İRİDOİTLER İridoitler iridan iskeleti (cis-2-oksa-bisiklo[4,3,0]nonan) olarak bilinen siklopenta[c]piranid iskeleti ile karakterize monoterpenlerdir. Bu gruba siklopentan halkasının 7,8 bağının açılması ile oluşan sekoiridoitleri de katmak mümkündür. İridoitler, İridomirmex cinsi karıncaların savunma mekanizmalarında yer alan iridodial ve iridomirmesin gibi bileşiklerin izolasyonu sonucu, bu adla isimlendirilmişlerdir. İridoitlerin yapıları:

İRİDOİT YAPISI İRİDAN YAPISI İridoitler 8 ve 9 karbonlu olabildikleri gibi genellikle 10 karbonlu bileşiklerdir. İridoitlerin heterozitleri genellikle bir konumundaki hidroksil grubuna glikoz bağlanmasıyla oluşur. Yani genellikle O-glikozit halindedirler. Doğada heterozit teşkil etmemiş iridoitler de mevcuttur. Bunlara örnek olarak Valeriana türlerinde bulunan valepotriatlar verilebilir. Konvansiyonel tedavide kullanılan ilaçları yok, çünkü iridoitlerin stabiliteleri çok zayıftır. Valeriana officinalis (Kedi Otu) Valeriana officinalis kedi otu olarak da bilinir. Tıbbi amaçla drog olarak Radix valerianae kullanılır. Kedi otu kökünün kendine has şiddetli ve özel bir kokusu vardır. Bu kokudan erkek kediler çok hoşlanır. Hatta bazen erkek kediler bu bitkinin köklerini kazarak çıkartırlar. Zaten bu bitkiye kedi otu denmesinin de sebebi budur. Kedi otu kökleri kötü kokulu uçucu yağlar içerir. Bunlar bornil izovaleranat, seskiterpenik yapıya sahip valerenik asit ve türevleridir. Bunlara ek olarak tanılmlanmış ve sınıflandırılmış en az altı valepotriat (valtrat, izovaltrat, dihidrovaltrat, asevaltrat) tanımlanmıştır. İçerdiği Valepotriatlar stabiliteleri zayıf olan bileşiklerdir ve 40 C ‘nin üzerinde asidik veya bazik ortamda bozulurlar. Bitkisel otoritelerce: Tıbbı kullanımı eski yunanlılara kadar dayanmaktadır. Günümüzde Alman E komisyonu tarafından minör sedatif ve hipnotik bir ilaç olarak onaylanmıştır. Ülkemizde de bu amaçla kullanılır. Kedi otu kökünün insanı sakinleştirdiğine, beyni yatıştırdığına, uykusuzluğa karşı yararlı olduğu anksiyeteyi azalttığı, stresi giderdiği ve kasları gevşettiğine yönelik bir çok kanıt bulunmaktadır. Etki mekanizması: Sedatif etki: Sedatif etki rizomlarında bulunan iridoit türevlerine bağlı olduğu düşünülmektedir. Etki mekanizması benzodiazepinlerinkine benzerdir. Etkisini GABA reseptörlerine bağlanarak GABA’nın kendi reseptörlerine afinitesini arttırarak, SSS’de GABA salgısını arttırarak veya GABA’nın metabolizasyonunu inhibe ederek etki gösterdiği düşünülmektedir. GABA SSS’nin ana inhibitörüdür. Belirgin hipnotik etkisi olan bir drogdur. Antispazmodik etki: Ayrıca droğun belirgin antispazmodik etkisi vardır. Bu etkisinin valerianik asitten ileri geldiği düşünülmektedir. Bu nedenle sinirsel kaynaklı gastrointestinal spazmların tedavisinde kullanılabilir. Sedatif etkisinin valeriapotriatlardan, gevşetici etkisinin valerianik asitten kaynaklandığı belirtilmektedir. Kedi otu bitkisi ile ilgili yapılan araştırmalarda uykuya dalmayı kolaylaştırdığı, uyku zamanını uzattığı, derin uyku aşamalarını artırdığı ve uyku kalitesini ciddi bir şekilde artırdığı gözlemlenmiştir. *Uyku amaçlı kullanımlarda gece yatmadan 60 dk önce alınmalıdır. Yan etkileri: Dikkat edilmesi gereken en önemli husus üzerinde yeterli klinik araştırma yapılmadığı için yan etkileri hakkında yeterli bilgiye sahip olunmamasıdır. Hakkında yeterli klinik araştırma olmadığı için herhangi bir yan etkisinin olmadığı ifade edilmektedir.

Eczacı Y

asin

DOĞAN

Ancak etki mekanizması benzodiazepinlere çok benzemesi yan etkilerinin de ona benzeyeceğini düşündürebilir. Benzodiazepinler doza bağımlı olarak hafif uyuklama halinden komaya kadar giden bir tablo oluşturur. Doz artışı ile KVS, solunum sistemi ve nörolojik sistem üzerinde de depresan etkiler çıkarır. Bu nedenle kullanılırken doza dikkat edilmelidir. -Barbütüratlar ve benzodiazepinlerle birlikte kullanıllanılmamalıdır. Çünkü etkilerini arttırır. -Oluşturduğu hipnotik etkiden dolayı araba kullanan yada dikkat gerektiren bireyler kullanmamalıdır. Olea europaea (Zeytin) Olea europaea bitkisinden oleum olivae ve folium olivarum adlı 2 drog elde edilir. Folium olivarum’un etkili bileşikleri sekoiridoitler, flavonoidler ve triterpenlerdir. Farmakolojik etkiden sorumlu bileşik bir sekoiridoit glikoziti olan oleuroperozittir. (aglikonu oleuropein) bir gram drogdaki oleuroperozit miktarı 60-90 mg’dır. Ekstreleri oleuroperozit üzerinden standardize edilir. Hayvan deneylerinde folium olivarumun hipotansif, hipoglisemik, spazmolitik ve antioksidan etkileri gösterilmiştir. Bu etkilerden sorumlu bileşiğin oleuroperozit olduğu düşünülmektedir. Halk arasında hipoglisemik ve hipotansif olarak kullanılmaktadır. Yan etkileri: Gastirik mukozada irritan etkisinden dolayı gastrointestinal şikayetlere neden olabilir. Bu nedenle daima yemeklerden sonra alınmalıdır. Gentiana lutea (Sarı Centiyan) Tedavide radix gentianae kullanılır. Drogda ana etkili bileşik %2-3 oranında bulunan iridoitler ve sekoiridoitleridir. Bitkinin sarı renginden sorumlu olan bileşikler ksantonlardır. Etki mekanizması: İçerdiği sekoiridoitler yüksek derecede acı tattan sorumludur. Çok küçük miktarlarda alınmasından sonra bile bu acı tat hissedilmektedir. Acı stimülanlar özellikle dildeki acı reseptörlerine ve gastrointestinal sistemin üst kısmındaki mukozaya direkt olarak etki gösterir. böylece tükrük ve mide salgısını stimüle ederler. Bu bileşikler aynı zamanda gastrin sekresyonunuda arttırırlar. Drog ayrıca kolagog etkiye sahiptir. Drog dispeptik şikayetler ve iştahsızlık durumunda endikedir. Yan etkileri: Mide özsuyu üretiminde artma yaptığı için mide ve duedonum ülseri olan hastalarda kullanılmamalıdır. Aşırı dozda alındığında kusma ve bulantı yapabilir. Ayrıntılı bilgi için: www.yasindoğan.com.tr Ecz

acı Y

asin

DOĞAN