ULUSLARARASI İSLAM MEDENiYETiNDE ZAMAN SEMPOZTIJMU

08-11 EKİM2015 /KONYA

INTERNATIONAJ::' SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMI C CIVILIZATION

08-11 OCTOBER 2015 1 KONYA

IL CİLTNOLUME

Editör 1 Editar in Chief: Prof. Dr. Bilal KUŞPIN AR

Editör Yardımcılan 1 Assistant Editars: Prof. Dr. Ahmet ÇAYO

Prof. Dr. Ahmet Turan YÜKSEL Prof. Dr. Mehmet Ali KAPAR Prof. Dr. Fikret KARAPINAR

Yrd. Doç. Dr. Ali Fuat BAYSAL Yrd. Doç. Dr. Berrin OKKA

ISBN: 978-605-4886-:23-4 (2.c) Takım: 978-605-4886-21-0 (Tk)

Mntbaa Bilir Matbaa6lık Kağıt Ürünleri ve ~asiye MalZemeleri San. Tic. Ltd. Şti. llılamurkuyg Mah. Alemcl~ğ Cad,Y~-~~P_ııl.. Çarşısı B Blok No. 21-22

Üırırarıiye- İstanbul Tel. 0216 611 60 Ol pbx Sertifika No: 30766

Baskı

İstarıbul-2016

Orgaııizası;oıı Bilir Turizm ve Daruşrnanlık A.Ş.

Orhan Veli Karıık Cad. Şehit Murat Akgül Sok. No:2 Ka tl KavaCıkiseykoz-İstarıbul www_bilirgroup.com 1 O 216 53711 00

ULUSLARARASI iSLAM MEDENiYETiNDE ZAMAN SEMPOZVUMU / 08-ll EKiM 2015 '""""'307 1

Hüsn-i Hat Sanatından Zamana Bir Bakış

Sami NADDAH'

Özet Bu çalışmada Hüsn-i Hat sanatında Kur'an-ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerde zamanın önemine dikkat çeken, sıkça zikredilen ve levha haline getirilen bazı örneklerin hat sanatı açısından ve mana bakı­mından analizi yapılmaktadır. Kur'an-ı Kerim ve Hadis-i Şerifterin dışında da Kelam-ı Kibar ve bazı beyitlerle oluşturulan hat ör­neklerinin içerdiği dini ve edebi mesajlar dile getirilerek zaman konusu farklı biçimde sunulmaya çalı~ılmıştır.

Anahtar kelime/er: Hüsn-i Hat, Zaman, Sanat.

A look from caligraphy Art to Time

Abstract In this work, same caligraphy art Works showing the im portance of time, often repated and de­sign ed i ike art works in Holly Kuran and Hadis, are analise d in terms of caligraphy art and m ean- ! in gs. Exceptfrom Holly Kuran and Hadis, the subject of time are submitted ina differentway by uttering religious and literary messagesin Kelam-ı Ki bar (sayings of wisdom) and same verses. Key words: Caligraphy Art, Time, Art.

Giriş

Hüsn-i Hat sanahrun dile dayalı bir sanat olması ve içindeki anlam ifade etme özelliği,

bu sanatın içinde yer alan zaman vurgusunun geniş bir yere sahip olmasına neden olmuş­

tur. içerdiği mesajlarla, görsel güzelliği ile bütünleşen mana güzelliğiyle de, birçoğu Ayet-i

Kerime veya Hadis-i Şeriflerden oluşan hat sanahrun, İslam sanatlarının önde gelenlerden

biri haline gelmiştir. Nitekim Kur' an-ı Kerim ve Hadis-i Şerillerin bizi her konuda aydınla­

tan mesajlar verdiği gibi, insan hayatını yakından etkileyen ve çok önem arz eden zaman konusunda da öğütler vermektedir.

Fakat "zaman", Kur'an ve Hadis dışında Edebiyat'ta da geniş yelpazelere sahip konu­

lardan biridir. Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesi'nde zamanın önemine dikkat çeken me­

tinler çok sayıda yer almaktadır.

Şüphesiz ki Kur' an-ı Kerim, her ayeti üzerinde dunılrnası gereken ilahi bir kitaptır. An-­

cak konu hüsn-i hat sanatında zamana bir bakış olunca daha çok hüsn-i hat ile yazılan iba­

relerin estetik ve anlam açısından incelenmesi faydalı olacaktır. Bu anlamda söz konusu iba-

1 308 """"INTERNAllONALSYMPOSIUM ON llME IN ISLAMICCIVIUZAllON/08-11 OCTOBER 2015

relere Ayet-i Kerim eler' den başlayarak Kur' an-ı Kerim' deki zaman kavramına bir göz attık­tan sonra Hadis-i Şerifleri ve diğer metinleri ele alarak zaman hakkında yazılan hat eserle­

rinin analizi yapılacaktır.

Araştırmarnız sonucunda görülüyor ki, Hüsn-i Hat sanatındaki zaman kavramı belli

başlıklar altında toplanabilmektedir; zaman ve namaz, zaman ve ömür, zamanın değişken­

liği ve zaman içinde hat sanatının kalıcılığı.

Zaman ve Namaz:

Namazı ve diğer ibadetleri farz kılan Ayet-i Kerimeler birçok hattat tarafından levha

haline getirilip ibadet hanelerin duvarlarını süslemiştir. Bunların başında Nisa Sfuesi 103.

ayette yer alan "\.:; _,9 _,... t.ı.:;s; L!:!1o _;..ll ı)c ..::.,.;IS;; )..all ı.:ı!". Meruen: "Muhakkak ki namaz, mü' minler üze­

rine vakitleri belirlenmiş bir Jarzdır" (Resim1,2,3,4,5,6). Söz konusu Ayet-iKerimenin namazı farz kılan ve namazın önemine dikkat çeken bir "Kur' ani nass" olması, onu cami tezyina­

tında en çok tercih edilen yazılardan birini haline getirmiş olup birçok hattat tarafından farklı şekillerde istiflemesine neden olmuştur. Onlardan bazılarını aşağıdaki şekilde sırala­

mak mümkündür: Resim 1' de Hattat Şeyh Hamdullah Efendi'ye ait kitabe, celi sülüsün ilk terkiplerinden biri sayılmaktadır. Şeyh Hamdullah'ın celi sülüste fazla eser bırakmamasına

rağmen, bu terkipte iki katlı satırdan oluşan bir istif ortaya koymaktadır. Şeyh, "kanet" (üiS)

kelimesindeki "te" (ü) harfine uzun bir keşide vererek satırın üçte ikisine kadar uzatmıştır.

İstillerde de alışılmışın dışında keşideyi kavisli değil düz oİarak yazmıştır.

Resim 1: Şeyh Hamdu/lah'a ait Beyazıt Camii'ndeki kitabe.

Resim 2: Kazasker Mustafa izzet Efendi'ye ait Nallı Mescid'in kapı üstündeki kitabe.

Resim 3: Kazasker Mustafa izzet Efendi'ye ait Hırka-i Şerif Camiinde bulunan kitabe.

ULUSLARARASI iSLAM MEDENiYETiNDE ZAMAN SEMPOZVUMU /08-11 EKiM 2015 """"309 j

Hattat Kazasker Mustafa İzzet Efendi de aynı ayeti farklı istiflerde yazrruşbr. (Resim 2-

3). Resim 2' de hattat, düz sa br istifini kullanarak normal sülüs hattında olduğu gibi sade bir

tasarım ortaya koymuştur. Resim 3'te ise iki katlı sam istifini tercih ederek, "ala"(~) keli­

mesinde "ya'i ma'kı1s"u ve ''kitaben" (4~) kelimesinde ''boru kef" (..S) kullanmaktadrr. Bu­

nun yarıında bir önceki yazıdan farklı olarak "mü'minln" (ı.)!i.oY>) kelimesindeki "nun" (w)

harfine keşide vererek ''kef" (..S) için gerekli zemini hazırlamıştır. Böylelikle hattat bu iki ese­

rinde yazı alanına göre aynı ibareyi iki farklı tasarımda yazarak hüsn-i hat sanabrun tasa­

nına olan elverişliliğini göstermiştir.

Hattat Sami Efendi ise aynı ayeti birden fazla yerde, bazı değişiklikler yaparak yazrruşbr

(Resim 4-5).

Resim 4: Sami Efendi'ye ait, Atik Ali Paşa Camii kapı üstündeki kitabe.

Hattat, bu kitabede iki katlı bir sabr istifini tercih etmektedir. Kitabe, 1314 (M:-1896) ta­

rihli olup sol alt köşesinde 902 rakarnı bulunmaktadrr.

Resim 5: Sami Efendi'ye ait Şehzade Camii kapı üstünde bulunan kitabe.

Atil< Ali Paşa Camii'ndekinden farklı olarak, kitabenin başında fazladan "Yüce Allah

buyurdu" manasma gelen ''kale'llahü teala" (~ Jııı Jta) ibaresi yazılıdrr. Aynı tarihi taşıina­

sına rağmen her iki kitabe istif bakımından birbirine büyük benzerlik arz etmektedir. Her

iki istif celi sülüsle yazılrruş olup iki katlı bir sabr şeklinde tasarlanrruşbr. Resim 5'teki iba­

reden ilave kısmını kaldrrılırsa, oldukça resim 4' e benzediği görülmektedir. Resim 5' te göze

çarpan değişiklik ise, "mevkuten" (l:i_;S_yı) kelimesindeki "vav" (J) harflerini üst üste getiril­

miş olup, kitabenin başına ilave edilen ibareden mütevellit olan yoğunluğu dengelenmiş

olmasıdrr.

Belirtilmelidir ki, celi sülüs hattında Sami Efendi, gerek harflerin gerek harekelerin ol­

gunlaşması konusunda yüksek seviyeye erişmiş bir hattat olup kendisinden sonra yetişen

hattatlara rehber olarak görülmektedir.

1 310 """'INTERNAllONALSYMPOSIUM ON llME IN ISLAM lC CIVIUZAllON/08-11 OGOBER 2015

Resim 6: Hamid Ayraç'a ait Şişli Camii'nde avlu kapısındaki kitabe.

1365 tarihli bu yazıda, Hattat Hamid Aytaç bir önceki eserlerin çoğunda olduğu gibi iki katlı satır istifini kullanmaktadır (Resim 6). Gerek harflerin dağılımı gerek harekelerin este­

tik kullanımı yazıdaki istenilen dengeyi ve ahengi sağlamıştır. Zaman ve namaz konusunda bir başka husus ise namazı zamanında kılmaktır. Bu ko­

nuda Resuluilah (s.) insanlara uyana Hadis-i Şerifleri vardır. Bu hadislerin en yaygın olan­

lanndan biri ise; "efdalü'l-a'maJ.i essalatü fi evveli vaktiha" (~_, Jji ı} ö_,J...dl Jl.cYI J..<,.Si);

Meaien: "Amellerin en hayırlısınamazı ilk vaktinde kılmaktır."

. Resim 7: Mustafa Ra kım Efendi'ye ait Nusretiye Camiindeki Kitabe.

Mustafa Rakım Efendi'nin celi sülüs hattıyla iki katlı olarak yazdığı bu satır istifinde,

"küplü ayn" (t) ile "vav'' (_,) harflerini "efdal" (~i) ve "evvel" (J)) kelimelerinin "lam" (J)

harflerinin çanağına yerleştirerek terkibi belli bir dengede tutmuştur (Resim 7).

Resim 8: sami Efendi'ye ait Aksaray Valid e Sultan Camii'ndeki levha.

Sami Efensi ise benzeri fakat başka bir Hadis-i Şerifi celi sülüs hattıyla iki kattan oluşan

bir düz satır istifi ile yazmıştır (Resim 8). "ehabbü'l-a'mali ila'I-llahi esselatü livaktiha sümme birrü'l-valideyini sümme el-cihadü

fi sebil'l-lahi"; (illi J.ı..uı ı} ~4-:;JI ~ ~1_,11 Y. ~~_,ı ö_,t..dl illi~~ JW:. YI Y.,.l)

MeaJ.en: "Allah katında en hayırlı amel, vaktinde kılman namazdır. Sonra anne babaya iyilik,

sonra da Allah yolunda cihad etmektir." bu iki hadis-i şeriflerden anlaşıldığı gibi zamanında

kılınan namaz, Allah ( c.c)'ün sevdiği arnelierin başında gelmektedir.

ULUSLARARASI iSLAM MEDENiYETiNDE ZAMAN SEMPOZVUMU /08--11 EKiM 2015...,.,. 311 1

Sabr terkibi gereği hattat, boŞluk doluluk dengesini kurarken, küplü harfleri tercih et­

mek yanında birbirini takip eden "müdevver" ve "mürsel"1 harfleri -"re"(.J) ve "vav'' (J)

harflerinde olduğu gibi- isille ritim kazandırmışbr. Aym kelimenin değişik şekillerde yazıl­

dığı sülüs hatbnı tercih etmesine rağınen hattat, sahnn üst tarafında aym kelimeyi aym şe­

kilde yazarak sahnn alt kısmında müdevver ve mürsel harflerle yakaladığı ritmi destekle­

miştir.

Namazı zamanında kılmanın ve belirli vakitlerde farz kılındığını beyan eden ayet ve

hadislerden sonra, zamanın hüsn-i hat sanahyla kesiştiği bir başka Ayet-i Kerim.e de zaman,

adına Allah (c.c) tarafından yemin edilecek kadar değerli ve dikkat çekilmesi gereken bir

nimet olduğuna işaret edilmektedir. O ayet Asr Silresi'nin ilk ayetidir: ''V e'l-Asr'',

Asr Sfuesi: ''Ve'l-Asr. İnne'l-İnsane lefi husr. İlle'l-lezine amenu ve amilu's-salihati ve

tevasavbilhakkı ve tevasavbi' s-sabr''

Çağ, ikindi vakti, uzun zaman ma'nasına gelen" asr'' kelimesi, adını taşıyan sfuede şöyle

zikredilmektedir: 1, 2. Andolsun zamana ki, insan gerçekten ziyan içindedir. 3. Ancak, iman edip de sfilih arneller işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler, birbirlerine sabn tavsiye edenler başka (Onlar ziyanda değillerdir) (Altutaş ve Şahin, 2011:700).

Hattat Hüseyin Öksüz'ün celi muhakkak hattıyla yazdığı bu yazı, üç sabrdan oluşmak­tadır. Diğer iki sabrdan kısa olarak yazılmış ilk sabrda Besınele-i Şerif yer almaktadır. Yazı,

muhakkak hattın karakterini yansıtan sade bir üslupla yazılmışbr (Resim 9).

Resim 9: Hüseyin Öksüz' e ait Asr Süresi.

Hattat Hasan Çelebi ise aym sfueyi, celi sülüs hattı ile beyzi (oval) bir Besınele-i Şerifin

alhnda kavisli iki sabr halinde yazmışbr. Her sabr iki kattan oluşur ve sabriarın ortasına

keşideli harfleri denk getirerek yazıda ahenk ve estetiği sağlamışbr (Resim 10).

1 312 '""""INTERNATIONALSYMPOSIUM ON TIME IN ISLAM lC CIVIUZATION /08-11 OCTOBER 2015

Resim 10: Hasan Çelebi'ye ait Asr Süresi.

Hattat Mehmet Özçay'ın yazclığı Asr Sfuesi ise, celi sülüs ile yazılmış olup, her biri iki

katlı olmak üzere üç satırdan oluşmaktadır (Resim 11). Son satır bir öncekilerden daha kısa­

dır. Hattat, orta satırın başında, ortasında ve sonunda küplü harfleri kullanırken; birinci ve

ikinci satırların sadece ortalarında kullanmayı tercih ederek tasanmı güçlendirip dengeyi

sağlanuştır. İstiaze ve Besmeleyi ilk satırda yazarken, sfuenin tamamını kalan iki satırda

yazmaktadır.

Resim 11: Mehmet Özçay'a ait Asr SOresi.

Zaman ve Ömür:

Zamanın konusuyla ilgili eserlerin bir kısmı da :insan ömrü ile ilgili olmuştur. Ömür, bir

insanının hayatta kalclığı süreden ibarettir. Bu anlamda her :insanın gençlik zamanını nasıl

ve neyle geçirdiği konusunda sorumludur. Bu konuda hüsn-i hat sanatçılan güzel eserler

ortaya koymaktadır lar.

Bu eserlerin bazılan şunlardır:

ULUSLARARASI iSLAM MEDENiYETiNDE ZAMAN SEMPOZVUMU /08-11 EKiM 2015 '""""'313 1

Resim 12: Hattatı belli olmayan bir yazı.

Resim 13: Mahmut Bedreddin Yazıra ait yazı.

Resim 12 ve resim 13' te bulunan yazıda iki farklı hattat tarafından iki farklı tasarımda

yazılan ibare şöyledir: "eddünya saatün fec'lha taaten" (~U. ~\..9~L.... y.;:ıll). Manası: "Dünya bir saattir, onun icabı taattir". Resim 12' deki yazıda hattat imzası bulunmamaktadır. ŞakıJ.li

harflerin mukabilleriyle buluştuğu bu yazının harfleri ekseni geçen, yatay eksenli müsenna

bir celi sülüs terkibidir. Resim 13'te ise Hattat Mahmut Bedreddin'e ait, aşağıdan yukarıya

okunan beyzi (oval) bir istiftir. Genel olarak celi yazılarda çokça tercih edilen küplü harfler

burada yazının ana iskeletini oluşturmaktadır. Çünkü hattat, ortada yan yana küplü "C'ım"

ve küplü "A yn" harflerini ortalayacak şekilde yine küplü "A yn" harfini hem altta hem üstte

kullanmıştır. Hattatın bu gayreti tasarımın biraz girift görünmesine sebep olmuştur.

Bu iki yazıda yer alan ibarenin Osmanlı Türkçesi ile şiir olarak tercümesi, hattat Müh­

sinzade Abdullah Efendi tarafından Sultanhamarn Hacı Küçük Camii'nde yazılmıştır (Re­

sim 14):

Resim 14: Muhsinzade Abdullah Efendi'ye ait Sultanhamam Hacı Küçük camirndeki kitabe.

Söz konusu ibarenin metni: "Saat-i vahidedir önıri cihan, saat-i ta' ate sarf eı;le henıan".

1 314 '""""INTERNAllONALSYMPOSIUM ON TIME IN ISLAM lC CIVIUZAllON /08-11 OCTOBER 2015

Kitabenin alt kısmında iki mısra şeklinde yer alan bu yazının hemen üstünde, Arapça

olarak şu Hadis-i Şerif yer almaktadır: "wy.ll J,ı2 ~~ Ip _ı w ~1 J,ıS ;;~ Ip"

Manası: "Vakti geçmeden namaz kılmakta acele edin ve öliim gelmeden önce tevbe etmekte acele edin."

Dört parçadan oluşan bu kitabe, celi sülüs hattıyla yazılıdır. İki farklı dilde iki farklı me­

tin olmasına rağmen, yazı bir bütün olarak düşünülmüş ve aynı kalemle iki katlı satır isti­fiyle yazılmıştır.

Zaman ve ömür başlığı altında dikkat çekilmesi gereken konuların başında Resuluilah (s) Hadis-i Şerili gelmektedir:

"~fi J:ı9 ~ _9 ~yı. J,ıS <4~ ...9 ~ J,ıS ~l_.fo ...9 ~ J,ıS ~ ...9 ~yı J,ıS dı"\,ı:>. ·~ J;§ L...,:,. ~1"

Manası: "Beş Şetjden önce beş şeyi ganimet bil: Ölümünden önce hayatını, hastalığından önce sağlığını, meşguliyetinden önce boş zamanını, ihtiyarlığından önce geııçliğini, fakirliğinden önce zen­ginliğini." (Resim 15-16).

Hattat Mehmet Özçay tarafından yazılan bu yazı! ilk ve son satırı kısa, ortada iki satırı uzun olmak üzere, dört satırdan oluşan bir celi nesih levhası.

Celisi az olan bu nesih hattı, genelde ağızı 1mm kalınlığında bir kalemle yazılır.

Resim 15: Mehmet özçay'a ait yazı

Resim 16: Rasim Efendi'ye ait yazı

ULUSLARARASI iSLAM MEDENiYETiNDE ZAMAN SEMPOZVUMU /08-11 EKiM 2015 ~ 315 1

Rasim Efendi ise, aynı Hadis-i Şerili farklı bir sıralamayla yazdığı gibi, iki yerde imla

hatası bulun-maktadır.

"&..JA" kelimesinde "J' harfinden soma fazladan bir"\" ileve edip, "~'kelimesini 11

IY'" yerine 11 ı.!:.J" ile yazınıştır.

Yazı sülüs hattı ile üç satır halinde yazılınıştır.

Zamanın insan üzerinde etkisini gösterdiği en belirgin alametlerden biri yaşlılık ve yaş­

lılığın getirdiği ağırınış saçlardır. Arapça'da "şeyib" (y;...t) veya 11meşib" (~)denilen ağır­

ınış saç ile zaman arasında aşağıdaki levhalarda şöyle anlatılmaktadır:

Resim 17: Hüseyin Habil ye ait kıt'a.

Hattat Hüseyin Habli tarafından yazılan kıt' ada, iki satır sülüs arasında üç satır nesiliten

oluşmaktadır (Resim 17). Sülüsle yazılan bölümde şair diyor ki: 11ela leyite'ş-şebabe ya'udü yevmen fe ühbiruhü bima fe' ale'l-meşibü"

Resim 18' deki Seyit Abdullah Efendi'nin sülüs-nesih kıt' asının sülüs kısınında: "ve men caveze'l-erba'ine velem yağlib .. "

Manası: "kim ki kırk yaşını aşar da .. " bu ibare bir hadis-i şerilin başlangıcıdır, fakat söz

konusu levhanın bir murakka'ın sayfası olduğu için muhtemelen devaını bir somaki say­fada yer almaktadır.

i... .J:! .l.J"-:! y~\ -.:.yı ;~i

~~ ·J,..S ~ • .J+i..(.ğ

Manası: "keşke gençlik bir gün geri gelse de, ona yaşlılığın yaphklannı anlatsam"

Hadis kaynaklarına göre bu hadis iki farklı şekilde geçmektedir:

İlki: "Yaşı kırkı geçtiği halde hayrı şerrini geçmeıJeıı insanın yüzünü İblis kendi elleriyle siler" (İbn Abdirabbih, 1983:135)

1 316 """'INTERNAllONALSYMPOSIUM ON ll ME IN ISLAMI C CIVIUZAllON /08-11 OCTOBER 2015

Resim 18: Seyit Abdullah Efendi'ye ait kıt'a

İkillcisi: "Yaşı kırkı geçtiği halde hayrı şerrini geçmeı;en kimse, kendini cehennem ateşine hazır­lasın" (İmam Ezzehebi, 1998:42).

Her iki kıt' ada görüldüğü gibi sade bir sülüs kullarulrmş olup kıt' alardaki alışılıruş satır

düzenine göre yazılmıştır. Mühmel harekelerin yer almadığı gibi harekelerin yazılışında

:ince bir kalem kullanılmıştır, satırın bitiş:ine göre "be" (Y) harfler:in:in kısa ve mürsel şekilde

bitmesi murakka sülüsler:inde çokça görüldüğü gibi burada da görülmektedir.

Resim 19: Hamid Aytaç'a ait yazı.

Hattat Hfunid' e ait Resiı;n19 versim 20'nin her bir:inde celi: talik hathyla iki satır hal:inde

kaynağıyla beraber birer Arapça ibare yazılıdır.

Resim 19' daki ibare, lev:hadan anlaşıldığı üzere Arap şam Ka'b B :in Zühayir':in ''banet

Suadu" (.ıb ı..::..ü4) kasides:inden bir beyit; manası ise: "Her dişinin oğlu (her insanın) sağlığı ne

kadar uzun sürerse sürsün1 sonunda mevta tahtasında taşınacaktır. " Resim 20' de ise Zemahşeri'ye ait bir söz; "Ömür kısadır, dönüş (likibet) de Allah'a. E eel ya­

zılıdır, emel de yanıltıcıdır." Hattat her iki eserde ta' lik hathnın verdiği sadeliği tercih ederek her iki ibarenin taşıdığı

anlama uygun olarak şekil-mana bütünlüğünü sağlamıştır.

ULUSLARARASI iSLAM MEDENiYETiNDE ZAMAN SEMPOZVUMU /08-11 EKiM 2015 '"""""317 1

Resim 20: Hamid Aytaç' a ait yazı.

Hacı Nazif Bey yazdığı beyitte (Resim 21), hüsn-i hattın edebi nasıl olur, adeta şerh et­

miştir. Harflerin sabra oturtuluşu bir muvazene örneği olarak dikkat çekmektedir. (Derman,

2014:335).

Osmanlı Türkçesiyle yazılan bu yazının metni şöyledir:

''Debistan-ı edebde iktisab-ı ilm ü irfan et. Dem in laklakla sarf etme, teneffüsgah-ı

ruemde"

Resim 21: Mehmet Nazif Efendi'ye ait yazı.

Manası: "Edeb mektebinde ilim ve irfiin kazanmağa bak. Sayılı nefesler alacağın bu iilemde vak­tini laklakla, boşa konıışmakla harcama. ll

Zamanın Değişkenliği

".Ahir Zaman" kavramının yaygınlaşhğı bu günler, aslında hüsn-i hat sanalındaki yerini

uzun zaman önce almışbr. Babalar ile oğullar arasındaki zaman farkının, aralarındaki adet

ve gelenek anlayışının farklılığına sebep olacak kadar uzun olduğunu gören Hz. Ali (k.v),

hattat Hamid tarafından yazılan bir sözünde şöyle buyurmaktadır: (Resim 22).

"la tuksirü evladeküm ala ahlakiküm, fe irınehüm mahlı1k.Une lizamanen gayri zamani­

küm"

(~Lıj .)i:- yl.ojl Lı~ _#...o ~\.9 ·~1 ı)c p.:N) \.3~ Y)

Manası: "Çocuklarınızı kendi zamanınızın adetlerine göre eğitmekte ısrarcı olmayın; çünkü on­lar sizin zamanınızdan başka bir zaman için yarahlmışlardır. ll

1 318 """"INTERNA110NALSYMPOSIUM ON ll ME IN ISLAMI C CIVIUZA110N /08-11 OCTOBER 2015

Celi sülüs hathyla yazılnuş bu iki sahrlık yazı, satır tasanmı açısından sülüs karakterini

taşımaktadır. Hfunid Bey bu eserinde tasarıma müdevver ve mürsel harflerden oluşan bir

ritim kalıp her iki satırın bitişinde benzer harf ve harekeleri kullannlışt:ır.

Resim 22: Hamid Aytaç'a ait yazı.

Hasan Tahsin Efendi ise müdevver olmayıp da mürsel şekilde düz bırakhğı "vav'' (_,)ve

"rnim" (r) gibi harfleri serpiştirerek yazıya adeta bir muhakkak çeşnisi vermiş (Resim 23);

fakat bu satırı sülüs olarak kabul etmek gerekir (Derman, 2014:342).

Altta nesih hathyla oku uzunca yazılmış Besınele'nin allında Haşr Sfuesinin 22. Ayeti yazılıdır. .

Kıt' anın sülüs hathyla yazılan kısımda zamanla ilgili Arapça söz ise şöyledir:

Resim23: Hafiz Hasan Tahsin Efendi'ye ait yazı.

"Haza zamanü's-sükfıt ve lüzürnü'l-büyılt ve zikrü'l-Hayyi'l-lezi la yemüt" (..:., >":! ';/ ':?~ı ~ı fo-' ..:., ~ı f _,_y_, ..:., pı ıjL:. j ı:ı..ı.)

Manası: "Bu vakit, susma vaktidir, eve kapanma vaktidir ve diri, ölmeı;en Allah'a zikretme vak­tidir"

Beş satırlık celi sülüs ile yazılnuş bu yazının ilk satırı kısa tutulup; "Peı;gamber aleyhi's­selfim dedi ki" anlamına gelen: "kale'n-nebiyyü aleyilu's-selamü" (~ı 4.,!1ı::. ~ı J1.!) ibaresi,

yazının kalan kısmına göre daha ince bir kalemle yazılnuştır.

Hattat kalan dört satırı da iki katlı satır terkibine uygun olarak tasarlarnıştır. Kelimelerin

u.zıı;nluğundan olsa gerek birçok kelirnede özellikle dördüncü satırda harfleri arka arkaya

muttasıl bir şekilde yazmak yerine, bindirmeyi tercih etmiştir.

ULUSLARARASI iSLAM MEDENiYETiNDE ZAMAN SEMPOZVUMU /08-11 EKiM 2015 ~ 319 1

Yazının dördüncü sahnnın öaşındaki ''hernmuhüm" (~)kelimesi "şeddeli mim" ile

yazılması gerekirken, iki "mim" (!")ile yazılmıştır. Son kelimesi olan ''yeşba'ıln" (Lı~) da

"be" (Y) harfinin dişi yoktur.

Resim 24: Refik Bey' e ait yazı.

İlk satırından anlaşıldığı gibi yazı metni bir hadis-i şeriftir. Manası:

"Ümmetim üzerine öyle bir zaman gelecektir ki İslam'ın yalnız ismi, imanın resmi, Kur'an'dan

ise harf kalacaktır.(insanlann) gayretleri mideleri, dinleri dirlıemleri, kıbleleri kanlan, ne aza kanaat

ederler ne de çoğa doyarlar"

Zaman içinde Hat Sanatının Kalıcılığı:

Hüsn-i hat sanatın ile zaman ilişkisi, hat sanatının anlam ifade etme kabiliyetinden kay­

naklandığını daha önce belirtilmişti. Fakat hat sanatının bu anlam ifade kabiliyetini aşıp

adeta zamana meydan okuyan bir sanat türüdür. Onun en büyük nedeni İslfuni bir sanat

olmasından kaynaklanıyor. Görüldüğü gibi yukanda yer alan eserin çoğu ayet-i kerimeve

hadis-i şeriftir. Bu başlı başına bu sanatı ebedi kılmaya yeterli bir sebeptir. Nitekim aşağıdaki

levhada yer alan ibare en güzel şekilde ifade etmektedir (Resim 25).

J 320 ,._,.INTERNATIONALSYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVIUZATION / 08-ll OCTOBER 2015

Resim 25: izzet Efendi'ye ait yazı.

"el hattu ye b ka zaman en ba' de sahibihive kati.bü'l-hatti tahte'l-ardi medKın u" ( üfo ıfo..) 'lı <.::=:; .l.:..ıı y.ı1.S-' .ı..;..i\S .lo.! \.;ı..., j ~ .l.:..ıl)

Manası: "Hattı yazan yer altında medftln iken, yazdığı hat kendisinden sonra uzun zaman kal­maktadır"

Arapça bir beyit olan bu yazı iki sülüs sabn arasında tek satrr halinde nesih hattıyla da

yazılımştrr. Yazının ~anasıyla bütünleşen bir eser olarak, hattahİzzet Efendi'nin vefahndan

yıllar geçse de zaman ve yeri gelmesiyle bu bildiride yer alınası son derece hüsn-i hat sana­

hnın zaman içinde kalıcılığının ve ölüınsüzlüğünün bir kanılı olarak görülmektedir.

KAYNAKÇA

Kur' an-ı Kerim Me al ve Tefsir, istanbul 1982, Tercüman Gazetecilik ve Matbaacılrk. ALTUNTAŞ, Halil- ŞAHiN, Muzaffer, Kur'an-ı Kerim Meali, Ankara 2011, Yenigün Matbaacılrk. DERMAN, M. Uğur, Harflerin Ruhu, Kerem Kıyak ve Mustafa Balcı Koleksiyonlarından, istanbul 2014, Korpus Ya­

yıncılık

iBN ABDiRABBi H, Ahmed b. Muhammed ei-Endelüsl, el-ikdü'I-Ferld, Beyrut 1983. iMAM EZZEHEBf, Şemsüddim Muhhammed bin Ahmed bin Osman, Telhfsü Kitabü'I-Mevzuat li ibni'I-Cevzf, Riyad

1998.