

rnereka menjawab: “(Tidak), bahkan karni (hnnya)rnenurut apa yang kami dapati datuk nenek kamirnelakukannya.” Patutkah (inereka rnenurutnya)sekalipun datuk neneknya itu tidak faham sesuatu(apapun tentang perkara-perkara agama), dan tidakpula rnendapatpetunjukhidayah(daripadaAllah)?

(Sarahal-Baqarah2:170)

Kedua,firman Allah:

4~AXct~Z~Gt; ~i;.~,.j’ — — ft ~ ~-.~-C3t3~4jL j~,a~�J3w.1~

2jr3,4..a’~~i

~V\ ~F :V ~JJ~’A~~

Teilemahan:Dan sesungguhnyaKami jadikan untukNeraka Jahanarn banyak daripada Jin dan manusiayangrnempunyaihati (tetapi)tidak maimmemahamide-ngannya(ayat-ayatAllah), dan yangmernpunyaimata(tetapi) ttdnk mahumelihat dengannya(bukti keesaanAllah) dun yangmentpunyaitelinga (tetapi) tidak rncthumendengardengannya(ajaran dannasihat);niereka1Wseperti binatang ternak, bahkan mereka lebih sesatlagi: merekaitulah orangyanglalaL

(Sarahal-A t&f 7:179)

Ketiga, firrnan Allah:

4

FALSAFAH

— ..t<”-’~ ___•_# __ ) — ——. —

~~_) -/,—.—

4. ~

A~ ~.sI: V il~~s~FSj~J

Tel:] emahan:Patatkahmereka(membutakanmath)tidakmahumemperhatikanalum langit danbumi dan segalayang diriptakan oleh Allah, dan (memikirkan)bahawahams telah dekat ajal kebinasaanmereka?Maka Ice-pada perkataan yang mana lagi sesudah(datangnyaKalamullahal-Qur’an) itu merekamahuberi man?

(Sarahat-A ràf 7:185)

Keempat,fIrman Allah:

~a asS

t~ ~A ~..A4Jl ~

Te~jemahan:Dan katakanlah(WahniMuhammad):“iCe-benaran1W iatah yang datang daripada Tuhan kamu.maka sesiapa yang mahu beriman. hendaklah diaberiman;dansesiapayang mahukufur ingkar, biartaiidia mengingkarinya.”KeranaKami tetahmenyedlakanbagi orang yang berlaku zalim itu api neraka. yangmeliputi mereka taksana khemah; dan jika merekameminta pertotongan kerana dahaga. mereka diberipertolongandenganair yang sepertiternbagacair yangmembakarmuka: amattahburuknyaminumanitu danamatlah buruknya nerakasebagaitempat bersenang-senang.

(Sarahal-Kahfl 18:29)

Terdapatjugabeberapaayatlain yangdijadikanhujah.Antaranya,firman Allah:

5

ISLAM DAN ANAL

— — .) — ——.— _PS _ —~�..) ~ ~_5’~.._’”,,�C~~L’ ~

— — — ~ ‘—..a.~—~ — —

_~4-55.sc.; S-~-~~ c~._5_1_—__

~ &Jji~t~L:3Lt~g~ ~w s-. ~‘-~ — —-C •‘ _—,-_~L4~~~‘� ~ c ~

— .5-~-P — —. P.- — , C •a_

~ 7

- kt ti TV

Telernahan:HinggaapabilaKami timpa/canazabkepa-da orang-orangyang mewah di antara mere/ca, makadenganserta-mertamere/camenjerit-jerit memintato-long (tutu dikatakan kepadamere/ca):Jangantahkamumenjerit-jeritrnemintatolongpadahart mt SesungguhnyakamutidakakanberolehsebarangpertolongandaripadaKami(kerana)sesungguhnyaayat-ayat-Kutelah berkati-kali dibacakan kepadakamu, datampada itu kamuberpatingundur Icebeta/catty.Dengankeadaansombongangkuh mendustakannya.serta mencacinyadatamperbuakinkamupadamatamhart Ma/caadalahmere/cametakukanyang demikiankeranamere/catidak dapatmemahamikitab-/citabajaran (yangdisampaikankepadamere/ca)?Atau kerana tetah datang kepada mere/casesuatuyang tidak pemahdatangkepadadatuknenekmere/cayang tetah lama? Atau /cerctna merekatidakkenatRasutmere/ca. talu mere/camenyingkir/cannya?Atau /ceranamere/camenyatakan: “DILL kenapertya/cttgita? Sebenarnyaba/can/ceranasesuatupun daripadayangtersebutitu. bahkankeranaRasulmere/cadatangkepadamerekamembawaagamayangtidak benardankebanyakanmere/catida/c suka kepadasebarangIce-benaran. Dan kataulah kebenaranitu tundukmenuruthawanafsumere/canescayarosa/cbinasalahlangit danbumi serta segala yang ada padanya (ba/can sahajaKami memberikanagama yang tetap benar) bahkan

6

FALSAFAM

Kami memberi/cepadamere/caal-Qur’an yang menjadisebutanbalk dan mendatarig/cankemuliawi /cepadamere/ca. maka at-Qur’an yang demikian /ceadaannya,mere/catidakjuga maltamenerimanya.

(Sarahal-Mukminün23:64- 71)

Allah juga berfirman:

~i~Ci~ ~“ft ft P_ft ~ -~: —— — ,__ ,._-_ — ft

I;. JXc~LV ~,,LjJ ~

Teijemahan: ... adadiantara manusiayangmembantahmengenai(s~fat-s~’at)Attah dengantidak berdasar/cansebarangpengetahuanatausebarangpetunjukdantidakjuga berdasar/canmana-manakitab Allah yang me-nerangi kebenaran. Dan apabita dikatakan /cepadamere/ca(yang ing/car): ‘l’urutlah akan apa yang telahditurun/can oteh Allah.” Mere/ca menjawab: “~‘Tida/c).bahkan kami hanya menurut apa yang /cami dapatidatulc nenek kami metakukannya.” Patut/cah mere/ca(menurutdata/c neneknya)se/calipunsyaitan mengajakmere/caitu (meta/cukanperbuatanyangmenjerumuskanmere/ca) Ice dalam azab api nera/ca yang masa/cmenjutang?

(SarahLuqmàn31:21)

Dan finnan Allah law dalamSurah al-Zukhmfr

.—_ ~ ~-~-)--.j—”—

~ ~ ~~ 4

ft~ r - ~— •~.-— -~a--~kL-~ L2..a~ L

~

7

ISLAM DAN AKAL

_—t —> —--> —..-—: —‘k--:ft-: - .-~L~u~b.3L1 J~+o~’-~-~ s.

1-’-c ~_- —:-~ -~-——~ —

,Co ~iJas, ~citaj~t~ ~3~: ~stie

S — ) 7c~ ‘,.

-, -

¶ t — i ~ L V ~ S)J.~

Teijemalian: Dan mere/caputa mens~fat/canmalai/catyangjuga menjadi hamba-hambaAllah Yang MaltaPemurah itu jenis perempuan. Ada/cah mere/camenya/csikankejadian malaikat itu? A/can dEtails/cankata-/cata mere/ca(yang dusta itu), dan mere/caa/canditanya /celak (sertaa/canmenerimabalasannya).Danmere/caberkata: “Kataulah Allah Yang Malta Pemurahmenghenda/citentutah /camitida/cmenyembahmalaikatitu’ (Sebenarnya)mere/ca Ucla/c mempunyaisesuatupengetahuanpun mengenai/cata-/cata mere/ca(yangdemikian),mere/cahanyalahorang-orangyangberdusta.PernahkahKamimemberikanmere/casebelumal-Qur’anirii sebuah/citab (yangmembenar/candakwaanmere/ca)bahkanmere/ca(hanyalah)berkata,“Sesungguhnya/camitelah mendapatidata/c nene/c/camimenurutsatujalunagama, dan sesungguhnya/cami beroleh petunjukmenurutjejakmere/casahaja? Dandemi/cianlahhalnya(orang-orangyang taqtid buta); Kami tidak mengutussebelummu(wahai Muhammad) /cepada (pendudu/c)sesebuahnegeri, seseorangRasul pemberi amaran,melainkanorang-arangyangberadadalam/cemewahandi negeriitu ber/cata.“Sesungguhnya/camidapatidatuknenek/camimenurutsatujalan agamadansesungguh-nya kamihanya mengi/cutjejakmere/casahaja.” Rasulitu ber/cata:“Ada/cah (/camua/canmenurutjugamere/ca)walaupun a/cu membawakepada/camu agama yanglebihjelas hidayahpetunju/cnyadaripadajalan agamayang /camu dapati data/c nene/c/camu menurutnya7’Mere/ca menjawab: “Sesungguhnyakami tetap meng-ing/cariapa yang/camudiutus/canmembawanya.”

(Sarahal-Zu/chruf43:19- 24)

Secaraumumnya,ayat-ayatal-Qur’andanHadithNabiserta Iakta-fakta sejarah banyak menunjukkan tentang

8

FALSAFAFI

Islam itu sebagalagamaakal. Jika disoal apakahagamaakal?Jawapanyangdiberikan ialah, hukum-hukumaga-ma mestilah didasarkan kepadaakal dan akal mestilahdijadikan penentukepadapelbagatmasalah, prinsip dankaedah.

Jawapanseumpamajul kadang-kadangbolehmembawakepadapenyelewenganyang akan berakhir denganakalsebagat‘pemimpin’ bukannya agamasebagaimanayangsepatutnya.Justeru itu berlakulah kesorigsangandanpenyelewengandarijalanyanglurus atausirãtul mustaqim.Sebenarnyahubunganakaldenganagamahendaklahdilihatsepertiberikut:

1. Agama datangsebagaipeinbawahidayahkepadaakaldalambeberapamasalahsepertiberikut:

(a) Padaperkara-perkaradi luar tabi’i I aitu persoalan-persoalan aqidab yang khusus mengenai Allah,Rasul, Han Akhirat dan tentangketuhananyangghaib (secaraumum).

(b) Padapersoalan-persoalanakhlak laitu berkaitandengankebaikandankelebihan(fadilat) yangperlukepadaseseoranguntuk menjadi seorangMuslimyang salih.

(c) Pada persoalan-persoalanperundangan yangmampumemberikedamaiankepadamasyarakat.

Sesungguhnyaagamadatangmembawahidayahkepadaakaldalampersoalan-persoalantersebutkerana,penolakanagamaakan membawakepadakegagalandalam memberisebarangpenyelesaianyang boleh diterima oleh semua.Maksudnya,jika dibiarkankepadamanusiadanakaluntukmenyelesaikan persoalan tersebut, pasti mereka akanbertelagahkeranamasing-masingmenyokongpandanganyangbersimpang-siur,bereanggahdanberkrisisyangtiadapenghujungnya.Oleh itu, perpaduandan persefahamansertaketenangandankedamalantidak akantercapai.

2. Al-Qur’an diturunkan dan akal mampu memahamiayat-ayatyang jelasdan terang (muhkarn) danakal tidak

9

ISLAM DAN AKAL

bertelagahpadaayat-ayatyang adakesamaran(mutasga-bih). Dalarn al-Qur’an terdapatbanyakayatseumpamami.antaranyafirman Allah:

— <C55t ,-,“--~-~‘ 5 —~-~ -

~ ~ ~ ~ ~.

ft. ———— ——__i ~_—,,._ _Jt_• —

,LJç,j ~4.iiLrLa~ajc4.~jt~

‘S’ft9)jI i~i4aL.L3j,~J

V ~l V ~ ji ~Teijemahati: ... sebahagianbesardaripadaal-Qur’an ituialahayat-ayat ‘Muh/camat” (yangtetap, tegasdannya-ta ma/cnanyasertajelas maksudnyakayat-ayatMuh-/camatitu ialah ibu (ataupa/co/c) isi at-Qur’an. Dan yanglain lagi ialah ayat-ayat “Mutasyàbihat” (yang samar-samar,tidak terangma/csudnya).Otehsebabitu (timbul-tahfahamyang berlainanmenurutkandunganhati ma-sing-masing)- adapunorang yang ada dalam hatinya/ceeenderunganIcearah kesesatan.ma/camere/caselalumenurut apa yang samar-samardaripada al-Qur’anuntu/cmencar(fltnahdanmencari-carita’witnya (memu-tar/can ma/csudnyamenurutyangdisu/cainya).Padahaltida/cadayangmengetahuita’witnya (tafsir maksudnyayangsebenar)melain/canAllah. Dan arang-orangyangtetap teguh serta mendalampengetahuannyadalamilmu-ilmu agarna, berkata: “Kami beriman/cepada-Nya,semuanyaitu datangnyadart sisi Ttthan kamt Dan ti-adatahyang mengarnbitpelajaran danperingatanme-lain/canorang-orangyang berfikiran.”

(Sarahdti-‘ImrEin 3:7)

Sesungguhnya IslammahukansetiapMuslim berpegangteguh dengan ayat-ayat yang tepat. terang dan jelasberdasarkanfirman Allah:

-“P_s — — — ft .c.~ —~— ——

~V L)~Y°~ Ji ~

Teijemahan’ Dan sesiapaberpegangteguh /cepada(agama)Allah. ma/ca sesungguhnyaia telah berotehpetunju/chidayahkejalan yang betul flurus).

(Sarahàli-’Imràn 3:101)

10

FALSAFAH

SeseorangMuslim itu apabilamenghadapiayat-ayatyangsukardifahamlnyamestilahmenyerahkaimyakepadaAllah kecualiorangyangAllah bukakankepadanyamelalu!!lhamdaripadaAllah sehlnggadiadapatmengetahu!sesuaturahsia tentangayat-ayatyang mempunya!kesamaran ituasalkantidak bereanggahdenganakal danprinsipnya.

3. Al-Qur’an diturunkan denganpenuh ketegasandantidak teragak-agakserta t!dak mengakul sebarangs!fatteragak-agak,t!dak meraguldan tidak mengaku!sebarangkeraguankeranaal-Qur’anitu sendirimembawakebenaran(al-hag). Kebenaranmi t!dak pernah bercampur dengansebarangkebatilan. Ia datangdaripadaAllah dan selamatterpelihara.Keseluruhanal-Qur’anadalahbenarbelakadanyangselalnnyaadalahbatil. Al-hog tetapwujud dalamkitabyang diwahyukan. Dalam menghadapisegalapersoalanagama.terdapatpula Hadith-hadith daripadaRasul yangdikira sebagalpenjelasanatautalsirankepadakitab Allah.Oleh itu, wajib bagi setiapMuslim agarmeng!kutl prmnsip-prins!pin! ataukebenarantersebuttanpasebarangkeraguandanpenyelewengandaripadaprins!pyangtelahd!tetapkan.

4. Al-Qur’an datang tanpa meminta sebarangnasihatdarmpadamanus!a.MahaSuciAllah yangtidak memerlukannasthatmalthluk-Nya atauhamba-hamba-Nya.Allah yangMaha Bijaksana t!dak perlu merujuk kepada manusiaterhadapapayangd!pertanggungjawabkanoleh-Nyakeatasmereka dengan tujuan untuk member! petunjuk danmendidik.

Inilah pend!rian agamaterhadapakal yang menjad!teras peganganbag! orang yang mempunyai perasaankeagamaanyangsihat.Pendirianml adalahseeucukdengananjuranal-Qur’an sebagaimanayangjelasdaripadafIrmanAllah S.W.T.:

5P — —— —— _~_&t~~ — )_.. ft

-~ ~ ~ ~

• ,, — — ____ — — —

~ UI

11

SIAM DAN AKAL

.~ft ‘~ _..—:-,~-- V ~ ‘-~--ftL~j~~i\~op-J\c~jz~JJb ~- ~ ~C’ft

~ ‘~ CJ~ : A ~..a4�Jls~__~Terjenmhan:Dan katakanlah(wahai Muhammad):“Ke-benaranitu ialah yang datanq daripada Thhan /camu,ma/ca sesiapa yang mahu beriman, hendaklah diaberiman:dan sesiapayangmahu/cufur ing/car, biariahcia menging/carinya.”KeranaKami telah menyedia/canbagi arang yang berlaku zalim itu api neraka, yangmeltpuU mere/ca laksana khernah: dan jika mere/cameminta pertolangan /cerana dahaga, mere/cadiberipertolonqandenganair yang sepertitembagacair yangmemba/carmu/ca:amatlahburuknyaminumanitu, danamatiah buruknya nera/ca sebagaitempatbersenang-senang.

(Surahal-Kahfl 18:29)

Ayatsucial-Qur’anin! menerangkankepadakita baha-wa Allah menyuruh rasul-Nya supayamember!tahuapayangdiwahyukanitu adalahbenardanjikaitu adalahbenar,rnakayang selainnya(al-Qur’an) adalahbat!l. Maka tidaksyak lagi bahawaseseorangyang ber!Ik!ran, mengkajidanmerenungpadakebenaranin! akanberkesudahandenganpengakuan.pengikt!rafandankeimanan.

Adapunorangyangtidak sampaike tahapitu merupa-kan orangyang mengikutdatuk nenekmerekaatauorangdahulukala yang t!dak mempunyal sebarangkelebihankecual! kononnya merekaterleb!h dahulu makan garam.Penimpamaanbag! golongan in! adalah seperti binatangyang berjalan di belakangtuannyakeranatuannyaitulahyangmenarikataumem-andunya.

Sesiapasahajadaripadakalanganmariusiayang!ng!nberimandengankebenaranmakaberimanlahdan ikutilahh!dayah-Nya.Sebaliknyasesiapayangmengkufur!kebenaranataumengikutkesesatan,dia bolehberbuatdemikian tetap!dia hamssedardanmengetahuibahawaAllah menyediakannerakakepadaorangyang Ildak niengikut !man s& ~i-manajanji-Nya dalamSurah al-Kahfl, denganberfi ~ii.

v— ~--‘°-~ —.— ~

~ L-h~J ~

12

FALSAFAI I

l’~7”—-, .~ :__S,.- VL4AJy Là ~ ~47J~ oj~-)\ sj.~J.~JbV~~l ~ _i4i1 ~

Telemahan:... api nera/cayangmeliputimere/cala/csa-na/chemah,danjikamere/camemintapertolongankeranadahaga, mere/cadiberi pertolangan dengan air yangseperti tembagacair yang membakarmu/ca, amatlahburu/cnyaminumanitu, dan amatlah buruknyanerakasebagaitempatbersenang-senang.

(Surahal-Kahfi 18:29)

Justeru itu al-Qur’an merupakan din akal denganpengertian !a sebaga!pembawa h!dayah, petunjuk. pe-m!mp!n dan pembimb!ng kepadaakal. Prinsip-pr!ns!p in!belch d!fahaml oleh akal dengansenangdan mudah. Al-Qur’an tidak mencanggahiakal dan akal perlu merujukkepadanyapadaset!apperkara.

5. Oleh keranaal-Qur’an padahakikatnyaditurunkanuntuk memandu manusia ke arah kesempurnaanj!wa,makaseseorangitu adalahmanus!adaNsudutj!wa(rohnya).Olehkerariaitu set!apkali manus!aitu mul!ajiwanyamakadia akandapatmencapaitahapkemanusiaanyangsangatt!nggi.

Makna roh O!wa) dan jalan meneapa!kemul!aannyamestilah d!tentukanberdasarkanketetapanAllah bukandaripada manus!akerana orangyang tingg! rohnya!alahorangyang hamp!rkepadaAllah. Ketinggian roh mi tidakakan tereapai tanpa mendampingi Allah. Perkataanmendamping! Allah leb!h tepat diungkapkan denganperkataanmanus!amenghamp!rkandirmnya kepadaAllahkeranaAllah sahajalahtempat dan tujuan yang hendakd!capaldalam segalaperlakuandant!ndakannya.Sesiapayangmemil!hjalan lain, dia sebenarnyaberjalandibelakangbayang-bayang.

Lantaran !tu tidak ada p!lihan bag! akal kecualimener!ma, patuh (khusy~z)dan tunduk atau denganungkapanyang lebih tepat sujud. Sujud !ni pula bukansebarangsujud sepertisujud sambil lewa, mendadakatauterpaksatetap!ia berpuncadaripadake!mananyangpenuhdengankeyakinan.

13

ISLAM DAN AKAL

A1-Qur’anadalahdaripada Allah dalamert! kataj!ka !a

datang daripada Allah sudah past! mustahil terdapatdalamnyakebatilan keranaia adalahpenurunandaripadaYangMahaBljaksanalag! MahaTerpuji.Al-Qur’anyangsuc!iril mempunyalayat-ayat yang kemas, tepat, padatsertakemudmannyadipanjanglebarkanoleh Allah Yang MahaBijaksanalagi MahaMengetahui.

Denganitujelaslahbahawaagamamerupakan petunjukakaldanakalberkewajipanuntuktundukdansujudkepadawahyu Allah.

Kita kembalisemulakepadapersoalanasalitu tentangal-Qur’an dan akal. Persoalanyang timbul, “Tidakkah al-Qur’an !tu sentlasamenuntut kita supaya berfikir danmerenung,”sebagalmanafirman Allah:

~a _;.n •~~fft-7t

It;- LJLtL~i~~

ti :c~ ,L.,JI ~

Teijemahan:... maka insafiah danamblllah pelajaran(daripadaperistiwalti~wahaloranggangberakalfikiransertacell/c matahatinya

(Sura1~al-Hasyr 59:2)

FirmanAllah lag!:

VVg~I:o.

Teijemahan:Sesungguhnya(keterangan-keterangandanperistiwa-peristiwa) gang tersebutitu, tidak syak lagimengandungipengcgjaranbagtsesiapayangmempunyathail (yangsedarpaM masamembacanga),atau yarwmenggunakanpendengarannyadengan bersungguh-sutigguh(/cepadapengajaranitu) dertganmenumpukanhall danfikiran kepadanga. -

(SurakQaf50:37)

Dalam beberapaayat lain Allah telah mence!aorangMusyrikln yang menurut jejak langkáh bapa-bapamereka.flnnan Allah:

14

FALSAFAH

~S$~ ~- -~ F—4,

V : t a}Jl ~

Teijemahan patutkah (mere/camenurutnya)sekali-pundatukneneknyaitu tlda/cfahamsesuatu(apapuntentangperkara-perkaraagamo).dan tidak pula men-dapatpetunju/chldayah(daripadaAllah)?

(Surahal-Baqarah2:170)

Dl samplngItu kita dapatibanyakayatal-Qur’anyangdlakhirl dengan(~,Ii~~i)G1) !altu apakahkamutidakberalcal?(11z Nil) laltu apakahkamu tidak berfikir? ~ Nil)!altu apakahkamu tidak mellhat?Inl jelas menunjukkanbahawaal-Qur’an mengarahkanmanuslakepadamenggu-nakanakal fikiran.

Sebenamyaal-Qur’an tidak pemahmem!ntanasihatdaripada sebarang !nsan dalam setlap persoalan yangdikemukakan dalam wahyu. Wahyu tidak pemah meng-anggap manus!a sebagalhakim pada sebarangprinsipyang dlkemukakannyabahkanwahyu tidak pemahber-mesyuaratdenganmanusladalam erti kata Ingin menda-patkanpersetujuandalam setlapkaedahyang hendakdl-anjurkan. Kesemuain! Udak lebth daripadakhayalanyangtidak berpijak dl benakseseorangyang berpegangtegiihdenganagama. -

Kenapakahbegitu?In! keranawahyu Itu diturunkansebagalrlsalahterakhlr daft langit untukdunlaselurulmyademimembuktlkanbahawarlsalali yangdibawasemuanyahaqdansemuanyabenar,tiadasuatupun yangmeragukandan tidak wujud samasekali persoalanyangberkemung-kinanbenarataudusta.Tldakjugaterdapatrangkalanayatyangs!a-sia,sertatidak mempunyalsebarangkalimahyangd!letakkan bukan padatempatnya.Tiada sebaranghurufyangkononnyatidak diperlukan. Ingatlahbahawarisalahlangit in! benartulen, sesiapayangmenglkutnya.dia pastimendapatpetunjuk dan seslapayang menyimpang dart-padanyapastldiamenyeleweng.SeslapayangIngin menda-pat petunjuk daripadayang lalnnya, pastiAllah akanme-

15

ISLAM DAN AKAL

nyesatkannyadanseterusnyasesiapayangmeninggalkannyakeranaangkuh,Allah akanmenghancurkannya.ltulahjalanAllah yang lurus dancahayaAllah yangbers!nar-sinar.

Apa yang Allah f!rmankan tentang pemik!ran,pengl!hatandanpengamatan;kesemuanyaadalahmembawamaksud‘mengambil !ktibar’ !aitu Allah mahumenyatakan:hendaklah anda berfikir supaya dapat melihat di sanabahawaAllah !alah al-hag dan di sanaadasesuatuyangbalk. Tetap! sek!ranya anda nampak sela!n itu (sela!nkebenaran)makasesungguhnyaaib atauamatcacatsekalipandangan anda dan secara t!dak langsung pulamenampakkanadanyakerosakanpadaakaldanpem!kiranandaitu.

J!ka anda beradadalam keadaanyang sedem!k!an.ketahu!lah bahawa fltrah semula jad! anda telah rosaklantaran penyelewenganandasendiri dan andadiseliputioleh karat-karat dosa. Maka jadilah anda tidak melihatkebenaran!tu sebaga!kebenarandankebalkanitu sebagalkebaikan. Sebal!knya anda mel!hat kebaikan sebagaikejahatandankejahatan!tu sebagaikeba!kan.Orangyangberpend!r!anseumpamami merupakanb!natang-b!natang.bahkanlebih sesatlag!. Oleh !tu merekasebenarnyatelahmenyimpangjauh dadjalan Allah yang lurus.

Allah S.W.T. dengankebesarandan keagungan—Nyat!dak menganjurkan risalah-Nya itu untuk d!kaj! olehmanusiadankemudiannyamemberipandangansamaadaIawajaratautidak. benaratausalah,yaataubukan; tetapirisalahin! diturunkan adalahuntukdipatuh!olehmanusiadengan penuh ketundukan dan bersujud. Ses!apayangmematuh!nyatanpakeraguan,malta d!a akanmerasakanketenangandi dalamdadanya.FirmanAllah:

~----~ ~- . -~—--, i — ~

J~t.~JJ LsS .±Jj.tY)08J~g’ ~-S’j-’-~-J~.1 ‘—9J) Is— •—‘~C— — .C-- —~..i ‘‘ ~ — ~

-~irfr~~

13 t~:�. çb..J~Sjra

Teijemahan:Ma/cademiTuhanmu.(wahaiMuhammad)!Mereka tida/c dislfatkan beriman sehingga mere/ca

16

FALSAFAR

menja.dikari engkau hakim dalam mana-manaperse-lisihan yang!irnbrd di arUara mere/ca,kemudianmere/capula tidak merasadi hati mere/casesuatukeberatartdaripadaapayanqIelahengkauhukumkan,dunmere/camenerimakepitlusanart dengansepenuhnya.

(SurahaI-Nisä’ 4:65)

Sesiapayang merasaprejudis dalam permasalahanagamadantidak mahu rnenyerahsecaratotalkepadaAllah,maka amat balk baginya untuk kembali membetulkan!mannyasehinggadia bertaubatkepadaAllah denganse-benar-benartaubat. Pintu taubat sentiasaterbuka padasetiapsaatslang dan malam.

Orangsalih yangterdahulusememangnyamenghayatipenyerahandin danketundukanyangsepenuhnyaterhadapapayangd!bawaolehRasulullahs.a.w.Merekabenar-benarpatub dan tunduk dengansepenuhhati, zahir danbatinkepadanasal-Qur’an. Nas-nasal-Qur’andijadikan sebagalpem!mpin. penguasadan pengawal.Mereka tahu bahawaeampur tangan dalam nas-nasitu sedikit sebanyaknyaadalahsatupenyclewengan.Olehitu. merekapercayawahyudidatangkanolehAllah sebagalpemanduakaldalamperka-ra-perkarayang akal tidak mampumencampuninyaatanmenib!ncangdan member! pendapatterhadappersoalan-persoalantertentu meskipunramal yang menyetuju!nya.B!dang-bidangyang tidak menenimaperananakal yangdimaksudkandi sini ialahagamakeranaagamaditurunkandali langit tanpabasil ataubuahfikiran manusia.Justeruitu sebarangpendirian peribadi seseorangterhadap nasyang tidak berlandaskansujud sepenuhnyakepadaAllahadalahdikira satupercubaanuntuk menukarstatusagamadaripada eiptaan Allah kepadaciptaan manusia. Kalaubegitulabpereubaannya,makaagamaitu tidak diperlukan.

SatuniwayatdanipadaAbu Dauddanal-Daruqutn!, da-nipadaSayidinaAll trang bermaksud:“Kalaulah agamaitudiolah denganfikiran tentulahlebih wajardisapubahagiantapak kasut dad bahagian atasnya. sesungguhnyaakumelihatRasulullah hlenyaplldi atasTcasutnya(sapukhuji.”

Agamabukanlanpendapatdanbukanjugaberdasarkanpendapat. ljhatlah kepada 1-ladith berikut in!, yangmembuktikan sath ucapan yang legas dan mempunyaipengutaraan i~aknayang sangat halus. I-ladith flu ialah

ISLAM DAN AKAL

danipada al-Barra’ bin Az!b, bahawa Rasulullah s.a.w.bersabda:

Li.’ ~ ~-~LJJ d;

~~~L1L ~Ul:~7&~Lit

hA~JIj ~LJl ç~ycl ~ 4JJ ~ej ~-e-jj’A~~>J~.~LJJ ~ ~ ~tLJJ~4l~

~h~LJ) L5~J4L~, ~ ~a~i w1.� ~L..±LJi~

L ~.l ~ .~LJc j.’ ~ ~JzU c~.

Terjemahan:Apabila kamu ke tempat tidur. ambillahwudu’ untukbersolatkemudianmengiringlahkekanandan berdoalah: Ta Allah sesungguhnya a/cumenyerahkandiriku kepada-Mu,kuhadapkanwajahkuke arak-Mu, kuserahkan urusanku /cepada-Mu.A/cuhadapkan belakang/cukepada-Mu.semuariyakeranakeinginan dan ibadatku kepada-Mu. Tiada ternpatperlindungandan keselarnatanyang Engkausedlakankecuali untuk-Mujua, aku berimandengankitab yangEngkau turunkan dan Nabi yang Eng/cau utuskan.”Makajika engkaumatipadamalamitu makakeniatianitu di aLasfltrah (ticiak berdosa).Jadikanlahdoa-doatersebutsebagaipenutupdalampercakapan-Mu.

Maka aku (al-Barra’) mengulangi pembacaannyadihadapanRasulullah dan apabila aku sampa.lpadakata-kata: “flu berimandengankitab yang Engkau turunkandan nasul yang Engkau utuskan, lantas Rasulullah punmeneguraku serayabenkata:Bukan ... Nabi EngkauyangEngkauutuskan(yaknlbukanRasul)(RiwayatSunanSittah).Penggunaanperkataan‘Nab!’ adalahdituntut dalamhalml.Al-Bukhari dan al-Tirmiz! menambah: “Maka jika Allahmatikankamupadamalammi, matikamuadalahfitrah danjika kamu hidup lag! kamu akanmendapatkebalkan.”

Sahabat yang mulia al-Barra’ bin Azib menyebutpenkataan‘Rasul Engkau’ sebagalganti kepadapenkataan‘Nab! Engkau’ kerana kalimah ‘Rasul’ itu mengandung!maknakenabian.Justenuitu !amembawamaknayangtepatdansesualberdasarkanfikiran kita juga.

18

FALSAFAH

Narnun denganakal dan lojik In! kita hanyamanpumelihat sesuatusecarazahirdan luaransahajasedangkanperkara-perkarabatmnsamaadaberuparahsla-rahslakailmatmahupun hlkrnat sesuatu kejadlan atau keadaanataupenonjolan sesuatuyang tersembunyl di sebalik takdlrAllah, makasemuaItu tidak dapatdicapalmelalui lojik akalmanusia kecuali Allah yang mengllhanikannya. Sesung-guhnya al-Barra’ telah tersilap apablla menyebut ‘Rasul’sebagalganti kallmah ‘Nabi’ danbegitujugakita akanturuttersilap apabilakita menggunakanakal untuk mensahlh-kanperkataanpenggantlitu (melthat‘Rasul’ dan‘Nabi’ samasahaja).FirmanAllah:

—— ,_.__ — ‘~) —

L~ ti :cL ~ a_~_~Teijemahan:SesungguhnyaKami menciptakanttap-tiapsesuatuinenuruttakdlr (yangtelahdttentuko.n).

(Surahal-Qamor54:49)

Menanggapirahslaqadarliii tidak dapatdicapalolehseseorang bahkan malalkat sendmni tidak mampumencapainya.FirmanAllah:

~

— t% ~ :~‘ 6J.L.JJ ~

Teijemahan:Dan Ia telah mengajarkan NO.1,1 Adam,akansegakinamabenda-bendadangunanga.,kernudiandttunjukkannyapada malaikat laIu Ia becflrrnwv ‘Te-rangkanlahkepada-Kunarita benda-bertdatnt semua-nya, jika kamu gotongan yang benar.” Malaikat fLurnenjawab: “Maha SuetEngkau(YaAllah)! Kami tidakmempunyaipengetahuansetain daripada apa yangEngkauajarkan kepadakantt sesungguhnyaEngkaujualah yangMahamengetahuilagi MahaHfjaksana.

(SurahaI-Baqarah2:31 -32)

19

ISLAM DAN AKAL

Sesungguhnyailmu yangtulendanbenardalamduniain! merupakanhidayah dan tarblyah rabbàrtiyyah yanghanyadatangdaripadaAllah dansebarangpenyimpanganataupenyelewengannyamerupakankesesatan.

Tidak syak lagi bahawasemenjakmanuslahidup dibum! In! merekacubaberilkir sebagalseorangmanusia.Menganalisa persoalan wahyu Ilahi dengan pelbagaitanggapandanfikiran kononnyaberdasarkankaedah-kaedahyangmerekakira tepatdanbenar.Makaberkatalahmerekabahawa pengharamanminum anak itu adalah kenanakerosakanatau risiko yang dlsebabkanoleh orang yangmem!numnya. Sekiranya nms!ko itu tidak berlaku, makadada halangan untuk meminumnya. Perlntah-penintahagamayangdiwajibkanadalahbertujuanmemperbalklclamir(hail). Sekiranyadarniritu sudahbalk makatidak perlu lag!perintah-perintahagama.

Amal-amal Ibadat bertujuan untuk menghampirkandid kepadaAllah S.W.T,Apabila tenlaksanapenghampinandir! kepada-Nya.makaibadat-ibadattldak lag! dipenlukan.

Demlklanlah manusla sangatsukaberkata sesuatuyangbenhubungdenganakal. Perkaraml samalahdenganapayangberlakukepadaIblis dahuluyangtelah terkeluardanipada agama bahkan Ia masth dan sentiasameng-gambarkanhawanafsusebagallojik akal.

Al-Imamal-Ghazalltelahmembawasatucontohtentangcerita seorang lelak! yang telah membmnasebuahistanauntuk anaknyadi ataspuncakbukit yang difiputi denganrumput-nimpaiyangwanglbaunya.Lalu dltlnggalkanwasiatkepadaanaknyasupayajanganmembuangrumputitu danistananyadalam sepanjanghayatnya.Pada suatu ketikabapanyaberkata, “Ingat-ingatlah ketika kamu tinggal diistanami siangataumalamdanpastikanselamaitu rumput-rumpal yang aku tanamkan itu masih hidup.” Maka sianaknyaitu (selepaskematlanbapanya)cubainenanamlag!di sekelilingistananyadenganpelbagaljenlspokoklain yangwang!sepert!pokoksetanggl,anbardankesturi.Denganitupenuhlah ruang lstananya dengantanam-tanamanyang

- wang! semerbak, Bau rumput-nampai tadi seolah-olahditenggelamiatauhilang keranakuathyabautanamanbarnitu. Lantasdia punbenkata,”Oh!Bapakuyangmewasiatkan

20

FALSAFAH

supayamemelihararumput tensebutadalahkenanabaunyasemata-mata,tetapi oleh keranapokok-pokok barn yangditanamitu telah dapatmemenuh!maksudtersebut,maltawajanlah aku membuangkannya(yang d!tanami bapanya)dan!istanain!, ia hanyamenyemaksahaja”

Apabilarnmput-rumpalitu sudahdada,ilba-ilba keluarseekorularyangsangatbesardandibunuhnya.Lantasdlasedanperbuatannyaitu tetapi kesedaranin! sudah tidakbenmaknalag!. Betaparumputyang ditanamolehbapanyamempunyal hikmat tertentu iaitu untuk menghalangkedatanganular besaryangbenblsaitu. Wasiatayahnya!tumempunyaidua tujuan utamalaitu:

1. Untuk mendapatkanbau-bauanyang wangi (perkarain! memangtenlintasdi IIklrannya).

2. Menjauh! ular-ular besardenganbaunyaitu (perkaraml tidak diketahuiolehanaknya).Ilmunya mi kunangsekalidan ia mengira t!dak ada di sanasebarangrahs!a lebihdaripadamaklumatyangadadalamflklrannya,sebagalmanafirman Allah:

— —

V. ~aJ:cI ~ ~

Teijemahan:(Kepenttnyandunia) itulah sahaja tujuanterakhtr daripada pengetahuanyang dicapai oteh rite-reka

(Surahat-Najrn 53:30)

FirmanAllah lag!:

AT ti . ~~il S,~

Teijemahan:KeranapadamasamerekadidatangiolehRasul-rasut yang diutus kepada mereka denganmembawa keterangan-keterangan(untuk menye-

21

ISLAM DAN AICAL

tamatkan mereka. mereka mengejek-ejeknya,dan)rnerekabergernbiradenganpengetahuanyangadapadamereka(yangmengenalkeduniaanseniata-mata)

(SurahoJ-Mu’min40:83)

Onangyang tentipu Ialah orang yang tentipu denganalcalnyayang smnigkat, lantas menyangkabahawasesuatuyangtertlnggaldanipadapengetahuannyaadalahildakwujud.Adalahtidak dlraguibahawasegalapandanganagamadankonsepnyat!dak bolehdiuj! melalul tlklran pengamatandanakal manus!a1keranaia leb!h tlnggi dar!padanyadan !adiambil daripadawahyuAllah. Sesungguhnyaakalmanusiaadalahlemah dan tidak mampuuntuk menyelaminahsia-rahs!aketuhanan.

Manusia sememangnyaingin mendapatkansesuatudanipadaagamayangbolehmenjelaskansesuatuyangildakdapatdicapalolehakalatausesuatuyangildakdiketahuinya.Makawahyuildakdapatmember!apa-apafaedahseandainyaia berfungsiuntuk menjelaskansesuatuyangsudahsediadimakium! dan yang boleh dicapa! hanyacukup denganakalnyaapab!lamengkajinya.Kalaulah dem!kian,manuslatentusekalimenyerahkansemuapenkarakepadaakalmerekadansekaligusmenekatidak memerlukankepadakenab!anatauwahyu.Lantaranitu makabenarlahbahawailmu-!lmuyang didatang!melalu! aganiaadalahd! luan kemampuanakal kita untuk mendalamihakikatnyabahkanlebthdart-padaitu lag!. apayang dinilai oleh akal di kalangan kitasebagalbalk tetapipadahak!katnyatidak balk danbegitu-lah sebaliknyaapayangd!buruk-burukkanoleh akal atausangkaanseseonang.hakikatnya tidak sedemlkian.

SeseonangInsan yang tidak mencapa! kemuncakkesempumaansebaga!seorangmanusiatidak d!akui olehorang-onangyang mem!liki pemikiran ketuhanan iaitupemik!ran yang disinari oleh wahyu dan d!garapi denganpninsip-pr!nsip ketuhanan. sebaliknya dlanggapsebagalseorangbudakataunemajasahajadi kalanganorang-orangyang sempunna.Tendapatsebilangankanak-kanak ataunemajamenolak banyak penkara dengan tikiran merekasedangkanperkaraitu bukanlah mungkandan liar ataumustahil.Begltulah kedudukanmerekadl sis! onangyangdiliputi cahayaAllah dandmanugerah!ilham-ilham-Nya.Adaorangyang belum mencuba tetapi telah menailkan dan

22

FALSAFAI-I

menolakbanyakperkarakononnyaitu mustahil tetapiapa-b!la diamengkaj!banyakilmu denganmendalamdanterlibatsendinidalam bebenapapengalamanbarulahhilang sikapprasangkanya!tu. Perkarayangmustahilbentukarmenjaditidak mustahil bahkanmenjadi wajib pula dansebilanganapayangdlkira ajaib itu sudahtidak dikira ajaib lagi. seba-liknya akandianggapajaib pula sesuatuyang bencanggahdenganapayang dil!hat atau dlalaminyasendir!.

Manusmayangsempurnakemanusiaarmyatidakmem-punyal apa-apahalanganuntuk menafikansesuatuyangdifikinkan sebaga!mustahil meskipunpadahakikatnyati-dakbeg!tu.2

Al-Shelkh Abu Sulalman al-Mantiqi telah mengam-barkankeadaanin! dalamsatugambaranyangsangathalusdanmenarik: Sesungguhnyasyari’atd!ambil danipadaAllahS.W.T. denganpenantaraanseorang ‘duta’ d! antaranyadenganmakhluk melaluiwahyu,munajat.penyaksianayat-ayat dan kelal-tinanmukjizat !altu padakeselunuhannyaiatidak bolehdikaji dan disel!dikl. Olehitu, mestilahditerimaapasahajayang diseru danapayang dipent!ngkatkanitu.Malta gugurlah (kenapa).batallah (bagalmana).lenyaplah(betulkah) danbertenbanglah(Jika danmoga-moga).

KALAU AKAL SUDAM MENCUICUPI PAST! WAHYUTIDAK PERLU DAN TIDAK BERFAEDAM

Kedudukanakaldi kalanganorangnamaladalahtidaksamabahkan kecerdikanmenekapun benbeza-beza.Sekmranyakita boleh benfik!r untuk bebas dan!pada wahyu,bagaimanakahpula kita boleh mencipta sedangkanakalseluruhnyabukan untuk kita. Jika seseonangitu bolehmembebaskandir! denganakalnyasendiri padasemuake-adaandan dalam hal agamadan dunia, sudah tentu diaboleh bebas dengan kekuatan sendir! dar!pada segalakeperluanhidup samaadayang benkaltandenganagamaataudunla.Dlajugapasilsecaraperibadidapatmemenuhisegalakeperluanhidup dan memperolehmakiumat !lmupengetahuandenganakalnyasendmni.Serentakdenganitudia ildak berhajat langsungkepadaseseorangselamndin-nya. PendapatIn! ditolak dan pandanganseumpamamiadalahmelesetsekali.3

23

ISLAM DAN AKAL

Al-SyemkhAIm Sulaimanal-Manilqi benkata,“Sesung-guhnyakedudukanselunuhmanus!aadalahbenbeza-bezapadaakal dankekuatan,danmasing-masingjuga mempu-nyai kemampuanakal yang t!dak samaantarasatu samala!n.” Maksudnyad! siul mungkin sesuatuyang dianggap‘halus’ padapenhitunganakal seseorangtidak pula dikira‘halus’ padapenhitunganonanglain. Dengan!tu akalildaksehanusnyaterlibat dalam hal agama kenana denganpenglibatanakal,past!manusiaakanbencanggahpendapatdan tidak akan wujud sebarangkeselar!anpendapatdikalanganmereka.Set!aponangakanmendakwaapayangdipegangnyaadalahbenandanapayangdipegangolehoranglain adalahbail!. Natijahnyamerekaakanmengikut hawanafsudan fikiran masing-masing.FinmanAllah:

- ,~--,—-—:~

;4;~ ~~,?;JLj;;~4;__ — fr<-

VT Z.J :tô t~L..JISjy..~

Tenjemahan: Dengan yang demikian, bagaimanajikiranmu (wahat Muhammad) terhadap orang yangmenjadikanhawa nafsunya tuhan yang dipatuhinya,dan ía pula disesatkanolehAllah keranadiketahui-Nya(bahawain tetap kufur ingkar), dan dimeteraikanpulaatas pendengarannyadan Iintinya. serta diadakanlapisanpenutupataspenglthatannya?Makasiapakahtagi yangdapat memberihidayat petunjukkepadanyasesudahAllah (menjadikandin berkeadaandemikian)?Oteh itu. mengapakamu(wahai orang-orangyang ing-kar) tidak rnahuberingatdan insaj?

(Surahat-Jathiyah45:23)

Di sampingitu umat manus!aakan berpecahbelahdan!padaapayangdisuka!danapayangdipenintahkanolehAllah. FirmanAllah 5.W.T.:

— — ~J ,_ • _s ~“—

~JCs~r~\ J-~\~~p~jV C~I : V J,..c JI k.j—~

24

FALSAFAN

Teijemahan:Dan berpegangteguhlah kamu sekaliankepadatali Allah (agama Islam). danjanganlah kamubercerai-berai

(Surahàli- ‘Inwàn 3:103)

J!ka andabertanya: “Kalau begitu apakahpendapatakaltenhadapagamadan pendmnianagamaterhadapakal?”

Kami cubamenjawabnyamelaluibeberapahuralanringkassepent!ben!kut. Agamaditununkan untuk memanduakaldalamsemuapenkarayangseklnanyadibiarkanakalberfikirmengenalnya,past! ia akantensesatjalan dangagal sentalemahuntuk sampalkepadahakikatnya. Perkara-penkaratersebut!alah:

1. Penkaraaqidah.

2. Pnlnslp-prlnsipakhlak keselurnhannya.

3. Perundangan dan kaedah-kaedah hukum sentapenghuralannyayangperludilaksanakansepanjangzamandalampelbagalkeadaan.

Adapuntentangtablat (nature) danalam semesta,ten-masuk lang!t. bum!, buklt-bukau, lautan, bmntang,bulan,mataharl, benda-benda,tenaga.dasarlaut dankak! langlt(ufuk) ... semuanyain! disenahkankepadamanusiauntukmengkaj!nyamelalui firma, malcmal, alat-alatdankeleng-kapanyangadapadameneka.Malahmanusiad!serusupa-ya menjelajah! seluasmungkmnalam in! sehmnggatenser-lah pemahamanyangbalk terhadapsistemkejadianalamciptaan Allah Yang Maha B!jaksana ml dan peratunan-peraturansemulajad!yangAllah tetapkan.Sekal!gusbolehdillhat c!ptaanAllah yang unik, tellti dan nap! ia!tu agamaildak pennahmelarangpenerokaanseumpamaii. Akantetap!apayang wajib menjadimailamatdalampenenokaanmnl ialah ‘kebailcan’ (at-khair). DenganIni nyatalahIslam se-bagaiagamaakal bendasarkanpengentlan-pengertianyangkami sebutkanitu.

25

FASAL 2

SIKAP MUSLIM TERHADAPAGAMANYA

su~tmRlwayatal-ImamMuslim dalamSahlhnyadarlpadaAb!Firasbin Ka’ab al-Aslami (khadamRasulullah)dandaripadaAhliSaffah, semogadlredal Allah S.W.T., katanya. ‘~AkutelahbermalamdenganRasulullah s.a.w. Aku datangkepadaBaginda dan Baginda pun bersabda,‘M!ntalah daripadaaku.’ Aim pun berkata,‘Aku minta daripadaengkauuntukmengiringimudidalamsyurgananti.’ Rasulullahmenjawab,‘Ada permlntaanlain ...?‘ Aku pun berkatalag!. ‘Itu sahaja.’Rasulullah pun terus bersabda,‘Kamu mestilah banyakbersujud.’”

Sujud merupakansesuatuamalanyang membantumelapangkanjlwasupayabers!hdan in! adalahsalahsatujalan ke syurga. Bag! maksudmi terdapatjuga riwayat al-ImamMuslim daripadaAb!Abdul RahmanbahawaThauban(maula Rasulullah) berkata bahawa bellau mendengarRasulullahbersabda:

~ ‘~! ~)-~ ‘e-~~~}�~ AJ~

•cSs. LQ J~ £~ ~ 41J1

TerJemahan:Herwiakk2hkamuberbanyaksujuci. kamuticiakbersujudkepadaAllah kecuo.liAllah mengangkatclaijat kamudengansujudtersebutdanAllahrnembuangkesalahankamudenyaanya.

SujudyangdlmaksudkanolehRasulullahs.a.w.dalamHadith-had!th Bagindabukanlah semata-mataperbuatan

ISLAM DAN AKAL

yang kita sedia maklum tetapi sujud sebenamyaialahperbuatantensebutduring! dengansatu pengentianyangmendalamdalamjiwa yang tertanamdalamnyakebesaranAllah dan keagungan-Nya,rahmat dan kas!h sayang-Nyayang membawanyatunduk secaramutlak kepadaAllahYang GagahPenkasa.KeagunganAllah dan tunduk patuhsecanamutlalckepadarahmatAllah,tersimpuldalamrisalahIslam ialtu sunihan-sunuhandan Ianangan-Nya.

Justenu itulah risalah Islam, penkara-penkarawajibsamaadaberupasuruhanmahupunlaranganadalahrahmatuntuk sekalianalam. FmnnanAllah kepadanasul-Nya:

• V Z.~I : V i cL_,J~Iajy.u

Teijemahan:Dan tio.dalah Kami mengutuskanengkau(wahai Muhammad),melainkanuntukmenjadiralimatbagi sekalianalum....

(Surahal-Anbiyd’ 21:107)

Apabila sujud in! merupakan ibarat danipada Ice-tundukandankepatuhan.makaia menupakan!badatia!tuyang bermakna tunduk dan patuh kepadaAllah S.W.T.Itulahjalan Icesyurgadanlebihdaripadasyurgalaitu ‘ham-pir’ kepadaAllah. F!nmanAllah:

— —, V—-” --

i ~ ~ :\‘\ ~31~JI6j..r~

Terjeniahan: Ingatlahi Janganlah engkau (wahaiMuhammad)menurutkehendaknya.dun (sebaliknya)sujudlah dan dampingkanlah dirimu kepadaAllah(dengantaat danberanial salihfl

(Surahat-’Alaq 96:19)

Rasulullahs.a.w.juga pernahbersabda:

..L.~ ,~,~ ~Jl L

Teijemahan:Sehampir-hampirhumba kepadaTuhan-Nya iulah ketikaía sedangsujud.

28

EALSAFATI

Tinggmnyadarjat sujud dapatdil!hat apabilasembah-yang itu sendir!d!sebutsebagai‘sujud’. Solatal-Duhajugadikenal! sebagalSujüd-al-duh.

Dengan!tuAllah menyifatkanonangyangmembukt!kanketundukannyakepadaAllah danpatuh kepadapenintah-Nya denganberfirman:

C ~ : TV ~~JI ~

Tedemahan:Sesungguhnyayang benar-benarberi mankepada ayat-ayat keteranganKami hwiyainh orang-orang yang apabila diberi peringatandan pengajarandenganayat-ayat itu, merekasegeramerebahkandiiisambil sujud (menandakantaat patuh), dan meng-gerakkan lidah denganbertasbihserta memujiTuhanmereka,danmerekapulatidak bersikapsombongtalcbur.

(Surahal-Sajdah32:15)

Onangyangdibenihidayatdanpilihan olehAllah S.W.T.adalahsepent!yangdisebutkandalam finmanAllah:

CA ¶ ~

Terjemahan: ... apabiladibacakankepadamerekaayat-ayat (Allah) at-Rahman, mereka segera sujud danmenangis.

(SurahMaryarn 19:58)

Antara sifat seseoranghambaAllah yangAllah bensih-kan dinyatakanmelalui firman Allah:

-

~ ~9~&-”-~-’-’~t~ :Vô ~L3~,iJPk~j—~

Teijemahan:... yangtekunrnengerjakan(badat kepadaTuhanmerekapadamalamhoriderigansujuddanberdirL

(Surahal-Furqãn25:64)

29

ISLAM DAN ANAL

FinmanAllah:

a 5~0t) )~n~-

,;~ q,tAV • 4~l: c ~poJI Ajy..u

Terjemahari: (Setelahselesai kejadlan Adam) makasujudlahsekalianmalaikat. semuanyasekalt

(Surahal-Hfjr 15:30)

Pengertian-pengertmantentangsujud boleh juga kitadapatidalamkisahdanperistiwaNabiAdamdenganmalalkat,firman Allah S.W.T.:

r ‘~:: -~ . -~ •cc— “sc— 1c~’-~.~~ (fJJ~ tt C*~tAOsA...tr4 ~— —r

~j~a,43

V ~ — V A ti o ~aoJI Sjy~

Teijemahan:Dan (ingatkanlah peristiwa) tatkola Tu-hanmuberfirmankepadamalaikat: “SesungguhnyaAkuhendakmenciptakanmanusiadaripadatanah flat yangkeririg, yangberasaldaripadatanahkentalyangberubahwarnxidunbaunya.KemudianapabilaAkusempurnakankejadiannya,sertaAku tlupkanpadanyaroh daripada(ciptawt)-Ku. makahendaklahkamusujudkepadanya.”

(Surahal-l-I~r15:28-29)

Penist!waml menjelaskanbahawaAllah membenitahumaIalkattentangalambarnyangAllah jad!kandanmenyu-nih malalkat supayasujud kepadanya(tidak seonangpundanipadamenekayang bertmndakganjil).

Terdapatdanipadakalanganmenekaatauyangbengauldenganmerekayangbemamaiblis dan!blis adalahberbezadaripadamalaikat dan manus!a, kenanaiblis menupakanrangkaianataumempunyalpertalmandenganjin.Padamula-nyaia bersama-samamalalkatpatuhdanbentasb!hkepadaAllah S.W.T. sehlnggabengelar(.~L.J I LkJ atau ‘ahliibadat’keranaterlalubanyakbenibadatdanmengambilma-sayanglamasekali dalam peribadatannya.Namunapabila

30

FALSAFAH

mendengarpenmntahAllah supayasujudkepadaAdam,!bl!senggandaningkar.Keenggananin! benertimelanggarpenintahAllah S.W.T.justerumenasatakburataubesardir! yangmen-dorongkepadaketidakpatuhankepadaper!ntahAllah !tu.Al-Qur’an mencenmtakankeadaanin! dalamfirman Allah:

S ~Z.~:V ~iIt~I ~

Teijemahair melainkan iblis. (a tidaklah tennasukdalamgolonganyang sujud.

(Surahal-A ‘ràf 7:11)

FinmanAllah lag!:

Vt g~I:TA Lt ~

Teijemaliarr melainkan thUs; (a berlaku sombongtakbur (mengingkarinya)serta menjadlkan(a daripadagolonganyang kafir.

(SurahSüd38:74)

Kisahyangdipaparkanmi wajard!berl perhat!andand!amb!liktlbar bahawaiamengandung!maksudyangsangatmendalam.Antananya:

1. Perintah sujud kepada Allah dmpatuhm oleh satukumpulandanmerekamenlkmat!keredaanAllah. Sementaraterdapat seorangyang enggan mematuhmnyalalu Allahmelemparkannyajauh daripadanikmat-Nya.

2. Ia disingkir kerana tidak menyahut permntahAllahsedangkan!a tahu penmntahitu datangdanipadaAllah.

3. T!dakmenyahutpenintahAllah disebabkantakbundanmenyanggahifitnah semulajadi.

4. lbadat !blis t!dak dapat menghapuskantakbumya.Oleh itu ibadatnyabukanlah tunduk dan patuh kepada

31

ISLAM DAN AKAL

Allah kenanakalaulahibl!s benar-benartundukdanpatuh.tentulahtidakwujud lag!sifat takburnyaitu. OlehItu, ibadatmbl!s bukan ibadat yang sebenamyakerana ibadat dantakbur tidak bolehwujud padaseseonangdalamsatumasa.

5. TakbuniblisterbuktidenganpenentangannyaterhadappenmntahAllahdandmacubamembensihkankedenhakaannyaitu denganlojik akal denganbenkata,firman Allah:

¶ ~ V ~ ~

Teijemahan:... “Aku lebih baikdaripadaAdam.Engkau(WahaiTuhan) jadikan dakudaripada api. sedangdiaEngkaujadikandaripada tanah.” -

(Surahat-A‘raf 7:12)

Inilah lojik yangbendasankanhawanalsu, lojik orangangkuhdantakbun,sedangkansujudkepadaAdambukanlahbermaknasujud kepadabeliau tetapi menupakanibadatAllahjugakeranaNabiAdamtunduk patuhkepadapermntahAllah. tidak leb!h dan!padaitu.

6. Daripada kisah Adam dan ibl!s sentapendekatansusunanayatyangdmgunakanolehAllah S.W.T.kita dapatmengainbil kesmmpulanbahawa perintah Allah mestilahdisambutsegera.F!rman Allah S.W.T.:

~ft._çr —‘—:: ~ ——‘— —

V tI : V .JL,s-tJI Sjj._u

Teijemahan:... “Apakahmani’nya yangmenghalangmudaripada sujudketikaAkuperintahmuT.... -

(Surahal-A‘raf 7:12)

KesegeraanataukepantasanmenyahutpenintahAllahS.W.T.in! sememangnyad!kehendak!padaset!apmasadantempat.

7. Juga dapat disimpulkan daripada kisah mi bahawaAllah S.W.T.memenmntahkansupayamalalkat danjin sujud

32

FALSAFAH

kepada seorang manusia yang pertama kall muncul,merupakansatukenyataanyangjelasmempenlthatkantabiatmanusiayang mempunyalpersedmaanyang cukup untukmenmngkatkandir! kepadaketinggian roh, per!ngkat demiperingkat sehmnggamenjadmkannyalebmh mulla darmpadamalalkat danjmn. In! t!dak benmaknabahawaulama’ Islambolehrnempertilcaikantentangketinggiandarjat ataukemu-liaan antaramalalkat denganmanusiabendasarkanpenn-tahAllah supayajmn danmalalkat sujud kepadamanusia.Terdapatpersells!hanpendapatantanapan ulama’ Islamtentangkelebihanantaramanusladanmalalkat. In! kerananikmatAllah S.W.T.kepadamanuslafladabatasdanhadnya.

Pintu rahmat Allah sent!asa terbuka untuk parapejuang-Nya.Allah sangatmudah dihampirm apabilasajamanusiasujud kepada-Nya.Allah akanmengangkatdanjat,sentiasahamp!n dan menaungihidup merekayang sujudkepada-Nya.Adapunprinsip utamayang penlu diber! per-hatmanoleh set!apMuslim ialah ‘iman itu bukanlahpenge-tahuan semata-mata(ma’rifat) kerana !bl!s tidak kurangpengetahuannyatentangAllah,NabiNuh danlbnah!myangakandiutuskan oleh Allah, danjuga tentangMuhammadRasulullah,bahkaniblis memangmengetahu!bahawatidakadaTuhan yang dmsembahmelalnkanAllah. Muhammadadalahrasul-Nya.Isa,Musadanparanab!semuanyautusanAllah. Iblis juga tidak kurang pengetahuannyamengena!haklkat-hak!kat ml, bahkan ilmunya itu mungkin lebihmantapdankemasdar!padailmu di kalanganorangyangben!man.

NamunbegituIadlsmngkirdaripadarahmatAllah keranaimanitu bukanlahma’ rtfatataupengetahuansemata-mata.Iman!alahkhusyukdanmenyahutyakni sujud, tidak akandatang iman tanpa sujud. A1-Qur’an mempersakslkandemlk!anmelalui firman Allah:

— —-‘- —-‘ -a— .— -, :<‘Iy-- -~J—~taLa .~3 - - ~r-—-‘r&’t ~

— •-‘~ 5-’ _,._.i .~ , — —~—e,f-r--~~L~\ep’~i 7’Z~’~—~~

S ~13 4.A :L ~L..,JI S~,....

33

ISLAM DAN AKAI.

Teijemahan:Makadent!Thhanmu(wahatMuhammad)!Mereka tidak d(slfatkan beriman sehingga merekamenjadikan engkau hakim dalam mana-manaperselisiho.nyang timbul di antara mereka. kemudio.nrnerekapula Wink merasadl hat! merekasesuatuke-beratan darlpada apa yang telah engkau hukwnkan,danmerekamenerfrnakeputusanltudengansepenuhnya.

(Surahal-Nisà’ 4:65)

SaldbIn Jablr r.a. berkatabahawatidak adasesuatuyangmenenangkanhad dl dalam dunia In! melalnkande-ngan bersujud.AdapunAll bin Abdullah bin Abbas telahd!gelar sebagalAN! Sujud kerana suJudnyayang begitubanyak.Diabanyakmelakukansujuduntukmenentang!blls.

Allah S.W.T. menymfatkanorang-orangyangbersania-samadenganRasulullah, menghayatmcarahidupnya dankekal dl atas piinsmp ketuhananselepaskewafatan Ha-sulullah melalul fInnan-Nya:

./ —

¶\ ~I :LA ~zAJIkj—~Teijemahan:... tandayang menunjukmereka(sebagatorangyangsalth) terdapatpadamukarnerekadaripadakesansujud(danibadat merekayangikhlas)....

(Surahal-Path 48:29)

Itulah nur yang menenangidali! merekadlsebabkanperbuatansujudkepadaAllahdan!tulahmutlarayangakanterpancardar!padawajahmerekapadaHan!Akhirat sebagaikesankhusyu’ menekaterhadapAllah.

Sementaralangkah menjadilcanakal sebagalhakimdalam perkara suruhanAllah dan larangan-Nya adalahbencanggahsekali dengan tuntutan sujud. Sebal!knyapercubaan sedemikian rupa itu adalah dikira satukeangkuhanyangmenjadi amalaniblis selamain!.

Seklranyamblms mempunyaiwakil daripadakalangananak-anakAdam, maka mereka itulah sebenarnyayangcubamemamnkanperananIbl!s dalammasyanakatmanusia.Menekalahyang menolak wahyu Ilahi secaratotal ataukalaupunt!dakmenolak,menekamenimbangwahyudengantmmbanganneracaakal. Meneka menolak atau menerima

34

FALSAFAH

atau menta’wlllcannyamengilcut sesukahat! mereka.Me-reka cubamenyesualkandengandir! merekadanakhlrnyaberhentmdi tengahjalan kononnyamenghadaplpennasa-lahan dalam teonl pemlkiran. OIehItu, merekapun cubamelarikan dir! daripadapermasalahanyang merekaciptasendlrl Itu.

Wakil-wakil iblis yang benar-benar tulen. yangpertamanya:para atels (mulhkl)4laitu orang tidak mem-percayaiwujudnyaAllah. Merekaitu leb!h ‘iblis’ dar!padaiblis sendlrl keranaIblis tidak menglngkarladanyaThhandan adanya perutusanAllah tetapi sebaliknya merekamenglngkar!demikian.DenganItu menekatelah mengatas!ketua mereka sendinm dan Iblis sangat gembira melihattelatahmurid-mun!dnya itu. In! boleh dffihat dalam kata-kata Ibims dl hadapanAllah S.W.T. dl manakatanya.“Akuakanmeny!mpangkanmereka(anak-anakAdam) darmjalanEngkauyang lurus, kemudlanaku akantampil dl hadapanmeneka,dan!belakang,kanandankin! mereka.Engkautidakakanmendapatlrama! daripadakalanganmerekamiii orangyangbersyukun”

Hills gembmrakeranamatlamat yang dikehendakinyatenlaksanadalamkumpulan ateis atau mu!hit! in!. -

Terdapatbeberapaperlngkat atels atau muIltId in!;sehina-hinadaijat kalangan atels (menurut al-Imam a!-Ghazali) adalah danipada kalangan yang mempercaya!bahawa alam in! sentiasawujud. Kewujudannya adalahdengansendlrl maitu tanpapencipta.Haiwan dan manus!aberasaldaripadahaiwandanbmnatangyangtelahmengalamiperubahanatau proses kejadlannya semenjak dahulusehmnggalahbila-bila masa.

Apabilakamubentanyakepadamereka,“Apakahmerekatelahdijadlkandaripadasesuatuyangtidakadaatauapakahmerekasendin!yang menjad!kannya?”FirmanAllah:

) ~ -.-. .,*)

~-~-4~H 4h~1To tI :cV ~,,LJI ka—~Teijemahan:(Mengapamerekatidak beriman?)Adalcahmerekatelah tercipta dengantiada yang menciptanya,atauadakahmerekayangmenciptadirt merekasendiri?

(Surahal-Thr 52:35)

35

ISLAM DAN AI(AL

Jawapanmenekasudahcukup membukt!kanbahawamenekadmnuntunolehhawanalsudanjusteruitu tennyatalahmenekamerupakanhambalsepadaiblis.

Terdapat ate!s yang meng!ngkari kebangkltanpadaHan!Akhirat danjugameng!ngkar!nisalahAllah. Merekain!sebagaimanayang digambarkandalamal-Qun’an:

—— — —— .1 —— — —~J—— ~ ——r —-~‘—-- —— ——

~qa~~’JAJa~-j.4J3ja —

TT tI :Lo ZiL~JI~

Tenjemahan:Dengan yang demikian, bagaimanafikiranmu (Waha!Muhammad)orang yang menjadikanhawa nafsunywmhanyang dipatuhinya. dan ía puladisesatkanolehAllah keranadiketahui-Nya(hahawaiatetap kufur ingkar), dan dimeteralkan pula ataspendengarannyadan hatinya, sertadiadakan [apisanpenutupata.spenglihatannya?Makasiapakahlagi yangdapat member!hidayahpetunjukkepadanyasesudahAllah (menjadikan dia berkeadaandemikian.??Olehitu,mengapakamu(wahat orang-orangyang ingkar) tidakmahuingat dan insaj’?

(Surahat-Jäthiyah45:23)

Jalanyangboleh menyelamatkandir! danhadmerekat!dak lain t!dak bukan !alah bert!nda1csujud kepadaAllahS.W.T.bukankepadahawanalsuyangliar. Past!Allah akanmenerangihidup merekaseh!nggatenserlahtanda-tandayangjelaskepadamerekabahawasanyaAllah !alah a!-haq.FirmanAllah Taala:

._t,~ •)~-~-- ~—

JL~1~-.

oT tI ~ cJ_ai AJj_J

Teijemahan: .. sehinggatemyatajelo.skepadarnerekabahawaat-Qur’an adaLahbenar....

(Surahal-FtAssllat41:53)

Antara ciptaanmodeniblis zamansekarangin! ialah

36

FALSAFAH

satu mazhab yang dikenali ‘Wujüdiyah’ (existentia[isme).5

Mazhabpenosakin! mengemukakangagasanuntuk mem-bolehkansetiapmanusiabebasmelakukanapasajayangd!ingmn!, tanpaterikat denganapapunetika,adatkebiasaan,undang-undang,tnadisi,agamadankeadaan-keadaanmanasekalipun.Olehyangdem!k!anseseonangyangmendokongmazhabin! menosakkand!rinya sendini kenanatidak adasebarangpninsipyangkukuh danbenardalamkeh!dupan-nya.Tanggapanmengenammazhab‘Wuj&diyah’ mi bolehkitaamb!l daripadaapayangpemahdisebutolehseonangpenulisagung Banat. Tulisan bel!au sepert! berikut: BandinganseseorangpenganutMazhabWujud! adalahsepentianjingyangkesanakemar!, benlari-lanisamb!lmengganassesukahat!nyatiada dosa baginya,benlarm-lari tanpa tujuan daninilah penmainananjing-anjing tanpa tujuan dan !nilahpennalnananjing-anj!ngyangpantangterkejutlalumcnyalaktanpamendatangkansesuatufaedah.

SebenannyaMazhabWujudi in! bukanlahmazhabbantetapi telah ada semenjakZamanYunan! IGneek) dahululagi, laitu MazhabSufsatà’ie (sophtts),°Mazhabseumpamaml sentiasamuncul dalamzamankehancurandandalamsuasanayangtidak tentuarah.Sebaliknyamazhabin! tidakwujud sama sekali dalam zamandan suasanasenius danpraktikal keranamasyarakatyang sedandan seniustidakmengizmnkananggota-anggotanyamenjadi seperti anj!ng-anjing yangbenkel!arandanmenyalaktanpafaedah!tu.

Maka aliran Wujüdiyah in! past! d!ciptakan oleh iblisyang bertujuan untuk memesongkanmanus!a danipadasujud kepadaAllah, sebaliknyasujud kepadahawanafsu.

Wakil ibl!s kedua malah kumpulan ahli-ahli falsafahketuhananyangmenggunakanakalsemata-mata(rasional).~

In! kerana falsafah akal. meskipun mereka memu-tanbelitkanmatlamat-matlamatfalsafah dan menghiaskanmotif-motifnya adalali tidak Iebih danipadasatupencubaanmenjadikanalcalsebaga!hakmmtenhadapsegalapensoalanyangberhubungdenganwahyu.

Adalahtidak dmnagu!bahawafalsafahakal cubamen-jadikan akal sebagalgurubicaratcnhadapsegalapersoalanyangbenhubungdenganwahyu seolah-olah!a mahumen-ciptaagamaakal di sampingagamaTuhan. Agamaakal miii

37

ISLAM DAN AKAL

juga akan rnencetuskanperbalahansesamamanusiadansetiap ahli falsafah mempunyai tanggapanyang berbezaantarasatusamalain berhubungdenganpensoalanml.

Apabilasuasanami dicengkam!olehaganiaIlahi, hat!akandipenuhi!mandanperasaandiliput! hidayat.Tendapatorang-orangyangcubaberfalsafahmengikutcara!blis bag!menyatukanataumenyesuaikanagamadenganfalsalah.In!bermakna bahawa meneka !ng!n menjadikan segalapenemuanakal merekatenhadappersoalanagamasebaga!sesuatuyangsangatwajardanrasional. Makamerekapuncuba menyesuaikankedua-duanya(agamadan falsafah).Walaubagaimanapunmerekaters!laplangkah. penemuandandalcwaanditolak keranamenekatelahmengikuti hawanalsu, hail danpenasaan.

Apab!latendapatpencanggahandi kalanganahli falsafahberhubungdenganusaha-usahamereka!tu, makausahamenyatupadukanhawa nafsu, kenaguandan khayalanmerekadenganwahyu.merupakanamalanyangs!a-s!adanhanya dilakukan oleh para pengikut iblis semata-mata.Justeruitu aiiM falsalahbenkenaantidak sujudkepadaAllah.

Adapungolonganket!gayangtidak sujudkepadaAllahkecualidarlseg!zahirnyasahaja!alahkumpulanMu’taz!lah8danulama’Kalam.9Menekalidak sujud kepadaAllah dalamerti katasujud yangbenar-benartunduk danpatuh. Maz-habmerekain! hanyaberdasarkankewajipanhukum akaldalampersoalanagamasehinggamembawamerekakepadamewajlbkan Allah melakukan bebenapaamalan ataupenbuatandanmengharamkanAllah melakukanbebenapaamalan.Menekaliii meletakkandir! merekasebagalperancangkepadaAllah dan mengatunmana-manaperbuatanyangtidak dilakukan. Sebenamyasyaltanlah yang menghias!amalanmereka.BenarlahapayangdifirmankanolehAllah:

r—— “~ :~�‘—-5-~- ~~~_).5/’~)

C ~ ——— * .‘; .— 5._ — __.*__-__ — —~Lc~->-~~ ~ ~S ~L?Lt’ L~J

—

A tI :To ~.LLiiI ~y.a

38

FALSAFAH

Teijemahan:Maka(fikirkanlah) adalahorangyangdiper-elokkankepadanyaama!buruknya(olehsyaitan)lalu íamemandangnyadon mempercayainyabalk, (bolehkahdisffatkansebagaiorang yang menjalankanperaturanyangditetapkanAllah untukmember!hidayahkepada-nyaatau sebaliknya)KeranasesungguhnyaAllah me-nyesatkansesiapayang dlkehendakinyadan Ia jugamember!petunjuk kepadasesiapayang dikehendaki-nya Oleh itujanganlah engkauinembinasakandirinya(wahai Muhammad)keranamenanggungdukaeita ter-hhdap kesesatanmereka. SesungguhnyaAllah MahaMengetahuidenganapayang merekakeijakan.

(Surahal-Fãtir 35:8)

Kemudianmerekacubamelibatkandin! dalampenkara-penkarayangd!larangolehAllah seperlibenbincangmengenaizatAllah,‘°sffat-slfat-Nyasentaqada’dan qadar.’1 Pastmnyamenekain! telahmengikut hawanalsusehinggakanmerekabensel!sihdanbenpecahbelah. Hawanafsuyangmemandumeneka kepada pelbagal mazhab dan jadmlah menekaberkumpulandanbenpartiyangtidak mampudikawal lag!.

Padamasasekanangmi, sesiapayang menggunakanpendekatanalcajtentangagamamakamamerupalcanpengikutMu’taz!lah dan lidak keberatan untuk diaku! bahawamadrasah Al-Syelkh MuhammadAbduh’2 ialah madrasahMu’tazilah padapnlns!pnyadandasarsentamatlamatdantujuannya.In! adalahkeranaIacubameletakkanpersoalan-pensoalanagama mengikut pentimbangan akal, makasesungguhnyamenidakkan atau meng!yakan sesuatumengikutpent!mbanganthi adaiah selarmdengantuntutanhawanafsudankemahuan.

Madrasahakaldalamagama,waiaubagalmanabentuksekalipundan di manasahaja!a beradasertazamanmana!a wujud, adalahildak sujud kepadaAllah dalamerti katasujud, tundukdanpatuhtetapmma hanyasujudkepadaakal.Menyembahakalboleh membawakepadapenbalahanyangtmdak akanberakh!r. FmnnanAllah Ta’aia:

rP.. — 0_. ~ — •

‘0 — :7—’~ ——~a : £ ~L.~JI~

39

ISLAM DAN AKAL

Teijemahan. dan Ia pula mengikutjalanyang loUtdan jalan orang-orang yang beniman, Kami akanmemberikannyakuasa untuk melakukan(kesesatan)yang dipilihnya. dan (pada Had Akhirat kelak) Kamiakan memasukkannyake dalam nerakajahanam.ituadalahseburuk-buruktempatkembalL

(Surahal-Nisà’ 4:115)

JalanorangMukm!n ialah sujud kepadaAllah sahaja.Demmk!anjuga denganjalan yangmantap,hebatdan luaske!lmuannya,merekamerupakanorangyangbenimandansujudpatuhkepadapenuntahAllah. Kepadamerekain! Allahanjurkan ayat-ayatal-Qun’an.F!rmanAllah:

— ~‘~t-5 c-~’~-~

— _V’— __~ ~ fl _~_ •_ ~

~-~‘ ~ Lr‘•~ <-- —~

~ tI :T~ ,c,JI

Teijemahan:(Engkaukahyang lebih balk) atau orangyangtaatmengerjaicanlbadahpathiwo.ktuinalainclengansujud dan berdini sambil takutkan (azab)Had Akhiratsertamengharapkanrahmat Tuhannya?“AdaICOJL sainaorang-orangyangmengetahuidenganorang-orangyangtidak mengetahui7’Sesungguhnyaorang-orang yangdapat mengambilpelajaran dan peningatanhanyalahorang-orangyang berakalsempuma.

(Surahal-Zurnar 39:9)

Adaiahmudahbag! kita menyimpulkanbahawaorangMukmmnyangsebenar!alahorangyangsentiasabermusuhdengan ibl!s dan sent!asabercanggahdengannya.AllahS.W.T.menggar!skansatugambananorangyangbenimandimanagambaranmi benlalnansekaimdengangainbaranibl!syangberanekaragamdanbensimpang-s!un.Allah menjelas-kanbalasanonang-onangyangberimandaiamflrman-Nya:

I’) -t -~s- ) - ~ ) 5’~L4~aa~ dJ~L4c——-a - ~ -- .—~ ‘~-—~r-~-’r-t~~~—~“~‘

40

FALSAFA] I

— — _c — ~ ~—-— —L-.3~.4, ~~ s Z~M4~

~~frn~17.-’ p~4— ‘0 ~ :fl ~~~e’—~

1a~y~J

Telemahan:Sesungguhnya yangsebenar-benarberinio.nkepada ayatiiyat keteranganKamt hanyalah orang-orang yang apablia diberi peringatandan pengajaro.ndenganayat-ayat itu, merekasegeramerebahkandirtsarnbtl sujud (rnenandakan taat patuh), dan rneng-gerakkan Udah denganbertasbthserta rnemuji Thhanniereka,danmerekapulatidak bersikapsonibongtakbur.Merekamerenggangkandirt dart tenipat tidur. (sediJcttsangat ttdur. keranarnercgerjakansembahyangtahajjurldan wnai-amal salih): merekaserttiasaberdoakepadaTlthanmerekadenganperasaantakut(akankernurkaun-Nya) serta dengan perasaun ingin memperolehilagt(keredaan-Nya):dan merekaselatupula nienderrnakansebahagkzndartpadaapayangKantbertkepadamerek2Maka ttdak seseorangpun yang rnengetahutsaWpersaWpersedtaanyangtelah dtrahsiakan untukmereka(dart segalajenisnikmat) yang anaL tndah dipandangdan mengernbirakan,sebagatbalasanbagi amai-amo.1satihyang merekatelah keijakan.

(SwtthaL-Sajdah32:15 - 17)

41

FASAL 3

IMAM SYAPI’I DANFIIEIRAN YUNANI

Dlrlwayatkan daripada Imam al-SyafI’l r.a.,’3 katanya:‘Tldaldahjahll manusiadantldaklahpulamerekabertelagahkecuali keranamereka menlnggalkanIlsan (bahasa)Arabdanberallhkepada ilsanAristotle.”

Daripada nas Imam Syafti in! Jelas memperl!hatkanbahawa beliau telah membezakan antara dua sumberpengetahuanmanusla dan setiap sumber Itu mempunyalpendekatan dancaranyayang tersendirl. Sumber tersebutlalah:

1. Sumber Ilahi laltu wahyu.

2. Sumber kemanusiaan sama ada akal mahupun hissi

(indera).

Medan sumber 11th! in! ialah alam ghalb dan alamakhlak. SementaramedansumberkemanuslaanlalahalamsemulaJadi laitu alam kebendaanyang boleh dirasa!.

Ketika urusankemanuslaanberjalan sebagalmanayangsepatutnya maka Ia menyerahkan dlrlnya kepada Allahdalamsemuaperkara sama ada berkaltan dengan agama,aqldah, syarl’at mahupun akhlak.

La bersusahpayah mematuhi perintahAllah - meng-harung! hidupnya dl alam maya in! seh!nggabenar-benardapat mempergunakannya melalui akal danpengalaman-nya demi untuk membahag!akanseluruh manusla dengantujuan mendapatkeredaan Allah.

ISLAM DAN AKAL

Orang-orang Yunani (Greek) yangdiketuai olehAristo-fle’4 telah menyelewengdaripada tujuan mencapalkeredaanAllah kerana sikap mereka yang hanya mementingkan lojiksemata-mata.

Aristotle ingin menundukkan tab!’! (nature) dan mawait’ al-tabl’ah (metafizika) kepada analisis semata-mata.Justeru itu beliau mencipta dengan penub kesesua!andankeselarasanyang seolah-olah sesualdan teratur tetapi iagagal sepenuhnya sama ada dalam mencap2il kebenaranmahupun dalam menghayati pendekatan yang dibawa-nya itu. Bandingannya seumpama satu logo palsu yangmenarik atau seperti fatamorgana di padang pasir. Aliranseumpama in! telah membawa manusia kepada satu pe-nyelewenganyanghebat, kekacauan dalam pemikiran danJugadalam aq!dah yang tiada tandlngnya.

Kekuatan pemikiran kemanusiaanAristotle yangsangathebat in! berjaya mencetuskanpolimik yang tidak kunjungpadam sehinggasekarang. malahmemperlihatkan bahawadlamerupakanseorangintelektualulungyangmengagumkandan segi kepandalan, kajlan dan pengetahuan yangdlmllikinya. Kalau tldak sebegitu hebat past! kesan bellautidak akan kekal atau wujud binggasekarang. Rita sendinipun ketika memperkatakan sesuatutentangnya. tetap tidakmengingkari kelebihan semula jad!nya yang dikira tidaksepadandenganusal-tadanpembelajarannya itu. Cuma apayang perlu kita sebutkan dl sInI lalah bellau telahmenggunakan segala daya ke!ntelektualannya itu untukmembawamanusia berada dalam keadaan curiga, kurangdanragu-ragu (syak).

Lahimya manusla dl dunia ml adalahbersama-samaroh dan perutusan Allah laitu wahyu yang berfungs!membtmblng dan memandu serta menerangkan prlnsip-prinsip dankaedah-kaedahtentangmasalahyangmanuslatidak boleh menyelesalkannyamelalul otak tIkiran mereka.Masalah-masalah itu adalah tentang tlngkah laku (sulük)yang sebenar, sama ada dan segi perundangan ataupunakhlak.

Adalah tldak diragu! bahawa manusia sememangnyaberlIklr tentang wahyu semenjak dilahlrkan ke dunla lagi.Contohnya manusia ingin tahu sebab-sebabdan hikmah

44

FALSAFAI I

sesuatudengantujuan untuk menyelamirahs!adanmotif-motifdi sebaliknya.Sebabitulah kadang-kadangbenlakunyakeganasan seperti seorang anak Adam membunuhsaudaranyakeranahawanafsudanhasaddengk!.

Masyarakatsham secaraumumnya sangat tundukkepadaperintahAllah S.W.T.MerekamenyerahkankepadaAllah segalapersoalanyangberhubungdenganakhlak danperundanganyangmerekaberselis!hpendapattentangnya.Adapun tentang alam tab!’! merekasangatanti mengenaipersoalannya.

Apabila tibanyazamanYunani, belum lag!wujud satufahamanbahawa‘Roh itu ialahurusanAllah,’makamanusiapun cubalah menjadikandir!nya sebagalrasul meskipuntanpa scbaranghubungan dengan langit (SamàwQ danmenjad!kannyasebagalperancangmeskipuntidakdiizinkanolehAllah. Oleh keranaitu mulalah merekamengadakanmazhabalthiakdem!mencarl-carikebenaran.Menekagagaidan lemahuntuk sampalkcpadakebenaranyangmutlak.

Natijahkepadapertembunganitu menonjolsatudem!satu.Setiapahli falsafahtetapbercanggahdenganrakannyayang terdahuludansent!asamencar!jalan untuk menolakpandanganoranglain.

Ahli falsafah ‘Anaximander’15 misalnya bercanggahpendapat dengan Thales.’6 SementaraHeraclitus17pulabercanggahpendapatdenganmerekabendua.Lantaranitut!mbullah !lham Aristotle seh!ngga beliau mengasaskanilmu mantiq (logik)’8 bertujuanuntuk memeliharafikirandar!padapenyelewengandankesesatan.MenurutAristotle,takrif ilmu mant!q mi !alahsatu alat undang-undangyangbolehmencegahotak danipadamelakukankesilapanket!kaberfikir. Tetapiyang peliknya, selepas!lmu ml dicipta danpemakalannyabeijalanbalk,makatanip!llahbeberapaorangrakan sezamandanselepasnyamendapat!kesalahanyangtidak terkira banyaknyapadailmu yang d!c!ptanya itu.

Sama ada mereka mengisytiharkan kesalahan-kesalahanAristotleataumerekamembuktikankemelesetanteor!nya.samaadamerekabenaratautidak dalamdakwaanin!. merekatetapmerupakanmur!d-muridnyasend!r! yangbelajardi sekolahguru menekaia!tu Aristotle dan merekamerupakan penyokong-penyokongAristotle selama in!.

45

ISLAM DAN AKAL

Merekamengakuitidaic dapatmempertabanicanguru me-reka itu yang terbukt! banyakmelakukankcsilapan. ben-hubungdenganmasalah“di sebalik tabit’ (metafiz!ka))°

Mereka yang terkenal dan dianggap sebaga!tokohdalamdunla falsaIahtemyatalemahdangagalmemperta-hankanguru pertamamereka(Aristotle).

Alat pemeliharaakal gagalmemeliharaakal penciptadanparapengikutnya.

MerekayangmenentangAristotle itu sendin!pun tidakdiakui oleh tokoh-tokoh agung falsafah sebaga!beradadalam kebenaran yang mutlak bahkan pandangan-pandanganmerekaturut menerirnatcntangan,perbalahan.kecamandanpenolakan.

Masa terus beredar dan althirnya terbukt! hakikatsebenartentangkemampuanmanuslaberhubungdenganpenyerlahanalam ghalb yang sangat rahsla bahkan iadianggapsebagalsekepingbatu yang tersembunyl,nisbahkepadaakalmanusiadanmanusiadenganakalnyaitu tidakakandapatmenjawabnyadanmenyelaminahslanya.

Maha Sue! Allah yang mengetahu!alam gha!b yangmemegangkunc!nyadanmenahanpendedahannyakecual!diberikanoleh-Nyakepadaorang-orangyangdl!zinkan-Nya.Orang-orangmi terdiri daripadanabi-nabi-Nyayang mulmadanrasul-rasul-Nyayang dilzinkan.

Akan tetapi manusla In! tetap juga manusia, inginmenerokadan menyangka bahawa dia boleh mengatas!orang-orangyang terdahulu, lantas berpendapatbahawatidaksemestinyakegagalanorang-orangyangterdahuluitumenghalangkita untuk tensmeneroka.Inllah dla manusiayangangkuhdankeangkuhannyatidakmempunyalbatasansertakhayalan yangtidak mempunyalsempadan.

Gelombangpenyelewenganyang ditaja oleh Aristotletensberjalanmelangkahabaddemiabadsehlnggasampalkepadadunla IslamdalamzamanpemenlntáhanAbbas!yahyangpertamadansebelumnya.

Maka jadilah umat Islam bertelagahselepasmerekabersetujudanbenpecahbelahselepasmerekabersatup~du.

Imam al-Syall’! melihat gejalaml dan tens berlikirsentamerenungjauhlalu menegaskanpendlriannyamelaluikata-katah!kmat yang sangatmendalampengertiannya:

46

FALSAFAH

‘T!dalclah jah!l manusia dan t!dalclah merekabertelagahkecualid!sebabkanmerekamenlnggalkantLsOnat- ‘Arab danmerekacenderungkepadalisan Aristotle” (al-Syafl’i).

Kata-kataringkas~l past!memerlukanbanyakhuralan.LisanAristotleyangdimaksudkanolehal-Syafi’i ialahificmnanYunani ia!tu ilmu mantiq (logmk), ilmu metafizika (ilmu disebal!knature) dan ilmu akhlalc.

SesungguhnyaIslam telah ditununkan amat jauhdaripadailmu manusia in!. Islam ialah wahyu 11th!, umatIslam hidup berpuluh-puluh tahun dan mereka tidakmengetahul sesuatukecuali wahyu yang diturunkan dimanamerekatidak menyelewengdanipadanya.

Buku-buku Islam yang silam telah membawaberita-beritabaga!kancerita-ceritadongengyang difaham! secaramudahdanspontantentangpenerapanmasuk ificiran Yu-nan!ke dalamdunia Islamdansebab-sebabtimbulnyayangdemikian itu.

Merekamenceritakanbahawasebabkeluamyabuku-bukuYunanidanbumiRomkenegaraIslamadalahbenpuncadaripadaYahya bin Khalid bin Barmalc.2°

Buku-buku Yunan! itu d!fahamlcanadatersimpandinegaraRom.Apab!la Raja Rom berasabimbangdan takutjika rakyat Rom berkesempatanmembaca buku-bukutensebut.kemungkmnanmerekaalcanmenlnggalkanagamaNasnanldan kembal! kepadaagamaYunan! !altu agamamenekayangasal, maka merekaalcanbenpecahbelah danberselenaklahjama’ah mereka.Justeruitu rajabenkenaantelah mengambil semuakitab Itu dan disimpan dl dalamsatu bilik yang dibina dengankukuh sehinggatidak bolehdiambil oleh sesiapapun.

ApabilapemenmntahankerajaanBaniAbbasberpindahkepadaYahya bin Khalid, beliau pun menghubung!RajaRom keranapernahmendengarbahawaRajaRom tensebutbanyakmenyimpankitab-kitabYunan!yangdiwanis!.Bellaumerupakanseonangzindiq (ate!s) danbenpura-purameng-utuskanseonangwakllmenemulRajaRomdenganmembawahadiah tanpa mengharapkanapa-apabalasandanipadaRaja RomItu.

Selepasbeberapakall pertemuanantarawalcil Yahyabin Khalhd denganRaja Rom !tu, baginda(RajaRom) pun

47

ISLAM DAN AKAL

memangg!lbeberapaonangdanipadakalanganorang-orangistananya lalu berkata kepada merelca, “Lelalci ml ialahkhadamdanipadaRajaArabyangbeg!tubanyakmenghantarhadiahkepadaakutanpamemintaapa-apabalasan.bahkanaku mendapati beliau selalu meminta maaf daripadapemberianhad!ahnyaitu.Akublmbangdansentiasarunsingmem!kirkanperkarami keranatalcut nanil terdapathajatyang tersembuny!yang terlalu beratuntuk aku tunalkan.”

Apab!ladatangwalcil Yahyabin Bannakitu beliaupunberkatakepadanya.“BenitahulahRajakamu itu jikalau diainginkan sesuatusebutdansampalkanlah.”

Apabilawaicli itu pulangmembenitahuRajanya,makad!a (Raja) pun berkata. “Hajatlcu !alah buku-buku yangtensimpan, kalau boleh dihantarkan kepada alcu untukdiambil sesuatu yang diperlukan dan kemudian akandihantarbalilc kepadanya(RajaRom).”

Mendengarkanhajatmi makaRajaRompunsangatlahgembiradantens memangg!lpadenldanpendita-penditakeistananyalalu berkatakepadamereka.“SayugiaakupemahmenceritakankepadaandabahawaterdapatseorangRajaArab yang sangatbath dan tidak pemahmeminta sesuatupun daripada kita, sekanang in! beliau telah punmenyampalkanhajatnyayang aku kira sangatlahringandan tidak keberatan untuk dipenuhi. Dengarlahpandangankuin! dankalaulahandasemuabensetujumakaaku akan tens melaksanakanperrnintaan bel!au !tu,sebaliknya kalaulah anda tidak bersetuju marilah kitabenmesyuaratsehinggatcrcapa!nyapersetujuanbersama.”Merekasemuapun menjawab.“Apakah itu?’ Lantasbeliaumenjawab. “Hajatnya !alah buku-buku Yunan! dan dia!nginkan sesuatuyang berfaedah danipada buku-bukutersebut dan kemudian beliau akan mengembalikannyasemulakepadakita, bagalmanakahpandanganandasemua?”Baginda berkata lag!, “Apa yang ditakuti daripadabuku-buku Yunani dahulumahupunsekarang!alahkalaubuku-buku tensebutjatuhketanganorarig-onangNasaia(Knistian),maka denganpembacaannyaboleh meruntuhkan agamadanmemporak-perandakankumpulanmereka.Alcu mel!hatbahawa ada ba!knya aku menghantarkanbuku-bukutersebut kepada meneka tanpa d!minta supayamemu-

48

FALSAFAH

langkannya balik, biar menekamenjad! kelam kabut danberselenaksedangkan kita terselamat dan aman damaidanipadakejahatanbuku-buku itu. Aku yakin kalaubuku-buku tersebutmas!hbersamakita pastipenggantlakunantiakanmembiarkanbuku-bukutersebuttensebardi kalangannalcyat. Maka akanbenlakulahapayang klta bimbangkan!tu.” Lantaspembesar-pembesannyamenjawab, “Ya, kamibersama-samapandangan Tuanku. Laksanakanlahpandangan!tu dan hantarkanlahbuku-buku itu kepadaYahyabin Barmak,”

Apabila tiba sahajabuku-buku !tu kepadaYahyab!nI Barmalc, beliau tens mengumpulorang-onangzindkf’ danahli-ahli falsafah.Buku pertamayangdikeluarkandanipadanangka!anbuku-buku itu !alah bulcu yang beijudul ladMantlq.

BerkatalahMuhammadbin Abi Zald,”Dankatakanlah,sesiapayangmengkajibuku in! sungguh-sungguhdia akanselamatdaripadazirtdiq.”

Untuk maksud in! terdapat banyak niwayat danantaranyariwayatal-Solahal-Said!dalamsyarahUrnayyahat-Ajam yang mengisahkanbahawa Khalifah al-Ma’munapabilamembuatpeijanjiandengansesetengahRajaNasara- mungicin tuan punya PulauCyprus- dia akanmem!ntadanipada meneka khazanah-khazanahYunani yangterpendamitu. Raja Nasanaitu pun mengumpuilcanparacendik pandalnyadanbermesyuaratdenganmereka.

Kesemua meneka mengeluarkan pendapat tidakbensetujuuntuk memenuhipenmlntaanal-Ma’mun kecualiseonangsahaja ia!tu seorang padeni dan lalu benkata.“Hantankanlahkhazanah-khazanahYunanl ltu kepadaal-Makmunkeranailmu-ilmu itu apab!lasahajaberadadalamsesebuahnegeni!a akan menghancurkannegenl tersebutdan mencetuskanperbalahandi kalangan pana ulama’negerm!tu.”

Adapun tentang kejahilan manus!a d!sebabkankecenderunganmenekakepadalisan Aristotle danmerekamembelakangkanlisanArab makaungkapanin! perlulahdijelaskanmalcsudnya.Tetapi apayang agakganjil di sinilalah pengetahuanmengenalteori Yunani yang d!anggapsebagaljahil sementarabentambahilmu dalam erti kata

49

ISLAM DAN AKAL

menlnggalkanlisanArabdianggapsebagai“bertambahjahil.”TanggapanseumpatnaIn! muncul keranakebudayaan

Yunanl pada masa itu adalah dikina sebagaisuatukebudayaanIstlmewayang semestlnyamenjad! makiumatpengetahuansetlap cerdik pandal padawaktu tensebut.Adapun apayang dlblncangkanoleh Imam Syafi’l lalah:Mengenal bidang persoalanghaib laltu penkara di luarbidangkebendaan(metafizika)ataupenkaradl sebalikalamlid ataujuga pensoalandl sebailk Indera(yang tidak dapatdilihat, dinasadandlsentuh).Sebenarnyabidang“ghalb” In!tidak mengundangkajianakal pemilcmrandanpengamatanbag!mengetahuihakilcatnyayangsebenarkenanamendalamikajiandanpenghayatankeglatanpemikiranhanyaberlegardisekitarbidang-bidangpancainderasahajayangmempunyaikaedah-kaedahtertentu untuk diguna dan diambil da-nipadanyarumusan-rumusanyang bendasarkanpeng-amatanataukajIan.

Tanpawujudpancalndenaml past!keglatanpemikiranatauteoni-teori tidak dapatditemul. Seballlcnyapersoalanketuhananatau alam ghalb - mengilcut ta’bir al-Qun’an-

bukanlahbensifatkebendaan.JusteruItu Ia tidak benadadmbawahpancaindenadanpancalnderajugatidak mempunyalpeluangmembahaskannya.

OIehitu alamghalb liii adalahterp!sahjauhdaripadaakal. UrnAbdul Bin (wafattahun463H.)telahmenegaskanbahawaAllah tidak sempadengansesuatupun, malcabagalmanapulaIa bolehdicapalmelalulqlyasanataume-lalui kajianyangmendalam.

ApabilaadaonangyangcubamendalcialarnIn! dengankajian-kajian pemikinan, maka dia sebenannyacubamelayarkansebuahkapal dl atasdaratan,satupencubaanonangyangjahil. pencubaandl atas satu landasanyangsalah laitu natljah yang akandlpenolehnanti juga lalahnatljahyangsalah,sesatdanjahil. Setlapkali seseonangitumenerokaalamghaib,makasetlapkall puladmabertambahsesatdanjahil.

Secana mudah sahaja kita katakan bahawapenyelewengandalam wasllah akan membawakepadapenyelewengannatljahnya, asasatau tapak pembinaanyang lemahtidak dapatdibina di atasnyabangunanyangteguh.

50

FALSAFAI1

Onang-onangYunani,Aristotledanmazhabnya,mazhabEtIcun&2danmazhabRuwaqi (stoic)~cubamenganjunkanmazhab-mazhabmereka tentang metafizika melalu! akalpemikinan tetap! kesimpulan danipada anjunan mereka ituwujudnya pelbagalteoni dan pandangan-pandanganyangbersimpang-slurdanbencanggahantarayang menyokongdanmenentangdan antarasyakdan yakmn.Mana satuyangbenat?Manasatuyanglebihtepat?DanmanasatukahyangIeblh hampir kepada kebenaran? Kalau anda Ingmnkanjawapan darlpada pertanyaan-pertanyaan tensebut (secaraakaijuga), maka anda tidak akan mendapatjawapan yangtepat dan sahih, seballknya anda tetap nagudan tertanya-tanya. Justeru itu tlmbullah seolah-olahkemalasanuntukmembenikan apa-apa sumbangan lag!. Itulah sebabnyaapabila kita menyelesalkansesuatupersoalanmelalui akalpemikiran, kita akanbertambahjahil bukannya bertambahpandal.

Oleh itu seseonangyang berpaling kepada pengguna-anlisan Aristotle dan bergantung kepadapemilciran Yunan!dalamerti kata menjadilcan akal sebagalasaspengetahuanmengenal pengetahuan-pengetahuanmetallzika, maka !apast! terhalang untuk mencapai halcikat kerana penge-tahuannya itu adalah suatu sangkaan (wahun4. F’inmanAllah:

Ti ti :VT ~JI AirJ

Teijemahan:Tuhantahsahajayangmengetahulsegalayangghaib. makaía tidak rnemberitahuperkaraghaibyangdlketahui-Nyaflu kepadasesiapa.

(Surahat-Jinn 72:26)

Rasulyang Allah menedalnya !alah Nab! Muhammad,utusanterakhirAllah yangmembawaal-Qur’an yang dijammnpemellharaannya oleh Allah. Melalui Nabi Muhammaddiutusican nisalah dengan bahasa kaumnya laltu bahasaArab dan kitab yang dlbawanya Itu mengandungi sesuatuyanghendak diketahul olehmanusia seperti alam ghalb ini.Inilah al-Qur’an yangsangatkemas tensusunayat-ayathya

51

ISLAM DAN AKAL

kemudian dipanjanglebarkan darlpada Allah Yang MahaB!jaksana lag! MahaMengetahui.FirmanAllah:

~ ~

‘~økirTeijemahan:... al-Qur’an sebuahkitab yang tersusunayat-ayatnyadengantetap teguh,kemudtandjjelaskanputa kandungannyasatu per satu. (Susunan danpenjelasanitu) adaiah daripada sist Allah YangMafiaB4aksana.lagi Mafia MendalamPengetahuan-Nya.

(SwahHüd 11:1)

— r -‘ —~

~ ~S —

Lt ti :ti ~ a~,Teijemahan: Tldak datang sebarangkebatilan darthadapanmahupunbelakang,saWperturunandaripaciayangMafia Bffaksanalagi Terpujt

(SurahFussilat41:42)

Al-Qun’an mendedahkanhalcilcatalamghalb(metafizika)dan justeru itu ia menupakanpendedahandaripadaAllahS.W.T. yangMaha Bijaksana lag! Maha Mengetahul.Apabilakita benpegang dengannya. itu bermakna kita benpegangdengansesuatuyangpast! selamatdanipadakesalahandankesilapan serta danipada sebarang kekurangan. Itulahkebenaran(aL-haq)yang jelas tenangdanjalan yang lurus.Lantaranitu ilmu pengetahuanmengenalnyaadalahbenardansah!hsertatidakd!nagu! samasekall.Adapunsebaliknyaadalahbenpalingdaripada pengetahuan kepada kejahilandan danlpada benilmu kepada sangka-sanglcaan.

Pengetahuantentangnya!tu adalahbendasarkankaedahyang sahih ialtu dengan kembali kepada l!san Arab yangleblh mampu menyed!akan sinaran yang cerah menymnar!jalan untuk sampalkepada hakilcat.

Al-Sayut! telah mengulaskata-kataal-Syaffi itu denganmengatakan bahawa al-Qur’an dan al-Sunnah tidakdikemukakan kecual! mengikut !stllah orang-orang Arab

52

FALSAFAH

dan mengikut cara-cana mereka berb!ncang, bercakap,berhujahdan mencanibukti (tstldlàl) bukan berdasarkancana onang-orang Yunani berb!cara. Bag! setiap kaum !tuada bahasa ist!lah serta cana-canayang tersendini. F!rmanAllah S.W.T.:

t ti : L ~_AIyl ~

Teijemahan:Dan tidaldah kamiutuskanRasutmetain-kandenganlisan kaumnyauntuk~nudah menerangkaakepadamereka.... - -

(Surahlbrahim 14:4)

Maka sesiapayang memmndadanipadalisan syarakdenganapatujuan sekallpun.makaamalannyaItu d!lc!rajah!l dansesat.ln!lah apayangdimaksudkan oleh al-Imamal-Syafi’i dengan “kejahilan manusia.”

‘Tidak manus!a itujahil dan tldalclahmerekabersells!hkecuali kenana mereka meninggalkan “lisan Arab” danmengal!h kepada “lisan Aristotle” (al-Syafi’!).

L!san Aristotle yang dimaksudkan !alah: ‘Teoni-teon!atau fikiran Yunanl mengenalpenkara-penkara di luantab!’!jugamengenal“alchlalc”yangberdasarkanperhltungan“alcal”semata-mata:Kaedah-kaedahdan rumusan-rumusan yangdiperoleh danipada kaedah yang diamalkan.”

Lisan Aristotle itu tidak semestinya khusus untukonang-orangYunani sahaja. Sebenarnyamana-manaal!nanyang cuba menjadikan akal sebaga! asas dalammembicarakan pensoalanalchlakdanpersoaland! luar tab!’!(metafiz!ka) makaalinanseumpamaitu tetapdikenali sebagalal!ran Aristotle !a!tu sebarang analls!s yang bengantungsepenuhnyakepada alcal semata-mata.

Percubaan pertama yang membawa malcsud !n! telahbenlaku dalamsejarah awal kedatangan Islam !aitu apabilamuncul sekumpulan umat Islam yang cubamembicarakanpersoalan qadan dengan menggunakan akal. Apabila Na-sulullah s.a.w.mengetahuinya. Bag!ndatenusmelarangnyadan t!dak membenarkan sama sekal! persoalan itudibmncangkandenganmenggunakanakal.

53

ISLAM DAN AICAL

PadazamanSayldina Umar al-Khattab, tampil seonangtukang celup (sobtgh) membicarakan masalah-masalahagamadenganbersandarkan akal semata-matadalamsetiapperbincangan dan pendebatannya. Apabila diketabu! olehAmlnul Mukmin!n, bel!au terus mengambil pelepah tamarlalu memukul s! tukang itu sehlnggamengalir darah danipadakepalanya.DenganItu barulah dia sedandanmenasalbersa-lab sertatidak mahu mengulang!penbuatannya!tu lag!.

Kemudiantimbul lag! percubaan-pencubaanpcn!badidan orang-onang yang berkepentingan mengemukakananalisis-analisissedemlkiantetapi lambat-launia benalch!napabila berakhirnya niwayatpenibadi-penibad! yangtenlibat!tu. Alcan tetapi umat Islam secarakeselunuhannyasentiasabensandankanlcitabAllabdanSunnahnasul-Nyaiaitumerekamenjadikan kedua-duanya sebagaipemimpmn, ikutan danmenarahidayat dan petunjuk pada set!apmasadan ket!ka.Kesemuanya Itu merupakan wahyu danlpada Allah danalinan yangmendukungnya lalah aliran yangdikenal! dalam!lmu kalam sebagal “Alinan Salaf’ (terdahulu). Alinan In!menghayat! ungkapan “Islam” !tu sendmnl.

Islam ialah penyerahan wajah kepada Allah dansambutan penuh tenhadap penintah Allah. Islam juga !alahpermohonan untuk mendapatkankenedaanAllah terhadapapayangdltinggalkan. Islam lalahkeazamanyangkuat danbenten.isan yang menjadikan wahyu sebagai asas dalamtindalcan, keija dan Mat.

Oleh !tu jelas terdapat dua asas yang benbeza bag!aqldah dantlngkahlaku. Satunya ialah“kemanusiaan” !altuakal(lisanArlstotle)dankeduanya”ketuhanan”laltuwahyu.

Wahyutidakdapatmember!gambanannyayangsebenarkecualimelalu!perantaraanbahasaArabdanseseonangitutidak akandapat memahamiwahyu dengan fahaman yanghalusdan lengkapkecuali setelahdapat menguasambahasaArab dengan balk dan mendalam senta benar-benarberkebolehan.

Contoh-contohdem!kiandapatdibuktilcanmelalui satukenyataan oleh al-Sayut! yang menlwayatkan bahawa padasuatu han!,Amru bin Abid mengunjungi AIM Amnu binal-A’launtuk bendebat mengenal “wajib menyeksa onang yangfasiq.” Amnu b!n AbId berkata,“Waha! Abi Amru, Allah telah

54

FAISAFAFI

mungkin janj!-Nya.” Ab! Amru pun menjawab, “Dia tldakakan mungkmr janj!-Nya.” Amru pun benkata, denganmenyebut sepotong ayat al-Qur’an mengena! seksaan.Kemudian bel!au benkata lag!, “Kamu mill datang daripadakalangan ‘ajam (bukan orang Arab).” Iapun terus bemasy!d:

S~, ~ ~AIiJ C~c~ji C~jJ J~Teijemahan: Dan aku,seklranyaaku mengancamatauakuberjanfi, nescayaakua)canmemungkirtancainanku1W dan menunalkanjanjiku.

(Maksud di sin! bahawamembacadengan tanwin ataumembacatartwindalam satuungkapanayat-ayatmembawaperbezaankepada malcna).

Dir!wayatjuga bahawasekiranyaseseonangitu berkata:“HadhaqatiluAbi“(J~L) !altu tanpa tanwinyangbermaksud“!nilah d!a pembunuh bapaku” benbezadengan d!a berkata“Hadha qâtilurt AbC (33L) !altu dengan tanwinyang ben-maksud “mnllah dia pembunuh: bapaku” (iamtu bapa sebagaipembunuhi.

Oleh yang dem!k!an meninggalkanlisan Arab bolehmembawa seseorang !tu terjatuh ke dalam kejahilansepentlmanayangdapatdilihatmelaluipercanggahanmaknaantara bentanwin atau tidaic.

Malta semestinya bahasa Arab !tu d!faham! secaramendalam dan seterusnya dikuasal dengan sepenuhnyauntuk membolehkanseseorangItu dapat menyelaminahs!a-rahsla yang terkandung dalamkitab Allah Yang Maha Suc!.

Memaham! kitab suci al-Qun’an al-Kanim dan ben-pandukannyamerupakan maksud al-Imam al-SyatI’! ketilcamenyeru umat manusia meninggalkan lisan Aristotle dankembali kepada l!san Arab !a!tu wahyn.

SesungguhnyagenerasiIslam awalansepanjangkurunpertama H!jrah mengamalkan demikian kecuali beberapapencubaan yang telah dilakukan oleh penibadi-penbaditertentu sebagaimanayang telab d!jelaskan !tu. Kadang-ka-dang tabiat manus!a !tu sendir! yang cenderung menjalanihldupnya mengikutarahan-arahanmanusiaseumpamanya.

Oleh itu muncullah pencubaanuntuk menciptaaq!dahuntuk d!imanlnya dan mengadakan mazhab untukdilkut!nya. Apabila menonjolnya sesuatu halangan yang

55

ISLAM DAN AKAL

d!cetuskanoleh kewujudanaqidahdan! langit yang sangatkuat. malta dia pun alcan mencubasedaya-upayameng-harapkan aq!dah langit (aqidah samãwtyah) itu denganpenghanapankemanusiaannya,mengolahkannyadengansentimen kemanusiaanyang d!m!l!k!nya dan seterusnyamemasukkannya dengan unsur-unsur kemanus!aanmengikut pentalsiran (ta’wtl) send!ni dan denganitu d!atelah terpenangkapdalammemenuh!tuntutanhawanalsudanpemiklrannyasemata-mata.

Seseorangyang terlibat dalam amalanseumpamain!kebanyakannyat!dak sedanbahawad!a telah tergelincir kedalamsatubentukpenyelewengan- sedikit ataubanyak-

danipadalandasanyangAllah sukalyang terungkapdalamkal!mah “Islam” itu send!ni.

Percubaanpentamasecarabermazhabdalamkonteks!n! telah dilalcukan oleh aliran Mu’tazilah yang dipeloporiolehWas!l b!n ‘Ata’ danAmnu bin Abid sertaparapengikutmereka.Percubaan!n! t!dak syaklag! merupakanlanjutandar!pada amalan kemanus!aanyang besar yang mem-perlihatkanpenggunaanhawanafsumesk!punIa kelthatanseolah-olahberkh!dmat untuk agamayang suc!.

“ApalcahdihiaskankepadanyakeijayangjahatsehinggamenampakkanIabalk. ‘ Petlkandanlpadamaihumal-Qur’an.firman Allah Ta’ala:

.~) )

A g~I:r~ ~.L(i AJ_rJ

Tenjemahan:Maka(flklrkantah) adakah orang yangdiperetokkankepadanyaamat buruknya (otehsyattan)latu ía memandangnyadan rnempercayatnyabalk

(SurahFàtir 35:8)

FirmanAllah:

• 1. - • T ti : A h..A4�JF

3)y.’J

56

FALSAFAB

Teilemahan:Kofaicanlah(Waho.jMuhnnurtad,I:“Mahukab,Kami khabarkankepadakamuakanorang-orangyangmgi serugi-rugiamat-arnn!perbuatannya?(laitu) orang-orang yang te!ah sta-sia ama! usahanyadalam Ice-hidupandunia tnt, sedangmerekamenyangkabahawamerekasentiasabetSdon balk padaapa sahajayangmerekatoicukan.”

(Surahal-Kahfl 18:103— 104)

Oleh keranaal!nanseumpamain! — penerokamanusiadi alam wahyu sangatsesualdengankeangkuhanataubanggadir! seseonangitu di samplng sifat manus!ayangmudahterpenganuhdengansesuatuyangagakganjil, maltamuncullah Mazhab Mu’taz!lah yang tunut mendapatperhatiandan sokonganparapemenintahpadawaktu itu.

Aliran Mu’taz!lah in! menupalcansatu model kepadallsdnArlstotleYunanidanmeskipunseolah-ola.htidakwajardianggapsedem!kiantetapikita tidakbolehmempertikailcanbahawaia adalahsatu llsän danipadaltsan-liscinAristotle.Aliran inl !alah llsan kumpulan-kumpulan Mutakallunth(ulama’ Ilmu Kalam).

Panaulama’ Ilmu Kalam dalam suasanapensek!tananIslam merupalcanorang-orangyang cubamelahinkanke-cenderunganmenekauntukmeredahalamwahyudanmeng-olahkan persoalan-persoalanbenkenaandalam bentukyang seolah-olab boleh diter!ma sedangkanpenbicaraanmerekaitu tetapjugatidaicdapatmenambahkanpenjelasandl kalanganorangyangmempunyalperasaanyang luhur.

Rama.itokoh ulama’ Islamyangbersihdanpem!mpin-pemimp!n yang bertaqwatelah bangun menentangalmrantersebut. Mereka terdmni daripada al-Imam al-Syafi’i, a!-Imam Mailk, al-Imam Alimad bin Hanbal, al-Imam Sufyandanselui-uhImamIlmu Had!thdahuluyangturut menycrta!penentangantersebut.

Kita tidak dapatmemb!ncangkanpenentanganml dc-nganpanjanglebanmelalui kesempatanin! tetapi apayangkita maksudkandl s!nl !alahkesan-kesanyang timbul ha-sil penularanallnan tersebut.

Manusia in! sememangnyat!dak sama antara satudenganlaIn dat! segi kepandalan,keilmuan, suasanadanlatarbelakang.Justenu!tu perbezaanliii membawameneka

57

ISLAM DAN AKAL

pada kecenderunganyang benbeza.Apablla “kepandalanmereka”hendakditerapkanke dalampersoalan-persoalanwahyu, maka timbullah percanggahanpendapat dankecenderunganyangberslmpang-s!urdi kalanganmereka,lantastampfflah hawanalsu yangmenguasalmenekadem!mempentahankanpandanganmasing-maslngdan meno-lak pandanganpihak lain. Akh!nnya maslng-mas!ngmengumpulkan penyokong Ialu tertubuhlah kumpulan-kumpulan dan pantl.

Ekonan dan!padaml umat pun benpecahbelah dantenbahagimerekakepadakumpulan-kumpulandanjama’ah-jama’ah yang berselisihdanbencanggah-canggah.

Perkarayangd!tertawakanorangialahbetapaMu’tazi-lab Itu sendinlberpecahkepadabeberapakumpulan yangdlketua! oleh panacendekiawandanipadakalanganmerekasendmn!.Selepas!tu benlakulahkumpulan-kumpulanser-pihan membuat tuduhan sesamasendiniyang mengakukumpulannya sahaja yang benan dan menganggapkumpulan-kumpulanlamn-mesklpundatangdanipadawadabyangsamaadalahsesatdan menyeleweng.

Penkarayang juga menimbulkan keganj!lan kepadak!ta !alahbetapaorangyang cuba menganggapallran !tusebagaisatuwarisanagungdanseterusnyamenamalcannyasebagal “Ilmu Kalam Islam” atau “Ilmu Tauhid Islam”sedangkanIa sedilclt pun tidak adakena-mengenadenganIlmu Tauhidyangsebenarnya.

Amat mendukacitalcankita benar suara Imam-Imanikita yang mulia, sepert! al-SyafI’i, Malik, Ibn Hanbal danSufyan tunit hilang dalam gelora suasanamenghadaplpersoalan-persoalanseumpamain!.

Memb!carakan persoalan-persoalanbendasarkankepandalanmanusiasemata-matamerupakanlisanAristo-tle Yunanlyangakanmembawamanuslakepadakejahilan.Ini kerana ia mengalihkan pandangan daripada wahyukepadapem!kiranmanusladansekal!gussebaga!mengalihdaripadaIlmu kepadajahil. Lanjutan dan!padaItu, umatakanturut berpecahbelahdanbergeseransesamasendlrinieskipunmerekamenganutiaqidahyangsathdanpeganganyang sama. Pengalihan kepada sesuatu yang berke-mungkmnanakanberlalcunyakesilapan,menyelewengdan

58

FALSAFAITI

sesatpemik!nan, membawamakna pengal!han daripadasumbenkesatuan(wthdah)kepadapuncakeselenakanataukecelaruan.

Benarlah sepertikata Syafl’l: “Tidaklah manus!aItumenjadi jab!! kecual! kenanamerekameninggalkanl!sanArab danberkecendenungankepadalisan Aristotle.”

59

FASAL 4

KEGAGALAN FALSAFAH

Perbahasantajuk ml memerlukansatu penjelasanr!ngkasyangberka!tandenganbeberapaperkaratentangnyaseper-t! dermis! falsafah,24kelahirannya dankaedah-kaedahnyayang digunakandalam menghapuskanperselisthanyangt!mbul berhubungdengansesuatutajuk.

Mungkmnkitabenarsekiranyakitamentakrilkanfa.lsafahberdasarkankedudukannyapadamasaMn! bahawafalsafah!tu !alah perbahasanakal tentangpersoalan-persoalandlluartab!’! (metaftz!kadanakhlak)sertaperbahasantentangn!la! pengetahuan(ma’r!fah)yangmerangkumipendekatan-pendekatandan rumusan-rumusanyang dicapal. Definisiatau takr!f in! adalahfleksibel yakni semp!t dan luasnyaadalahtertakiukkepadasempitdanluasnyasesuatutajukfalsafahitu sendirisebagalmanayangdapatdifihat sepanjangzamanfalsafahwujud danberkembang.

Bilakah kajian seumpamami timbul? Kemungkinansukarditolak kalauadadakwaanbahawafalsafahml lahirapabilalahirnya manusiadalamert! kataia ibarat sesuatuyang semata-mataterlmntas di benakseseorangmeskipunsekejapdanterus hilang,kadang-kadangseriuskemudianberakhirmisalnya,bahkanmungkmnkadang-kadangdalammasa-masatertentu ia bertapakagaklama kemud!anber-kurangandan akhirnya hilang beg!tu sahaja.Tetapiyangmenjadicirinya yangutama ialah lmntasan-lintasanitu da-tangtetapitidak kekal lama.Perbahasanfalsafahakalyangtersusun,kemasdanteraturhanyamula lahir danberkem-bangdi YunankeranaagamaYunani tidak berdiri di atas

ISLAM DAN AKAL

asasyang teguhdan kuat serta!a t!dak dapatmenanam-kansatukeyalcmnanyangutuhyangmampubertapakdalamsanubari onang-orangYunani itu sendini sehinggadapatberpautdalamjiwa dannoh merekadanjauh sekali untukberperanan sebaga! tempat mereka rnenyerah dir! se-penuhnyaterutamanyatentangpersoalan-pensoalanyangberkaitandenganaqidahatauiman, kepercayaantenhadappenkara-penkanadi luar tabi’i atau berhubung denganakhlak danjuga berhubungdenganpenentuanbalk atausebal!knya.

Sesuatuyangjelas dalamsepanjangsejarahyanglaluialahperkembanganfalsafah!tu bergantungkepadakeada-an iman seseonang.Maksudnyasetiapkal! meningkatnyapeganganagamadankeimananmakamenurunlahpengan-tungan kepada fa!safah dan benkunanglahpenb!ncanganakal tentangperkara-penkaraghalb.

In! adalah d!sebabkanoleh perbahasanfalsal’ah !tusendini yang membicarakanpersoalan-persoalanfalsafahsamaadasecaraningkas mahupun secarapanjanglebar.Jawapanyang dlbcnlkan tetap tegas dan konknit, t!dakd!naguidantidak d!pert!kalkanlag!.

Adakahyangbenar-benanber!mandanberpegangteguhdenganajananagamat!dak harus me!ewatibatasnyaatauberfalsafah?Dankenapakahd!abenfalsafah,sedangkandia!alah seorangMukmin yang beniman denganpersoalan-persoalanagamanyatanpanagu-nagudan syalc terhadapkesah!hannya?Apakah Ia berakal sehingga sanggupmen!nggalkankeyakmnan?Apa yang d!maksudkandi sin!!a!ahpersoalan-persoalanyangma’sUrn (terh!ndardar!padasalahdans!lap) laltu dia mencubajugauntuk mengkajinyadenganmenggunakanakalnya.

Seandalnyadia berbuatdemiklanbenmalcnad!amen-syak! atau menagu!pensoalanagamanya,samaadasecanasedanatausekal!gusbenmaksudmeninggalkan“benpegangdenganhidayat Al!ah” kepadaberpegangdengan“h!dayatmanusla”, meninggalkanyakin dan mengamb!lsangkaan(zan) kerana segala rumusan pem!kiran manusla dalamb!dang-bidangluar tabfi hanyasangkaansemata-mata.

Falsalahtelahmunculdalambentuicteoniyangtensusundi negeni Yunan dan buat pentamakal!nya padazamanberkembangnyatamadunkebudayaantatkalamelesetnya

62

FALSAFAM

peganganagamadi kalanganrakyatnya.Justeruitu falsafaht!dak lahmr di buml Islam meskipunketika benkembangnyatamadundankebudayaanumat setempat.Inl disebabkanpegangankuat umat Islam denganagamameneka.Tetapibendasarkansatukajian tentangsejarahfalsafah. kelah!r-annya dan faktor-faktor yang membantuperkembangan-nya dalam masyanakatYunanl memperlthatkanbahawaketldakcendenunganmereka berpegangdengan ajaran-ajanan agamasekuatnyamemungkinkanpenamp!lanfal-safahdengansebegituhebat.

Apab!la kita hendakmengenalpast! tandakeimananumat Islam, samaadakuat ataulemah,kita perlu melihatpenkembanganfalsafahdi kalanganmerekasamaadame-nlngkat atau menunin. Tetap! yang jelasnya !alah umatIslam sewaktukelahlrannyatidaic mengenalifalsafah,me-rekahanyamenyerahbulat-bulatkepadaagamameneka.

Umat Islam sepanjang kurun pertamakeseluruhan-nya berpegangteguh dengan kitab Allah dan SunnahRasulullah s.a.w. Mereka mengambil panduandanipadakitab Allah danSunnahRasuldalammenyelesaikansega-la masalahyangdihadapi.

Padamulanyamerekahanyamenterjemahkanbuku-buku yang benkaltandenganaspek-aspekpnalctls sepentipenubatan,kimia dan flzlk. Tcntangalchla!c, merekatidakmentezjemahkannyakenanamenekapencayabahawaapayang mereka m!liki danipadawahyu Allah sudah cukupmemadal.

Umat Islam terus berbuatdem!kian seh!nggalahtibazaman pemenmntahanKhal!Iah al-Ma’mun,25 !aitu merekamelakukannya meng!kut penintah bel!au. Meneka mulamenterjemahkankarya-karyamengenalperkaraluan tab!’!(metafizika) dan juga alchlak. Lantas muncullah falsafahsemata-mata.Dalam pada !tu kita dapat melihat betapawujudkep!ncanganiman(ftttür)yangmenjadipuncabermuladan benkembangnyafalsafah, yang juga merupakanlan-jutan danipadakelmananyangpincang.

Cetusanberfalsafahdi kalanganahli falsafah timbuldanipada penentangantenhadap agama (tarnarrud dint.Tindakan menyesua!kan agama dengan wahyu Ilahimenupakansatu malapetakabesanyangcubadicipta olehmanusIayang ingin menutupipenyelewenganyang wujud

63

ISLAM DAN AKAL

hasil dan!padasifat banggadid dan takbur manusia!tusendini.

Berfalsafahnyaseorang Muslim merupakan sejenispenyalcittakbur danbanggadir! (yhunzr), seolah-olahsatupensediaandid untuk meno!ak sumbenlain meskipunmtuadalahwahyu Ilahi danpninsip-prinsipketuhanan.

Taufik (penyesuaianataupenyatuan)merupalcansatugagasanyangmeletakkanduapihakpadasatutempatyangsamadan!sudut timbangtara, kemudiantenhenetlahsalahsatunyakepadayang lain atasnamapenta’wilan, tafsinan.keteranganlanjut dan lain-lain lagi tanpamengambilklrapengentianzahin seandainyakeadaanmendesakke arahpemakalanmalcnayang halus dan sullt (battn) asalkanIamempunyal kewajaran akal meskipun kadang-kadangIabercanggahdengankehendakbahasa.adatkebiasaan,tna-disi dan fltnah manusiayangbersihdanwaras.

Penyesuaianjuga membawa maksud anda cubamenjadikan setlap pihaIc bertolaic ansur mengonbankanbeberapaaspektertentudanipadapninsipnyasupayakedua-duapihakbolehbertemupadasuatutltilc pertemuan.Malcasetiappihaic akanbenusahameningkaskanbeberapaaspektertentuuntukmenyesuaikannyaataumenjadlkmmyaselanidengantuntutan penyesualanitu.

Pendinianseseorangyangbenar-benarbenimanadalahtenangkumdalam pn!ns!p-pninsipyang benar-benantelahditentukanoleh Rasu!ullahs.a.w. SabdaBaginda:

~ii ~ ~,

Tenjemahan: Turutilah (ikutilah) dan jangan kamuberbid ‘alt26 maka sesungguhnyasudahcukuprnemadaiapayang ada pauiakamu.

SesungguhnyaAllah telahmenurunkansesuatuyangtelahsempumadan lengkapbenhubungdenganalam luantab!’! danberhubungdenganakhlak danseonangMukmin!tu tidak lag! perlu mencaninyadanipadasumberlain.

F!rmanAllah:

Lk~~1

64

FALSAFAH

C I ——. •#)) — ~* —-

¶ ~ :c ~s.5LLPS,~

Telemaharr. Hart tnt telah Aku sernpurnakanbagtkainuagarnwnudanAkumemperlengkapkanIceatasmunikmatAku danAku meredal kepada kamu Islamseba-gal agama

(Surahol-Mà’ldah 5:3)

Anasmnutamayangmeqçln!kanIslam!alahpenyerahanwajah kepada Allah, mematuhi penintahnya, mentaat!sepenuhnyakepadaajaran-ajafan danpninsip-prinsipnya,padaakhlak danpadasesuatudi luar alamtabfl.

ApabilaseseorangMulcmlnItu cubamembantahpnmnslp-pn!ns!p itu denganmenganahkanpengambllannyakepadaakal meskipun denganbentujuan untuk sampa!kepadamatlamatyangdikina samamatlamatdenganagamanarnundia tetap dikina sebaga!menyelcwengdanipadapetunjukdan semangatpengabdlandin! kepadaAllah kepadaten-jerumuske dalampetunjuk pengabad!andir! kepadaakal.Dia melakukansedenilkiandenganpenasaanmengagung-agungkandin! sendini. Sikap seumpamain! adalahsamadengan menyembahdid atau benbanggadenganfikmnanpenibadi.

Sebarang ibadah meng!kut kesimpulan yangdirumuskanolehfalsalah.membuatkankita !ngin bertanyakepada pembaca tentang hakikat sejanah. kenapakahberfalsafah...? Sek!nanyaklta menelit! hasil-hasil falsafahsecaramenyeluruh, past! kita dapati bahawahasil-has!lfalsafah menggambankanselunuh bentuk kesesatan,penyelewengan.sangkaan,t!pu daya.palsu dankebatilan.Dl samping !tu tidak dapat dlnafikan kadang-kadangIamenggambarkankebenarandankesahihantetap!khayalanatau sangkaan mengatasi kebenarandalam teoni-teonifalsal’ahitu. liii kenanafalsafah!tu sendir!ma!ahhasllfikmnansebushpenibad!yangsentiasatertekanolehsuasanapen!bad!,keadaanmasa.pendidikan.kepandaiandankeimanannya.

Justeru!tu bendasarkanhalcikatdi atas,falsafah!alah“has!l yang nlsbi s!fatnya” (nelatifi dan tetap nisbi sampalbila-bila masasebagaimanaasalnya.

65

ISLAM DAN AKAL

Lantanan !tu, tldaklah ganjil Ia boleh mencetuskanpercanggahan,pententangan,penselisihan dan hentam-menghentam. K!ta pun apabila melihat kepada sejarahfalsafah semenjaklahirnya belum pernahdapatmcngenalpast! “pandangan falsafah” yang sebenarnyaterhadapsebanangpensoalan.ml adalahsatuhakikatyangmempunya!pengent!anyang mendalam. Tldak menjad! kesalahanseklnanyaadaonangyangtampilmenegaskanbaliawatidakadadi sanasatumasalahyangboleh dlselesaikandenganbijaksanaoleh pandangan-pandanganfaisafah.

Pandanganfalsafah seolah-olahtldak wujud dalamdunia falsafah yang penuh dengan pensoalan-pensoalanyangcubahendakdlselesailcanoleh ahl!-ahli falsafahYu-nan! melalu! kebijaksanaanakalmeneka.Walaupunbegltusehingga sekarang mas!h belum ada jawapan ataupenyelesa!annya.Ahll-ahli falsafahmodenmas!hbenusahamencar!nyasehinggasekarangialtuselepasberlalunyaleb!hdanipada25 kurun lamanya.

Antara kelucuan ahl!-ahl! falsafah !alah apa yangdlanggapoleh Platosebaga!“sia-siayangserlus” (aL-lahwual-jicidly). Pensoalanin! tclah ditimbul oleh “Zeno”27 !altubeliau cubamembukt!kanbahawawujud !tu !alah diam,tidak bengerak.Ia memenuhlnuang-ruangkosong.

Pensoalan-persoalanml adalahbercanggahsamasekalldenganpenasaanfltnah semulajadinya ... yang ajaibnyaahli-ahl! falsafahthl maslhtens mencubasehinggakehan!in! untuk mencarl penyelesaiandengan akal terhadappensoalanitu. Merekapun seningmemblcanakanpersoalanantara alcal denganpenasaanatau antanalogik (mant!q)denganfltrah semulajadi, sedangkanfltnah semata-matadan dl manasahajatldak pemahmembukaruangkepadamenekasedemilciannupa.

Dan! mana ...? Hendakke mana ...? Dan kenapa...?

Masih tensinat... penuhrahs!a ... sampalsekarang... bolehjadi seh!nggabebenapatempoh nant! ... atau boleh jadisehinggabenalchlnnyaalamin! ... merupakansoalan-soalanyangpast!tengantung-gantungmenuntutalcalmenjawabnya.Selag!masihtendapatdar!padakalanganahli-ahl! falsafahyang menglngkan!alam luar tab!’! (metalIzlka) dan tldakmengakumkebalkan umum dan keleblhantententu,malta

66

FALSAFAI-I

tldakadahanapanlangsunguntukk!tamemperolehsesuatufikinan yangboleh dianggappandanganfalsafah.

Tetap! seanda!nyaahil falsafah mengqiyas sesuatuq!yasanakal. makamerekapun mendapatpetunjukyangmenjuruskankepadakebenanan,denganitu barulabsele-salperbalahandansekaliguswujudlahpandanganfalsafahdanpensoalan!nilah yangakankam! blncangkannanti.

Manus!asentlasamengkaji semenjakmula lahmnnyalag! tentangghalb, mengejardan mencani-caninahs!ase-suatuyangtidaic d!ketahumnya.melenyapkansekatanyangmelindunginya danipadamemasuk!alam ghalb. Manusiaingin kepadaAllah danmenghubung!nyasecaralangsung.Iatenggelamdalamalamketuhanansehlnggabolehmenasa!sendln! nunnya.Jalan di hadapantetap terang-benderangdiuklr oleh paranab! melalulwahyu-Nyadandipeilelaskanlag! olehparanasul(salawatAllah ke atasmeneka).Jalan!tutelahd!gambankanolehnlsalah-nlsalahketuhanan.MakaIamerupakanpenhambaansepenuhnyakepada Allah ia!tuseseonangitu benar-benanmencampakkand!n!nyakedalamlautan ketuhanan,hamba yang benar-benarmenuju kedalamalamketuhanansehinggadlamenjadiseonangrabbOni(laltubenan-benarhamplrkepadaAllah).Iabenalthlakdenganalchlak-akhlakAllah,bendirldlpmntuMahaSuciAllah sehlnggaAllah menen!manyadan memasukinyake dalam syurga-syungama’nffah dan taman-tamanhakikat.

Keadaan in! telah benlalu pada tamadun-tamadundahulu. Bentukyangserupain! misalnya telahdilalul olehaIil!-ahli nujum (tukangtil!k) ‘Ala Shams.dalam tamadunMesindanoleh penganutBrahma(Brahimah)dalamagamaHindudanjugadilalu! olehpenuntut-penuntuttulen ma’r!fahpadamasalalu di pelbaga!tempatdanmasa.

Sepanjangtempohtamaduntersebut.itulah caraataujalan yang difiklrkan oleh menekakenanameneka tidaknampakadanyajalan atau cara lain yang menalcjubkanyangmemungk!nkanmerekadapatmengetahu!canayangmenekalalui itu. Menekabenpendapatbahawaalamghalbmiadalahdanipadanahsla-rahsiaketuhanan!altu Allah akanmengunnialcannyakepadaseslapasahajadar!padakalanganhamba-hamba-Nyayangdikehendalci.SesungguhnyaAllahtidak akanmengumialcannyakecualmkepadaonang-orang

67

ISLAM DAN AKAL

yangmeng!kutijalan yanglurus yangdmgan!skanolehAllahS.W.T.

Dalam konteks in!, zamanYunani bermuladi Enopahlaitu menekameng!kut cana orangTimur untuk sampaikepadama’nlfat.28

Cara (uslüb) !tu juga turut dihayati oleh Phytagones29yangakh!myamengasaskan“MazhabPhytagones.”Mazhab!n! cubamelihatbahawapengetahuanmengenalalamluartabi’i hanyadapatdicapa! dengancarapembensthanyangsempurnadalam alchlak dan melalu! penlnggalanunsur-unsun kebendaan (zuftud) yang munasabahseh!nggamanusia itu tidaic menjad! hamba kepada kebendaantersebut. Kesemua in! tidak akan dapat d!capal kecuallmelalu!canapenhambaansepenuhnyakepadaPenganuge-nabpengetahuandan Pembenlkebalkan!aitu Allah S.W.T.Justem !tu menekamenolaic sama sekal! penananakalpemikmnandankepandalanotaic manusiadalammemenu-hi maksudtersebut.

Mazhab Phytagores mengamalkan pendekatanpembers!hansebagalcana (wastlah) meneka.Pendekatanmereka sangatluas seh!nggatunut menangkuml bentukpakaian dan wannanya sekal! !altu putih, meneka jugamenentukanjenis-jenismakanandansukatan-sukatannya(kadan),waictu dan cara benpuasa.Ilmu pengetahuanin!tenus diwanisi danipada semasake semasa, danipadakumpulan PhytagoneskepadaPlato3°dan danipadaPlatokepadaPlatomoden.

DI samplngpendekatantentang!lmu ghalb in!, t!mbulsatu lag! pendekatanbaru, !altu pendekatanyang belumpemahdilcenali sebelumini dansekali gusd!anggapseba-gal “penyelewengan”danipadapendekatantradisi yangse-dia makruf.

Pendekatanban itu ialah “satu pencubaanuntuk me-ngetahuihakikatalamghaib melaluialcal”. sepertimeneliti,benfikmn dan mengkaj!, supayadengancaraitu tencapainyasatu teoni yang sahih mengenalalam ketuhanan.pos!t!fdan negatif. Oleh itu ulama’ Yunan sebelum munculnyaAristotle, benar-benar dapat mewalcili kelompok yangmendokongpendekatanbenkenaan.

Pendekatanbenkenaanmempercayai sepenuhnyadenganalam mister!ketuhanan,menyenahkansepenuhnya

68

FALSAFAH

hanapanuntuk sampaikepadacahaya-Nya.memperolehbeberapan!kmat dan!padanyadanseterusnyabenan-benantenggelamdalam lautannahmat-Nya.

Pendekatankeduapula ialtupendekatanakalmencipta(kreatif). Pendekatanmi tidak benlman dengan apa-apasekalipun dan tidak mempunyal sebanang lktiqadkepencayaan,bahkanIa mengambil kata putus terhadapsesuatuperkarasamaadaya atau tidak. Pendekatanmld!p!mpln oleh akal dan menyenahkansegalakeputusankepadapemikinansemata-mata.

Tetapisemenjaiczamanawallagi, panapendokongdanpengkajialinanml secanaumumnyamendapatiduapenkanayangkemungkinansalahsatunyaadalahpuncatimbulnyayanglain.

Pentarna:Pencanggahanhebatdikalanganparapengkajipemikinan atau orang-onangyang ing!n benfalsafahtenha-dap rumusan-rumusanyang dicapaloleh mereka send!niberdasankankajian yang menekalakukan, meskipunme-reka itu merupakanangkatansezamandanhidup dalamsatusuasanaataukeadaan.

Masing-masingdanipadakalanganmenekamendabikdada, mempenbodoh-bodohkannakan-rakan meneka,menyalahkandanmenghinasesamamereka.Lantasmasing-mas!ngmengakudialah yang benansementaraoranglainsalahbelaka.

Keadaanml benan-benanbenlaku,lihatlahahli falsafahHenaclite31betapatelahmenganggapmanusialainnyaseba-gal “senpihanbmnatangyang penlu dicaci cela dan dihina.’Onang-orangyangangkuhpadazamanitu turut merendah-nendahkanahli-ahl! 11km yang tendahuludanipadamereka.Betapa ahlm falsafah Xenophone32 dan Phytagonestclahdianggapsebagal“dua manusiabodohyangwajar disisih.”Begitu juga ahlm syain Hezyud33 dianggap sebaga!“kutumalam” yang tidak tahu membezakanslang dan malam.”Justeru itu sekinanya!nilah bentuk tanggapantenhadapahli-ahli 11km yangjatuh sebegitunupa,maka di manakahkedudukannakyat atau manusiabiasa di math mereka?Mereka ialah “binatang-binatang yang mengutamakanrumput danipada emas” dan menekajuga ialah “anjing-anjing yangmenyalakbukit.”

69

ISLAM DAN AKAL

Kedua: Perkarayang dilihat oleh panapengkaji ialahalcalyang sesungguhnyabenbeza-bezaantanasatudenganyanglain. Selclnanyadisusunsatukaedahmodensekalipununtukmenilal kecend!kanseseonang,namunpenbezaanakalseseorangtldakmemenlukansatupenganallsaanyangtepat.

Oleh kerana perbezaanakal padaseseonangitu adahubungkaltyangsangatrapat denganfakton-faktorluanansepertisuasanasekitar, kebudayaan,keselesaan,keilmu-an, nakan-rakan. masalah-masalahdan kepentingan-kepent!ngan,makakesemuafakton tensebutdan lain-laintetapdapatmengesanparapemikmndanrumusan-rumusanmanusiayanghendakd!putuskan.

Han! dem! harm, bertambahlahmazhab-mazhabdanmuncullahpelbaga!kumpulan.Kita bolehmengatakantanpamenokok tambahbahawapertumbuhanmazhab-mazhabdan penambahanjumlahnya adalah mengikut kadanpertumbuhanahl!-ahl! falsafahakal d! dunia in!.

Apabila pendekatan akal mengambil tempat dalammemahamlsesuatudi luartabi’! yangmenjuruskankepadapercanggahanpendapatdannumusanyang benbeza-beza.makaparapendokongala-an in! mencubauntuk mencanijalan mencipta satu kaedahalcal yangbenar-benandapatmemandu.menyelamatdan memelihanaalcaldanipadasa-lab dan s!lap. Maka tampillah Aristotle lalu mengemuka-kan gagasanyang bennama “ilmu logik” (mantiq) yangdidefinisikan sebaga! satu kaedah yang benperananmemelihara otak danipada melakukan kesilapan ket!kabenflicin.

Tetapi lambat-laun didapati bahawa ilmu logik Rusendmn! gagal memelihara otak orang yang menc!ptanyadanipadakesilapan dalam fikmnan sedangkandia sendiniyang menganjunkanjalan keselamatanitu. Ia salah,salahdansalah.

Kemud!an didapati juga bahawa onang-onangyangmenjad! pakar !lmu logik in! yang menghayatinyadalampenullsan-penulisanmenekapadazamanYunanl itu jugaturut tenpenangkapdalam kesilapan. Ilmu Itu juga gagalmenyelamatkanmeneka.

Kegagalanitu mengundangperhatian para pengkajiuntuk mencanipunca yang menyebabkanilmu logik itu

70

FALSAFAH

tidak dapatberfungsisebagaimanayangdtharapkan.Mere-ka mendapatiadabeberapakepineangandan cubameng-ubatinyatetapi sia-sia.

Ilmu logik itu sendiripincangpadabentukdanasasnya

(Jauhar).34Nilainya secarakeseluruhanadalah penilatanakal yangberdasarkanbeberapaformatdanandalan-andai-anyangmengeluarkanrumusanatautidak. Makatidak laindantidak bukanIa adalahilmu menajamkanotak iaitume-lalui kaedah-kaedahyangdisusun.tidak lebih daripadaitu.

Hakikat in! telah pundidedahkanolehahli filch modensepertiBacon35dan John StewardMill.36 OIeh itu jadilahilmu logik ciptaanAristotle itu sebagalilmuyanggagalsamasekaliuntuk mengemukakankaedahmencarlhakilcat,apalag! untuk memeliharapengamalnyadaripada salab dansilap ketika berfikir. Hancurlahharapanmanis selamain!yang dipertangguhkan oleh manusla sepanjangzamandengan gambaran bahawa Ilmu logik mi mampu me-ngemukakangagasanuntukmenyelamatkanfikiranmanusiasecaramutlak daripadakesalahandan kesilapan ketikaberfikir.

Manusia bukan sahajabergantungharapankepadailmu logik Aristotle padabeberapaketika, tetapl apabilamuncul all! falsafah lain laitu Descartes,37merekaturutbergantungharap pada falsafah yang dikemukakanolehbeliau. Descartescubamemberipendekatanbarunyasam-bil mendakwabahawabeliaumenerimanyapadasatumalamyangpennaidalam suasanariang gembirayangtidak ber-sifat, lantas terus mempercayaibahawa permasalahanpengetahuanmanusiasudahpun selesalsamaadatentangagamaataualamsemulajadi ml.

Descartesjuga beria-ia mengemukakangagasannyadan menggunakannyaserta mencabar para penentangbeliau tetapi lambat-laun temyata beliau turut tersilaptentangalammi danberikutnyaturut tersilappadabanyakrumusan yang dicapamnya.Sekali lagi hancur harapanmanusiayang sekianlamapadagagasannyaitu

Justeruitu kita inginbertanyasekarang,apakahbenarketidakmampuan akal manusia dalam mendapatkanrumusanmuktamadsamaadabenaratau salahterhadappersoalan-persoalandi luar tabi’i dan tentangakhlak?

71

ISLAM DAN AKAL

Jawapan kepada soalan in! past! tepat dan tegas;bahawasesungguhnyamanuslatklak akanmenggunakankaedah akal untuk membezakanantara h!dayah dankesesatantentangalamluartabri.Sementaraalammayaitusendiri masih merupakanrahs!ayangtersiratkepadaakalpem!kiran, halanganyang masih belum dapat d!rempuhkecuali oleh para nab! melalui wahyu Allah. Adalah tidaksyak lag! bahawa seluruh tanggapan mazhab falsafahkhususnya tentang persoalan alam ghaib merupakansangkaan semata-matawalaupun tidak merupakankhayalan-khayalankosong.

Adapuntentangalamakhlakdanmoral (sulük),kaedahakalt!dak bolehmenjadisumbermutlak kepadapen!Iainya.Sekiranya!Imu logik telah gagaldalamseluruhb!dangnya,makakeseluruhankaedah-kaedahciptaanfik!ran manusiaadalahmelesetdanin! termasuklahtanggapandamir (hat!)yang tidak boleh menjadi neraca pengukur dalamrnenentukansesuatuperbuatanakhlak, balk ataujahat,dansebagainya.

IUIURAFAT DAMIR (HAT!)

Kal!mah damfr38 dalam mana-manakamus utama Arabt!dak menunjukkan sebagalsatu pengertian akhlak se-baga!manayang Idta faham! sekarang.Termasuklahdalamal-Qu’ran, al-Hadith, syair kiasik Arab dan lain-lain t!dakmenyebuttentangnya.Iamerupakanungkapanmodenyangkita mengamb!lnyadadBarat.

Orang-orangBarat telahmemperkenalkankalimahitudan menggunakannyaapab!la merekacuba menjauhkanagamadaripada terangkumdalam asasdankaedahpen!-la!anakhlakyang merekab!na.

In! jelas terutaxnanya apabila mereka mahu mem~bebaskandirt daripada penguasaangereja d! sampingbertindakmenentangkuasa-kuasanya(gereja).Merekajugabangunmembantahsegalakaedahdankedudukanist!me-wa gereja,memisahdanmengas!ngkanantaraagamadannegarakeranaagamapadawaktu !tu telahberfungs!sebagaiasasdanpengukurkepadaakhlak.

Tidak syak lagi apabilahendaklepasbebasdaripadaagama,perlulah d!cari asasdan kayu pengukuryang la!n

72

FALSAFAH

kepadaakhlak kerana pembinaanalthlak atasasasyangkukuh dankuat sangatperluuntukmengawal.menyelamatdanmengamankanmasyarakat.Jika tidak begitu tentulahmasyarakatkeseluruhannyaakandilandakeruntuhandankemusnahan.

Parapenentanggerejayangsudahmenolakpentingnyaagamaitu pergi ke sanake marl mencar! altematif lain,lantasmerekapun mendapatiseolah-olahbayang-bayangmengenainya dan menghebahkan serta membesar-besarkannyasehinggadapatdiolah menjadiasasdankayupengukurterhadaptend akhlak mereka.

Seorangahil fikir terkenal Perancis,Andrew Cursentelahberkata,“Ramai manusiabahkan,semuasekali akanmemiiki damirapabilasampalumur matangdanmerekain!apablialng!n melakukansesuatukerja past! merasalsamaada kerja itu ‘mesti’ dilakukan atau ‘ditinggallcan’ atauharus’ dilakukan sama ada untuk memenuh!cita rasamerekaatausebalilcnya.Mereka tetapmenikmati pelbaga!perasaanselepasmeiakukannya.Jika merekabenar-benartundukkepadadamirdantuntutannya,merekapast!akanmerasaisemacamsatu penghormatanterhadaptuntutandid sendiri di maria sekali gus merekaakan mendapatikelazatanyangbenar-benarwujud yakni keredaanakhiak.

Seanda!nyamerekatidak menyahutseruandarnir ml,tentuiahmerekaakanmerasasatukehinaandid send!ridanmerekaakanturut meranayakni pemusnahandamir.

Olehitu parapejuangrevolusiyangmenentanggerejatelah cubamelihat bahawadamir boleh menjadialtematifkepadaaganiadanmenjadiasasyangkukuhdankayupeng-ukur yang tepatkepadaakhlakyangmerekaanjurkanitu.

Selepaskeadaanmenjaditenangdankehidupankemballsepertibiasadi Barat, ialtu setelahselesalnyaketeganganyangmemuncakantaragerejadanparapenentangnyabuatbeberapaketika,makaparaulama’punmuialahberfikir danmengkaji secaraperiahan-lahanterhadapprinsip-prinsipyang telali mencetuskanrevolus! menentanggereja itu.Mereka juga mencubamelihat matlamat-matiamatyanghendak dituju, motif-motif yang hendakdicapai, kaedah-kaedahyang telah dirancangkanoieh parapenentangter-sebut lalu mengemaskinikanperjaiananrevolusi itu dan

73

ISLAM DAN AKAL

mengubahsuaikanmaria yang periu dan menukar gantimariayangtldak sesuai.Sesuatuyangmendapatperhatlanmerekadalam permasalahanin! !alahtentangdwnir.

AndrewCursenberkata,“Apablia merekamenanggapisejarah real!t! dan peristiwa-peristiwa,merekapun cubamenghubungkaitkandenganmasalahdamir dan melthatmanusia sepanjangmasa dan dl mana sahaja beradaberpandukancita rasa mereka.Cita rasa itu tidak bolehdipengaruhioiehmerekadantidak melirik menuruti rentaklagu yang samabag! setiap orang. Apa yang Jelas ialahsesuatukeadlianataukebalkan bag! seseorangyang balkpadamasaatau tempat tertentu tidak semest!nyad!lihatsebegiturupaoieh oranglain.”

Kita boleh mellhatbanyakcontohuntuk membuktlkandem!k!anterutamanyablia dil!hat kepadasejarahberiaku-nyakeselmbangandwnlr sepanjangmasayang lampau.

AndrewCursente!ahmembawabanyakcontoh“dalamZamanYunanldanLatin dahuiukala” dimarias!stemham-batelahbelalandanditerimaoiehmasyarakatberkenaan.Oleh Itu semulia-mullahat! manuslapadamasaitu ialahturut akur akan gejalaItu danmelihatnyatanpa apa-apaperasaanmembantah,m!sainya terhadapprosesjual beltlelak!, wan!ta dan kanak-kanak yang d!perdagangkansebagalmanablnatang.

Mei!hat keadaanin! AndrewCursenberkata.“Undang-undang Rom tua menjadikan wanlta dan kanak-kanaksebaga!hak milik suami, sebagalmanabarang-barangdanbinatang.Justeru Itu adalahmenjadi hak seseorangbapauntuk mempamerkananakperempuannyayangbarnlah!rdl pasarawamuntukdijual seklranyad!amas!hmempunyalseoranganakperempuanyang lain. Kita tidak bermaksuduntuk menghuraikandenganiebth panjanglagi.”

Mereka merupakanorang-orangterdahulu dadpadak!ta, mereka melihat kehanisanmenjatuhkanhukumanseksaterhadapseseorangsemata-matakeranadisyaki me-lakukan jenayah. Oieh itu merekaboleh melihat dengansenangseseorangItu dibawaketal! gantungkeranakesaiah-an yangsangatkecli.

Apabilakita men!mba.ngperkembangankeadaandamtryangtercetuspadamasatertentudl pe!baga!tempat,tentu

74

FALSAFAH

kita dapati bahawa perbezaan-perbezaanItu sangaflahjauh antarasesuatutempatdengantempatyang lain.

Rakyat setempatyang suka berkahwln ramal past!menganggaporang-orangbalkmerupakanorang-orangyangmempunyal rama! Isteri dan sesungguhnyaamalanberkahwin ramal dianggap sebagalamalan muila dandlsanjungt!ngg! dalammasyarakatmereka.Perasaanmaluyang menguasa!kaum-kaumyang maju tidak sedikitpunmencuit perasaanhail mereka.Mereka ml seperti KaumZunuj di ConggodanpendudukTalte dl Algeria.

Andrew Cursenmenambahlag!, dan segi yang lainadalahtidakmenghalrankanItita apabilamelihatbeberapabentuk laranganatau amalanyang terdapatdalam kehi-dupansesetengahorangkainpungdl manamerekamisal-nya diharamkan memakanbeberapajenis makanandanmelakukanamalan-amalantertentu. Mlsalnya memakandag!ng-dag!ngtertentu atau masakan-masakandan ml-numan-minumantertentu dan juga haramwanlta keluartanpabertudung.

Perintahagamadi negenl“Auqinusla” mlsalnyasangatmakruf kepadakita.

Satukesanpeninggalanlamayang maslh dlainalkanbahkan sangat dltuntut !alah: Amalan agama yangmengharamkanorang saklt tinggal di dalam rumah danmengharamkanseseorangitu menggunakantanganuntukmakan selepasbercukur rambut atau selepasmembuatperahu.

Sebenarnyaapayang tersuratdan ters!rat di sebaliklarangan-larangantersebutlalahbetapawujudnyapelbagalbentukclta rasayangberbezadalamsesebuahmasyarakatatausesuatuketurunanyangmaju danbertamadun.

Apakali Filan yang menghaniskanbeberapabentukpembohonganmerupakanseorangyangkurangcerdikjikadibandingkandenganElest yangmengharamkannya?

Sharlut Kerdemlsalnya, apabila beliau membunuh“Mara” tentuiah beiiau mellhat bahawa tindakannyaituadalah satu amalanyang berakhlak.Apakati rakyatyangmembawanyakepada hukuman merupakanorang yangtidak mendokong niiai-nlial akhlak mereka sendirl jikadibandingkandenganbellau?

75

ISLAM DAN AI~AL

Contoh-contohyangd!kemukakanolehAndrewCursenmerupakansetitik airdaripadalautanyangluas. Kita bolehmembuktikan banyak lagi contoh yang menunjukkanperasaanhat! yang berbeza-bezaberdasarkanperbezaanmasaataupunkebudayaanmeskipundalamsatu suasanayangsama.

Lebih banyaklag! contoh akan diperolehi kalau kltamembandingkandamir orang-orangArab pada ZamanJahlliyah denganciamir padazaman Islam, atau antaradamir para penyembahberhaladi Makkah dengandamirorang-orang Islam semasakelahiran Islam: Atau kitamembandingkandamir orang-orangBarat denganorang-orangyangberorlentasikanpendldikanBaratpadazamansekarangdenganda,nir onang-orangkonservatifdaripadakalanganmeneka!!

Rumusan danipada perband!ngan tersebut !aiah:Pembangunanakhlakdi atasdamir ataupundamirsebagaikayu pengukurkepadaakhlak sebenarnyaadalahsuatutend yang sia-s!adanjanggal.

Seperti juga dengan sekumpulanorang yang mern-percayaibahawadamirsangattingg! kedudukannya,damirdianggapsatu kuasasemulajadi yang terselaniatdarlpa-da salahdansilap. Kita memangmenedmahak!katdamir!tu sebagaikuasa semulajadi tetap! Ia tidak terselamatdarlpadasalahdan silap kerana damir itu sendiri dididikdand!conakkanmenglkutdid!kanyang diter!ma.

Meskipun damir merupakankekuatan semula jadi.tetapi !a akantercorakmeng!kut asuhanpendidikanyangditedmanya.Oleh!tu damirseseorangItu sent!asaberubah-ubahmengikutpedngkatumuniya dankeadaanh!dupnyasepertiperpindahan dad satu suasanake satu suasanayanglain. Ia berubahmengikutbuku-bukuyangdibacanyaatau pend!dikan rohani yang dicebudnya dan begitulabseterusnyaboleh berubah-ubali mengikut pergaulande-nganparasahabathandalataurakan.

Oleh Itu damirsentlasaberubah-ubahdanbertukar-tukar. Ia samasekali tidak tetapbukansajaketikaberadadalam satu keadaanyang berhadapandengansalal -~atumasalahtetap! juga tidak tetap atau tidak benadadaiamkeadaanstabilkeranakadang-kadangma kuat dankadang-kadangtidak tentu arah.

76

FALSAFAH

Keadaanyang sebenarnyatentangasasakhlak iaiahkita kembali merujuk kepadaagamauntuk mendapatkanhidayahdanpetunjukdaripada-Nyakeranaagamasahajalahyangbersifatselamatdadpadasalahdansilap (ma’sLtm).

AgamaIslamtelahmengemukakanaspek-aspekakhiakyangsesualdengantuntutansemuajenlsjiwamanusiadanhati yangsangatdahagakankeutuhanroh.Ini diakui sendidoleh tokoh-tokohagungfalsafahsepertiIbn Sinadan lain-lain.

Ibn Sina dalam buku-bukunya telah menegaskanbabawaagamaIslam teiah membawasistemakhiak per-undangan yang sangat sempunnadan iengkap untukmasyarakat,keluargadanuntuk set!apindividu.

Adapun hubungan agama dengan damir, agamamerupakanpengawal.pengarah,pembimb!ngdanpengua-sa.Sek!ranyaagamami terencat,makadamirpun menjad!tidak tenteram,gundahdanbergelorakeranasetiapmasadam?rmemerlukanpemimpinyangmendidikyangtidak laindan t!dak bukankecuali agama(al-din).

77

FASAL 5

AL-IMAM AL—GRAZALIDAN FALSAFAEI

“flu melihat beberapakumpulan mereka dan beberapabahagian ilmu pengetahuanyang mereka milild. Merekasemua- kebanyakannya- te!jatuhkedalamkekufurandanateisrn (llhñd) meskipundi kalanganmerekawujud samaadabag! merekayang terdahuluatauyangterkemudian.”

Ketahuilah: Sesungguhnyamereka itu yang terdirldaripadapelbagaikumpulandanmazhab- terbahagikepadatiga golongan:

1. Golonganyangbertuhankanmasa(dahflyyün).

2. Saintis (tabi’iyyUn).

3. Pengkajiketuhanan(ildhiyyün).

Kumpulanpertama:Golonganyangbertuhankanmasa(dnhriyyUn)mi Ialah satugolonganorangdahulukalayangmenglngkari PenciptaYang Mentadhir, Yang Mengetahuidan Yang Berkuasa.Mereka mendakwabahawaalam In!sentiasawujud dengansendirlnyatanpaadapenclptanya.Sementarabinatangadalahberasaldaripadasegumpalda-rahdandarathitu adalatidaripadamanuslajugadanbegitu-lah manusla keadaandahulu, sekarangdan seterusnya.MerekaInilah golonganzindtq (ate!s/mulhicTh

Kumpulan kedua: Saintis yang merupakan satugolonganyang banyalc mengkajl tentangkejadlan alam,bmnatangdan tumbuh-tumbuhan.Merekabanyakterlibatdalamfimu pembedahananggota-anggotahaiwan.

ISLAM DAN A}~AL

Merekadapatmellhat sendiri keajaibanciptaanAllah,kebijaksanaanpembuatanAllah yang mendesakmerekamengakuiAllah sebagaiPenciptaYangMahaBijaksanayangsentiasamengetahuisegalamatlamat dan tujuan setiapperkarayang dijadikan-Nya.

Pakar-pakar bedah yang melakukan pembedahananggota-anggotatubuh badan manusia mendapati akankebijaksanaanPenciptayang menugaskansellap anggotadengantugas-tugastertentu.Denganpenemuanin!, dapatmengembalikanmerekakepadakesempunnaanpentadbiranTuhan, Pencipta makhluk yang menjadikan haiwanterutamanyamanusiadalam bentuk yang anehdanunikdengansistemyangrapi, halus dan tersusunkemas.

Tetap! malangnyamerekayangbanyakmengkaji ten-tang keaja!bandankeunikanciptaanAllah in! menyangkabahawakekuatanpemikiran manusiaadalahbersumber-kan perasaanakal manusia itu sendiri dalam effi kataseklranyaakal atauroh manusiaitu akanmusnah,makamanusiaitu sendidakanturut musnah.Tatkalaini merekamenyangkabahawaadalahmustahil untuk dikembal!kansemulasesuatuyang telahmusnahitu ataudenganperka-taan lain mustahil bagi akal untuk menedmapengemba-han semula sesuatuyang telah tiada. Oleh itu merekamendakwabahawaroh akanmall dan tidak akankembalisemula. Lantaran itu mereka mengingkari Harm Akhirat,syurga,neraka,pembalasan.kebangkitan,perhitungandanpengadilan.Mereka menafikanpahalakepadaorangyangpatuh dan dosakepadaorangyang bersalah.Runtuhlahsegalaadat keblasaandan menekami memenuhikehen-dak segalahawa nalsu dengannakusbagaikanbinatangbuasyangmembahammangsa-mangsanya.

Merekajuga merupakanorangyang tidak memper-cayai wujudnya tuhan (ateis)keranaasaske!mananialah:BedmandenganAllah danHadAkhirat, sedangkanmere-ka menglngkarl Had Akhirat dan hanyaberimankepadaAllah dan sifat-sffat-Nya.

Kumpulan kellga: Pengkaji-pengkajiketuhanan se-pert!39 Socrates, gurunya Plato dan Adstotle (pengkaji-pengkajiterakhir).

Aristotle yangmenyusunilmu logik (maatiq) danme-

80

FALSAFAH

ngemask!nikan “ilmu-ilmu serta menangkai beberapabehengguilmu sehinggaterbuka,bebasdanmatang.”

Merekabertigalahyang menolak danmenentangduagohonganlain yangbertuhankanmasadan tidak memper-cayai Harm Akhirat. Merekalahjuga yang berupaya danmainpu menonjolkan kelemahan-kelemahangolongan itudan kemelesetandakwaan mereka. Memadailah kepadaumat Mukmin yang AJlah pedntahkansupayamemenangimereka.

KemudianAristotle menangkisfalsafahPlatodanSoc-rates(guru-gurunya) sertaparapengkaji ketuhanansebe-hum itu sehlnggaboleh memperhihatkanbahawabeliau(Aristotle) benar-benarbebasdan!padapengaruhpemikiranguru-gurunya.Walaupunbegitu, beliau tidak dapatbebasdanterlepassepenuhnyadaripadajangkltankekotoranku-fur danbid’ah yangdicipta oleh merekalaltu beliau samasekali gagalmenjauhkand!dnyadaripadahaklkat !ni. Jus-tern itu wajiblah dikafirkan merekaitu danparapengikutmerekayangterdirl daripadaahl!-ahli falsafahIslam seper-II Ibn Sina, al-Farabi4°dan lain-lain hag!.

Tidak ada seorang pun selain mereka berduayangmeniru ilmu Adstofle sedemikianrupa. Adapun merekayang menlnu ilmu Adstotleselalnmerekaberduaitu lldakterlepasdaripadakekehmnuansehinggakanilmu itu bercam-pur aduk dan lldak ash serta merummtkan orang yangmengkaji dan sukar d!fahaml. Oheh!tu bagaimanakahiayangdipindahkanohehoranglain boleh dijawabataudito-Iak atau ditedma oleh seseorang?Berdasarkanapayangdibawaolehdua tokoh falsafahItu, makafalsafahAdstotlein! bolehlah dibahagmkankepadatiga bahag!an:

1. Bahagmanyangwaj!b dikalIrkan.

2. Bahagianyangwajib dibmd’ahkan.

3. Bahagianyangpadadasamyalldak wajib diingkarl.

Padakeseluruhannyamerekatehahbersalahpadaduapuluh perkaradi manatiga penkarahendaklahdihukumkahn4’ sementaratujuh belas42hag! hendaklahdthukumsebagalbid’ah (mengada-adakansesuatudalamagama).

81

ISLAM DAN A1~AL

Dua puluh masalahIn! telah kami batalkan melalumkltab Tahhfut ai-Fa!às~fahTiga masalahpokok yang dipe-gang oleh merekadan bercanggahdenganseluruh umatIslam lalah kata-katamenekabahawa:

1. Tubuh badantldak akandlbangkltkankembaim,cumayang dibenl pahaladandlseksaialah roh-rohsahaja.Mak-sudnyabalasandosadanpahalatidak bersifatjlsmm.

Merekamengakuwujudnya roh keranamendustatu-buh badanyang hidup wujud (kä’inah) tetapl merekaben-salahkeranamendustatubuh badanyang boleh diseksadandibed kenikmatan.Justenuitu merekamengkafirsya-nI’at sebagaimanayang menekaungkapkanitu.

2. Antara kata-kata mereka:BahawasanyaAllah hanyamengetahulsecarakesehunuhan(kuflQ dantidak mengetahulperkara-penkarakecil (Juz’U.

Inijuga adalahkufur yangnyatadanterangsertajelaskeranaAllah “tidak tenllndungdarlpadailmu-Nya meskipunsebesarbiji zarahdl langit mahupundl burnt”

3. Antara kata-katamereka: Alam mi qadim dan azali(lldak didahulul oleh “tlada” danakantens wujud sampalbila-bila). Kata-kataseumpamaIn! tidak pennahkeluardanmulut umat Islam sepanjangzaman.

Di samping!tu merekajugamenafikanslfat-sifatAllahsepertikata-katamerekabahawa“Allah mengetahuizat”tetap!bukanlahdenganilmu yangdlkira tambahankepadazat-Nya. Dan sesiapayangmengikut araballran in! makamazhab merekaitu adalahsangathampir denganMazhabMu~tazilah.

Mungkin seseorangitu bertanya-tanya:kalauhahbe-gitu keadaannyakenapakahilmu-ilmu falsaIah itu bolehtensebardalamdunla Islam?

A1-Hafiz Imarnuddin Ibn Kathir (di dalamKitabTãrikh-nya, tahun 687 Hljnah) tehahmenjawabpersoalanmi danbenkata: “Selepaskejatuhan Baghdad kepadakaum al-Tatar, dan pengendaliandi bawah al-Khawaja. Nusair al-Tusi.beliautelahmenubuhkan rul Hikmah(gedungilmu)

82

FALSAFAH

dan menawarkantlga dirham sehaduntuk seorangahlifalsafahyangbertugas.Dãrul TYb menawarkandua dirharnkepadaahli falsafahdanuntukahli Dàrul tladLilt puhahanyadibayan 1/2 dirham sahaja sellap hail. Oheh Itu ber-kembanglahilmu-ilmu falsafah dan orang ramal semakintentanikuntuk mendekatmnya.

Falsafahyangkamimaksudkandl sin! ialahpercubaan-percubaanyangbertenusanyang telah bermulasemenjakZamanYunani silam seh!nggalahsekarangin! yangmasthIngln membina “persoalandl luan tabi’i” atasdasar akalmanusla.Satupercubaanakaluntukmerempuhalambukantabl’I dan menciptateod-teodtentangnyadenganpenuhbebas.menedmadanmenolaktanpaberpandukanmana-mana gagasankeeuah! gagasanakal itu sendid. Akalsememangnyamengkaji nature dan matematlk (riyàdaii)dankedua-duapersoalanIn! adalahdildra sebagalcenalandadpadailmu-ilmu falsafahyang tidak dipertlkalkan olehseslapapun. Justeni itu al-Imam al-Ghazall tidak menja-dikannyasebagalsasaranknltlkannya,43sebaliknyabeliaumenjadlkanpersoalanluar tab!’! sebagalmatlamatutamadalamsetlappenbincangannya.

Tidak syak lag! bahawaakal telah beijaya menge-mukakanbeberapanumusanyang sangatbenfaedahten-tangkejad!analanidankita menyangkabahawaakal telahbetjayamenerangkankaedah-kaedahyangkemaslagi ter-atur dan akal juga telah menyusunpdnslp-prlnsip yanghalus dan napi yang menjurus kepadakewajaranpembi-naankejadlan alam dan matemallk atasasas-asasyangkukuh. Penemuantentang kejadian-kejadianalam danpnosesklna-mengiraadalahduacontohterkemukakehebat-an akal manusia berfikir dan mi adalah selanasdenganfungsl akal sendidyang sememangnyabekerjadalamdae-nabpengkhususannyadandaerahpengkhususannya!alah:Alam benda-bendadanalam indera(mahsEzsàt)ataualammatemallk yang juga t!mbuh danipadaalam benda-bendadanalam mndera.

Kejayaan yang d!terokai oleh akal ml telahmempersonakansesetengahkalangan halu meneka tenspercayabahawaakal jul boleh merempuhsegalabidang,boleh menjelajah alam semula jadi dan luarnya. boleh

83

ISLAM DAN ANAL

merempuhalam dan luar alam. pada bendadan bukanbenda,padaalamyang tenangjelas (syahadah)dan padaalam ghalb (yakni padaalamjasmani dan alam rohanl).Akhirnya mereka menjenumuskanakahke dalam kancahalam metafizika !aitu alam ilmu ketuhananyang disebutsebagam”falsafah akah ketuhanan”, lantas terserlahlahkegagalanmutlak akal dalambidang ilmu in!.

Falsafahakal yang mengkaji perkanaghalb merupa-kan satu penyehewengandaripadajalan humsdan benar.Penyehewenganin! secararelatifnya barn sahajaberhakuyangbermulapadaZamanYunani sebagalmanayang telahdisebuthcanbahawaAnistotlelah orang yang menghadapipenyelewenganin!.

Sesetengahahli sejarahmenganggapAdstotle sebagal“akal falsafah paling agung” dalam sejarah. Behlau jugamenupakanpendokongyang terkemukabag!mazhabyangtelahkecundangyanggagalmengemukakansatuideayangkonkdt danjitu tentangpersoalandi luar tab!’!. Kegagalanterbesarnyadalam menyelami rahs!a alam luar naturemerupakanbuktl jelasbahawaalamghalb sangatlahtlnggisehlngga lldak dapat dicapal oleh akal manusia untukmemiklrkannya. Penentanganterhadap mazhabnya itusangatmeluasmeliput! mudd-muddnyasendlniyang telabkecewauntukmendakialamluar natureberasaskangagas-anakal danjustern itu terbitlahkata-katamenekabahawaseandalnya mahaguru sendmnl yakni Aristotle gagahmencapainya,makapastilahmerekaterlebih dahulugagalseklnanyabvnke!nginanterusuntuk mengasaskanmazhabban m~ngenalketuhanan. Berkatalah Prof. Santelene(sehepasmenyebutbebenapahujahnyamenentangAristo-tie): KegagalanAristotle itu telah membawakekecewaankepadamudd-muddnya selepaskemat!an beliau untukmembahaskanpersoalanketuhanandansebaliknyamerekaberalih kepadapengkajlan ilmu sains dan !hmu akhlaksebagaimanayangdapat d!persaksikanmelalu! perhat!anmereka pada kurnn ke-3 Sebelum MasIhi dl mana duaorangpenggantiAristotle yang mewadsi plmpinan DdrulJim!” (Akadem! lImu) di Athens,ThauqrestisdanUstwasuntelahmendapatgelaranahl! sainsSfrnasyi’alt

Dlsebabkan murid-munid Aristotle sendirl yangbentindakmengalihperhatlanmerekadanipadaperbmncangan

84

FALSAFAI{

tentangpersoalan-persoalanluartabi’i kepadaperblncangantentangnature (alam) dan akhlak keranakegagalangunmereka(Aristotle), makatentu sekali onanglain yang lldaksetanafdenganAristotle lebih terarah kepada kegagahandalam perbmncangantajuk in!. Meskipun kegagalan itubenar-benarberlaku,namunmanusiamas!hternsmencubadan mengkajinya. Setiap kali mencubamaka sellap kahiitulah manusia menempuh kegagalandemi kegagalansebagalmanayang dapat d!Iihat selama mi. Percubaanseumpamain! berlaku terus-menernsdi Timur danBaratsehmnggake zamanah-Ghazali.

Al-Imam ah-Ghazal!denganketajamanpemerhatian-nya dan dengan kepmntarannyayang dikunniakan Allahtelah berpendapatbahawalandasanyang d!lalui oleh fal-safah menpakan landasanyang salah, oleh itu al-Imammenganjunkangagasansupayamenentang“amalansia-siain!” yang kononnyadmanggapsebagal“falsafali akal” olehmereka.Adabeberapasebabseranganataupenentanganin!perlu. Antaranyaadalahkeranaia membazirkanmasayangsedia ada.44Amalan seumpamain! menjunus kepadaperpecahandan perselisihansertamempermain-malnkankesuc!anIslam itu sendini.

Sek!ranyaboleh dimaalkankepadaorangYunani yangberfalsafahpadawaktu itu hantarankelladaanwahyuyangtenpeliharadanipadasalahdansilapdanwahyuyangbolehmenunjukjalankepadamerekauntuk dihalui, makakepadaumat Islam yang telah dianugenahdsalah langit yangber-nama“al-Qur’an”, tentu penglmbatandalam falsalah sede-rnikian rupatidakmempunyalalasanyangcukup kuat. Al-Qur’an iahahfirman Allah:

~ J~L’\~15~iL~c

Tenjemahan:... Af-Qur’an sebuahKitab yang tersusunayat-ayatnyadengantetap teguh,kemudiandyelo.skanpula kandungannya satu per satu. (Susunandanpenjelasanitu) adatah daripada sisi Allah YangMa/inByaksana,lagi Mafia MendalamPengetahuan-Nya.

(SurahHudJl:J)

85

ISLAM DAN ANAL

FinnanAllah S.W,T.:

iT Z~l:ti ~,LJ ~

Tenjemahan:Yang tidak dapat didatangi sebarartgkepatsuwtdan! rnana-rnanaarah dan seginya, (a di-turunkan danipacia liz/ian Yang Malta BfJaksana.tag!Malta Terpuji.

(SurahFussilat41:42)

F’!rmanAllah lag!:

S — —— r..’‘(i..— ft -c~’ ~‘ft ~C4~~~1.A’~L43~j} .~flU)~L~

2~C Je°’~1k.j—Tenjemahan:SesungguhnyaKamilah yang rnenurun-kan at-Qur’an, dan Kamilnh yang mernetthara danmenjaganya.

(Suraha1-H~r15:9)

Al-Imam al-Ghazallmelihat bahawatidak hamsbagiseseorangMuslim cubaberkaryamengenalalam huartabl’lataupun berteod akal mengenalnya.Tetapi oleh keranaorang Islam telah menglkut jejak hangkahonangYunani,berpegang kepada akal dan menyerahkan kepadapenllmbangannya,membuatkanmerekabenpecahkepadapelbagaimazhabdanaliran. Jadimeskipunterdapatkesannegatifin! namunfalsafahtetapmenarikminat orangyangmendekatmnya.Ia bagalkan cahayayang bers!nar-s!narmengundangpenhatiannamaionang.

Amat wajar dis!ngslng lengan supayakekabunaninid!pulihkan. kepalsuandimusnahkan dan kehebatannyadibatalkan untuk membawamanusiakembali berpegangteguhdengantall Allah dan tidak benpecahbelali.

Al-Imamal-Ghazalitelahberkempendenganhebatnyamenentangsasaranakai5yangmenjaditapakasaskepadafalsafah. Al-Imam, mengecam habis-habisan falsafah

86

FAL5AFAH

semenjak menganang kitabnya Tahàfut al-Fatãsifah(KecundanganAhIi-ahl! Falsafah) sehlnggalah behlaumen!nggal. Kltabnya Tahàfut at-FaLb.s~fahitu merupakanpercubaanyangsangatbaikdan murnil, kemasdanteratun,sangathebatdanmengagumkandl manaal-Imammelalulkltab tersebutmengkdtlk segalafikiran-fikiran meskipunadasesetengahnyayangbenardan secocokdenganagama.Apa yang dikehendak! oleh al-lmam ialah mernntuhkanpendekatan(manhcg’)akal yangmenjadi sandanankepadatIkiran-fikiran itu. M!salnya “kekekalanjiwa” (khüiudan-nafs) al-Ghazall juga tunt menggunakancara-caraahhifalsafah benhujah membuktikan kekekahanjlwa denganmenolak dalil-dal!l meneka. Sasarannyajuga kecundangdanpendekatannyatunutmehesetkeranaal-Imamal-Ghazalisendlnlberimandengankekekalanjiwaitu. Dia sebenarnyatldaklah mendokong atau berpegangdengan cara ataupendekatanItu, cumatujuannyaadalahuntukmerosakkanmazhabmenekadanmenyerlahkemelesetandalih-dalilyangmerekakemukakan!tu.

Maksud mendedahkan kemelesetan hujah-hujahmenekaadalahuntuk menyedarkanorangyangmempunyaltanggapan yang baik terhadap ahli-ahll fahsafahyangmenyangkabahawalandasan-landasanmerekaItu bensthdan selamatdanlpadasebarangpercanggahan.Berkatalahbeliau“Aku tidaklahdiihatdalammenentangmenekakecualisebagalyang membantah,bukan sebagal seorangyangmendakwadan membuktm. Maka aku pun membatahkankepencayaan-kepencayaanmereka dengan menggunakanbebenapabentuk kelazimanmerekasend!nI.‘~

flu kadang-kadangmenganggapmerekabennazhabMu’tazilah, kadang-kadangbermazhabKaramiyyah

47dankadang-kadang benmazhab Waqf’iyyah. Aku tidakmempertahankanmana-manamazhabyangkhusus.

Prof. Bilaslos berpendapat bahawa al-Ghazalimenamakankltabnya sebagalTahäfut al-Fakzs!fahadalahbentujuan untuk menunjukkankepadakita bahawaakalmanuslayangIngin mengkajlsesuatukebenarandanuntuksampa! ke matlamatnyasernpalahdengankelkatu yangmenead-canicahaya,apablla Ia tennampaksesuatuyangbercahayalalu dltenpanyasedangkancahayaitu panasdan

87

ISLAM DAN ANAL

bohehmembunuhnya.Dia sengajamenjalianamkandidnya.Begituhahahli falsafahyang mendokongkaedahlojik yangsalah.Diatehahtertipudanmusnahsebagalmanamusnahnyakelkatu-kelkatuyang tenpedayadengankilauan cahaya.

In! seohah-olahal-Ghazaliingin mengatakan,“Sesung-guhnyaalili-ahli falsafahtenpesonadengansesuatuperkaralantas cepat-cepatmenerkamnyatanpapengamatanyangrapi, lahu merekapun tersungkurbuat selama-lamanya.”

DalamkmtabTahàfutal-FaIàs{J’ah itu al-Ghazalimelaluipenulisannyatelab memelesetkanpandangan-pandanganaM! falsafah secanahojik akal sehinggakecundangsegalapandanganmereka berdasarkanakal mereka sendiri.Amatlah wajar diaku! bahawa dalil-dalil yang dike-mukakannya itu sangatlahkuat dan bernas yang tidakkurang hebathyadan seg! pandanganakal sendid jikad!bandingkandengandalil ahli-ahli falsafahyangmenjuaralpenggunaanakal.

Tidak dapatdinafikan bahawapropagandaal-Ghazalidifokaskankepadaakal semata-matadankepadaisu yangdipertikalkan ialtu !su kemampuanakal untuk sampaikepadapengetahuanyang bersifat yakin mengenaialainmetafizika. Al-Imam mengmngkari dan membuktikankeingkarannyaitu denganmenghujahkankegagalanahli-ahhi falsafahsepanjangzamandi sampingmengambilakaljugasebagalsenjatamenntuhkanapayangdibmnaolehakalkhususdalamilmu metafizika itu sendmni.

Justen itu pertentangandi antaraal-lmam denganahhi-ahhifahsalahadalahbersifatmenyelurnh.Maka segalabentukpercubaanuntuk membetulkansemulapandanganahli-ahlm fahsafah atau sesetengahpandangan menekaataupunjuga mengkdt!k sanggahanal-Ghazahiterhadapmana-manapendapatfalsafah,sebenarnyathdak bohehdi-anggapsedusdalammenghadapiisu-isuyang ditimbuhkanoleh ah-Imam ah-Ghazah!,iaitu onang-orangyang terhibatdalam protes in! sebenarnyatidak memahamiisu yangdipertikaikanataupunsengajalldak maIm memahaminya.

Dad sin! kita dapat mehihat bahawapercubaanIbnRushd48(orangyangpaling kuat mempentahankanahli-ahhifalsafah) dalam memperbetuhkanpandangan-pandanganahli-ahli falsafah melahui kitabnya Tahàfut al-Tahdfut

88

FALSAFAB

menpakanpercubaanyangtidak berfaedahdalamkonteksmenyelesaikanpertelingkahanmiii kerana skop pertehung-kahanyangsebenamyaadalahpadaasaspem!kiranbukanpada pemikiran-pemikiran itu send!d. Secaranealillnyapemikiran al-Imam sentiasajelas,mudali danbernas.“Se-sungguhnyakamu telah gagalwahal pejuang-pejuangakaldan bukti kegagalankamu ialah perselisihankamu yanglldak pemahredaseolah-olah!a telahmenjadi satukaedahdanpdnsipumum dalam kehidupankamu.”

Akhir katasek!ranyakita Ingin mengenalpasll sejauhmanakahkesanpem!kiranyang telahdltlnggalkanoleh ah-Imamdankita ingmnmenghargamnya,makaadabalknyakitakemukakandi sini satupandanganyangsangatmendalanidan halus oleh Dr. MuhammadIqbaP9sebagaimanayangtertera dahamkitabnya Tajdid al-Tafkir aI-Diniy ft a!-IslamKatanya: Sesungguhnyatidak adarnang untuk dinafikanbahawagagasanyang dibangunkanoleh al-Ghazal! tehahdiulang kembal!oleh Kent50di Jermanpadakurnn ke-13.

Di Jerinanbuatpertamakalinyamuncul satumazhabakaluntuk menggantikanagamatetapikenanaternyataba-hawaaspekaqidahdaripadaagamalldak dapatdlbukllkanmelalu! kaedahkebendaan,makacarayangtenbukake arahpenyelesa!annyaialah membuangaqidahagamadaripadarangkalanperkara-perkarayang suci mumi (muqaddasàt).

Sebagalsusulanpenghapusanaqidah!ni, terciptalahMazhabPragmatism5’dalamfalsafahalthlakdanberikutnyamemungkinkanmazhabakaldapatmenguasalalmranateismyangsedangberkembang.

Demikianlah apayang berhaku di Jerman!tu. Kenttelah membukllkan melalul bukunyaa!-‘Aql aI-Khàlis ten-tangkelemahanakalmanusia.Beliautelah membinasakanapayangtehahdibmnaoleh pendokong-pendokongmazhabaid! (rationalism)sebehumitu. Lantaranitu tepathahapayangdiungkapkan bahawapendedahanKent ii adalah satun!kmat terbesandadpadaAllah di negerlnyasendmr!.

Keraguanterhadapapayang cubadmbangkitkanolehal-Imam al-Ghazahi, meskipun kadangkala seohah-ohahmelampau,namun ma telah membed natijah yang positifdalam dunla Islam. Keraguan!tu benjayamenghapuskanmazhabakal yangsedanghendakberkembangmeskipun

89

ISLAM DAN ANAL

dalam keadaanyangagakperlahan,tetapi ia seakan-akanmenyenupaidenganapayang berhakudi JennansebelumkedatanganKent.

Walaupunbeg!tuperbezaansangatpenling danperludiambil kmradi antanaal-hmamal-GhazalidenganKent, Kentbenpegangdenganpnlns!p-pnlns!pnyayang terdirl dl manabeliau tidak berupayamembuktikan bahawamengenaliAllah adalahsesuatuyangmungkin.

Adapun apabila al-Imam al-Ghazali telah hilang ke-percayaanterhadappeniikiran yangbendasarkananalisis,beliaumengal!hperhatiankepadapenghayatantasawufdanmampumempenhihaticanbahawaagamabolehberdlridengansendininya.DengancaraMi, al-Imamal-Ghazal!telahdibenipetunjuksehinggabellaudapatmembuktikanbahawaagamamempunyalhalt wujud yang bebasdan!padapenguasaanilmu dan falsafahmetafizik.

90

FASAL 6

BEBERAPA RENIJNGAN TERHADAPIMAN DAN ILHD (ATEISME)

Ramal onang yang mencampuradukkan“antara tauhid”dengan“membukthkan(ithbàt) wujudnyaAllah” sedangkankedua-duanyaadalahduaperkarayangjauhbenbeza.Islampenuh denganpembuktian tauh!d kerana tauhid adalahhag dan keyakinanyang tmdak pemahdiragum selamami,eumatimbul sekumpulanmanusiayangbutadanipadaha-kikat mi yang terd!rmdaripadakalanganonang-orangyangmenyekutukan Allah. Meneka in! mend!am! kawasanSemenanjungArab.

Pendirian Islam terhadap“membuktmkankewujudanAllah” adalah berbezadengan persoahanmembuktmkanketauhidanAllah.

Al-Qur’an t!dak pernahmemb!ncangkantentangpen-soalan kewujudanAllah keranaAllah dalam adat pema-kaian Islam dan di kalangan orang-onangyang memihik!fitnah yang bensth tetap wujud dan tidak diragui. Tetapiapayang benlakusekarangin! samaadadi Timur atau diBarat !alah satusuasanayangmendesaksupayadibukti-kan kewujudan Allah dengan dalIl-dal!l. Oheh itu kamimerasasangat penlu menjelaskankedudukan sebenarpersoalanin! danmenyehesalkannya.

Allah S.W.T.memperkatakanmengenaihakikatsebenarnmsalahNab!Nuh dalam aq!dah.FmnmanAllah S.W.T.:

- S ~ ~ ~- _. — — — -~ —.--~ ~ ~$3L1\z4~&t j IL-y ~ -Ai3j

-. To ~ : i ~

ISLAM DAN ANAL

Terjemahan:Dan sesungguhnyaKami telah rnengutu-s-kan Nab! Nuh talu ia meinberitahukaumnyadenganberkata. “Sesungguhnyaaku mi seorangrasulpemberiamaranyang nyatakepadakaniu. laitujanganlah kamu menyembahmelamnkanAllah, sesungguhnyaakubinibang (jika kamu menyembahyang lamnnya)kamuakandi tfrnpa azab yang tidak terperi sakitnynpadahart pembalasan.

(SurahI-Kid 11:25— 26)

Allah juga berfirman tentang rahs!a hakmkatdsalahNab!Salehdalampensoalanaqmdahdenganflrman-Nya:

- ~“ ft jr’ . — — ~‘ — r) ~- — —

\~‘4~i~J~s ~JL,o~aLJ.)j~jjJAft,.< r5 —

~bJ~r~iVT ~jI :V J~*’~Ikr~Teijemahan:Dan kepadaTharnwl, saudara mereka,Sa!ihberkatw Wahai kaumku,sernbahlahAllah, tidakadabagi kamuTuhnn se/nundanipada-Nya....

(Surahal-A‘ràf 7:73)

TentanghakikatrisalahSyumbdalampersoahanaqidah,Allah bertIrman:

~ ft ft~ ~ ~_t_——.— •1 —~ 4,,s2.~J~LL~.dJh

AO Z~l:V iIy.~I~

Telemahan: Dan kepaila Madyan saudara inerekaSyuib berkata: Wa/tat kaumkuhendaklahkamu me-nyembahAllah, tidak ada bagi kamu Tn/tan selamndaripada-Nya

(Surahal-A ‘ràf 7:85)

Begitulah dalam risalah para Nab! Allah berfirmansecaraumum muthak:

&:L~ j~ci~s92

FALSAFAH

-—4~UjL3~i 4J~~c ~F :T~ cL.SJI ~jy..a

Teriemahan:Dan tidaklah Kami rnengutuskansebelumdaripada kamuseorangrasul kecualiKami mewahyu-kan kepadanyabahuwa tidak ada Tuhan melainkanAku. makahendaklahkamurnenyembah-Ku.

(Surahal-Anbiyà’ 21:25)

ICe arabmanakahyangditunjuk olehayat-ayatterse-but? Ayat-ayat tersebut tidak pun memperkatakanme-ngenai pembukt!an wujudnya Allah, sebahiknyamem-perkatakantentangsyidk (penyekutuan)!aitu !ktmqadataukepercayaanterhadaptuhan-tuhan.

Revolus! penentangan terhadap syir!k dan me-musnahkanberhala—berhalamerupakantugasyangterbesardalamnisalah Islam danbetapaulama’ terbesar,!aitu AbuRaihan aI-Birun!

52 ketika hendak menerangkan tabiatsemula jadi bag! tiap-tiap agama telah mempenkatakanbahawa“sifat semulajadi bag! Islam !alah Tauh!d.”

Justerudan!padaapayang dikatakan oheh al-Bmrunl!tu tentangtabiatsemulajadisemuaagamamasain!, makapastihahtabiatsemuaagamaitu bersatudalammendokongpdns!p tauhid.

Setiap Nab! membawarmsalah tauh!d, tetapi manu-sialahyangkeh!n danmenyehewengkanaqidahselepaske-wafatanRasulullah, iaitu penyehewengandaripadatauh!dkepadasyirik dan syirik merupakansatu kesalahanyangmelampaudalamkeimanan,

Manusia tidak pennahmenyehewengdaripadatauhidkepadaate!sme (IIM4) dan ateismeml belum penah wu-jud sebelum Zaman Yunani silam. Kelahiran ate!smebersama-samadengantamadun Yunan! tua menpakansatu bentuk penyelewenganIItnah dan agama.kelah!nan-nya mengidng!nyasylnik danjugatauhid,

TamadunYunani in! dad segi aq!dah mengandungit!ga aliran iaitu:

1. Syldk: !alah agamanegaradan adatkebiasaanyangdiamalkandahamnegara.Gejahami jelas dapatdilihat me-

93

ISLAM DAN ANAL

lalui sen!nyayang halus yang boleh melambangkanke-tekunanmenekabekerja.

Kekaguman masih wujud terhadap kesusasteraanmerekayangbenar-benarmelambangkangambananaqidahyangmerekaanuti.

Sejanahpem!klran dan kesusasteraanYunan! penuhdengancini-cini keberhalaandan syidk. Syinik di Yunanisamalahdengansyfr!k-syidk di tempat-tempatlain yangmenganjurkan satu gambaranyang tmdak muhma kepadatuhan, bahkankadang-kadangsehinggamenggambarkantuhan itu dalam bentukpatung atauberhalayangsenupadenganseseorangyangberdosa.

Adakahandamelihat tuhan-tuhanmenedmarasuah,menzalim!danbenzina?Itulah bebenapagambaranbentuktuhan-tuhanpadazamanYunani tua.

Bentuk-bentuk seumpamaitu tens teruklr secanatunun-temurun,diwadsi dan generasikegeneras!yanglaintanpamenimbuilcanperhatmanmerekauntukmengubahnya.

Dalam tempohtamadun in! berkembang,laltu padakurun ke-5, ke-4 dan ke-3 Sebelum Masihi khususnya,muncullah cendekiawanyang begitu namaijumlahnya se-olah-olahhang!tpadawaktu !tu telah menghujankanparaeendek!awanmeskipun kedudukan serta al!ran merekatidak samarataantarasatusamalain.

Sebahagmanbesar di kalangan cendek!awantetapmenolak syidk ialtu menolak agama rasmi negara.J!kaAllah mentadb!rkanwujudnya agamayangbenardi Yunanpada ketika itu nescayamerekaakan berpegangdenganagamaml danmenekatmdakakanterseretkedalampehbagalkesilapan yang dmcetuskanoleh Tamadun Yunani yangtenp!sahdarmpadawahyuItu. Malangnyamenekaterjerumuskedalamkancahpenyelewenganitu bukandenganpilihandan kemahuan mereka tetap! kerana ketmadaanataukehmlaniganwahyudandsalahyang benan.

Kita merasasedihapabilameng!kuti cenitayangdmbawaolehsejarahiaitu telah berlakusatupenistiwapadaZamanSocratesyang terurustanpawahyu,Cerita in! mempunyalendyangsangatmendalam.

Satuhan!Socrates— BapaFalsafahdanbapaahli-ahl!Falsafah- telah duduk berbual-bual dengandua orang

94

FALSAFAH

tokohfalsafahbermazhabPhytagoresyangtenkenaldimazhabin! diasaskanoleh Phytagoressendid selakuse-onangahhl falsafahsufi yangagung.Merekabertigaberbin-cangdenganserius tentangkesudahanroh selepasmall:Apakah maut itu satu langkah terakhln bag! seseorangmanus!adalamend kata!a benakhmnselepaskematlanrohdan jasadnyasekali atau mati Itu perpmndahandadpadasatukeadaankesatukeadaanyanglain sementararoh tetapkekal ...?

Adakahmanusiakekaldenganhaklkatnyaialtu denganrohnya, atau adakahmanusiamtu blnasa,bersamabadandan nohnya? Mereka bertungkus-lumus mengkaj! danakhmrnyamembawakepadabeberapadalil menthab!tkanbahawaroh akan kekal dan t!dak akan musnab dengansebabmusnahnyatubuh badan.

Menekad!ain sambilberehat-nehat,tetapi dalampada!tu merekamencubamenllal rumusanyang d!capal.Makaberkatalahsalahseorangdanipadamereka(hasil pemerha-Han tersebut) bahawa persoalanIn! masih memenlukanpembuktlanyangberterusansupayahebihmenyakinkan.

Itulah apayang dmsmmpulkanoleh oranglain hasil pe-merhatmanmereka, dan tmba-tibasalah seonangdanipadamerekamencelahlalu berkata,‘Tetapi . . - mtulahganisanpe-namatakal.” Merekaberdukacitakeranawahyubelum lag!diturunkanuntuk menjelasdanmemastikanpenkarami.

Kemudmantampil salahseorangdan!padamerekahalutensberbmcaratentangperbandinganyanghalusmengenaialat, kaedahatau carauntuk menyeberang!lautan meta-flzmka sementanamenyeberangmlautan kebendaanpula,umum sediamengetahumnyabahawaterdapatdua cara:

(a) Perahumerupakankenderaanselamatyangbolehdmgunakanoleh manusmauntuk menyeberangilautandanbelayardadpantalkepantaiyanglaIn.

(b) ha sekepmngkayu yang dianggapbahawapenum-pangnyasangatterdedahkepadabahayakanamditengahlautan.

Cara menyebenangmlautan metaflzika ialah melalulwahyuyangmerupakanperahuyangmantapdanselamat.

95

ISLAM DAN ANAL

Sementaraakal pula ialah kepmngankayu yangumumme-nyangkacukup mudahmenenggehamkanpenumpangnya.

Ahh!-ahhifahsafahYunanlberla-iabenarsupayawahyuditurunkan kepadamenekauntuk ditatang, d!sokong, di-dukung dandiaku! kebenarannya.Meskipun menekatidakd!takdirkan sedemikian!tu tetapi mereka tetap menolaksy!dk yangmenjad!agamarasminegarameneka.Justeruituapakah alternatifnya (kehanusannya).Pastilah kep!ngankayu mengamb!ltempat.Merekasemuamena!kmnya— Soc-natesmena!k!nya, Plato menaik!nya,Anistofle menalkmnyamalah sebelum!tu, Soph!tes,menaik!nya dan d!!kuti olehEficure dan kemud!annya Stonic. Ke manakah merekasampal?

2. Tauh!d: Tauhid mengikutkaca mata Socrates,Plato,Adstotle dan lain-lain lag!. Danin!hah anahal!nankeduadiYunan! padamasadahulu tetap! tauhid merekaml bukan-halt tauhid sebagalmanayang d!tanzilkan para rasul yangterselamatdanmpadasahahdansilap (salamsejahterakeatasmeneka). Tauhid dan Mazhab Socrateskeseluruhannyat!daklahmelambangkantauhidyangtulen,tetapimat!daklahsylnik.

3. Justenu!tu merekamembawaonanglain kepadaateis-me (il/tad) dan ateisme yang mutlak, mengingkari me-tafiz!ka. kebangkltan dan nisalah. In! jehas seperti yangtendapatpadaEficuredanparapeng!kutnyadi Yunansamaada sebelumnyaatau pada zamannyaataupun zamanselepasnya.

Mereka berpegangdengan hojik metafizika merekaseh!nggahilang pergantunganke ataswahyu dan merekapun berpecahkepadapelbagalpers!mpangan.Seandainyawujud wahyu, pastiwahyu tersebutdapatmemimpin me-nekadan tlklran merekadengantenangdandamai ke per-sadanya. Semenjak iniIah ateisme muncul di alam mlyangbermuhadan!padaYunani.

Jadilah masalahberagamapadapembicaraandalamsuasanapemikiran yang berakarumb!kanYunani sebagalmasalahakalsemata-mata,t!dakadakena-mengenadengan

96

FALSAFAIl

wahyu. Kemudmankeadaanin! tens benjalan meng!kutpenhmtunganbiasaakal.

Onangyang ben!manmembuktlkankeimananmerekasecanaakal. Golongan ateismepula memesongkan!lmulogik kononnyauntuk membuktlkanketidakpercayaanme-rekakepadatuhan.

PersoalanseumpamainI tensbeijalandenganjayanya.Adalaht!dak dmragu!bahawatokoh-tokohberkenaantelahmengemukakansatupengolahanyangsangatmenanikdalampengtthbatanwujudnyaAllah.

Socratespernah bertanya kepada sahabatnyayangmeng!ngkanikewujudan Allah dengan katanya: “Adakahwujuddaripadakalanganmanus!aonangyangengkaukagumiterhadapkepandalannyamencipta sesuatu?’Sahabatnyamenjawab:“Yar lalu menamakanahl!-ahli syaindantukang-tukang ukmn sebagalorangyangpandaldanmahir.

Socratesterusbentanyalag!: “S!apakahdi antaramerekabenduayanglebihtinggikedudukannya?Apakahorangyangmengukmr tugu-tugu yang tidak bergerak dan tidakmempunyaiakal atauonangyangmenguklrbayang-bayanghidup danbergerak?”

Sahabatnyalalu benkata. “Siapakah yang menciptagambar-gamban!tu, apalcahhas!lnyadanipadaperbuatansecarakebetulanataukemablranatauketehitian,ataubu-kan dadpadaperbuatanakal?’

Socratesberkatalag!: “Jika kita mengandalkansesuatuyang t!dakjelas maksuddan kegunaannya,malta apakahpandanganandatenhadappenkara-perkaraitu?Danapakahyangandamil!ki yangtendiddanipadaperbuatanakal?Danapalcahyang andam!l!km yang terdid danipadaperbuatanhasilkemahlranatauketehit!anTJawabsahabatnya:‘Tidalcsyak lag! bahawaapayangjelasternyataakantujuan dankegunaannyaadalahhasmldaripadaperbuatanakal”.

MakaSocratestens berkata,Atau t!dakkahandame-1!hatbahawaPenciptamanusiatelahmenjad!kanmanus!apadaawah-awalkejadmannyalag! mempunyalalat-alatpan-caindenayangterriyatamempunyalkegunaanyangbesar?MakaDia membedkepadamanuS!aduamatauntuk mel!-hatdandua tel!ngauntuk mendengarapayangdipenlukanolehh!dupnyadanapakahadafaedahbau-bauansekmnanya

97

ISLAM DAN ANAL

tidak adaalat mengh!dunya(hidung)?Bagalmanakahk!tabolehmerasamakanandanmembezakanantaramanisdanpahlt sekmranyakmta tidak memllikm l!dahuntukmerasanya?Sesungguhnyapendenganankita terdedahkepadapelbaga!kelemahan,Atau t!dakkah andamelihat betapat!ngglnyakuasaTuhanyang menjadikankelopak-kelopakmata se-bagaipintu-pintu yang boleh mencegahsesuatudanipadaterkenapadamata,beg!tujuga kudratAllah yangmenjadi-kan bulu-bulu mataseumpamakul!t-kulmt buahyangme-l!ndung! dadpadatenkenabahaya-bahayaangln?

Apakah yang boleh andakatakan kepadaalat pen-dengaranyangsanggupmenedmasehunuhsuarayangdatangdan tmdakpennahmuak samasekall?

Adapunbinatang-binatang.andaboleh melihatbetapabmnatang-binatangItu menyusunrap! gigm-g!gmhadapannyauntukmenglgltsesuatuyangmasukdanseterusnyadmmamahseh!nggahancuruntuk ditelan?

Justemitu, kalaulahandabenan-benarmemenhat!kans!stem !tu, adakahandamasih menagumdenganberkata:“Adakah In! darlpadaperbuatanakal?’

Berkata Adstofle Dymas: “Ya ... apabila kita benfIk!rpadapenkarademikman!tu tentulah kmta t!dak meragu!lag!bahawa!tu semuaadahahhasil perbuatanPencmptayangMaha Bijaksana yang beg!tu sekal! memel!hara segalakejadianyangdic!ptakan-Nya?

Meskipun pengutaraanin! nampak menadk danmesk!punpara pendukungakal ketuhanansepert!Plato,Socratesdan Descantemengemukakanhujah-hujahyangkuat, namun permasalahan sehuruhnya !alah satupenyelewenganyang d!taja oheh suasanaYunanl yangkehilanganwahyu. Tmdalc ada seorangpun yang mampumempenbetulkannya.Justeru Itu jadmlah penyelewengansebaga! sesuatu yang telah sebati dan b!asa yaknipenyelewenganyang sed!amenyeleweng.Apakah sebenan-nya masalahin!?

Seorangsahabatku(pengarangbuku thI) telahmemba-wasatuk!sahyangsangatmenarikperhatiandanperasaanseh!ngga membuatkan aku berfikir tentangnyaselamabeberapahad. Aku tidak langsung menduga bahawakebenanan!manbolehmembawaseseorangmtu ketahapIn!.

98

FALSAFAI-I

Bercedtalahsahabatkuitu. Behlauialah seorangyangberketununanSudan dan sangat terkenal dan! seg! ilmumahupun!man.KatanyadisempadanSudanterdapatsebuahkampungyang terpencmldan mungkin seonangpun tidaktahu mengenainya.Tetapm terdapat seorangyang benar-benarwaralcdansalih t!nggal di kampungmtu.

Lelakl in! denganalamnyayang tersendini hidup d!kampung!tu dandmat!daktahumengenalsekmtannya.Tetapikedapatanonangtententuyang sedngmengunjung!kam-pung tersebut. Merekasemuamemakaipalcalanyang ter-tentu denganwanna-warnayanghamp!ntidak berbezaan-tarasatudenganyanglain. Jad!sahabatku!tu merasakankampungin! sahajayangnampaksebegiturupameng!kutgambanannya.

Padasuatuhart beliau terpaksaperg! ke sebuahban-danyangjauh danin! adalahsatupedstmwayangjulung kal!berlakudalamhidupnya.Dma tmdaktahujalandanlonongkebandan!tu bahkantidak tahu bagaimanahendakperg! kesitu ... sedangkandma mesil pergi ke situ

Maka dengan!tu tampmilah seorangpendudukkam-pung benkenaanyang anif denganpeijalanan.lalu menekaberduapun musaflrlah. Tiba-t!ba apabilahampir denganbandar berkenaan,bel!au telah mel!hat satu pandanganyang menakjubkannya... beliau mehihat seorangpegawalInggerisTMelihat seorangpegawai hnggerisci! Sudanpadawaktu !tu adalahperkarablasasahajatetap! sahabatkltaitu belumpemahmelihatnyasebelum!ni. Lantasfik!rannyaberkisan sepenti benikut: Oh kenapa “makhluk in! tehahmencukunjanggutnya” seh!ngga11cm sedemilc!anrupase-olah-olah“janggutnya langsungtidak pernahwujud” jus-teru kerana nampaknya dma tehah “menarahnya ataumelicinkannyahab!s-habmsan.”

Kemudman“makhluk” in! pulamengenakanpaka!anse-begmtudengandipasangtal! pinggangbesarmenentangmeng-!kat ke bahagmantengahtubuh badannya... Apa In! ... apain!? Lantasd!soal kepadaralcannya.“Siapa in!?” Jawabna-kannya,”Itulah onangputmh (khawajah).” Dia belumpernahmendengankalimah seumpamain! dantens bertanyalag!:“Apalcahorangputmh!tur Jawabsahabatnya,“Oh ... (onangkafIr) ,.,“ Itulah apayangdiketahu!olehsahabatnya... . De-ngant!ba-ttbadia pun mengeletandanberkeluhkesahse-

99

ISLAM DAN ANAL

rayabertanyahag!, “Apakahonangitu mengkaflrkanAlhahT’Sahabatnyamenjawab,“Ya, dma mengkaflrkanAllah.”

Lelaki yang salth dan bertaqwa itu muhalah merasat!dak tenteram dan meluat melmhat orang kafin itu, dankebencianItu sudah tidak dapat d!kawal lag! ... dma puntermuntah-muntah.

Sek!ranya perasaanmenyayat hat! apabmlamelmhat(benda-bendaataujenama-jenamayang kotor dan jelek)penasaanyangsamajuadinasalapab!lamelthat kekotoran-kekotoranyangbers!fat ma’nawi (mengkufurkanAllah).

Mengkufurkan Allah pada pandangansahabatkitaialah satu himpunan dadpada“jenama-jenama,pjmk dankotor yangbersifat manawi (rohanU” yang sehayaknyadi-pandangjelek dan hmna seh!nggamembuatkannyasampaltermuntah-muntah.

Lojik sahabatkita dalam keadaanin! ialah mengmng-kari suatuyangcantik adahahdipandangjelek olehjiwa danhat! nurani seseonang.Sekmranyakecantikandan kebamkanitu sangatbesarmakameninglcatlahperasaanjelek terha-dap orang yang meng!ngkadnya.Kemungkanansangatdipandanglecehdanhina.Apabilakita melihatn!kmatyangd!kurnmakankepadakita. sesungguhnyakita sedanbahawaklta memperolehnyadadpadaAllah. F!rmanAllah:

‘~- c_—,’.~ -

a V k.~l : I 1 Ja.WI ~jju

Telemahan:Dan apa sahaja nfkniat yang ada padakwnu rnakao,dalahía daripadaAllah....

(Surahat-NahI 16:53)

Apab!hakita mehihatkepadabilangannlkmat !tu tentu-lah t!dak terkira banyaknya.F!rman Allah:

—‘ $.~ ~ ~ 5<. -

Lk~aj~4~L.L~.’ U~J

~ : it ~ S)JJ

Telemahan:Dan sekiranyakarnu menghiturignikmatAllah pasti kamutidak mampumenghitungnya

(SurahIbrahim 14:34)

100

FALSAFAFI

Maka siapakahyangberan! tampil meng!ngkariakannikmat-nikmat, sedangkand!r!nya penuhdengann!kmat-n!kmat tersebut. Keingkaran kepadakebaikan membawakepadakufur. Keingkarantelah sampai kepada kemun-caknya. Kejelekan telah sampa! kepadapenghujungnya(termuntah-muntah).

Perasaansahabatk!ta tad! bukanlah d!buat-buatatau disengajakan,tetapi sek!ranyakita menyclami ha-kikat perasaannya!tu, maka ternyata bahawafenomenaitu merupakansatu pengucapanyang halus yang timbuldaripada“kebenaraniman” dan “ketulenan fitrah semulajad!nya.”

Aku sememangnyasangatterkejut dengankesampa!-an !mannyake tahap itu. Aku pun mula mencubauntukmenghubungkannyadengan apa yang pernah diketahu!melalui perubahanaku selama!n! ... fikiran yang benar-benarmenguasa!jiwaku apabilamembacanya.

Ia merupakantIkiran-fik!ran sekumpulan(tokoh-tokohpem!kir) yang tidak boleh dipandangrendahatau d!per-kecil-kecilkan oleh (keenakanfik!ran dan oleh tradisi-tra-dlsi berfikir) khusustentangpersoalan-persoalanateismedankufur.

Gar!s(keb!asaandanketermakiuman)tentangpersoal-an in! ialah orang yang beriman menyebut bukti-bukt!wujudnya Allah berdasarkanbukt! atau dal!1 wujudnyakesansebagaibukti kewujudanpenciptanya(setiapbendamestiadapenc!ptanya).In! adalahsatudal!1 yangkuat.

Orangmuthidpast!secarabodohnyamenolakhujah in!denganberkata.“Tidak ... waha!orangyangber!man:Masa-lah !ni (Ieb!h suci)daripadakedudukanitu bahkan!a (lebihnyata lagi terang) daripada keperluan kepada (sebarangbukt!).”

Berkataulama’hujah terkemuka,IbnAta’ r.a, “Sekh-a-nya(satukejadian)dar!padapelbaga!kejadian,yangenggandenganterangjelastidak memerlukansebarangdal!l bukt!kewujudannya, malta (penc!pta kejad!an itu) past! leb!hutama tidak memerlukan sebarangbukti sebaga! dalilkewujudannya.”

BerkatalahIbnAta’, “WahaiTuhanku...bagaimanakahbolehdicari bukt! kewujudanEngkaudengansesuatuyangkewujudannyasememangnyabergantungkepadaEngkau?

101

ISlAM DAN AJ~AL

Bilakah Engkauhilang ghaibsehinggadiperlukandali!membuktikan kewujudan Engkau?Dan bllakah Engkaupergijauh sehinggameninggalkankesan-kesanyangbolehmenanipakkandemikian?BagaimanakahbolehdibayangkanEngkaudiindungiolehsesuatusedangkansekiranyaEngkautidak wujud sesuatuapapun tldak akanwujud

Jauh sekalilah perbezaanantara yang hendak Iabuktikan (Allah) denganlain-lain. Yanghendaicdthuktlkanwujudnya Itu sememangnyate!ah mengenal! kebesaran(keranaasalnya).Maka menthabitkanwujudnyaitu adalah(keasalanwujudnya) sementara(mencaridaffi menthabit-kanwujudnya)adalahdarlpadatiadakesampalankepadanya.

Oh! ya (bilakah Ia hilang sehinggaperlu dibuktikankewuJudannyasemula?Danbilakah Ia pergijauh sehinggatertinggal kesan-kesanyangboleh menyampaikankepada-Nya?

Berkatalahal-ImamAbual-Hasanal-Syazalir.a: “Beta-pa ganjil sekali bahawakejadian-kejadianlahyang bolehmenyampaikankepada-Nya.Oh! Apakah sampaiwujudnyakejadlan-kejadianbaharulahboleh sampalkepada-NyaT’

Al-Imam tens berkata.“BagalmanakahIa bo!ehdike-nail (denganpengetahuan)sedangkandengan-Nya(pengeta-huanItu dikenali)?’Al-ImamJugaberkata.“KIta inemandangkepadaAllah denganpenglthatan-pengllhatanIman, makakita tidak perlu lag! kepadadali! danbukti.”

Beliauseterusnyaberkata:pendukung-pendukungda-111 danbuktl adalahumum. di sisi ah!i menyakslkandanmelihat (a/Ui syuhüdwaal-a‘yàn), keranaahli menyaksikandanmelihat tadi mengagung-agungkankebenaran(aL-haq)yang padazahirnya semacammemerlukandalil dan ba-gaimanaicah(memerlukan kepadadalil) o!eh yang meng-anjurkan dalil? Dan bagaimanakahIa yang (dikenali de-ngannya)sedangkanIa (dikenali baginya)?

Sesesungguhnya(percubaan)mencari dali! ke atasAllah adalah satu percubaanyang salah. Bahkan pende-dahanmengenalpersoalanml adalahsatupelalananyangmenyelewengdaripadaperjalananyangbenar. Bagaimanakesalahanml bolehtimbul? Danbilakahpenyelewenganin!mula berlakudalamsuasanaIslam?

Rasulullah s.a.w. mula membawaberita gembirade-ngantauhiddanmenyerukepadapenyerahansegala-galanya

102

FALSAFAM

kepadaAllah S.W.T. SesungguhnyaRasulullah telah ber-perangdemi keranatauhid. Rasulullahbersabda:

~! ‘JN :~,J,L ~~~LJI J.~Lii~ic~.1

.4ij1 J~4jL~,~ ~ ~ AJL. r.as~ sAi L~JL

Telemahan:Aim dtperintahkan rnemerangi rnanusiasehinggamerelcaberkatw lYdak adaThhanmelainkanAllah, makasestapayang berkatademikianfbi tersela-matdaripadaaku,hartadanfiwanyainelainkandengankebertarandanperkiraannyakeatasAllah”

Berlalulah tahun dan harm ... dan Rasulullah tensdenganrlsalahnyadantidak Ia tergelincirdarmpadanyadantidak bertolakansur (tandzul) daripadabatas-batasnya.

Firman Allah:

—- ——

a V A ua ku—aTerJemahan:Patutkah Ia menafikan Tuhan-tuhanyang berbilang Un denganrnengatakan:Tuhan hanyasatu? Sesungguhnyatnt adalah satin perkara yangmenakjubkan!

(SurahSüd38:5)

Tetapl Rasulullah s.a.w. tidak pemah memperkata-kan untuk membukti ataumencarlbukti dalil - mengenalpengtthbàtanwujudnya Allah. Dan dadaseorangsahabatpun yangbertanyaBagindatentangnyatidak kirasamaadasahabatdaripadaketurunanArab ataupuntidak (‘aJWTO.

Telahberlalulahpemermntahberajadanjugapemerin-tah awam (madanO. Namun persoalan mi tidak pernahdisentuhmeskipunzanianmi penuhdengancerdikpandaidalampelbagaidisiplmn Ilmu.

Sesungguhnyaal-Qur’an itu penuh denganpengith-bätan tauhidyangjuga merupakansatumatlamatdaripadamatlamat-matlamatterbesarai-Qur’an mengarahmanuslakepada(tauhiddanaqidah),(tauhidpadaibadat)dan(tauhidpada memmntapertolongan). Tetapi ia tidak menjadikan

103

15MM DAN AKAL

pengithbàtanketuhanansebagaisatu matlamatdaripadamatlamat-matlamatnya.

Memangdiketahumbahawakita (biasa)berkatabaha-waal-Qur’anmemangniengithbatkankewujudanAllah (me-lalui dali! pemeliharaan)atau (melalumdalli kesandaripadaPemberikesan).Disebutkandemikian itu berdasarkanpe-nyaksmandaripadaal-Qur’an al-Karmrnsendiri.

Terdapatbanyakayatal-Qur’anyangmemperkatakantentangpemelmharaandankejadian.Tetapial-Qurantidak-!ahmemperkatakansedemmkmanItu dengantujuari (mencaribuktl dan mengemukakanbukti). In! adalahyangbanyakterlmndungpadasesetengahakal. Sebaliknyaal-Qur’an me-ngemukakanayat-ayat itu (sebagalmemperkatakanten-tang nikmat-nikmatAllah yang melmmpah-limpah)banyak-nya kepadamanusia.

Memperkatakantentang(kuasaAllah dankebesaran-Nya) memperkatakanbahawaAllah adaiahPembekalNik-mat yangbersifatKasih sayangdanPemurah,yangGagahPerkasa(yangtidak adapenghaiangkepadakuasa-Nya)danpintu rahmat-Nyatmdak boleh ditutup oleh sesiapapun).

Ayat—ayat al-Qur’an daiam bentuk mi sebenarnyamemperkatakantentang sifat-sifat Allah padakebesarandan kecantmkan-Nya.bukan hanya (membuktikan peng-ithbãtan) atau (menjawab kepada penentanganpeng-ingkaran). Rasulu!!ah s.a.w. berperanansesuaidan selaridengansuasanaal-Qur’an.

SesungguhnyaBagmndasentiasabersungguh-sungguhsupayaumat Islam berpegangteguh (Istfqdmah)denganal-Qur’an sebagaimanayangditurunkan.

Daiam zamanAbu Bakar al-Siddiq umat Islam tenshidup sebagalmanamerekapadazamanRasulullah(sangattinggi aqidahketuhananmereka)sambilmenujuke tempatyang lebih tinggi, suci dan merekasama sekali tidak me-lebth-lebihkanpadamembicarakanwujudnyaAllah.Merekatidak meletakkanAllah dalambidang (skop) perbincanganuntuk membukti, menafi, mengambm!danmenolak.

Begmtu juga keadaannyapada zamanKhalifah Umaral-Khattab danzaman-zamanselepasnyasehinggake za-man keemasanumat Islam iaitu zamanpemerintahanal-Ma’mun. Kamubolehmemujia!-Ma’mun sebagaimanayang

104

FALSAFAM

kamu kehendaki,tetapi al-Ma’munjugatmdakdiragulmem-punyal duakesflapanbesar.

Pertama: Beliau telah mengambil bahaglan dalamperselisihanyangberlakudl kalanganparau!ama’ Islam -

perse!isihanpendapattentangpersoalanilmu kalain — de-nganbertmndakmenmndasgolonganyang menang.

Al-Ma’mun juga bertmndak dengan menggunakankekuatan tentera,polls dan hartabendadanjuga berlin-daksecaramemancingdanmenggertak.Bellau tidak wajarmelakukansedenilkiankeranabelmaumerupakanseorangpemermntahdanpengembala.Campurtanganpemerintahdikalangan kumpulan-kumpulan rakyat sewajarnyame-rupakan campur tangan seorang bapa dalam pennasa-lahan ana.k-anaknya,menenangkan,mendamaikansertamenjernihkanmerekaataucampurtanganseorangkakakterhadapadlk-adiknya.

Al-Ma’mun tidak berbuat begitu tetapi sebaliknyamenggugatdanmengancamsatugolonganyangmenindasal-Imam Ahmadbin Hanbal53yangberdiri denganpendiri-anyangmulia terhadapdid danumatnya.Al-Imam Ahmadbangunbagalkan gunungyang tersergamyang tidak relamelihatkebenarandiperkotak-katikkandengansewenang-wenangnyaatau kebenarandigantikan dengankebatilan.Beliau ditmndasoleh al-Ma’mun,jadilah al-Imam menang-gung derita demi aqidah sebagalmanayang pernah di-tanggungolehorang-orangyang ikhlas selamain!.

Adapun kesilapanyang keduaialah perintahnyasu-payadmteijemahkankitab-kitab aqidahdanakhlak-akhlakYunani. Sedangkansebelummi umat Islamtelahpun men-terjemahkankitab-kitabYunanl.Tapiyangmerekateçfemah-kanialahkitab-kitab sans,astronomi(falak), kajihayatdanlain-lain lagi yangberkaitandenganbidangkejadianalam.

Tetapi merekajuga melihat sekiranyasemuaaqidahumat-umat lain itu benar, malta apayang merekamilikiadalahlebih benardaripadaapayangadapadaumatyanglain itu. Ini keranaklta dibantu oleh sumberketuhanan(uslUb IlàhO. Sekiranyaitu semuabat!!, maltakita tersela-mat daripadakebatilantersebut.

SesungguhnyaaqmdahIslambersumberkanal-Qur’an.A1-Qur’aniaiah kitab Allah yang tidak dmdatangikebatilan

105

ISLAM DAN AKAL

darm manajua,kitab yangditurunkan daripadaYang MahaBijaitsanalag! terpuji. Bagaiimanaboleh sesuatukaum itumeninggalkan!kutan ml lalu pergi membacaaqidahdalamkitab-kitab manusla yang berkemungkinan sa!ah dankemungklnanbetu!.

Pendirianumat Islam dahulu terhadapakhlak danperundangansamasahajadenganpendirianmerekaterha-dap aqidah. AI-Ma’mun telah memusnahkansuasanamidan menghapuskannya.Penterjemahantentang aqidah-aq!dahdan akhlak-akh!akItu telah berp!ndahmasuk kedalam persekitaransuasanaIslam sed!klt demi sedikit.Tetapidengansebabberterusan,berulang-ulangdan te!ahmenjadi kebiasaan,maka keadaarmyatelah berubah. Latelah mengundangpembacaan,kajian, perbincangandanperbalahan.

Membuktikan kewujudan Allah merupakan satupermasalahanyang lahir padazamansyirik Yunan! tetapiturut kemba!! mengambiltempatmeskipunpermasalahanIn! berlatarbelakangkansuasanadi Yunani itu sendiriyangmenampakkanpercanggahanjelas antaraagamamenyem-bahberhaladenganke!ojikanpemikiranlnte!ektuai.Juste-it itu paramntelektualYunani te!ahberpegangteguh(iltizam)denganakal dalammenghayatiaqldah-aqldahdanakh!ak-akhlak.

Mereka menundukkansegalapersoalanaqldah danakhlak di bawah telunjuk akal. Apabila sahaja berbuatdemikian, mulalah mereka bersellsih dan bercanggahpendapat.Jadllah setiapmasalahkecil ataubesarsebagaibahan percanggahandl kalangan cerdik pandal mereka.Pandangan-pandangantidak pernahdapatdisatukandanberikutnya tidak dicarl persefahamanterhadappandang-an-pandanganyangbersimpang-slur!tu.

Sesiapayang membaca sejarah falsafah dia akanmengetahulbahawametodeYunani (rnanhajYünÔ.ni) dalampersoalan-persoalanaq!dahdanakhlakakanberkesudahandenganperselisihandan percanggahanpendapat.JustenItu Ia gagalmencapaisatu keputusanyangbersifatyakin(na4jahyaqh&dyyah).

Apabila andamelihat kepadarangkalanfikiran yangsesat,andapast! dapatibahawasumbernyaialah kaedah

106

FALSAFAH

Yunani. SesungguhnyaperlanggaranadabberasalusuilcanYunan. Dramadanpementasanliar danganassertajahat(fäjtr) yang berasaskanadegantidak sopan adalah ber-akarumbikandadYunanl dahulu.

Kesemuanyaitu kemball kepadabmd’ah atau ciptaanpemmkiranYunanl yangberbunyl “seni untuk seni, sasterauntuk sastera.”Bld’ah atauciptaanYunani yang lain jugaada menyebut “ilmu untuk Ilmu.” Tamadun lain tidakmempunyalkata-katahikmah atau sakti seumpamaIn!.

Sesungguhnyasastera,keseniandanilmu dalamtama-dun yanglain menjuruske arahkemu!iaan(fadIIaJ0. ... ke-manuslaan(insaniàh)... ketlnggianroh (al-sumuwaI-thltU.

Tamadun Yunanilah yang mula-mula menurunkannilai-nilai dan mencatatkan kayu pengukur kepadaperhitunganmanusia yang sentiasalemah, kurang danmeraba-raba.Ia t!dak pernahmencubamengangkatmann-siakepadadaijat tertinggiyangdisukalAllah sebagaimanayangdiajar olehpararasul-Nya.

Tamadun Yunani juga menunnkan aqidah-aqidahkepada perhitungan manusla yang lemah, kurang danmeraba-rabaitu. Inilah juga yang menjadikanpersoalankewujudanAllah S.W.T.sebagalpersoalanyangbolehd!am-bil, ditolak, dlingkar dan diithba&an. Sayangnyafalsafahml diteijemahkandenganperintahal-Ma’mun.

Bldahatauciptaanmi mulalahterbentuksedikitdemisedikit. Malta meletuslah bid’ah perbalahanyang tidakpemabkunjung padamdi kalanganmanusiayangbersifatlemah dan mencari-cari (takhabbut). ParaIntelek Yunanitidak pemahbersetujuterhadapsatu-satupendapatdanmerekatidak pemahstabil denganmana-manapendapatdalam dunia pemmkiran.

Apabila dikumpulkan semuapendapatmereka kitapastlmendapatisatuhimpunanpercanggahanyangseriusdanhebatiaitu kebenarantidak dapatdip!sahkandaripa-dakebatilan, bahkantmdak adadi sanajalan “secaraakal”untuk membezakanyang haq dan yang bath. IM keranakayu pengukur itu sendiri (akal) tidak mampu untukmembezakannya.

Al-Ma’mun telahmengarahkansupayaditeijemah,di-kaji dandiambil beratakanwarlsanatautunasYunanl Itu

107

ISlAM DAN ANAL

sehinggafasih l!dah menyebutnya,terhibur telinga men-dengarnya,“tangan berpmndah”,“otak membahag!nya”danlantas “dmkembang-kembangkanoleh sesetengahjuaraakal”, sehinggamembuatkanpersoalanmembukt!kanke-tuhanan (Uhbàt al-ulühiyyah) menonjol sedik!t dem! sedi-kit. hattajadilah Ia suatu kebiasaanyang tidak asing danganjil sepertisebelumnya.

Ateis atauorangmenolakwujudnyaTuhandalamse-panjangzarnansememangnyasangatgembiradanbermmnatmelihat fenomenaperbmncanganmasalah ketuhanan in!da!am erti kata seandainyapembuktlan bo!eh diterima,makapenolakanjuga boleh diterima.

Sangatmenggembirakanmerekabahawapara peng-kaji telah beijayamenunnkan persoalanMI daripadadl-balut! oleh suasanakudus atau suci (mulia) yang tidakboleh disentuhkepadasuasanakeingkaran.Merekatentumempunyaljustifikasi yang tersend!ri, namunyang pen-tingnya persoalanin! telah bertukar rupa menjadi satupeluanguntuk perbalahan(jadal).

Sememangnyatidakdiragulbahawasetlapumatmem-punyal perkara-perkarayang sucidan bagi umat Islam Iaadalahaqidah. Malta hendaklahma mumi. jemlh danhaki-kat agamayangsenang(mudah)dan terang(je!as).

Apab!laada“keingkaranuntuk menyanggahinya”oleh“seseorangyangsukaperkaraseumpainaItu” makadmahen-daklahberoperasidl bawah“undang-undang”yangmung-kin bo!eh “merubah” beberapa“sekatan-sekatannya”...FirmanAllah Ta’ala:

S ~ — — — 5 CC —..- —,

~

V ~)Ij~S~ JI ~Thijemahan:DansesiapayangberpegangteguhdenganAllah sesungguhnyaIa dtheri petunjuk kepadajalanyang lurus.

(Surahàhi-’Imràn 3:101)

108

FALSAFAH

NOTA BAB

1 Al-Farabi Ihsa’ al- LII urn.2 Ibid.3 Al-QiftI. Kltab Akhbar al-Ulama’ bi Akhbar al-Hukarnu’.4 Mulhid - ateis,orang tidak mempercayaiwujudnya tuhanseperti ko-

munisdan sebagainya.5 MazhabWujudi(existeattails). Merupakansalahsatumazhabfalsafah

yang lahir di Darat. Falsafah Mi ttdak Iebth dartpadaaliran-altranflktran yang ttdak menentudan jauh sekali dartpadaberperananmenganjurkangagasan-gagasanyangpositif bagimenyelesailcanapa-apamasalahyang dihadapiolehmanustadalarnkehidupanmereka.Sekarangterdapatduaaliran mazhabin! lain! percayalcanTuhandanateis (mulhid). Tokoh utarnakumpulan pertainaialah ahli falsafahJermanyangmenganutajaranKatholilc,Karl Jespersdanahli falsafahPerancis,Jean Paul Sartre. Mengikut Dr. Muhsetn Abdul Hamiddalambukunya al-Wujudiyyah Wa Wajihat al-Suhyuniyya.hbahawaaliran UhadyangsebenarmenguasaifalsafahWuJudlyyahmasakint.Rtngkasnyafahamantnt ialah satucanggal-ianatanbangkanganyangberupacabaranterhadapwartsanagungyangtelahdibina olehparanabi,sallhtn,ahli falsafah,penyatrdanahIl fikir yangbertanggungja-wab. ParapendokongWuJudtyyahsecaramutlak berpegangdenganke-wujudanrnanuslasebagalberrnulanyabagisebarangfiktran. Bagimereka,ttdak adaapa-apasisternatau teortdaliulu mahupunseka-rang yang mampu menyelesaikanrnasalah-masalahyang duhadapiolehmanusta.BerkatalahSartre:“Isu sebenarbukanlahmasalahkitapercayawuJudnyaPenciptatetapi kita percayabahawamasalahitubukanlah berkaitan dengan wujud atau tidalt wujudnya Pencipta.Masalahnyaialali manusia sernestlnyamendapatthal dlrinya yangakan luput dan sekali gus dia pastt tidak dapatmenertniabahawaadanyasebarangkuasayang bolehrnenyelainatkannyadartpadaha-ktkat dtrtnyattu. Justeruitu seseorangsemesttnyabebasmelakukanapa sahajayangdia maim denganapa eara sekailpun.’ Kita bolehmemahanitbahawaparawujudiyyah tidak mempercayaiAllah dantidak mahu ter!kut dengan sebarangperaturan. undang-undang.etika,nilai akhlakdansebagainya.Oleh itu merekad!anggapsebagatanjing laparyang ke sanake mart tanpasebarangtujuan. FahamanSariredanslkapnyayangmenyokongIsraelmerampasburntPalestinrnembukttkanfahamannyaItu berakarurnbikanYahudi. Bermulanyaatiran tnt ialah kewujudanmanuslamendahululsegala-galanya(exis-tenceprecedes-essence).Tokoh-tokohaliran tnt antaranyatalahSoro-ken Kierkegaard(Jerman),Martin Hetdegger(Jerman).ClrabrtalMer-eel (Perancts).MarleanDonty (Peranets).Albert camus(Peranets)danMartin Buber(Perancis).MengikutDr. Nawalal-Saiqh:Asal usulalirantin adalahdaripadafalsafahSocratesdan Plato. (Lihat kttabnya: at-Maj’jie’fl at-Falsafah),

6 Sophists: golongan sufsata’Iyyun’yang menjadikan inderasebagatpengukuryangbalkdanjahat.Misalnyamerekaberkata:Sesuatuyangbaik Itu adalahapayang dtlthat otehseseorangitu sebagalbalk danbegttujuga sesuatuyangjahat. Denganperkataanlain golongantntrnenjadtkanindividu ttu bebasmelakukanapa sahaja.GolongantnttelahberjayamenguasaimasyarakatbeltaAthenspadawaktu itu danmerekatelahdilatih untuk menjadiorang-orangyangpetahbercakap

109

ISLAM DAN AKAL

danmahlrrnematahkanhujah-hujahlawan.Matlamatmerekabukanlahuntukmenegakkankebenarantetaptsemata-matauntukmembatalkanhujah-hujah lawan dengan apa cara sekalipun. Mereka memutar-belitkan ucapandan bennain-matndengankallmah supayamenge-lirukan orang-orangyanglngtnberdebatdenganmereka.Golongantntmengenakanbayaranyangttnggt terhadapucapan-ucapandanlaUh-an-latthanyangdianjurkan. Paraulama’ Islamtelahmembahagtkanaliran tnt kepadailga kumpulan: Pertama:Phytagores:Falsafahnya;Individu lalah qtyasankepadasemuaperkara,sainaadabalk ataujahat.Kedua:Gorg!as:Falsafalmya:seklranyadtandatkansesuatuttuwujud. maka pada haklkatnya ta ttdak wujud dan seklranyakttamengandalkansesuatuttubolehdtketahut,makahaklkatnyaIa t!dakboleh dtketahul.Ket!ga: Byron: “Mazhabyangtldak diketahul”. Parapendokongmazhabtnt talahmerekayangmeragutdan meragutapayangmerekaragul.Al-lmain Ahu Mansural-Maturldt (menlnggalpadatahun 333H./9MM.) rnenylfatkan kumpulan In! dengan berkata:~Apabt1ak!ta mengetahulbahawa seseorangInsan Itu mengetahulsesuatu,kemudlanmenafikannya.lalu merasalgembira; kemudiandiaberambuslalu lenyaplahsegalayangdiketahulbagalkanhtdupandl daratyangakanmall bIla dlcampakkanke dalanilaut danbegltulahsebaltknya,bagalkankelawaryangjaga dl malam hart dan ttdur dlwaktu slang.In! sebenamyabukanlahilmu tetap!hanyasatupegang-an semata-matayang semestlnyabercanggahdengan pegangan-peganganlain. Lthat al-Maturidl, Kitab al-Tauhid, disimttng olehDr.FathullahKhallf, 1970. hIm. 153- 156.

7 Rasionalis (akhlanlyyun). Golongan yang tunduk kepadarasionalakal semata-matadan segalahakikat mestllah diterima oleh akal.Antaratokoh-tokohaltranaqli In! lalah;Descartes,Esbktnoza,Lebelntz,dan Paulsen.Mazhabaqil In! terbahaglkepadaaqll metafizika,aqliriyadhi dan agli rigadhi dan aqhsunnt (pent.).

8 Mutazllah. BerasaldaripadakalanganArab uzlahyang bennaknapemenctlandlii. GolonganIn! diasaskanolehWasil binAta’ yangtelahberkhilafpendapatdengangurunyaal-Hasanal-Basil tentang‘pelakudosabesar’la!tuAbuHuzatfah.WasilbinAla’ (80— 13 lB.) berpendapatorangyangmelakukandosabesarberadaantarakafir dantman, tidakdihukum kafir secaramutlak dan t!dakjugaberiman secaramutiak.Justeru Itu bel!au berpthdahke sudut tertentu di Masjld al-Basrahmengajaranak-anakmurldnyasendlil. Maka dengantindakanitu, al-Hasanat-BasilpunmengeluarkankenyataanKamI telahmemlsahlcanWash”dandart sini ttmbullah ungkapan“Mu’tazllaW yangbermaksud*ang terplsahatauterpendil.- Ada sumber-sumberyangmengatakan

bahawanamaIn! dibertkankepadagolonganyangmemencilkandirtdarlpadaduapuakyangberperangIa!tupenyokong-penyokongsayldlnaAll dan Mu’awlyah. Golongan In! Ingin menjauhkan dlii darlpadabahangfltnahyangbolehmenghancurkanumat Islam.Abu al-Fldakdalam‘Tarlkhnya’ menyebutpandanganIn! apabliamemperkatakantentangperlstlwayangberlakupadatahun35Hljrah. KatanyagolonganMu tazflahengganmembabitkanSayldinaAll. tetaplwalaupunbegttumerekabukanpenyokong-penyokongSay!dlnaUthmanal-Affa ~. ParapengkaJlmenganggapbahawapenainaan‘Mu’tazllah’ ml mempunyathubunganyangsangat Intlm dengan politik. bukan denganagamajusterupenonjolannyapadasaatumat Islamberadadl ambang per-pecahandan pertellngkahantentangslapayang berhakmenyandang

110

FALSAFAH

jawatan khallfah. Tokoh-tokoh Mu’tazllah !alah, Kumpulan pertama:WashbInAta’ danAmru bInAbid. Kumpulan kedua: AbI Huzail dana!-Nizam. Kumpulan ketlga: Abt All al-Jaba!edan anaknya AbI Hasyhm.

9 Ulama’ Kalam. Dikenalt sebaga! mutakalllmun (theologians) haltusekumpulan cerdtk panda! yang membirarakan persoalan-persoalanilmu kalam. Mereka dislfatkan olehal-Imam al-Ghazall sebaga!tabib(doktor) yangtugasnyamerawat orang sak!t. Tatkala banyak penyakitmaka doktor waj!b dldatangkan. Begltulah ulama’ kalam yangdlperlukan untuk menghadapi kemelut dalam krlsls aqhdah yangtercetusdl kalanganmasyarakatIslam terutamanyadalammenanggaplgelombang-gelomliangpemlkhran dart luaryangmenyanggahlkesuclanaqldah Islamiyah. Walaupun begltu mereka semestlnyameletakkangagasansyara’mengatasldaya dan hukum kelntelektualan mereka.

10 “Berflkhrlah kamu padakejadlan Allah danjangan kamuberfikir padazat-Nya; makapast! kamu rosak b!nasa.’ (Maksud Had!th).

11 Qada’ dan qadar: Penentuanbalk buruk dartpada Allah, apa yangter-laksana adalahketentuan daripada Allah, rukun Iman keenarnSe-seorang Muslim. Dalam pada htu, usaha dan Ikht!ar wajlb dilakukanoleh hmnba-hambaAllah dan penentuannya terserahkepadaAllah.Adalahsalahseklranyaseseoranghtutldakmelakukan sesuatudenganalasansegala-galanyatelah dltentukan olehAllah. FhnnanAllah yangbennaicsud: “SesungguhnyaAllah tidakmengubahapayangadapadasesuatukaumltusehlnggalahkaum tin sendin mengubahapayangadapada dirt merelca.”

12 Al-Syelkh Muhammad Abduh: Seorang tokoh ulama’ Mesh yangterkenal. BelIau dhlahhrkan padatahun 1265H.bersamaan 1849M. dlkampung Mahailat Nasr, daerah Buhalrah, Mesh. Dalamhidupnya.bellautelah mengembarake Beirut dan kemudlandlundang olehSyedJamaluddhn al-AighanI ke Perancis pada tahun 1884 !aitu merekaberdua menerbltkan satu majalah yangd!naniakan al-Urwah al-Wus-qak Setelahpulang ke Meslr bellaudilantlk sebaga!Qadt MahkamahUlang Bhcara dan kemudlannya menjadl anggotaMaJlls Pentadblranal-Azhar. Pada tahun 1889. bel!au dllantik sebaga!Muft! Mesh danmenganggota!Majlis Syura sehlnggalahbellau menlnggaldunla padatahun 1905.ShelkhMuhammad Abduh pastlterkenal sebaga!seorangtokoh Islam agung yang menghab!skan uslanya mempe~uanglcanIslam menglkut keyakinannya. BelIau menghafalal-Qur’an kethka ber-umur 10 tahun. Belhau giglh belajar dan menhmba himu pengetahuandenganbergurukansyelkh-syelkhyangterkenal. Beliau terlibat dalampollthk sehtnggadlustr olehpenjajah danjusteru htu bellaumusafir keBarat danterus menyebarkan tdea-Ideanyadenganmembawaflkhran-fikhran pembahanian. Kata-katanya yang masyhur ialah, ‘“DI Baratterdapat Islam tanpa orang Islam sementaradl negara Islam (Timur)terdapat orang Islam tanpa Islam.” Beliau merupakan seorang tokohpengarangyang terkenal danUnlversith al-Azharte!ah mengenangkanjasanyadenganmenamakandewanutamanya sebagai‘Dewan Muham-mad Abduh’ (Qa’ahMuhammadAbduh) sehlnggalahsekarang. (pent.)

13 Al-Syafi’i (150H. — 204W): Al-Imam Muhanunad bInAbdullah al-Syafl”l.Bellau Ialah penentangkuat aliran-allran ahIl Yunanl. Menglkut at-Sayutl bahawakata-kataSyafil tentang kejahilan berkecenderungankepada lisan ArIstotle ltu adalah timbul daxipada wujudnya alhran-allran bldahyang mengatakanal-Qur’an sebagalmakhluk, Allahtidakdapat dilthat dan lain-lain. Gejala InI berpunca darlpada kejahllan

111

ISLAM DAN AKAL

tentangselok-belokbahasaArab,strukturayatdansasteranya.SemuaIn! mestilahdifahamikerananas-nasal-Qur’an danal-SunnahterteradalamlisanArab.

14 Aristotle (Aristo) (384—322S.M.).TokohfalsafahYunaniyangterkenal.BeliaudIanggapsebagalpengasasUmu mantiq. Aristotle merupakantokoh teralchtrYunaniyangmasyhur. Beliau dikenalisebaga!“GumPertama’(Mu”altimAwwat)dl kalanganorang-orangArab.Guru beliauIalahPlatosementaraPlatopulabergurukanSocrates.KehebatannyamembawaIa dikenali sebagal“akal Yunani”. (pent.).

15 Anaxlmandne (610 — 545S.M.): flukunya tentang falsafah Tabi”ahdianggapsebagalkegiatanpertamafalsafahVunani.

16 Thales (menInggalduniatahun 547S.M.):Ahli falsafahYunani perta-ma yang mengkaji ilmu hikmah dan ilmu kejuruteraan(handasah).BelIau telah beijaya membuktikan bahawapiramid (di Meslr) bolehdiukur melalul bayang-bayangnya.

17 Heraclitus(menlnggaldunta4755.M.l: Beliauseorangyangberzuhuddanmementlngkansesuatuyangberkaltandenganpendidikanakaldalanikehidupannya.

18 Ilmu al-Mant!q (loglk): Dltakrfflcan sebagalsatuundang-undangyangbertugasmengawalmindadaripadamelakukankesilapanketilcaberfiktr.Aristotle dianggapsebaga!pengasastlmu In! (beliaumengeinasktnikantilnu hi! denganmenyusunnyadenganlebth teraturdan sempurna).

19 Metafizika (Ilmu Mawara al-TabE’ah): Ilmu yang termasuk dalamperkaraghatbiyyatyangttdakdapatdieapai olehakal dan Indera.

20 YahyabinKhalid bin al-Bannaki (meninggal190H.—805M.)BekasPer-dana Menterl pada zamanpemertntahanKhalffah Harun al-Rashid(selama17 tahun)(170—187H.).Bellauseorangpentadblryangcekapdansangatmengambilberat terhadapperkembangankebudayaan.

21 Ztndtq: Orangyangtidak mempercayalwujudnyaTuhan(ateis) tetapiberpura-puramenunjukkanhnansedangkanbatinnya kufur.

22 Eficure (341 — 2705.Mj: Eficure (Abiqhur) ialah seorangfalsafahyangmementingkankelazatan Itu Ialah neracakebatkan. Maksudnya;sesuatuyang lazatpast!balkdansesuatuyangpahit pastiburuk danjahat. Inilab peganganEficure dan pengikut-pengikutnya. Eficuremembahagikanfalsafahkepadatiga bahagianiaitu Logtk atau ilmuundang-undang;Tabt”ahdanAkhlak.

23 Ruwaqhl(stoic): Mazhabfalsafahmt diasaskanolehZeno (dilahlrkanpadatahun 336S.M.). Mazhabmi bermaksud“Orangberadadi satusudutyangkecil.’ DicerltakanbahawaZenoketikapulangdartAthenstelah mengajar rakan-rakannyaberkumpulan di satu sudut laluberblncang tentang falsafab. Mazhab mi mengasaskanfalsafahakhlaknya berdasarkan kewajipan” bukan ““keseronokan’ atau““kelazatan”sepertiyangdidorongoleh Eficure. Mazhabmi wujud da-ripadatahun 3225.M. sehinggatahun 529 Masihi. TerdapatramaitokohsepertiSmnka,Krosbosdanlain-lain. Merekamempunyaileon-teori yang tersendirl tentangmoral, episternologt,kebahagiaan.rohdanperbtncanganfalsafahyanglain. (Lthat KttabDr. OsmanAmtr, at-Falsafahal-Ruwaqlyyah,Anglo, Mesmr. 1971), (pent.).

24 Faisafali:PerkataanfalsafahberasaldanbahasaYunani;phtlo sophisyangbermaksud:pencinta + htkmat. Falsafahbennaksud“cmntakanhtkrnat” sementaratllsuf(ahli falsafah)lalah“pencintahlkmat.”MengikutIbn Smna: Filsuf ialah seorangyang mempunyaihlmu yang banyak.Semenlarata’rtf falsafab iaiah “mengetahulperkara-perkaradengan

112

FALSAFA}1

hakikat-hakikatnyasekall.” Seruanberflklr dalam Islam melalul al-Qur’an dan al-Hadith dlanggap sebagal seruanberfalsafah olehpendokong-pendokongfalsafab.(pent.).

25 AI-Ma’mun, Abdullah ibn Harun (mentnggal 218H./833MJ: Ainmrkeempat dalam pemerhatlan al-Abbast yang begitu menggalakkanperkembanganilmu falsafahdanIlmu-Ilmu lain. Beliaudikuasaiolehtokoh-tokoh falsalah sehlnggabertindak terhadap golongan yangmenentangahli-ahli falsafab terutamanyatentang isu al-Quranmakhluk (al-Quran bukan qadmm yaknl Hadith sepertl malthluk-makhluk lain) (misalnyamanusia).(pent.).

26 Bid’ah: Mengada-adakansesuatuyangbarn dalampersoalanagama.Kata-katayangmasyhurberbuny!: “Sejahat-jahatperkaralalahbtdah,setiapbtd”ah adalahsesatdan setiapyang sesatdi dalam neraka.”Rasulullahsaw. adabersabda(maksudnya):Sesiapayangmengada-adakansesuatuyang barn padakaml maka Ia tertolak. Mengada-adakanyangdirnaksudkanIaiahpadaperkara-perkarayangberkaitandenganaqidah,ibadatdanseumpamanya.Tafsiranterhadapbldahmlsangatluasdankompleks.Ada yangmenyebutbld”ah hasanah(yangbalk) dan boleh diterima. Dis!plln Ilmu setlapaliran ttu sebenarnyayang menjuruskepadakefahamandalam pendirtanmaslng-masing.(pent.).

27 Zeno(322 - 264S.MJ:Dilahirkan padatahun336S.M. Bapanyalalahseorangpedagangdi Cyprus. Beliau merupakanpengasasmazhab‘stoic’ (lihat No. 23). (pent.).

28 Pemlsahantaradua langit. Mohd Fm-id Wajdi, Darn! Maarlfa!-QunitIIsyrin, JIll, him. 198.

29 Phytagores:Seorangtokoh falsafahYunani yang terkenaldi sekltartahun530S.M. Dllahmrkandl PulauSamus(selatanItall) padatahun572S.M.Beliautelahmengasaskanaliran‘Phittagore’danyangpertamamembuka sekolahnya untuk menerimapm-a pelajar wantta danmengharuskanpergaulanlelaki danwanita. Bellaudmanggapsebagaiberpegangkuat dengan ajaran agama,h!dup berzuhuddan tidakbanyakbercakap.Beliau mellhat bahawapendekatanilmu sebaga!alat yangmampu mendidlk manusta,(pent.).

30 Plato(427—347S.M4:Murld kepadaSocratesdandlktra sebagaltokohutaina falsafahYunani. Beliau dilahirkan dt Athens dan te)ahme-nubuhkan “Akademi Plato” dl Athens. Beliau menjadi guru dl Aka-deml hi selama40 tahundanmengajartimu-fimu sepertimatematik,astronomi,sejarah,geografidan Ilmu akal yang lain. (pent.).

31 Heracllte (menlnggai 475S.Mj: Beliau berasal darlpada keluargabangsawantetapi bersikap zuhud dalam kehldupannya.Dtkatalcanbeliau menjauhi ilmu-tlmu yang t!dak membantudalam mendidikakal. (pent.).

32 Xenophone(570 - 480S.Mj: Tokohutama MazhabIll dl selatanItallpada kurun keenani SebelumMasthi. Tokoh laIn selepasnyalalahBarmidesdan Zeno,Beliau mempercayaibahawaAllah dengansifat-slfat-Nyadanalamml adalahsatu.Katabeltau:Maujudttuadalahsatuperkara,satulabialdansatualamdanalamin! ialahAllah.JusternituXenaphone merupakanpendokong mazhab kesatuanwujud atauMazhabat-HuIut. Beliau telahmengh!naorang-orangyangmenciptasendirl tuhan-tuhan.Belmaumenylndtr: SeandalnyaIembu danuntabolehbercakappast!merekajugaakanmenulistuhan-tuhandarmpadakalanganmereka,(pent.).Dr. lwadullah Hijazl danDr. Muhammada]-SayyedNaim, Fl TarikhaI-Falsafaha!-Yunaniyyah,hIm, 65-67.

113

ISLAM DAN AKAL

33 PenyairHezyurddanHemurous:Dua penyalrYunanl yangmenghmnatuhan-tuhandenganmenasabkansifat-sifat penipu. khianat, kasthdanbengisterhadapmereka.(pent.).

34 Jauhar:Ahli-ahli falsafahshammembahaglkanwujud selainwaJThuIwujud kepadadua Ialtu Jauhar:yang boiehberalthlr dengansendlrldan kewujudannyatidak memerlukankepadasebarangkomponensepertimanusiadanbatudanArdh: yangkewujudannyamemerlukankepadabantuanIuar sepert!hltarn danpergerakan.Sementaraah)i-ahil falsafah sekarangmenentangpembahaglanItu dengan alasanbahawatidak adamanuslayangmampumengetahulhaktkatsesuatubenda. (pent.).

35 FrancIs Bacon (1561 — 1626). Seorang ahim falsafah dilahirkan diLondonpada22Januarl1561.Bellaumengemukakangagasanbahawaakal perludibebaskandaripadasebarangdongengkurunpertengahantetapiperludilkat denganbelenggu-beienggusupayadapatmenjurnskepadanatljah yanglebth hamplr kepadakebenarandankeyak!nan.Matlamatterakhiryang hendakdlcapalnyaialah mewujudkankehi-dupanyangmulia berasaskanilmu yangdapatmewujudkankeanian-an dankebahaglaansekail gus.Dr. RIfql Zahtr. “A’lam al-Falsafahat-Hadhhah. Cairo,

36 JohnStewardMlii (1806—1873). Seorangabli falsafahlnggerls.(pent.).37 RenanDescartes(1596 - 1650). SeorangtokohfalsafahPerancisyang

tennasyhur dan digelar sebagal:“Bapa FalsafahModen.” Terdapatkarangan-karanganbellauyangditeijemahkankedalambahasaArab.SeorangsejarawanTunIs, Osman al-Ka’ak teiah pergl menzlarahiperpustakaanDescartesdl PartsdanmendapatisatuteijemahanKttabal-Ghazalla!-Mwiqtzruin aI-Dhokildalambab“al-Syak” terdapattulisantanganDescartesyang berbunyl: In! ialah tambahankepadametodkami. DansIni bahawaDescartesturut mengk~ipemlklranal-Ghazaildanterpengaruhdengannya.Prof.Ha.indlZakzouk,kitab TamhidU at-Fa!safah, al-Azhar, 1976, hIm 263). (pent.).

38 Dnmir (Hall): lalali kesedlaanjmwauntuk menanggaplperbuatanbalkdanjahat yang dmsertaldengankemampuanmengeluarkanhukum-hukum akhlak secaraiangsungterhadapnilal beberapaperbuatanyang bersifat Individu. Damlr juga dikenali sebaga! malakah yangmenentukansikap seseorangterhadaptlngkah lakunyaataumampumeramalkanimplikasl moral dansoslalhashdarlpadatlngkah laku-nya itu. MengmlmtJ.J. Rousseau“Dwnir ialah sum-ajmwa sementarahawanafsulalahsuarajasad.”Dwnirkadang-kadangjelasdankadang-kadang tidak menentu, kadang-kadangsesatdan kadang-kadangragu-ragutetapidapatdiubahkepadabalkolehpendmdlkyangsallh.Hegalmemperkenalkan“dwnlrmerana”atau“dammrkeluhkesah”apa-bila terdapatperasaankeraguanyangketerlaluanterhadapkesahthansesetengahperbuatanyang dilakukan. Kebebasandamlr pub ber-maksud: Amalanyang dilakukandengandorongandaznlr dalambi-dangagamadansebagainyaatauperasaanbebasuntuk menganutisesetengahpandangandan kepercayaan.Dr. Jan11Solibaal-Mujamul-Falsafi, Faisajt hIm. 763 - 764, Darul Kitab, ai-Lubnani, 1982).(pent.).

39 Pengkajl-pengkajiketuhanan(Socrates,Plato,Aristotle danlaIn-lain).Merekacubamengkajihakilcattuhandanketuhanan.MerekapercayawujudnyaTulian dankeesaan-Nya.

40 At-Farabm(259—339H.)danthn Smna(370- 428H4: Dua tokohfalsafah

114

FALSAFAH

yang disebut oleh al-Ghazall sebagal““orang yang boieh dtpercayal”terhadapapayang dibawa dailpada pemlkiran falsafahYunanl. Al-Ghazalldalamsill kecaniannyaterhadapfalsafahmenyebutnamaduaorangtokoh In! justernpadakajiannyabahawamerekaberduamnilahyangsangatterpengaruhdenganfalsafah-falsafahYunanlterutamanyafalsafahAristotle. Ibn SInamengakulbahawaal-Farabllalahgurunyameskipun merekaberdua tldak pernahbertemukeranasemasaa)-Farabmmenlnggal,lbn SInamaslhbelum lahlr. (pent.).

41 TIga perkarayangdikafirkanolehImamal-Ghazallialah mempercayatalan ml qathm (tidak adaawal), limu Allah tldak mellputl perkara-perkarakecil Øuz’Q dan kebangkitanpadaHan Akhtrat hanyaterhadpadaroh (bukanbersertajasad).(pent.).

42 Thjuh belasperkarabmd’ah, abadtnyaalam,Allah menclptaalamdanAllah mencipta Allah, cm-a mereka menglthbatkanPencipta, cm-amerekamengemukakandaill mustahllnyarnpaparas(bentuk),mazhabmerekayangmenalikanslfat-stfat,kata-katamerekabahawazatyangpertamatidalc bolehdibahagikansecarajinsdanfast, kata-katame-reka bahawaAllah wujud secaramudahtanpa keapaan(mah4jah),kata-katamereka:Sesungguhnyayangpertainabukanjislm, berkatadenganmasadanmenafikanPenciptaadalahsatukeiazlmanbaglnya,kata-katamerekabahawaDia mengetahulzatnya,kata-katamerekabahawayangpertamamengetahulzat-Nya,kata-katamerekabahawalangit lalahhaiwanyangbergerakdengankemahuan.apayangmerekasebut tentangtujuan yang menggerakkanlangit. kata-katamerekabahawajiwa-jiwa mengetahuiselurnh juz’iypat. kata-kata merekabahawa mustahtl menyanggahiadat kebiasaan.kata-kata merekabahawajiwa manusmaadalahjauharyangbolehberdlrl dengansen-dtrmnyadan dmabukanlahjislm danbukanjuga arad dan kata-katamerekabahawamustahtlnyaAllahke atasjlwa-jlwamereka.Dr. AbdulMu’ktt Bayumi, kitab aI-Falsafahat-Istamiyyahflai-MasytqahWa at-Maghrib, a1-Azhar,Jil. 2, hIm. 30. (pent.).

43 Sepertmaithlak, polimik, manttk dan sebagainya.al-Imani al-Ghazalltidak melihatidea-IdeaYunanltentangbldang-bidangIn! menyanggahiIslam.Al-Imam tldak menolaksemuapemlkiranfalsafahkecuall yangbercanggahdengan Islam sebagaimanayangjelas dalam kecainan-kecaniannyaterhadapteormorang-orangYunanl tentang“ketuhanan.”Olehkeranalaberkaltanaqmdahyangwajlbditerimadenganmendengardan patuhberdasarkanapayangtermaktubdalamal-Qur’an danal-Sunnah.(pent.).

44 Mlsalnyaal-main al-Ghazallpernahmengatakanbahawatidak pemabmenganibil perhattanterhadapbeberapapersoalanyangdlslfatkansebaga!waham’sepertlapakahmasa(zaman) ltu Hadithatauqadmm?Apakahmasateiahwujud sebelumwujudnyaalamtill? inilah antaraperkara-perkara waham (auham) yang sengaja dicetuskan danperbmncangantentang tindakan membawake mana-manabahkanmernglkanmasa,tenagadanumursahaja.Bidang-bidangkajianpennditentukan terlebth dahulu supaya Ia benar-benarberfaedah danmemasukttuntutan againa.(pent.).

45 Akal mengikut al-Ghazali Ialah asas sementarasyarak pula lalahblnaandl atasnya.Blnaantldak dapatditegakkantanpaasasdanasastldak bennalmaseandatnyabtnaantidak didirhkan.JusteruItu aicaldansyara’salingbergantungan.Akal tetapterbatasdantldaic mampumenjangkaualanghatbiyyat Segalausahadalamkonteksin! sma-smasahaja.(pent.).

115

ISLAM DAN AKAL

46 Al-Imam sangatmahtrdenganpendekatan-pendekatanmerekadantelahmengkajisegalapemikirantokoh-tokohYunani.Beltaudlanggapsebaga!seorangpengkaji yang sangatteliti dan begitu beramanahdalam menaqalkan pandangan-pandanganmereka. Justeru ltupenolakanbeliauadaiahbermula danipadakefahainannyayangjelasdanmendaiam.Denganperkataanlalnai-lnianimengkiltlkpandangan-pandanganmereka setelah mengkajinya dengan mendalam danbersungguh-sungguh.DengankemahirannyaItu, adapengkajiyangmengatalcanbahawa pengkajlan falsafah telah melesetsetelahal-Imainmengkaflrkanahli-ahIl falsafah.(J.W. Dc Hoer,Tarlkhal-Foisafahfit Islo.rn). (pent.).

47 MazhabKaramlyyahdlnmsbahkankepadaIbn Kiram atauIbm Karraniyanglahir padaakhlr kurnn keduaHijrah (190H.) dl Sajistan(Farst).BeliauseorangahIl faisafahagaina(hakimdir!) yangcendenungkepadapentafslranyangberbentukmackit (benda).MazhabIn! telahberpecahkepada berbagal-bagai kumpulan. Antaranya at-Ishaqhiyyah,Alalcilygab. MuhaJirhyyahdan sebagainya.Dr. Falsal Buda!ron,Rrnuat-Katarrt waMadarisah,hIm. 167- 159. (1982).

48 lbn Rushd. Kltabnya: Tahajtztat-TahafutBeliau ialahAbu al-WalidMuhammadbinAbadbin Muhammadbin Rushd.dilahirkandlQurtuba(Cordova)Andaluspadatahun 520H. danwafat tahun 595H. Bellauterkenalsebagalseorangtokohfalsafah, pernbatandan ahil hukumhaltu bellau pernah dilant!k sebagalhakim dl Cordovapada masahayatnya.Urn Rushd tampil mempertahankanahll-ahli falsafahlaitual-Farabidan lbn Sinadansekaligusmenolakkecaman-kecamanal-Imamterhadapmereka. (pent.).

49 Dr. Muhammadlqbal (1873 — 1938). Dilahirkan dl Slalkot. PunjabBarat,IndIa.BellautelahmendapatpendldhkanIslamdi penlngkatawaldan kemudlan melanjutkan pelajarannyake Em-at dalam bidangfalsafahEm-atdl TrInity College,Universit! Cambridge.Bellaudikenallsebagaltokoh penyalr, ahIl falsafahdan ahhl undang-undangIslamyangterkenal.BehlaumenayukepadapembaharuanpemlkiranIslam,kebebasandarlpadasegalabelengguyang menyekat kemajuandanpembangunanummah. (pent.).

50 Kent(1724- 1804) (tokohfalsafahJennan).AntarapandanganbellaulalahmustahilterdapatnyapengetahuanmetafizikadansegalafalsafahItu sendirl. (pent.).

51 Pragmatism:Satumazhabdaripadallngkunganmazhab-mazhabfal-safah“positive” (wacltyyah).Mazhab1mm lahlr dl Amenikadengannania“pragmatism”dantokolmya yangterkenalIalahWilliam JIms(1824—1910). Bellaumenyhfatkanbahawahaktkatadalahkesesualansesua-tu itu dengankepentingank!ta danbukan kesesualandenganakal.Tlndakanmengikut kefahamannyalalah:SesuatuIlkiran itu adalahbenarjilca berfaedah.Jadisegalahakikatdidasarkankepada“kepen-ttngan.” (Dr. Mustafa Helm!, at-IslamWa a!-Madhahtbol-Fatsaflygah,CaIro, 1985). (pent.).

52 Abu Raihanal-Balruni (Binin!) (MuhammadAbu Raihan).Dilahirkanpadatahun973M. dan menlnggaldl Khwarzlmdi Ghaznah.Afghanis-tanpadatahun 1048M. BeiIau jugamerupakanseorangtokoh astro-nomi (ahil falak dan kajl blntang) dalamtamadunIslam.

53 Ahinad bin Hanbal (164H. - 241g.). Seorangtokoh dalam mazhabempatyangsangatberpegangteguhdengansalaflyyah.Al-Imani tidaktunduk pada allran falsafahyang cuba memaksanyasupayame-ngatakanQur’anItuadalahmakhlukmenghkutandalankehojlkanakalyangdilcemukakanolehpuak-puakMu’tazilah dalamzamanal-Ma’mun.(pent.).

116

BAHAGIAN II

ILMU KALAM

FASAL 1

FALSAFAH DAN ILMU KALAM

Turutilah, jangan karnu mereka-reka, sesungguhnyakwnusudahcukuptengkap(IslamyangkamumilikO.”

Nasthat daripadaNabi kita In! sangatdipatuhi olehparasalajuzssôleh.JusteruItu merekatldaic pernahterlintasuntuk cuba mengada-adakansesuatuyang barn dalaxqagama(bld’ah).Aliran bldah in! sebenarnyamenonjoldalamsuasanaperkembanganagamayangkurang sihatkeranakurangnyapimpinan yangmenunjukkan uswahhasanahsebagaimanayangdianjurkanolehRasulullahs.a.w.dalamamalanummah (kehidupan).Orang-orangsaithterdahulu(sa1afu~sa1eh)sangathampirkepadaRasulullahyangmen-jadi Ikutan mereka pada setlap masa. Apabila merekamembacaal-Qur’an, merekamembacanyadenganpenuhkhusyuk dan tadabbursertamemahaminyadengankefa-hamanyang jelas dan terangsertadapatmengenalpast!ruang lingkup dan had batasyang mainpu diceburl olehmanusia berdasarkanpengalamandan percubaan (tajri-bait)yangmerekalalu! terutamanyadalamkonteks meng-analislsperkara-perkarayangberkaltandenganpersoalanmatahenda,perasaan,tablat (tabi’aJi) laltupersoalanlangifdanbum! sertaruangantarakeduanya.

Terdapatbeberapaperkarayangmanusiamas!hgagalmengetahulnya.WalaupunmanusiamengetahulnyatetapipengetahuanmerekaItu hanyabersifat “ragu-ragu” (zan)atau “agak-agak (wahant) khususnyatentangpersoalan-persoalanyangberkaltandenganalammetalIzikadanakhlalc

ISLAM DAN AKAL

yangseringmencetuskanperselisihanpendapatyangtidakkunjungpadamdi kalanganorangyangberpegangdenganakal semata-matadanmenolak agamasebagalsandarandalamberhujah.

Semenjaktercetusnyaperseisihanin! mereka yangterlibatitu bolehdibahagikankepadaduakumpulanutama:

1. Kumpulan yangmengakuikewujudanmetafizika danakhlak.

2. Kumpulan yang mengingkari kewujudan metatIzikadanakhlak.

Kumpulan pertama in! terdiri daripada beberapagolongan dan masing-masing mempunyai ketua yangdianggapolehpengikut merekasebagaisangatpintar danCerdik.Justeruitu setiappandangan,saranan,hujah-hujahyang dikemukakanoleh ketua merekaItu telah dianggapbenar,disokongdandipersetujuidengansepenuhnya.Makamenjadi tabiat mana-mana kumpulan atau golonganmengisytiharkanpenentanganterhadapgolonganlain yangmendustasertamemperbodohkanmereka dansekali gusmenuduh ketua golongan yang bersengketaitu sebaga!bodohdanjahil.

Pertelingkahan(pendapat)yang berlaku dan perten-tanganolehakalketuasetiapkumpulan sebenarnyabukandisebabkanoleh perbezaangambaranyang diberikan ter-hadappersoalanmetafizikadanasassertaprinsip akhlak.

Pertel!ngkahanmengenalpersoalan metatIzika danakhlak adalahdisebabkanperbezaanfitrah dan tabiat se-mula jadi akal. Perbezaantersebut berlaku disebabkanfitrahyangdiwarisi, suasanakeliling, suasanakeluargadanperbezaanpengetahuan,kuantiti ataupun kualitinya. Iajuga disebabkanperbezaandan segi perkara-perkarayangmempengaruhiseseorang,suasanadan perkara-perkaralain yang terlalu banyak.

Jenis pemakanan, suhu, kadar kebersihan udara,ketlnggiantempattinggai, jarak samaadajauh ataudekattempat tinggal dengankawasanpantai, tugas,keija yangdilakukan, temanrapat dan lain-lain, semuaml member!

120

ILMIJ KALAM

kesankepadakekuatandankelemahan,keluasandanka-dangkalapemikiranseseorangsecarasemulajadi. Sekira-nyakita cubamenghubungkandl antanapengetahuanyangkhusus denganalam metafizika dan alam akhlak denganakal, malta sudahtentu kita cubamenghubungkandi an-tara kedua-duanyamenggunakanasas-asasyang goyahdan tidak mantap.

Semenjak manusiamula berfIkir mengenaipersoalanketuhanandan akhlak hanya berpandukanakal, merekacuba mewujudkan garis panduandan neraca pengukuryang boleh dijadikan pedomandalam menentukanbetulsalahperkana-perkanayangberhubungdenganpersoalanketuhanandanakhlak.ApayangdilakukanItu telahmenemulkegagalandemi kegagalan.

Lojik Aristotle (lojik analog!)telahterbukti gagalsamasekali untuk menyelami hakikat ketuhanandan akhlak.Aristotle sendiri telah menerimakecamandancelaanyangsangathebat termasuk daripadakalanganmunid-murid-nya sendinilaltu ahll-ahli falsafahselepasnyadi maname-reka kecewadan sekali gus gagalmempertahankangurumereka(Aristotle).

Ilmu logik Francis Becon Istiqrä’ (induktif) juga turutgagaldalam pendedahannyatentangalam ghaib danalamakhlak (balk danjahat) tetapi apayangdapatdiserlahkanoleh ilmu in! hanyalah berkisar mengenaisesuatuyangberkaitandenganundang-undangkebendaan(ol-qawànthal-mô.ddtyyah)dalam erti katahanyamampumenjelaskanhakikat-haldkatyangtertonjol danipadaalambenda(‘(damhissi)yaknialamkejadian(kaun),danalamf’ana’ yangrosakbinasa (fasdd). Adapun pendedahantentang alam kekalabadi (baqd’ waat- khulüd), ilmu logik ini gagalsamasekallmendedahkanhakikat-hakikatsebenamya.

DescartesdengankaedahyanggagalItu tidak kurangjuga menerimakecamanhebatdanipadaahll-ahli falsafahyang sezamandan selepasnya.Mereka samasekali tidakmenyetujui akan kaedah yang diperkenalkannya Itu.Ferdebatantentanghakikat-hakikatmetafizikadanakhlaktemsmenjadibahanberhujahdantopik perbincanganakalyang tidak putus-putus selepasDescartessebagaimanasebelumnya.Namunbegitu penyelesaiantetaptidak dapat

121

ISLAM DAN ANAL

dicapaloleh merekasainaadadi Baratmahupundi Timur;di kemuncakbukit mahupundi pantai-pantai peranginanyang nyaman.Malah merekatems gagalmemperolehsaturumusan yang konkrlt berhubungdenganhakikat ketu-hanandanakhlak.

Berdasankanmi kita mengambil kesimpulan yangringkasdanmudahbahawa“mustahil” bag! akalmanusiauntuk menyelesaikanpennasalahanberhubungdenganalammetaftzikadanakhlak. Makaadalahtidak tepatapabi-la dtmasukkanpersoalanin! ke dalam“kajian-kajianakal.”

Manusia seharusnyamelihat kembali bidang tugaspancainderadan kemampuansemulajadinya atau bakatyang sediaadapadanya.Sekiranyaseseorangitu melihathakikat mi nescayadia akanmendapatibahawa“hikniat”itu sememangnyatelah mendasanipemikinan orang-orangyang sebelum orang-orangGreek lag!. lnllah kedudukanmasasilam, sebelumdirosakkanoleh aliran akalYunani.

Sebenarnyahakikatketerbatasanakalinulahyangtelatidihldupkan kembali sejakIslam dahulu sehlnggalahmun-culnya golonganMu’tazilah. Mereka tidak cubaberusahabagimembolehkanfungs!pancainderaItu diperluaskanme-lebthibatas-batasyangditetapkan.JustemItu kesimpulanmerekaialah fi.ingsl pancaindera!alahpadabidang tabi’ah(sains) sahajatidak lebih danipadaItu. Bahkan apayangdirasaiialahdatangdaripadalingkungan tabt’ah(sains)in!.

Bidang sans ialah warna-warna,suara-suara,bau-bauandan rasadi manaberasaskankerasanatausentuh-anjasmanipadabadanmanusiasendmnimahupundi luar-nya selarasdenganhadbatasyang terhadditetapkanolehAllah S.W.T.

Sementarabidangdanmanglingkup akal ialahkefa-haitian yang jelas terhadapapayang diamati, diihat dandirasai seh!nggamembolehkanmmusan (istfntãj) danke-tetapan(tstinbãt)dthuat.

Maka denganitu akal tidak dibolehkanuntuk mem-berikanapa-apapandanganterhadapperkara-perkarayangghaib dan terlindung (mastür)keranapenglibatanakal da-lam perkara-perkaraseumpamain! adalahdikira mereka-reka (berbid’ah)atau mencipta(berkreatif). Denganperka-taan lain akal seolah-olahmencari-cariatau meraba-rabadalamsuasanagelap-gelitabagaikanseorangyangsedang

122

ILMU KALAM

melancongdi tengah-tengahpadangpasir tanpapemandujalan di samping tmdak mempunyai sebarang peta danpanduan.

Sebenarnyakeraguanmenyelimuti sebarangmmus-antentangmetafizikadanakhlakyangdihasilkanolehakalmanusla.Akal tidak mampu berperanansebagal“petun-juk’ kepadapercubaanmempastikansesuatu“kebenaranyang tulen” ataukesalahanbahkanpenyelewenganjuga.

Manuslabukanlah“perasaan”atau“akal” semata-ma-ta atau seseorangitu bukanlah dianggapsebagalseorangmanuslajustemmemiliki perasaandanakal. In! adalahke-rana manusia kadang-kadangdenganakal dan perasaanboleh membawanyajatuh kepadasifat kebmnatanganialtuhidup dalam keadaan“sakit” bahkanmungkin lebih dali-syat daripadatarafkebinatanganitu sebagalmanayangdi-slfatkanolehAllah dalam al-Qur’an:

‘ —— .—~“--~ fl- ‘~

4.t~ ti :tc ~~L3}JIk,&r-~Terjemahannya: Mereka hanyalah seperti binatangtemo.kanbahkan(bawaan)merekatebth sesatIagL

(Surahai-Furqã.n25:44)

Oleh Itu mnsanyang sebenarnyaialah insan denganrohnyayanghalus,d!rinyayangberslhdanpenglibatannyayangbersmnar-sinarsehinggadapatmenghampirimalaikat.Roh yang bersth dan suci melahirkan penglibatanyangbersinar-sinardanmampumenembusihalangan-halangandalam dunia metafizika dan akhlak, justem ia dikurnlaiilham danmakrifatyang unggul.

Golonganyangdisinanifihamml adalahterdiri daripadakalangan hukama’ silam sebelum Zaman Yunanl iaitumereka tidak pernah menggunakanpendekatanjadat(perdebatan)atauqlyasan(analog!)atauakal semata-mataatau kelojikan akal, tetapi sebaliknyamereka mengenaliketuhanandengancara melakukantanasuk,ibadat, zikirdan mengikhlaskan din kepada Allah. Al-Qur’anmenglstilahkanhal in! sebagal“pembersihan” (tazkiyah).Justenuitu pembersihanjiwa(tazkiyahat-nafs)adalahsatu

123

ISLAM DAN AXAL

wasllah mereka untuk berusahameningkat perasaansehinggamenghampirkandid menekakepadaalammetafizikadanin! menjadikanmerekadapatmembezakanantarabalkdenganjahatsecanayang sangatmudah.

Sebenarnyacanapembersihanjiwa untuk mendapat-kan “makrifat” telah sediamenjadimaklumat ramal orangdanipadakalangan“al-ma’iyyin” padaZainanYunanidahu-lu. Ia juga datangdan Timun. Kumpulan “Urfiyyah” padaZaman Yunanl mempakan kumpulan yang menghayatialiran in!.

Kumpulan Phytagonesyang datang kemudian turutmemperakukanallranin! dengankeyakinanmerekabahawaalam ghaib dapatdicapai melalui penghayatanaspekiba-dat dan zikln. Malta “pembersihanjiwa demi keranaAllah”merupakan amalan utama yang menjadi asas alirankumpulanin!. Lantaranitu kumpulan“Phytagores”dikenalisebagaikumpulan yang tenggelamdalam dunia kebaikandan bebas daripada kekotoran. Dengan perkataan lainmerupakankumpulan pembersihanzahir danbatin.

Kemudlanbarulabmuncul Flatonisme(Afiatüriiyyah).Plato telah memilih beberapaorang daripada kalanganmunld-munldnyayang tendinldanipadaorangyangmemilikijiwa yang murni danperasaanyang halus - bilangan go-longanin! sangatkecil — untuk bersama-samabeliau mela-kukan ibadat iaitu melakukanpembersthanyang dibawaoleh Aflutin al-Misri di maria alinan liii tems meningkat-kan lagi ibadatdanpembersihan.

Dalam perkembangansetemsnya, aliran benibadatdan pembersihanjiwa in! tidak dapatbertahanlamake-rana ia bukanlah satu perkara yang mudah dan rlngandalamerti kataboleh dilakukan oleh sesiapapun. Justemitu apabila muncul sahajaAristotle, orangYunanl mula-lah benkecenderunganuntuk berdebat dan tidak lag!menggemaricarapembersihanjiwa yang diamalkansebe-lum !tu. Denganpembahanml timbullah pula apayangdipanggil“falsafahakalYunani” iaitu suatupenyelewengandaripadajalan yangselamat.

Aristotle terus mempertahankanaliran tal dan me-ngembangkannyasehinggasampalke kemuncaknya.Olehitu penyelewengandalammembicarakanpersoalanmetall-zika seringdikaltkan denganAristotle sendiri.

124

TLMU KALAM

Beliau gagal membuat rumusanyang tepat tentanghakikatmetafizikadanbegitulahseterusnyakegagalandemikegagalandiwanisiolehparapengikutdanmunldnyadalamsepanjangzarnan.Meskipunkegagalansentiasaditempuhioleh parapengkaji namunmanusiatemsmencubauntukmendekatialam ghaib melalui akal pemikiranmereka.

Dalampadaitu terdapatjuga danipadakalanganahli-ahli fikir Yunanl, orangyang memiliki satu pengetahuanistimewa (hadas)laitu merekaliii pernahmembayangkanbahawa pengetahuanmengenal alam gha!b mestilahbersumberkanwahyuyang dianjurkan oleh Allah kepadaseorang rasul-Nya untuk disampaikan kepada sekalianmanusla.

Cerita berikut boleh membeni gambaran mengenalhakikat in!. Plato pernah menceritakanbahawaSocratestelahmengajakdua orangsahabatnyayangbemamaSam-basdanQabms(danipadapengikut MazhabPhytagores)un-tuk berbincangmengenaikekekalanjiwa. Tetapi semasasedangmencarl dalil-dalil yangleblh menyaklnkanuntukmembuktikan hakikat in! dan mengeluarkanrumusanmengenainya,tiba-tibaSocrateskelihatandiamdanmerekaberduapun tumt samaberdiamsejenak.BerkatalahSam-bas, “Adalah amat sukan untuk kita mengenalihakikatsebenarkekekalanj!wami tetapikita wajarmemilclrkannyasedapatyang mungkmn sebelum kita menyenah dir!.”Sebaliknyabukti yanglebih kuat diperlukanuntukmenjadisandarandalamlautanhidup. Ibanatpenggunaanakal In!seperti menunggangsekepingpapanyang sedangbelayandi tengahlautan iaitu ia sangatmudahkaramkecual!apayang ditumpangi itu merupakansebuahkapal besaryanggagahyakn! wahyu llahi.

Kapal yang besardan kukuh di tengahlautan yangterselamatdaripadatenggelamdipukul ombakialahwahyuIlahi. Orangyang menggunakanakal itu bagaikan orangyangtemmbang-ambingdi tengahlautan lantaranberpautpadasekepingkayu yanghanyut.

Orang Yunani terpaksa menggunakan akal dalammembicarakanpersoalanmetatIzilcakeranamerekatidakmemiliki wahyudaripadaAllahuntukdimjuk ketilcamencanihidayatdanpetunjuk.Seandainyamerekadidatangiwahyu

125

ISLAM DAN ANAL

tentulah merekatidak menjadikanalcal sebagaialternatifuntuk mencari kebebasanbahkan apa yang disebutkan“falsafah akal Yunanl” t!dak mungkln wujud. Tetapisumbangan danipada mereka mungkln terhad kepadaketetapan pembahagiantugas mndera semata-matadankemampuansemulajadi manusiayang menekabahaskaniaitu perasaan(hiss1) bag! alam tabtak (sains) akal bag!merumuskanapayang dikemukakanoleh indera semen-tara roh dan pengamatanhat! (baslrah)adalahbag! alamghaib danalamkebalkan (khair~.

Sesungguhnyailmu kalam Islam’ telah terpengamhdenganpendekatanakal serta alinan kreat!f dan rekaanyang dicetuskanoleh gelombangYunanl in!. JustemItuilmu kalam telah muncul sebagaisatu ilmu falsafahyangsentiasatemmbang-amblngmenghadapipelbagalhalang-an seperti kelaziman ilmu faisafah itu sendiri. Bahkandengansebabkeakrabannyadenganthnufalsafahmembu-atkanhilang kesucianyangsepatutnyadimiliki (qaddasah).Oleh keranamenyimpangjauh daripadamanhajal-Qur’anmenyebabkan timbulnya pelbagai permasalahanyangmembawaperpecahanumat Islamkepadapelbagaialiran.2

Sangatmudahuntukkembalikepadamanhajal-Qur’anyang terjamin keselamatannyatetapi hendaklah semuasamaadadaripadaparaahil ificir sendirimahupunpemim-pin agamasama-samamemahamiusahamemperjelaskanmanhojinl.

126

FASAL 2

ILMU KALAM MASA KIM

PENDAHULUAN

Dakwah lslamlyahsemenjakawal-awallagi mempakanse-man kepadatauhid (mengesakanAllah). Rasulullahs.a.w.telah berjuang dalam memperkuatkanasas-asasaqidahdalamjiwa pan penglkutnya.BagindamelakukanIn! bu-kanlahbendasarkanpemiklrannyatetapi menyahutwahyuAllah dan memenuhikehendakayat-ayatsuci al-Qun’anyangkeselumhanpemblcaraannyaberlandaskankallmahtauhid “ta’lla haillaUah” (414 I ‘JJ 4JJ ‘A). Iamempalcankalimahikhlas yang pertama diucapkan oleh seseorangyangmenganut Islam. Justem itu boleh disimpulkan bahawa“mentauhidkanAllah” ialah asaskepadakesatuanagama(wlhdahal-addin). F’mnnanAllah:

— —— ~‘-.c~~jzLyriLc~~~cnçt C_~— __I5__,—aIt_ — — 5_-_ — —.-c_ —— — —d~&4~J~AJ±,OjLAJLL

4H~C~r t TJ)~.SJIk,j—~

Teilemahan:Allah telahmenerangkankepadakaznudiantara perkara-perkaraagamayang telah diperintah-kan-NyakepadaNabi Nab. danyang telah Kami (Allah)perintahkankepadaNabi ThrahimdanNabi MusasertaNabi isa. faith: Tegakkantahpendirian agama,danja-

ISLAM DAN ANAL

nganlah kaxnuberpecahbelahatau berselisihanpadadasamya.Berat bagi orang musyrik(untuk meneriniaagamaTauhid) yangengkausent mere/cakepadanya.Allah memilih serta melorongkan sesiapa yang di-kehendaki-Nyauntukmenerimaagamatauhid itu danrnemberi hidayahpetunjukkepadaagama-Nyaitu se-siapayangkembali kepada-Nya(dengantaat).

(Surahal-Syürä42:13)

Dapatdifahami bahawamatlamatutamabag! semuarasul terdahuluialah tauhid. Al-Qur’an sangatterangdanjelas dalam menjelaskanmaksud dan matlamat in!. Fir-man Allah S.W.T.:

Se” .- - - -•—;

~ ~~~J1L;W~i\-u33

To ~.jlTerjemahan: Dan demi sesungguhnya!Kami telahutuskanNabi Nuh tutu Ia memberltahukawnnya de-ngan berkatw “Sesungguhnyaaku mi seorangRasulpemberiatnaran yang nyata kepadakamu”. “laituja-nganlah kamu menyernbah melamnkanAllaft Sesung-guhnya aku bimbang (jika kamu menyembahyanglainnya), kamu akan ditimpa azab yang tidak terperisakitnyapaxia harmpembalasan.”

(SurahHud 11:25)

Dan:

—

13 ~jl :V ~J(,s.’~l~,y_

Teijemahan: Dan kepadakaum ‘Awl, (Kami titus/can)saudaramere/ca:Nabi Hud. Ia berkata: “Wahai seka-(inn kaum,sembahlahAllah tidak adabagi kamuTuhanselamndaripada-Nya.”

(Surahal-A‘ràf 7:65)

~ ) )_..-~e. ~ —

b~—#~~128

ILMU KALAM

AC g~I:V ~iL/JI ~

Teijemahan: Dan kepadaMadyan(Kamititus/can) sau-dara mereka, Syu’alb. Ia berkata: Wahai kaumkusembahlahkamuakanAllah tidak adaThhanbagi ka-muselaindarlpada-Nya.”

(Surahal-A‘räf 7:85)

Al-Qur’an denganin! menegaskanbahawasemuara-sul datang memperkenalkanaqidah mi dan beijuangmenegalclcannya.Oleh itu ia mutlak dan umum di manamenjadi nisalahsekalianrasul yangdiutuskan.

~

To ~I :Ti cL...S~IÔjy..J

Teijemahan: Dantidaklah Kamimengutuskansebelumdaripada kamuakanRasulkecualiKami mewahyukankepadanyabahawatidak adaTuhankecualiAkuinakasembahlahA/cu.

(Surahal-Anbiyà’ 21:25)

Kesatuanatau wihdahsangatditekankanoleh Islam.In! boleh dilihat dalamal-Qur’an di manaAllah menyebutperkataan“ummah” sebagalmanafirman-Nya:

C ,~ ~ C” —- C’

U...÷~~J~)C~~,Lfl1 T ~ : T SJAJI S~y..a

Teijemahan: Dan sesungguhnyaKami telah jadmkankamu satu ummat yang berperanto.raansederhana(wasata) supaya kamu Onpat menjadi saksi-saksikealas manusia se/calfan dan rasul itu adalah saksi keatas kamu....

(Surahal-Baqarah2:143)

129

ISLAM DAN ANAL

Di sin! ummah bermaksudsatu umat bukan umat-umat (plural) danjusteni!tu dapatlahdifahamibetapakesa-tuan mi sangatdituntut oleh Islam yalcni “satu kesatuanumat Islam yangbersatupadu.”

Justeru!tu tauhidsentlasamenanggapiselumhaspekdalamnisalahIslam.Adalahtidak diragu!bahawakesatuanaqidahdankesatuanaichlakmerupakanduafaktor terpen-ting yang memuatkanumat Islam ke dalam satu bentukkesatuanyangmenyelumhbendasarkanHadith:

.C,4I ~ ~~~j1P

Teijemahan: MukmmnadalahsaudamMukmmn.

~A_. ~ ~ ~jJITeijemahan: SeorangMukmin bagi Mukmmnyang lainbagaikansaWbinaanyangsaling i/cat mengikatantarasaWdenganlain.

.~JI JtS ~ ~ ~ ~II J~Teijemahan: Bandinganorang Mukmmnpada kemesra-andan kasmhsayangmere/casepertisathbadan.

...,~ L4 sL~’A ~

Tenjemahan:Kasihkanlahsaudaramu1& sebagaimanakarnumengasthidirimu sendirl....

Manusia tidak penlu bersusahpayahdan berkorbantenagauntuk benusahamemastikanbahawaagamaIslammerupakanagamaTauhmddan agamakesatuan.Begituju-ga menekatidak perlu bersusahpayahuntuk memastikanbahawaIslam tidak menyedialcanruangdan tempatuntukperbalahan.persengketaan,percanggahan.perpecahandansegalamacamkekhilãfan.

Tetapiumat Islamtetapbersells!hdanberpecahbelah.Ella sekarangtldalclahbermalcsuduntukberbincangtentangsebab-sebabberlakunya perseilsihandan perpecahandikalanganumat Islamsecarapanjanglebar.Tetapiapayang

130

ILMU KAIAM

kita maksudkan ialah perbicaraan mengenalkesatuan aqi-dah dan punca-punca yang berlatarbelakangicansejarahsham di manaboleh dikira sebagaifaictor yang telah danakanmeruntuhkanasasyangtelah dibina dan dlperteguh-kan oleh Rasulullahs.a.w.

Apabila punca!ni dapatdidedahkanmakasekali gusia mendedahkanjurang perbezaandalam aqldah yangmembawakepada perpecahanumat Islam. Dalam pada itumungkin juga kita mendapat beberapa kaedah yangmenghapuskanjurang perselisihanitu. Umum sudah mak-lum bahawa penselisihan aqidah bukan sahaja menjadmpunca perpecahan umat-umat manusia bahkan ia jugamenjadi punca perpecahanpadasatukumpulanumat.Lan-taran!tu pensamaanaq!dah adalah faktor kepadapenyatu-an perpaduan.

Gejala perselisihan aqidah in! sudah lama tercetusdan justem itu wajarlah kita membahaskan penyakit in!sehinggaditemumubatnyadenganrestudantaufik daripadaAllah S.W.T.

Kita tentu tidak boleh berbicara secararlnglcaskeranapenbicaraansecararlngkas adalah dlkmna usaha sekeratjalan yangUdaicmampu sampa! ke mana-manapun. Kalaukita berbuat demilcian, bermaknakita telah menunaikantanggungjawabdenganbaik dansepenuhnya.Oleh itu de-nganpertolonganAllah, dalamperbincanganperingkatke-dua nanti, akan cuba dthunaikan cana onang-orang sal!hterdahulu (salaji membicarakan persoalan aqidah danpembuktlannya.Dhsebutkandi slit beberapacontohyangmerekamillIci sehinggamampumengubahwajahduniadanmenyebarkankallmahAllah Yang MahaTlnggl.

Tidak syak lagi bahawa pencanggahanpada aqldah-aqidah dan kelungsuran umat yang satu kepada pelbaga!kumpulan menimbulkan kesan-kesan bunk dan impli-kasi-implilcasiyang merbahaya.

Tidak syak lag! bahawa seluruh umat Islam turun-temurun mahukan kesatuankembali semulakepada aq!-dah sebagaimanayang dil!hat pada zaman awal Islam.Mereka benar-benar nindukan cara untuk menghldupkanperasaankeagamaanyangtentu sekal!menolakpenpecah-an dan pertellngkahanyangberpuncadaripadapersoalan-persoalandalamb!dang-bidang keimanan.

131

ISLAM DAN ANAL

Rasulullahs.a.w.dansahabatBaginda,Abu BakardanUmar- diredaiAllah kedua-duanya - telahmenggambarkanumat Islamdengangambaranyangsangatmenarikmenurutgagasanal-Qur’an.Allah berfIrman:

‘ft -~—o — -~—~%‘~ _~-,~ft_; ft~ft - — —L~ -.i~~

-~ 5) ‘t~4,

~ ¶ ~.jI : ¶ cL..J~H ijj.

Teijemahan:Sesungguhnyamniadalahumatkamu.umatyangsaWdanAkuTuhankamumakasembahlahAku

(Sunahal-Arzbmya’21:92)

Is. ~ ‘;—i-~—•:I— —~‘.~t~$. —

4, ~~jU~j oI)s.~i%aJ~&31

ot tI :11 ~y~.4}LI3jj.~

Teijemahan:Sesungguhnyaini umatkamuada/altumatyang satu dan A/cu Tuhanmu ma/ca bertaqwalahkepada-Ku.

(Sunaha(-Mu’minün23:52)

Malangnya umat Islam in! berpecah belah selepasbersatupadu, bersengketaselepasbersefahaman.Kita Inginbertanya lagi, apakah faktor-faktor yang telah membawakepada percanggahantentang aq!dah?

Bukanlah susah untuk menerang dan menjelaskanfaktor-faktor tersebut.sehlnggalcanal-Qun’andanal-Sunnahtelah menjelaskandemilcian !tu seterang-terangnyadalambentuk penyampalan(uslüb) yang tidak adasebarangke-samaran.Al-Qur’an dan al-Sunnahjuga mengemukalcanubat yangmujarab dan orang-onangyangsalih yang terda-hulu daripada kita (salafussáleh) telah pun menjelaslcankepada kita akan pendekatan al-Qur’an dan al-Sunnahtentangperkara-perkaraaqidah.

Asas pertamadalam al-Qun’an lalah perbezaanyangtegasantaraduamedandi manadalam salahsatu medantersebutkita diberl sepenuhkebebasanuntuk mengkaji, ke-mudian kita dlbolehkan menyokong atau mensyarahkan-nyadenganpanjanglebarataukita bolehcubamemahami-

132

ILMU KALAM

nya. Medan in! !alahayat-ayat muhkamat.3 Sementarame-

danyangdilarangkita membahaskannya!alahmedan mu-ta.sydbihat. FirmanAllah S.W.T.:

q — .~)) — _._~5ft’_5_ —

&-)--t~t~ A~C24t4~4, ~

~ fi~Za~41~ ~--—‘-~- - --.—s ~-- -~ -

L)~L~I.~tLAL3)ya.,U Jbj~ta~)\~ ~i\T4}Jb.5. _‘i—. s-t—~

V ~ : ¶ ~ JJ ~

Teijemahan:Dialah yangmenurunkankeataskarnuki-tab (al-Quran) dartpadanyaayat-ayatmuhkam(terangjetas) ia ada/alt Thu al-Quran dan lain-lain yang muta-syabift Adapun orang yang dalam hati mere/caperu-bohonganmakamere/caa/canmengikutisesuatuyangsamar-samarkepada mere/ca(daripadanya)keranage-mw/canjItnah dan gemarmenta’wi/kannyadun tidakdiketahui akanpenta’wilan kecuali Allah dan orang-orang yang benar-benar rnantap ilmunya. mere/camengatakankammtelah berimandengannya,sekaliandan sisi Tuhan kamidantidaktahmenyebut-nyebutnyakecualiorang-orangyangmempunyaimatahatt

(Surah(iii- ‘Imrãn3:7)

Tendapat banyalcHadith yangmenggariskanlandasanuntuk dllalui oleh onang-orang Mukmmn dem! memeliharakesatuan, dem! tens menghayati cara hidup yang benardan sekali gus member! ketenangan hati untuk semua.Memadal dl sin! untuk d!kemukakan tiga Hadith yangmemberhkanmaksud-maksudtersebut.

“Turutilah janganlah mengada-adalcan:Sesungguh-nya telahrosaicbinasaorang-orang yang terdahulu darmpa-da kamu disebabkanmereka panda!-panda!mengadakansesuatudalamagamamereka,merekaberkata-katameng-ikut pandangan-pandanganmereka,merekamencanggahisunnah-sunnahNabi mereka, malta mereka sesat danmenyesatlcan.”

Sabda Rasulullah s.a.w. dalam ibarat yang ningkasdan padat:

133

ISLAM DAN ANAL

b ~a Jia L~Li Iy.~2 ‘~ij~ ~

Teijemahan:Turutilah danjangan(ahkamumengada-ada, makasesungguhnyaorang-orangyang sebelumkamubmnasakeranamere/camengada-adakantentangagama mere/ca. Mere/ca rnengatakanmenurutpenda-pat-perzdapatmere/cadan rnencanggahiSunnah-sunnahNabi mere/ca.lalu mere/casesatdan menyesatkan.

DaripadaAll n.a. katanya:Aku mendengarRasulullahs.a.w.bersabda:

4AE3~ .toi ~I ~o~* L~:JLo pLfl 4S J.~j.o.~bi

.4Th ~ :JLo ¶~~i4I~b :cJii

Teijemahan:A/cu telah didatangi oleh Jibril as. Makaberkatalah1a “WahatMuhammad,sesungguhnyauinat/camu a/can bersellsih selepas kamu.” BerkatalahRasulullaft ~‘Dimanakahpuncanya?” Maka Jibril punberkatw “Kitab Allah.”

Ayat-ayat suci al-Qur’an dan Hadith-hadith Nabi yangmulia sememangnyabanyak sekali mengutarakan gagas-an-gagasan ke arah penghayatan secara panjang lebar.Pendekatanwajanyangperludikemukakansekarang!alahmenjelaskanmaksudayat-ayatal-Qur’anyang terangjelasdan ayat-ayat yang samar. Kita juga perlu menjelaskanmanayangmenurutajaranAllah dan Rasul dan manayangdikira b!d’ah danyang diada-adakan.DI sampingflu kitajuga wajar mengajarkan bagaimana cara berlltizdm de-ngan kitab Allah dan sama-samamendukungnya denganpenuhkesatuandanperpaduan.DanAllah jua yangmem-bert taufik.

MASALAH QADAR

“Turut!Iah dan jangan kamu mengada-ada, makasesungguhnyaorang-onangyang sebelum kamu binasakerana mereka mengada-adakan tentang agamamereka.

134

ILMU KALAM

Mereka mengatakan menurut pendapat-pendapat menekadanmencanggahlSunnah-sunnahNabi meneka,lalu merekasesat dan menyesatkan.” Hadlth Nabi yang mulia mimenylmpullcansatugagasantentangaqidahyangmenjadihasratkitauntuk melihatdunlaIslammenghayatinyadalammenghadapl pensoalanlii.

Sepatutnya klta semua mendukungnya dalampandangandan fflc!ran, juga sebagalpersedhaanmahupunsebagahpenslapan. Pensedlaandan persiapan adalahdmmaksudkansebagaltuntutan yang wajar dhpatuhl oleh!nstltusl-instltusi pengajianpadasemuaper!ngkat,mediamassadanbuku-buku yangdisebarkan.

Ayat-ayat al-Qun’an, Hadith, kata-kata sahabatdanparapengikut begitu banyakmenganjurkantuntutan ml.Firman Allah S.W.T.:

—— n’~’fr ~ ft — .) — )r.” Cn”

~‘~r~r”~ ~iC~ç$3‘~r-’J~1’~~

¶ t~I:c ~a~LLt~

Teijemahan:... hartiniAkumenyempurnakanbagikamuagaxnakamu.A/cumelengkapkankeataskamunikmatAku, aku meredalbagikamuIslamsebagalagama....

(Surahal-Mà’iduh 5:3)

AgamaAllah lengkapsempurna,tidak perlu lagi untukdiada-adakan.Sek!ranyaagamasudahlengkapsempurnamakakita wajmb menurutnya.Adapun cara menurut!nyatelah ditetapkanolehAllah sebagalmanafinnan-Nya:

~-e~ ft’ “S —~ ~15 — .~-~C:’J) — )F

5_ — ‘‘4~U-~3~ 2&P1J ‘-L~33~

Li~~4;c:!A;~.5 sft_c ,~4~’___

¶ ~)Lr’ U1 ~

135

ISLAM DAN AKAL

Teijemahan:Diolah yang menurunkanke atas kamuakanaI-Qur’an, daripadanyaayat-ayatyang muhkam(terangjelo.s).Ia ada/nhthuaI-Qur’andanlain ayat-ayatyangkesarnw-an.Adapunorang-orangyangdalamhati-hati merekakecenderungankearah kesesatan.ma/camerekamengikutsesuatuyang sarnar kepadamere/cakeranagemarkanfit nahdanmenta’wilkannyasedang-kanttd.akadayangrnengetahuipenta’wllannyakecualiAllah dan orang-orangyangmantap i/mu merekaher-kata kami berimandengan-Nya.semuaperkara dan-pada sisi Allah dan tidaklah mengingat-ingat kecualiorang-orangyangberfikir.

(Surahau-imràn 3:7,1

Caranya Ialah menumti ayat-ayat muhJcamdenganpenuh kefahaman, kesedaran dan sokongan. Ia bukanlahpunca perbalahan dan permusuhan. bukanlah medanpensengketaanatau medan untuk menyemarakkan hawanafsu. Ayat-ayat yang sukar difaham! dan dllmani seba-gaimana yang termalctub, janganlah kita pandai-pandalmenta’wilkannya.4

Menuruti ayat-ayat mutasyabihat in! adalah t!mbuldaripadahall-hall yangpenuhkesesatandanpenyeleweng-anyangmengambil kesempatanuntuk menimbulkan fitnahdenganmembuat penta’wIlan sesukahall sedangkanAllahsahaja yangmengetahu! alcanpenta’wmlannya.

Tetapi apakah mutasydbihatin! (ayat-ayat yang adakesamanan)? Para imam kita bercanggah pendapatmengenamnyatetapi kita tidak mahu membincangkanper-selms!hanin! dan memadailahkita hanyaberkatabahawaperrnasalahan-penmasalahanrnutasydbihat sangat dmla-rangperbincangannyaoleh Rasulullahs.a.w.danoleh parasahabat dalam zaman Khulafa’ al-Rasymdln. Justeru itumutasyabihatin! bolehlah disimpulkan sebaga!: “Sesuatuyang dibenci oleh semangatpemik!ran Islam padazamanKhulafa’ al-Rasyidmnuntuk membincangkan tentangnya.”

Persoalan-persoalan mutasyàbthat yang utamasebagalmanayangdapat d!penl!hatkan dalam sejarah umatIslam ialahpersoalanqadar.

Pensoalanqadaratauketerpaksaan(ybdr) danpilihan(ikhtiyàr) atauperbuatan-perbuatan hamba, telah mengua-sam Ilkmran-fikiran manusiasemenjakbermulanya sejarah

136

ILMU KALAM

manusia di atas muka bumi ml. Apabila seseorangltu me-n!mbullcanmasalahqadar,past!t!mbulduakumpulanyangsatunya mengatakanketerpaksaan (~bd~j dan satu lag! me-ngatakanpilihan (ikhtiyàri.5

Onang Yahudi menonjolkan penmasalahanin! dalamagamamerekalaIu merekaberpecahsesamasend!ri. Adakalangan mereka yang berkata bahawa tldak ada pmlihandan adayang berkata ada pilihan (tidak dipaksa).

Dalam sejarah dapat d!lihat bahawa orang-orangNasnanmbertelagahdanbersengketatentangpersoalanmlsehinggamembentukkumpulan penyokongdanpenentangyang sentiasabersengketa.

Rasulullah s.a.w.mahumenjauhkanumat Islamdarmpa-daperpecahandisebabkanmasalahin!. Justeruitu Bagin-damelarangsegalaperbincangandanperdebatantentangnya.

Anru bin Syulb meniwayatkan daripada bapa dandatuknyadenganberkata:

~ ~H1J~ 4 J.a 41

..JJJ jz.~.L yJ~J~iJIL?c))s~PJZJr-~~’r~~it~.H~.�1JH~ ~

~J}JI c~U‘ç~~t~~ ‘r~ r~tJ-~’~~’~LJ j~

3-~-°~cJ}~Us~ci~i’ u~-~‘--: Lr~~t~Us~.44~~

4Ü~ ~ ~ ~ c~~z~L La..~~

Terjemahan: RasutuUah pada suatu han telahmengunjungi sahabat-sahabat Baginda dan nipa-nxpanya mere/ca padu waktu itu sedangberbincangtentang qadar. Lantas Rasulullah telah ketuar dalamkeadaan marah seraya bersabda kepada sahabat-sahabatBagindw ‘Wahal /caumku.dengansebabmi/nhumat-umat sebetum kamu sesat, /cerana mere/cabertetingkah mengenai Nabi-nabi mere/ca. Mere/caberhujah sesama mere/ca menggunakan kitab.ketahumlah sesungguhnyaal-Qur’an ditunun/can bukanuntuk menghujah kamu antara /camu. tetapial-Qur’anditununkan untuk membenar/cansebahugiannyaapa-apa per/camdaripada al-Quran yang kamu ketahui,ama//can/ohdanper/camyangkamu tasyabahhenda/c-taft /camuberirnan dengannya.’

137

ISLAM DAN ANAL

Merekajuga turut menyelewengkanajanan-ajaranal-Kitab, sedangkanal-Qur’antidaklah d!turunkanuntuk ka-mu menyelewengkansesetengahnyaseballknyaal-Qur’anditurunkan demi membuktilcan kebenarannya.Apa yangkamutahumengenamnya,beramallahdengannyasementanaapayangkesamarankepadakamu,ben!manlahdengannya.DaripadaAbu Huralrah katanya:

L )Lt ~ U~.~,.iIL~ji: ~ ‘q ~

.Ua L4~I..J~ ~Lji~~H~3L~i ‘~1~IJs~~ .yo~~IIL~A~i

Teijemahan:Rasulullnh marahsehinggarnerahmuka-nyaapabila mendengarkarni bertetagahtentangqadarlantasBagindapunbersabdw“Adakahdenganmikamudiperintah? (kamu disuruh berbincang mengenainya)atau adakah dengansebab mi aku diutuskan untukkarnu?Sesungguhnyatetahhancurbmnasaorang-orangyang sebelumkamukeranainerekaberte(agahmenge-nai perkara ml. A/cu berazamsupaya kamujanganbertelagah.”

Rasulullah bersikap dengan begitu tegassekal! mela-rang pertelingkahan dalam masalah in!; bahkan sekadarmen!mbullcannyajuga dilarang olehRasulullah s.a.w. Sikaptegas Rasulullah sentiasa dilihat dalam sepanjangke-hidupannya. Baginda tidak pernah mengizmnkanpersoalanIn! ditlmbulkan.

Pada zaman SayldmnaAbu Bakar persoalanIn! tmdakpun dit!mbulkan justeni umat Islam tertumpu dalam usa-ha membina dan meneguhkan asas-asasperpaduan umatIslam dl manakesmbukanmenekadenganusahapeneguhanin! membuatkanmerekatidak mempedulikan kerja sma-siayang menyimpangdar!padaagamaAllah.

KelstimewaanSayidinaAbu Balcanialahmampu mem-belasahsesiapasahajayang !ngmn memperkatakandanmembawanyakepada kebenaran. Oleh Itu persoalanqadaradalahpensoalanutamamu!asyàbthat.

Ia tidak dapat diselesailcandanditegaskansamaadadl

138

ILMU KALAM

Timur atauBarat, dahulumahupunsekarang,di kampungataudl kota, samasahaja.Lebih daripada!tu persoalanliiimencetuskan perbalahandi kalanganparapengkajmdi ma-na sekalipun.Persoalan!tu memakanmasayangpanjangnamun perblncangan tldak alcan sampal kepada apa-aparumusanyang boleh diterima bersama.Justeruitu sema-ngat Islam yang menyeluruhmengharamkanpenglibatanmengkajinya.

Meskipun begmtu persoalanin! meresapsedmk!t dem!sedikit Ice dalam masyanakat Islam sehingga akh!myamengambil tempat utama dalam teonl pemikiran Islam.Pol!tmklah yang mengundangpenyerapanmtu dan pol!tikmerupalcanfaictor utamayangmerosakkanteorl pemik!ranagamadalam masyarakat Islam yang bersih dan sihat.

Mu’awmyah bin Abu SuI~nan6selepasmemegangtam-pukpemenintahantelahmengutussuratkepadaal-Mughlrahbin Syu’bahmem!ntanyasupayamemberitahukepadanyaucapan Rasulullah ket!ka di atasmimbar. Al-Mughirah punmenuliskepadanyadan memberitahubahawaRasulullahselepassalamsembahyangsen!ngmembaca:

...L.~JI4Jj JUl 4J~4J4~ ~A.~~&UHjkJl”J

~ ~ r.1Jl Li ~j’

.s~.Jlis ôi.~H~~ U 4, ‘J~ .c.s~

Teijemahan:Tiadu Tuhan me/am/canAllah sahaja, tin-da se/cu/n,bagi-Nyapemenintahan,bagi-Nya /cesyuku-ran, Dlalah yangdi atassetlap sesuatuyangBerkuasa,YaAllah tWa/cada penghalangbagi apa yang Engkaubert. tidak adapenola/can terhadap apa yang Engkautetap dan laksana/cart, dan tida/c manfaat sebaranghalangan terhadap/cetetapanEng/caw

Muawiyah pun mengambil danmenyebutHadith in!dalamkhutbah-khutbahnyadengansatukeyalcinanbahawaia boleh membantumemperkuatkankedudukannyadi sisiummah.

MenggunakanHad!th Nabiml sebagalalatpolit!k olehMu’awlyah menlmbulkankegelisahansesetengahumat Is-

139

ISLAM DAN AKAL

lam di manamerekamelihat penggunaanseumpamain!tidak langsung melambangkan tanda kepatuhan danketaatankepadaAllah. Mereka bangunmenentangfikrahketerpaksaan“yb&’ yang dipelopori oleh Mu’awiyah yangkonoimya disandarkankepadaHad!th tersebut.

Kami t!daklah bermaksud ingin menghuraikanpermasalahanin! denganpanjanglebar, eumadi sin! kam!ingin menerangkanduapenkarasahaja.

1. Qadar in! adalah daripada perlcara-perkarasamar(mutasyãbth) yang d!tegah oleh Rasulullah untukmembincangkannya.

2. Sesungguhnyapolitiklah yang mula-mula membawamasukpensoalanml kedalamkeh!dupanmasyarakatIslam.

Natijah yang Ingmn dicapaldi sebalik pensoalanin! Ia-lah perbahasantentang qadar hendaklah dlp!sahkandaripadalautanpemikiranIslamataudadapayangmerekanamakan “ilmu kalam.” Seandalnyakita berjaya meng-hapuskansebabutamayang memecahbelahkanumat Is-lam justeru kerana pertelmngkahanmengena! aqidah,benmaknakita telah membaharulusahake arah tauhid.SemogaAllah member!taufiq.

PERSOALAN SWAT-SWAT

FinmanAllah:

.ls. __— -~ — ~— -~ - — — #__,__ —ft

.~4~ c..~’j~A. LI :VV ~~Li_~JI~

Teijemahan: MahaSun Thhankami,TuhanyangMuliaTinggi daripadaapa yangboleh merekas~J’atkan.

(Surahal-Sdffat37:180)

—‘~

LI :~V j,~~J]~

TerJemahan:... Tidakadasesuatuyangseumpamanya.(SurahaI-Syürà42:13)

140

ILMU KALAM

Berkatalah Ibn Abdul Baar (menlnggal 463H.) men-talsirkanayat-ayattensebut:“SesungguhnyaAllahtidak se-rupa denganapasekalipun,makabagalmanakahia dike-nail dengan qiyasan atau dengan mengkajinya.”

Adapun ulama’ Mesmr dahulu ada berkata dalamkata-katah!kmatyangunilc: “Mustahil kepadaorangyangbinasauntuk meny!ngkaprahs!aAllah yangtidak binasa.”

Samaadakita melihat kepadaal-Qun’andanSunnahataukepadaorang yangmempunyalpandangan-pandanganyang sihat yang benar-benar memahami suasanaperkembanganIslam danmendukungfikiran yangbenar-benarsecocokdengantuntutansemangatkeagamaan.kitapastimendapatibahawasemuaaliranitu menylmpangjauhdaripadamembawamanusiakepadamemperkatakandenganpandangannyaterhadapsesuatuyang berhubungdenganzat dan sifat-sifat Allah. Berflkinlah pada tanda-tandakebesaranAllah danjanganbenfikir pada zat-Nyanescayakamu b/nasa.

Hadith Athar ml menggariskanlandasan yang betuldan mengemukakan panduan yangwajib dillcuti oleh sese-orangyanginginlcankeselamatandan pelepasandadneraka.

Tidak syaklag! bahawapenbahasanpadazatdan sifat-sifat ketuhanan dartsegihubungan antarakeduanya, samaada bertujuan tauh!d mahupun mencar! perbezaanantarazat dan sifat-sifat !tu, merupakansatu senbuan manusiaterhadap satu kedudukan (maqam)yang t!nggi yang tidakdapat d!gayuti oleh sebarang sangkaan atau khayalanseseorang.Begitu juga perbahasan tentang sifat-s!fat yangboleh menimbuilcan kesamaran,sama ada menall ataumenta’wil,jugasamasifatnyasebagaimanayangdisebutitu.Justeru itu amat benarbahawasesuatuyang terlintas dibenakanda, malta Allah adalah di sebalik maksud yangterl!ntas itu.

Amat wajarsekailparapengkajibenar-benarmengenalpastikemampuandirtmaslng-mas!ngsebagalseorangmanu-siadanmengenalpast! kekuasaanAllah dengansebenarnya.

Seandainyamerelcabeijalandi ataslandasanini past!mereka tidak alcanmen!ngg!kepada maqám(kedudukan)Allah dansekailgusmerekatidak alcanmelampaulhad bataskemanipuanmenekadl manadenganml t!dak akant!mbulsamasekailsebarangpenselisihan.persengketaandanponak-

141

ISLAM DAN AKAL

penandapadapensoalansifat-sifat ketuhanan.Tetapisesetengahpengkaji tidak mematuhihadbatas

merekasebagalIndivldu yangjuga seorangmanusia.Lan-tas merekadlpukau oleh akal menekasendlrl danmerekaditipu oleh kesyaltananmerekasendlri. MalcamenekapunmendustalAllah denganotak pemikiran merekatanpahu-jah-hujah yang bemasyang diturunkan Allah. Maka tim-bullahpersoalankeduadalamIlmu kalam- persoalansifat-sifat yangtelah bertanggungjawabmencetuskanperbalah-an danpensengketaan,suatuperpecahandlkalanganumatIslam. LebihdaripadaItu, Ia menjadikanmerekatuduh-me-nuduh, hmna-menghlna.sindir-menyindlr dan tempelak-menempelaksesamasendinidengantuduhan-tuduhanme-nyelewengdanmenyesatlcan.Tlmbulnyapersoalan,apabilaparapengkajlmenyentuhayat-ayatal-Qur’anyangmenlm-bulkankesamaransepertitangan,muka,merilnggl semen-taradaripadaHadith pula sepertiturun, nupadanjarl-jail.

Persoalan timbul: Apabila mereka membahaskanperkataantersebut dan seumpamanyasama adasecarata’wll. menall maknanyaataupunmentafslndan mensya-rahlcannyamengikutfikinan meneka.

Perbincanganmengenalnyamembuka ruang perba-lahan dan pendebatandan terus-menenusberlaku dalamsepanjangzamanbahkansampaisaatin! pun pendebatanmaslh berlaku dl antarapara pengikut al-Imarn Ash’anI7denganparapengikutal-Imam Ibn Talmiyah.8

Perbalahanmengenalsifat-slfatIn! danhubungannyadenganzat secaraumumnya kadang-kadangtegangdanganassehlnggaberlaku pertumpahandarah sepertiyangpernahbenlalcumengenalIsu al-Qur’an sebagalmakhluk.Dalam padaItu Ia boleh menjadikanpemiklran kelam ka-butdanpandanganbenselenaksepertiapayangdicetuskanoleh Isu “balk dan leblh balk” (ai-sâlah waal-aslab).

Penmasalahanml wujud. bentambahdanbersimpang-slur adalahsebagalbuktl yangnyataterhadapkelemahanakalmanusladalammenanggapikebesananIlahi yangtidakada penghujungnya.Meskipun kegagalanbenlalcu terus-menenus dalam memblncangkanpersoalan ml, nainunmanusla tidak pun mengambil penhatian.Mereka semuamembahaskannyadenganmeraba-rabadalam kegelapan,bendebatdan tenusberselisth.JalanpalIng hlkmah dalam

142

ILMU KALAM

menghadapmpensoalanmi lalah melihat kepadapemiklranorang salihyangterdahulu(salajizssaleh)dl manasemangatkeagamaanmerekayang sthat mengarahkankepada pe-milciranyangbenar-benarmengenallAllah dengansebenar-benamyadansekallgusmereka tahu siapakahdidmerekayang sebenarnya. Justeru itu meneka terselamat danipadakeadaan kelam kabut, kacau-bilau, pertellnglcahandanperseilsihan. Malcajadilah meneka satu kumpulan umatyang satu.

Mereka telah mendukung prinsip asas dan meng-amalkankaedahyang tidak diragul laltu fInnan Allah:

.1) i: ; ~-~—.-

~I :LT ~~,LJi ~

Teijemahan:... tidak ada sesuatupun yang seumpa-rnanya santasekali....

(Suralzal-SyUrà42:11)

Adapun al-Qur’an ml menghapuskansegalabentukkeserupaan.Orangsalihyangterdahulusangatmemahamisehingga mereka pemah benkata: Seslapayang meng-gerakkantangannyaketmkamembacaayat: “Aku mencipta-kan dengan tangan-Ku.” atau sesiapayang menunjukkandengan jarmnya ketika menlwayatkanHadlth Rasulullah:“Hall orang Mukmln di antaraduajarl-jari al-Rahmàn”ma-ka wajlblah dlkerat tangannyadan dipotong janlnya.

Orang-orangterdahulu selamatdaripadakesamaran,tetapimenekatldaklahmundur.Merekamenthabukanmradatdengan Ilmu sertalain-lain sifat Allah menurut apayangdisampailcanoleh al-Qun’an.

Untuk menuruti pendinlan mereka berhubung dengankalimah-kallmahrupa(sürah),tangan(ya~dantunm (nuzütmaka hendaklah dimmani kesemuanya itu denganmembersihkan Allah daripada segala bentuk jisim danurutan-unutan yang berhubung kalt dengannya.Dalampadaitu bukanlah bermalcnalalaz-lafaz demiklan tidakboleh diben! penhatian tetapi apa yang dituntut lalahpengentlanyangdmbenlItu haruslahsesualdengankeagungandan kebesananbahawaIa tidak benupajislm (benda)dantidak adasebaranghubungandengannya(benda).

143

ISLAM DAN AKAL

Seseonangitu mestilah beniman bahawasifat yangAllah sandarkanpadadirl-Nya danpadadir! nasul-Nyaada-lah benar belalca dan mempunyal malcnayang dikehen-dalci-Nyadanmengikutwajahsepertiyangdifinman-Nyaitu.Oleh itu janganlah cuba mentafsmr dan menta’wllkan-nya lagi.

Syi’ãr (slogan)onang-orangyang terdahulu (sakzj)sa-ngatterkenalmenerusibebenapaIafazseperti, “Sesungguh-nya Ia (Allah) memerintahkanrtyasebagaimanayang di-datangkanitu.”

Menekasentlasamengingatiayat sue!al-Qur’an laitufirman Allah:

c,.5—- ~i _~ —— ..,.-..-,--‘C ~..‘fr~c~’-’-~~tL ~

5) — —

V LI : V ~I~a JI ~

Teijemahan:Dialah yangrnenurunkanIceatasmuakanal-Qur’an. daripadanya ayat-ayat muhkamatyangmenjadi thu al-Qur’an dan lain-lain atlalah ayat-ayatmutasyabihat

(Surahóhi-’Imrän3:7)

—,.— •4), ~ — —_A ~ • - —

‘~t ~ &4~~-

V LI :V ~ JI k.Lr~

Teijemahan: .. adapunorang-orwigyangadadidalamhati-hatimerekatipu dayamakanterekaakanmengikutiperkara-perkarayang kesamarandaripado.nya untukmerthnbulkanfltnnhdangemarkanpenta’wilo.nnya....

(Surahall- ‘Imràn 3:7)

V LI V ~ JI ~Teijemahan:... dantidaklahdiketahuita’wilnyakecualiAllah....

(Surahall - ‘Imrãn 3:7)

144

ILMU KALAM

,,--~ ~ c———’-~- •-~~ ~-e c--

~ ._fl,55 5 —

4.V ti r c)i~rc;JT ku—

Teijemahan:... dunorang-orangyangmantapdan/cemasdalam i/mu mengata/can:/cami telah beriman dengan-Nyu. kesemuanyaadalah dan sisi Tuhan /cami dantidaklah mengambilingatan /cecuaii orang-orangyangberfikir.

(Surahalt-‘Imràn 3:7)

Tidak ada nas lain lag! kepada orang yang maimselamat danipadakebatilan dan kesesatanselain meng-elakkan dir! daripadamenta’wil dan mentafsir sementaraia benpegangdenganlafaz-lafazyang termaictubitu.

Al-Imam al-Razl9dalamkltabnyaAsds al-Taqdis telahmenmngkaskan konsep Mazhab Salaf! dalam beberapaperkataanyangsangatningicas,tepat dan halus. katanya:“Sesungguhnyaayat-ayatrnutasyabihãtItu wajiblah dipu-tuskanbahawamaksudAllah padanyaadalahsesuatuyangbukan bendasarkanzahir ayat-ayat Itu. KemudmannyahendalclahdiserahkanmalcnanyakepadaAllah dan tidakhamsadapembabitandalam mentafslrkannya.”

InIlah sebenarnyapendekatanMazhabSalafimengenalsifat-sifat Allah dan ia tidak suka menlmbulkan polimek

(iadaO danpentenglcaranbahkan kesemuanyaitu bukanlahdarlpadacini-cin! tabiatnya. Justeru !tu Mazhab Ubudiyyahyang tulen (penyembahandan penyenahansepenuhkepadaAllah).

Mazhabmid!hayatlolehorang-orangyangmempunyalsemangatkeagamaanyang suci bersih. Itulah mazhab-mazhabal-Imam Malmk, al-Imamal-Syafi’l, al-ImamAhmadbin Hanbaldan salafussdlehr.a. Dengan itu makainilahyang sebenarnyamenjadi landasanmazhab kumpulan-kumpulan yang tersebut yang terselamat (al-Ndjlab).

Kaum Muslimin yang memahami agama menekawajiblah tampil menyebarkan ke seluruh pelosok duniaIslam melaksanakannisalahsebagalamanahdar!padaAllahke atasbahu mereka demi mencegahpenyelewengan,keluhkesah dan kegawatan dl kalangan individu Muslim ialtu

145

ISLAM DAN AKAL

sekaligusdapatmengbalangperselisihandanpersengketaandi kalangankumpulan-kumpulanumat Islamsentamenye-barkannyaantaramndividu Muslim danjama’ah Islam.

Adalahwajib ditarik keluarsebanangperbahasansifat-sifat Allah daripadalautan pemikinaniaitu menarikkeluarpermasalahandaripada yang dimstilahkan sebagai“ilmukalam.” Seandalnyakita semuatelahberupayamelakukanin! bermaknakita telahmenghapuskansatufaktorterpentingyang telah memponak-penandakanumat Islam justerutencetusnyaperbalahantentangaqidah.Denganusahain!klta turut benperanandalammembaharuiusahayangtidakkurangpentingnyadalamperjuangantauhid.

KEWUJUDAN ALLAH

Persoalanqadar merupalcanpersoalanyang tidak hamsdibincangkanoleh umat Islam. Persoalanin! seharusnyatmdak dikira sebagai persoalan danipada sebarangpenbincanganilmu kalam. Persoalanlain yangtidak hamsmenjadi perbincangan ilmu kalam ialah “mengenaikewujudanAllah.”

Apabila Rasulullah s.a.w. mula berdakwah secaraterang-terang(al-jahr) selepastiga tahunberdalcwahsecararahsia, Rasulullah tidak pun memulakandakwahnyade-ngan menghujahkan“kewujudan Allah” tetapi seballknyaBagindacubamembuktikan“kebenaran”Allah danmenca-bar orangArab dengankebenaranmi. Ketika Rasulullahdidatangi Malalkat Jibril di Gua Hira’, ia tidak dimulaldenganpensoalankewujudan Allah tetapi apayang dike-mukalcanbuat pertamakall oleh wahyu itu ialah seruansupayaRasulullahmembacadengannamaTuhannya:

-fl---

~ :~i jL~JI~

Terjemahan:Bacalah dengan narita Tuhanmu yangm.enciptakon.

(Surahal-’Alaq 96:1)

Sepanjangkurun pertama tidak seonangpun yangtampil memperkatakanmengenaipengithbãtankewujudan

146

ILMU KALM

Allah. Begitujugapersoalanin! tidakmendapattempatpadakununyangkedua.

KewujudanAllah merupakanpenkaramudah (badih(Jyang t!dak wajar d!perbincangkanoleh onang yang ben-Iman samaadamenafi, menglya. menolak mahupunme-nen!ma.SesungguhnyakewujudanAllah merupakananta-ra persoalan-pensoalanyang tidaic d!bahaskan olehmana-mana ilmu dalam agama kerana !a merupakanpenkarafitrah.

Orang yangcuba meletalckannya(pensoalanmembuk-tikan kewujudanAllah) sebagalbahankajmanmerupakanorang yang telah rosak lmannya dan fahaman agamanyasudah bencelanusehinggamemenlukan peranan manusiamembuktikan wujudnya Allah Itu. Agama datang bukanuntuk membuktlkan wujudnya Allah tetapi Ia datang un-tuk “mentauhldkanAllah.” Sekiranyadlsel!diki al-Qun’andanal-Injil (Bible) ataual-Taunat(tenmasukyangadasekarangml) past! anda tldak akan mendapatibahawa“pensoalanwujud Allah” sebagalmaflamat dalam ajaran agama ataulangsungtidak didapatisebagalsatumatlamat dalamnsa-lah langit itu.

Al-Qun’an begitu sekali memandangnendah persoalanin! meskipun terhadaporang-onangyang memegangaqi-dah yang batiL Flrman Allah Ta’ala:

~ L c~C~fii 5~L 4ift4~

rA ti :N’~ ja)Ji Sjy.~

Teijemahan:Dan demi sesungguhnya!Jika eng/cau(wahai Muhammad)bertanya kepada mere/ca (yangmu.syri/c)itw “Slapa/cahyangmenciptalangitdanburnt?”Sudahtentumere/caa/canmenjawab:“Allah?....

(Surahal-Zumar39:38)

Menekabenkata Pencipta ialahAllah, sedangkanmere-ka itu symnik dan menyeleweng seratus peratus dalamkeimananmerekadenganAllah. Keseluruhanagamatidakditununkan untuk membuktmkankewujudan Allah tetap!

147

ISLAM DAN AKAL

diturunkanuntuk membetulkanaqidahtentangAllah ataumembetulkanjalan aqldahitu sendiri.

Adapunterdapatbanyakayatyangdisangkaoleh se-setengahonangkononnyaditurunkanuntuk membuktikanwujudnyaAllah yangsebenarnyabercanggahsamasekali.Sebaliknyaayat-ayattersebutadalahuntuk menenangkankebesaran,keagungan,keunggulansentapenguasaanAllahsecaratotal ke atasalam Mi. Segalasesuatuyang kecilmahupunbesaradalahsentiasadalam genggamanAllah,Tidak adayangterkecualidaripadapenguasaan-Nya.

Ayat-ayat itu adalah bertujuan untuk memandumanusiasupayabensenahsepenuhnyakepadaAllah iaitusegalayang dilakukan adalah dengan nama Allah danpadajalan Allah samaadapadamenenimaataumenolak.

Kurun pertamadan sebahagianbesar kurun keduabeijalan di ataslandasanmum. Kemudiantensebarlahfalsa-fahYunani yangmerubahsegala-galanya.

Falsafah Yunanl ialah falsafah keberhalaan (wa-thdntyyah) kerana Ia bersandarkan~kal, bukan kepadawahyu. Sebarangfikiran yang lahin daripadaakal bukandaripadawahyu thengenalalam metaflzlka ataualam aqi-dab Itu adalahdaripadaketentuanAlMh iaitu Allah mene-rangkannya melalul para thsul-Nya. Sebarangcampur-tanganmanusiádalam hal. in! adalah tidak wajar keranama menempuhsen-Ipadansue! ydng dil~araitikan.Manusiatidak harus mencàmpuninyakecuali sebagaiseorangyangsujuddankhus~rukmerierimasegalaketetapanyangdibawaolehwahyu.

FalsafahYunani dalam perkara aqidah merupakanfalsafah keberhalaan (wathardyyah) mesklpun tendapatpercubaannyauntuk. rnembuktikan kewujudan Allah.Sekadarmembuktikari kewujudan Allah tidak terselamatdaripadatanggapankebenhalaanfalsafah itu. Tanggapansedemikianadalah berdasarkanpninsip yang dipegangi-nya iaitu mempertuhankanakal manusiaitu adalahsamasabajadi sismnyasamaadamenthabmtkankewujudanAllahatau menglngkarmnya.

Membuktikan wujudnya Allah secanaakal tidakmempunyat apa-apafaedahyang besandan nilal kenanasan-iaadamembuktikannyaatautmdak adalahsamasaha-

148

ILMU EALAM

ja. Alcal yang membuktikannya ialah akal yang bolehmengingkani, bahkan akal itulah yang sememangnyameng!ngkanm.Justeru!tu tidak wajar kita menyokong danmenghargaiusahapara intelektual di Timun maliupun diBarat yang cuba menggunakan akal dalammembuktikanwujudnya Allah. Kita tidak membangunkan aq!dah kmtaberdasarkanpemikinan manusiamesk!punpemik!ran itubensifat Intelek.

Seseorang Mukmin tidak hams membeni sebanangpenilaiankepada rumusan pemmkmran mengenalmetafIzikasama ada ia bententangan ataupun secocok dengan pe-gangannya.Hendaklah dia berpegangdenganagamakeranaAllah semata-mata, memadailah Allah sebaga! sumber.sebagal Pembeni h!dayah dan sebagal Pembimbing (rnur-syid). SesmapayangbenpegangdenganAllah, dma akandiber!petunjuk kepada jalan yang lurus, Allah sahaja yangmenghitungkannya selalu. Maka sebarangpetunjuk selalndaripada llahi dalam pensoalanagama adalah keberhalaandan sesatbelaka.

FalsafahYunani merupakan keberhalaanmanusmayangingin membed jalan, untuk selamat daripada salah dansilap. Untuk tujuan itu dmciptakanlah “!lmu mant!q” (logik).Ilmu in! terus kekal dengan ciri-c!ni kesesatan dankebatilannya sehinggabebenapakurun.

Umat Yunanl boleh dimaafkan kerana tmdalc didatangmoleh agama dart langit untuk memandu dan membmmbingmereka sebagalmanapada Zaman Jahlliyah di Semenan-jung Arab. Mereka berpegang dan mempertuhankan akalmereka untuk membuktilcan dan menafIlcan sesuatude-ngansesukahat! mereka.Sudahlahmereka itu sesat,malahtelah menyesatkanorang lain pula.

Kedatangan agama Nasnani (Knistian) adalah untukmembetulkan keadaan kucar-kacir in! dan memisahkanfiknah ketuhanan daripada pencemanan kegiatan ke-berhalaan. Ia mampu meningg!kan martabat Allah S.W.T.melewati batas-batas kajian. Kemudian kebenhalaan Yu-nanl— bagaikan kuman-kuman halus — menesapmasuk kedalarnagama in! seh!nggamenyebabkan pensoalankewu-judan Allah menjadi persoalan utama dalam kajian atautop!k utama dalam tauhmd genejaf lahüt kanisO,makajadmlah

149

ISlAM DAN AKAL

pemikiran suci agamamengenalAllah turun kepadasua-sanayang dilingkari keberhalaanrnanusia.

Islam datang dengan sepenuh pembensihandanpembersihan Iman. Islam dengan namanya “al-Islam”(penyerahan)adalahperisytiharanperangterhadapcampurtanganmanusiadalamagamaAllah dan nisalah-Nya.Islammerupakan penyerahanmutlak kepada Allah. benserahkepada Allah demi keredaan-Nya. Apakah manusiabertuhankansesuatusesukahatlnya boleh dikina sebagalbertuhankanAllah yang selarl dengan kehendak Islam,agamatunggal.Tidak adaagamayangbenarselainagamaAllah in!. Firman Allah:

\ LI : V ~ JT a~Tetjemahan:Sesungguhnyaagama (yang benar dandiredal)di slslAllah ialah Islam

(Surahoh-‘ImrOn 3:19)

• ~ — — - •~ ——

AC LI :t ~ JI S~..

Teijemahan:Dan sesio.payang mengambilagama se-lain Islammakaitt tidak akanditerima Allah

(Surahau-Tmràn3:85)

Seslapayang tidak menyenahsecaramutlak kepadaAllah melalul penghayatanwahyu-Nya samaadabanyakmahupun sediklt mengikut kadar penyelewengannya-

makaIa sebenarnyatidak menganutiIslam sebagalagama.Islam lalah “arahan” (taujih) dandart situ tertonjollah

pninsip-prinsip yang perlu dihayatl. Antara arahanIslamialah kewujudan Allah tldak wajar dijadikan tajuk kajianatauperbahasan.Seslapayangmeletakkannyasebagalta-juk kajian bermakna dia menyimpang danipadaarahanAllah dansebaliknyamenghayatiarahanmanusla.Justeruitu dia menjadikan“bukan Islam” sebagaipengarah.

Umat Islam dahulu menghayatlIslam sebagal“arah-an” danpninsip.Merekatens menghayatlnyasehinggalah

150

ILMU KALAM

benlaicunyapenyenapanfalsafahYunani bagaikankuman-kuman halus ke dalam suasanaIslam pada zaman peme-nmntahanal-Ma’mun yang berperanan secaraperibadi me-lancankanpenyenapanml dengansokongankuat danipadapuakMu’taz!lah. Orang-orangMukmlntidak senangdenganusahain! dan mm memangwajar bag! menekabetapakelojik-an agarnadan tItnahsudahtidak lagi benfungs!sebagalpanjiyang benkiban-kibandalam dunlaaqidah masyarakatIslamselunuhnya.KItakin! sudahcondongmenuruti Icibaranpanj!in! sedikit atau banyak justenu klta turut memacak panjiAristotle ataupanjl Efiqure menjlranl panji wahyu Ilah!.

Al-Ma’mun telah mengibarkan panji penyelewengandan kebenhalaan (wathàniyyah) mengin!ngi panji hldayatyang terpelihara (rna’sum) tetaplumat Islam tetap bangunmenentangusahain! dan tenusmempertahankankesuc!-anagamâdengankata-katamereka:“KeberhalaanIn! tetapkebenhalaanmeskipunkadang-kadangIa secocokdenganagama.”

Arah alinan kebenhalaan In! makln kuat bertapakdanbenkembang.Allah mellndung! aqidah-aqidah utamaIslam(berman denganAllah, nisalahdan kebangkltan)danipadadikotorl oleh unsur-unsurkeberhalaanmi tetapi sayang-nya unsur-unsur mi telah berjaya menjangkiti metodesemangatdan almnandalam kajman danmetodologlnya.In!bukan perkaramudah dan nemeh.Ia adalah manllestas!daripadakeadaaniman seseonangitu, kuat atau lemah.

Perbezaansangatnyataantaraandamenerimawahyusecarabulat-bulatdenganandamenenimawahyu, menta’-wllkannya atau mentalslrkannya mengikut fiklran andayangkononnyaberdasarkanmetodologiandayangtersendii-i.

DenganpenkataanlaIn sangatnyataperbezaanantaraanda menggunakanakal untuk memahanil wahyu dengan“andamemahamiwahyudanmenenlmanyadengankelojik-an akal anda.” Mungkmn sesetengahonangmelihat seolah-olah tidak ada perbezaanantaradua ibarat in! sedangkanpenbezaannya sangat j elas dan terang selc!nanya dilthatkepada kedudukan seseorangyang mempunyal dua ke-mungkmnandi hadapannya;samaadaia menanggapiwahyuItu atau Ia berpegangdengan akalnya dalammentalsirkanwahyu berdasarkanrumusan-rumusanatau kaedahyangtelah diputuskanoleh akal.

151

ISLAM DAN AKAL

Orang yang benimandan umat Islam telah menun-dukkan akal mereka kepadawahyu sernentaraahli-ahlifalsafah menundukkanwahyu kepadaakal. Penglthbãtanmenganjurkan penyelewengantotal yang membawaber-lakunya keingkaranwujudnyaAllah. Pastimi adalahme-todekebatilandankepalsuanyang nyata.

Meletakkan permasalahankewujudan Allah sebagaisubjekperbahasantelahmenyediakanruangkepadaorangyang telahrosakfitrahnya untuk mengingkariaganiaAllahdanmengkafirkanAllah. In! adalahsatunatljah.

Natijah kedua ialah “Iernahnya iman” keranadenganmeletakkan persoalan kewujudan Allah sebagaisubjekperbahasanbermaknameletakkankewujudanAllah dalamkerangkanagu dan syak dalam erti katakalau tidak dira-gui kewujudannyatentu tidak dibahaskan.

SekiranyakewujudanAllah boleh diragul makatidakadalag! perkara-perkaraagarnayang tidak boleh dmragui.1°Imanyangdilandasuasanagawatin! sentiasaterhimpit danterpupussehinggaakhimyabolehdilenyapkansamasekali.

lnilah apayang berlaku dalam sejarahumat Islam:Iman menekatelab sarnpaike perlngkat seolah-olahtidakadaiman lagi justerumetodekeberhalaantelahmendasariperbmncanganrnerekatentangpersoalan-persoalanagamadan pninsip-prmnsipnyayang kesemuanyatelah rnenjadibahan-bahanperbincangan.Apakah rnungkln persoalanagamaboleh kekal padatarafyakin sedangkankewujudanAllah tens dikaji? Astaghfirullãh wa atübu llaiht

Kita ingin mengulangibahawasememangnyadijammnterpeliharaolehAllah sebagalmanaflrman-Nya:

.a—) X~’f~—-Y~’’~_-~

¶ ô ~ ~Teijemahan: SesungguhnyaKami telab menuninkanal-Zikr (al-Qur’an) danKami tetap memelihnranya.

(Surahal-Hyr 15:9)

Tetapiditanyakepadasalahseorang ‘Ortfln,” “Apakahdalil wujudnyaAllah’?” Lantasdia menjawab:“Allah” (yakniAllah itu sebagaibukti wujudnyaAllah) sementaraapabila

152

ILMU KALAM

ditanya: ‘Apakahakal?”Lantasdijawabnya:“Akal itu lemahdantidaklahakal itu mampumenunjukkansesuatukecua-I! ke atasyanglemah seumpamanya.”

Adapun seonang imam yang arif dengan Allah, IbnAta’ullah al-Sakandai-jtelah merakamkan dalam satu ma-dah yang sangatmenar!k mengenalgambanangabunganantarapenguasaantert!nggi syariatdanhalcikat. Katanya:“Ya Ilahi, bagaimanakahboleh dibuktikankewujudanEng-kau dengansatubukti dar!padaperkarayangkewujudan-nyaltu pun memerlukanEngkau.12AdakahselaindadpadaEngkau dapatmembukt!kankewujudanEngkau, b!lakahEngkaughalb sehlnggamemenlukandal!l menunjukkanke-wujudanEngkau.Bllakah Engkaumenjauhkandin sehing-gaadakesan-kesanyangboleh membawakepadaEngkau.”

Baga!manalcahboleh digambarkan La ditutupi sesua-tu. sedangkanAllahlah yangmenzahirkansesuatu.

Bagalmanakahboleh digambarkanIa ditutupi sesua-tu sedangkanDlalahyangzahir denganflap-flap sesuatu?

Bagalmanakahboleh digambarkanIa ditutupi sesua-tu, sedangkahDialah yangzahir di dalamsesuatu?

Bagalmanakahboleh digambarkanIa dltutup! sesua-tu, sedangkahDmalahyangzahlrsebelumkewujudansegalasesuatu?

BagaimanakahbolehdigambankanIaditutupi sesuatu,sedangkanDialahyangmenzah!nkandalamsegalasesuatu?

BagaimanakahbolehdigambarkanIadltutupi sesuatu.sedangkan Dlalah yang Esa yang tiada sesuatupunsepertinya?

Bagalmanakahboleh digambarkanIa ditutupi sesua-tu, sedangkanDialah lebih hampmrpadamudanipadaflap-tiap sesuatu?

Bagammanakahboleh digambarkanIa ditutup! sesua-tu jika tidak kenana-Nyatidak akan wujud segalasesuatu.

Dua penkara dl antara smapakahyang dapat mem-buktmkan dengan-Nyaatau yang dapatmembuktlkan keatas-Nya,yangdapatmembuktikandengan-Nyamengetahulyanghaqdenganasal-Nya,malcatetaplahtentangkewujud-anasalnya,danyangmencaribuktl itulah orangyangtidaksampalkepada-Nyakalau t!dak masakandma mencarl-caribukti itu? Dan bllalcah Allah menjauhinya hingga d!a ten-paksamencartkesanuntuk sampalkepada-Nya?

153

ISLAM DAN AKAL

PARTI-PARTI AGAMA (AL-AUZABAL-DIItJfl’YAHJ

Path zarnan awal Islam, setlap perkara dicelupi oleh agarnadan ia menonjol daripada keagamaanyang diterajui olehpemerintah.

Sehubungan dengan itu Islam tertonjol bukan seba-gal satu aqidah dalaman semata-matatetapi ia merupakansatu s!stem yang mengandungi segala undang-undangkern asyarakatan.

Islam ialah aqldah, ibadat danakhlak. Islam adalahsatu perundangan dan peraturan kepada masyarakat. Iatelah menjadi pr!ns!p dalam amalan pemerintahan yangmendukung ketetapan wahyu sementanaummah berserahkepada Allah, menghukum dengan kltab-Nya dan deriganSunnah Nabl-Nya.

Justeru itu kita sebut: “Parti-parti agama” bukan“Parti-parti pollilk.” Perkataan “politik” pada zaman itu ti-dak wujud sebagalmanayang difahami sekarang. Parti-part! in! timbul mengikut prosesblasasahajaatauprosestab!’! manusia.

Selepas Rasulullah s.a.w. wafat timbul satu soalanbiasa bag! seseorangdalam mana-mana masyarakat.Siapakahyang akan mengendalikanumsan selepaske-wafatan Rasulullah?Islam tidak pernah rnengiktiraf ke-dudukan masyarakat yang berasaskan keturunan (nasab)semata-sematatetapi kemuliaandankelebthandalam Is-lam adalahberasaskantaqwa. DalamIslam,prinsip utamaialah seperti firman Allah:

$ —.— —a— — — C

T \ ~ Sjy...

Teijemahan:Seswtgguhnyasemulia-mu!ía kamudi sisiAllah ialah orang yangpaling tinggi taJcwanya

(Surahal-Hujurdt 49:13)

Muslim dan lbn Majah meriwayatkandaripadaAbu

Huralrah:

Jj~ ~

154

ILMU KALAM

Teijemahan:SesungguhnyaAllah tida/cmelihat/cepadarupadanharta-hw-ta/camutetapiAllah melihat /cepadahail danamalan/carnu.

a ~ —— — .- .5~” — — -fl

~

t~:Yt

Teijernahan: ... tWa/c ada nasab-nasabdi /calanganmere/capadahart itu danmere/catidak akanbertanya-tanya(mengenainya).

(Surahal-Mu’rninün23:101)

Manakaladalamriwayat Ahmad,Muslim, Halcim dan

laIn-lain menyebutlcan:

~.thJ~H ~~Teijemahan:Bolehjadi ramai orang yang rarnbutnya/cusut digelumang dengan debu seandainya diabersumpah/ceatasAllah pustidiii melaku/cankebaikankepada-Nya(Allah).

Sepanjang zaman Islam. tanggapan umum ummahterarah kepadamelihat bahawakeleblhan seseorangituadalahtidak didasarkankepadaharta. pangkat,keduduk-an.jawatandanjuga keturunan. Sebaliknyasegalakelebmhanadalah didasarkankepadahubungan seseorangdenganAllah. Justeru itu sebahaglanbesarumat Islam tidak men-jad!kan keluarga sebagalwails pemenintahan.

Pemenintahandalam Islam ialah khilafab. Khilàfo.hmalahmengikutjejak Rasulullahs.a.w. PemenintahanialahpenggantiankepadaRasulullah. Oleh !tu seseonangkhal!-fah sangatlahpekadan menelltl apayang dilakukan olehRasulullah dan terus menunut jejak langkahnya. Segalaurusandiunuskandenganmusyawarah.FirmanAllah:

.J-.—~ ‘2.j.s~

~A ~ai :tt ~ ~

155

ISLAM DAN AKAL

Teilemahan. dan sernuaurusan merekadiuruskansecantrnusyawa

1rahsesamamereka.... -

(Surahal-Syüra42:38)

. — —

3\ tal : Y ~ JI &~y.u

Teilemahan:... dan hendakiabkamurnusyawarahkandertganrnereka

(Surahdii-?mràn 3:159)

Rasulullahs.a,w.telahmenanamprlnslp-prinsip syit-ra in! denganmengamalkannyasendiri ketika berlakunyaPerangBadar di manaRasulullah saw. telah bermusya-warah atau memintapandangandaripadakalanganumatIslamyangbersama-samadengannyauntukmemerangika-umMusyrikin. Rumusanyangdikutip daripadapandangan-pandanganyang dikemukakanmembawakepadamenyo-kong peperanganitu dilancarkan.

Rasulullah telah dibert pandangantentangkeduduk-an tempat-tempatdalamperangtersebut.Rasulullahjugatelah memintapandangandanmelaksanakannyamisalnyakedudukantawanan-tawananperang.RasulullahjugatelahbermusyawarahtentangPeperanganal-Ahzab yang mem-bawaperlunyamengorekpant (Khandak). Jadi Rasulullahsentiasabermusyawarahdalampelbagalperkara.

Apabila Rasulullah menemu! Tuhannya, sahabat-sahabattelah berkumpul di rumah BanI Sa’adahuntukbermusyawarahmencaripenggantiyangpaling sesualdansemuapendapatbersetuju memilih Sayldina Abu Bakarsebagaikhalifah.

Sayld!na Abu Bakar memang seorangyang sangatlayakdansesualdenganjawatankhalifahyangdisandang-nya.Beliautelahmenunaikantanggungjawabdengansebaik-bailcnya. Sayidina Abu Bakar menyedari bahawabeliauialah khalifah Rasulullah yang telah dipil!h oleh ummahdemi kebaikanmerekadi dunia dandi akhirat. In! berrnak-na satupenyerahan(kebebasan)dalammemilih penggantiRasulullah dan merupakanpandanganyang tidak bolehdiragui.

156

ILMU KALAM

Umat Islamtelahmelantik Sayld!naAbu Bakarsebagaikhalifah: In! bermalcna merekamenyerahkankepadanyakuasauntuk memimpinmerekaiaitu menekamenaruhke-percayaankepadanyadalammemel!harasegalakepenting-an mereka.Kemudian SayldinaAbu Bakar telah mem!Iihpenggantinyapula.

Semasamenjadi khalifah, SayidinaAbu Bakarmeng-kaji danmenel!t!, mendapatnas!hatdaripadaoranglain danbenistikharah.Bel!au tidak menolak sarananorang lain.Apabila hampmr saat kematiannya, beliau telah memilihSayid!naUmar al-Khattab na. Tetapi sesetengahsahabattidak begitu menyetujui pandangannyain! dan menekajuga mempunya!hujah-hujah.

Orangyang paling hampmn (aqrab) denganRasullulahs.a.w. !alah onang paling layak dan patut menanggungnisalahsek!nanyaIa sesua!dan mampu menanggungnya.Sek!ranya t!dak ada orang yang paling hampin denganRasulullahbenar-benarlayak dan sesuai,maka khalifahhendaklahd!p!lih darmpadakalanganyang benikutnyadanseterusnyamengikutunutanatau darjah keakraban in!.

Khalifah adalah hak keluarga dan kelayakan pem!-lihan tidak wajar menyanggah! amalan in! kecualilahkelayakanataukesesua!anbenar-benantidakwujud. Kum-pulanin!menlilihSayidinaAlm(karramahahuwajhah)sebagaionangyang paling layak menyandangjawatankhalifah.

Memangbenar.SayidinaAl! menupakanseorangyangmuliadansesuaimenyandangjawatankhal!fah. Siapayangberanl menentang !ni? SayidmnaAll merupakan yangpalingungguldalamkebaikan dan taqwa, tegasdanbenanisertadianggapyangtenungguldalamdunlamimu. Tetapikumpul-anml tidak sukaakanapayang benlaku.

Apabila sahajaSayidinaUmardipil!h selepasSayidmnaAbu Bakar, malca tercabanlah cita-cita mereka selama in!.Apatahlag!apablladilantik SayldinaUthman.Menekaarnattidak senangdengan perlant!kanyang dibuat itu.Seharidem! sehani kumpulan in! bentambah kuat. Bilanganpenyokongjuga tunutbertambahtenutamanyapadaakh!r-akhir pemenmntahanUthman bin Affan r.a.

Sayid!naUthman bin Affan merupakan“pemilik duacahaya” (Dhu al-Nürain) sebagalmanayang digelarkanolehRasulullah.Rasulullahpernahbendoa:“Ya Allah, redailah

157

ISLAM DAN A1cAL

Uthman sesungguhnyaakusentlasameredalnya.”(R!wayatlbn Hisyam).

Ketika SayidinaUthmanmendermakanwangnyayangbegitu banyakdi manamemanfaatkanrarna! orangIslamdalampeperanganmereka,Rasulullahmemuji bellau danberkata:

‘LA) C~ çg~là~L0~ ~f 430j1 ~

Tellemahan:YaAUah,redallak Uthman,keranahafl tntakumeredainya.

(RiwagatAhmaddanaI-TIrmizi)

Sayidina Uthman termasuk daripada kalangan 10sahabatyang dijanjikan sebaga!ahli syurga. Bellau telahmengakhlrl hldupnya dengansatu peristiwayang sangatsedth. Kita tidak mahu membicarakannyasebagalpeng-hormatankepadakemullaansahabat-sahabat.

Apa yang boleh kita sebutkandi sini ialah bahawaSayldinaAll bersih daripadaperistiwapenumpahandarahSayidinaUthmandanbegitulah semuasahabatRasulullahyangutama.

KemudianAl! bin Ab! Talib menerajulkhalifah secarasyüradan perlantikannya Itu adalahsah.Tetapi sayang-nya berlakusatu tragedibesaryangmenyedihkan.Tragediyangmengorbankanlebih 90,000pahlawan-pahiawanerapertamaIslam.

Pemerintahanberalih kepadaMuawiyah bin Abu Suf-yan, bentuk pemer!ntahanpun turut berubah.Daripadaseorangkhallfah beliau menjadi seorangraja yangberkua-sa. Daripadaseorangsangat halus dan teilti menuruti je-jak langkah Rasulullah, bel!au bertukar menjadi seorangtokoh pemerintahanyangmempunyalkuasadanperintáh.

Selepastercetusnyaperistiwa-peristiwa itulah umatIslam telah dipecah-pecahkankepadapartl-parti:

1. Part! Alawiyyln atau Syi’ah (penyokong-penyokongSayidinaAl!).

2. Part! al-Khawarij (yang keluar daripada perintahanSayidinaUthman danAll).

158

ILMU KALAM

3. Part.!Amaw!yyfri (penyokongMu’awlyah).

4. Part! Munjl’ah (serahsegalaurusankepada Allah).

Sengketatercetusbenkisantentangindividu-Indlvidudemlkeranalndlv!du-Indivldu. Jadllahparti-partidi kalang-an umat sebaga!pezjuangankeranakesettaankepadain-divldu-mndlvidu.SedangkanIslamtldakmengakulIndividu-mndividu tetapi mengakui prlnslp-pnlnslp, akhlak-akhlakdan sifat-sifat terpuji. Ukuran Islam lalah: “Sesungguhnyasemulia-mullakamu di slsi Allah !alah onang yang palingbertakwadi kalangan kamu.”

Islam mengakulparanabi dannasulyang tenselamatdaripadasalahsnapdandosa(‘ismaiQ.Adapun orang-onanglain t!dak tenselamatdaripadasalah,silap dandosameng-ikut pandangan Islam.

Islam menltikberatkanpnlnsip teladanyang balk dannilaI-nIlai yang mul!a sentaakhlak yang tenpuji. AdapunIndlvidu-Individu adalahtidak wajar menjadi punca kepa-daperpecahandl kalanganummah.

Umat Islam wajib mengetahulbahawa Islam t!dakmengaitkan aqldah-aq!dahnya dengan sesuatu yangberkaltan dengan individu-Induvidu kecuall denganRasulullahs.a.w.

Kalaulah kita mengeluarkanlndlwdu-mndivldu dartlautan,masyanakatkita pastimendapatibahawaparti-partiyang ditubuhkan di atas dasar kesetiaankepada mndiv!du-indMdu dengansendlninyaakanbenkubur.

Memanglahtldak diragul bahawasesebuahmasyara-kat akanmenghargaipahlawan-pahlawanmereka dan in!adalah penkarabiasa dalam sejarahdan amalan hidupmasyarakat.Perasaanmenghargalpahlawan-pahlawan!tumustahil dapatdthapuskan.Setlapmanusiayangberbudipekertl tidak dapat lan daripada kesesualanmemenuhipenasaandanadat dalamamalanmeneka.

Settap manusiaakan menghonmatlpahlawan-pahla-wanyangbanyakmelakukebaikan-kebaikansamaadadartseg! keilmuan, akhlak, dakwah,memimpin ke jalan Allahdansebagalnya.Setiapmanusiasememangnyabebasdalammenghargal seseorangatau melebih-Ieblhkan seseorang

159

ISLAM DAN ANAL

yang lain. Cumaapayangsalahdi sin! ialah dimasukkanindividu-individu selainparanabidanrasulkedalamaqidah-aq!dah. mi adalah sesuatuyang sangat asing daripadaamalanIslam sebagalmanayang ditegaskanoleh Allah:

V : ~ ~~~oJI S~,j._u

Terjemahan: sesungguhnyasemulla-multakarnu ciisisi Allah (utah orang yangpaling bertaqwa daripadakatangankamu

(Surahat-Hujuràt 49:13)

Tanggapertamauntuk mendekatkankita semuaialahgugurkan daripada aqidah-aqldah kita sesuatu yangberkaitan dengan individu—individu. KIta memangbolehrnenghormatisesiapadaripadakalanganmerekayang kitakehendaki dan k!ta boleh menarik penghormatanitudaripada sesiapayang kita kehendakikerana itu adalahhak kita.

Walau bagaimanapun,kesemua in! adalah tidakmemadthuntuk kita bersatupadu,keranakita tidak bolehpergi kepada perpaduan dengan secara berkumpulan.Meskipunpatti-part!agamadilangsa!kan,namunkumpul-an-kumpulanagamatetapjuga wujud.

KUMPULAN-KUMPULAN AQAMA

FirmanAllah:

—_$g—— ~-.!$ ). —— —~ ..0- ~ — <2i&. —

&-~t.’~‘-f ~ [-t4’ ...

~4aji~ atii~tz~t~ ~-.-—-‘‘- --- —_j —-- —

S~V ti ¶ ~ JT 3~

160

- ILMU KALAM

Teijemahant Diakzh yang telah menurunkanke ataskamu Kitab, daripadanya terciapat ayat—ayat yangmuhkamat,itulah polcok-pokokisi al-Quran dan yanglain (ayo.t-ayat) ntutasyàbihat. Adapun orang-orarigyang dalamhatinya condongkepadakesesatan.makamereka mengikuti ayat-ayat yang mutasydbthateta-ripadanya untuk menimbulkanfitndt dan untuk men-azricwi ta’wtlnya,padahaltWakadayangmengetahulta’wilnya melainkanAllah. Danorang-orangyangmen-dalam itrnunya berkatw ‘KamI berimankepadaagat-agatyang nuttasydbthat,sernuanyaitu dart slsi ThhankamL” Dan tidak dapat mengamblt petajarart Ida-c~padanyoJmelainkanorang-orang yangberakaL

(Surak all- ‘Imràn 3:7)

Adapun ayat ayat muhkamat (terang jelas) adalahmudah dan senang difahami. Ayat-ayat mutasyabihat(kesamaran)berkaltan denganpersoalanghaib.Justeru ituAllah telah memuji orang-orang yang mempercayai (ber-iman) dengan ghaib sehagalmanafirman-Nya:

J~\L.J~ 4.-I —, ~

~L!4j\ S ~

5~i4~~~3 - V

Teilemahari: At~ Lam, Mim, demikianlah kitab yangtidak ada sebarang keraguo.npadanya, sebagalpe-tunjuk bagi orang-orang yang bertaqwayang berimandenganyang ghaib dan mendirikan sembahyangdandaripada apa yang karni rezekikan !cepada mereka,rnerekamembelanjakan.Dan merekayang beriman ke-pada kitab (al-Quran yangtelah diturunkan kepadamudan kitab-kitab yangtelah diturunkan sebelummu,sertamerekayakin akan adanya (kehidupan) akhirat. Me-reka itulah yang tetap mendapatpetunjuk daripadaTuhannya, merekalahorang-orangyang beruntung.

(Surah al-Baqarah2:1 - 5)

161

ISLAM DAN AKAL

Apabila disoal tentang ayat-ayat mutasyabihat, in!bermakna menyoal zat ketuhanan (zatulãhiyyah) dart segighatb. menyoal rahsta-rahsla ketuhanan dart segi qada’danqadar, menyoal sifat-sifat Allah dansegi hubungannyadengan zat tertinggl.

Mesktpun ulama’ Kalam dan ulama’ Tafsir berkhilafpendapat mengenal apakah rnutasyàbthat!tu tetap! ke-khitdfan mereka Ku ttdak melanggarlaranganRasulullahs.a.w.yang telah membenarkan perbincangan tentangnya.Rasulullah s.a.w. sememangnya melarang perbincangantentang qada’ danqadar serta hubungan keduanyadenganpersoalanapakahmanusia bolehberusahaatausebaliknya.

Perbahasan tentang persoalan keterpaksaan (gbdd,usaha (tkhtiar), qada’ dan qadar banyakmentmbulkan an-dalan-andalanakal sepertt: Apakah manusla itu semacamsehelat bulu yang berterbangan dipukul angin ke sanasent?Apakahmanusia!tu merupunyat kemahuan.kebebasandanp!lthan (khiyàtj?

Inllah perbahasanyang tens tercetusdanmen!mbul-kanperdebatanhangat dt kalanganulama’ kalamdanahil-ahil falsafah. Perbahasan In! semenjak awal-awalnya lag!telah mewujudkan dua golongan:

1. Golonganyang mengatakan “keterpaksaan” (ybdij.

2. Golongari yangmengatakan “perlu berusaha” (ikhtiar).

Paraulama’ Yahudi sebelumin! dansehlnggasekarangtens berpecahkerana tsu in!. Begitujuga ahl!-ahl! falsalahdan kaum Nasara semenjak zamanYunan!.

Umat Islam dahulu juga pernah berbtcara mengenatpersoalan tnt tetap! mereka menghentikannya apabila di-larangoleh Rasulullah s.a.w. sebagalmanasabda Baginda:

.PJh)JiJIJ�~ I~!Teilemahan: Apobila disebut qadar maka hendaktahkarnuberpegang.

(Rtwayatal-TabaranidanTha Hads)

Rasulullah s.a.w. melalu! Fladith-hadith Baginda

162

ILMU KALAM

sentlasa member! amaran, mengugut dan mengancamorang-orang yang mentmbulkan persoalanml dan banyakHadtth Rasulullah yang melarang perbahasantentangnya.Tetapi ramal orang yang tidak menyahut seruanhidayat In!,mereka telah d!nintun oleh hawa nalsu lalu membahas-kannya dengan panjang lebar. Mereka tldak mengambilpengajaran dantktlbar daripada orang Yahudi dan Nasraniyang telah berpecah belah sesamasendirl dan sepanjangzamanberikutan denganperbahasanpersoalanmi di manamereka tidak memperoleh sebarangkeputusan.

Sesetengahorang Islam telah melalui jalan yang dila-lu! olehorang sebelumnyadanberpecahlahmerekasebagat-mana orang yang terdahulu berpecah di maria timbullahpelbagatgolonganyangsentlasaberselislhdanbersengketa.

Persoalan “keterpaksaan” memang sangat rumit un-tuk dtselesatkan dan seolah-olah mustahtl boleh dtsepa-katt sama ada di Timur atau di Barat, dahulu mahupunsekarang. kedudukannya sama sahaja. Justeru kepadaorang yang berakal ttdak ada pilihan latn kecuali dia hamsbersama-sama dengan orang yang berkemantapan ilmudengan berdasarkan lirman Allah:

a— .., —— —

V : V Ij.s JT ~jya

Terjemahan: ... kamitelahberimandengannya,semua-nya daripada Tuhankant...

(SurahFill- ‘IrnrFin 3:7)

Marl ktta perhattkan dua soalanmasing-masingyangdtkemukakan oleh dua orang ulaina’ besar antara satudengan lain: Adakah karnu berkata bahawaAllah sukakanmaksiat? (MazhabJabàriyyah) . Adakah Allah itu melaku-kan makstat secaraterpaksa? (MazhabIkhtidriyyah).

SesunggguhnyaAllah tidak sukakepada maksiat danAllah ttdak pemahmelakukan maksiat sama ada terpaksaatau dengan pilihannya send!rt. Kalau begttu? “Kami ber-iman dengan-Nya, semua dart sisi Tuhan kami.”

Oleh Itu wajiblali kita gugurkan perbahasan tentangybdrdan ikhtlO.r kerana in! semuaadalahdaripada rahsia-

163

ISLAM DAN AKAL

rahsia Allah S.W.T. Maka apabila fjbdr dan ikhtidr In! ter-gugur. maka gugurlah faktor terbesar sebalik perpecahanummah Islam.

BAHASAN ZAT DAN SWAT-SWAT

Hakikat zat-zatapa sekalipun - tetap gagal dikenall mesk!-pun setepaskajian-kajian dibuat mengenainya. Dar!padaAbu al-Sheikh dan Tabarani dalam kitab al-Ausat,Urn Add!danal-’Balhaql dalamkitab at-Sha’db merlwayatkan baha-wa Rasulullah hersabda:

t~J4zcLS • ~ ~

Terjemahan: Berfikirfah kamu pada tanda-taadakebesaranAllah danjangan kamuberfiktrpodazat-Nyanescaya kamuakanrosakbinasa.

Firman Allah:‘~. —.-~ -C— C

4 ~J9~9~1a~ ~A TV c.aLiLaJl ~jy~

Teijemahan: Maha Suci Tuhanmu, Tuhan Yang TinggiMalta, leblh daripadayangdapatmerekas~fatknit

(Surahal-Saffãt37:180)

—‘5~rtL~

L ¶ L5Jr~1 k,j—~

Terjemahan:... tidak serupaIa dengansesuatupun(SurahaI-Syürà42:11)

Al-Qufan al-Kar!m menyelamat beberapa sifat yangdimilikt bersama oleh manusia seperti ilmu. iradat danqudrat. F!rmanAllah:

C. •~_~_ _— ——

5—— —— — — c_ • ,__ — .— —— — —

164

ILMU KALAM

S ~-~1Mi4t A ~ziJP~

Terjemahan: Sesungguhnyaorang yang memberipengakuantaut settakepadainu(wahat Muhammaduntuk berjuang rnenentang musuh) mereka hanyameniberikanpengakuantaut setiakepadaAUah Allahmengawasikeadaanmerekameinberikart taut setia itu(untuk membalasnya). Oleh itu sesiapa yang tidakmenyernpurnakanjaqji setianya maka bahaya tidakmenyempurnakanitu hanya menimpadirinya sendiri,dan sesiapa yang rnenyempumakan apa yang tetahdganjikartnya kepadaAllah. makaAllah akan memberikepadanya pahala yang besar.

(Surah al-Fath 48:10)

Sm~w~~-~i5 ~ç~j- ¶1 ~I cc y~JJP~jj.

Teijemahan:Segalayang adadi inuka burnt itu akanrnusnah dan akan kekallah zat Thhanrnu yang inem-punyai kebesarandan kernuliaan.

(Surah al-Rahmàn55:26-27)

Apakah hubungan sifat-sifat irddat (mahu) dan qudrat

(berkuasa) dengan zat?Apakah sifat-sifat itu sama denganzat atau sebaliknya?

Ulama’ Kalam dan ahl!-ahli falsafah telah mem-b!ncangkan perkara in! dan berselis!h pendapat tentang-nya. past! berlaku khilFif kerana Ia adalah dartpada per-kara gha!b dan perkara ghalb tentu sekal! menimbulkankhildf Orang Islam semestinyabertIk!r pada kejadian Allahkerana sikap ml melambangkan kesyukuran, ketaqwaandan ketakutan mereka terhadap Allah. -

Tetapi mereka (ahli-ahli Ialsafah dan mutakallimin)telah melampaui batas !altu mereka telah mengkaji hu-bungan zat dengan s!fat-sifat danjusteru itu mereka punberselis!h Inengenal hal mi.

Apalcah maksudnya s!fat-sifat Allah seperti tangan(yad), muka (wajh,)? Adakah tangan danmuka atau qudratdan zat?Apakah boleh ktta mengambil makna secarazahir

165

ISLAM DAN AKAL

atau kita menta’wmlkannya? Ahl!-ahli falsafah danmutakallimin telah membahaskannya dan mereka tensbersellsih pendapat. Mereka tens melanipaui batas-batasyang ditetapkan.

In! sebenarnyatidak dituntut dalam aq!dah. Tidak sa-yug!alah seandatnyaada orang berkata bahawa menjadikemanipuan mereka untuk memahami hakikat ayat:

W ‘-b—i L~,—.J\J&j.~)a ti . 4 ~Teijemahan:Tuhan (al-Rahniun) bersemayamdi atasarasy.

(SurahTaM20:5)

Ataupun dtkatakan memahaniinya dttuntut dalaniaq!dah. Adalah ttdak dmragui bahawa orang-orang terda-hulu (salaJ) telah mengambil pendlrlan yang jelas dan te-rang denganhanyaberkata: Kanil beriman dengandemikianitu mengtkut maksud Tuhan kamt. FirmanAllah:

a,

V ti : V c,l,a JT AJj....J

Teijemahan:... kami berimandengannyasemuaada-lahdart sist Thhan kami

(Surahalt- ‘Imthn 3:7)

Semuanya ttu adalah dartpada ltngkungan ayat-ayatyang rnutasyãbihat (kesamaran),Firman Allah:

— ~ ~ — ~ C-~)5.,.- • —

1~Ic XA3j4~~ LtUJ. -.

V tP : ¶ ~I~s JT a,,_Teijemahan:,.. adapun orang-orangyangdi dalarn buttrnerekawujud kesesatan,makamerekamenunitiper-kataankesamarankerana berminatdenganfitnahdun

166

ILMU KALAM

bermlnatdenganpenta’wilannyasedangkantidak adaorangyangmengetahuipenta’wllannyakecualiAllah . -.

(Surah(iii- imràn 3:7)

Apablla anda melihat seorang pengkaji yang sukaberdebat dalam perkara ghaib, mi past! anda dapat mel!-hatbahawadia adalahdaripadakalangan orang-orangyanghat! mereka penuh dengan kesesatan.

Apablla perbahasan mengenaihal ml dielakkanmakaIa melambangkanpendlrlan kita yangtersmmpul dalainkata-kata: Kita beriman dengan-Nya mengikut perintahAllah,kepada-Nyaklta berserah.Sebenarnyadenganpendirlanliiiaqldah kita pun selaniat, klta merasaltenangdan akhlrnyakita hams mampu mengawal ummah Islam daripada ter-humban dalam persoalan Ini yang berhubungkait denganalam ghaibdandenganayat-ayatyang terdapat kesamaran.Marilah kita ikuti bersamasabda Rasulullah s.a.w.:

1:4, ~ ~ ~aLiJI4Th ~ ~SalP U

1

.l), 1:,, ~ ~ ~i ~ ~ ~

Teijemahan:Sesungguhnyaorang yang berlaku adildansaksamadi sisi Allah paclaHart Akhtrat beradadipt/ink kananAllah dan kedua-duatangannyaadalahtangan orang-orang yang berlaku adil dalam hukumhakammerekadanahli-ahli mere/cadan mere/catidakpun berpaling.

(MwayatAhmad.Mustimdanal-Nasa’i)

Perhatlkanlah ayat:

C~ ‘K— ~C fr->~~ —

L tP :cV £,.A~..JIk,r~Teijemahan:... dan Din bersamu-sainakamudi manakaniu berada.... -

(Surahal-Hadid 57:4)

Perhatikanlah ayat:

...-‘C ~—.,s . ‘.4 )- ) —,

167

ISLAM DAN AKAL

- — —C--—_ ..,~ —~ ~,n—~

— — S ~ 5 , —

1~P~4ekV ti :cA zL)L~.J~~

Teijemahan:Tiadapembicaraanrahsiaantaratigaorang.melainkan Dialah yang keempatnya.Dan tioda (pem-bicaraanantara) lima orang. me/am/canDialah yangke-enamnya.Dan tiada(pula)penibicaraanantara LiusniaWyang kurangdart itu atau lebih banyak, melamnkanDinada bersamamereka di mann pun merekaberada.KemudianDin akanmemberitakankepadamerekapadaHart Kiantat apa yang tetah mere/ca kerjakan. Se-sungguhnyaAllah Ma/ui Mengetahuisega/asesuatu.

(Surahal-Mujâ.dalah58:7)

5 5,c~

¶ ti :~ ~LS~I~

Teijemahan: Dan Dma/nh Allah (Yangdisembah),balk dilangit mahupundi bumi Din mengetahumapayang ka-mu rahsiakan dan apa yang kamu lahirkan dan me-ngetahui(puta)apayang kamu usahakan.

(Surah at-An ‘am 6:3)

D!alah Maha Suci Allah yang tidak menyerupai se-suatu pun. Seanda!nya kmta menggugurkan perbmncangantentang perkara-perkara kesamaran, maka pupuslah tung-gak perselisihanyang sangat-sangatdigemari oleh musuh-musuhIslam supayaumat Islam bercakaransesamasendiri -

Sekiranya klta beraks! dalam gelornbang ml, makasejuklah mata musuh-musuh Islam danmerekabergembirakerana cita-cita mereka untuk mel!hat umat Islambersengketa dan berkhilaf telah terlaksana. Tetapi Allahmengatas! segala-galanya dan k!ta terpelihara denganrahmat-Nya.

S $c(~z~...¶ ~ JI ~

168

ILMU KALAM

Teijemahan:. . - dan sesinpayang berpegangteguhde-nganAllah. makasesungguhnya in telah diberi hidayatkepadajalanyang turns.

(Suraholi-’Imràn 3:101)

Kita berpegang dengan Allah dan tidak memblarkan“indivldu4ndlvldu” memecahbelahkan kita. Klta tidaicmembahaskanperkara-perkara kesamaranitu, mnsya-Allahkita mendapat keredaan Allah.

DUA TANGAIqNYA . -. KANAN

Dirlwayatkan oleh Ahmad. Muslim dan al-Nasa’! daripadaAbdullah bin Aniru, katanya sabda Rasulullah s.a.w.:

LJ�, C/°-’-)~1~ z~L~JI Wi ~ ..L~ ~Ii

L~~÷JA’Ii, ~ ~ ~ ~ ~

Teijemahan:Sesungguhnyaorang-orangyang berlakuadil di sisi Al/nh pada Hart Akhlrat berada di alasmimbar-mmnbaryang dlpancarkan cahaya daripadakananAllah, dan kedua-duatangan kanannyain/nhorang-orangyangad/Idalamhukum-hakammere/cadanpadaahli-ahli merekadan tidak pun mere/caberpaling.

Bagaimanakita boleh menggambarkandua tangannyaitu kanan?

Dalam amalan kebiasaan pun sent!asamemperlihat-kan kepada kita bahawa salahsatu tangan kin: maka past!yangsatu lagi Itu semestinyakanan. Inilah sahaja apayangdapat kita gambarkan dengan akal fikiran kita yang terba-tas in!. Tetapi Hadith Rasulullah itu terbit daripada kaedahumum. Fmrnian Allah:

—

5)

- - t~Lr~- -

ti Z V ~$JJ.Ji k,r~Teijemahan’ tidak ada sesuatu yang serupa de-ngan-Nya ... -

(Surah al-Syürd 42:11)

Firman Allah S.W.t:

169

ISLAM DAN AKAL

5~A. ti :~V ~aLi.aJIkjyu

Teijemahan: MahaSuciTuhankamu,TuhanYangMahaTtnggidaripada apayang bolehmere/casLfatkan.

(SurahaI-Sàffdt37:180)

Pada hakikatnya zat Allah lebih tinggi, mulia dan II-dak tercapal oleh akal manusia untuk menyifatkan-Nyadengan sebarangperhitungan dan neraca mereka.

Zat ketuhanan adalah ghaib danghaib wajib diimanioleh manus!a tanpa dapat menggambarkannya. Keeuallapabila dibandingkan dengan sesuatuyangboleh manusiamelihat dan mendengar.maka Ia hanya merasalnya secaraumum sahaja.

Begitulah dijadikan manusia: Ia tldak mampu meng-gambarkan sesuatuselain apa yang dapat dilthat di saksiatau dirasal dengan salahsatu mnderanya.

Demi Allah yang ghalb: Berkatalah al-Imain Jim AbdulBir dengan kata-kata yang sangatmendalam: “Allah tidakmenyerupal sesuatupun, malta bagalmanaIa boleh dlq!yasatau dikaji-kaji?”

Allah tidak dapat d!ketahui secara begitu kerana Iatidak dapat diserupal oleh sesuatupun. Firman Allah:

—

- -.

\ ti :LV ~ ~jy_.a

Teijemahan- tidak ada sesuatuyang serupa de-ngan-Nya

(Surahal-Syürä42:11)

Pandangan tal yang diasaskan kepada al-Qur’an danal-Sunnah sebenarnyaturut diakur oleh ahl!-ahli falsafahketuhanan. Cuma ada di kalangan mereka yang apabilamemperkatakan sesuatu tentang Allah mereka memper-katakannya dalam bentuk negatif (salbO. Apabila menekaingin berkata Allah Itu “Esa” (al-Wàhici) mereka berkata“Tidak dua” (alla-ithnain). liii satu tanggapan negatif atau

170

ILMU KALAM

salbi meskipun bermakna Esajuga. -

Setiap penylfatanadalah satu penentuan (tahdid) dansetiap penentuan adalah mengikat “taqyid” dan tiap-tiappenentuan lalah terbatas,sedangkanAllah tldak ada hadbatas ke atasnya.

Justeru itu wajib berpegang (iltithm) dengan nasketuhanan yang tidak hams ditafsirkan atau dita’wil atauditeijemahkan kepada sesuatu gambaran tertentu. Apayang wajar dikatakan ialah “Kami beriman dengan-Nyamengikut kehendakAllah S.W.T.” Apabila difinmankan olehAllah S.W.T.:

C,. __~- ~

- Jy4~LA~,- -

ti : L A ~ZiJi ~

Terjemahan- tangan Allah di atas tangan-tanganmere/ca

(SurahaI-Fath 48:10)

Maka pendiriankita yang semestinya ialah kita ber-kata: “Kami beriman dengan-Nyameng!kut kehendakAllah,tidak adaselamn !tu, sebarangtalsiran dan pentaw!lan me-rupakan penyelewengandartjalan yang lurus.”

Dalamnasyang disebut kalimahfauqtyyah (atas)kitawajib berkata:Kamibenimandengan-Nyamenglkut kehendak(maksud) Allah. lxii tidak mengundangsebarangpersoalanmengenal tempat kedudukan Allah yang dan “atas” tad!.Kata ungkapan “kami beriman dengan-Nya” mengikut ke-hendak (maksud)Allah melenyapkansoalan seumpamaitu.

Istiwd’ (bersemayam): Kita beriman dengan-Nyamengikut maksud firman Allah:

-

LA ti :~t ~,LJi ~jy.u

Teijemahan ma/ca sesungguhnyaEngkau denganmata-matakami .. -

(Surahal-Thr 52:48)

Kitahanyabeniman dengan-Nyamengllcutmaksudyang

171

ISLAM DAN AKAL

dikehendaki Allah. Allah benflnman dengan mata-mata ka-ml (jama’) bukan dengan math kam! (mufrad) atau dengandua mata kami.

Dem!klan apayang dibahaskan danipada zat ketuhan-an (al-tht al-ildhiyyah). Adalah tidak diragul bahawapenbincang-an mengenai zat ketuhanan in! adalah dikinapenbahasanmengena! perkara yang kesamaran (mutasyd-bitt) meskipun tendapat ahli-ahl! tafslr yang mentafslrkanmaftium mutasyäbthitu. Bahkan Ia adalah tajuknya yangutama. Bukankah pensoalanIn! jelas sebagaimanaUnmanAllah yang lalu dalam Surah (xli- ‘Imràn:

—— -‘ ~,-~‘C~ ci~1’,~~ ~ZJ1C.t~ sii~

• .~ c&-..-~ - rCz~c?~L ~ UIja~4, ‘~

— —

4. ~V 4.ai ¶ ~)1.r~ J~~—‘J-’-°

Teijemahan: Dinlah yangmenurunkanal-Kitab (al-Qur’-an) kepadakamu. Di antara isinya ada/nhayat-ayatyangmuhkamat,ituiahpokoklsiai-Qur’andanyanglain(ayat-ayat, mutasyàbihat).Adapun orang-orang yangdi datum hatinya condong kepada kesesatan,makamereka mengikutayat-ayat yang mustasyâbihatda-ripadanya untuk menmmbulkanjltnah dan untuk men-carl-carl ta’wllnya, padahaltidak adayangmengetahuita’wilnya melalnkanAllah. Danorang-orangyangmen-dalam ilrnunya berkatw “Kami bertmankepadaayat-ayatyang mutasydbmhat,semuanyaitu dart sisi Tuhankami.- Dan tWa/cdapat mengambmlpelajaran (daripa-danya)melamnkanorang-orangyang berakal.”

(Su,-ahaim-‘Imràn 3:7,)

Kami menegah sedaya yang mungkin daripadamembincangkan dan berbalah tentang mutasyàbihat ml.Kalau ldta tidak benbalah-balahdan kita mengikut sr Lnanal-Qur’an tentulah umat Islam tidak benselislh yang ber-punca danipada mutasyabthat, istiwâ’, fauqiyyah (atas),tangan dan lain-lain.

172

t

ILMU KALAM

- C5I&iJf~~4sç.- -

V ti : V 3iyoL JT kLr~

Terjemahan: -. - orang-orangyangmantap ilmu sentlosaberkatwKamiberimandengannya,semuanyadaripadaTuhan kami

(Sw-ahaim-?mran3:71

Selain itu kita tidak mengertl kenapakah panapengkaj!danipada kalangan ahli al-Sunnah dan Mu’tazllah begituberminat sekali mengkaj!nya sedangkan pensoalan in!merupakanpersoalanzat dan sifat-sifat?

Adakah Ia tau selain danipadanya atau t!dak Ia dant!dak Ia selain danipadanya?’3

Manusia ketika sangathampin denganAllah jadilah !ademi kerana Allah membujur lalu melintang patah (mnki-sàr). takut (khasyahj, tunduk patuh (/thudü’) dan berdoasepenuhnyasemogaAllah mengumiakan kepadanya sifatrendah dir! (tawcidu’) cinta minat (rughbah) dan gerun(ruhbah) terhadap-Nya.

D!a sentlasabensama-samaIsmail Sabn! penyainyangsangathaluspengutaraannya: “Ya Ilah! layakkah aku un-tuk menanggap!kelebihan-Mu dan jauhilah aku danipadaputan belit akal dan fltrah pemikinan.”

Tanggapan seumpama in! yang menggayuti alam ku-dus in! sebenarnya menupakan pendirlan Imam-imamMalik, al-Syafi’!, Ahmad bin Hanbal, SuI~anal-Thauni danahl!-ahli Hadith.

Para Imam benkenaantelah menghanamkansebanangpenbicaraan tentang ayat-ayat mutasydbthat dan merekamemangbenhak benbuat dem!kian.

Pendirian meneka itu adalah secocokdengan kehen-dakal-Quran, al-Sunnah,akal danmant!q (Jogik).Kitawaj!bbenjalan mengikut hidayat danipada ai-Qun’an dan al-Sun-nah serta mengikut hala cara Imam-imam klta yang mulia(semogamereka d!redai Allah).

Denganitu kita tenselamatdar!pada keterlanjuran dansekal! gus kita telah menunalkan hak kesucian Allah dankita juga dapat menghapuskan banyak perselisihan dikalangan kita. In!lah tujuan penulisan ml. SemogaAllah

173

ISLAM DAN AKAL

member! hidayat, sesungguhnyaAllah Maim Mendengaryang Hamplr dan Menerima.

MAZHAB-MAZHAB FIQH

Rasulullah s.a.w. telah mempraktikkan Islam sebagalmanayang disukai oleh Allah sama ada pada pereakapan. pen-buatan mahupun pada penasaannya(sentlmennya).

Panasahabat(semogadlnedaiAllah) sentiasabertindakmengikut apa yang dtganlskan oleh Rasulullah. Merekamenjadlkan Rasul sebagaiteladan (qudwaf4,mereka beken-ja sebagaimanaRasulullah bekeija. Justeru !tu SunnahRasulullah secarapraktikal tens terlaksana. Para sahabatsentlasamenerangkan Sunnah In! dan mencerltakannyasebagaimanayang disabdakan oleh Rasul dalampelbagalkeadaan.

Sesetengahsahabat mewanisi sesuatuyang tidak di-milIki olehorang-orang lain. Kemudian menekaberpecahkemenata tempat dl dunla Islam. Mereka akandisambut dandiberl penghormatanolehumat Islam dl setlaptempat yangdikunjungi. Lambat-laun para sahabat meneeritakan apayang mereka miliki darlpada Rasululah s.a.w. Maltabergegaslah kalangan penduduk-penduduk setempatmengumpulkan apa yang dleenltakan Itu dengan penuhkepercayaan. Ada kalangan meneka yang mencatltkanniwayat-rlwayat itu dengan penuh kesungguhanpeneiltiandan amanah sehlngga tidak mungkln terdapat sebarangkeraguan. Hakikat mi sangat aslng daripada para sejara-wan moden yang banyak mengkrltlk dan mempertikalkansesuatubahan yang disampaikan kepada mereka.

Rasulullah s.a.w. menghadapi pelbagal keadaan de-ngan pelbagai masalahyang berbezapenyelesaiannyaan-tara satu dengan lain meskipun daripada satusumber.

Rasulullah sentiasa iltithm dengan satu-satu caraainalanyang berkaitan dengan fardu seperti membaca at-Fàtiliah ruku’, sujud, duduk untuk tasyahhuddalam ~a-kit. begitu juga apabila berpuasa Ramadan, Baginda me-ntnggalkansepenuhnyamakan mlnum dan sebagaixsya.

Adapun tentang ainalan-amalanSunnahRasulullahs.a.w. tldaklah semestlnyamelakukansesuatu amalan itudalam bentuk yang sama tetapi seballknya Baginda s.a.w.

174

ILMU KALAM

melakukansesuatuamalanpada masatertentu sedangkanpada masa lain Baglndatldak pun melakukannya.

Antara contoh-contoh demikian lalah mlsalnyaRasulullah bendoa selepas takbiratul-llyàm dan sebelummembaca al-Fàtihah. Begltujuga Rasulullah berdoa ket!kabersujud.

Bagaimanakah Rasulullah ketlka bangunbensolat dihadapan Allah? Baglnda kadang-kadang meluruskan duatangannya dan kadang-kadang meletakkan tangan kanan-nya dl atas tangan klrmnya dan begltulah pelbagai amalanRasulullah seterusnya.

Perkara-perkara seumpama mEl bukan sahaja padaamalan-amalan dalam Ibadat Baginda, tetapi turut ber-laku pada urusan-urusan Rasulullah dengan orang ramalsepertidalampemiagaan,nba. penyewaandan lain-lain.

Begitujuga denganMazhab-mazhab Flqh laltu merekaberkhildftentang pensoalanruku’ dan sujud misalnya, te-tap! khildf mereka adalah tentang perkara-perkara yangbukan fardu yang wajlb ditunaikan.

Perkara-perkara keell dan nemeh yang bukan fardudanbukan wajib Ini telah dleksploitasikan olehpihak-pihaktertentu yang gemarkan perpecahan kaum Muslimin se-mentara pthak-plhak lain yang sememangnya bertugasmemecahbelahkan umat Islam tens mengambil kesem-patan mengalih perhatlan mereka danipada permasalahanhldupyanglebthbesar. Justeruperpecahanthiumatmenjadllemah dan mereka terabai daripada berusaha mem-bangunkan masyarakat.

Musuh-musuh Islam telah meneiptabanyakisu untukperselisthan dan perpecahan (lkhtilajj: Mlsalnya masalahket!ka bersolat apakah “tangan diluruskan ke bawah ataud!lipat dan diselang” dengan meletakkan tangan kanankeatastangan kIn!?

Terdapat sesetengahulama’ di beberapa tempat begl-tu hebatberkhil4ftentang masaiahml. Sayasangatkagumdengan pendirlan seorangulaina’ yang berkaliber denganucapannya dalam satu majlls yang sangat hangat justenitercetusnya perbmncangan mengenalIsu liii, katanya: “Wa-ha! ulama’ Islam, aku dengan ilchlas Ingin bertanya kepadasemua: adakah batal solat seseorangyang meluruskan

175

ISLAM DAN AKAL

tangannya ke hadapan ketika bangun bensolat?” Merekamenjawab, “T!dak” - Dia bentanya lag!. “Sekinanya Iamengangkat tangannya ke atas, apakah batal solatnya?”Meneka menjawab, ‘Tidak.” Lantas ulama’ ml pun tensbentanya kepada mereka, “Apabila dma meluruskan tanganke bawah atau apabila dia bentind!h tangan ,.. bagalmana?”Mereka menjawab tentu sama bukan ...?

Althlrnya bel!au pun berkata kepada meneka, “Kenanaapa kamu semuabensengketawahal ulama’ Islam? Keranaapa kamu berpecah belah. kamu bersengketadan kamuberkhiidJ? Itu semua adalah fitnah, jauhkanlah Islam da-rlpada fltnah ml danjauh!lah masyarakat daripada angka-ra fltnah dan kejahatannya.”

Semua mereka tenang - -. meneka barn tahu bahawaketeganganmereka ketika berkhildfitu tldaklah timbul da-ripada asasyangbenar.

Sebenamyapunca perselisihan di kalangan ahli-ahllfIqh adalah kenana sandaran sesetengahdanipada menekakepada pelbagal n!wayat Hadith Rasul tentang sesuatutlngkah laku Bagmnda sementarasesetengahyang lain pulamempunyal sandanan dar!pada Hadith-hadith yangmencermtakan tingkah laku yang berlalnan.

Semua mereka mengambilnya danipada Rasuluilahs.a.w., diambil ibanat setltik tlnta dan!pada sebuah lautan.

Semua mazhab flqh adalah pandangan-pandangandaripada satu madrasahyakni madrasah Islamlyah ataumadrasah Rasulullah s.a.w, Cuma sayangnya kenanakesemp!tan kajian bag! sesetengahahli fiqh muktakh!nmembuatkan meneka mengadakan “mazhab-mazhab” yangtenp!sah dengan pengikut masing-masmngdan setiap p!hakmahukan kumpulan mas!ng—maslng.

Sekanangin! keadaanberansunpul!h dalamkehidupanumat Islam, keteganganmenekadalam menghadap! isu in!tidaklah sehebatyangdihadap! oleh umat k!ta sebelumml.

Apabila mazhab-mazhab merupakan pandangan-pandanganmujtah!d di institusi Rasulullah (mudrasaltat-Rasüfl,makakekaburan tertentu yang rnas!h berkisar padaflkmran-fikmran sesetengahorang sebenarnyaadalah“urusan”ijtihad itu sendmnl.

Ada kalangan yang menyebarkan kononnya p!ntu ijt!-had telah ditutup. Tidak ada lag! orang yang berijtihad se-

176

ILMU KALAM

kanang in!. Ijtihad telah benalthlrdenganberakhirnyah!duppara Imam sepertl Malmk, Syall’! dan seumpamamereka.

Sementaratendapatkalanganlain yangbangunberhu-jah denganmereka (yangmenutup p!ntu ijtthad) danmelihatbahawa p!ntu ijtthad masih “tenbuka” tetapi kalangan in!berbincang tentang ijtihad seolah-olah ia mudah untukses!apasahaja yang mahu benljtihad.

Sebenannyaseseorangyang berilmu dan mempunya!pandanganyang luhur tentu tidak akanmengatakanbaha-wa kelebthan berupa pembenlan Allah t!dak hanya dianu-gerahkan kepada seb!langantententu yakn! “para mujtahidsilam” tetap! seballknya orang yang memenuhm syanat-syarat ijt!had boleh menjadi seonang“mujtahid.” Syarat-syarat ijtthad ialah:

1. Pengetahuan dan kebolehan bahasa, Arab yang se-cukupnya. Imam-imam Mailk, Syaffi dan lain-lain paramujtah!d merupakan tokoh-tokoh bahasa’Arab yang sa-ngat hebat (JizhüIai-Afdhádh).

2. Menghafaz al-Qu?an dengan penuh ketekunän sertamemahamlnya sebagalmanayang difahami oleh ahil-ahimtalsir yang utama. Pengetahuannyamestllalh menangkumisebab-sebab penurunan ayat-ayat (asbâbun nuzül) laltusesuatuayat yangditurunkan Itu mempunyal sebab-sebabtertentu mesklpun pengambilan hujah (at-ibrah) adalahmengikut lafaz yang umum bukan mengikut sebab yangkhusus. Justeru !tu menguasa! ilmu sebab-sebabpenu-runan ayat akan membantu bag! memaham! suasanaturunnya sesuatu ayat dan sekall gus membantu mema-hami sesuatuayat Itu dengan mendalam.

3. PengetahuanHadmth-hadlth setaral dengan pengeta-huan ahli-ahl! Hadith (muhaddithin) tenutamanya Hadmth-hadithyangberka!tan denganhukum-hukum keranaHadith-hadith in! menghunaikanbanyakperkarayang tidakdihural-kan dengan panjang lebar olehsesetengahayat al-Qun’an.

4. Mengetahu! Sunnah amalm (pnaktlkal) danipadaRasulullah sa.w. dan SunnahIn! memangt!dak ada onangyang menagulnya (mutawàtir) kerana onang-onang yang

177

ISLAM DAN AKAL

sentlasabersama-samadengan Rasulullah s.a.w. di Malt-kah dan Madlnah sangat rama!. Mereka semua mel!hatbetul-betul apa yang dilakukan oleh Rasulullah dl manamereka tens mengikuti perbuatan-perbuatan RasulullahItu dan kemudlan membawanya kepada onang-orang lainyangbensamamereka dan begltulah seterusnya.

5. Pengetahuanyang jelas tentang sirah (sejarah hidup)Rasulullah s.a.w.

Penkara-perkana yang kanil sebutkan Itu tentu akandmakul oleh orang yang mempunyai gambaran tentang “!j-tihad”. Apakah ijtihad? Danbagalmana pelaksanaannya?

Penkara penting yang kami Ingin bicarakannya nantidengan taufiq Allah !alah mengenai matlamat ijtthad. Se-setengahorang menganggapbahawa matlamat mjtmhad Ia-lah memudah-mudahkan urusan atau mencipta pandang-an atau mengadakan fikiran atau mengetengahkan pan-dangan penibadi.

Kalaulah hal Ini benmatlamat demikian tentulah tidakberhajat kepada syarat-syarat atau kepada bersusahpayahmenyel!dik atau bersungguh-sungguh mencari pengeta-huan. Oleh itu ijtihad tentu sekali bukan begitu.

Rlwayat Shalkhan daripada sabda Rasulullah s.a.w.:

- i~, ,4i c. L. i~ b,.T ~ ~±~s,-1

Teijemahan:Sesmapayangrnengadakansesuatuyangbarn datam hal perkara kami mum sedangkanin bukandaripadanyama/cama (pengadaun)adalahtertolak.

DarlpadaAbu Hurairah n.a. katanya, Rasulullah s.a.w.bensabda: -

~ C)�L$~~J!~cr~J)~Ji ~ ~ “A

~r2USua1~

-~ H~’178

ILMU KALAM

Teijemahan:Sesmapayang menyerukepo.dahudayat,diberi kepadanyapahala sepertimanapahola-pahalaorang-orang yang menglkutmnya,pahala mbt tidak ter-kui-angsedmkitpundarmpadapahakzmere/ca.Dansesio.payang menyerukepadakesesatan,dma mendapatdosaseperti dosa-dosaorangyang mengtkutinya,dosa itutmdaksedmkitpun terkurangdaripadadosa-dosamereka.

Rlwayat al-Balhaql daripada Ibrahim bin Abdul Rah-man al-AzrI katanya, sabda Rasulullah s.a.w.:

C.~ ~ ~4Jj~ ~AIi J� ~,c ~JaJP iA

.~~J2L~JI~ ~tL4l JL~c~, ~JLUI ~

Teijemahan:Ilmu mum dibawa oleh seorangyang aiim!,do.ripacla setiapgenerasm,merekarnenghapuskanpe-nyelewenganorang-orangyangmelampau,pengubahanorangyangbath dan ta’wmianorangjahiL

DanipadaAbdullah bmnAmnukatanya,sabdaRasulullahs.a.w.:

.4 C~a- U ~ APJA ~�J j~ ~�~H ~~je

Teijemahan:Tudakbermrnonseseorangdarmpadakalangankamusehmnggalahhawanyaraengmkutapa yangkantudatangkannya.

(Diriwayatkan dalam “Syarait al-Sunnah”) benkatalahal-Nawawidalamal-Arba’b-j “Hadith liii sahih, kammr!wayat-kannya dalam “Kitâb a! Hqjjah” dengan sanadyang sahth.”

Matlamat mjtihad ada dua perkara laltu:

1. Ijtihad pada masalah-masalah yang pemah timbulpada zaman Rasulullah s.aw. untuk menyelesaikannyaseperti yang diselesaikan oleh Rasulullah s.a,w. sendiri.Dikorbankan tenaga untuk sampalkepada “hukum yakmn’dalam masalah atau masalah-masalahyang pemah ben-laku dalam zaman Rasullulah s.a.w. Hal in! sebenarnyatidak ada kena-mengena denganjauh atau dekat dengan

179

ISLAM DAN AKAL

apa yang disebut sebagalmengadakan sesuatuyang barnatau mencipta pandangan penlbadm.

2. Ijtlhad dalam masalah yang berlaku selepaszamanRasulullah sa.w.dengantujuan untuk mengaltkan dengankaedah umum Islam, sama ada halal mahupun haram.

Sesungguhnyaal-Qur’an danal-Sunnahmengandung!kaedah-kaedah umum yang meliputi seluruh persoalan-persoalanjuz’i (cabang-cabang).Justeru itu tugas mujta-hmd malahmenghubungka!tkan penmasalahanban dengankaedah-kaedahumum itu.

Mujtah!d dalam hal mi tidak bebasbertindak.Ia tetapterikat dengan kaedah qiyäs (analog!) dan kaedah-kaedahumum itu. Ia tidak mempunyal kebebasan untukmenyelesaikannyamengmkut kemahuannyasendiri keranasebagalseorang mujtahld dalam apa keadaan sekaimpuntetap penlu menurut, bukan mengada-ngadakan (ibtuddl.Dalam hal in! Rasulullah sa.w.pennahmenegaskanmenge-nai duajenls ljtlhad. maitu:

Teijemahan: Hendaklahkamuturuti danjangankamumengada-ngadasesungguhnyakamu tetah cukupmemaclai(apayangdimilikO.

Kesmmpulan yanghendak kami capal ialah:

(a) Mazhab-mazhab fiqh merupakan pandangan-pandangan dalamInstitusi Rasulullah (madrasahal-RasüQ.Dengan iktmbar in!, tidak ada perbezaandan panjang lebar antara seorangdengan seorangdan antana jama’ah denganjama’ah yang lain.

(14 Plntu ijtihad sentlasaterbuka seklranya cukupsyarat-syarat. In! bukanlah masalah-masalahun-tuk benijtlhad dalam berusaha memenuhl syarat-syarat yang d!tetapkan.

(c) Ijtlhad yang bukan mengada-ngada (ibttdà’)bukanlahsatu pandanganpenlbadi seseorang.

180

ILMU KALAM

Akhmrnya kami ingmn menegaskanbahawa kita penlumensyaratkan seseonangmujtah!d itu terhias dengankelebmhan taqwa.

Sesungguhnyatokoh-tokoh ulung fIqh seluruhnya Ia-lah para wall. Keijtlhadan tokoh-tokoh ulung mujtah!dlnmerupakan penganugerahan daripada Allah dan cahayatersmnar danipada yang Mafia Suci.

Kita menzianahi al-Imam al-Syafi’i dengan keimananbahawa beliau adalah darlpada kalangan wall-wall Allah.Orang-onang Iraq menziarahi al-Imam Abu Hanlfah jugadengan ke!manan bahawa bel!au daripada kalangan wall-wall Allah dan begltulah seterusnya.

Dan penganugenahanAllah tidak akandatang kecualmkepada orang yang tenhlas dengantaqwa. Finnan Allah:

— — — )C~-’ -‘‘— ——

~ ~ -.

• : Y J,p JT ~

Teijemaharr Dan sesmapayang berpegangteguhdenganAllah, sesungguhnyain dihmdayatkankepadajalan yanglurus.

(Surahãli-Irni-àn 3:101)

181

FASAL 3

IMAM AL-GIIAZALI DANMUTMCALLDWN (ULAMA’ KALAM)

Kajian tentang teorl estemologi(ma’rtfah) mendapat tempatpertamasekarangsehlnggasesetengahahli fikirberpendapatbahawateonlestemologiIn! adalahseparuhdarlpadafalsafah.

Oleh itu sangatlahwajarbag! seseorangmencarl pen-dekatan-pendekatanyangboleh mencapalmatlamatyanghendakd!tujulriya dandalamkonteksmnllah tertonjolnyaper! pentingnyateorl este~mologiin! dalam falsafahmodenpadamasaIn!. Cumapengkajlanhalin! padamasasekarangtelah menjad! matlamat bukanmetode, laltu teonl In! dIkajisecarabersendirian seolah-olahIa sebahagiandaripadafalsafah.

Adalahnyatasatupenyelewengandanipadalandasanfalsafah yang benar seklranya seseorangItu sepanjangMdupnya membahaskanteorl estemologiIn! denganruanglingkupnyasend!rlyang semplt dan terhad yangtidak men-Juruskepadahaklkat ma’rifah ltu sendlri. Dalam konteksIni pengkajl teori berkenaan maslh belum layak dmgelarseorang~ahll falsafah (fllas4fl.

Keadaan ml membuatkan sesetengahahil filch me-mandangrendahterhadapbeberapakalangan pengkajl fal-salahdewasaIn! kerana mereka didapat! hanya sibuk de-ngan ilmu metodolog!yang tidak menjuruskepada mafia-mat yanghendak dicapa!. Atau denganpenkataan lain, me-reka hanya slbuk dengan teorl estemologitanpameneubamenghadaplhakikatatauIntlpatl ma’rtfahyang sepatutnyamereka mengeluarkanIntlpatl In! dan mengembangkannya.

Teoriestemologi(msfrtfah) in! telah menarlkmlnatdan

ISLAM DAN AKAL

perhatian al-Imam al-Ghazali. Al-Imam telah berfikin ten-tang kaedah-kaedahestemologi,mengkajmnya dengan telitidan akhirnya mengkn!tikkaedah tersebutsamaadakaedahmndera mahupun akal? Al-Imam telah menilal had seilapkaedah dan telah meletakkannya dl tempatmasmng-masingyang sesuai dan munasabah. (Persoalan thi alcan kitabincangkan nant! apabila kita memblncangkan pendmnlanal-Ghazal! terhadap falsafah).

Al-Imam al-Ghazal! telah mengkajl teon! estemologmdan sudut-sudut hala cara. jalan dan pendekatanyang di-lalu! oleh pelbagal almran dan kumpulan pengkaji-pengkajilaltu meneka telah sampal kepada pelbagal nat!jah yangpro dan kontra sesamameneka.

Dalam konteks ii al-Imam telah memulakan kajian-nya denganmengumpulkan semuakumpulan yangmenun-tut kebenaran Itu dengan earn masing-masing sama adabenarmahupunsebal!knya.Beliaudapatibahawamerekaperlu digolongkan kepada empat kumpulan:

1. Mutakalllmün: Mereka yang mendakwadlii merekasebagai ahli-ahli yang mempunyal banyak pendapat danpandangan.

2. Al-Bdtmniyyaft Mereka yang mendakwa did merekasebagaiahli-ahli penenimailmu yang tunggal menjadi pe-wails ilmu yang nia’süm.

3. Ahl!-ahli Falsafah:Mereka yang mendalcwadlii me-neka sebagalahll-ahll Mantlq (logik).

4. Ahli-ahlm Sufi: Mereka yang mendakwa diii menekasebagaiorang mulia yangterpmlih (!ChUäS ai-Hadhrãh) dansekal! gussebagalahli-ahlm Musyähadahdan Mukàsyafah.

Pembahagian “kumpulan-kumpulan yang melalulpelbagamjalan untuk mencari kebenaran” oleh alLlmam in!jauh lebih luas daripadaapayangdibahaskan olehfalsafahmoden. Ini kerana falsafah moden hampir mengabaikanperjalanan mutakaflimàn dan ahli-ahl! bdtmntyyahyangmendalcwamenjadmpewarmsImamma‘stint

184

ILMU KALAM

Tetapi al-Imam al-Ghazali - selepas mengunipulkanIcumpulan-kumpulan itu - telah pergi membahaskan se-mula allrankumpulan itu denganmendalam dan terperlnci -

Beliau memulalcannya dengan membmncangkanpensoalanIlmu Kalam.

Ilmu Kalam yang wujud pada zaman al-Imam dahuluadalahsamadenganIlmu Kalam yang k!ta kaji sekarangml. Justeru !tu pensoalan Ilmu Kalam yang dibicaralcanolehal-Imamtidaklah benmaksuddengan Ilmu Kalam yangwujud pada zamankehidupan al-Imam. Bahkan la tenswujud pada zaman kita sekarang In! dan tennasuklahmetodologi Ilmu Kalam yangmasih wujud dl dalam kitab-kitab Ilmu Kalamyangboleh dibaca sekarang.

Perbmncanganal-Imam ialah perbthcangan seonangpakar yang mahlr dan berdisiplin tinggi. Beliau menyeli-dilc, membacadan mengkaji semuakltab utamaIlmu Kalam,kemudian menimbang dan meneilti dengan cermat dantelitI. Akhmrnyabarulahbeliau mengemukakanpandanganperlbadlnya.

Pandanganpen!badial-Imam merupakanpandanganyang hebat dan tegas tepat dan selarl dengan kedudukanIslam yangbenar.Tetapikeadaanwaictu !tu telah meletalc-kan al-Imam dalam suasanayang mengarahkankepadamengalcurkankesuciandan penghormatanIlmu Kalam —

sepertlsebelumnya— dengankeadaanyang seolah-olahme-maksaal-Imam supaya menyesualkandirt dengan keada-an yangwujud.

Justeru itu al-Imam al-Ghazali cuba mengemukakanpandangannya dengan pelbaga! pendekatan dan cara laltubeliau berperanan seearahalus dan mesklpun beliau tidakbegltu berpuashad namunterpaksamelakukandemlkiansebagaibertolak ansundan Ml jelas dapatdllihat melalulIbarat-Ibarat yang digunakan oleh al-Imam yangmemperllhatkan unsun-unsur belas kasthan dan slmpatlterhadap keadaan merunclng yang wujud pada masa itu.Akhimya beliau tldak dapat bertahandengankeadaanIn!dan beliau marah dan meradang lalu bertegasdenganmelemparkan kecaman hebat dan kata-katayang kerassehlngga langsung tldak diduga kata-kataseumpamamlboleh terbit daripada tuan punyakitab al-Iqtisôxlfi al-i ‘tkjdd

(Ekonoml dalamKepercayaan).

185

ISLAM DAN AKAL

Justerupandanganal-Ghazalisupayamudahditenlmadan disenangi serta boleh mendapat perhatlan sewajarnyamaka amat wajar klta cuba meminjam pandangan-pan-dangan Imam terdahulu tentang Ilmu Kalam sepenti ImamMalIki, al-Syafi’!, Ahmad bin Hanbal dan parasalafussaletilain yang kita yakin akan keluasan ihnu dan kelkhlasanserta penghayatanbenterusanmereka terhadap metodeagamadengan setulennya.

Sekarang kita boleh sebutkan pandangan al-Ghazaliyang begitu tegas tentang hal in!. Beliau mempenkatakantentang Ilmu Kalam dalam kltabnya yang sangat bernilalIhyã’ ‘[Jitimuddin: Katanya bahawaadapunmanlaatnya(Ilmu Kalam) d!sangka boleh mendedahkan hakilcat-halci-kat dan mengetahul halclkat-haklkat sebenamya, tetapisayangnya apa yang ada pada Ilmu Kalam tidak punmenunalkan tuntutan yang murni I!. Mungkin kesesatandan kesongsangan dalam Ilmu Kalam itu lebih banyakdanipadapendedahandanpentafslran.Ini dapatd!buktikanapabila anda mendengar seseonangyang bercakap-eakapatau berdebat-debat sehinggamembuatkan anda terlintasseolah-olahmanusia Mi sememangnyamusuh kepada apayang la tidak tahu (in! kenana pendekatan atau percakapanitu sukardifahami).

Cuba anda dengan betul-betul daripadaorang yangpakardankononnya mahir tentang Ilmu Kalam sertabenar-benar mampudan kemahiran dalamselokbelok Ilmu Kalamseh!nggamencapaikedudukan paling tinggi dalamkategoriahli-ahli Ilmu Kalam (mutakallimtin), kemudian anda per-bandingkandengan seseorangyang sama taraf kemahirandankehebatannyadalam ilmu-ilmu lain (bukan Ilmu Ka-lam) past! anda dapat menghasilkan satu natijah bahawa-sanyahaklkat-halcikat ma’rifah tentutup jalannya melalulilmu ml (Ilmu Kalam).

Al-Imam al-Ghazall berpendapat bahawa rnutakalli-mum (ahli Ilmu Kalam) tidak ada apa-apa keleblhan jikadibandingkan dengan orang-orang awam kecuali padakepandalan mencipta Kalam (pencakapan)dan justeru itudinamakanciptaanitu sebagal“Kalam”.

Adapun seandainyadisoal tentang Iman Mutakallimtin(ahli-ahll Ilmu Kalam) sesungguhnya iman meneka ialah

186

ILMU KALAM

bereampuraduk dengan sejenis kerja mencari dalI! bukt!dandaijah iman itu adalahhampindenganorangawam.

Al-Imam aI-Ghazali meriwayatkan bahawa “seluruhahli Hadith yang terdahulu” mengamb!lkeputusanmeng-hanamkanKalamdanbegitujugapengharamannyaolehal-Imamal-Syafi’!. Mailk, Ahmadbin HanbaldanSul~yan(akanjelaskan pandanganmereka).

AlIran al-Imam In! ialah alinan ahli tasawuf secaraumunmya dan kami berpendapat bahawa bel!au mempu-nyal pengalaman yang sangat luas dan penyelldlkan yangsangattel!tl danjusteru itu pandanganbeliau adalah pan-danganyang sahih.

NAS-NAS

Nas-nas bahag!an pertama in! dipetik daripada kitab al-Imam as-Syafi’m“Memeltharamant!q danpercakapandad-padaseni mant!q dansenl percakapan.”

Kami sangatbersetujudenganpandanganal-Imamas-Sayutl sebagaimanayangdiutarakandalamkitab tersebut.

Sementaranas-nasbahagiankeduapula dipetik da-ripadakitab Ikiyd’ ‘UlUmuddinkaranganal-Imamal-Ghazal!tetapi bukanlah atas sifat Ia sebagalpandangan al-Imamtetapi atasasasbahawaal-Imam!alahpengumpulpelbagalpandangandalamtajuk Ilmu Kalam.Justenu klta mengam-bil daripadanyapandangankhasbeliau atasanggapanba-hawa pesananal-Imam al-Ghazali merupakan pesananseorangyang benar-benarmenjadi sejarawanyang men-wayatkan (at-mu’arrikh al-nãqll).

BahaglanPertama

SabdaRasulullahs.a.w.:

~

Teijemahan:SemtiasalahsekumpulandwipadnwnatkuyangmenzahirkanIceataskebenarandi manatidakme-mudaratkanmerekao(ehorangyangengganmembantumerekasehinggalahdatangnyaperintahAllah.

187

ISLAM DAN AKAL

Al-HarawiadamenegaskanbahawaMu’awiyah pernahbangun dan berkata:

~ ~ ~ ~ j ‘-~ Li

U~~ J.a 4JJi J~ ~f ~Jjsi ‘d~~JiL~L�

.rC~AJ~i~Teijemahan:Adapunsetepasitu, maka telalt sampalberitakepadaakuterdapatsebilongankauinlelaki dciripada kalangan kamu yang bercakap-cakapdenganperkara-perkamyangtidak punterdapatdl dalamkitabAllahdan tidak diketahuidaripo4aRasuiullaftMerekaLW ialah orang-orangjaM di antara kamu.

Al-Harawi juga ada menegaskandarlpada Sayldatlna‘Aisyah, katanya;“Rasulullahs.a.w.apabilatldak mengeta-hul sesuatu,Bagindatidak pun bercakapmengenainyadantidak cuba-cubamemaksadlrlnya?

R!wayat al-Harawldaripada Ibn Abbas katanya,”Ingat-ingatlah kamu denganpendapat, sesungguhnyaAllah telahmenjawab pandanganmalalkat dengan kata-kata-Nya ‘Se-sungguhnyaAku tahu apa yang kamu tidak tahu menge-nalnya.’” DanAllah telah berfInnankepadaRasulnya:

‘o ~ :~ cL..._Jl Sjj._j

Teijemahan:... Supayaengkaumenghukumdi antaramanusiamenurut apa yang Allah telah tunjukkankepadamumelalui wahyu-Nya- . - -

(Sw-altal-NLsã’ 4:105)

Dan Allah tidak berkata dengan apayang kamu lihat.Sheikhul Islam Ismall al-Harawl juga (apablla mem-perkatakanmengenalbab mencela pengikutan ayat-ayatmutasydbihatdalam al-Qun’an dan bendebatmengenai-nya) ada merlwayatkan darlpada Sayidatlna ‘Alsyah kata-nya: Rasulullahs.a.w. apabila membacaayat al-Qun’an Ia-Itu flnnan Allah S.W.T:

188

ILMU KALAM

- - -

V Z~I Y ~ JI ~

Teijemahan:Dialah yang menurunkanke atas kamukitab al-Qur’an

(Surahliii- ‘Imrãn3:7)

Baginda tens bersabda:

~ AUti ~Ca ~ L ~ ~

Teijemahan:Apabila kamu mellhat orang-orangyangmengikutayat-ayatmutasyabthatLW. makaketahuilahbahawamerekaitulah yang dimaksudkanolehAllah didalain flrinan-Nya: “Maka hendaklah kamu awasimereka.”

Dirlwayatkan daripada Ibn Abbas tentang maksudfirman Allah:

s_I - —

- .

v ~..l t ~),.es. JT k~u

Teijemahan: - . - Adapunorang-orangyangdi daiwnhati-hati merekaterdapattipu daga

(Surahall- ?mrán3:7)

Katanya fIlm Abbas) mereka itu Ialah ahli-ahli debatdan berleblh-lebth (takbur) dalamagamaAllah.

DarlpadaUbalkatanya,“Apa yangjelas terangkepadakamu,benamallahdanmanfaatlcannyasementaraapayangkesamaranpadakamumakaberlmanlahkepadaYangMahaMengetahu!tentangnya.”

Said bin al-Musayyabmerlwayatlcankata-kata Umarbinal-Khattabketikabenkhutbahkepadaorangramaldengankatanya,“Wahal sekaltanmanusla, lngat-lngatlah bahawaahli-ahli filch !alahmusuh-musuhal-Sunnah.MakamerekamenentangSunnah-sunnahdengan pandangan mereka,

189

ISLAM DAN AKAL

meneka Mi sesatdan menyesatkan. Allah tidak mewalat-kan nabinya dan ttdak mengangkatwahyu daripadamenekasehinggalahAllah memperkayakanmerekadaripadaben-gantung kepada pendapat-pendapat tentulah leb!h wajardisapu darlpada bawah kasut (IchuJ7 bukandarlpadaatas-rtya (zahinnya). Ingat-ingatlah kamu terdapat mereka mldan awasllah mereka Itu dantpada kamu.”

Al-Hanawi meriwayatkandaripadaHisham bin AbdulMalik iattu beliau pernah benkata kepada anak-anaknya,“Ingat-ingaflah kamu terhadap ahli-ahIl kalam. Sesungguh-nyapenlhal menekatidak dapat membawakepadapetunjuk?

Al-Harawi menegaskandaripadaMalik katanya,”Ingat-ingatlahkarnudaripadabid’ah” Maltadikatakankepadanya:“WahalbapaAbdullah,apakahbid’ah itu?” Jawabnya:“Ahli-ahli b!dahml ialahonangyangmemblcarakannama-namaAllah, sifat-stfatAllah,kalamAllah, Ilmu Allah dankhudrat-Nyasecaraterus-menenusdengantidak berhentidi tahap-tahapyangpadanyapanasahabatdanpengikut setiamenekabenhenti.” Juga daripada Malik katanya “Sesiapa yangmenuntut agamadengan kalam, Ia menjadi zind(q.”

Daripada Abdul Rahmanbin Mahadi katanya, “Akutelah mengunjungi Malik dan ketlka itu terdapat seonanglelaki sedang bertanya bel!au tentang al-Qur’an, lantasbeliau (Malik) pun berkata kepada lelakt itu, ‘Engkau liiibolehjadi daripada puak-puak Amru bin Abid, Allah melak-nati Amnu keranadia telahbanyakmengadakanb!d’ah da-ntpadakalam. Kalaulah kalammenupakanilmu past! parasahabat dan pengikut telah benbicara tentang bagalmanamenekabenbicarapadahukum-hukum dan syari’at (pen-undangan) tetapi nyata batil dan bentambahlah batil.”’

Danipada Yunus bin Abdul A’ala katanya. “Mumendengaral-Syafi’i benkata, ‘Apabila anda mendengarseseorangitu benkata nama itu adalah lain darlpadayangdinamai dan sesuatu itu bukanlah dildra sesuatu. maltabensaksilahbahawaorang itu benwatakzindlq.”

D!tanyakepadaAbu Hanifah, “Apakah yangandaakankatakan kepada apa yang diperkatalcan oleh orang namaimengenaiAtdd danjisim-jisim?” Beliau menjawab.“Andahendaklahbertindaktegasterhadaprencana-rencanaahil-ahll falsafah (maqalät aI-falsafah) dan ikuttlah jalan salaf

190

ILMU KALAM

dan ingat-lngatlahkamu bahawasetiapbendabarn yangdicipta (dalamagama)adalahb!d’ah.”

Daripadaal-Auzal’i katanya, “Hendaklahandamenu-rut! perjalananorang salaf dan awasilah anda daripadapandangan-pandanganseseorangmesklpun merekamenghlasinyadenganqaw( (sandaran-sandaransuci danmenarik).’

DaripadaAbdullahbin Daudal-Kharlb! katanya.“Akutelah bertanyaSufyan al-Thaurl tentangal-Kalam. JawabSulSran. Tlnggalkanlah yang ball! di mana sahaja andaberadadaripadakebenaran(a1-i~taq)dan ikutilah Sunnahdanketepikanball!.”’

DaripadaAhmad bin Mahadi katanyabahawabeliautelah bertanya Abu Jaafar al-Naffli tentang pembabitandalam Ilmu Kalam, katanya, “Telah disoal al-Auzai’itentangnya,maka berkatalahbeliau, ‘Jauhilah satu limuapabila anda sarnpai kepadakemuncaknya, anda akandicapsebagaizindiq, hendakjahandamenunitdanmeniru.’”

DarlpadaAbi Yusuf al-Qhadi katanya, “Seslapayangmenuntutagamadenganberkalam dia telah menjadi zin-dkj. “ BerkatalahAb!Yusuflag!, “Ilmu dengancarabertengkardanberkalamadalahjahil danbelahil denganbertengkardanberkalamadalahIlmu.”

DaripadaMuhammadbin al-Hasan,seorangsahabatAbu Hanlfah katanya, “Allah melaknati Amru bth Abidkerana bel!au telah membuka ruang atau Jalan kepadamanusiauntuk membicarailmu kalampadaperkarayangtidak perlu berkalam.” Beliau berkatalag! bahawaAbu Ha-nifah menyuruh kami mempelajarl flqh (atau bertlqh)danmelarangkami mempelajarlIlmu Kalam (berkalam).

DaripadaAbu Kasim UsmanbinSaidAlanmathibaha-wabeliaupemahmendengaral-Mazn!berkata,“Aku melihatIlmu Kalam sebelumkedatanganal-Syafl’i. Apabiladatang-nyaal-Syafi’i akupun datangkepadanyadanbertanyasatumasalahIlmu Kalani. Beliaupunmenjawabdenganberkata,“rahukahandadi manaandasekarang?’Aku menjawab.‘Va

aku dl masjldJam!’ F’ustatsekarangin!.’ Dia berkatalagi,‘Kamu dl Taran?’BerkatalahAbu Kasim: “raran ialah satutempatdi lautanQhslzanyangtidak pemahadakapalyangselamatbelayard! kawasannya.’Keniudianbeliau (al-Syafl’i)

191

ISLAM DAN AKAL

mengemukakansatu masalahfiqh untuk aku menjawab.Setiapkali aku menjawab,beliau merosakkanjawapanitu.Makaakupun mengubah-ubahjawapannyalalu ditambab-tambah oleh beliau yang juga merosakkanjawapan itu.Akhirnya beliau pun berkatakepadaaku, ‘Inilah dia fiqhyang terangkum di dalamnyaKitab Allah, Sunnah dansegalakata-kata buatan manusia. Lihatlali bagaimanajawapan-jawapanboleh dirosakkan. ml hanya fiqh makabagalmanakahperbincangantentangAllah. Tuhansemestaalam yang sekiranya tergelincir boleh membawakepadakekufuran.Justerukelemahanitu aku pun menlnggalkanIlmu Kalamdanmenumpukepadafiqh.’”

Melalui Abdullah binAhmadbinHanbalkatanya,“AkumendengarMuhammadbin Daudberkatanya.‘Sepanjangumur al-Imam al-SyalI’i beliautidak pernahberkatasesua-tu atasdoronganhawanafsuatau keturunan(nasab) dansangatmakrufmengenalkemarahannyaterhadapAhll-ahliKalam dan bid’ah.’”

Juga melalul Abdullah bin Ahmad bin Hanbaldiriwayatkan daripada ayahnyayang berkata bahawaal-Imam al-SyalI’i apabila thãbit (sah) sesuatuperkhabaranbeliau pasti menlrunya(taqild), sifat balk terpuji beliau ia-lali beiautidak peniahberminatdenganIlinu Kalam tetapisangatberminat denganfiqh.

Apabila al-Maznl disoal mengenaiIlmu Kalam lantasbeliau menjawab,“Aku bencikan In! danaku menegahnyasebagalmanayangditegaholeh al-Imam al-Syaffi.”

Melalui Abu Daud dan Abu Thaur merekaberkata:“lcami mendengaral-Syaffi berkata: Tidak adapun orangyang berilmu kalamyangberjayaatauberuntung.”

Melalul al-Huselnbin Ismail al-Muhanlill katanya,“a!-Mazni berkata, ‘Aku telah bertanyaal-Syafl’i tentangsatumasalahIlmu Kalam, beliau terusmenjawab:TanyakanlahakudengansoalanyangsekiranyaaicutersalahJawab,akandikatakankepadaku:Kamu tersalahjawab danjanganlahkamu bertanyakepadakudengansoalanyang seklranyaakutersalahJawab,akandlkatakankepadaku.kamukafir.’”

DaripadaMuhammadbIn Abdullah bin Abdul Hikamkatanya. berkatalah al-Syafi’i kepada aku, “WahalMuhammad,sekiranyaengkaudisoalolehseseoranglelaki

192

ILMU KALAM

tentangsesuatuyangberkaitandenganlimu Kalam makajanganlahkamu disoal tentangdiyat. Kamu menjawabIaadalahsatudirham atau satudanikmakaakandikatakanbahawakamu salah atau silap. Adapun sekiranyakamutersalahjawabdalamhalIlmu Kalamakandikatakankamutelah kafir.”

Riwayat al-Rabl’i bin Sulaiman, bahawabeliau men-dengar al-SyalI’l berkata, “Berlagak-lagak dalam agamamembenakkanhail dan melahirkan kejahatan-kejahatan(daghã’frd.

Jugadaripadaal-Rabi’l katanya,“Berkatalahal-SyalI’ikepada aku; ‘Wahai Rabi’i terimalah daripada aku tigaperkara:

1. Janganlah kamu mengecam sahabat-sahabatRasulullah

2. Janganlahmelibatkandlii denganIlmu Kalam.

3. Janganlahmellbatkandiddenganilmu nujum(bintang-bintang) keranaia boleh membawakepadakekufuran.”

DaripadaMuhammad bin Abdul Azlz al-Ash’arl (sa-habat al-SyalI’l) bahawa al-Syafl’i berkata: “Mazhab akuterhadapIlmu Kalam ialah pukul kepala merekadengantongkat danuslrkan merekadadnegeriliii.”

Daripada al-Karabisi bahawa aI-Syafi’i berkata:“Hukuman aku terhadapahli Ilmu Kalam ialah hukumanUmar al-Khattabterhadaptukang celup (sdbigh,L”

DaripadaAbimaur,al-Karabisldanal-Za’faranl,“Kamimendengaral-SyaII’1berkata,‘Hukuman aku terhadapahilIlmu Kalam ialah merekadipukul denganrotan dan di-Ietakkandl atasbelakangsambildiseru-seru:Inilah balasanorangyangmenlnggalkanal-Qur’an danal-SunnahkeranaberamaldenganIlmu Kalam.’”

DaripadaAbuThaurkatanya,“Aku telahberkatakepa-daal-Syafl’i limu Kalampun adafaedahnyajuga. Al-Imamterusberkata,‘Sesiapayang beramaldenganIlmu Kalani.dia tidak beijaya.’”

Melalul Ibn Khuzalmahkatanya.“Aku telahmendengarYunusbln.AhdulA’laberkata.‘Berkatalahal-Syafi’i seseorang

193

ISLAM DAN AKAL

yang diuji oleh Allah denganujian yang selain daripadasylrlic adalahIebihbalk daripadaiadiuji denganIlmuKalam.’”

Daripada al-Za’farani katanya. “Al-Syafl’i sentiasamemakal serban besar sinis seorang kampung sambilmemegangsebatangtongkat. Beliau seorangyang sangatfasih lidah dan panda! berhujahtetapi apabilamajlisnyadicampuraduk denganilmu Kalam dla tents melarangnyadanberkata,“‘Kami bukanlahahli-ahli Ilmu Kajam.”

Ahmad bin al-Wazir al-Khadhi berkata, “Aku telahberkata kepadaAbu Umar ad-Dharir bahawalelaki yangbelajarsesuatudarlpadaIlmu Kalamboleh menggunakan-nya untuk menghadapiorang-orangyang jahil, beliaumenjawab. ‘Ilmu Kalam semuanyajahil, setiapkali kamujahil mengenainya,kamu sebenarnyalebih berilmu, sekira-nya kamu mempunyalilmu mengenainya.kamu sebenar-nya lebihjahil lag!.”

Daripada Usman bin Said al-Darn! katanya, “Kamitidak mahu mengulas sifat-sifat Allah, tidak mahumendustakannyabahkantidak mahu mentafsirkannya.”

YunusbinAbdulA’!a meriwayatkankata-kataal-Syafl’i,‘Tidak adadosayangAllah lontarkankeatasseoranghambaselain daripadadosasyirilc yang leblh besardaripadadosayangdiontarkanjusterudengansebabberilmukalam.” flupunmencelahsambilberkatakepadanya(al-Syafi’!). “Sahabatkita al-Lais bin Saadpernahberkata,‘Kalau kamu melihatseoranglelaki daripadaahil Ilmu Kalamberjalandi atasairjanganlahkamuberpalingkepadanya.’”AJ-Syafi’imenambah,“Bukan Itu sahajabahkanwalaupunmelihat Ia beilalandiudara(terbang)makajangankamu berpalingkepadanya.”

YunusbinAbdul A’lameriwayatkankata-kataal-Syafi’i,“Mazhab aku padaIlmu Kalam Ialah MazhabUmar padatukang celup, dipukul kepaladenganbelantandandiarakmengeillingl negerl.”

Jaafarbin al-Far’ani berkata, “Aku telah mendengaral-Junaidbin Muhammadberkata, ‘Selekeh-selekehper-kara yang berlaku dalam Ilmu Kalam ialah lunturnyakehebatanTuhan dad dalam had dan apabila pupusnyakehebatanAllah daripadanyamakapupuslahiman.’”

KemudianRasulullahs.a.w.mengutuskankepadaSe-lunth penganutagamalain bahawaBagindatidak berbicara

194

ILMU KALAM

denganmereka kecuali apayang diturunkan oleh AllahS.W.T.sedangkankaiaulahRasulullahmahu,Bagindabolehmenghujahi merekadenganqiyasan-qiyasandan dengankaedah-kaedahIlmu Kalam yanghalus. Sekiranyadenganpendekatanin!, Baginda dibed petunjuk (hidayat) pastiinilah sebaik-baikcara yang dihayati oleh Rasulullahdaninilah sekuat-kuatsandarandalam hujah Baglnda tetapisebalilmya semuahujah Rasulullah ialah al-Tanzil (yangditurunkan Allah). Baginda menghadapimereka denganhujahyang lebih teliti danbemasdemikeredaanAllah dankasihsayangterhadap-Nya.AdalahmenjadiSunnahBagin-da meninggalkan perdebatan dan pertengkaranyangterkeluardaripadanaunganat-TanziL

Seperkarayangakufikir lebih selamatdanlebih dekatkepadahidayat dan kebenaranadalah apabila berhujahdengan tawakal dan qiyas sebenarnyaadalah satupembohonganterhadapAllah S.W.T. In! jelas berdasarkanpengalamansepanjanghidupaku sehinggaklni. flu sukamengatalcansesuatu,kemudian seandainyakata-katamlternyata salah, maka aku tetap akan kembali (kepadakebenaran).

Tldak adakalam yangtidak kita dengarinyadaripadasesuatukumpulan darlpada merekakecuali kita menda-pati kalam yang samaatau hampir-hampir samadenganmusuh-musuhmereka.Semuamerekasaling menentangantarasatudenganlain. Sesuatukumpulanyanghebatdanmaju ke hadapanadalahbergantungkepadakeupayaanjumlah hujah dan kepetahanberdebat serta kemahiranmenciptaisu-isu Ilmu Kalamyang menarik.

PerdebatanQadal) tidakdapatmenjelaskankebenarandan tidak boleb dinila! hujah-hujah melaiuinya. Kadang-kadangduapihakyangbermusuhanberpegangkepadaduakaedahyangkedua-duanyabatal. Kebenaranberadapadapihak ketiga. Penentangansesuatukumpulan yang laintidak bermaknakumpulan itu benarmeskipun Ia beijayamenangkisdan memusnahkankata-kata musuhnya. Inidisebabkankedua-duakumpulan yang bertentanganmisememangnyaberada dalam gaung kesalahanbaIt katapenyair:“Hujah-hujah yangmelesetbagaikanjenamakacayang terhempaskescmuanyahancurberkecal.”

195

ISLAM DAN AKAL

ml boleh teijadl dlsebabkansetiappihak yangberhu-jah Itu tidak berpegangkepadasatu pdnsip yang benartetapi berpegangkepadakeadaan-keadaan,fiklran-filciranyang sentiasaberubah-ubahmakabanyakberhujahme-nyemarakkanpercanggahandan sekali gus terkurunglahkebenaran.FirmanAllah:

At t,l :t ~L....Jl3~r~

Telemahan:... Dan sekiranya (a datangdaripadaSe-lain Allah pasti rnereka mendapatipadanyabanyakpercauggahan.

(Surahal-Nisà’ 4:82)

Malta Allah menegasicandi sin! bahawasesuatuyangmempunyaibanyakpercanggahanitu adalahbukandan-padaAllah.Justeruitu amatketarabahawasemuamazhabmutakallirninadalahrosakkeranabanyakpercanggahandikalanganmerekayangboleh menjerumuskanmerekaIce-padamengkatlrdan menyesatkansedangkancorak seum-pamaItu adalah ball! belaka. Allah S.W.T. menylfaticankebenarandenganlIrman-Nya:

C

55 ~ ~H’-~--~—— —~-‘.---f” )

A ti : T ~ ~

Teijemahan:BahkanKamiloK yang mencarripakkankebenaranke atas kebatikin lalu membo.ho.mkannyalantasíapunhancur....

(Surahal-Anbiyà’21:18)

BahagianKedua

Sekarangkami bawa apa yang disebut oleh al-Imam a!-Ghazalidalamk!tabnyaI~iyd’ Uliimucldfri katanya.“Sekira-nya anda berkatamempelajarlfimu debat (jadal) adalahdicela sebagaimanadicela mempelajanlIlmu bintang (as-tronomft, ataupun hukumnya adalah hams atau sunat,malta ketahullahbahawabeberapagolongantelah berlin-dakketerlaluandalammasalahmi.”

196

ILMU KALAM

Dl antaramerekaadayangmengatakanbahawahu-kum mempelajarlnyaadalah bid’ah dan haram. ApabilaseseoranghambabertemudenganAllah denganmembawasegaladosanyaselainsyirfic, Itu adalahlebih balk baginyadaripada orang yang bertemu dengan mempelajani IlmuKalam. Di antaramereka adayang mengatakanbahawahukumnyaadalahwajib danfandu,samaadafardu kifayahataufardu ‘am, daniajuga adalahsebaik-balkamalandansetinggi-tinggi daijah penghampiran.Malta sesungguhnyainilah penghasilanllmu Tauhid danpe~uanganmenegak-kan agamaAllah.

Al-Syail’i, Mallk, Ahmadbin Hanbal, SuISrandanselu-mh Ahli Hadith daripada kalangan salaf menghukum-nya sebagalharam. BerkatalahUrn Abdul A’la r.a.. “flutelah mendengaral-SyafI’1 berkata, ‘Hafs al-Fard ialahpenglicut Mu’tazilah. Katanya bahawa seseoranghambayangbertemuAllah dengansegaladosaselainsymnikdenganAllah adalah lebih balk daripada seseorangyang tidakpemah mempelajari Ilmu Kalam semasahidupnya. flumendengarkata-kataHals tetapi tidak mampu menced-talcannyasatu persatu.”

Dia juga adaberkata,“flu mendapatiulama’ Kalammemblncangkansesuatuyang langsung aku tidak meya-klnlnya. Seseoranghambayang teruji danipadalaranganAllah selain menyekutukanAllah adalah leblh balk dan!-padaorangyangmengkaji Ilmu Kalam.”

Dlcerltakanoleh al-Karabisi bahawaal-Syafli apabiladisoal tentang Ilmu Kalam. malta dia terus manahdanberkata,“Tanyalah Hafs al-Fard dansahabat-sahabatnya,Allah menghlnamereka.”

Apabilaal-Syafli sedangsakit, tiba-tibadia dilcunjungioleh Hal’s, berkatalahHal’s al-Fard, “Siapasaya?”Jawabal-Imam, “Tidalckah Allah menjagadan memelihanakamusehlnggakamubertaubatdanipadakeadaanmusekanang.”Dia berkata lag!, “Sekiranya manusia mengetahuihawanalsu telah menguasalIlmu Kalam pasti mereka akanmelarlkandid bagalkanmelthat hanlmauganang.”

Dia juga berkata. “Seklranya anda mendengaradaorang berkata sesuatuyang ajaib nlisalnya nama ialahpenamaataubukan penama,malta ketahuilah bahawaIaadalahdarlpadaalill Kalam dantidak adaagamabagmnya.”

197

ISLAM DAN AKAL

Berkatalah al-Za’faranl, dan al-Syafi’l, “Hukum akuterhadap orang-orangmlmu Kalam lalah mereka dipukuldengan pelepah tamar kemudian diarak di hadapankumpulan-kumpulan orang ramai sambil dilaung: Inilahbalasanterhadaporangyangmeninggallcankitab danSun-nah sebaliknyaberamaldenganIlmu Kalam.”

Ahmad bin Hanbal ada berkata, “Ahil kalam tidakberuntung sama sekali, kamu sentlasa melihat orangmengkaji Ilmu Kalam Itu past! dalam hatmnya terdapathasad.” Al-Imam mengutuk mereka sehinggabeliau me-ninggalkan al-Harith al-Muhasibi meskipun kezuhudandan kewarakannyayang sukar ditandingi kerana beliau(al-Harith) mengarangsebuahbuku menentanggolonganbld’ah. Dia berkata kepadanya. “Apakah wajar kamumencedtalcanbid’ah mereka dahulu kemudian barulahkamu menjawabataumenolak!Apakahtidak kamu mi me-maksaorangsupayamengkajl bld’ah merekaitu danber-filcir-fiklr mengenalkeraguan-keraguan!ni? Maka ia bolehmengarahlcanmerekauntuk mengeluarkanpendapatdanmembahas.”

BerkatalahAhmad(Rahimahullah),“Ulama’ Kalam ma-lah zindiq.” BerkatalahMalik r.a., “Apakahandaboleh me-lihat orangyang lebih hebatberjadalmendatanglnyaset!-ap had Ia bertukar agamabaru?Yakni Isu-Isuyangditim-bulkan oleh pendebat-pendebatselalu berlebihankurangsahaja.” Kemudian beliau menyambung, “Tidak hamssyahOclah (penyaksian)ahli-ahli bld’ah dan hawa nafsu.”Sesetengah.sahabatmenta’wilkan maksud dengan ‘ahilhawanafsu ialah ahli kalam danipadamana-manamazhabsekalipun.

Abu Yusuf bericata, “Sesiapayang menuntut IlmudenganIlmu Kalam, dia menjadi zindiq.”

Al-Hasanberkata.“Janganlahkamu berdebatdenganahlm hawa nalsu danjangankamu duduk bersamamerekabahkanjangankamumendengarsesuatudanipadamereka.”

AhH-ahli Hadithdaripadakalangansalaftelahbersetu-ju dengankenyataanIn!, dankita boleh menaqalkansikaptegasmerekaterhadapaliran itu. Merekaberkatabahawapara sahabattidak berdlam did terhadap persoalan in!sedangkanmerekalahorangyang lebih armf mengenalha-

198

ILMU KALAM

kikat dan orangyang lebih at-if mengenaihalcilcatnyadanorang yang lebih handal menyusun lafaz-lafaz jikadibandingkan dengan orang lain. Kepekaan mereka iniadalahkeranatahu keburukanyangakantimbul danipadapersoalanin!. Justeruitu Rasulullahs.a.w.bersabda:14

___ A~ L~zl~AL~~~jjaJa~1l .tiL~1

Te~jemahan:Rosakbinasaiahorang-orang yang terlalumendalamikajian dansoalselidik secarajadal(debat).Rosakbiriasalah rnereka... rosakbinasajnhmereka

Mereka berhujah denganberkatabahawaseklranyapersoalanin! dituntut oleh agamapasti menjadi perkarapentlngyangdisuruh olehRasullullahs.a.w. danRasulul-lah sendiri past! mengajairkaedahnyadan memuji-mujipengalaman-pengalamannya.Rasulullahmengajarmereka“istinjak”~ menjadikan sunat mempelajadnyadan IlmuFaraid serta memujm-muji mereka)

6 tetapi Rasulullahmelarang mereka dadpadaIlmu Kalam mengenaiqadar.SabdaRasulullah:

Lt

Terjemahan:Berpeganglahkamudertganqadar.

Pan sahabatRasulullahbersikapdemikian danme-rekaiaiahguru-gurudanteladanyanghamskita ikuti. Kitatidak boleh melebihi merekakeranamelebihi merekaada-lah satukezalimandanmelampau.

Al-Imam ai-Ghazali ada menyebuttentangpandang-an-pandangannyaterhadap golongan penentang tetapimemadamdi sini kita menyebutpandanganparaImam danAhli Hadith yang kita teladanidalam ibadahkita.

Kita tetapbersamamerekameskipunterdapatpelba-gai pendapatlain. Memadalbagi kita denganpandangan-pandanganmereka. Kita berbanggakerana beradaber-sama-samadalam barisan al-SyafI’i. Malik, Ahmad binHanbal,aj-Thauri dan seluruhAhIl Hadith.

199

FASAL 4

ILMU KALAM YANG SEWAAJARNYA

(1)

Permasalahanyang telah kita sebutkan merupakansekurang-kurangnyatiga per empat daripada persoalanIlmu Kalam iaitu bagaimana1cahperjalanan Ilmu Kalamyangsepatutnya.

Ilmu Kalamsepatutnyaberpusingdl sekitarpersoalankenabianberikut:

1. Untuk membuktikannyasecarakhususdan panjanglebarkepadaNabiMuhammad,Rasulteraithir danpenghu-In semuarasul (salawatdansalamke atassemuamereka).

2. Ilmu Kalam hams menerangkanbahawadakwah —

mengikut ayat-ayatmuhkajnat - adalahberdasarkanyangjelas dalamdadaorangyangdianugerahkanIlmu laituorangyang ragu-ragudan menglngkarl tentangnya,Ialah orangyang zalim. Denganperkataanlain. Ilmu Kalam hams dl-fokus kepadapendakwahsecarapanjanglebardan dakwahdalambentukyangrlngkasdanpadat.

Apa yang kita inglnkan in! Ialah kaedahyang disaji-kanolehal-Qur’an.Ayatal-Qur’anberikutmenghimpunkandua aspekberkenaan.FirmanAllah:

ISLAM DAN AKAL

.~fr 5 ~LA —‘

—.

iA t~ :t~ ~ ~jy~

Terjemahan:Dart ttdaktah engkau membaca dartsebetumnyadaripadakitab dan engkautidak rnenutis-nya dengantangan kananertgkau, kaktu begitupasti(kenapa)diragui otehperieritang-penentang.

(Surahat-‘Ankabüt29:48)

In! adalah tentangpendakwah. Masih terdapat lag!ayat-ayatiaitu firman Allah:

~—--~“ ~ ~, 5) .5~t)3~.~iIj~,)3I~f~JJ.L,~’ jc4~bc2~L~kJ~

—

1~r cSj~ñ~L~ ~l :~\ c~jS~sJfA~)~rJ

Terjemahan:Bahkania adalahayat-ayatyangtestingnyata di clalam dada orang-orangyang dlanugerah-kantirnu duntidak mengingkwiayat-ayatKami kecualtorang-orangyangzatim.

(Surahat-‘Ankabüt29:49)

Ini pula tentangdalcwahdi mana rnanhuj (cara) Ra-sulullah s.a.w.yangmenurutal-Qur’an.ArahanRasulullahs.a.w. supayamenyampaikankebenananmelalui dakwahsecaraterangbegitu mencabanorang-orangArab. Dalamhal in! Baglndamenerangkankebenananpendakwah.

Apabila Rasulullah didatangi Utbah untuk merun-dingkan soalpengundurandanipadamenjalankandakwah,malta Rasulul!ahtidak melakukansesuatuselainmemba-cakepadanyaSurahFussilat.

In! merupalcanmanhajyangdilaksanakanoleh orangyangmempunyalpandanganyang luas ke arah mencapaldanmengenalihalcikat menerusikeadaanpendakwahdannilal pendalcwah.Inilah sebenarnyamarthajyangkita ingincubamenghayatinya- Insya-Allah - denganmengambilkiracara-carayangdilakukan oleh orang-orangyangmengikutRasulullah. Kita harap mendapatpertolongandanhldayatdanipadaAllah.

202

ILMU KALAM

(2)

Allah memillh panarasul-Nyadaripadakalanganmanusia.FirmanAllah:

~~-&i~ t~j~t~

rr--

TV ~ ~ ~),.c

Teijemahan:SesungguhnyaAllah teblh mernitihAdaaNuh. ketuargaThrahimdun ketuargaIrnran dart seturuhyanglain.

(Surahoh-‘Inutn 3:33)

Allah telah memilth dan memperlengkapkanmerekasebelum mereka dilahlrkan lag!. Allah memperlengkap-kan mereka semenjalt dalam tulang rusuk datuk nenekdan ibu bapamereka.Berkatalahal-Imam al-Busair! me-ngenalRasulullah. “Tidak pemahteijadi di pet-utbumi mikamu ditawaribu-Ibu danbapa-bapa.”

Kebaikansertakemuliaannyajuga terserlahsewaktuBagindadilahirkan.

Allah S.W.T.memperlengkapkansusurgalurmereka-

datuk nenekdanIbu-ibu - dan sudutkejad!andanakhlaksementara!a juga memperlengkapkanpara Rasulselepaskelahiranmereka,dadsudutkesederhanaandankesesuai-an. FirmanAllah:

V~ V 41o Sjy..u

Teijemahan:... dandipetiharadenganpengawasan-Ku.(SurahTaha20:39)

V 4 ~

Teijemahan:DanAku telah rnemilthmuuntuk rnenjadiRasui-Ku.

(SurahTàJth20:41)

203

ISLAM DAN ANAL

Sabda Rasulullah s.a.w. yang diriwayatkan oleh a!-ImamMuslim:

~-YOLSLL~P~J~-L...4: ~aIJ44~ ~tiLol~Li~~fi:tL�~j.J~L

7e.¼$tb.4 ~4JL�~~J: J~s.LI .sJ~

.~teL~LiL~oIj~ ~Lkj~fi~,e~iL.oIj

Teijemahan:SesungguhnyaAllah telah rnemitih IsmaildaripadaanakThrahim. mernttthBani Kanarco.hdaripa-da analc Ismail, memilihkaumQuraisy daripada BaniKananah,mernitlhBarttflashlmdaripadnkawnQuralsy.danmemitihakupula daripada BaniHashi nt

Allah menggambarkankeadaanmasalampaumerekadan keadaansuasanahidup semasakanak-kanak danremaja mereka,semasameningkat usia tua (dewasa)danketika benar-benartua, digainbarkandemikian itu semen-jak azalllag!. FirmanAllah:

55 - ..~., J~.,~ ~ 5..ft~ .~ -4~aI4 ~ 4j~4SLJL4~

— _, ~•t,. .4 — , f — ~,_fr*d — 5 “

~ 9~tj L~~jt.4.a-j~

Li - to ti :V ~ JT ~y.a

TeijemahamApabila berkataiahpara Malaikat: “WahaiManjam, sesungguhnyaAllah menggembirakankamudengansaWkallmahdaripada-Nya,namanyaal-Masihisa bin Maryam. seorang terkemuka (wafih) di duniadanakhirat, dan (dia) daripada kalnnganmuqharabin(yanghampir dertganAllah), dia botehbercakapkepadamanusta(ketika)dalambuaian, dan(kepada)orangthu.dan dia daripadakalangansalihin.”

(Surahãli-’irnraa 3:45— 46)

V A.,I ~~ ~ &~j.&.a

204

ILMU KALAM

Teijemahan:Dan Karni menjadikannya(isa) tandabukti kepadamanusiadan rahmat daripada Karni, friadataft satuperkarayang benar-benartertaksana.

(SurahMaryam 19:21)

In!lah yangAllah sebutkantentangNabi Isaas,baha-wa ia benar-benarberlaku dandisebut kelahirannyalagi.bahkanIa bukan hanyakhasuntuk Nab! Isa sahajatetapimerangkumiseluruhparanabidanrasul.Hal merekatetapterlaksanasebelummerekadllah!rkan,bahkanlebifi daripadaitu: Allah menetapkandalam azal!-Nya untuk menjadikanmereka sebaga!orang yang temama di kalangan kaummerekadanorangyanghebatdanipadakalangankeluargamas!ng-mas!ng.

(3)

Panarasul dan nabi mempunya! alamat-alamattertentudanciri-ciri khusus.Ibn Khaldun’7 memperkatakanha! in!secarayang sangathalus, katanya. “Ketahuilah bahawaAllah S.W.T.telahmemillhbeberapaorangdanipadakalanganmanusiaiaitu Allah menggambarkanmerekamelalui uca-pan-Nya. Allah f!trahkan mereka denganpengetahuantentangAllah. Allah menjadikanmerekasebagaiperanta-raan di antara Allah dengan hamba-hamba-Nya.Mereka(pararasuldannabi)memakiumlcankepadamereka(hamba-hambaAllah)akankepentingan-kepentinganmereka,merekabekerja keras dem! menghidayatkan mereka. merekaberusahamenyelamatkanmerekadartnerakadansentiasamenunjukkankepadamerekajalan penyelamat.”

Segalailmu pengetahuandicampurkankepadamerekasementaramu’j!zat dan berita-berita dilahirkan melalu!lidah-lldah mereka.Terdapatmakhluk-malchlukyangghaibdaripadapandanganmanusla di manakesemuaIn! tidakadajalan untuk d!ketahui kecuali daripadaAllah dengancara melalui mereka sementara mereka pun tidakmengetahulnyakecuall Allah jua yang mengajanmereka.SabdaRasulullahs.a.w.:

.41 ¼i.o.LL;L~ ‘~! rJsi ‘)JTeijemahan: Aku pun tidak mengetahuikecuali apayang diajar otehAllali.

205

ISLAM DAN AKAL

Ketahullahbahawaperkhabaranmerekamengenalhaldemikian Itu adalahbenar keranakebenaranItu adalahsuatuciii yangsemestlnyaterangicumdalamperkhabananItu. In! Jelasuntuk andaketika menjelaskanhalcikatkena-bian (nUbuwwah).

Tanda kebenaransegolongandanlpadamanus!a in!ialah ber!akunyawahyu tanpa dlsedar! oleh merekayangberadabersama-samaseo!ah-olahkeadaangelap-geiltaatautenggelamluput danipadapandanganmatasedangkanke-adaanItu bukan daripadaperbuatankedua-duagolonganitu. Sebenarnyadalam keadaanitulah berlangsungnyapertemuandenganMalaikat Rohani yang mampu meng-anjurkan sesuatuyangdi luar pencapalanmanusiasecanatotal. Kemudian barulah Ia menurun kepadapencapalanIndera manusia sama ada melalu! pendengaranalunandendanganpercakapanyangmerekaboleh memahamlnyaatau juga terdapat penjelmaandalam bentuk seorangmanuslayangberb!caradenganapayangdatangdanipadaAllah. Kemud!antemyatakeadaanItu danrasulmenyedan!apayang d!anjurkan kepadanya.Ketlka disoal mengenalwahyu, Rasulullahbersabda:

js ~hj Ltft~’ ~1 -.1 — J~~ LI.,~i)U~,Jill J Ji.~bL~,: JL L. ~ 4, ~&

L ~Ii ~.J�i

Teijemahan:Kadnng-kadangaimdidatangisepertisua-ra locengyang sangatkuat bunyinyarnengejutkanakulantas aku pun sedar apa yang dikatakan. Kadang-kadangMalalkol bertindak rnenyerupaiseorang lelakitalu bercakap dertgan aku dun aim memangsedarrnengikutiapayangdlikata.

Baglndadalamkeadaan!tu sangatlahgusardansultandapatdigambankan.DalamHadith lainRasulullahbersabda:

.a4~ J~~Jl~Teijemahan:Ketika penurunanayat sedang berlakukeadaansangatmeruncing.

206

ILMU KALAM

‘Aisyah berkata, “Wahyu diturunkan kepada Rasulul-lah pada han!yang sangatsejuk sehlngga mengeletandandahlnya merecik pe!uh.” FlnnanAllah:

C : V V J.C)I au,—

Teijemahan:SesungguhnyaKaml melontarkankeataskamukatayang berat.

(Surahal-Muzaminll 73:5)

Keadaan penurunan wahyu yang sedem!klanlahmenyebabkan kaum Musyrikln tens menuduh pana nab!sebagalgila. Mereka tens berkata bahawa paranabi te!ahdirasuk atau danipadakalanganjin. Sebenarnyamerekakeliru melthat keadaan-keadaansecanazahir yang sangataslng danipadamereka. F!rmanAllah:

if g.~l :~T •~~Jlk,r~

Teijemahan:...dansesiapayangsesat(tidak dapatme-ngenaliAllah)makatidakadabaginyapembawahidayat.

(Surahol-Rad13:33)

Antara tanda-tanda kebalkan yangjelas kepadamere-ka sebelumkedatanganwahyu lalah Baginda melakukankebalkandan pembersihan (zakàh)sertamenjauhl celaan-celaan dan segala kekotoran (rfjs). Inilah dia ‘ismah (ter-pelihara) yang ada pada dir! Rasulullah seolah-olahBa-ginda Itu sememangnya secara semula jad! bersth danselamatdanipada segalacelaanyang tentu sekali bercang-gahdengan keblasaansemulajadlnya yang terdlri (libillaW.Dalamsatu rlwayat (ai-Sahih)diceritalcanRasulullahketikamaslh kecil telah membawa seketul batu bersama-samadenganbapasaudaranyaal-AbbasuntukmemblnaKaabah.Bagindameletakkanbatu besarItu dl lengannyadansecaratiba-tiba batu tersebut jatuh menlmpa Baginda sehinggapengsan.

207

ISLAM DAN AKAL

Rasulullahpernah dijemput menghadirl majlis kendurlperkahwlnanyangduring! denganhiburan,tetap!Rasulullahtelah terlena sehinggalah mataharl terb!t. SesungguhnyaAllah telah memeltharabagindadanipadamelakukanper-kara-perkara yang keji. Baginda juga dipelihara danipadamemakanmakananyangmalcruh. Olehkerana !tu Bagindatidak makanbawang merahataubawangputth. SebabituBagindaapabila disentuh hal In! lantas Baginda bersabda:

CrC LS~1 ~jITeijemahan:Sesungguhnyaaim bermunajat denganPenguasayang tidak perlu bermunajat (kita sahajaberhajatkepadaAllahtidak sebatiknya).

Llhatlah apayang dikhabarkan oleh Rasulullah s.a.w.kepada Sit! Khad!jah tentang keadaan wahyu yangdatangpertama kal! secara mengejut untuk menguj! Rasulullahs.a.w. Berkatalah Khadijah, “Jadilcanlah aku berada diantara engkau dan baju engkau.” Apabila Rasulullahmelakukanin! . malcahilanglah wahyu. Khadijah pun tensberkata, “Sesungguhnya wahyu itu adalah malalkat danbukansya!tan.”

Maksudnyamalaikat tidak menghamp!r!wanita. Be-gitu juga Rasulullahapabiladisoal oleh lQiad!jah tentangpakaianyang disukalnya. Baginda menjawab putih danhijau. KhadljahberkatabahawaItujuga malailcat.Maksud-nya dl sin! !alah putih danhijau itu adalahwarna-warnakebaikandanmalaikatsementarahitampulaadalahwarna-warnajahat, syaltandan seumpainanya.

Antara tanda-tandapara nabi ialah seruan merekakepada agama, ibadah sembahyang. bersedekahdan ke-Iuhuran jiwa (‘afdf) dan inllah yang dljad!kan bukti hujaholeh Khad!jah ke atas kebenaran Rasul itu. Begitu jugaSayidinaAbu Balcaryang t!dak memerlukan lain-lain buktiselain keadaan dan akhlak Rasul itu send!ri untuk mak-sud tersebut. -

Dalam Sahihdiriwayatkan bahawaHerqules’8apabilamenghadapikedatanganperutusan danipada Rasulullahyangmenyeninyakepada Islam, bel!aupun memanggil parapembesar Quraisy untuk bertanya hal tentang Rasulullah

208

ILMU KALAM

in!. Antana yang dipangg!l itu termasuklah Abu Su~’an.Bel!au bertanya, “Apakah yang disuruh kamu melakukan-nya?” Abu SutSTan pun menjawab, “Solat, zakat, hubungansilaturrahim, keluhuranjiwa dan sebagalnya.”Beliau tensberkata, “Sekiranya apayangdikatakannya Itu benar, maltadia adalah seorang Nab!.” Keluhuran yang disebut olehHerqules Itu ialah lsrnah (selamat terpellhana).

L!hatlah bagalmana ‘jsn-tah dan penyeruan kepadaagarna dan ibadat itu merupakan dalil kebenaran kenabianRasul,danin! tidak memerlukan mu’jlzat. Demiklan antaratanda-tanda kenablan. Antara tanda-tanda mereka jugaialahmereka(paranab!) terdiri danipadaketurunantemamadl sisi kaum mereka. Dalam catitan Sahih d!r!wayatkan,“Allah t!dak mengutuskanseorangNab! kecuali orang yangmendapat kawalan daripada kaumnya.”

Riwayat lain pula menyebut, “Orang berada daripadakaumnya.” Al-Halcim telah memperlihatkan d!a sahih in!.Begitu juga soal jawab Herqules terhadapAbu Sui~ansebagalmanasoalannya,“Bagaimanakahdia itu padakamusemua7’ Jawab Abu Su~’an,“Dia !tu kepada kami !alahseorangternama.” LantasHerqulesmenjawab,” Memanglahpara rasul in! d!utuskan dar!pada orang yang ternamadaripadakalangansesuatukaumitu.”

Maksuddi sin! bahawabag!nya(rasul) !tu merupakansatubentengdan rangkaian perkataan yang mampu mem-pertahankandanipadatindakan jahat orang-orang kafirdem! memungkinkan Baginda dapat menyampalkan risa-lah Tuhannya dan sekal!gusterlaksanalah kehendakAllahbag! menyempumakanagamadan millah-Nya.

Antara tanda-tandamereka (rasul-rasul) juga ialahberlalcunyaperkara-perkarayang menyanggahladat ke-b!asaan sebaga! membuktikan kebenaran mereka.Perbuatan-perbuatan in! melemahkan manusia untukmelakukan yang seumpamanya. In!lah mu’jizat yang bu-kan daripada jenis daerah kemampuan hamba-hamba, !aberlaku di luar kemampuan mereka)9

(4)

Apabila jadllah dir! mereka itu — setelah digarap! olehpendidikan dan pemel!haraanAllah - berkelayakanuntuk

- menerima,makadatanglahwahyudalamsuasanajiwa-jiwa

209

ISLAM DAN AKAL

sue! sedangberjalan-jalandl wad!sue!tempatyangsangatd!berkat!. Allah bertIrman:

— ~I~I’~’ .a.~- , .~ , — -~ .——

-- iIts

5—— -~ ‘c~.a ~-~ / ft ——s--— — ft

L~

1 - ~ : V 4Jo ~j~a

Teijemahan:Danadakah datang kepadn kamu per-cakapanMusa, keranasedangdin rnelthatapi makadinberkata kepadaahilnyw “Singgahlah sesungguhnyaaku sangatrindukan api bolehjadi akudatang kepadakamu dengan satu cahaya darlpadanya atari akurnendapatihidayatpadaapi.” Makaapabitadatangtahkepadanya.diseru. “WoiiaiMusa, sesungguhnyaAkuintTuhanmu maka ketuarkanlah sesungguhnyaengkaukini berada di wadi suci, Aku telah memilih engkaumakadengartahapayangdiwahyukart SesungguhnyaAku Allah, tidak ada milan kecuali A/cu. makasem-bahlahAku. Dan dirikanlah sembahyanguntuk meng-ingatiku (zikirkanaku).Sesungguhnyakiwnatakantibahampir-hampirA/cu menyembunyikannyauntuk ntern-bolossetiapjiwa setUnpaldenganapayang dilakukan.Maka jangantah kainu dipengaruhi oleh orang yangtidak mempercayainyadonorang-orangyangmengikuthawa nafsuposti tersingkir.”

(SurahTàhà2O:9-16)

~pj210

ILMU KALAM

~ s~ ~ — ~ _ft — -i—— -~ —— —

~j~L\c&ayA3Lg.,~taj\u ~�==~.fl

t ~�J~V. — V~ ti VA 0a..ajJI Sjy~~

Teijemahan:SetelahMusa menyempumakantempohke~janyaitudan(mendapatizin) be~alandenganisterinya(kembalikeMesir), Ia rnetihat (dalampezjalanannyaitu)api dan sebelahGunungThrsino.(Ketika itu) berkatalahin kepada isteninya,~“Berhentilah, sesungguhnyaa/cuada rnelihat api. semogaaku dapatrnembawakepadakamusesuatuberita dart situ, atau sepuntungdaripadaapi 1W. Supayakarnudapatberdiang.Tatkata in sampalketempatapi 1W, (kedengaran)in diserudart tepilembahyang sebetahkanan, di tenipatyang dilimpahi berkat,dart arah pohonkayu (yangada di situ) “Wahai Musa,sesungguhnyaAkulahAllah, Thhan SekalianAlam.”

(Surahat-Qasas28:29 - 30)

DalamIslam,k!tamempunyalsatudokumentunggaldidunla in! seluruhnyatentangbagaimanakahbermulanyawahyu. Dokumen in! mengh!dangkansegalapengertiankhusustentangkenabiandansifat-s!fatRasulullahs.a.w.Iamenonjol dengan nyata dan jelas yang merujuk kepadabanyakayat-ayat al-Qur’an yang menunjukkan kebenaranRasuldan kedudukannya sebagal Rasul yangakhir. Segalapenerangandan analisisdokumen in! sangatlah padat dansempuma. Oleh kerana !a penuh dengan pengajaran danh!dayat untuk orang-orangyangmengkaj! secanamendalam,dokumenin! d!olah denganpelbaga!caradanmenggunakansandanan-sandaranyangbanyak.Pendekatancarain! telabsediawujud dalam al-Qur’an sebagaimanafirman Allah:

— -J_ ~—_) _c_ __~ —— —

C,, ~ — ,_•5_~____ —~—~-~_ .~—

L.)L~~ ~Ija ..—..~ — —

Ot ti :1.V ~~~LJI ~

211

ISLAM DAN AKAL

Tei-jemahan: Dan demikianlah Kami mewahyukankepadakwnu roh daripada unisan KamL Kamu tidakpun mengetahulapakah itu iman sedangkanKamitelahpunmenjadiJcannyasebagaicahayayang menda-pat hldayat dengannya sesiapa yang kamu mahudaripada kalangan hamba-hambaKami. Dan se-sungguhnyaengkaulah yang boleh meniberi hidayatkepadajalanyang lurus.

(Surahal-Syürà’ 42:52)

a- -~--- -, -~‘----.a.s .a)5

~ t~- i~T ~I :t1 c[,.t~.JI Sjy..~

Teijemahan:Diturunkan dengannyaaI-Ruh ai-Amln2°

Iceatas hati kamusupayakamutermasukorang-orangyangmember!peningatandenganlidohArab yangjelas.

(Surahal-Syu’arà’ 26:193 - 195)

Adapun dokumen yang kita b!ncangkan in!, adalahsatuanjuran daripada k!tab yangpaling sahihselepask!tabAllah, !aitu k!tab Sahthal-Bukhãrt DanipadaAlsyah. Ummal-Mukmln!n, katanya, “Bermulanya wahyu yang d!terlmaoleh Rasulullah s.a.w.lalah melalui m!mp! benar ket!ka ti-dur. Baginda tidak melihat mimpi Itu kecuali datang serupadengan cahayapagi (Falaqal-SubhQ.Kemud!an d!anjurkankecenderunganBaglndadudukberseorangan.Bagindame-milib Gua H!ra’ untuk memenuh! kecenderunganIn! sam-bil beribadah dalamnya.Ibadah malam d!lakukan sebelumBaginda keluar untuk pulang menemu! keluarga danmendapatkan bekalan di mana Baginda pulang kepadaKhad!jah untuk tujuan In! dan perg! semula ke gua Ituseh!nggaiahdatangnyakebenananketlka Baginda sedangberibadat. T!ba-t!ba Malalkat datang lalu berkata: “Iqra(bacalah).” Rasulullali menjawab. “flu tidak tahu memba-ca.” Maka dla memegangdanmemeluk aim sehinggahilangtenaga aku, kemudlan dia melepaskanaku.” Dia berkatalag!. “Iqra’ (baealah).” flu menjawab. “flu tidak tahumembaca, maka dia pun memegang aku kali keduasehlnggahilang tenagaaku.” Maka dia berkata lagi: “Iqra’(bacalah).” flu menjawab: “flu tidak tahu membaca”.

212

ILMU KALAM

Makadia memegangdanmemeluk akukali ket!gakemudlanbarulahdia melepaskanaku samb!l membaca:

‘~--- --a - ~,.. -~ ~

V — ~ :~1 jkJI ~

Teijemahan:Bacalah dengan nama Tuhantnu yangmertjadikan,menjadikanmanusladanipodasegumpaldarail. BacalahdengannamaTuhanyangpaling rnulla.

(SurahaI-’AIaq 96:1 —3)

Rasulullah pun pulang dalamkeadaangementar.Apa-bila masuk ke rumah menemu! Khadljah bind Khuwaffld,Bag!nda tents berkata, “Selimuflah aku.” Khad!jah me-nyel!mutinya sehinggahilang ketakutannyaitu. Bag!ndaberkata kepada Khadijah dan memberitahunya denganberkata, “flu merasa takut ke atas diniku.”

Khadijah berkata, “T!dak sekal!-kaIl, demi Allah, Allaht!dakmengh!nakanengkauselama-lamanya.Kamulahyangpasti dapat menghubung! silatuirahim, kamu menanggungsegala-galanyadan kamulah yang mencarl sesuatu yangdada, kamulah yang mampu melayanl tetamu dan kamu-lab yangmembantu mempeijuangkan kebenaran.”

Kemud!an Khadlljah bersamaRasulullah perg! menemu!Waraqab bin Naufal bin Asad bin Abdul Uzza ia!tu saudarasepupu Khadijah. Wanaqah ialah seorang Nasrani padaZamanJahiliyah. Beliau ada menulis sebuahkitab Ibranidan menulls Injil dalambahasa Ibrani. Bel!au seorangyangtelah lanjut usia dan buta. Khad!jah berkatakepadanya:“Wahal anak bapa saudaraku, dengarlah dar!pada anakkakakengkauin!.” Waraqahmenjawab,“Wahalanakkakakaku, cen!takanlah.” Rasulullah pun terus bercer!ta danmengkhabankan apa yang d!a lihat. Berkatalah Wanaqah,“In! al-nàmüs (malaikat). Dialah yang Allah tunmkan keatas Nab! Musa dahulu. Moga-moga aku dapat berkesem-patan dengan engkau dan moga-moga aku terus hidupmempertahankan engkaujusteru engkau nanti akan dlus!roleh kaum engkau.”

Rasulullah terus berkata, “S!apa yang akanmengus!r

213

ISLAM DAN AKAL

aku?” Jawab Waraqah, “Ya, t!dak pemah ada orang yangdatang membawaapayangengkau datangkan kecuali akanmenerimatentangan.Sekiranyaakumas!h hidup pada hailitu akuakanmenolongkamu dengan sepenuhnya.” (TetapiWanaqahwafat sebelum terlaksana cita-c!ta murn!nya).

Ibn Syihab,bersabdabahawabel!au dikhabarkan olehAbu Salamahbin Abdul Rahman bahawaJab!r bin Abdullahal-Ansar! ket!ka menceritakantentang peringkat wahyuRasulullah berkata, “Ketika aku sedangberjalan-jalan tiba-tiba terdengar satu suara dar! lang!t. flu pun terusmendongak ke atas, rupa-rupanya maia!kat yang datangkepadaku ketika di Gua Hira’ tempoh han!kel!hatan sedangbersemayamdi ataskerus!di antara langit dan bum!. akupun jad! takut dan gentar melihatnya. Apabila sampa!dirumahtentsaku berkata: Selimutlah aku,maka turunlahayat Allah:

a •.c-—~-~

C - t,P :Vt ~iJ.LJ~

Teijemahan:Wahaiorangyangberselimut.bangundanbert amaran. dan Thhan kamu agung-agungkanlah,pakalankamubersthkanlah.kejahatanjauhllah.

(Surah al-Muddaththir74:1 - 5)

Rasulullah tents memel!hara wahyu dan mengikuti-nya. Sekarangbarulah k!ta analls!skan dokumen yang dl-katakan penuh dengan pengertian-pengert!an, mehmpahdengankefaharnan-kefahamanyangkayadenganpanduan-panduan.

(5)

Tentangr!wayat Sayidatina ‘Alsyali bahawawahyu perta-ma yang sampa! kepada Rasulullah merupakan mimpibenandalamtidur, Bagindatidak meithat(bermimp!)kecual!datangnya (m!mp! tersebut) bagalkan eahayapagi (falaq a!-sub/ill.

214

ILMU KALAM

Pengutaraan Sayidatina ‘Aisyah boleh difaham! baha-wa !tu adalah mimpi benan tentang wahyu.AntanaHadith-hadith yangmenjadi sandaran memperhatikan hal in! iaiahHadith-hadith yang menunjukkan bahawa mimp! (ru’yait)adalahsatu juzuk danipadaempatpuluh enambahag!ankenabian.

Apa yang d!sebut oleh ‘A!syah merupakan satu dalildanipadadalil-dalil kenabiandandalil in! juga turut dicapaloleh tokoh cendekiawan dan cerdik panda!. Al-Farab!2’m!salnyadalam k!tabnya (Ard’ A/ill al-Madinah al-Fcidllah)telah menul!s satu fasai yangkhusus mengena!sebabmim-p!-mlmpi tersebut dan disusu!! kemud!annya dengan satufasal yang lain tentang (wahyu dan penglihatan Malailcat).

Beliau berpendapatbahawa“mimpi benar” adalah per-hubungan di antara bum! dengan langit di mana tenlaksa-na ket!ka sasaraninderamelalu! pancaindera-pancainde-ra t!dak dapat membenamkankuasa khayal dengansepenuhnya.22

Perhubunganin! berlaku ket!ka pancainderasudahtidak berfungs! d!sebabkantidur. Ramal manusia telahmengalanlinya send!ri mesk!pun bukan semua. Semuamanus!a mempunyal satujuzuk kenabian yangmembantumenunjukkan kepada mereka akan kesah!han dankemampuan kenab!an ltu apabila mereka melihat hakikat-nya secaramendalam dan telit!.

Fikiran In! tunit membawa kita memblcara tentangpandanganal-IrnamaJ-Ghazali:Al-Imammenerus!k!tãbnyaIhyã’ ‘Ulümuddin telah memperkatakan tentanghubunganantara lang!t dan bum! in! dalam bentuk wahyu iaitu a!-Imain membukt!kan kewujudan dan keharusannya !tudengan membawa satu dalil yang muktamad dan tidakboleh dipertikaikan olehseslapapun. D!amel!hatnya dalamdua perkana !aitu:

Pertama:K!ta akan sebutkand! sin! perkara-perkarayang ajaib daripada m!mp! benar (ru’yah sadiqalQ. Mimp!dapat menyerlahkan ghaib - sek!ranyapenyerlahanghaibboleh berlaku ketika t!dur malta tidak mustahil juga !adalam keadaan sedan jaga. T!dur tidak dapat berpisahdan!pada sedan kecuali dalam keadaan ket!dakfungsianpanea!ndera. dan tidak beroperas! dalam menanggap!

215

ISLAM DAN AKAL

sasaran-sasananinderanya: “Betapa terdapat orang yangsedanjaga tetapi tidak mendengan dan t!dak mel!hat jus-tern kerana terlalu s!buk.”

Tetapi al-lmam al-Ghazal! telah menghuralkanperkarain! dengan agakpanjang lebar sebaga!manayang terdapatdaiam kitab al-Munqidh mm al-Data! (Penyelamatdar!padaKesesatan).Hura!an perkara !ni telah dikemukakan oleha!-lmam dalamsatu gambaranyangmenarik. Katanya,“Allahmenjadi hampir dengan makhluknya adalah dengan earaAllah menganjurkan satu contoh khusus kenab!an, !a!tüt!dur d! manaseorangyang t!dur past! dapatmenanggap!sesuatu per!st!wa gha!b yang akan berlaku. sama ada se-cara terang nyata ataupun secaraberupa yangjuga nyatadan terang. Dan mi sek!ranyaseseorang!tu tidak pernahmerasa!nyaatau berpengalamanmengenalnya.Seballknyad!tolak tents sesuatu yang ghaib dengan mencarl hujahuntuk membukt! kemustah!lannya. M!sainya d!a mest!menolak apabila d!katakan kepadanyaterdapat di kalanganmanusia in! orang yang tiba-tiba tidak sedankandir! bagai-kan mayat yang h!lang segala perasaan.pendenganandanpengl!hatan tiba-tiba dapat menanggap! sesuatu yangghaib. D!a akan menghujah bahawa indera-indera yangwujud dan berfungs! sahaja yang mampu member!kanmanus!a keupayaan menanggap!sesuatu.”

Justeru !tu sek!ranya pancaindera tidak berfungs!dengansebabt!dur dansebagalnya,past! tidak loj!k manusiaitu boleh menanggap! sesuatu !eb!h-leb!h lag! yang gha!b.Analog! (qiyâs) In! sebenarnyaadalahmelesetdan ditolakoleh hakikat wujud dan penyaks!anumum (mushithadah).Sebagaimanaakal sendir! ada per!ngkat-perlngkat terten-tu kepada seseorangd! manakadang-kadangmanusla me-l!hat sesuatuhak!kat akal (rnn’qülãt) tanpa menggunakanpancainderanya. Kenablan (nubüwwah)adalahsatupering-kat akal yang istimewaditerang! dengannur dan!padaAllahseh!nggadapat menanggap!perkara ghaib dan yang t!dakdapat d!capa! olehakal.

Sayidatina ‘A!syah telah menetapkan “mimp!” (ru’yah)sebagalsãlehah (benan balk). Ketetapan in! mempunyalpengert!an yang sangat besar dan mendalam. SabdaRasulullah saw.:

216

ILMU KALAM

~ ~. ~JL~JI J~JI~ ~L~Jl L~)I

Teijemarian: Ru’yah (mimpi)yang benardaripadase-orang lelaki yang salih adalah satu juzuk daripadaempatpuluh enwnjuzukkenabian.

Jil ~>. U 1,iI ~

Terjemahan:Ru’yahadalahdaripada Allah dan rnimpidan!padasyaitan.

~. i~. ~i, t~ ~ ~ ~jiI ~

Teijemahan:Ru’yah seseorangMukTnln adalah satubahaglandanempatpuluhenambahaginn kenabian.

‘~ cjl~~.jILaj: ~,JLi~[,.sJI ‘JJ a,..J1 ~

.ga,JL.aJI Lj~JIjti

Teijernahan:Tidak ada apa yang tertinggat danipadanabi kecuali mubassymràt (sesuatu yang meng-gambarkan).Bertanyalahmerekw “Apakah mubassyi-ràtiW?”Berkatalah.~“Ruyahsdlehah”(mimpiyangbennrbaUd.

Had!th-had!th yang k!ta riwayatlcan in! adalah dan!-pada al-Imam al-Bukhar! yang dibantu oleh Had!th-had!thlain. Kesimpulan dar!pada Hadlth-had!th tersebut dapatdis!mpulkan bahawaterdapattigajenis mimp! orangyangtidur laitu:

1. Bahagian dar!pada Allah: Ru’yah sddiqah (m!mpidar!padaAllah yangbenardan balk).

2. Bahag!an daripada sya!tan.

3. Bahag!an yang seseorangItu berm!mpi apa yang d!aIakukan di waktu sedan(jaga).

Pembahag!anIn! merangkum!selui-uhmimpi manusla

217

ISLAM DAN AKAL

ketika tidur. Adapun !lmu moden begitu jelas menerang-kan keberkesananfaktor-faktor luanan dandalamanbatinterhadap ru’yah (m!mp!).

Freud misalnya dengan jelas menegaskanwujudnyakesan kecenderungan-kecenderunganyang tersembuny!dalammembentukmimp! benar(ru’yah) danm!mpi-mimp!(ahlam) terutamanyapadaorang-orangdewasadanbelia.Herphewdan More m!salnyamembukt!kanbahawam!mp!(ahlan4, selalunya adalah lanjutan daripada berlakunyaperasaan yang dirasa!nya atau nat!jah perasaan yangbersama dengannya. Kadang-kadang manusia bermimp!bil!knya terbakarsedangkanpadawaktu !tu cahayalamputerpasangmenyusukkelopalcmatanyayangsedangpejamlena !tu. Atau ia bennimpi lantanan kesakitan tulangbelakangnya.Pernahberlaku seseorangbermimpi rumah-nyaruntuh sedangkanpadawalctuitu salahsatu t!ang katilfidurnyapatah.Keadaanin! membuktikanHenrymeyakin!berdasarkanapayangberlakuitu bahawamanuslabebasberlindak dalam m!mp!nya dan mampu membentuknyasebaga!manayang dia suka.

Apabila dihubungka!tkan antara perasaan-perasaanyangpernah d!alami dengan!ngatan-ingatan tertentu makaseseorangitu memang mampu mengembal!kan !ngatan-ingatan lamanya dengan cara menimbulkan perasaan-perasaanyangberhubungkalt dengannya.

Orang-orangGreekdahulu telah pun mencubauntukmenyimpanm!mp!-mimpi mereka atau menimbulkannyamelalu! amalan-amalanagama.23

In!lah sebenarnyaapayanghendakd!ulangsebutolehteor! !lmu moden dalam membuattafs!ran mimpi dewasami. Cumailmu modenlemahdantidak mampusertamelen-eongjauhdaripadatafsiranagamaterhadapm!mpi (ru’yahj.

Agamamenyebutapayang d!sebut oleh ilmu modentetap! menambahkanbeberapaperkarayang d!kira b!asaolehses!apapunia!tu mengenaiwujudnyaapayangdisebutmimpi benaryangbermaksudmendedahkansesuatuyangghalb serta meramalkannyasamaadadadam!!ngkungantempatmahupunmasa.

Jenismimpi benarin! sememangnyadiaku! olehsemuaagamalangit yang besandi mana agama-agamain! adarnemperkatakan tentang m!mpi Nabi Yusuf dan mimpi

218

ILMU KALAM

seorangraja yang menyebabkanYusuf diundang khas dadpenjana untuk mentafsirkan m!mpinya itu. AI-Qur’an adamemperkatakan sesuatu yang berkaitan dengan Nab!Muhammad s.a.w. F!rman Allah:

i’ -2-4., 5~ ..‘.-‘ .— ‘5~____-_ —

‘~

-i--——

I’ V ti : t A czkJ~~

Teijemahan:SesungguhnyamemperoJcukanolehAllahdan Rasul-Nyn akan rnimpi (ru’yah) sebagai benarsupaga membolehkanengkau rnemasuki MasjtdilHarara. jika dikehendalciAllah dalarn keadaanamandarnat, bercukur kepalakamu dan menunduk-nundukserta tidak punkamutakuti....

(Surah al-Fath48:27)

Tetapi apa yang agak menarik perhatian dalam halmimp! in! ialah terdapat juruta’w!I atau jurutalsmr tetapiwalaubagalmanapunpadakeseluruhannyaadalah sebaga!lambang sahaja dan anal!sis kepada lambang-lambang in!merupakan satu pendekatan seni yang tersend!ri. Istime-wanya terhadap beberapa tokoh terkenal dan buku-bukuyang memb!carakan hal in!. Antara mereka itu !alah Mu-hammad b!n Sairmn, Abdul Ghanl al-Nabl!si, Khali! binSyah!n al-Zahir! dan lain-lain. Semua mereka mengarangbuku untuk mengupaskanperkara !ni.

Rasulullah s.a.w.pernahbertanyapanasahabattentangmlinp! merekadan mencer!takanpengalamannyasendmd.SabdaRasulullah:

pLfl ~ L~,i ~JJ ~

.~W~! ..S,, ~ ~ ~

Tetjemahan:Aku telah bermimpipact suatu malamsebagaimanayangdimimpiotehorang lain seolah-olahkami di rumah Uqbah bin Rafik. Maka kami telah di-datangidenganRatab i/rn Tab.

219

ISLAM DAN AKAL

Pentafsmrandanpengulasantentangmimp! adalahsatuilmu seni yang Mn! sedangd!bahaskan oleh pakan-pakarilmu ps!kologm j!wa. Merekalah orang-orang salihin (sesualdan layak) yang dikurn!ai Allah S.W.T. kemampuanmemahamimimpi.

Tetap!parapakananalmsisjiwahanyamengkhususkantafslran mereka dalam aspek-aspek!ndera yang berbentukkebendaan semata-mata. Sementana yang lain-lain pulamelahirkannyadalambentukatauaspek-aspekghalbyangbenar.

Kebenarantidak tergugat dengantafsiran merelcayangsentiasaberputardalamalambendadanbegitujuga denganterkurung !lmu moden dalam lmpatan benda dan indera.Kebenaranmimp! adalahjelasdanterang,manusiadiTimurdan Banat, dahulu dan sekanangtetap mengambil perhat!anmengenal kewujudan mlmpi benan (ru’yah sadiqah) danberlakunyamimpi in! turut terhumban di bawah daerahpengalaman-pengalamanmereka.

(6)

Selepasmenyebut Hadlth tersebut, maka ‘Aisyah mulalahmenceritakanperihal Rasulullah s.a.w. sebelumwahyu,katanya. “Allah telah menjad!kanRasulullahs.a.w. sukakepadakesunylandi manaBagindamenlnggalkanMakkahdengansuasanah!ngar-bmngarnya(bising)yangtentu sekallterdapatbanyakyang tidak balk (sesat).”

Bagindamen!nggalkanMakkahuntukperglbersunyl-sunylansambilbedbadahdi GuaH!ra’. Bag!ndabertafakur,merenung-renungdanbersujudkepadaAllahdenganpenuhkhusyuksambilmemohonketenangandanhldayat-Nya.

Baginda beribadat di gua usang!tu beberapamalamdansesekal!pulang ke pangkuankeluargauntuk meng!slbekalandankemudlanpergi semulaberibadatdannusuk.

Baglndabukanmengejanharta, pangkat.kemewahan.kelazatanmathbenda,keagungandi s!s!manus!adanlain-lain tetap! Bag!ndamenuntut dan mencan!hidayat. JelasbahawaRasulullah mengelakdir! danipada perhmasan-perhiasan dun!a sebaga!manayang terbukt! melalumpercakapandant!ngkah laku Bag!nda.

220

ILMU KALAM

Kita boleh melihat betapasatu sirah Nab!yang telahmembawa dua berita yang kedua-duanyamengandung!pengert!anyangsamadansangatmendalam.

PertamabahawaUtbah bin Rabi’ah, seorangketuakaum telah bangun berpidato dalam satu perhimpunanorang-orangQuraisysedangkanpadawaktu itu Rasulullaliberseorangandi masj!d. Beliau berkata, “Waha! sekaliankaum Quralsy. alangkahbaiknyaaku pergi kepadaRasul-ullah danberbicaradengannya di sampingmenawarkanbeberapaperkarakepadanyadenganharapanBagindasudimenerlmanya.Kita past! akan member! apayang beliaukehendaki.” (liii berlaku ket!ka Hamzah memeluk Islamdan mereka meliliat bertambah rama!nya bilangan parasahabatRasulullah).

Merekaterus berkata,”EIoksekali wahalAbal Walid.Pergi danbercakaplahdengannya(Rasulullah).” Utbah te-rusbangunmenujukepadaRasulullahdanduduk di hada-pannyalalu berkata,“Wahalanaksaudaralcu,engkauadalahdaripadakalangan kami juga, sebagaimanayang engkautaliu kita daripadakalangankeluargayangsederhana,yangberketurunanmulla. Engkautelahmendatangkansesuatuyang sangatbesaryang dengannyaengkaumemecali-be-lahkanjama’ah mereka,engkaumemperbodoh-bodohkanm!mpi-mimpl mereka.engkaumenghinadan mencacitu-han-tuhanmereka,engkaumengkaflrkanbapa-bapamerekayangtelahmat!.Malta inilahakudatangkepadaengkaudandengarlahtawaran in! moga-mogakamu akan menerimasebahagiandar!padanya.”

Maka Rasulullahpun berkata,‘TeruskanlahberkatawahaiAbal Walid, aku akanmendengarnya.” Beliau punberkata: “Waha! anaksaudaraku,sekiranyaengkaumahu-kanhartabendadaripadatawaranini,kamiakankumpuilcanharta-harta kam! untuk engkau supayaengkaumenjad!orangyang paling banyakharta daripadakalangankantSek!ranyaengkaumahukan kemullaan, kami akanjad!-kan engkau ketua kam! sehingga kami tidak akanmemutuskan sesuatuperkara tanpa engkau. Sekiranyaengkauhendakmenjad!raja,kamiakanmengangkatengkausebagalrajayang memer!ntahkam!. Sekiranyain! semuamendatangkanbebanpenyakityangmenyusahkanengkau

221

ISLAM DAN AKAL

dan engkautidak dapat menahannya,maka kam! meng-ubati engkaudanakanmembelanjakanhartakami sehing-ga kami dapatmenyembuhkanpenyakit engkau.”

Setelahselesa!Utbah bercakapdanRasulullahmen-dengarriya. Rasulullah berkata: “Adakah engkau sudahselesalwahal Abal Walid?” Katanya,“Ya.” Maka Rasul-ullah pun berkata,“Dengarlahdaripadaaku pula.” Utbahberkata: “S!lakan.” Rasulullahs.a.w. pun membaca:

~ ~ —

~ ~uI~i S54~G~c

~ t5-~_,s,. —

*4~~ ~)~, ~

3 - i &..I :~ ~Lai ~jy~

Terjemahan:(DengannarnaAllah YangMahaPemurah[cigi Maha Penyayang)Haa-Miin, perturunan dartpadaMaha Pernurahdan Penyayang,kitab yang dipanjanglebarkanayat-ayatnyasebagalal-Qur’an yang berba-hasaArab untukkarnuyangrnengetahui,menggembiradan menibawaamaran

(&irahat-Fussi(at4l:1 -5)

RasulullahtentsmembacaayattersebutkepadaUtbahdan bel!au mendengarnyadenganbalk. Akhirnya Rasul-ullah pergi mendapatkansejadahdan bersujuddan terusberkata,“Sesungguhnyaaku telahmendengarsegala-gala-nya daripadaengkauwahalAbalWalid.”

Utbah pun menlnggallcanRasulullahmenuju kepadaparasahabathyayangsedangmenunggu.Apab!Ia nampakbeliau masing—masingberkata, “Kam! bersumpahdengannainaAllah sesungguhnyakam!nampakAbal Walid (Utbah)in! telahberubahwajahia!tu tidak lag! serupadenganwajahsebelumbel!aupergi dahulufl!”

Apabilabel!aududuk d! hadapanmereka,merekapunberkata,“Apa yangengkaubawakepadakam!?” Utbah punmenjawab, “Hah! In! ceritanya:Aku telah mendengarse-suatu yang dem! Allah aku belum pernah mendengarsumpahnyasebelummi. Dem!Allah !a bukansyair, bukan

222

ILMU KALAM

sihir dan bukan tilikan (kahànah).Walial kaum Quralsy,patuhlahalcu danjadikanlah engkausemuabersamaaku,blarkansajalelaki in! dcnganapayangadapadanya.Makaplsahkanlahdaripadanya.demi Allah perkataanyang akudengardaripadanyaitu merupakanberita.Jika benarme-ngenalArab, sesungguhnyami merupakankebenaranyangtetap diakui meskipuntanpa pengakuankamu sekalian.Seklranyaternyatakepadaorang-orangArabakankelebihandan keagungannya,maka itu juga adalahkelebihan dankeagungankamujuga. Kemullaanbeliauadalahkemullaankamujuga. Kamu sangatbertuahkerananya.”

Mereka pun berkata,“Demi Allah kamu telah terkenasihir, lidahnya telahmensihirkankamu wahaiAbal Walid.”Beliaumenjawab,“In! adalahpandanganakumengenainya,lakukanlahapayangjelaskepadakamu.”

Sementaraadayangberpendapatbahawaajaranitudikemukakan kepada Nabi Muhammad oleh seseorangindividu danmungkinkalauditawarkankepadaRasulullahitu oleh satu kumpulan yang mampu melalcsanalcannyatentuBagindaakanmenerlmanya.Kenyataanmi adalahter-batal dan tidak benarkeranaUtbah sememangnyamewa-ku parapemimpinQuraisyuntukmenemulRasulullahItu.

Cerita-ceritaberikutyangdibawaolehbuku-bukus!rahdengansendirinyaturut menafikankenyataantersebut.

Satupeijumpaanyangdihadirl oleh Utbahbin Rabi’ah,Shalbahbin Rabiah,Abu SuI~ranbin Hait, al-Nadharbinal-Harith - saudaraBanl Abdul Dar, Abu al-Bukhturl binHishani, al-Aswadbin al-Mutalib bin Asad, Zam’ali bin al-Aswad,al-Walid bin al-Mughirah,Abu Jahalbin Hisham -

dilaknatiAllah -Abdullah binAbi Umayyah,al-AssbinWael,dua analcaJ-Hajjajal-SahmayandanUmaiyyah bin Khalf.Mereka semuaberkumpul selepasMaghrib di hadapanKa-abah. Mereka berkata-katadi kalangan mereka: “Hantar-IahkepadaMuhammad,berbicaradanberdebatdengannyasehingga kamu tidak mampu Mereka pun inginmembedtahunyabal-tawa tokoh-tokoh kamu telah ber-mesyuaratuntuk berbicaradengankamu, kamu hendak-lah datangkepadamereka.”

Rasulullahbergegasdatangkepadamereka.Bagindamenyangkabahawamerekasemuatelahsedlamengetahultentangnya. Rasulullahmenunjukkan kemesraandengan

223

ISLAM DAN AKAL

mereka dan berminatuntuk mengajak mereka. Bila sahajaRasulullahduduk dengan mereka, mereka tents berkata,“Wahai Muhammad, sesungguhnyakami telah menghan-tar wakil untuk berbicara dengan engkau. Kami sesung-guhnya tidak pernahtahu ada lelaki berbangsaArabyangberani membawa masuk kepada kaumnya sebagaimanayang engkau lakukan. Engkau telah mencelabapa-bapa,engkautelahmenghinaagama,engkautelahmencelatuhan-tuhan, engkautelahmemperbodoh-bodohkanmimpi-mimpi,engkaulahyang memecahbelahkanjama’ah. Perkarabu-i-uk yangengkaubawa itulah yangsedangmerosakkankitasemua.”

“Sekiranya engkau membawa hal mi bertujuanmendapatkanharta. kami akan himpunkan harta-hartakami untuk engkau sehlnggaengkau boleh menjadi orangyangpalingbanyakmemiliki hartadaripadakalangankami.Sekiranya engkaumahukan kemullaan, kanli akan me-mullakan engkau dengan menjadikan engkau ketua kamlatau tuan kepada karni. Sekiranya engkau mahu menjadiraja, kanil akantabalkanengkausebagalrajakami.Seklranyaengkautelah dirasuk jin maka kami alcan mengeluarkanhartakami untukmendapatkanrawatanperubatansehing-ga engkau sembuhdan pullh.”

Rasulullahpun berkata kepadamereka,“Aku tidak adakena-mengenadenganapa yangkamu perkatakanitu. flutidak mendatangkankepadakamusesuatuyang bertujuanmendapatkanharta-harta kamu atau kemasyhuran dikalangankamu atauingin menjadi raja kepadakamutetapiaku diutuskan oleh Allah sebagaiseorangRasul kepadakamudi manaAllah menurunkankepadaaku sebuahkitab(al-Qur’an). Allah memermntahkanalcu supaya menjadipembawaberitagemblradanpembawaamaranuntuk kamu.Maka dengan itu aku sampalkani-isaIah-i-IsaIahTuhanku,akutelahpun menasihatikamu,seklranyakainumenerimaapayangakusampaikanItu, makaItu habuankamudl du-nia dan akhlrat. Seklranyakamumenolaknasihattersebut.akumestllahbersabarterhadap perlntahAllah Itu sehlnggaAllah menentukandl antaraaku dengan kamu sekalian.”

Penlnggalandaripadamenuntutkeagungandanpangkatdl kalanganmanusia,hartadankekayaanset-tasegalanilal-nilal kedunlaanselunthnya,sesungguhnyaterbuktl dalani

224

ILMU KALkM

kehidupan dir! Rasulullah sendiri semenjakdaripada awalsehinggalahkewafatanBaginda. Buktl-bukti daripadaal-Qur’anbegltu banyakmenegaskanhaklkatmi. FirmanAllahS.W.T.:

— —-s4*t-~jcA$’

�.V U :Tt ~ s,,...~

Tellemahan:Katakanto.htidoicpunakumintadaripadakarnuakan upah. aku tidak mendapatbalasankecualikeato.sAllah, Dialahyangdiatassesuatumenjadtsaksi.

(SurahSabcf34:47)

.~f -•~ ~-::__ ~

ck-S~a4ct~4i 3jt-~y?kj. -.

V ~t~3j~’~‘-~ij~3c.a— ~

fl-r -

1 - a : .JA ~

Tellemahaw Mereka tidak pun bakhil. Merekalahorang-orangyang tidak mendapatapa-apadi akhtratkecualinerakadansla-sialah apa yangrnerekaIaku-kandan terbatallo.h apayang merekaamalkan.

(SurahHizd11:15—16)

- a s ..~ ~ — - ., - —— —.,~, br-uL.,d.~ ~e-,4 LC

~A ~jI :iV ~ A_w~J

Tellemahan:Sesiapayangmenghendakl(kesenanganhidup)dunia,Kaml akan segerakankepadanyadakzmdunia apa yang Kami kehendaki.bagi seslapayangKami kehendakt Kemz.tdlanKant! sediakan baginyanerakajahannam(di akhirat kelak), untuk rnernbakar-nya dalamkeadaanyanghina lagi terslngklrdaripadarahmat Allak

(Surahal-Isrd’ 17:18)

225

ISLAM DAN AKAL

~5) -c--_—. . — ~ 55 -5 -~ -/,~ ~,

~ Jj LSt>.o~~~-‘-~ ctc~- ‘~ ~ ~“ ~ - T — ~-e — ~ •,,-,f I.,

L.~~i3\oyJJ ~2JUir~9p4iI I ~)

.~ ~ —-

T . cv ~ ~Terjemahan:Ketahuilah bahawa (yang dikatakan)kehiciupan dunia itu tidak lain hanyalah(bawaan hi-dup yangben1papermainanhiburan semata-rnatayangmelalaikansertaperhiasan(yangrnengurang)juga Tha-waanhfrlup yangbertujuan) bennegah-rnegahdi antarakamu (dengan kelebihan, kekuatan dan bangsaketw-unan) serta berlumba-lurnba rnemperbanyakkanharta benda dan anak-pirzak; (semuanya itu terhadwaktunya)sarnalah sepertihujan yang(menumbuhkantanamanyangmenghyausubur) rnenjadikan penanani-nya suka dan tertarik hat! kepada kesuburannya.kemudiart tanaman itu bergeraksegar(Ice suatu masayang tertentu), selepasitu engkau melihatnya berupakuning: akhirnya fri menjadi hancur bersepai,dan (hen-daklahdiketahui lag!. bahawa)diakhirat adaazabyangberat (disediakan bag! golongan yang hanya meng-utamakankehidupan di dunia 1W), dan (adapula) ke-ampunanbesarsertakeredaandaripadaAllah (disedia-kan bag! orang-orangyang mengutaxnakanakhU-at.Dan(ingatlah bahawa)kehidupandunia in! tfrlak lain hanya-lah kesenanganbagiorang-orang yang terpedaya.

(Surah al-Hadid 57:20)

DaripadaJabirbin Nafir katanya.“Aku masuk berjurn-padengan‘Alsyah dan akubertanyamengenalakhlakRasu-lullah s.a.w.Jawab ‘Alsyah, Al-Qur’an.’”

Halcikatnya ialah bahawa Rasulullah s.a.w. adalahsebuah al-Qur’an yang d!laksanakan melalul apa yangdidatangkan dan apa yang ditinggallcan. Ini jelas sebagal-mana firman Allah:

a 4.aI : . ~ ~

226

ILMU KALAM

Tellernahan’.... aku hanya tetap menurut apa yangdiwahyakan kepo4akusahaja....

(SurahYünus10:15)

a —

4, +j~4;U :1 A ~ ~

Telemahan:Dan sesungguhnyaengkauberadadi atasakhlakyang Linyg! mulia.

(Surah al-Qalam 68:4)

~ a — tr. — —4~,UA’ Ji)~Øl

A U : La r~?’~1Ajj.~J

Teijemahan:KemudIan kami te(ahjadikankamadi atassyari’atdaripadaperlntah,makaikutilah danjanganse-kali-kati kamu mengikut hawa naj’su orang-orang yangtfriak mengetahut

(Surah al-Jãthiyah 45:18)

—— ~— -~ _——_— — ,_c, ~ ~ )_‘_~—/ 7

~aX*?ç~ L~i3~LC4~j?L!i~AS~

a - —- — —-~. ~ • —

rv U :1 r _L~yJlA)y..~

Terjeznahan:Dandemikianlahkant! tekzhturunkanrzyasebagai hukumArab dan jika kamu rnengikut hawanafsu rnereka selepaskamu didatangi ilmu, rnaka ti-adalah kamu dapat dan Allah sesuatupunyang bolehrnengawaldan rnembeniperlindungankepadamu.

(Surah al-Ra’cl 13:37)

:11

Terjemahan: Maka hendaklah karnu beristiqamahsebagaimanayang diperintah dan sesiapayang ber-taubat bersarnakamu

(SurahH{ui 11:112)

227

ISLAM DAN AKAL

Pemah Baginda secara tiba-tiba didatangi kemewah-an dunia lalu membelanjakannya habis. Telah datang ke-pada Rasulullah tujuh puluh i-thu durham, dia meletakkan-nya - sebagaimanayang diceritakan oleh Harun bin Rebab- di atas batu-batu, kemudian membahagi-bahagikannyakepada sesiapayang meminta sehinggaselesal.

Ketika Baginda pulang dan Hunain, ramal orang Arabbertanya Bagrnda. Mereka menyembunyikan serbannya.Rasulullah pun bangun dan bersabda,

~.S ~Lt) ~L~JJA~4S-J ~)�) ~ ~

~LL1�~JJ~ c._jj L.~(JJL

Teijemahan:Berllahkepadakuserbanku.Sekiranyaakumempunyaisebllanganpokok-pokokin! (pokok besarberduri)yang menipakannikmatpasti akumentbahagi-bahagikannyadi kalangankamu.Kemudiankaznutidaklag! mendapatiakusebagaibakhil, pembohong,penakut.

SabdaRasulullah lagl kepada sahabat-sahabatnya:

.L~W, JLTeijemahan: Tidakadakena-mengenaakudengandunia.

SabdaBaginda lag!:

.~U L~JIJ~~Teijernahan:Ditawarkan kepadaakudunla makaakumengabalkannya.

SabdaRasulullah s.a.w.:

~i ~ ~ L~L~I~ I~ CL,�l ~ cr~

I ~

Teijemahan:Akudiberl pilihan untukmenjadiseorang

228

ILMU KALAM

hcunbaRasulatauseorang raja Rasul.makaakumerni-lih urttukrnenjadiseoranghambaRasul(seoranghantbayangrnenjadiRasuD.

Dirlwayatkan oleh Anas katanya bahawa Rasulullahs.a.w.merupakan seorangyangsangatdikasthi oleh orang-orang Ansar dan Muhajirin. Tetapi mereka tidak pun ba-ngunberdiri apabila melihat Baginda datangkerana merekatahu Baginda bend perbuatan Itu (bangun untuknya). Ra-sullullah bersabda kepada para sahabatBagunda:

~&~t~cJ~4fflc)L, ‘~-~-- 5L~~JIC~.;L..Jl I,i[, L~~JII~k6b~ iSji~i

Teijemahan: Sesungguhnyadunia adalah manisanyangsegardan lazat. Allah S;W.T. mewakilkankarnupadanya, rnaka dia melt/tat bagaimanakainu melaku-kannya,takutlahduniadan takutkanlah wanito..

Kepada para sahabat yang sedangduduk Rasulullahbersabda:

~ L j~.*a,y~~~�S jL.1 L4 ~!.~aajj L~.sJI

Teijemahan: Sesungguhnyaapa yang aku takuti keatas kamu selepas aku ialah tawaran-tawarankeindahan. kecantikandan bunga-bungadunia yangdianjurkan kepadakamu.

SesungguhnyaRasulullahs.a.w tidak pernabmelihatbeberapaaspekdunia.Bagindamembacaayat-ayatal-Qur’an:

— _•__— —.. — ——.~ .e 5.* —

‘~�~t~~L_.’s..~tJL0..0U c’-~~)

:0i�i’c~4~~cC~~.lIt~ ~ .‘ •i -‘~-

‘rt’~’\L Z~I:~‘ ~ JI ~

229

ISLAM DAN AKAL

Teijemahan:Diperhiaskankepadarnanusia kesukaanhawa nafsu terhadap wanita, anak-annk, timbunan-timbunanemas,perak, kuda-kuduyangpantas. bina-tang-binatangdan alat-alat penggalatanalt Demilcian-lahkeseronokanhidup di duniadanAllah di sisi-Nyalahtenipatkembali yang sebaiknya.

(SurahEd! - ‘Imràn 3:14)

Peninggalan Rasulullah dart dunia merupakan satupersoalan yang mungkin mengejutkan setiap pengkajisirahnya buat pertama kali.

ketika Allah mengangkatBagindakepada-Nya,Bagundatidak meninggalkan perkampungan, bangunan-bangunandankebun-kebunbunga,bahkan Rasulullah s.a.w.tidak jugameninggalkantimbunan-timbunan emasdan perak. TetapisebaluknyaRasulullah s.a.w.meninggalkan prinsip-prinsipkebenaran (al-hag) yang diwahyukan olehAllah kepadanyadi manasepanjanghldupnya Baginda beijuang dengan kata-kata dan perbuatan demu inenegak dan mengembangkanprinsip-prinsip tersebut. Semangat Baginda t!dak pernahluntur dan kurang dalam menegakkanprinsip-prinsup itu.

Baginda meninggalkan selepasnyalelaki-lelaki yangberiman dengan prinsip-prinsip itu dan sekali gus me-reka juga dipertanggungjawabkan sebagalumat Islam un-tuk menyebarkan dan menyiarkannya ke seluruh dunia.Baginda meninggalkanjambatanyangmenawarkan rahmatdan melebarkan eahayadalamsepanjangkurun danzamandanseterusnya.

SesungguhnyaRasulullah s.a.w. ialah gambaran hi-dup kepada pelaksanaan al-Qur’an. Rasulullah s.a.w.meninggalkandunia tanpa diragui olehsesiapapun keranaBagunda bekerja untuk akhlrat dan keazaman Bagindayangberterusansupayaapayangdilakukan danditinggal-kan itu benar-benarmendapatkeredaan Allah. Sesiapayangdemikian pastulahdia seorangyangbenar. PenolakanBa-gindaterhadapduniamerupakanbukt! yangterkuatterha-dap kebenaran dan keukhlasannya.

(7)

Rasulullahs.a.w.telah membuatkanKhadujahturut samamenghadapiapayangberlaku padadiii Bagindadanapabila

230

ILMU KALAM

Bagindaberkata,“Sesungguhnyaakusangatmerasaltakut.”maka!sterinyayang mulia tents menjawab,’Tentu tidakdemiAllah, Allah tidak sekal!-kaflmendukacitakanengkau.Sesungguhnyaengkau pasti menyambungsilaturrahim danmenanggungsegala-galanya,engkaumenghasilkansesuatuyang tidak ada (madüm), engkaumemullakantetamudanengkaulahyangmembantudiri-ciri kebenaran.”

Sayidatina Khadijah tidak menuntut sebarangdalilpembuktian, bahkan mu’jizat sekalipun tetap! merujukkepadahal dan keadaanhidup serta akhlak Rasulullahsebagalbahanbukti akankebenarannya.

Jika ada ulama’ yang hampir-hampir mengatakanbahawapembuktian kenabian mestilah didasarkan kepadamu’jlzat, maka skop pemikiran menjadubertambah luas danpancaran !lham makin bertambah mulia. Masing-masingmenjurus ke arah mendapatkan butir-butir tambahan ke-padamu’jizat. Al-Imamal-Syafilberkata, “Seandainyakamumensyak!seseorangitu apakahdia seorangNabi ataubu-kan?Kemungkinantidak dicapaikecuali dengancarame-ngenali keadaan-keadaannyasama ada melalui musyà-hadah (penyaksianataupengl!hatan)atau melalui berita-berita yang tidak putus-putus (tawatur)atau dengan caramendengar.Sekiranyaengkaumengetahuiperubahandanfiqh engkaubolehterusmengenaliahl!-ahli fIqh dandoktor-doktor melalu! pengecamanterhadaphal keadaanmerekadan mendengarpercakapanmerekameskipunengkauti-dak pernahmelihat mereka.Engkau tentu mengenalial-lmam al-SyalI’i (Rahimaliullah) sebagaiseorangtokoh fiqhdanbegitujuga Gellinius24 sebagalseorangdoktor sedang-kan pengetahuankita itu adalah keranakita mengetahuisedikit sebanyaktentangfiqh dan perubatan.Sementarapenilalan kita terhadapbuku-buku dankaranganmerekamembuatkanterhasllnyapengetahuankita tentangkeada-an merekaberdua.Oleh itu, sekiranyaengkaumemahamimaknakenabiandanengkaubanyakmenelitial-Qur’andansirah, pastiengkaii akanmengetahuibetapaRasulullahme-rupakanseorangyangberadapath tahaptertinggikenabian.”

Betapajelas pengalamanmanusiatentangibadatdankesannyadalam memberslhkanhati. Betapabenar sabdaBaginda:

231

ISLAM DAN AKAL

Terjemahan: Sesiapayang beramaldenganapa yangdiketahuinya, Allah mewartskankepadanyamengeta-hui ilmu yangdin tidak mengetahuinya.

Betapa benar pada kata-kata Baginda:

.~Js.~iii .LF Uw ~Teijemahan: Seslapayang membantuseseorangyangzalim, Allah akanmenguasaikeatasnya.

JL*3 4ALä~(~5~jJI~a)~

~ 1.sJI

Terjemahan:Sesiapayang berpagi-pagi dalam suasa-na ketaqwaannyayang tetap dan teguh, Allah pastimenjaminsegalakeinglnannyadi dunia danakhirat.

Antara caranyaialahtuntutlah keyaklnandengan ke-nabian, bukan dengan cara melihat peristuwa tongkat ber-tukar menjadi ular atau membelah bulan. Sekiranya eng-kau melihat per!stlwa mi secara send!rian tanpa d!iringibersamadengandalil-dalil yang tidak terhlngga banyaknya,maka boleh jadi engkau menyangka itu adalah sihir ataukhayalan. SedangkanIa adalah dar!pada Allah. Menyesat-kant FirmanAllah:

— •——r------ — -~ ‘

c-c, ~LJALL.\ V 1 J,.~JI~

TeiJemahan:... MakaAllah menyesatkansesiapayangdikehendakinyadan menghidayatkansesiapa yangdikehendaklnya

(Surahal-NahI16:93)

Dianjurkan kepadaengkau soalan-soalanmengenalmu’Jlzat: Makaseklranyaman andabersandarkankelojik-an Ilmu Kalam yang menganjurkan pendal!Ian muJlzat,

232

ILMU KALAM

maltatentulah imanandaitu berpautkepadapohonkalamyang indah tersusuntetapi sentiasadirentangi oleh syub-huhdan masalah-masalah(soaljawab).

Hendaklahdijadikanmuimzat-mu’jizat(perkara-perkarayangberlaku menyalahi adat kebiasaan)sebagaisalahsatudalil dan sandarandalam keseluruhanpandanganandaseh!ngga anda dapat mengetahulnyadengan senangd!mana sekaligustidaic duperlukan lagi dalil kepada anda un-tuk membuktikan kebenarannya. mi seperti perkhabaranberitayangdibawaolehjama’ah secaramutawdtir (berturut-turut) yang jelas memperlihatkanbahawakeyakinan itutidak dipetik daripadakenyataanseseorangyang tertentubahkansendiri, t!dak mendapat ketentuan Had!th-hadithAhad. Inilah bentukiman yangkuatyangberdasarkanilmu.

Adapun kerasaan (dhauq) seperti menyaksi (musyd-hadah)atau amb!l dengan tangan,sebenarnyahal ml ada-lah hanya menjadi landasan ahl!-ahli tasawuf.Al-Imam al-Ohazalidenganpembahasannyaturut menyatakanbahawaterdapat dua cara membukt!kan kenabian (nubüwwah) —

selainmu’jizat, ialtu:

1. Keadaanperibadi.

2. Dakwah Rasulullahs.a.w.

Arahaluranal-Imam!nl sebenarnyamengikutal-Qur’anal-Karim — !altu al-Qur’an itu sendurisememangnyamem-perkatakantentang mu’jlzat terbesarIaltu “al-Qur’an” utusendurlyangsangatmencabarorang-orangArab.

Rasulullahmencabarmerekadenganal-Qur’andengantajam sekali tetap! secaraberper!ngkat kerana perkarapertamadicabarkepadamerekaialahsupayamerekamen-datangkan sesuatu yang seumparnadengannya.F!rmanAllah S.W.T.:

— — -~ .—— ft. .-‘ -: _*

~

— —— ).7~ —~� ~ c4i. ?LY .~4,i3\U~~AA

-

AA ti :~V ~I._~l ~233

ISLAM DAN AKAI.

Teijemahan:Katakanlah sekiranyaberhimpunmanu-ski danjin untukrnendatangkanseumpamadenganat-Qur’an (iii merekasemuatidak mampumendatangkanseumparnanyameskipunsetengahkepadasetengahyang lain sandar-rnenyandar.

(Surahal-Isrà’ 17:88)

Apabila mereka Iemah, maka mereka diminta supayamendatangkansepumuhsurahsahajaseumpamaal-Qur’an.

~b —- — ~P 5 —~ sj3C wc~~LJazLLL#4,

Y ~..P:S~ .~.m&~j~

Teijemahan:Apakah rnereka berkata din telah ber-bohong, katakanlalt Maka datangllah sepuluhsurahseumpamanyadan serukanlah sesiapa yang kamudapati selainAllah sekiranyakamubenar. -

(SurahHud11:13)

Adapun tentang kehidupan Rasulullah s.a.w. makaal-Qur’an telah memperbincangkannya daripada pelbagalsudut. F’irman Allah:

~~i?~ ~ _./ &-

~ •-;-4~’__ •a_ —#

Vt — VT ~at :t ~

Teijemahan:Dan kalau kamuada menaruhsyakten-tang apayangKamitumnkan(al-Qur’an) kepadahambaKwni (Muhammad),makacubabhbuatdondatangkanlahsatu surah yang sebandingdenganal-Qur’an itu, danpanggillah orang-orangyang kamupercayabolehme-nolong karnu selain daripada Allah, jika betul kamuorang-orangyang benar.Makakalaukamutidak dapatrnembuatnya.dansudah tentukamutidak akan dapatmembuatnya,makapeliharalah din kamudaripada api

234

ILMU KALAM

nerakayangbahan-bahanbakarnya:manusiadanbatu-batu (berhala) (iaitu neraka) yang disediakan untukorang-orangkafir.

(SurahaI-Baqarah2:23 - 24)

Al-Qur’an memperkatakan dengan jelas tentangnyatanpaadasebarangkesamaran.Banyak sentuhanal-Qur’anyang mempunyal maksud-maksud yang sangat menda-lam.Kita bolehmemet!kbeberapakhabaryangmenceritakanmengenaiperkara mi yang tidak terkira nimainyadan sudutketinggianakhlakyang mul!a.

Rasulullahs.a.w. adalahbersih dan bebas danipada

segalaketamakan kedunlaan. FurmanAllah:

~ ~�=4~ r~kaV\ ~.aIH. ~ ki-rTeijemahan: Katakanlah sekinanyaAllah kehendaki,nescayaaku tidak membacakannyakepadamudanAllah tidak (puta)mernberltahunyakepadarnu.Sesung-guhnyaakutelahtinggat bersamakamubeberapa tamasebelumnya.Makaopakahkarnutidak rnemikinkannya

(SunahYlinus 10:16)

Al-Qur’an menuntut mereka supayabertIkir pada ha]ehwal rakan mereka Mi, yang lahir, membesar dan tidakasing lagi kepada mereka. FirrnanAllah:

— ~ / — • 5 -~ ‘&e, — 5 5 ~ .5

~L4*~-~Y~Accc~~

tl td :Tt ~L.. Ojj...a

Teijemahan:Katakanlah, sesungguhnyaaku hendakmemperingatkankepadamusuatuhalsaja, iaitu supayakamumengadapAllah (denganikhlo.s) kedua-duaatausendiri-sendiri; kemudian kamu fikirkan (tentangMuhammad)tidak ada penyakit gila sedikit pun pada

235

ISLAM DAN AKAL

kawanmuitu. Din tidak Lain hanyalahpemberiperingat-an bagi kamusebelum(menghndapi)azabyang keras.

(SunahSaba’34:46)

Al-Zamalchsyari temah mentalsirkan ayat di atas de-ngan tafsiran yang sangat halus katanya, “Sesungguhnyaakumenasihatkankamudengansatuperkarayangsekira-nya kaniu melakukannya,kamu adalahorangbenardanbebaslahkainu laltu kamu bangunmengadapwajahAllahdengan penuh ikhlas dua dua, satu satu “kemudian kamuberfikir mengena! Nab! Muhammad s.a.w.”

Adapun kedua-dua orang itu, berfikir dan setlap se-orang membentangkanfikuran masung-masingdan ber-bincang-buncang, kedua-duanya sentlasa ikhlas cintakankebenarandan!nsaf. Mereka berdua tidak d!pengaruhuolehhawanalsu, mereka tldak ducengkamiolehperasaantaksubsehinggamembuatkanmerekamengecamIlkiran yangbalkdanpandanganyangbenar mengikut kacamata kebenarandan Sunnah-sunnahRasulullah.

Begitu juga denganmnd!vlduyangberfik!ran pada diii-nya dengan adil, saksamadan unsaftanpa rasa besardin.Dia membentangkanflkirannya kepada akal dan mundanyasemanldengan peganganyangdiamalkanoleh alill-ahli fikirmenurut kenablandanperjalananmereka.

Yang membawamereka berpecah kepada berdua-duadan bersendurlan itu !alah perh!mpunan dan Ia yangmerosakkanpandangan dan yang menghalangpenelit!anyang sekall gus menimbulkan rasa kurang keinsafan danmembanyak-banyakkansambil lewa.

Mereka tahu bahawa Nab! Muhammad s.a.w. tidakmembawasyurga tetapi anda semuatahu bahawaBagundaialah seorang yang paling bijak di kalanganorang-orangQuralsy, yang paling tajam pemukiran, paming bercakapbenardan palingberslh jiwa danhatunya.Ini memangsatusangkaan tetapi semua sangkaanyang hit adalah benar.Oleh itu, jika anda mempunyai sangkaan sedemik!an, su-dahmemadallahbagi andauntuk tidak lagi meniinta Bagin-da mendatangkan sesuatu tanda (untuk membu, - kankebenarannya).

Al-Qur’an menyffatkan satu aspek h!dup Rasulullahs.a.w. dan dakwahyang d!bawanya. FirmanAllah:

236

ILMU KALAM

�C. ,t~fl,~~iS~X~j~5 — - a -s •)“ — -

j~ ~ ~J~i5 .___~• ._,54 ~ —— _~_ —

~ -~X~-&3~-24~— 5, ~—

- LA ~l :V~ ~a~.�~sJPjy~~Teijemahan:Dan tidaklah engkaumembacasebelumitu kitab dunengkautidak punmenulisdengantangankananengkau,kalaubegitupastiterang-teranganorang-orangyangbatil bahlcanin ada!ahayat-ayatyangterangnyata pada dada orang-orang yang diberi ilmu dantidaklahmengingkariayat-ayatKamikecualiorang-orangyangzalim.

(Sarahat-‘Ankabüt29:48 - 49)

Sek!ranya kita berhenti sejenak melthat dua ayat Ml,kita akan dapat!bahawa,ayatpertamamenghendak!k!tamengatakan: Meskipun duandaikan Nabi Muhammad s.a.w.boleh membacadan menulis, !aitu pernahmembacakitabsebelumml atau pernah menulis dengantangan kanan-nya.past! adajuga keraguanpadaorang-orangyang bdtil.

Dem!kianlahpengertian al-Qun’an, fahaman-fahamandalcwah, kaedah-kaedahdan pninsip yangdltawankanolehRasulullah s.a.w., semuanyamenipakan tanda-tandayangterangjelas padaorang yangd!beri ilmu. Kesemuanyat!dakd!tolak dand!tentangkecualiolehorangyangzallm. Orangyang zalim padasetiapmasamengingkanikebenarandanmembantah kelojukan yang luhur. Ibadat mendalani yangterhuas dalam ai-Qur’an halahfirman Allah:

a —

4r J14L ~ :1A ~ Sjy.~

Teijemahan: Sesungguhnyaengkauberadapadaalch-Ink yang tinggi.

(Sarahal-Qatam68:4)

Sesungguhnyadakwah Iskm ialah tanda-tanda yang

237

ISLAM DAN ANAL

terang,jelasdannyatadalamneracakebenarandandalamneracaakal-akalyangberslnar.Seorangahli falsafahArabialtu Akhtam bun Salfi merupakanorang yang memper-akukan kebenaran Rasulullah s.a.w.melalui gerak dakwahRasululiah sendlrl sebagal suatu pendekatan fltnah yangbersih. Dalam hal Mi al-Alusi ada menyebut bahawa apa-bila lahur Nabi Muhammad s.a.w. di Makkah. Bagundamenyeru kepada Islam. Akhtam bin Saifi telah mengutus-kan anaknya (Habish) dan pulang membawakhabanberita.Beliau pun mengumpulkan kaum Bani Tarnum dan benkatakepada mereka semua,“Sesungguhnya anak aku melihatsendirl lelaki Mi danbercakap-cakap dengannya.Dia men-ceritakan kepada aku. akan kitabnya, menyuruh denganmakruf dan melarang kemungkaran. Dma mengambml da-iipadanya akhlak-akhlak yang balk, dia menyeru kepadamentauhidkan Allah, membuangberhala-berhala, menung-galkan sumpahan dengan nama api. Sesungguhnyaketa-huilah orang-orang yang mempunyai pendapat daripadakalangan kamu bahawakelebihan itu adalahpada apayangdlserunya dan pendapat itu malah menlnggalkan apa yangdllarangnya.”

Kemuduan bellau berkata dalam satubentuk kata-katayang sangat menanik, “Apa yang diseru oleh Muhammad,kalaupun bukan satu agama. Ia tetap balk pada akhlak-akhlak manusia.”

Pembuktlan melalul kebenanandakwah dan kemulla-an aithiak yang membawa kepada kebenaran Rasulullahs.a.w. merupakanjalan yangdilalul olehJaafarbinAbi Talib(ridwânullahi alaift) ketika mana ditanya oleh al-Najashi25mengenalagamanya.

Apabila onang-orang Islam berhljrah ke Habshahjus-teru kerana tldak tahan dengan penyeksaan-penyeksaanyangsangatteruk yangdthadapkan kepada mereka, orang-onang Quraisypun mengutuskansatu nombonganuntukbertemudenganal-Najash! (dl antara ahli-ahli rombong-anialahAbdullah binAbi RabiahdanAniru bunal-Asdengantujuan untuk menarik menekabalik ke Makkah untuk di-seksasemula.

Apabila nombongan In! bertemu al-Najashi, makatampmllahAinru bin al-As danberkata,“Kinl tendapatbudak-budak bodohyang berlindung dl negaraengkau. Mereka ml

238

ILMU KALAM

telah meninggalkanagama mereka dan tidak pula meng-anut agamaengkau. Mereka datang membawaagamayangdicipta sendini yang kamm semua dan engkau juga tidakmengetahulnya.Kamu telah pun menghantankepadaeng-kau satu rombongan yang tendlnl darlpada pemimpin-pemimpin kaum yang terdmni daripada para bapa. bapasaudara dan kaum keluarga tendekat meneka denganbertujuan untuk membawamereka semuapulang. Merekasemuayangdatang Ml sangatmengambll berat dan sangatarif dengankealban merekaitu.”

Apabulaal-Najashimendengarpercakapan mereka itu.dia berpendapat ada hikmat jika tidak menghantarbalukpuak-puakyang berhijrah itu kecuali selepasmendenganpandangan-pandangandan hujah-hujah meneka. Bellaupun menghantar sunat memlnta para sahabat Rasulullahsupayadatangbertemu denganbeliau. Apabila merekatibabeliau pun terusbentanya,“Apakah agamayang membu-atkankamu meninggalkanagamakarnu sedangkankamutidak masuk ke dalam agama aku dan sebarangagamalaIn?”

Mendengarsoalanitu, tampillahJaafarbun ATM Talibseraya berkata: “Wahal Tuanku. kanil merupakan onangJahiliyah. kami menyembah benhala. kami memakanbangkal. kamm melakukan kejahatan-kej ahatan, kamumemutuskan sllaturnahim, kaml menyakiti juran tetangga,yangkuat menmndasseslapayanglemahdarlpadakalangankaml. Kamu sememangnya sepertl in!, sehingga Allahmengutuskankepadakami Rasuldarlpadakalangankamljuga. Kamlkenalketurunannya, kebenarannya,ainanahnya,kebamkannya. Dia menyeru kami kepada mentauhidkanAllah dan berubadat untuk-Nya. Kami menlnggalkanpenyembahanbatudanberhalasebagalmanayangdilakukanoleh datuk nenek kaml. Belmau menyuruh kamu bercakapbenar. menunalkan amanah, menyambung silaturrahim,berbaik denganjuran, jangan melakukan benda-bendayangdilarang, menumpahkandanah, menegahkanim danipadakejahatan,bercakapbohong,memakanhartaanakyatimdan menuduhorang melakukan keji tanpa bukti. Beliaujuga menyuruh kami supayamenyembahAllah sahaja danjanganmenyekutukan-Nya dengan sesuatupun. menyunuhkami bersembahyang.mengeluarkanzakatdan berpuasa

239

ISLAM DAN AKAL

(dibllang satupersatuperkara-perkararukun Islam). Makakamu pun memperakuu kebenarannya,kami benimandengannya.kaml mengetahulapayang didatanguolehnyadaripadaAllah. Kaniu pun menyembahAllah semata-mata,kami tidak mensyinikicanAllah dengan sesuatupun, kamlmenghanamkanapa yang duharainkan ke atas kaml, kamlmenghalalkan apa yang dlhalalkan kepada kaml tetapikaum kaml menyerangkaml, menyeksakami dan menfit-nah kami dengan agama kami supaya mereka dapatmengembalikan kanil untuk menyembah benhala-benhaladaripadamenyembahAllah. Apabilamerekamenindasdanmenzalimi sertamenyekatkanim, menekamenghalangkamldenganagamakami, makakaml pun bertindakkeluarlahke negeriengkau.”

Apabuladibaca awal SunahMaryam kepadaal-Naja-shi, beliau lalu menitlskan air mata dan serayabenkata,“Sesungguhnya lnulah apa yang dldatangkan oleh Isa a.s.dan pastikanlah Ia daripada cahaya yang sama (misykdt).”Kemudian beluau pun berpal!ng kepada Abdullah bin AbiRabi’ah danAniru bin al-’As sambil benkata.“Pengilah kamusebebas-bebasnya.demi Allah aku past! tldak akanmenyenahkanmerekami kepada kamu bendua.” Al-Najashisebalk saja mendengar itu mulalah mengetahuu pnlnslp-pninsip Islam. Pi-insip-prlnsip Mi adalah benan belaka. Iaadalah ayat-ayatyang tenangnyata dan tidak tersembunylkepada pemllik-pemlllk fItrah yang luhun. BeI!au tahu ba-hawa apayang dibawa olehNab! Muhammad s.a.w.adalahberpuncadaripadasumbenyangsamadengansumberi-Isa-lah Nabi Isa a.s.

Justeruitu bahawasirahRasulullahs.a.w.danprlnsip-pninsip Islam merupakan landasan-landasanyang wajardilalui oleh pendakwah-pendakwah Islam untukmenyebankandanmenerangkanhakikatnya.

Kedua-dua in! menupakan subjek terpenting yangwajlb diambil penhatlan oleh ulama’ kalam Islam supayaIa menjaduIlmu Kalam Islam yang tulen.

(8)

1. Sayldatlna Khadmjah r.a bersama-sama denganRasulullahs.a.w.telahpengi menemuiWaraqahbunNaufal

240

ILMU KALAM

dan berkata kepadanya. “Wahal anak bapa saudaraku,dengarlah daripada anak saudaramuml. Maka jawabWanaqah, “Waha! anak saudaraku, apakah yang engkaulihat?”

Rasulullah s.a.w. pun memberltahu beliau apa yangBagundalihat. Waraqahpun berkata,“InIlah dia al-Namusyang Allah telah turunkan ke atas Nab! Musa dahulu.”Wanaqahmengharapkankalaulah belmau maslh muda re-maja, bellau past! akan membantu Rasulullah s.a.w. de-ngan sepenuhnya.

Wanaqahmemangmengetahu!hldupRasulullahs.a.w.yang bersih dan suci tetapi apablla mendenganayat al-Qur’an yangpertamakali duturunkanbeliau tidak sempatmengimanlnya.Ayat yang dmbacaItu sebagalwahyu danlanglt. Sesungguhnyafirman Allah:

~I :~i 3J..Jl a,y.~aTeijemahan:Bacalah dengan nama Thhunmu YangMencipta.

(Saraha!- ‘AIaq 96:1)

InI mencatitkanbahawapembacaanItu tidalclahdengannama menterl atau raja atau dengan nama kepentlnganperibadi, ataudengannaniakepent!ngankedaenahanataudengan nama matlamat kebendaanatau dengan namane-geni atau dengannamapensekitanandan lain-laIn, tetapipembacaanadalahdengannamaAllah.

Apabila pembacaanItu dengannaina Allah malta iamemanfaatkanseseorangItu sebagalsatu indlv!du. me-manfaatkan masyarakat dan negara seluruhnya, me-manfaatkanselunuhmasyarakatIslam umumnyabahkanmemanlaatkanmanusia seluruhnya.

Apabila pembacaan itu benar-benar kenana Allah,makapast! matlamatterakhlmyaIalahAllah, selakusum-ben keba!kan dan cahaya. Seklranya pembacaan !tu balkmakaIa menjadi lampu dancahayameny!nanlalam seja-gat sepanjangzaman.

Kalimah “bacalah” (iqra’) bukanlahdlmaksudkanolehaI-Qun’an sebagal“baca semata-mata”tetapi sebenarnya

241

ISLAM DAN AKAL

merupakan lambang kepada set!ap aspek positif yangdilakukan olehseseorangdanaspeknegatifyangditinggal-kan oleh seseorang.

Kalimah ulung Mi hendaldahdufahami sebagalsatukonsepdanmempunyalhakikatnyayang tersendin!:“Baca-lah dengan nama Tuhanmu. bengeraklah dengan namaTuhanmu. bercakaplahdengannamaTuhanmu,bekeija-lah dengannamaTuhanmu.”

Seklranyaandatidak bergerakdan tldak melakukansesuatu,itu juga dengannama Tuhanmu. Keseluruhanmakna ayat tensebut !alah: “Jad!kanlahseluruh hidup dantunduk bangun anda, dan! seg! dorongan mahupunmailamatnya adalahsemata-matakerana Allah S.W.T.”

Sekiranyaayat sue!MI jelas pengert!annyadan sudutposit!f yang sememangnyamenjurus kepada seruanmembacadanmembacaflu dengannamaAllah makaterda-patdi sanaayat-ayatlain yangjelas danterangpengertian-nyamenganahkankepadabersikapnegatufterhadapsesuatuyang tidak disebutnamaAllah sebagalmanafinman-Nya:

~jI :\ rt’~’~kir~

Teijemahan:Danjanganlabkamumakanbarang yangtidak disebutnan-iaAllah keatasnya,sesungguhnyaituialahfasiq....

(Surah al-An’äm6:121)

Sembelihanuntuk untung nasib pasti t!dak bertujuanwajah Allah dan ia tetap fas!q kenanatidak pun disebut na-maAllah. Sesuatuyangtidak during! dengansebutannamaAllah mestulahd!t!nggallcan.Melakukansembelihanseum-pama Itu adalah fasiq yang tidak kurang kekotoran dankejelekannya.

Dem!kianlah Islam meletakkankita — semenjakayatmi diturunkan. FurmanAllah:

Z~P ~3kJ1 ~

242

ILMU KALAM

Terjemahan:Bacakih,dengannamaTuhanmu

(Sarahal-Alag 96:1)

Semenjaklahlmya Islam - dl ataskemuneakkeikhlas-an dan kebalkan serta meletakkan kita dalam lautan taqwadan kebenanan.

Sekiranya hidup seluruhnya kerana Allah tentu se-muanyabalk, tidak adatempatdanruanguntukmelakukanpembohongan, bangga did. berpura-pura (n~faq).penipuandan kemahuan bekeija selaln kenana Allah.

Bacalah .. dan Pendidikan

2. FurmanAllah yangbermaksud:

ti :~1 jkJI ~

Terjemahan:BacalahdengannainaTuhanmu

(SurahaI-’AIaq 96:1)

Allah tidak pun menyebut: “Bacalah dengan namaAllah.” Sebenarnyain! bermaksudbahawaAllah semenjakawal lagI menyatakanbahawa perlembagaanIlahi yangturun dan! lang!t adalahdengannamapendidikan (murab-bi). Justeru pendld!kan in! benlandaskansumber IlaN.malta !a sangatlah kemas dan sempunna segala-galanya.Allah mengganibarkankesempumaanperlembagaanMl(du.stur)dalamfirman-Nya:

~Teijemahan: ... Kitab yang dikemasrapikanayat-ayat-nyakèmudinn in dipanjanglebarkandaripada hadharatYangMahaBllaksanalagi Mengetahut

(SurahHüd11:1)

Beg!tu juga dengan firman Allah:

243

ISLAM DAN AKAL

‘~—-“ .~&t -r -~ -‘

‘a-,

t T L~:

Teijemahan: Tidak didatangi kebatilan padanya dihadapanmahupundi belakang,penurunandad YangMalta B~aksanalagi Terpujt

(SurahFussilat41:42)

Pendidlkan (tarblyyah) yang sempumamerangkum!aspek-aspekaqmdah,akhlakdanperundangan. Penlembaga-an Ilahi d!turunkan berturut-turut untuk menenangkansemuaaspek !ni dengan panjang leban.

Tetapi Allah menjelaskan kepada klta dalam ayat-ayatin! bahawa pendudikan mestmlah dlterima tanpa tenagak-agak dan nagu-ragu kenana !a darlpada Yang Meneipta.Dialah yang meneupta dan DIalah yang membentuk uratsanaf dalam lalu menyelanaskannyadengan organ-organlain supaya menjalankan tugas masing-masing. Dialahyangmenentukandem!kianitu dansekaligusDmamengeta-hum segala-galanyatentang Msan yang did!dlk (murabbd).Pendldikan mill bukanlab datang danlpada zat yang tldakadahubungan dengan makhluk sedangkanIa merupakan“Pendldlkan Penc!pta” (al-Khdliq) send!ri Yang Maha Menge-tahu! segalatitik benglk makhluknya. Dia Maha Mengeta-hui apa yang diperlukan oleh makhluk-makhluk-Nya.Dia MahaMengetahul segalamudarat danmanfaat, segalayangbalk danyangjahat.Justeruitu pendmdlkan-Nya!alahpimpinan berllmu, penghldayatan yang sejelas-jelasnya.Inmlah pendidlkan yang kekal abad! yang konsisten yangtmdak berubah-ubah meng!kut tempat dan masa keranamanusla Itu ialah manusia dl mana sahaja benada dan ba-galmanaia sekalipun, statusnya tetap makhluk dan tetapmerangkuml unsur i-oh dan jasad.

Bacalali ... danAkhlak

3. Ketika Wanaqahmendengarkalmmahmi, belmau tidaksempat berlman.

244

ILMU KALAM

Apakah anda hendak kata kepada seorang !nd!vldu yangseluruh jiwa naganya untuk Allah, menyeru anda supayabersikap demikian seumparnanya. Onang Ml t!dak pemahmem!nta sebarangharta, pangkat, kedudukan, kekuasaandan sebagalnya. Dia hanya mahukan seluruh manusiamembaca dengan nama Tuhan mereka, memblna per!badlmereka berasaskan pendidikan Tuhan meneka. Apakahyang boleh anda katakan kepadanya: Engkau pembohong.manakah yangbenar?Engkaumunafik, manakahdia Ikhlas?

Bacalali ... dan flmu

4. Perkataanpertama yangkeluandan membawaWanaqahkepada beriman apablla sampai ke pendengarannya. KamIingmn menjelaskan dengan lebih terperine! tentang hal ml.

Iqra’ (baealah)adalahsatu seruanyang mengarahkankepada budaya. !lmu, pemikiran, kajian mum! pada langitdan bumi, buklt, gunung. lautan danselumh kejadian Allahyang kedil mahupun besar.

Semenjak gagasan!tu lagi Islam mempunyal n!lal 11-miah yangmengatas!segala-galayang lain. FurmanAllah:

t ~ : do 3jy~~~

Teijemahan:... WahaiTuhanku. tambahilahilrnukw

(SurahTÜha20:114)

Ilmu adalah salah satu syian Islam dan seslapayanghail esoknya sama dengan han! in!, dma itu ketinggalan(maghbun).Seslapayang tidak menuju kepada penambah-an past! menuju kerugian. Adakah sama onang-orangyangmengetahu! dengan orang-orang yang tidak mengetahul.

Dakwat ulama’ yang bertaqwa akan dutumbang olehneraca balk dan kebajikan dengan darah pana syuhada’,tetapi yang lebih berat lalah tlmbangan dakwat ulama’.

Allah S.W.T. telah banyakmengh!dangkankepada kitaayat-ayatal-Qun’an yangmenganjurkan kepadakita malamdan slang, matahani dan bintang, langlt dan bum! sertaantara keduanya.

245

ISLAM DAN AKAL

PenganugenahanIlah! dalam pengertian !n! merupa-kan senuan yang jelas nyata kepada seluruh umat Islamsupaya mereka mener!ma sananan dan arahan Ilahi in!.Lantas meneka menerokalnya dengan !lmu dan pengetahu-an, mereka membolot! alam in! dengan menggunakankae-dah pemerhatlan (mulahãzhah)dan peneubaan (tajribah)deml untuk kemanfaatan selunuh umat manus!a, tetapiulmudanpengetahuan,menglkut Islam tidakhanyatertumpukepada aspekkebendaansemata-mata.PandanganterbaruIslam kepada ilmu sebenannyaleblh luas dan lebih menda-lam danipada pandangan terbaru Eropah yangmenjadlkanilmu tertumpu pada aspek kebendaansemata-mata.

Ilmu kebendaan, sebagal ilmu yang menerokam alammemang dituntut oleh Islam, tetap! tidak terhentl setakatitu saja, sebal!knyamatlamat seseonangIslam !alah Tuhan-nya sebagalmanafirman Allah:

�.1 ~I cT ~.a.JI~y.a

Teijemahan:Dan sesungguhnyakepada Tuhanmutenipat terakhir

(Surahat-Najm 53:42)

F!rman Allah: “Iqra’ dengan nama Tuhanmu” seme-mangnyamenganahkan klta terus kepada tempat tenakhirin!. Seklranya klta dlanah olehAllah - sebagalkaum Mush-mm - supayamenenokaldun!a Mi, sebenarnyakita dmpenln-tahkan melakukannya itu pada jalan Allah dan klta me-laksanakarinya denganharapan mendapatkenedaanAllah.DenganMl klta menuju kepada Allah, ialtu tanpamelihatpenenokaan mtu untuk kepentingan dunla, tetap! untukPenc!ptanya.

Oleh Itu penerokaanItu sendini merupakanIbadat.Malta ses!apayang hljrahnya untuk Allah dan Rasul-Nya,malta hijrahnya itu adalah menuju kepada Allah dan Ha-sul-Nya. Dan seslapayang hljnahnya untuk dunia tentuakandlpenolehnyaatauhljrah untuk wanlta, maltadmaakanmengahw!nlnya. In! bermakna hljrahnya Itu merupakanh!jrah kepada apa yang dma hljrah kepadanya.

246

ILMU KALkM

Pen!laian Islam secaratab!’inya ialah h!jrah kepadaAllah S.W.T. Sesungguhnyahijrah itu merupakanpembacaandengannama-NyayangtenmasukdalamskopfirmanAllah:

i k~I:~~tjJ.aJ~Ajy.~~

Teijemahan:BacalahdengannamaTuhaninu

(Surahat- Alaq 96:1)

Apabiha anda membaca dengan nania Tuhan anda,benmaknaandaberthadahpada amalan dan peneakapananda !tu. Ilmu yang benar meng!kut nenaca Islam d!kiraibadat walaupun ilmu yang berupa kebendaan.

5. Tidak pemahdan tidakakanberlaku bahawaIslam ltubertindak sebagalpenghalang kepada kemajuan mlmu danjuga tidak pemah bercanggahdengan ilmu moden.

Masalah pertentangan antara agama dan ilmu se-benarnya mula tlmbuh d! Eropah yang amat jauh danipadasuasana Islam. Masalah ml menggambankan satu kris!syangberlaku dalamsuasanayang amat jauh danlpada nohIslam yang sememangnyamenggalakkanmanusia supayabelajar. Roh Islam lnllah yang melahirkan metodologi ilmuyang mereka menamakannya sebagal“metodologl moden”yang berkembang dl ceruk rantaunya. Kaedah unilah yangtelah mencipta satu tamadun yangagung.

Tldak dlragui lagu bahawa tamadun Islam telahmenyumbangkan cara untuk tamadun moden Barat danmendedahkan banyak penemuan ilmiah dalam pelbagaibldang.

Kaedah!lm!ah modendl Enopah durujuk kepada “RogerBacon” dandlalahyang menylar dan menyebankannya keselunuh pelosok Eropah.

Prof. Br!folt dalam bukunya “Pembinaun Manusia”memperkatakan tentang Roger Badon: BahawasanyabelmautelahmempelajanibahasaAnabdan ilmu-ilmu Arabdl sekolah-sekolahOxford dalamzamanpemenintahanArabd!Andalas.

Roger Bacondan Smith (yangdatang selepasnya)tldakmempunyal halt untuk mengaku! bahawa mereka berdua

247

ISLAM DAN AKAL

sebagampengasasmetode percubaan (metodeexperiment).RogerBacon tmdak leblh danipada seorangrasul Ilmu Islamdan metodenyadlhantar ke Eropah yang para penduduk-nya menganuti Krlstlan. Behuau t!dak pernah jemu menya-takan kepada rakan-rakannyabahawa “mempelajan! ba-hasaArab dan !lmu-ilmu orang Arab” adalah jalan tunggalke arah mendapatkan ilmu pengetahuan. Perb!ncangan-perbincangan tentang siapa pengasasmetode pencubaan(Tajribah) merupakan satu bentuk penyelewenganterha-dap asal usul tamadun Eropah.

Metodepercubaan(Tajrlbah) yangdipeloporl olehorangArab begitu berkembang hebat di kalangan orang Eropahpada zamanBacon.

BrIfol pemah berkata bahawa sesungguhnya ilmumenupakan ciii terpenting sumbangan tamadun Arabterhadap dunua moden, cuma buahnya sahaja yang agaklambat untuk mekar.

Kelntelektualan yangdilahirkan olehkebudayaanorangBarat di Sepanyol tidak begltu bersemarak dl bawah na-ungannya kecuall selepasberhalunya tempoh yang panjangselepas keh!langan taniadun justeru dmtelan oleh kabuskegelapan.hlmu bukanlah fakton unggul yangbeijaya me-ngembalikan cahaya keh!dupan kepada Eropah, tetapl fak-tor-fakton tamadun Islam Mg!n turut berperanandalam ertikata menabun tunas awal mencahayalkeh!dupan Eropah.

Apabila dikatakan Islam !tuhah yang menganjunkanmetode dan !lmu malta tentuhah kedudukan Mi tidak adaapa-apapercanggahan.

6. Masalahpertentanganantara agamadan ilmu me-rupakan yang sengajadlada-adakan, dan hakikat In! bo-leh diuhat dan aspek-aspekml:

Ruang h!ngkup ilmu ialah benda dan Indera sementararuang l!ngkup agama pula Ialah “barang yang d! sebahiknature, kebalkan dan kelebihan.” hlmu dan agamatidakbertemupadasesuatusubjek, oleh itu bagaimanakedua-duanyaboleh bercanggahan?

Ateuszamansekanangmencungkllmasalahyangt!dakberasas,tetap! mereka berjaya meletakkannyadi atashamparankajiandanberbincangsertaberdebatmengenai-

248

~LMU KALAM

nyapadasepanjangzaman.Meskipun Ia tldak wujud padahaklkatnya tetapi oheh kenana diganap dan disalut denganjahinan teoni-teoni, maka ramal orang tenpesonadanmenyangkabahawaIa mempakanpermasalahanyangpeHudikaji dandiselidik.

Justeru !tu apa yang d!sebut sebagal pertentanganantara!lmu dan agamasedangkankeduanyatidalt mem-punyai kesatuansubjek.

Keluasanlimu dalamIslam

7. Apabila Eropah menumpukan ilmu pada aspek ke-bendaan semata-mata,Islam tidak berhenti setakat Itusahajakerana Islammengarahkanselunuhmanusiakepadasumberlain untuk !lmu dan pengetahuan.Sumben mi ia-lah hail dan roh dan basirah.

Islam mengarahkan manusia kepada maknlfatIsyràqhlyyah atau KashjIyyahatau Ilhamiah.

2°Islam menghimpunkanaliran ilmu modendenganaluran

basar. FirmanAllah:

Ti ial : V ~ &~y..a

Teijemahan:... Sesungguhnyapendengaronpengltha-tan danhati kesemuanyaakandisoal

(SurahaI-Isrà’ 17:36)

Pendengarandanpenghihatanmerupakan asaskepa-da !lmu kebendaan!altu !lmu pencubaandanpemenhatlan.Sementarahat! pula ualah asasilmu ilham. Allah S.W.T.mengarahkanMuslim kepada ilmu percubaan dan pe-merhatian di sampmngmencani kemul!aan untuk men-dapatkanhidayat dan pengurniaanhat! yang bercahayamehalu! handasanakhlak yangmul!a, taqwa, Ikhlas, cinta-kan sesamamanusladan salmngmembantuuntuk kebalk-an dan kebajikan.

8. Apabila pandanganIslam Ieblh luas dan lengkapten-hadap aspek ilmu d!bandingkan dengantamadunmoden.

249

ISLAM DAN AKAL

makaIslam mempunya!penbezaandasandengantamadunitu khususnya tentang masalah-masalahkemahuan, niat-n!at, sebab-musabab,dorongan-dorongan danjuga arahanmatlamatdan tujuan.

Tamadun moden mengatakan bahawa lhmu tidak adahubungan dengan akhlakataudenganperkataanlain ilmubukanlahakhlak. Ilmu meng!kutkacamatataniadunmodentudak ada kena-mengenadenganyang baik ataujahat.

Tetapi Islam menjadikan asas-asasilmu bercmr!kankeba!kan. begitu juga matlamatnyamestilah ke arah ke-baikan. Ilmu dijadikan wadahpenghamp!nankepadaAllahdan ia merupakanibadatkepadaAllah,

Dan! sinI tamadun Islam mempalcantamadunyangmembawanahmatdan h!dayat, bukannyatamadunpeno-sak dan peruntuh. Furman Allah:

• V ZJ V cL3~1I&jJ....a

Teijemahan:Tidak Kami utuskanengkau kecuati Se-bagat rahniat kepadaalam sejagat.

• (Surahal-Anbiyd’ 21:107)

In!lah hakikat dahamagamaIslam samaadamelihatkepada asas mahupun tujuannya. Adapun Rasulullahs.a.w.mempakanrahmatyang d!!n!ngi h!dayat.

(9)

Akhirnya kaml Ingin mengakhmnikaj!an Ml dengan me-nyebut sebuahHadith Rasulullah yang dibawa oleh al-Imam al-Bukhari tentangbagalmanaHerqulesmembukti-kan kebenaran Rasuluhlah s.a.w.PendekatannyaMl me-lambangkan bel!au seonang yang huas- pandangan danberlapangdada. Pendekatanml tenusdihayat! ohehsemuaonang yang dianugenahiAllah denganpandanganjauh,benlapangdada, cend!k, pandanganyang tajam, berhati-hati dan insafsertabertaufik.

Abu al-Yaman mencenitakantentang al-Hakam binNafi’, katanya, “Kami d!benltahu oheh Syu!b danipada al-

250

ILMU KALAM

Zuhri, katanya,“Alcu diberitahuolehAbdullah binAbdullabbin Utbah bin Mas’ud bahawa Abdullah bin Abbasmemberitahunya,Herqulestelahmenghantarseorangutu-sanketika bellau bersama-samasatu rombonganahil-ahilperniagaanQuraisyyangberoperasidi Syam.dalamtempohberkuat kuasa perjanjian keselamatanRasulullah terha-dapAbu SuIS’an dankaum kafir Quraisy. Merekasemuadi“iliya” datangkepadanya,makabeliau pun memanggilme-reka ke majlis yangdiadakanyang turut dihadiri olehparapembesarRom. Dia pun memanggil merekadan penter-jemahnyasertatentsberkata, Siapakahantarakamu yangmempunyalkalangankeluargayangterdekatdenganlelakiyangmendakwasebagalseorangNabimi?’ Abu SuIS’anlan-tas bangundanmemberitahu,Akulah orangpaling dekatnasab denganbeliau.’ Beliau pun berkata, ‘Bawalah diahampir kepadakudan hampirkanlahsahabatsahabatnyadanjadikanlahmerekaflu di belakangnya.’(Kemudianbe-llau berkatakepadapenterjemahnya),‘Katakanlahkepadamereka,aku minta mi daripadalelaki in makaaku mem-bohongi diriku, merekamernbohonginyadan demi Allah,seandainyamerekatidak malu membohongiaku, aku punsanggupmembohonginya.’”

Kemudian apayang ditanya kepadaaku tentangnyaialah,“Bagaimanaketurunannyapadakamu7’Aku berkata,“Dia memangberketurunanbaik daripadakami.” Katanya,“Adakah ada orang daripada kamu yang berkatabegitusebelumirii.”Akumenjawab,“Tidak.” Katanya,“Apakahadadatuk neneknyadaripada keturunankaya?” Aku menja-wab, “Tidak.” Katanya, “Apakah orangorang yangmenghormatatauorang-orangbawahansahajayangmeng-ikutnya?” Aku berkata, “Orang-orang bawahan sahaja.”Katanya, “Makin bertambah atau berkurang?” Akuberkata,“Makin bertambah.”Katanya, “Apakah adaorangyang murta’d daripadakalanganmerekakeranamarahkanagamanyaselepasbeliau menggantikannya7’Aku berkata,‘Tidak.” Katanya,“Apakahkamusemuamenuduhnyasebagaipembohongsebelumdia berkata sesuatu?”Aku berkata,‘Tidak.” Katanya,‘Apakahdiapernabmenipu?”Aku berkata,‘Tidak, kami pemah satu masatidak tahu apayang diabuat.” Katanya. ‘ITidak bolehkahaku hendaktambahde-

251

ISLAM DAN AKAL

ngan kal!mah yang lain yang belum pernahaku sebut?”Katanyalag!, “Apakah kamu telahberperangdengannya7Aku berkata, “Ya.” Katanya, ‘Baga!manakah kamumembunuhnya7’Aku berkata, “Perangdi antarakanil de-nganbeliau !tu biasasahajadan dan sexingberlaku. D!amelanggarkam!, kam! pun melanggarnyabalas.” Katabe-I!au, “Apakah yang dia suruh kamu?’ Aku berkata. “Diaselalu berkata, Sembahlah Allah sahaja dan janganmensyirikkan-Nyadengansesuatu,t!nggalkanlahapayangdikatakan oleh datuk nenek kamu, dia menyuruh kamibersembahyang,benar.balk hat! danbersilaturrahim.”

Dia pun berkatakepadapenterjemahnya,“Katakanlahkepadanya. Aku bertanya kepada kamu mengena!keturunannya,makakamu menyebut:D!a itu orangber-keturunandaripadakalangan kamu. Denilkianlah Rasul-rasuldiutuskanpadakaum keturunanmereka.”

Aku bertanyakamu: Adakah ada dl kalangankamuyangberkatabeg!tu?Kamumenyebut:Tidak. Makaakupunberkata,Sekiranyaadaorangyang berkatadengankata-kata in!: “Sebelum In!, aku tentu berkata: Lelaki in! me-mangmengulang!apayang dikatakansebelumIn!.”

flu pun bertanyaengkauadakahadad! kalangan!bubapanyadar!padaketurunanraja?Maka engkaupun ber-kata, rndak.”

flu berkata,“Maka seandalnyaadadar!padakalanganIbu bapanyaItu raja tentu aku kata: Lelalci ml mahu me-nuntut tahta!bu bapanya.flu punbertanyaengkau:Ada-kah kamu semuamenuduhbel!au tidak pernahberdustakepadamanus!abetapalag! kepadaAllah.”

flu bertanya kamu,”Orang-orang ternama meng-akuinyaataupunorang-orangbawahanyanglemah?Makaengkau menyebut orang-orang bawahan sahaja yangmengikutnya.Dan mereka!tulah pengikut Rasul-rasul.”

flu bertanyakamu, “Apaka.h bilangan merekaber-tambahatauberkurang?Makaengkaumenyebutbahawabilanganmerekabertambah-tambah.”

Demiklanlah hal-ehwal iman sehlnggalahsempuma.flu bertanyaengkau.“Apakahadaseseorangdaripadaka-langanmerekayangmurtad keranamarahkanagamanyaselepasberlaku campurtangan in!. Maka engkaumenja-

252

ILMU KALAM

wab past! t!dak dan demik!anlah kehebataniman apabilacahayanyamencecahhall-hall insan.

flu bertanya kamu, “Adalcah dia menipu? Engkaumenjawab:Past!tidak... t!dakadarasulyangmen!pu.”Danakubertanyakamu,“Denganapakahdmamenyuruhkamu?”Maka engkau menyebut: “Sesungguhnyadia menyuruhkami supayamenyembahAllah dan jangan menyekutu-kan-Nya dengan sesuatu, dia melarang kaml daripadamenyembahberhala-berhala,dandma menyuruhkami ber-sembahyang,bercakapbenar dan beradapsopan (‘~ffah).Maka sek!ranyaapayang kamu katakan itu benar,makadia akan memil!ki tempat berpijak dua tapak kakiku in!(d!ber! tempat).”

Sesungguhnyaaku mengetahu! bahawa suatu harmdia past!alcanttha, tetap!aku tmdakmenyangkadia daripa-da kalangan kamu. Maka seandalnyaaku taliu bahawaberpeluangmenemuinya,past! aku alcanmenanggungse-gala susab payah untuk menemuinya. Dan seandamnyaaku beradabersamanyapast!aku mand! denganair yangd!amb!l dan bawah tapak kakinya. (Satu bentuk peng-hormatanorang-orangArab). Salam dan salawat Ice atasRasulullahs.a.w.

253

PEN1JTUP

ISLAM DAN TAMADUN MODEN

Tajuk agama dan tamadun mendorong saya untukmenegaskandi sini bahawaagamasecaraumumnyatidakmenentang sebarangkemajuan ilmu yang bertujuanmembawakebahagmaankepadamanusiameskipunkadang-kala terdapatbeberapaaspektamadunyang perlu ditolakdan dikritik. Walau bagaimanapunaspek-aspekpositifdaripadanyaharuslahdihargaldandianalisis.

Islam tidak pernah menentangkemajuan teknologiyang bertujuan membahagiakanmanusia. Aspek-aspekilmiah tidak ditentangdalam apabentuk sekalipunasal-kan ia menjuruskepadamembahagiakanmanusiasejagat.Meskipun persoalanin! agaktidak dititikberatkan,namunsaya akan cuba membawa gambarantentang kelahirantamadunmi.

Kelahiran Taniadun

Tamaduntelah lahir padamasatertentudalam sepanjangsejarah laitu kita boleh mengetahuibilakah bermulanyatarikh sebenarsesuatutamadunflu dan apakahfaktor-faktor yang membawakepadalahirnya tamaduntersebut.Faktor-faktor in! sekali gus merupakanasas-asaskepadakelatiirannya.

Kita semuamengetahuibahawapemahsuatu ketikapihak gereja menguasaiseluruh dunia Eropah dengansepenuhnyaialtu tidak dilakukansesuatuperbuatan,atautidak adamatlamatuntuk sesuatuperintahatautidak ada

ISLAM DAN AKAL

perkarahendakd!bmnaatau diruntuh, juga manus!atidakmelaksanakansesuatuarahanataumeninggalkannyaIce-cualm terleb!h dahulu meminta lz!n gerejadan orangaiim.Malangnyaorang-oranggerejadanorang-orangaiim !ni te-lah menyalahgunakankuasamerekadenganmenubuhkanmahkamah-malcamahpemerlksaan(Mahiikirn al-Taftistd.

Orang-orangEropahdanKristlan sendirl telah begitubanyakmenulis tentangmahkamah-mahkamahpemerllc-saanIn!. Merekamengganibarkannyasebagal!nstitusiyangsangatkejamdanganas.Peng!kutKatholik danProtestanmenulis,begitujugaorang-orangInggerisdanPerancissertatokoh-tokohKrist!an semulanya menulis tentangnya.

Merekamenjelaskandan menyatakanbahawakeza-IlmanyangmeneengkamEropahpadamasaitu telahmenlm-bulkan kegempanan.Tetapi kegemparanin! cuba d!arahkepadamenyedarkanhakikat kemanuslaandl kalanganorang-orangKrlstlan.

Para pemimpln tamadunIn! menegaskanbahawamanus!amempunyaifizikal dankeperlbadlannyayangter-sendir!. Ia mempunya!kemainpuan,kedudukandanhargadirt yangildak dipert!kalkan.Justeru!tu setlaporangmesHmendudukitempatyangsesualdengankedudukannya.

Dan sini tlmbullah lstllah “kemanuslaan”yangmenja-dl cml utama dalam tamadunIn! dansekall gus Iah!rnya“pengagunganmanusla.”

Tetapiapabilamerekadenganpenuhsemangatmem-perkatakantentang “manusia” (insãn) danmenolak sertabenci terhadaporang-orangagama,makaperkataan“ma-nusla” dl kalanganpanapemimpln merekadifaham!dalamerti kata terpisahlangsung danipadasebaranghubungandengantuhan dan sekall gus tidak ada apa-apakaltandengangerejadanagama.Denganperkataanlain yangkitasebut sekarangin! !alah “pem!sahanagama daripadapemermntah.”

Manus!a semest!nyabebas pada kedudukandansikapnya terhadapagamadanketuhanan,juga terhadapnas-nassuetdangereja.Kesemuanyaml mestilahtundukkepadamanusia,bukan manuslatunduk kepadanya.

Manusla mempunyalalcal dan kelojlkannya yangtersendiri. OIeh !tu manusia mesti berperanandenganmenggunakanakal pemikiran danlojlknya sendlrl.

256

ILMU KALAM

Bayangkanjika adasatu kumpulan yang dihalakanpedang di sekelilmngnya bertujuan untuk membunuhsemangatmereka.Kemudlankumpulan mi bertindakdanberjayamerampassenjata!tu.Apakahflk!ran tentangsenja-ta !tu danterhadaporang-orangyangmembawanya,begitujuga terhadappihak yang menjadi ancaman itu? Tentupeniiklrannya !tu paling kurangnya tetap menentangdanmencabar,bersemangatuntuk menentangdan mencabarbahkan kadang-kadangmempunyal perasaansebagalperbuatan yangganasuntuk menumpahkandanah.

Beg!n!lahkeadaannyapadapermulaantamadunmo-den. Para pemimpmn mereka maim membebaskandir!sepenuhnyadanipadaagamadan pem!mpln-pem!mpinnyasupayasetiap mereka dapat mengamb!1tempatnyayangsebenarsebaga!seorangmanuslatanpaditentang.d!tlndasdandlganggugugat.

Ketika saya berkata: “Kemanusiaan” (insãniyyah)Iamenjaditidak tentu arab keranamaknakemanus!aanItutelah digarapdalam suasanaberlakunyapenindasandankeadaanmi mengundangsatubentukpembelaanyangber-tolak daripadapandanganterhadapmanuslaItu yang ka-dang-kadangdianggap“sue!” lalu d!agung-agungkanataudlber! simpat!. Justeru Itu sayaleblh lega menggunakanmstilah “keorangan” (basyariyyah). Penggunaanlst!Iah ba-syariyyah27in! adalahIebth tepatdansesuaidenganmak-sudyangsayakehendaki tentangkelahiran Revolusi Ero-pah atau tamadun Eropah serta pendlrlannya terhadappanapemimplngereja.

Memangterdapatpemtsahantaraagamadanmanusla(basyaflyyah) dalam dua aspek yang berbeza. Manus!amahu menghadapiagaina dan membebaskandir! sepe-nuhnyadart segi asalusul. perlalcuandansistem-sistem-nya. In! akanmenjuruskepadapembebasanmanuslayangsepenuhnyadaripadasebarangkaltandenganaspekrohanidalainkehidupannya.

Tamadun miii atau waIcIl-walcilnya seolah-olahkehi-langan arah. Mereka yang menyokongtamadun ml me-maling-malmngIce kIni dan Ice kananmencani-eanlasalusuldan kaedah-kaedahyang boleh dijadilcan tents kepadasistem kehidupan mereka.Mereka maslh tertanya-tanyaapakahyangboleh mengamblitempatagama?

257

ISLAM DAN AKAL

Sesungguhnyaagama merupakan sistem sosmal,perundangandan akhlak. Apakah yang boleh mendudukitempat in! yang menganjurkansistem-smstemtersebut?Selciranya kita Ingin membebaskandir! daripadasistem-sistem tersebutkerana !a sistem agamayang kononnyadikemukakan oleh pemimpin-pemimpmn gereja selakupemimpin-pemimp!nmahkamahpemeriksaan,malcaapa-kah sumber-sumberdan punca-puncayang boleh kitamanfaatkan sekiranya kita mahukan kedamalan untukmasyarakat.

Sumber-sumberin! walau bagaimanapunterbahagikepadaduasahaja:

1. Akal dart sudut“di sebaliktabiah” (rnàwaràa1-tab~’ah).

2. Hat! (dwn(ddad sudutakhlak.

Tamadunmodendalamhal metafizilca menggunakanalcal, sementaraakhlakmenggunalcanhail (dain&). Olehituakallah yang mengasaskanmetafmzika dan hati pulamerupakantempatrujukankepadaakhlalc.

Tetapi ... alcalser!ngtersasul,kerana ia berbeza-bezadi antaraseseorangdenganyang lain meng!kut kemampu-an, suasana setempat. masa, tempat, kebudayaan.persekitarandansebagainya.

Hat! (damir) juga dipengaruhiolehpelbagalfalctor. Iaadalahkesandaripada keadaansekitar, kebudayaandansuasanahmdupseseorang.Ia bukanlahma’slTtm(terselamatdaripada salah dan smlap). Anggapan ia rna4süm merupa-kansatufikiran khurafat,sebaliknyakalauiabebasdarmpadapenguasaanaganiapula. ma akan diruntun fasâd (rosak).Justerubalk bumknya adalahbergantungkepadakeada-an perselcitanannyaiaitu dalam erti k4a jika keadaanpersekitaranitu balk makabaiklah damtritu danbeg!tulahsebaliknya kalau persekitaranitu jenayah makajadmlahdamir itu juga menyukaijenayah.Denganperkataanlain,darntr malah anak kepadapersekitaran(bi’ah). Sekiranyapersekltaran itu Eropah maka damir pun Eropah danbeg!tulah kalau seandalnyapersekitanan!tu Timur makaclamir pun ketmmuranjuga.

Jelas bahawa dumb- orang-orang Eropah tidak

258

ILMU KALAM

berkenaandenganpenyembelmhanyang diharuskanolehmerekaterhadapsebarangkawasanyangmerekakuasal.Tetapi dm smnikita boleh mengq!yaskanbahawadamir mere-ka sememangnyamengharuskanpenyembelihan,meme-rasugut danmenjajah.

Justeru itu tidak adaapayang dmsebutsuatu bendayangtetapselamatterpeliharayangnamanya“damir.” Tidakadapersoalan-persoalantentangmetafizika yang disepa-kail oleh akal. Pempupusanakal danpempupusandumb-boleh berlaku.OIehitu apakahjalan keluaryangsebenar?

LegendaTeori Peningkatan Manusla(al-Tatawwur al-Insàn)28

Tokoh-tokoh tamadunberpendapatbahawauntuk men-dapatkangambaranyang tepat. mereka perlu berpegangteguhdenganteori peningkatan.Apabilamanusiamening-kat, tIkiran-flkirannya pun turut meningkat.Masalahyangsebenarbukanlahmasalahsalahdan smiap,tetapimasalahpenmngkatanyang berkaitan dengan Ilkiran-fikiran danpergertman-pengertian.Mereka t!dak kekuranganapa-apawalaupun banyak melakukan kesmlapan— selagm masihberpegang dengan kehendak undang-undang bag!peningkatanitu, manusiayang mengakubertamadunin!menyem supayaagamadmpisahkandart negara.Tatkalaberlakunyapemisahanin! kerajaansendmri mula p!ncangkeranaakal tersebut terpaksad!jadikan sandanandalammenghadapmmntitusi-instmtusi agama dan sosmal. Apabilakerajaanitu menyandarkans!stem-sistemakhlak kepadadamfr,Iatampil menciptalegendapenlngkatankemanusiaantentangperkarayangberka!tandenganpemikiran.

Perkataan“penlngkatan” (evolus!) mi merupakanba-rangansihir yang merekacubaberpautdengannyauntukmenyembunyikankelemahanakaldandarnErkemanusiaanmereka. Kebenaranmutlak inilah yang telab menjadikanseseorangitu mencarl-caridenganalcalnyadalamperkara-perkarametalizikadanmencaii-caridengandamfr dalamhal-hal yang berkaitan dengan akhlak? Mereka cubamenyembunyikan semua kelemahan in! dengan teori“peningkatan.”

259

ISLAM DAN AKAL

Hukum Muktamad Tidak Ada Peningkatan

Sek!ranyakita mengembalikanteor! penlngkatanmu padapen!laian agamadan alchlalc. kita past! bertanyaapakahmaksudnyayangsebenar?

Apakah maknanyateori peningkatanmiii apabmlakitajadlkannyasebagalsatupemikiran seearaumumnya?

Fikiran penlngkatanliii sebenarnyamengulangkem-ball sejanahsilam (süfsatd’iyyah) yakni kemball kepadapandangan-pandangansilam ahli-ahll Yunan! (süfsata’iy-yahsalahsatudaripadanya).Makna“pen!ngkatan”mi !alahildak adadi sanasatupersoalanpem!kiranyangmenlngkatdanpen!ngkatanin! tidakberakh!rpadamana-manatahap,ma sentiasanisbi (relatmf), nisbi yang mutlak. Justeru itukesilapansentiasaberlaku.Kesmlapanin! senilasakekaldantmdakadaubathyaselagmkita menerimateori mi yangber-pegangdengan“segala-galanyanlsbi” dan“menlngkat”, tan-pawujud sebarangketetapan(tho.bat). OIeh itu samaadaagamamahupun akhlalc, kedua-duanyatetap nisbi dantidak mempunyalketetapan.

Seklranyakita anjurkan pemlkiran merekain! Ice da-lam agamadan alchlak bermaknakita haneurkankedua-duanyasekall.

Pemikiranhim yang sermngkita dengardaripadaorangramaisebenarnyasangatlahasingkepadasesetengahorang,danmerekatertanya-tanya:Kenapakahagamatidak bolehmenmngkat?

Seandainyaandabenar-benarmemahami“peningkat-an” danmemahamihakmkatagama,pastiandamengetahumbahawa agama tidak pemah mener!ma flkmran “penmng-katan” !nl.

Penlngkatanpemlkmranbermaknasentiasaberubah-ubah danipadasatu keadaankepadakeadaanyang lain,satu permasalahanyang ildak pernahtenang dan diam,keranaIa “nisbr, danmerupalcanalmranSophIst yang di-warisi daripadazamanYunanl. Satupengembaliankepadazamansilam yang tldak mempunyai agamayang thdbit,tidak mempunyal nmlai alchlalc yang thuibit. Agama danalchlakdl kalanganparapendukungSophistpadawaktuItuadalahnisbi dansentlasaberubah-ubah.

Ia bukanperkarasuel danbukan isu-isu besartetapi

260

ILMU KALAM

segala-galanyaadalah n!sbi dan selalu berubah-ubah.Justeruitu ma menghapuskanagamadan akhlak.

Sangatmenyed!hkanbetapafahamanmi beijayame-resap masuk Ice dalam ajaran agamadi beberaparantauIslam. Justerufahamanin! sangatbahayamakaperhatianser!usperlu diberi untuk tujuan menghapuskannya.Sayasuka memberikanbeberapaeontohsupayak!ta benar-benanjelas tentang fahamanui.

Saya pernahmembaca satu reneana dalam sebuahmajalah di mana penulisnya berkata: Than Syemkh(...) se-orang tokoh yang rnoderatedan luas pandangan,(tandakehebatanpada pandanganpenulismtu) — malahThanSyeikhberkenaan mengadalcansembahyangghaib Ice atasroh se-orang insanyang disebut sebagam“tmdak menganut! agamaIslam.” Dalam hal liii kita boleh pastikan bahawaThanSyemkhulama’ besarItu tidak berbuatdemmkiandan tidakmengharuskannya.CumapenulisItu yangjahil tentangha-kilcat-halcmlcatagamayang ildak berubah-ubahmengikuthawanafsudan perasaan.Dad sudut yang lain pula jelasterlihat wujudnya bahayakepadaagama apabiladibawamasukfahamanpenmngkatanItu leb!h-lebih lagi apabila di-tulls dan diulas oleh orang-orang yang eetek pengetahuanagamanya dan tidak dapat memahami agama Allah se-bagalmanayang dmkehendaki. Contoh-eontoh lain:

Kltasemuamenghormati al-SyeikhMuhammadAbduhyang berpendapat bahawa fahaman penlngkatan(tataw-wur)sememangnyatersebar luas di seluruh pelosokEropahbahkandunma seluruhnya.

Fáhamanin! — seperti yangdilihat seearazahmn- adalahbereanggah dengan ajaran-ajaran yang memberitahu ba-hawaAdam !alah orang pertania yang wujud. Allah men-jadilcannya danmelengkapkannyasertamemberitahukepadamalaikat tentang kedudukan Nabi Adam dan sekali gusmengarahkan para malailcat supayasujud kepadanya.

A1-Syeikh Muhammad Abduh berpendapat bahawaeerlta-cerlta dl atastmdaksesualdenganfahamanpen!ngkat-an yangdidakwa him. Oleh itu apayangbelmau buat? Beliaumenyebut kemungkinan tnt. Justeru itu Ia membolehkankita menta’wilkannya mengikut kemahuan kita dan kitasebenarnya dalam hal m~~itldak berminat untuk merlng-

261

ISLAM DAN AXAL

kaskarmyakerana!a boleh membukaruangmenta’wmlkankepadaorang ramam yang pasil menokok tambah sesukahail, yang sejengkalmenjad!sehasta.

Syemkh Muhammad Abduh cuba mentafsirkanperbezaanrisalah-risalah dan Rasul yang sffih berganilbermuladaripadaMusa, Isa dan Islam denganr!salahma-s!ng-masingsebagaiperkembanganatau peningkatanta-hap-tahapkemanusmaan.Dia berpendapatbahawamanu-sia padazamanNab! Musa berpegangdenganinderadanjusteru !tu rmsalahNabiMusaadalahbersifatltissi (Indera).kemudianbaharulah manusiamen!nglcatkepadaperasa-an sebagammanayang dmperl!hatkanpadamanusiazamanNab! Isa. Maka risalah Nabi Isabersifatperasaan(‘atifah).Keadaantahapmanusiayangmen!ngkatdarmpadaljissi Ice-pada‘dt![ah (perasaan)tentsmeningkatkepadaakal.MakaakhirnyarisalahNab! Muhammads.a.w.bersifatakl!ah.

Saya berpendapatmanusia tidak menlngkat tahapdemi tahap seumpamaml. Manusia, di manasahajakital!hat, bila-bila masadanapamasyarakatpun adalahterdmddaripadat!ga aspekiaitu mndera,perasaandan akal. Tetapipemikiran “peningkatan”yangcubamenjuruskanmanus!akepada evolus! mi mengatakanbahawa perkembanganseseorangitu selesalapabila!a menguasalorangramaidanorangrama!tundukkepadanya.Merekamemasukkanteor!!n! ke dalam lautan agamadan mnilah yang merosakkanbanyak perkara.Kita kembali semuladanbersimpat!de-ngan al-Syemkh Muhammad Abduh. Kita menglcriilknyameskipunkita beradadalamkawasannyadengankeyalcun-an bahawabe!iau !alah seorangyangberlapangdadadanjauh pandangansepertiyangkita ketahu!bel!aut!dak me-rasaiapa-apadengankriilkan in! dankita pereayasekarangbelmautentsbegitu.

Kita beralih pula kepadaseorangtokoh lain yang kitaagungkan dan kita hormati !a!tu Muhammad Iqbal. Ice-tokohan dan jihadnya terhadapIslam dan umatnya tidakpernahdipertikaikanoleh sesiapapun.

Tetapidalampada!tu bel!aut!dakdapatbebasdar!pa-da pem!kiran “pen!ngkatan” in! dalam beberapapersoalanyangberkaitan.Sesiapayangmahubolehlahmerujukkepa-da beberapapandangandan falsafahnya.

262

ILMU KALAM

Waha!tuan-tuan,tuan-tuansemuamengetahu!baha-wa agama !alah aq!dah, alchlalc dan syaniat. Gambaran“peningkatan” dalamaqidahboleh dimisalkanbegini: Harmin! kita berkata:Thhankita satu ... kemudmanbesokpula,MahaSue!Allah darmnya... Tuhan itu dua?!

Gambaran“peningkatan” dalam alchlak pula seolah-olah kita berkata bahawa kebenaranpadahart in! malahsatukelebihan,sementaraesokpulakita berkatakebenar-anitu adalahkehmnaanatau!a t!dak lag! dikira balk atautidalc juga buruk.

Jelas kepada anda semua bahawa tmdak ada “pe-n!ngkatan” dalampersoalanaq!dahdanjugaakhlak.Tetap!yang berlalcu kesamaranpada sesetengahorang adalahtentang perkembanganatau penyesuaianpada pelaksa-naan syara’, yang menimbulkan keraguan terhadapke-samaranin! ialah kedudukan“pmntu ~EthdC.29Umum mel!-hat selagi wujudnya y(ihLiuI dalam tashr~’(perundangan),maka maknanya terdapat keadaan berubah-ubah(perkembangan).Orangyangberkatami sebenarnyaildakmemahami maksud ‘4~tihad” !tu dan walaupun bel!aumemaham!nya.bel!au berpura-purajahml. Makna “gtihizd”dan hakikatnyaialah suatu percubaanyangbersungguh-sungguh dan terus-menerusuntuk menuruti apa yangdmlakukan oleh Rasulullah s.a.w. dan meletakkan segalamasalahbarn dm bawah kaedah-kaedahsilam yang di-rumuskandarmpadasabdaRasulullahs.a.w. dan danmpadaal-Qur’an. Ijtihdd ildak mempunyaimaknalain selamnyangdipaparkanml.

SemuaMujtah!d, al-Imam al-Syafi’!, al-Imam Ahmadbmn Hanbal, al-Imam Abu Hanifah danal-Imam Malik me-negaskanbahawaseklranyaHadith itu sah makatmnggal-kanlahpandanganakuitu. Maksudnya,apabilapandanganitu sudahdikmraselan!dengankalamRasulullahs.a.w.tmba-t!ba selepasitu didapatm ía salah keranakalam Rasul itutidak bermaksudbeg!tusebagalmanayangdifahami, makakalam danpandangannyatidak adaapa-apanilal lagi dansekali guswajiblah diilnggalkan dan diketepikan. seba!mk-nya diturut! kalam Rasulullah.

Justeru !tu. ildak mempunyal penmngkatandaripadamasaIce semasa.Akal adalah sebaga!sumberkepadase-

263

ISLAM DAN AKAL

suatu yang di luar nature (metafizika) sementaradamb-pula ialah sumberkepadaalchlak.

Semuami merupakanhal ehwal makhluk yang se-tentangdenganketuhanandanjuganas.Oleh itu tamadunmoden bergantung kepada prins!p dan kaedah-kaedahkemanus!aanyangmenjurus kepadaterbentuknyapelba-gal sistemsosialdanakhlak yangmenelurkankepmncang-an-kepmneanganyang berterusandan in! sememangnyatelah diduga kerana keterbatasanakal pemilciran manu-sia yangsed!atermaiclum.

Halcikat !ni didedahkanoleh al-Qur’an dengantafsmr-an dangambanannyayangsangatmenadk.F!rmanAllah:

— ——— — — — — ~ . _

~ ~ ~3~z~iflU ~

S~__ ‘~ •e —

~3’~J V~2’iZa~Ja~JE~3iJ4L: j~2 i~�=~iiji~

Vi - Va ~.,I V ~ s,,,..~

Tell emahan:Dan bo,ealahkeatasmerekakhabarberitaorang yang tetah Kami datangkan kepadnnyaakanayat-ayatKanii rnaka orang jUt tersisihdaripadanya,maka syaitanmempengaruhinyamnkajadilah in cia-ripada kalanganorangyangsesat.Dan kalaulahKamirnahupastiKami mengangkatkannyatetapiLa kekoldibumldan La terus diruntunotehhawanafsunya.Ia se-pertUahseekoranjingyangmenjetir-jetir llciahnya(apa-bUtt bersamakamuataukamurneninggalkannya)....

(Surahal-A’ràf7:175-176)

Sayaakanterangkanayatin! seeararmngkas:Ayat-ayatAllah In! dikelmllngi oleh manusia danmpadasegenapsegm.Langlt, bumi, pokok-pokok. sungal-sungai,bukit-bukau,lautan,bmntangdanbulan,kesemuanyaadalahsebahagiandaripadatanda-tandakebesaranAllah S.W.T.ClptaanAllahyangsangatkemasrapiml dlsakslkanolehmanus!adi manasahajamerelcaberada.Kesemuanyamelambal-lambailcan

264

ILMU KALAM

keagungandankebesaranAllah. Malangnyaadamanuslayang tidakmahumengakumdantidak beriman.Penampmlanibadat insllãkh (ters!sih) dalam ayat al-Qur’an tersebutyang memaparkanpengertmanyang sangat halus danmendalam.

Mereka cubamenytsihkan diii danipadanya,sedang-kan !a melekat padamerekabagaikankullt yang melekailjasadseseorang.Penyismhanmerekaitu menyanggahifitrahdansistemsemulajad!. Merekamenyismhkandir! danipadalautan ketuhanan, bertmndak keluar danipada khemah-khemahketuhanan,bertukardaripadaseoranghambaAl-lah menjad! pengikut syaltan dan sya!tan pasil mudahmempengaruhiorangyang nielakukanangkaraii. Syaltanmenyerangmerekadengantentera dan agennya.Jadilahmerekadaripadakalanganorang-orangyangsesat.Seandam-nyaAllah mahukanmereka.past!Allah mengangkatmerekadengantanda-tandakebesarannya,tetapmaibdatangdaripa-da mereka sendiri yang tersisih dan jatuh tersungkur kebumm. Tidak syaic lagi bahawa“tersisih” in! adalah satugambananyang sangatjijik dan hmna. Mereka in! !alah“komunis” danmengmkutparapengikuthawanafsusend!ri.

Tldak dmraguibahawayang menuruti hawa nalsu itumalahFalsafahWujudi. Samaadakomun!smahupunpeng-anut wujud!, mereka seperti anjing lapar yang senilasamenjelir-jelmnkanlmdah.Lidah dijelmr-jelmnkantidak kmrasamaadakita membawanyaataumemb!arkannya.

Komunis segala-galanyaialah “benda.” Terperosokmenjunamke bum!, meskipunAllah meluaskanrezekmnyanamun dia tetap kesempitan juga. Apabila Allahmenyemp!tlcanrezeklnya, dma tentu sulcar mendapatkankeyaklnan dengan sesuatuyang bers!fat rohanm. Benda,berapabanyaksekalmpunseseorangmemperolehnya.akantetapgagalmemuaskanhatmnya;begmtujuga denganorangyang mendukung fahaman wujudi. t!dak pernah ber-puashail.

Ia memillh hawa nafsu sebaga!ikutan, wujüd4jyaktidak lain tldakbukankeeualmsatuailnanyangmengmkutha-wanafsusemata-mata.Ia tidakberpegangdengansebarangkedamalanyangmember!ketenangankepadanya.Ia sent!asadihlmp!t dengankesempitanhmdupsamaadahmdupnyakin!

265

ISLAM DAN AKAL

dalambahagiaataumeranabaga!kananjing yangmenjelir-jel!rkan lidahnyaataumenyalak-nyalaktanpasebab.

Tamaduntnt beralthirdenganmewarmsis!stem-s!stemyangtidak melihatkecualimanusiayangterhuyung-hayangdan ildaic berguna.kepadakomun!s danwujudi, yangpen-tingnya !alah mereka!angsungdan secaratotal terp!sahdarmpadaalamketuhanan.

S!stem-sistemmi tidak adahubungandengantalman-talian suemyangterselamatdar!padasalahdans!!ap(‘ismah).Ia sentiasaterumbang-ambingdanberubah-ubah.Kalaupun!a terlaksanasecararelatmfnyatetapi dipaksadenganan-camanbes!, senapangdansenjata,pembunuhandanpeng-al!ran darah,suatumanifestasidar!padapenolakanaspekketuhananyang tidak mengenalmselaln bermamnbesi danapi selakualat perempuhmenegakdan mempertahankans!stem-smstemyang dmcmptasendiri !tu.

Demikianlahasas-asasdansumber-sumbertamadunyangberorentasikanakal dankemud!andamir (hati) yangmeneiptafahaman“peningkatan”yang akhmrnyamemben-tuk s!stem-s!stemtersebut yang menyelewengdarmpadalandasannyayangsebenar.

Justeru itu, agamat!dak menentangkemajuanyangbertujuan membahagiakanmanusmasejagat. Hak!kat mummenjadmpegangankita.

ISLAM

Kita memb!ncangkantentangIslam danperkataan“Islam”itu sendiri membawapengertmanbahawaagama!ni adalahbenandmturunkandads!slAllah. Islambermakna:PenyerahankepadaAllah padasetiapperkara,gerakgeridanurusanse-luruhnya. Ayat suemal-Qur’an menggambarkanhakikat in!:

2L)j

— ,.A’Co “,,, ~— — , — — —

~iT ~l :1 ~L~I ~

Terjemahan:Katakanlah sesungguhnyasembahyang-

ku, tbadahku,1tidupkudun matikukeranaAllah, Thhan

266

ILMU KALAM

semestaalum, tklakadabaginyasekutudandemilcinnLW aim diperintahkandun aku adalah orang pertarnadaripada kaumMuslimin.

(Surahal-An’àm6:163)

Gambaran al-Qur’an in! sangatlah menar!k danmendalam. Penyerahankepada Allah ertinya masuk kedalam skop ketuhanan,menjauhkandir! danipadahawanafsu dan syaltan. La adalah penyerahanwajah kepadaAllah. Hakikat in! berbezadenganskopketuhanansepert!yangdikehendakioleh komunis danwujudi.

Islam mempunya!kaitan rapatdengansistem-sistemyang terselamatdaripadasalah dan smiap (‘Lsmah). Lantaswujud akhlalcdanperundanganyang ma’sümsepenuhnya.tetapi penyerahankepada Allah tidak sekadar denganpengakuansemata-mata,ia menuntut satu perkara lag!!aitu jthad” dan kesinambunganpeijuangandemi kebe-naran, kebalkan dan men!nggmkankalmmahAllah. Sekira-nyajthad ildak wujud demm Islam, maka Islam juga t!dakwujud. Seseorangyangtidak pemahbeijihad demmkeranaIslam yangd!anutlnya. maka dma bukan seorangMuslim.Justeru itu jihad perlu dan sekall gus terarah kepadamenjadikanmnsansebagalseorangyang rabbàni atau!lah!(yangmelaksanakanpermntahAllah dengansepenuhnya).

Tetap! apalcahlandasanyang dianjurkan oleh Islamuntuk menjad!kan seseorang mtu insan rabbãni?Sesungguhnya:

1. Allah menjammnrezekmnyadan

2. Allah menetapkanajalnya.

F!rman Allah:

.a- ~ —C’.—

tT Z~I:c~ cL,l,.sJI k~,—

TerJemahan:Dan di langit ada rezeki anda dan apayangandad4anjikan.

(Surah al-Dhñriyàt 51:22)

Dan keranakelemahan,kesmbukandankesungguhan

267

ISLAM DAN AKAL

kita mencar!rezeki,Allah menegaskanjamlnannyatentangrezeki. Fmrman-Nya:

~ -~ - -~ —~— —~-p—— ~ —

T r ~l a ~L~L~JI ~

Terjemahan: Maka demi Tuhan langit dan bumi.sesungguhnyaLa adalahYangMahaBesarsepertiyangengkauperkatakan.

(SurahaI-Dhàriy& 51:23)

Allah menetapkanajal dan membawabidalan yangsangatjelas: MalcasektranyaKami andaikanmanusiaber-adadl dalam petl besi sedangkandia telah ditulis sebagalmail terbunuhmakadia akankeluardart pet! besi Itu un-tuk menghadapipembunuhanitu. Firman Allah:

— —— ~ ~ ~ —* .— ., _,__~_J

—— ~ 1—.-.).~—---. .~ -

~JI

- )_• -

r~jj~J~ ~5- — ~5

~

at ~ : T ~ JI ~

Terjemahan:Kemudian sesudah (kamu rnengalamikejadIan)yang mendukacitakanitu, Allah menurunkankeparla kamuperasaanaman tenteram,Laitu rasa me-ngantukyangmetiputi segolongandaripada kamu(yan~teguhimannyalagi Lkhlas).sedangsegotonganyang1c~yang hanya menlentingkandin sendiri. menyangkaterhadap Allah dengan sangkaanyang tidak benar.seperti sangkawiorang-orangJahiliyah. Mereka ber-kata. “Adakah bagi kita sesuatu bahagiandaripada

268

ILMU KALAM

pertotongankemenanganyangdganjtkanitu?” Katakan-(alt (WahatMuhammad): ‘Sesungguhnyaperkara(yangtetahdffanjtkan)1W semuanyatertentubagiAuaii. fl)lalahsahajayangberkuasamelakukannyamenurutperaturanyangditetapkan-Nya,I.“Merekasembunyikandalamhaltmerekaapa yang rnereka tidak nyatakankepadarnu.Merekaberkata(SesamasendId): “Ka(au(ahadasedikttbahagiankita dartpadapertotonganyangdffanjfkanflu.tentu!ah(orang-orangikita tidak terbunuhdi te,npattnt?”Katakantah(wahatMuhwnmo4l,Kutankamuberadadirumah sekailpunnescayaketuarlahjuga orang-oran.gyangtetahditakdlrkan (olehAflah)akanterbunuhfbi ketempatmutt masing-masing.”Dan (apayang bertukudimedan Perang Lilnul Itu) dyadikan deli Allah untukmengujiapayangadadi datum dada kamu, danuntukmembersihkanapa yang ada dalam butt kamu. Danirigattah, AUah sentiasa mengetahutakan segala (1sthaLt) yangada di datumdada.

(SurahEdt-‘Imfan 3:154)

Oleh keranaajal sudaltd!tetapkan,rezeki sudahdija-mm, maka hendak ke mana lag! dan pastilah hala caramenuju sepenuhnyakepadaAllah S.W.T. denganapayangandamiliki, andarasaldan andaingini.

Sikap in! bukanlah suatu kemalasankerana segalaamalan adalah ibadat selagi mengarahkankepadaAllah.Segalapergerakananda,juga kesepianandadanjlwa ragaandasekiranyamengarahkepadaAllah merupalcaflibadat.Pembantumakmaldi dalammakmalnyajugadlkira bertha-datsekiranyakerjanyaitu keranaAllah,begitujugapekerjaanindustri dalam industrinya juga dikira berthadatkepadaAllah sekiranyabekerjakeranaAllah. Sesiapayangberhij-rah kepada Allah dan rasul-Nya dengan pekerjaannya,pertukangannyadan kedudukannya.maka penghijrahanitu menuju kepadaAllah danrasul-Nya.Allah akanmem-berikanpahalaterhadapperbuatannyaitu.

Apabila rezeki sudat dijamin Allah dan ajal ditetap-kanolehAllah, makatidaic hamswujud sebarangkeuzuranbag!seseorangMuslim untuk tidak bekerjaataumalasataut!dak arif dancergas.

Contohyang ideal dalamhal mi yangperlu diteladani!alali Rasul kita, Nab! Muhammads.a.w. yang tidak per-nat jemu berjuang dan tidak pemahberundur daripada

269

ISlAM DAN AKAL

jihad. lnilah contoh yang wajib dl!kuti oleh orang-orangyangberputusasadenganjthad.

Tetapi kenapakahperlunyabelihad? Dan kenapakahperlunyaberjuang?Rlsalah Islam telah d!pertanggungja-wabkankeatassetlapIndividu Muslim. Ia bukantanggung-jawab al-Azh&°sahaja.FirmanAllah:

S~-.1~2~31~• V R~I V i çLj~1P~jy~a

TeI:jemahan:Dan tidaktah Kami utuskanengkauke-cuali membawarahmatkepadaseturuhalam.

(Surahat-Anbiyà’ 21:107)

Rahmatkepadamanus!aialahmengeluarkanmerekadaripadagenggamansyaitankepadanaunganAllah S.W.T.dan mengeluarkanmerekadar!padakeadaansukaberpe-rangdanbergaduhkeranahartabendakepadamenghayatipersaudaraan yang penuh kemesraan dan kasih sayangyangmenyeluruh.RlsalahIslam yangbereirikankemurah-anhail dankasihsayangsebagaimanayangdianjurkanolehAllah melalu! sistem-s!stemdan prlnslp-prins!p yang di-pertanggungjawabkankepadakita selaku sebalk-balkumatyang dilah!rkan kepada seluruh manusia, untuk me-negakkannya. Seanda!nya k!ta tidak melaksanakantanggungjawab101 terutamanyadalam menghadapltama-dun moden dewasaml, malcakita bukanlah dilcira umatIslam atau sekurang-kurangnyadengansikap negatif itu,kita tidak termasuk daripadakalanganorang-orarigyangsentiasamengingatiThan punyarisalah Islam yangMahaSuel.Kitajuga tidakdapatberbanggabahawakita daripadakalanganorang-orangyang membawarlsalah penyayangdan iisalah rahmatdanhidayah.

KebanggaanMuslim denganAgamanya

Sebenarnya seseorangMuslim wajib berbangga c1~nganagama yang d!anutlnya dengan peraturan-peraturan yangd!anjurkan olehagamadan denganRasul serta ummahnya.

Tanpa bermalcsud untukmenimbang! danmenilai kita

270

ILMU KALAM

bolehmellhatmisalnyaseorangsyeikhyangdthormail, Nab!Nuh a.s. yang menghabiskanusianyamenyerukaumnyakepadaAllah yanghanyaberakhirdengankejayaansekadarmemperoleh hasil yangboleh memenuh!is! sebuahkapal.

Sementara Nabi Musa a.s. pula, apab!la hendakber-perang. kaumnya berkata kepadanya seperti yang dijelas-kan dalani ayat:

____M__ )i—C.—J.~ _—-——

— ..,_ — —— —— , —4. ‘)J-3LAUi~3j4!

Vt ~ :c sj3UI O)y..J

Teilemahan:Wahai Musa sesungguhnyakami tidakakan mernasukisetagi rnereka berada di dalamnya.Maka pergitah engkauberdua, sesungguhnyakami disini dudukberpetuktubuh.

(Surahat-Ma’Idah 5:24)

Daripadagainbaranal-Qur’an yangamatmenarikmikita mendapat!Nab! Musa begitu berusahadan berjthadmengajalckaumnyadengandalcwah,bimbingandan nasi-hat; kemudian menlnggalkan mereka dan pergl mendaliu-lui mereka buat beberapa ketilca. Maka Allah pun meng-utarakan finnan-Nya:

~—— —~—g~4~

At - AT t~I:T. 4,

Tel:jemahan: Dan apakah yang membuatkankamuterburu-burumeninggalkankaummu.wahaiMusa, ber-katatahía (Musa)rnerekasedangmenyusuliakudanakupun bersegerakepada engkauwahal Thhnn supayaengkauredo.. - -

(SurahTa1u120:83 - 84)

Malta kat{milah (Musa) pun memberitahu bahawakaumnyaItu adalahmerekayang menyusulibeliau tetapirindu dan kasih (kepada Allah) yang mendorongkannya

271

ISLAM DAN AKAL

berbuatdemikian (meninggalkanmereka).

.~. i~~:-- ——4 ~ itl

At Z~l V 4,Terjemahan:... Akucepat-cepat(segera)kepadaEngkauwahai ThhankusupayaEngkaureda(kepadaku).

(Surah ~&1th20:84)

Sungguhmenarikayatin!. Lthatlahkepadasatubentukd!d!kan (tarbiyyah) yang bijak denganpendekatanyanglunak yang seolah-olahia berkata: Engkau tidak bolehmenghukumhal dalcwah dengancarapertimbangansen-dirt tetapiengkauhendaklahmenghukumdenganmenemuiAllah demi mendapatkeredaan-Nya.

c.c ~ .~— —

A~ ~I V • 4..L ~Te~jemahan:Din berkata. ‘Maka sesungguhnyakamitelah rnemfitnahkanengkausetepasengkaudun mere-ka tetahdisesatkanotehat-Samlri(YahudQ. “MakaMusapun kembati kepadakaumnyadalam keadaanmarahdan duka....

(SurahTa”” 20:85)

Apabilakita lthat kepadaNab!Isaa.s.klta dapail Nab!Isa semasa diangkat oleh Allah, tidak ramai yangmempereayair!salah-Nyakecuali beberapakerat sahajayangjika dihitung tidak sampaljumlah jan-Jan di tanganataumasthdalamangkapuluhansahaja.Jangkaanpalingilnggi jumlah parapengikutNab!Isahanyalahlebih kurang300orangsahaja.SementaraNab! Musapula telahmelani-kan d!ri bersama-samakaumnyadan! bum! Mesir, beliautidak pun berperangdanbeijihad. Oleh itu apabilabel!audiancam oleh Firaun beliau t!dak berperangdan tidakbeijihad menentangnya,tetapi apa yang beliau lakukanialahmenghadapwajahnyapadaAllah danAllah pun meme-rmntahkannyasupayamembelahlautansehinggaterjadilah

272

ILMU KALAM

seolah-olahsatu pergununganraksalcsamerentangilaut-an. Musa dan kaumnya terus menyeberang!melaluinyadenganselamattanpasebarangjihaddan pergelutan.

Nab! Isajuga beg!tu, t!dak melancarkanpenangdantidalc berhempaspulas dalam meninggikankal!mah Allahyakni kebenanandan kenab!an.Tetapijika kita meninjaukepadarasul kita, Nab! Muhammadsaw. kita dapail ba-hawakeazamannyayangkukuh dan utuh sertakemahu-annyayangjitu membawakejayaankepadaBaginda.

Wajiblah alam in! d!Islamkan dandianahkankepadaAllah dannisalahIslamyangMahaSuci. BetapaRasulullahsaw. walaupun keseorangantelah melaksanakantugas-nya dalam menghadap!seluruh makhluk dan setemsnyamenghadap!dunia in!.

Alam mi perlu diislamkan, langit dan bum! perlud!Islamkandan begitujuga seluruh umat manusiaperlumengimani nisalah langit. BanyalcmasaRasul k!ta (Nab!Muhammad)digunakanuntuk beijuang.beijthad danben-tungkus-lumusmenempuhnintangan-nmntangandanBag!n-da beijaya mengatasinyasehinggalahberakhir dengankemenanganyang keseluruhanhasil perjuangannyayangtidak pemahmengenaijemudalammenegalckankebenaran.Oleh itu pei~uanganmerupakan satu juzuk yang tidakrenggangdaripadanisalahIslam, peijuangandemi keranaAllah; bukan bennatlamatkebendaansebagairnanayangd!dorongi oleh Komunis dan penganut Wujüdiyyoit Se-sungguhnyanisalahIslam merupalcannlsalah rahmatdanmembawasalampenjuangandemi menganjurkanrahmatkedamalankepadaalamsejagat.Rasulullahsendirimelalu!tingkah laku dan pendlrlannyayang merupakancontohteladanterbalk. Maka setiapyang ildak mengingatiRasul-ullah s.a.w. dantidak beijuangpadajalanIslam, malcadiatidak mempunyal hak untuk berbanggasebagaiseonangMuslim apalagiuntuk mendakwadir! sebagalseorangMus-lim yang mithäti (ideal).

Nab! Muhammad s.a.w. telah mengatasisegalarin-tangan danmenyelesaikansegalasusahpayahsertame-musnahkanseilapberhala.Kejayaanin! membawakepadaberkumandangnyasuara azandan! menanaKaabahyangmemeeahkesunyianMakkah yangwaktu itu masih tebal

273

ISlAM DAN AKAL

dengan keengganannyamenghadapkepada Allah yangMahaEsa.

Tugas kita semua!alah tugas Rasulmenghaneurkanbenhala-benhala.hawa nafsu yang meronta-rontadalamjiwa, berhalakepenilngankebendaanyangmenguasaijiwadanseterusnyamenyebarkandanrahmatsehinggakita bo-leh membawa dunla selunihnya menghadapwajahnyakepadaAllah S.W.T.

Apab!la selesa!tugas mi setelahkita melalcsanakan-nya denganjayanya, maka barulah kita benada dalamkeredaanAllah. Kita akanterdorongdanipadaorang-onangyangdiredaiAllah yangsalingmeredai.

Akhimya sayasangatmengharapkanorang-orangyangikhlas di seluruhdunia Islamsupayabengandingbahudanbersungguh-sungguhbangunbeijuangmenghalangledak-an gelombangtamadunBarat yang datangbertujuanme-musnahkanIslam, risalah-nisalahnya,peratunannya.ajar-annyadankesuc!annya.

Sek!nanyapara pejuangyang ikhlas bangun secarabensungguh-sungguhpast! beraichindengankemenangantetapi kalaupun menekagagal bengandingbahu denganlebih mantapnamun tanggun~awabmasih di atasbahuseilap indiv!du Muslim untuk tenusbekerjakuat danse-n!us dalam..perjuanganmeninggikan kalimah Allah danmendaulatkanpninsip-pntns!pIslamyangmerangkuminah-

s!a kebahagiaanuntuk alam sejagat,Insya-Allah.31

274

ILMU KALAM

NOTA Bali

llrnu Kalain. Ilmu Kalamialahyangmembertkankemampuanuntukmengahbaikanaqtdah-aqtdahaganiadenganmendatangkanliujah-hujahdanmenolaksyubhat.SubJeknyatalali Allah dansegalayangberkaltandaripadastfat-stfatdanperbuatan-perbuatanAllahdl dunlasepertlbaharunyaalanml danakhlratsepertikebangkttan(at-Hasyr)JugatentangpengutusanRasul,perlanttkanImain, pahaladosadansebagalnya.AntarafaedahIlmu Kalain ml ialah. Pertaina:Melonjakdartpadalembahpenurutan(taqUd) kepadapucukkeyakmnan.“Allahmengangkatorang-orangyangberimandaripadakalangankamudanorang-orangyangdibertkanilmu denganbeberapadaijat.’ Kedua:MembtmbingparapenuntutdenganmenerangkanhuJahdi sainpingmenangklsparapenentangdenganberalaskanhujah-huJah.Ketiga:Memeltharakaedah-kaedahagamadartpadadigoncangolehkeraguanyangditlmbulkan oleh musuh-musuh(mubtilin). Keempat:Ilmu tntsebagalasaskepada llmu-ilniu syara yang pemaka!annyabolehdlainbil dandttawilkandaripadailmu In!. Kellina: Mensahlhkanniatdan iqtiqhad supayaditertma amalanyang segalatuJuannyaIalahkejayaanmencapa!kebahaglaandi duntadan dl akhlrat. (Petlkandarlpadakitab at-Mawaq(fIi aI-QhadiAbdutRahmonbinAhniadol-EjihIm. 7 - 8). Jumhw’ ulama’ menghukum wajlb’ mempelajartIlmuKalam dengansyarattldak meletakkanakal leblh daripadasyara’.(pent.).

2 SesungguhnyaIlmu Kalain dalam sepanjangzainan sangatjauhdartpadaaI-Qur’an,seballknyamenghadaplfalsafahmcthkaniatdanmustasyabihut

3 Muhkainatmengikutal-Nawaw! ialahmalcnayang terangnyatayangttdak mempunyalbanyakpengertlanataukemungktnansementaramustasyabthatpula talah satu lafaz yang berkongstmaknayangbanyakmlsalnyalafaz al-qar yangbermaknasamaadabersthatauhald.Mengikut rlwayat lbn Abbas dan lbn Masud, muilkamtalahpemansuhsementaramutasyabihattalah yang dlmansuhkan.Al-RazI pula berpendapat.muhkumlalah yangterangJelassementaramutasyabuhpulaadalahyangperlukepadatadnbburdanmerenung(berfildr danmengkajl)untukmengetahulhak!katnya.(pent.).

4 Ta’wth DalainbahasaArab ta’wtl ialah tempatkemball (marjt’ ataumusUj.Ahhi-ahll tafslr shammentafs!rkanta’wIl sebagaltafslnsemen-tara ahil-ahhttalsir mutakhhrmentakrlflcankepadakeperhuanmeng-hendakidalil untukmengithbatkannya.seklnanyatldakadausahaliiipastt zahir lafaznya Itu kekal (mengtkutmaksudmaknanyayangnyata).Maksuddi sIni talahkalaulahtldak dtptndahkansesuatulafazitu past!ma kekal denganmaknahaktkl. Mtsalnya yaduUuh’(tanganAllah) dtta’wtlkan denganma bermaksud‘lcuasaAllah’ bukantangansebagalmanayangdapatdigambarkan.Lihat kitab ol-Madrasahat-Salafiyyah’.Dr. Abdul SattarNassarMatbaaL-Taqaddwn.hIm. 535-

536. (pent.).5 JabariyyahdanQadarlyyah.JabaziyyaltManuslatIdak mempunyai

kemahuandalammelakukansesuatubagalkanbuluyangberterbangandi udarayangdtpukulolehangtnke manasahaja.SemuaperbuatanhambaadalahdartpadaAllah, manustattdak mempunyalapa-apaperanansementaraQadwiyyahpula adalah sebaltknyataltu ber-pendapatbahawamanustamelakukansegalaperbuatannyatanpa

275

ISLAM DAN AKAL

kuasa daripada luar (Allah). Kedua-dua golongan ml menyandarkanhujah-huJah mereka kepada ayat-ayat al-Qur’an tetaph menafikanlangsungusaha dan lkhtlar manusia sendtrl. Qadariyyofr(pent.).

6 Muawtyah Muawiyah bIn AbI Sufyan talah salah seorang penuhiswahyu kepada Rasuluhlah saw. Belhau mertwayatkan 363 Hadlthdaripada Rasuluhhahsa.w dan meninggalpadabulan Rejab tahun 60HI) rahketika berumur 70 tahun. Bellau tehahmen)adt khallfah selama20 tahun. (pent.).

7 Al-Imam al-Asyari Abu al-Hasan All ulama’ terkenal dalam lhmuKalam, lahtr dl Basrah, Iraq pada tahun 260 l-lIjrah (873/874M.)berketurunan daripada Abi Musa ai-As~art.Pada mulanya beliaumerupakan penyokongkuat Jubba’l, seorangAhhl Kalam Mu’tazllahtetapi telah menlnggahkanguninya ml setelah berkhuaf tentang soluhdan astak.Kemudhanbeliaumenjadh penyokongkuatgolongan ahilSunnah menangids pandangan puak Mu’tazhlah. Belhau bemiazhabSyafli dan menlnggaldl Baghdadpadatahun 324Hijrah (935Masihl).(pent.).

8 Elm Taimtyah.Namapenuh behiau IalahAhmad bin Abduh HalIm binAbdul Salam bin Abduilab bin Muhammad bin aI-Khtdir bin Alt binAbdullah bin Talmtyah. KunyahnyalalahAbu al-Abbas dan taqabnya(gelarannya) Taqlyuddtn. Dtlahlrkan pada 10 Pabiuhawal 661 Hljrahbersamaan22 Januari 1263 di Hat-ran,utara Syria. Behiau merupa-kanulania’ yangtennasyhur dalam pelbagalbidangIlmu pengetahuanseperti tatsir, Hadith, fiqh. Ilmu Kalam, usul flqh dan sebagamnya.Beliau menlnggaldunia pada tahun 682/1284M. dan menlnggahkan500 buah hash karangan (mengikut al-Tabari). (pent.).

9 Al-Imam al-Harm. Behlau ialah al-hmam Fakhruddln Abu AbduhiahMuhammad bin Omar bin al-Husemn al-Hart Seorangtokoh mutakhlryang terkemuka dahamilmu-Ilmu perubatan, fIqh, falsafah (hlkmat)dan ilmu-ilmu lain. Behiau ialah pengarangkltab Tufshi aJ-Kablrdanpuluhan kitab-kltabdalamIlmu Kajam. falsafah,akhlak, flqh, perubatandan sebagalnya.Beliau menlnggal pada awal Syawal. 606 Hijrah.(pent.).

10 Seandalnya kewujudan Allah dlpertlkalkan melalu! perbmncanganmengenalbuktl kewujudan, maka amat rmngkaslahuntuk memper-tikalkan ajaran-ajaran Islam yang lain. (pent.).

11 Llhat him. 152 daripada buku tnt.12 Kata-kata All Ahmad bin Muhammad ai-Khltabl dalam k!tabnya at-

Ghaniyyak at-Kalani.13 Cetakan Syaab’, Jil. 1. hUn. 163.14 Hadith Muslim daripada Hadlth Ibn Masud.15 Hadith bahawa Nabi mengajar merekatentang Istlnjalc’ iaiah Hadith

Muslim daripada Hadith Salman ai-FarIsL16 Hadith Ml dartpada Hadtth Abu Huralrah sabdanya:Pelajarilah farald

dan ajarlah mereka dengannya. Sementara rtwayat al-’flrmmzl danHadith Arias pula: Zald bin Thabtt bahawa Rasuluhlah s.a.w. mem-fardukan mereka dengannya.

17 IbnKhaldun. Behiau lalahAbdul Rahinanbin Muhammad binKhaldun,lahlr di Thnts pada tahun 1332M. (732) dan meninggal di KaherahMesirpada tahun 1 406M. (808).Behlau terkenal sebagalseorangtokohflktr Islam, ahIl soslologldan karangan terkenal beilau iaiah at-Mu-qaddhmcityang membicarakan persoalan-persoalan againa, politik,kemasyaralcatan. syaraik, perblncangan dan anailsa. (pent).

276

ILMU KALAM

18 Herqules. RajaRomsebelumkedatangan Rasuldanberterusan padazamanRasuluilah s.a.w.Beliau seorang Krtstianyang telah termak-lum tentang Nabi Muhammad saw. BelIau memerlntah Rom dart-pada tahun 610sehmngga641 MasihI. Pada zamanpemerlntahannya.tampil AbI Abid bin aI-Jarrah dan KhalId bin al-WalId, dua tokohpangilma perang Islam yang menewaskan tentera-tentera Rom danmenakluk DamascusdanBaltul Maqdls set-taMeslr dan Palestlnyangterletak dl bawah pemerintahanbeliau. (pent.).

19 MuqaddimahIbn Khaldun, dhtahqiq olehDr. All Abdul Wahid.20 Al-Ruhul Amin ialah malaikat atau Rohal-Quds. (pent).21 Al-Farabi (Abu Muhammad bin Muhammad bin Tharkan). Lahir di

Farab, Turkl. Tokoh falsafahyang terkenal dan seorangyanghidupberzuhud. Beliau telah diberi selaran ai-MuuIlim al-Thuni (mahaguruyang kedua) selepasAristotle. Ada pengkaji yang mengatakan beliaulebth hebatdaripada Ibn Sina dan adayang mengatakan sebaliknya.Walau bagatmanapun lbn Smna menganggapbeliau sebagalguru nya.(pent.).

22 Kuasa takhuyyulmerupakan satu wasuakmemperoleh ilmu daiamteori akal falsafah. Mengikut al-Farabi bahawa al-Rasul menertmaIlmu wahyu adalah melalui kuasa tukhagyvi (qhuwwuh al-multi-khayyiluN. Kuasa in! sentiasaberfungsi sewaktu seseorangItu tidur.Oleh kerana Itu Rasul terusmenerixnawahyumeskipunsewaktuBa-ginda tidur (manam)dan semuamimpi-mimpi Bagindaadalahbenar.(pent.).

23 Dr. Ibrahlm Madkour, El at-Fatsafahal-Istamiyyah,Darul Kitab, Cairo.24 Gelmnius (Galen) — seorangtokoh perubatan yang termasyhur dl ka-

langan ahli-ahli perubatan Yunanl sham selepasAbaqhrat. MengikutIbn JaIjal (Sulaiman ibn Hisan) beliau lalah seoranghukama’Yunanldalamzamanpemerintahan Qaisardi Constantinople. (Lthat Do.erahMaunfQharnUlsyrtn.Farid Wajdi, Jil. 3. Darul Makrifah, Beirut 1971).(pent.).

25 Al-Najashl — seorang tokoh Nasara Habshah. Beliau seorang yangsangat mahlr dengan kitab Allah pada zamannya. Herqules telahmengutuskanbeberapa orang rakyatnya untuk mempelajari sesuatudaripada Najashl in. Beliau pemah menegaskantentang kebenaranNabi Muhammad berdasarkan apa yang termaktub dalani al-Injil,“Aku persakslkan bahawasanya dma ialah seorangNabI Arab dan diaadalah sebalk-balk Nabi.” Beliau berkata, ‘Abmad seorang NabiberbangsaArab menunggangiunta, keluar dart Makkah ke Madmnah.Dia adalahsebaik-baikNabI yang akandatang padazamanantara Isadan Harm Akhlrat. Sesiapayang dapatmenemuinya dan menglkutnyadma past!diberi petunjuk dansesiapayangmenyanggahinyadla rosakmusnab (tmtak).” (pent.).

26 Ma’nfat iluhiyyahyangsumbernyaialahAllah laltu ia tidak memerlu-kan usaha,gut-udan susahpayali belajar (takkallufi. (pent.).

27 Basyariyyahadaiahdaripada basyar’ dalam bahasaArab yangbet--maksud manusiajuga mhsalnyadisebut Adam ialah Abu al-Basyar’(Adam iaiahbapa manusia). (pent.).

28 At-Tatawwurbermaksudperkembangan, pengembangan,penlngkat-an dan sebagainya.

29 Pintu ijtihad-ijtihad ialahmemerahtenagauntukmengeluarkan sesuatuhukum. (pent.).

30 Al-Azhar sebuah Universiti Islam terulung dan terbesar dl dunia

277

ISLAM DAN AKAL

terletak di Kaherah, Mesh.Ia dtasaskanolehkerajaan Fatimtyyah (361— 567H.). Dianggap sebagat “Kaabah” ilmu kerana menjadl tempattumpuan mendapatkan timu-Ilmu Islam oleh seluruh umat Islam dartmerata dunla semenjakdltubuhkan sehlnggakinI. Pada 18 Mac 1983yang lalu Universiti al-Azhar telah merayakan genap 1,000 tahunsejarahpenubuhannya (sepatutnyapada tahun 1975).Pada tarildmyaterdapat kira-klra 90,000 pelajar di al-Azhar dan 3,605 kaldtangan.Ai-Azhar tidak dibuka kepadapelajar-pelajar dan kakttanganbukan[slam. Ai-Azhar memberi sumbanganyang besardalamperkembang-an Islam samaada di Meshatau di negara-negaraArabyang lain danbegitu juga di seluruh dunla Islam dan bukan Islam. Boleh dikatakansetlap negaradi dunla mempunyal penuntut yangbelajar di Unlversitial-Azhar. (pent.).

31 Di sini dipertumnkan apayangkami (Dr. Abdul Halim Mahmud - pent.)tulls dalam ulasan kaml terhadap kitab al-Gha2alt at-MunqisMin-Addhdal. Mungkin anda berkata: Sesungguhnyaakal yang menjadiasas Mazhab al-Mutazilah dan mazhab para raslonal umumnya.Mempunyai neraca-neracanyadan kaedah-kaedahnyayang tersen-dirt yang kononnya tidak pemahdilanda kepincangan. Manttq (logik)silam dan moden adalahsatu alat yang mampu menyelamatkanmth-da (azihn)daripada kesalahanketika berilkir, manusiatelah berhem-pas pulas sepanjang zaman sehlnggaberjaya menjadtkan inductive’(lstiqra’) dan anotogf (qlyas) sebagaldua alat untuk memisalilcan dlantarahidayat dan sesatdl manasekali gusberupaya memisahkandiantara buta pekat denganketul tulen. Istiqra’ dan qiyas(Inductivedananologt) kedua-duanyaadalahwasllahakal danpemutus pemisahdiantara sesatdanpetunjuk. Adalah sangatketerlaluan sekiranya kitamengheretgolongan Mutazhlah dan rasionalls yang beramal dengankaedahtnt Secaramutlak, kepadamenanggaptmerekasebagalgolong-an yangmenghayati peijalanan yang tepat dan bernilal (tarlq aqwam).Pandanganml secarakasar semacamtidak adaapa-apatetapi perha-tian yang lebih mendalam membuktlkan ma bergoyang-goyang danmeleset. Pertama, kerana Mutazilah itu lendtan dan para rasionalisumumnya - yangberpegangdengan Istiqra’ dan qlyastelah berpecahkepada pelbagai kumpulan-kumpulan dan partai-partal yang tidakterhingga jumlahnya. setiap kumpulan atau penyokong-penyokongsentiasapatuh setiakepadaseorangketua yang membuatkeputusan-keputusan berdasarkan Istlqra’ dan qiyas ml yang berubah-ubah di-mana menibuatkan mereka kurang lebth pasti berselislh mengenalrumusan-rumusan yang dlcapal bersama.Kedua,pandanganbahawamantiq ml bolehmenyelamatkanminda daripada berfikiransalahataumantiq adalahsatu wasttahpemikiran yang betul dan benar, sebenar-nya merupakan pandangan yang lebih banyak khurafat daripadakebenaran dan justeru itu perlulah diperolehi keteranganyang lebihterpertnci mengenalhal ml. Neraca-neracayang disebut Istlqra’ danqiyas. Istiqra ialah asas kepadafahaman-fahaman menyeluruh danpersoalan-persoalanuniversal (Kutltyyat). Ia adaiah: (11 Berdasarkanmndora (hiss).yaknl penernuanindera, lamerupakanjuzuk-juzukyangtidak melampaul sikap realitas. Justeru itu apa lagi yang terlindung(ztndiq) tidak kena-mengenadengannya kerana Isttqra ml tidakpun terangkum di bawah naungan perkara-perkara yang terlindungdaripada masatlr. Maka justeru itu pasti ia lemah dan tidak mampumembelah sekatan terlmndung (hajat) untuk sampal kepada tahap

278

ILMU KALAM

metafizilca(ma tearakal-tadlah). (2) Sementaraistiqra’ (Inductive)pulaialah: Samaada sempurna ataupun kurang. Yang sempurna dikiraolehahli-ahli mantiq sebagai tidak perlu dan tidak berfaedah.Adapunyang kurang adalahdlkira pentlng pada mereka justeru ia bersifatzannf (sangkaan)yang sentiasaterdedah kepadapembaharuan padasetlap masa. (Tiap-ttap logam mengecutdengan sebabkepanasan).Inllah dl antarakaedah lstiqra’ yang umum dan menyeluruh tetapllogam-logamkin! tidak semuanya mengecutapabila terkena panas.Maka justeru itu, adalab harus bahawa diketemukan nanti logamyang boleh mengecutdengan sebab-sebabkepanasan seperti sebe-lumnya. Kaiau begitu. hal liii tentu sementara sifatnya dan berupazanni (sangkaan)yang tentu sekall jauh daripada liputan keyakinanfalsafah.Ilmu sebenamyatidak biasamengenali zamansemasayangmasih mempunyal nilal sehinggalah datangnya kajian yang bolehmembuktikan kemelesetannilal atau perubahannya (sila ithat kitabFajrul Islam, Ahmad Arnmn, pada Muqaddlmahnya). Oleh itu jelasbahawa isu-isu Estlqra’ adalah: (a) Khususnyabagi tablat (nature)dantidak ada kena mengenadengansesuatuyang sebaliknya. (b) Bersifatzanni (sangkaan)yang tidak mengenaliyakin sementara.Qlyas pula:(11 Ia berdasarkankepadaIstlqra’kerana Ia berpegangdenganKuttiyah(universal) dan apabila isu-isu Istiqra’ ml bersifat zanni(sangkaanl dlmana lapangannya adalah mndera’ maka rumusan-rumusannya jugaadalah berupa zanni (sangkaan)sebagaimana Istiqra’ juga. (2) AhIl-ahll mantiq sememangnyatidak meletakkan syarat bahawa muqad-dimah semestmnya “diterima benar” (musattamahSadlqhahj tetapisebalmknya mereka hanya mensyaratkan penertmaan oleh ahil-ahlldekat sahaja (mutaqarribun). Jadt kadang-kadang muqaddimah itusendlri bohong sebagaimanayang dikatakan oleh orang-orang yangmemillki penglihatan Nasiriyyah. Dalamhal ml qiyas itu benar tetapirumusannya palsu (batll). Sekiranya begitu halnya. apakahfaedahqlyas? Dan apakah nllamnya jika qiyas’ itu memenuhi syarat at-Intaj(pemprosesan) yang memaksa kewujudan satu natijah yang tidakselari dengan realltl? Apakah nllainya seandai qiyas’ itu tidak bet--ketegasan dalam mensahlhkan natljah atau membohonginyal Apa-bila anda berkata: Ilmu yang banyak, membawa kepada kebebasantndividu, setiap yang membawa kepada kebebasan mndividu me-mudaratkan masyarakat ml adalah qiyas yang betul mengikutpandangan ahlt-ahll mantlq. Apabila anda berkata pula: Ilmu yangbanyalc membawa kepadakemantapan masyarakat, dan setiap yangmembawa kepadakemantapan masyarakat adalah berfaedahkepadamasyarakat. Justeru itu ilmu yang berfaedahkepadamasyarakat. Inipun satu qiyas (analogi) yang betul di kalangan ahli-ahli mantiq.Justeru itu kedua-dua natljah itu adalahbersanggahdi antara satudenganlain. (3) Makajelas bahawa qiyas (analogi) adalahsatu kaedahpendalilan yang berbelit-belit dan ditolak justeru maklumal ilmuterangkum dalam natljab seperti contoh kita katakan: “Muhammadadalah seoranginsan,setiapinsanberfikir, maka Muhammad berfikir”.Muhammad berfikir adalahbergantung kepada setiap Insan berfikirpula bergantung kepadaMuhammad berfIkir atasasasbahawaandatldak tepat menganjurkan ~berflkir” kepada semua individu jenismanusiakecuali setelahandapastikanMuhammad “berfikir.” Sekiranyaanda meragui demikian pasti tldak dapat menjadikan “berfikir itu”

dlmiiki olehsemuamanusia.Oleh Itu sallngpergantungan di kalangan

279

ISLAM DAN AKAL

tiga andaian ltu membuktilcan qlyas (anologt) itu adalah satu kaedahpendidikan’ yangberbellt-belmt dan meleset.Dengan itu Ia tidak wajardtjadikan pengambilan kita. (4) Padaalthlrnyaadalahnatljah qlyasitu:benar-benar ampuh sebalmknya Ia satu rumusanyang kabur natljah-nya dartpada sesuatuyang sediatermaidum. lntlah dma muqadd&nat.Tetapi natljah sudah terangkum dalam muqaddtmntitu, Ia tldaldahkabur. Justeru itu qlyas tidak menjurus kepadapengetahuan barn,atau kepadarumusan yangkabur yang datang dartpada sesuatuyangtermaidum atau dengan lebth tepat Ia adalah rumusan yang jelastennaldum daripada semata-matayangtermakium. Inilah dma neraca-neraca akal yang tidak memberl apa-apa faedah. Oleh Itu, akalbagaikan kall sejengkalyangtidakmampu mengharungt lautan akhlakdan lautan ketuhanan. Dart slnilah tersiratnya hilcrnali penurunanagama-agama.Dart smni jelas bahawa, agama-agamamengandungipersoalan-persoalanakhlakdanketuhanan. Seandainyaagama-agamamemperlcatakanmengenaitasyri’ (perundangan), maltaperundanganItu adalahtermasuk dalam skop aithiak.

280

INDEKS

Abi Amru bin al-Ala, 55 Amirul Mukmmnin, 54Abi Firas bin Ka’ab al-Aslami, 27 Arnru bin Abid, 55, 56Abu Bakar. 104 Analc-anakAdam, 34Abu Daud, 17 Anbar, 20Abu Hanifah, 181 Andrew Cursen, 73 - 75Abu Raihanal-BIruni, 93 Aqidah, 9, 43, 54, 56, 62, 132AgamaYunani, 47,61 Aristotle, 44—45,51,68,70—71,AhIl-abli falsalahYunani, 66 80—81, 84— 85, 96, 98, 112Ahit Saffah, 27 Ateis, 35 — 36, 47, 238Ahli-ahli falsafahmoden, 66 Athens, 84Ahmad bin Hanbal, 187 Atelsme,96—97Mn Shams,67 Auqlnusia, 75‘Aisyah. 216Al-Barra’ bin Azib, 18 Bacon,71Al-Daruqutni, 17 Bahasalbrani, 203Al-Farabi. 81 Bani Abbas,47Al-Ghazali, 83,85—90 Batil, 11 — 12, 24Al-Imam Abu al-Hasan al-Syazali Bid’ah, 107, 111, 186

r.a., 102 Brahma (Brahimab), 67A1-lmam Ahmad bin Hanbal, 57, Buku-buku Yunanl, 48

105Al-Imam al-Ghazalm, 20, 35, 186 Cahaya Allah, 22Al-imam ai-Syafl’I, 55, 57. 177 Conggo, 75Al-Imam Muslim, 27Al-Imam Su&an, 57 Dahrlyyun, 79AL-KhaIr, 25 Danil llb, 83Al-Makmun, 104— 105. 107 Descarte,71. 98Al-Sayuti, 53 - 54 Dhanilr. 20, 72 —74, 76 - 77AI-Sheikh Abu Sulaiman a!- Din, 13

Mantiqi. 23 Dirham, 83Al-ShelIth Muhammad Abduh, 39 Dosa,16. 37. 80Al-Syafi’i, 81 Dr. Muhammad Iqbal, 89Al-Tirrnizt, 18 Duta, 23AlgerIa, 75Au bin Abdullah, 34 Eficure, 96Aliran salaf, 54 Elest, 75

ISLAM DAN AKAL

Eropah, 68, 246, 248 LIsan Arab, 43, 52, 55, 59Lisan Aristotle Yunani, 58

Falsafahalcal, 37 Lisan Aristotle, 43,47,49,51,53,Falsafah Anazimandre males. 45 57, 59Fatamorgana, 44 Lisan syarak. 53Fikiran Yunani, 47Filan. 75 Ma’rifah, 61Firma, 25 Ma’rlfat, 33Ftmtur, 63 Madani, 103

Madrasah, 39Gereja, 72 Mahurat, 83Ghurur, 63 Malckab, 76

Malcsum, 62Hakim, 34 Malaikat, 19, 30, 33HariAkhlrat, 9,34,80—81 MalIk, 58, 177, 187i-leracllte, 45, 69 Mantiq. 66Hezyud, 69 Matematik, 83l-lidayah, 13, 72 Mazhab Eficure, 51

Mazhab Phytagores, 68Ibadat, 28 Mazhab Pragmatism, 89Iblis. 20, 30— 32, 34—38, 40 Mazhab Ruwaqi (stoIc).51Ibn Abdul Bir, 50 Mazhab Wujudi, 37Ibn Ata’ r.a.. 101 Meslr, 67Ibn Hanbal, 58 Muhammad bin Abi Zaid, 49lbn Rushd, 88 MuJ-ikaxn. 9lbn Smna, 77, 81 Munajat. 23flahiyyun, 79 Muslim, 146, 160Ilmu Kalam, 58, 185, 191 Mutakallfmln, 57Ilmu logik. llhatjuga ilmu mantiq, Mutiara, 34

81Ilmu mantiq, 45, 47 NabI Adam, 30- 32Ilmu Tauhid, 58 NabI Ibrahim, 33Iltizam, 106 Nabiisa 33,262Imain Syafi’l, 43, 50 NabI Muhammad, 51, 262Istiqamah. 104 Nabi Musa, 33. 262

Nabi Nuh as., 33Jennan, 89, 90 NabI Saleh, 92Jmn, 32 — 33 Nafsu, 37JohnSteward Mill, 7! Neraka, 80

Kebanglcitan, 80 Orang Arab, 55, 223Kebudayaan Yunani, 50 Orang Eropah, 248Kent, 89 — 90 Orang Nasara (Kristian). 48Kesturi, 20 OrangYunanl, 44, 51. 53,62,86KesusasteraanYunani, 94 Orang-orang Bat-at, 72Ketundukan dan kepatuhan. 28 Orang-orang Zindiq. 49Khadam, 48Khadijah, 208. 212—213 PegawaiInggeris. 99Khalffah al-Makmun, 49, 63 Pembalasan,80Khalifah Umar al-Khatab, 104 Pembantu iman, 3Khawaja, 99 Pemikiran Yunanl. 51Khazanah-khazanahYunani.49 PendekatanSepadu. 3

282

INDEKS

Pendita-pendita, 48 Tabi’iyyun, 79Pengadllan,80 Taite, 75Perancis, 73, 246 Tamadun Yunani, 107Perhltungan, 80 To.mamj4dini, 63Plato moden, 68 Tanazul, 103Plato, 68, 80 - 81, 96, 98 Tanwln, 55Prof. Bilasios, 87 Taqabbut, 107Prof Santelenes,84 Tasawwuf, 90Pulau Cyprus, 49 Taubat, 17

Teori Yunani, 50Qada, 39 Thauban (maulaRasulullah), 27Qadar, 19, 39, 138 Thauqretis, 84

Tukang celup (Sobi~h).54Rahbanl, 67 Tukang tililc, 67Baja Arab. 48BajaNasara,49 Ulama’ Ilmu Kaiam, 57Baja Born, 47, 48 mama’ Yunan, 68Remaja. 22 Undang-undang Rom tua, 74Revolusl, 73 IJsLub, 68Roh, 13,33.44—45.62,77,80,95 Ustu,asun.84

Saadbin Jablr, 34 Wahnrn,51Sains Simasylah, 84 Wahyu,15,22—23,34.37—38,43Samawi, 45 -44,47,54—55,57—58,63—64,Sayidina All, 17 67,72,85, 95—96Saymdlna iimar al-Khattab, 54 WakilYahya bin Khalid, 48SemenanjungArab, 91 Wasiat, 21Setanggi, 20 Wash bin ‘Ata, 56ShariutRerde, 75 Waslfrth. 50, 68,115Sthlr. 212. 222 WuJud44jyah,37Socrates,80— 81, 94,96—98Solat al-Ijuha, 29 xenophone,69Sopthtes.96Stonlc, 96 Yahya bin Barmalc, 49

SUfS,an,58,187 Yahya bin Khalid bin Barmak, 47Sujudai-duh,29 Yunan, 61-62,107Sujud, 27—28, 32— 33, 39 Yunani, 63.94. 96, 106Suluk,44, 72Syahadah.84 Zaman Socrates,94Syair kiasik Arab, 72 ZamanYunani. 37, 45,68,70,74,Syaitan. 23, 43 83 - 84, 93Syirik, 93— 94. 96 Zeno, 66Syuib, 92 Zuhud, 68Syi~rga,27, 28. 80

283