irak Ülke ve doĞal taŞ sektÖrÜ raporu · 2 nüfus ve İşgücü yapısı irak İstatistik...
TRANSCRIPT
IRAK ÜLKE VE DOĞAL TAŞ
SEKTÖRÜ RAPORU
İÇERİK
GENEL BİLGİLER (COĞRAFİ YAPI, NÜFUS) ................................................................................................ 1
EKONOMİK GÖSTERGELER ...................................................................................................................... 3
ÜLKENİN DIŞ TİCARETİ ............................................................................................................................. 4
TÜRKİYE – IRAK DIŞ TİCARETİ .................................................................................................................. 6
MADENCİLİK VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ .................................................................................................... 9
İNŞAAT VE TAAHHÜT SEKTÖRÜ ............................................................................................................. 12
IRAK İLE TİCARETTE ÖNEMLİ KONULAR................................................................................................. 15
SEKTÖRLE İLGİLİ DÜZENLENEN FUARLAR .............................................................................................. 19
IRAK’TA BULUNAN TİCARETLE İLGİLİ DERNEK VE KURUMLAR .............................................................. 20
1
GENEL BİLGİLER (COĞRAFİ YAPI, NÜFUS)
Bir Ortadoğu (Ön Asya) ülkesi olan Irak, Türkiye ile 352 km, İran ile 1458 km, Ürdün ile 181
km, Kuveyt ile 240 km, Suudi Arabistan ile 814 km ve Suriye ile 605 km sınıra sahiptir.
Bölgelere göre değişiklik arz eden bir iklimi vardır. İç kesimlerde bulunan başkent Bağdat'ta
yıllık sıcaklık ortalaması 23°C, yıllık yağış ortalaması ise 140 mm'dir. Basra şehrinde bu
ortalama, 24°C /171 mm.'dir. Bağdat’ta en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos’tur. Bu aylarda en
düşük ve en yüksek sıcaklıklar ort. 24-43°C’dir. Bağdat’ta en soğuk ay 4-16°C ile Ocak’tır.
Yağışın en az olduğu aylar 1 mm ortalama ile Haziran-Eylül iken en iyi yağış ortalamasına
sahip ay 28 mm ile Mart’tır.
Temel Sosyal Göstergeler Yönetim Şekli Parlamenter Demokrasi
Nüfusu 34,4 milyon
Resmi Dili Arapça. Kuzey ve Kuzeydoğu
bölgelerinde Kürtçe, Türkmenlerin
bulunduğu yerlerde Türkçe, diğer
bölgelerde Ermenice ve Asurca
konuşulmaktadır.
Din % 97 Müslüman (% 60–65 Şii, %
32–37 Sünni), % 3 Hristiyan ve
diğer.
Başkent Bağdat
Başlıca Şehirleri Bağdat, Basra, Dhi Qar, Babil,
Nineva
Etnik Yapısı % 75–80 Arap, % 15–20 Kürt, %
5 Türkmen, Asurlu ve diğer.
Kaynak: http://www.cosit.gov.iq, Economist Intelligence Unit Iraq Main Country
Report, Ocak 2013
2
Nüfus ve İşgücü Yapısı
Irak İstatistik Kurumunun tahminlerine göre 2012 yılında Irak’ın nüfusu 33,3
milyondur. Savaşlar nedeniyle son 20-30 yılda 4 milyondan fazla Iraklı diğer ülkelere göç
etmiştir. Göç eden Iraklıların yaklaşık 1,5 milyonu Suriye’de, 500 ila 750 bini Ürdün’de, geri
kalanı ise Mısır ve Lübnan’da yaşamaktadır.
2007 yılı verilerine göre, Irak’ta en kalabalık eyalet, 7 milyon nüfusu ile Bağdat’tır. Verimli
arazilere yakınlığı ve başkentin de bulunması nedeniyle Bağdat ve çevresi, nüfusun yaklaşık
dörtte birini barındırmaktadır. Bağdat’ı, Nineve ve Basra eyaletleri izlemektedir. BM Göçmen
Bürosu’nun verilerine göre son yıllarda yaklaşık 2 milyon Iraklı, güvenlik kaygıları nedeniyle
ülke içinde yer değiştirerek daha güvenli yerleşim bölgelerine göç etmiştir.
Nüfusun Eyaletlere Göre Dağılımı, 2007 Yılı (bin kişi)
Bağdat 7.145
Nineve 2.811
Basra 1.913
Süleymaniye 1.894
Babil 1.652
Zi Kar 1.616
Diyala 1.561
Erbil 1.542
Anbar 1.486
Selahattin 1.191
Necef 1.081
Vasit 1.065
Kadisiye 990
Kerkük 902
Kerbela 888
Maysan 824
Mutanna 615
Dohuk 505
Toplam 29.682
Kaynak: Irak İstatistik Kurumu (COSIT). http://www.cosit.gov.iq
3
EKONOMİK GÖSTERGELER
Irak, kamu ekonomisi ağırlıklıdır. Yatırım projelerinin çoğunluğu kamu bütçesinden
karşılanmaktadır. Dünya Bankası ve IMF ile bazı gelişmiş ülkeler de (Japonya, Çin, G.Kore,
Almanya) proje bazında Irak hükümetine kredi açabilmektedir.
Dış krediler konusunda, kamu bankası olan Trade Bank of Iraq önemli rol oynamaktadır.
Yatırımcı kamu kurumları ihale bedeli ödemeleri, teminat mektubu gibi finansal işlemlerini
genelde TBI üzerinden yürütmektedir. Irak’ın dışarıya açılan kapısı olan TBI bankasının,
Türkiye’de şube açması gündemdedir.
Özel sektör, finansal ve iş tecrübesi açısından yetersizdir. Bu bağlamda yabancı firmalara
gereksinim vardır. Nitekim, Irak Konut Bakanı basına yaptığı bir açıklamada, okul, hastane,
yol/köprü, konut ve altyapı projelerini gerçekleştirebilmeleri için yabancı firmalara ihtiyaç
duyduklarını dile getirmiştir. Dolayısıyla yabancı yatırımcıya yönelik kasıtlı bir
engel/kısıtlayıcı bir uygulama veya politika söz konusu değildir.
Irak özel sektörü ülkenin dönem dönem yaşadığı siyasi, askeri ve mali sıkıntılar nedeniyle
gelişememiştir. 2006 yılından itibaren devlete ait fabrikaların ve bankaların rehabilitasyonu ve
özelleştirilmesi, zamanla devletin asli fonksiyonlarına dönmesi öngörülmektedir.
Irak'ta bulunan petrol arıtma istasyonları, petrol boru hatları, montaj fabrikaları, çimento ve
demir-çelik fabrikaları, enerji santralleri devlete aittir. Özel sektörde ise marketler, dokuma
tezgâhları, şehir içi nakliye, deri işleme atölyeleri, tamir-bakım-onarım atölyeleri, dikiş-nakış
tezgâhları ve tarıma dayalı küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri ile esnaf ve sanatkârlar
bulunmaktadır.
Irak'ta hemen her bakanlığa bağlı devlet (sanayi/ticaret/inşaat) şirketleri bulunmaktadır.
Devlet, ülkenin ihtiyaçlarını bu şirketler kanalıyla temin etmektedir. Bu şirketlerin 200
civarında olduğu ve bazılarının çok az hisselerinde (%5-10) özel şahısların payı bulunduğu
bilinmektedir.
Irak'ta tek müstakil belediye yapılanması Bağdat’tadır. Diğer illerde ise valilikler bünyesinde
birer daire şeklinde yapılanmıştır.
Merkezi Bakanlıklara ilaveten, illerde valiliklerin de (il yatırım komisyonları), bütçeleri
dâhilinde, konut ve altyapı işleri için ihaleye çıkma yetkileri bulunmaktadır. Bu kapsamda en
4
faal çalışan il Basra’dır. Basra’nın Irak’ın ticari başkenti olmasını öngören bir taslak kanun
parlamentonun gündemindedir. Amerikan Ticaret Bakanlığına bağlı kuruluş USAID, Irak'ta
gelecek için potansiyel teşkil eden illeri Kerkük, Anbar, Necef, Kerbela ve Basra olarak
belirlemiştir.
ÜLKENİN DIŞ TİCARETİ
Dış Ticaret Göstergeleri (Milyar Dolar)
2011 a 2012b 2013b 2014
İhracat 79,7 88,3 95,2 110,2
İthalat 47,8 56,9 66 75,9
Denge 31,9 31,4 29,2 34,3
Hacim 127,5 145,2 161,2 186,1
Kaynak: EIU Country Report, Ağustos 2012, a Gerçekleşen. b EIU tahmini. c EIU öngörüsü
Irak’ın İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)
GTİP ÜRÜN 2008 2009 2010 2011
2709 Ham Petrol 59.754.585 38.249.509 50.334.183 58.426.427
7108 Altın (ham, yarı işlenmiş,
pudra halinde)
333 5.084 35.345 59.564
2710 Petrol ve Bitümenli
Minerallerden Üretilen
Yağlar
692.232 231.841 115.326 48.752
0804 Hurma, İncir, Ananas,
Avokado, Guava Armudu,
Mango (Taze-Kuru)
64.643 51.868 53.704 7.519
3817 Karışım halinde
alkalıbenzenler,
alkalınaftalenler
3.268 29.001 51.525 27.345
5
Irak’ın İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)
GTİP ÜRÜN 2008 2009 2010 2011
8517 Telli Telefon-Telgraf İçin Elektrikli
Cihazlar
1.205.285 757.201 675.661 565.760
8703 Binek Otomobilleri, Steyşın
Vagonlar, Yarış Arabaları
827.257 492.422 1.281.371 1.224.343
1001 Buğday, Çavdarla Karışık Buğday 972.932 705.778 418.274 1.026.419
7214 Demir-Çelik Çubuklar-Sıcak
Haddeli, Dövülmüş, Burulmuş,
Çekilmiş
480.229 543.995 638.972 1.084.179
8704 Eşya Taşımaya Mahsus Motorlu
Taşıtlar
303.474 389.345 382.158 310.386
8411 Turbo jetler, turbo-propeller, diğer
gaz türbinleri
169.292 440.874 852.879 920.318
2402 Tütün/tütün yerine geçen
maddelerden purolar, sigarıllolar ve
sigaralar
312.773 162.968 247.895 344.783
0207 Kümes hayvanlarının etleri ve
yenilen sakatatı
281.582 412.728 369.519 615.572
2523 Her nevi kükürt (süblime, presıpıte
ve kolloıdal kükürt hariç)
285.612 401.883 690.496 283.004
1006 Pirinç 447.103 455.616 427.268 406.299
8431 Ağır iş makine ve cihazlarının
aksamı, parçaları
119.014 310.139 244.683 297.137
8502 Elektrojen grupları, rotatif elektrik
konvertisörleri
209.205 293.097 246.722 518.253
8705 Özel amaçlı motorlu taşıtlar 124.498 249.779 236.823 213.467
6
TÜRKİYE – IRAK DIŞ TİCARETİ Irak, Ekonomi Bakanı Sayın Zafer Çağlayan’ın uygun görüşü ve Müsteşarlık makamının
onayı ile 2012 - 2013 döneminde hedef ülkelerden birisi olarak belirlenmiştir.
Türkiye - Irak Dış Ticaret Değerleri (Milyon Dolar)
YIL İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE
2003 829 41 870 788
2004 1 821 145 1 966 1 676
2005 2 750 66 2 816 2 684
2006 2 589 121 2 710 2 468
2007 2 845 118 2 963 2 727
2008 3 917 133 4 050 3 784
2009 5 123 120 5 243 5 003
2010 6 036 153 6 189 5 883
2011 8 314 86 8 400 8 228
2012 10 830 149 10 979 10 681
2012 ilk 5 ay 4 137 58 4 195 4 079
2013 ilk 5 ay 4 582 50 4 632 4 532
Kaynak: TÜİK
2012 yılında Türkiye’nin Irak’a ihracatı bir önceki yıla göre yaklaşık % 30 oranında
artarak 10,83 milyar Amerikan dolarına ulaşmıştır.
2012 yılında Türkiye’nin Irak’a ihraç ettiği belli başlı ürünler; demir-çelik çubuklar (sıcak
haddeli, döğülmüş, burulmuş, çekilmiş), buğday unu, çimento, demir-çelikten inşaat ve
aksamı, kablo ve teller ile hayvansal ve bitkisel yağlardır.
Türkiye'nin Irak'a İhracatında Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)
GTİP Ürünler 2010 2011 2012
7214 Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş,
burulmuş, çekilmiş)
323 809 606 132 820 844
1101 Buğday unu/mahlut unu 297 675 394 960 410 604
2523 Çimento 274 000 227 320 131 159
8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik 217 711 278 106 388 285
7
iletkenleri; fiber optik k
7306 Demir/çelikten diğer tüpler, borular, içi boş profiller 182 456 185 119 245 737
7308 Demir/çelikten inşaat ve aksamı 158 601 207 763 321 230
4818 Tuvalet kağıtları, kağıt havlu, mendil, kumaş, masa
örtüsü vb
146 272 186 995 18 134
2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen
yağlar
128 110 144 774 134 463
1905 Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. ile boş ilaç kapsülü
mühür güllacı vs.
127 427 179 945 248 951
7216 Demir/alaşımsız çelikten profil 125 852 150 384 171 156
9403 Diğer mobilyalar vb. aksam, parçaları 124 410 181 595 261 116
0207 Kümes hayvanlarının etlerı ve yenılen sakatatı 120 236 246 235 351 392
0805 Turunçgıller (taze/kurutulmus) 111 725 205 394 236 104
0407 Kus ve kümes hayvanlarının kabuklu yumurtaları 108 672 211 776 322 584
5702 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak,
karaman vb)
96 214 120 790 171 947
8418 Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları 88 252 92 212 98 457
7113 Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci
eşyası
85 319 170 331 262 492
3917 Plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek,
rakor vb
79 701 114 375 178 800
1806 Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları 76 253 89 116 96 812
9401 Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları 75 730 93 052 119 022
3923 Eşya taşıma ambalajı için plastik mamulleri, tıpa,
kapak, kapsül
72 338 96 639 90 589
6802 Yontulmaya, inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayagan
hariç)
70 182 78 301 97 126
1516 Hayvansal ve bitkisel yağlar vb. fraksiyonları 69 182 327 713 451 333
8504 Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler,
endüktörler
66 092 71 772 132 251
6109 Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme) 62 297 122 423 187 855
0713 Kuru baklagıller (kabuksuz) (tanelerı ıkıye ayrılmıs) 57 192 58 351 48 040
2002 Domates (sirke/asetik asitten başka usullerle 55 689 55 755 70 426
8
hazırlanmış)
7604 Alüminyum çubuk ve profiller 55 448 64 987 72 657
3925 Plastikten inşaat malzemesi 52 276 84 384 112 359
3401 Sabunlar, yüzey aktif organik maddeler 50 282 66 468 75 506
8716 Taşıtlar için römorklar, yarı römorklar vb. ile aksam-
parçaları
49 650 18 794 54 250
8537 Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, mücehhez tablolar 44 792 54 161 83 558
8502 Elektrojen grupları, rotatif elektrik konvertisörleri 43 899 44 388 37 049
1512 Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal
olarak değiştirilmemiş)
43 333 252 600 304 115
1701 Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı
halde)
39 657 37 940 12 070
7321 Demir-çelik soba, ocak, ızgara, ocak, mangal vb. ev
eşyası
35 721 18 198 19 083
3305 Saç müstahzarları 35 001 39 161 42 547
1704 Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata
dahil)
34 152 39 614 52.567
3916 Plastikten monofil, çubuk, profiller-enine kesiti >
1mm.
32 377 51 287 75 729
8415 Klima cihazları-vantilatörlü, ısı, nem değiştirme
tertibatlı
30 882 25 663 24 975
3004 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan
ilaçlar (dozlandırılmış)
30 300 36 042 45 872
1517 Margarin 30 273 74 081 71 500
3214 Macunlar, renkli çimentolar ve boyacılıkta kullanılan
sıvama maddeleri
29 687 17 434 28 687
1904 Hububat esaslı kabartılmış gıda mamulleri 29 483 30 558 31 843
4411 Lif levha, orta yoğunlukta 28 244 44 895 55 847
2203 Biralar (malttan) 27 533 26 045 33 034
0406 Peynir ve lor 26 133 32 469 38 764
7326 Demir/çelikten diğer eşya 25 930 44 396 66 552
Diğerleri 1 724 386 2 301 142 3 424 726
TOPLAM 6 042 790 8 314 332 10 830 199
9
Türkiye'nin Irak'tan İthalatında Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)
GTİP Ürünler 2010 2011 2012
2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen
yağlar
105 742 4 363 5 579
7108 Altın (ham, yarı işlenmiş, pudra halinde) 35 345 59 563 103 426
3817 Karışım halinde alkalibenzenler, alkalinaftalenler 3 940 5 783 1 153
Diğerleri 8 448 96 863 39 170
TOPLAM 153.205 166.572 149.328
Kaynak: TÜİK
Hayat Standardı ve İşsizlik
İşsizlik oranı (aktif işgücü içindeki) ülke genelinde %8’dir. (en geniş tanımlama kapsamında
ise %11’e kadar yükselmektedir) Kadınların nüfus içindeki işsizlik (%13) oranı, erkeklere
(%7) göre daha yüksektir.
Bu çerçevede, 15 yaş üstü yaş grubunun yaklaşık %58’i ekonomik faaliyette
bulunmamaktadır. Kadınlardaki işsizliğin gerekçesi %78’inin ev kadını olmasıdır. Erkeklerin
çalışmama gerekçeleri ise genelde, devam eden eğitim, yaşlılık ve sağlık sorunlarıdır. Bu
çerçevede, Bağdat’taki işsizlik oranı azami %10 seviyesindedir.
En yüksek işsizlik oranına sahip şehirler; Diqar (%17), Anbar (%16) ve Diyala’dır (%14). En
düşük işsizlik ise Kerkük (%2), Erbil (%4) ve Musul’dadır (%5). İşsizlik kırsal kesime göre
şehirlerde daha yüksek orandadır.
MADENCİLİK VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ
Petrol, doğalgaz, fosfat ve sülfür Irak’ın başlıca yeraltı kaynaklarıdır. Petrol ve doğalgaz ile
ilgili detaylı bilgi “Doğal Kaynaklar ve Çevre” bölümünde verilmiştir.
Irak’ta toplam fosfat rezervlerinin 10 milyar ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Suriye
sınırına yakın olan Akashat'taki fosfat yatakları, gübre üretimi amacı ile işletilmektedir.
Irak’ta petrol arıtma işlemi esnasında bir yan ürün olarak da kükürt üretilmektedir ve
Kerkük’ten çıkarılan ham petrol yüksek oranda kükürt içermektedir.
10
Sektör
(Milyon Dolar)
GTİP
Irak'ın
Toplam
İthalatı
2011
Türkiye'nin
Irak'a
İhracatı 2012
Türkiye'nin
Toplam
İhracatı 2012
Dünya
İthalatında
Irak'ın Payı
2011
Türkiye'nin Irak’a
İhracatındaki
Değişim
2011-2012 (%)
Irak’ın
Toplam
İthalatında
Değişim
(2010-2011 (%)
Ülke
İthalatında İlk
3 Ülke ve
Pazar Payları
(%)
Irak
Gümrük
Oranları
%
Plastikten Tüpler,
Borular, Conta, Dirsek, vs.
3917 189 179 843 0,9 57 -11
Türkiye (60)
Mısır (16) Ürdün (14)
5
Plastikten İnşaat
Malzemesi 3925 111 112 303 1,3 33,3 29
Türkiye (75) Çin (19)
Ürdün (2)
5
Ağaçtan inşaat
malzemeleri 4411 49 56 295 0,5 24,4 54
Türkiye (92)
Çin (4) 5
İşlenmiş doğal
taşlar (mermer,
granit)
6802 131 97 942 1,3 24,3 1
Türkiye (60)
Çin (37)
İtalya (1)
5
Blok Mermer Traverten
251511,2
51512,25
1520
1,586 453 928 1,25 -2,99 17
Türkiye(26)
Umman(22)
Hindistan(21)
5
Çimentodan, Betondan, Suni
Taştan Eşya
6810 25 26 69 0,5 23,8 1
Türkiye (84)
Ürdün (7)
Çin (5)
5
Özellikle Kuzey Irak’ta gelişen inşaat sektörü içinde bu bölgede doğal taş sektörünün
öneminin artacağı tahmin edilmektedir. Söz konusu inşaatlarda kullanılacak işlenmiş doğal taş
ihracatında bölgeye yakın illerimizden ihracat yapılması kolay olacağından avantajlı duruma
gelecektir. Irak Türkiye’nin 2012 yılı doğal taş ihracatında 99,3 milyon dolar ile değer
bazında 3. sırada ve 368.187 ton ile miktar bazında 4. sırada yer almaktadır. Ülkemizin
işlenmiş mermer traverten ihracatında Irak 322.947 ton ve 93.601.414 dolarla ABD’nin
ardından 2. sırada yer almıştır.
11
Kaynak: Trademap
Irak'ın Doğal Taş İthalatında Önemli Ülkeler
2008 2009 2010 2011 2012
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Toplam
109,880
41,529
159,690
55,777
452,409
138,783
546,782
159,234
580,076
174,271
Türkiye 75,016 29,223 92,845 33,086 238,133 71,386 313,912 81,988 368,187
99,343
Çin 14,529 5,157 54,288 13,143 153,345 36,455 174,763 53,172 179,660
59,669
Hindistan 774 284 4,239 1,689 2,802 1,869 5,977 2,604 13,240
6,110
İtalya 206 78 809 181 2,691 1,914 2,775 1,340 5,779 4,745
Yunanistan
-
- 1,586 978 3,495 1,834 3,068 1,095 5,599 1,449
Umman 111 101 1,004 313 1,666 476 2,308 927 2,573 865
Irak'ın Blok Mermer - Traverten İthalatında Önemli Ülkeler
2008 2009 2010 2011 2012
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Toplam 2.286 658 6.021 2.207 4.595 1.843 5.048 1.873 4.779 1.976
Türkiye
1.181
341
3.376
1.001
2.357
561
2.405
740
1.478
587
Hindistan
269 49 209 50 129 56 401 63 908 509
Umman
- - 675 205 637 200 1.144 343 1.300 381
İspanya
- -
- -
1
7
24
16
420
300
İtalya
197
63
- -
67
325 - -
156
92
12
Irak'ın İşlenmiş Mermer - Traverten İthalatında Önemli Ülkeler
Kaynak: Trademap
İNŞAAT VE TAAHHÜT SEKTÖRÜ
Irak’ta inşaat ve taahhüt sektörü hızlı bir büyüme dönemine girmiştir. 2010-2014 Kalkınma
planına göre 2.700 proje için 170 milyar ABD doları bütçe ayrılmıştır. Günümüz şartlarına
uymayan ya da tahrip edilmiş yapılar yeniden inşa edilmekte, inşaat işleri ve inşaat
malzemeleri pazarı gelişmektedir. Irak’ta yürütülen başlıca altyapı yatırımları, su temini
projeleri, atık su arıtma tesisi, elektrik santrali, hastane, okul ve konut inşaatı, kara yolu, hava
yolu, köprü ve liman inşaatı alanlarında yoğunlaşmaktadır. Irak’ta yeniden inşa, onarım ve
inşaat projelerinin sayısındaki artış çimento başta olmak üzere inşaat malzemelerine ve ilgili
iş makineleri ve ekipman pazarının bu tür projelerle önümüzdeki yıllarda sürekli dinamik
kalacağı öngörülmektedir.
Irak Yatırım Ajansı’nın yaptığı çalışmaya göre Irak’ta inşaat sektöründeki potansiyel fırsatlar
aşağıda değerlendirilmektedir;
• Irak’ta inşaatla ilgili malzemelerin üretimi için güçlü bir temel mevcuttur ve Irak hükümeti
devlet-özel sektör ortaklığı kapsamında devlet kuruluşlarıyla işbirliği yapacak özel
yatırımcılar aramaktadır. Çelik, çimento, tuğla, cam ve mermer alanında ortaklık fırsatları
mevcuttur.
2008 2009 2010 2011 2012
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Miktar
(Ton)
Değer
(Bin
Dolar)
Toplam 77.013 29.994 94.403 33.976 263.138 88.203 320.339 96.473 370.629 116.543
Türkiye 73.138 28.320 84.047 29.532 226.637 67.641 280.046 72.970 330.997 92.378
Çin 1.155 419 5..388 2.221 12.548 5.853 25.695 17.067 22.605 16.027
İtalya 9 15 809 181 1.463 848 1.728 759 4.511 3.926
Hindistan 236 124 1.295 395 474 328 1.421 506 4.039 1.744
Yunanistan - - 1.586 978 3.495 1834 3.068 1.095 5.549 1.427
13
• Ülkenin en önemli sorunlarından biri konut ihtiyacıdır. Hükümet yetkililerine göre Irak’ın
en az 2 milyon konut ihtiyacı vardır. Hükümetin hedefi her vatandaşı ev sahibi yapmaktır.
Devlete maliyetinin ise asgari 2 milyar dolar olacağı hesaplanmaktadır.
Irak hükümetinin gelecekle ilgili diğer bir projesi ise, ülkeyi güney-kuzey hattı karayolu
transit geçiş güzergâhı haline getirmektir. Plana göre, Arap Körfezine gelen Uzakdoğu
bandralı gemilerin özellikle Avrupa varışlı yüklerinin, Basra’da boşaltarak Irak ve Türkiye
üzerinden karayoluyla Avrupa’ya transit taşınmasıdır. Bu çerçevede, köprüler ile mevcut
otoyolların yenilenmesi ve ilaveten yeni otoyollar inşa edilmesi planlanmaktadır.
Yukarıda belirtilen projelerle (şehirlerarası yol, toplu konut, kamu binası) ilgili kurum, İnşaat
ve Konut Bakanlığıdır. Bakanlık bünyesindeki “State Commission for Housing” ve “State
Commission for Building” ile “State Corporation for Roads & Bridges” ilgili teknik
birimlerdir. (www.moch.gov.iq).
• Altyapı yatırım projeleri içinse ilgili kurum Belediyeler Bakanlığı ile Su Kaynakları
Bakanlığıdır. (Irak’ta sadece Bağdat’ta müstakil belediye başkanlığı söz konusu olup, diğer
şehirlerde belediye hizmetleri valilikler bünyesinde faaliyet gösteren dairelerce
yürütülmektedir) Sağlık Bakanlığı hastane, klinik projelerinden sorumludur.
• Mezkur merkezi Bakanlıklara ilaveten; İl Valilikleri ve İl Yatırım Komisyonlarının da “il
bütçeleri dahilinde” veya “yatırım yoluyla” konut ve altyapı inşası için yetkileri
bulunmaktadır.
Irak’ta inşaat sektörü uzun yıllar büyük devlet kuruluşlarının tekeli altında kalmıştır. Bununla
birlikte Irak hükümeti bu sektörün büyük bir ölçüde özelleştirmesine öncelik vermiş ve devlet
kuruluşlarının yaptıkları işleri üstlenecek yeni özel ortaklar aramaya başlamıştır. 2008 yılında
Irak hükümeti bu anlamda bir adım atarak, her ikisi de Irak Çimento Şirketi bünyesinde
faaliyet gösteren El-Kerkük Çimento Şirketi ve El-Kaim Çimento kuruluşları için yeni özel
sektör-devlet ortaklığı ilan etmiştir. Bu gelişme, daha sonraki özelleştirmeler için potansiyel
bir modeli teşkil etmektedir. Irak’ta kurulu 17 adet devlete bağlı çimento fabrikası, toplam
çimento talebinin ancak beşte birini (yıllık 6 milyon ton) karşılayabilmektedir. Talebin
karşılanabilmesi amacıyla mevcut çimento fabrikalarının yenilenmesi ve yeni fabrikalar
kurulması planlanmaktadır. Sanayi ve Madencilik Bakanlığı, toplamda 3 milyar Amerikan
doları değerinde 19 yeni çimento fabrikası inşaatına izin vermiştir.
14
Irak, coğrafi ve lojistik avantajları nedeniyle Türk müteahhitlik firmaları için büyük bir
potansiyel vaat etmekte, bu çerçevede, özellikle inşaat alanında bölgede faaliyet gösteren
firmalarımızın sayısı artmaktadır. Türk müteahhitlik firmalarının son yıllarda Irak’ta
üstlendikleri işlere ilişkin olarak resmi rakamların gerçeği yansıtmadığı, üstlenilen pek çok
projeye ilişkin istatistiki bilginin kayıtlara geçmemesi sebebiyle gerçek rakamların çok daha
yüksek olduğu varsayılmaktadır.
İlk olarak 1981 yılında Irak müteahhitlik pazarına giren Türk firmalarının bu ülkedeki
faaliyetleri, savaş sonrası dönemde ivme kazanan altyapı ve üstyapı yatırımları sebebiyle
2003 yılından itibaren hızlanmıştır. 2012 yılı itibariyle 13 milyar dolarlık projeyi Türk
firmaları Irak'ta üstlenmişlerdir.
Coğrafi yakınlık avantajını kullanan Türk müteahhitlik firmaları, 2001 tarihli “Sınır
Ticaretinin Düzenlenmesine İlişkin Karar’da Değişiklik Yapılmasına Dair Karar”
çerçevesinde ihtiyaç duydukları malzemeleri geçici ve kesin ihracat yoluyla Türkiye’den
götürebilmeleri, firmalarımıza önemli bir destek sağlamaktadır.
Türkiye sınırına 3,5 saat uzaklıktaki Erbil’de yeniden yapılanma faaliyetleri hızla devam
etmekte olup şehirdeki inşaatların büyük bölümünü Türk firmaları üstlenmiş durumdadır.
Kuzey Irak’taki irili ufaklı Türk firmalarının yaklaşık %60'ı Erbil’de faaliyet göstermektedir.
Kerkük ve Süleymaniye’de de aynı durumdan söz etmek mümkündür.
2008 yılında Türk müteahhitlik firmalarının faaliyetlerinin Irak’ın kuzeyinden yavaş yavaş
güneye ve diğer bölgelere doğru kaydığı gözlenmektedir. Irak’ta halen hızla devam etmekte
olan yeniden yapılanma sürecinin, önümüzdeki birkaç yıl daha müteahhitlik sektörü için
cazibesini sürdürmesi beklenmektedir. Ülkede istikrarın sağlanması ve güvenlik sorununun
çözümlenmesinin ardından, özellikle Bağdat ve çevresi olmak üzere ülkenin diğer
bölgelerinde Türk müteahhitlik firmaları için iş fırsatlarının olacağı muhtemel müteahhitlik
projelerinden önemli bir pay sahibi olunabileceği düşünülmektedir.
2003 yılında 242 milyon, 2004 yılında 1,2 milyar Amerikan doları ve 2005 yılında ise 1,3
milyar Amerikan doları ile en yüksek seviyeye ulaşan Türk müteahhitlik firmalarının Irak’taki
faaliyetleri, bu tarihten sonra ülkede ortaya çıkan gelişmelerle birlikte daha istikrarlı bölgelere
yönelmeye başlamış ve 2006 yılında 386 milyon Amerikan dolarına kadar düşmüştür. 2007
yılı başında her ne kadar zayıf bir yükselme eğilimi gözlense de Nisan ayını müteakiben
özellikle güvenlik ve hak edişlerin ödenmesine ilişkin endişeler, Türk müteahhitlik firmalarını
faaliyetlerini sınırlamaya itmiştir. 2007 yılında 506 milyon Amerikan doları tutarında 33 adet
15
proje üstlenilmiştir. 2008 yılı için bu rakam 71 adet proje ile 1,43 milyar Amerikan dolarına,
2009 yılında 46 adet proje ile 1.27 milyar Amerikan dolarına, 2010 yılında 94 adet proje ile
2.28 milyar Amerikan dolarına ve 2011 yılında 41 adet proje ile 2.42 milyar Amerikan
dolarıdır.
Türk müteahhitlik firmaları Irak’ta 2012 yılına kadar toplam 12,9 milyar Amerikan doları
değerinde 645'i aşkın proje üstlenmişlerdir. Türk firmaları, yeniden yapılanma sürecindeki
Irak’ta çeşitli konut projelerinden askeri tesislere, yol, köprü, baraj gibi altyapı projelerinden
okul, hastane gibi sosyal tesislere pek çok alanda faaliyet göstermektedirler. Irak’ta
müteahhitlik hizmetleri kapsamındaki işlerin yaklaşık %60’ı yerel makamlardan alınmış olup,
uluslararası firmalar ve ABD makamlarından alınan işler de %40’lık bir oran teşkil
etmektedir.
IRAK İLE TİCARETTE ÖNEMLİ KONULAR Finansal Hizmetler
Irak Menkul Kıymetler Borsası (Iraqi Stock Exchange, ISX)
Yeni Yatırım Kanunu’na göre, yabancı yatırımcılar 2004 yılından bu yana faaliyette olan Irak
Menkul Kıymetler Borsası’nda serbestçe alım-satım işlemi yapabilmekte, yatırım portföyü
oluşturabilmektedir. Irak Menkul Kıymetler Komisyonu (Iraqi Securities Commission, ISC)
kurulması çalışmaları ise devam etmektedir.
Dağıtım Kanalları
Irak’ta iş yapmak isteyen Türk firmaların Iraklı yerel temsilcilikler, acenteler veya dağıtıcılar
ile çalışmaları tavsiye edilmektedir. Böylece hem bürokratik engellerin, hem de yapılacak iş
görüşmelerinde dil ve kültür engelinin aşılması mümkün olacaktır. Yerel ortaklar ihraç
ürününün tanıtımında ve kamu/özel sektör iş fırsatlarının takibinde de oldukça faydalıdır.
Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme
Irak’a gönderilen kutuların ve sandıkların üzerindeki işaretleme, çıkarılabilir etiketler şeklinde
değil, mürekkep ya da boya ile yapılmalıdır. İthal edilen konserve ürünlerin üretim ve son
kullanma tarihleri ambalaj üzerinde kabartmalı ya da yazılı şekilde belirtilmelidir. İlaçların
muhteviyatı açıkça belirtilmelidir. Ürünlerin zararlı ya da yan etkilerini belirten ilgili etiket
Arapça düzenlenmelidir.
16
Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri
Irak’ta ürünlerin dağıtımında çok fazla alternatif yol bulunmamaktadır. 2003 yılı sonrasında
ulaştırma altyapısı onarılmakta ve genişletilmekte olan Irak’ta, yerli kamyonlarla
taşımacılığın yanı sıra demir yolu taşımacılığı da gelişmektedir. Karayolu taşımacılığında
nakliye ücretleri, ülkedeki güvenlik koşulları ve kamyonların geri dönüşte yük alamamaları
nedeniyle yüksektir.
Bağdat Uluslararası Havaalanı ve Basra’daki Um Kasr Limanı ticari yük taşımacılığında en
çok tercih edilen kanallardır. Ürdün’deki Akabe limanının yanısıra Kuveyt’teki limanlar da
transit ticarette kullanılabilmektedir. Ürünlerin özellikleri ve diğer şartlara (güvenlik,
mevsimsel koşullar, vs.) göre değişmekle beraber Türkiye ile Irak arasında güzergâhlar
itibariyle ortalama taşımacılık maliyetleri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
Taşıma Modları ve Ücretler
Güzergah Tonaj Aktarma/Direkt
Nakliye Bedeli
(Dolar)
İstanbul-Kerkük-Kuzey Irak 0-23 ton Direkt gidecek araç 3.400 $
İstanbul-Erbil-Kuzey Irak 0-23 ton Direkt gidecek araç 3.300 $
İstanbul-Musul-Kuzey Irak 0-23 ton Zaho’da aktarmalı 4.000 $
İstanbul-Basra-Güney Irak 0-23 ton Zaho’da aktarmalı 5.100 $
İstanbul-Bağdat-Güney Irak 0-23 ton Zaho’da aktarmalı 4.900 $
Irak’a ihraç yük götüren Türk araçlarının kullandıkları kapılar ve taşıma sayılarına ilişkin
bilgilere UND-Uluslararası Nakliyeciler Derneği web sayfasından (http://www.und.org.tr)
erişebilirsiniz.
Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler
Irak’ta zaman kavramı ve zamanın kullanımı, olması gereken anlamdan uzaktır. Bu durum,
mesai kavramından, iş planlamasına kadar her alanda kendisi gösterdiğinden Irak’ta iş
yapmak isteyen Türk firmalarınca mutlak surette göz önünde bulundurulmalıdır. Randevu
zamanları, çalışma saatleri, gecikmeler, iş akışındaki yavaşlık vb. hususlar dikkate alınarak iş
planlaması yapılmalı ve her zaman ihtiyatlı davranılmalıdır.
İş görüşmelerinde Iraklı muhatabı zorlayıcı satış taktikleri kullanılmamalıdır. Kararlar çok
yavaş bir biçimde alınmakta olduğundan bu tür bir davranış, işin sonuçlanması aşamasında
17
ters etki yapabilmektedir. Gönderilecek her türlü bilginin Arapçaya çevrilmesinde fayda
vardır. Arapça birkaç cümle konuşabilmek de memnuniyetle karşılanmaktadır. Irak iş
kültüründe kartvizit değişimi yaygın olup, kartvizitin bir yüzünün Arapça olmasında fayda
vardır. Firmalarımızın Arapça bilen personel istihdam etmeleri faydalı olacaktır.
Dış ticaret firmalarının (özellikle üreticiler) web sayfası sahibi olmalarında fayda vardır.
Firmalarımızın, web sayfalarında üretim ve ürünleriyle ilgili sahip oldukları uluslararası
standart belgelerini (ISO, E, CE, SGS/BV, FDA vs) ifade etmeleri imajlarına olumlu katkı
sağlayacağı değerlendirilmektedir. Firmalarımızın ilgilendikleri bölgede; “reklam” ve
“acentelik verme” faaliyetlerine ağırlık vermeleri faydalı olacaktır.
Yapılacak iş görüşmelerine bir ekip olarak katılım sağlanacaksa, katılımcıların isimlerinin,
unvanlarının ve özgeçmişlerinin karşı tarafa önceden bildirilmesi faydalıdır. Misafirlerin en
iyi şekilde ağırlanması Irak’ta önemli olduğundan yapılacak bir (yemek) davete meşru bir
sebep yok ise icabet etmek önem arz etmektedir.
Para Kullanımı
1 Ekim 2003’ten itibaren Irak’ın para birimi Yeni Irak Dinarı’dır. Kredi kartı kullanımı
yaygın değildir. Nakit olarak Yeni Irak Dinarı ya da Amerikan Doları bulundurulması tavsiye
edilmektedir.
Pasaport ve Vize İşlemleri
Irak’a girişte Türkiye Cumhuriyeti umuma ait pasaportlar hariç (Normal, Hususi, Hizmet,
Diplomatik) için Irak’ın dış temsilciliklerinden vize alınması zorunludur. Karşılıklı uygulama
uyarınca, yalnızca umuma mahsus pasaport hamili Türk vatandaşları, üçüncü bir ülkeye
uğramaksızın havayoluyla doğrudan Bağdat, Basra, Musul, Erbil, ve Süleymaniye’ye
seyahatlerinde havaalanına varışlarında 10 gün kalış süreli giriş vizesi uygulamasından
yararlanabilmektedir.
Karayoluyla Irak’a seyahatlerden önce Irak’ın ülkemizdeki temsilciliklerinden (Ankara
Büyükelçiliği, İstanbul Başkonsolosluğu) vize alınması pasaport türünden bağımsız olarak
zorunludur. Irak’a Türkiye dışında bir ülkeden seyahat eden Türk vatandaşları, havaalanında
giriş vizesi uygulamasından yararlanamamaktadır. Bu nedenle, başka bir ülkeden Irak’a
seyahatlerden önce Irak temsilciliklerinden vize alınması zorunludur.
18
Türkiye'deki Irak Temsilcilikleri
Irak Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği
Adres: Turan Emeksiz Sokak, No:11, Gaziosmanpaşa/ANKARA
Tel: (312) 468 7421
Faks: (312) 468 4832
E-posta: [email protected]
Çalışma Saatleri: Pazartesi-Cuma: 09:00 – 15:00
Ticaret Ofisi
Adres: Rabat Sk. No:14/1, Gaziosmanpaşa/ANKARA
Tel: (312) 436 4318
Faks: (312) 436 4681
Irak Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu
Adres: Köybaşı Caddesi No:3, Yeniköy/ İSTANBUL
Tel: (212) 299 0120
Faks: (212) 299 7442
Çalışma Saatleri: Pazartesi-Cuma: 09:00 – 15:00
Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri
Milli Bayram: 14 Temmuz
Ordu Bayramı: 6 Ocak
İşçi bayramı: 1 Mayıs
Kurban ve Ramazan Bayramları
** Çalışma günleri, Pazar - Perşembe’dir (Perşembe günleri saat 12:00’ye kadar)
TİCARET SİCİLİNE TESCİL
Yabancı firmalar, Irak’ta ilk aşamada temsilcilik ofisi açabilmektedir. Devletten ihale
almalarını müteakip, ofis şubeye dönüşebilmektedir. Firma tescil işlemleri, Bağdat’ta
Ticaret Bakanlığı’nda yapılmaktadır. Sadece Irak vatandaşı avukatlar tescil işlemlerini
yapmaya yetkilidir. Dolayısıyla, firma tescil işlemleri için bir Irak vatandaşı avukatın
yetkilendirilmesi gerekmektedir.
Merkezi Irak Hükümetinin açtığı kamu ihalelerinde, teklif veren yabancı firmanın ihaleyi
alabilmesi için Bağdat’ta Ticaret Bakanlığı’na tescil edilmiş olması, kamu kurumlarınca
aranılan koşullardan birisidir.
19
İki Ülke Arasındaki Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller Anlaşma/Toplantı Adı İmza Tarihi
Ticaret Anlaşması 03.08.1965
Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması 07.02.1976
Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 18.10.1980
Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 26.08.2005
Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 15.02.2006
Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 15.06.2006
16. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı Protokolü 16.11.2006
Kapsamlı Ekonomik İşbirliği Anlaşması 23.03.2009
Türkiye-Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi 1. Bakanlar
Toplantısı
17.09.2009
Türkiye-Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi 2. Bakanlar
Toplantısı
15.10.2009
Kaynak: T.C. Bağdat Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
SEKTÖRLE İLGİLİ DÜZENLENEN FUARLAR 1) BASRA BUILDING ULUSLARARASI YAPI-İNŞAAT,BELEDİYE EKİPMANLARI
ve DOĞAL TAŞ FUARI (Basra – Yılda iki kez)
2) ERBİL ULUSLARARASI YAPI İNŞAAT VE BELEDİYE EKIPMANLARI VE
DOĞAL TAŞ FUARI (Erbil - Her Yıl)
Yapı, İnşaat, Belediye Ekipmanı ve Endüstri
3) MACHINEX ERBİL ULUSLARARASI MAKİNE VE MAKİNA EKİPMANLARI
FUARI (Erbil - Her Yıl)
Makine ve Makine Ekipmanı
4) NAJAF AL ASHRAF INTERNATIONAL EXHIBITION (Necef - Her Yıl)
Genel Ticaret
5) NEW IRAK, BAĞDAT ULUSLARARASI YAPI, İNŞAAT MALZEMELERİ,
BELEDİYE EKİPMANLARI VE TEKNOLOJİLERİ FUARI (Bağdat - Her Yıl)
Yapı, İnşaat, Belediye Ekipmanı ve Endüstri
6) BAGHDAD INTERNATIONAL FAIR (Bağdat -Her Yıl)
Tüm Sektörler
7) BASRA INTERNATIONAL EXHIBITION (Basra - Her Yıl)
Genel Ticaret
20
IRAK’TA BULUNAN TİCARETLE İLGİLİ DERNEK VE KURUMLAR
İsim
Tel
Bölge
Sada Al Khaleej Co.
For General Trading &
Trade Agencies
00 964 790 139 35 14
00 964 770 257 55 41
[email protected] Shorja/Baghdad
TUEWA International
General Trading &
Commercial Agencies
00 964 770 269 99 21 [email protected] Najaf
Iraq Federation of
Industries
00 964 790 191 64 88 [email protected]
Al Nawas St -
Karrade
Dakhil/Baghdad
Federation of Iraqi
Chambers of
Commerce
00 964 781 061 21 35 [email protected] Baghdad
Baghdad Chamber of
Commerce
00 964 770 296 73 02
00 964 770 692 14 41
[email protected] Baghdad
Najaf Chamber of
Commerce
00 964 780 124 22 50 [email protected] Najaf
Anbar Chamber of
Commerce
00 964 790 514 66 60
00 964 790 174 00 71
Anbar
Building and
Construction Company
00 964 790 111 61 73 tendept@trading-
construction.com
Baghdad
State Commission of
Engineering
Consultancy
00 964 790 386 43 55 [email protected]
architect-
Baghdad